National Geographic Traveler Mongolia Dec 2013/Jan 2014 (#5) by iRMUUN Publishing

АМЖИЖ аялах 12 ГАЗАР 12 PLACES TO SEE NOW

Хаврын баяр Цагаан сар

Tsagaan Sar The Spring holiday

цасыг магтан дуулъя in praise of snow

А Moment in Time 25 дахь гэрэл зургийн уралдаан

nat i onal g eo g r ap h i c t r av ele r m on g ol i a D e c e m b e r 2 0 1 3 /J a n u a r y 2 0 1 4

агуулга contentS

Агшин

Хаврын баяр Цагаан сар

Traveler сэтгүүлийн 25 дахь удаагийн гэрэл зургийн уралдааны ялагчид

A Moment in Time

The winners of Traveler's 25th annual photo contest

70 Амьсгал анирдах аглаг

Зорьсон хүний хүсэл, угтах эзний ухаан, байгаль эхийн урлан энд цогцолжээ

relics and Reflection at Aglag temple

The trail of a willful traveler, the hospitality of a warmhearted host and the uniqueness of nature all intersect here

Өвлийг өнтэй давсныг сануулах мэт жил бүрийн энэ өдөр дулаахан байдаг. The holiday is a warm reward after a cold winter. See page 80

Mонголчууд урин цаг наашилж, идээ будаа элбэг болох цаг буюу хаврын эхэн сард “Цагаан сар”-ын баярыг тэмдэглэдэг

Tsagaan Sar, The spring holiday

Mongolians celebrate Tsagaan Sar—the ‘White Moon’ festival—during the first month of spring, when the weather is mild and the food is abundant

90 АМЖИЖ АЯЛАХ 12 ГАЗАР

Аргентинаас Сочи хүртэлх 2014 онд таны аялах газрууд

12 PLACES TO SEE NOW

From Argentina to Sochi, here’s where to hang out in 2014

104 цасыг магтан дуулъя

Бид өвлөөс зугтах бус харин халуун дотноор угтах 25 сайхан үндэслэл олсон

in praise of snow

We found 25 good reasons to embrace—not escape—winter.

nat i onal g eo g r ap h i c t r av ele r m on g ol i a D e c e m b e r 2 0 1 3 /J a n u a r y 2 0 1 4

агуулга

contentS

departments 11 Greetings 12 Publisher’s NOTE 14

inside nat geo travel

18 news

smart traveler 22 MY CITY Нэг оройн 5 үдэшлэг 5 Parties In A Single Night 24

CHECKING IN Сэтгэл хөдөлгөм Умардын туяа Turn On the Northern Lights

26 LOCAL FLAVOR Хаан жимс—Чацаргана Sea buckthorn, the King of Fruits 27 DIGITAL NOMAD “Бяслаг” гэж хэлээрэй Say Cheese in Switzerland 28 PERSON Цас миний тэмдэглэл Snow is My Canvas 30 TRAVEL GADGETS Aяллын ухаалаг төхөөрөмжүүд 34 Adventure 101 Цас манаруулан давхихуй Dashing through the Snow

See page 50

36 PROBLEM SOLVED Баярын үеэр нислэг саатвал Tis the Season: Cancellations 38 TRENDING Шилэн лонхны шинэ түүх Message in a bottle 40 MONGOLIA event Calendar

See page 34

8 National Geographic Traveler

road trip 46

voice 50

42 WORLD event Calendar

Family Time Эрүүл идэвхтэй амралт Healthy Active Recreation

Толин зам, цасан сум Dogsledding in Terelj

“Уолт Дисней Имэжинеринг” компанийн дэд ерөнхийлөгч Жо Роде Joe Rohde, Vice President at Walt Disney Imagineering Хөөмийч Д.Хосбаяр Throat singer D. Khosbayarip

NOBOdY KNOWS THIS WORLD BETTER | PUBLISHED IN 15 COUNTRIES AND 12 LANGUAGES OFFICES IN WASHINGTON, D.C. LONDON AMSTERDAM BARCELONA MILAN MOSCOW PRAGUE WARSAW BUCHAREST TEL AVIV Beijing Jakarta Mumbai Ulaanbaatar Mexico city

NATIONAL GEOGRAPHIC TRAVELER MONGOLIA Эрхлэгч, Төслийн Удирдагч Анбатын Дэлгэржаргал Хамтын Ажиллагааны Газрын Дарга Цэвээн-Очирын Халиун Арт Директор Тогоонтөмөрийн Хүрэлбаатар Сэтгүүлч, Pедактор ЭРдэнэсүхийн БАДМААРАГ,

| Publisher, Project Director DELGERJARGAL ANBAT | Head of Collaboration Department Khaliun Tseveen-Ochir | Art Director Khurelbaatar Togoontumur | Contributing Editors BADMAARAG Erdenesukh,

ЛХАГВАСҮРЭНГИЙН ЭНХТУЯА, | ENKHTUYA LKHAGVASUREN, ЭРДЭНЭБААТАРЫН ЭНХЦОЛМОН, | ENKHTSOLMON ERDENEBAATAR, ИЛЭНД РОБЕРТ МЭНН | ELAND ROBERT MANN

Translation Editor UNURJARGAL ENKHBAT, BADAMKHAND BATJARGAL

Designer Dorjmanlai Davaakhuu Oyunjargalan Jambalsuren

Editorial Coordinator URANZUL TSOGBADRAKH NATIONAL GEOGRAPHIC SOCIETY

Орчуулагч Ц.Батхүү, Ш.Энхжаргал, Ч.Сайнжаргал, Л.Гиймаа, Д.Үүрийнтуяа, Л.Дэлгэрмаа

President & Ceo Gary E.Knell NATIONAL GEOGRAPHIC TRAVELER USA

Translators Ts.Batkhuu, Sh.Enkhjargal, Ch.Sainjargal, L.Giimaa, D.Uuriintuya, L.Delgermaa

Editor & Sr.Vice President, Travel Media Keith Bellows | Executive Editor Norie Quintos | Creative Director Jerry Sealy | Director of Photography Daniel R. Westergren |

Зар сурталчилгааны алба Лханаасүрэнгийн Мөнгөнчимэг, Батчулууны Нарангуа

Senior Editor Jayne Wise | Associate Editors Amy Alipio, Katie Knorovsky, Susan O’Keefe | Copy Editor Judy Burke | Deputy Art

Хавтасны зураг

Гарьд уул, Төв аймаг, Монгол Улс (хуудас 70) Гэрэл зургийг Н.Ганзориг

Cover photo

Garuda Mountain, Tuv aimag, Mongolia (See page 70) By N.Ganzorig Advertising Team Mungunchimeg Lkhanaasuren, Narangua Batchuluun Дугаарт ажилласан А.Батжаргал, Г.Энх-Амгалан, В.Баттулга, Н.Ганзориг, Б.Бат-Эрдэнэ, О.Төгсбилэг, Н.Оргилболд Contributors A.Batjargal, G.Enkh-Amgalan, V.Battulga, N.Ganzorig, B.Bat-Erdene, O.Tugsbileg, N.Orgilbold

Senior Vice President, International Publishing Yulia P. Boyle Director, International Magazine Publishing & Business Development Ariel Deiaco-Lohr

Copyright © 2014 National Geographic Society. All Rights Reserved. National Geographic Traveler: Registered Trademark ® Marca Registrada. National Geographic Traveler Монгол сэтгүүлийг эрхлэн хэвлэх, түгээх зөвшөөрлийг Үндэсний Газарзүйн Нийгэмлэгээс National Geographic Монголд олгов. National Geographic Traveler сэтгүүлийн хэвлэмэл болон онлайн хувилбаруудад нийтлэгдсэн нийтлэл, гэрэл зураг бусад материалуудыг ашиглахтай холбоотой бүх эрхийг Монгол Улсад зөвхөн National Geographic Монгол эзэмших эрхтэй. Дээр дурдсан материалуудыг бүрэн, хэсэгчлэн, хэвлэмэл болон цахим хэлбэрээр дахин нийтлэх, санааг хуулбарлах, утгыг мушгин гуйвуулж ашиглахыг хуулийн дагуу хориглоно. Сэтгүүлд хэвлэгдсэн зар сурталчилгааны агуулгын өмнөөс редакци хариуцлага хүлээхгүй болно.

10 National Geographic Traveler

2013 оны 12, 2014 оны 1-р сар (№5) Улсын бүртгэлийн гэрчилгээ: № 9073010099 National Geographic Монгол, Сүхбаатар дүүрэг, 6-р хороо, Бага тойруу-31Б байр, Улаанбаатар хот-14201, Монгол улс Утас: +976 11-318073, +976 11319300 И-мэйл: info@nationalgeographic.mn “Мөнхийн Үсэг” ХХК-д хэвлэв.

Greeting message

Мэндчилгээ

image: ZAZAA/irmuun photo

Үе уламжлан хадгалж ирсэн олон арван соёлын өвийг амжилттайгаар бүртгэлээ

Энэ онд Соёл Спорт Аялал Жуулчлалын Яамнаас ардын урлаг, биет болон биет бус соёлын өвийг хадгалан хамгаалах, нийтэд түгээн дэлгэрүүлэх олон ажил хийхээр төлөвлөсөн. Эдгээр нь Монгол орныг олон улсад сурталчлан таниулах гол тулгуур юм. Яамны бодлогын хүрээнд болон цаашид уламжлалт болгон зохион байгуулахаар төлөвлөсөн ажлуудаас онцлон дурдвал, өнгөрөгч оны 11 дүгээр сард болсон Монгол туургатны хөөмийн их наадам юм. Мөн бид бүхэн биет болон биет бус соёлын өвийг хамгаалах, түгээн дэлгэрүүлэх ажлын хүрээнд иргэдийн үе уламжлан хадгалж ирсэн олон арван соёлын өвийг амжилттайгаар бүртгэлээ.

Кино болон драмын урлагийн залуу уран бүтээлчдээ дэмжин ажиллаж, олон улсын тэмцээнд оролцон амжилт гаргасан байгууллага, хамтлаг, уран бүтээлчдээ шагнан урамшуулж байхаар болсон. 2014 оны хоёрдугаар улиралд Алтаргана наадамтай хамтатган зохион байгуулах гэж байгаа Монгол Туургатны Язгуур Урлагийн Үндэсний Наадамд дэмжлэг үзүүлэн хамтран оролцохоор бэлтгэл ажилдаа ороод байна. Шинэ онд хийхээр төлөвлөсөн эдгээр олон ажлаа цаг хугацаанд нь амжилттай хэрэгжүүлэхээр хүн бүхэн ханцуй шамлан, урам зоригтой ажиллацгааж байна. —Ц.Төмөрба атар

Соёл, Спорт, Аялал Жуулчлалын сайдын зөвлөх

11 December 2013/ January 2014

Publisher’s Note

Өвлийн улирал нам гүм, амгалан тайван урсан оддог хэмээн хэлцэх нь бий...

12 National Geographic Traveler

Хойд туйлтай хиллэх Скандинав нутгийг зорьж ертөнцийн хязгаарт очсон мэт сэтгэгдлийг төрүүлэн цацрах үзэсгэлэнт туйлын туяаг нүд цавчилгүй ширтэн эсвэл халуун ваннд тухлан шөнийн тэнгэрт одод гялалзахыг ажин өвлийг мэдрэх юмсан. Эсвэл огт өөрөөр... Хөл дор “зориггүйхэн” чахрах цасны чимээнээс өөр чимээгүй... Тэр нам гүм дунд шилмүүст моддыг сүлжин өөрөө өөртэйгөө халуун дулаан “яриа” өрнүүлэн үзэсгэлэнт Аглаг Бүтээлийн сүмийг гороолон алхах хүсэлд эзэмдүүлнэ. Нэг бол нохдын хуцах чимээг дарагдтал тэнхээ шавхан хашгирч жиндүү салхийг сөрөн нохой чарга хөлөглөн давхих юмсан хэмээн “чимээгүйхэн” мөрөөдсөөр би шинэ дугаарыг эргүүлж дуусгалаа. Тэсгим хүйтнээс зугтан “дулаан эрэг” рүү

нүүдэллэн одох нэгэн байхад цас малгайлан орохыг хүсэн хүлээн мөрөөдөлдөө автан суух ч нэгэн бий. Харин бид бүлээн далайн эргийг эмжин гиюүрч, цасан ширхгүүд чам дээр бууж ирэхийг хүлээснээс шинэ мөрөөдөл өвөртлөн “жавартай” наадах зүг аялахыг зөвлөж байна. Өвлийн улирал нам гүм, амгалан тайван урсан оддог хэмээн хэлцэх нь бий... Магад гаднаа аядуухан ч гэлээ дотор чээж яран оргилох хүчтэй сэтгэл хөдлөлийг бэлэглэх тэр “ид шид” зөвхөн өвөлд л байдаг байх гэдэгт өөрийн эрхгүй итгэнэ. Хэрэв та жавартай наадахаар гэрээс гарсан л бол өөрт төрөх мэдрэмжээ төсөөлөн таах, хазаарлан “дарах” гэсний хэрэггүй. —Анбатын Дэлгэрж арга л

Эрхлэгч, төслийн удирдагч delgerjargal@nationalgeographic.mn

image: psynovec/shutterstock

Жавартай наадах өдрүүд

IN S I D E N A T I O N A L G E O G R A P H I C T R A V E L

Traveler сэтгүүл 30 нас хүрлээ National Geographic сэтгүүлийн ерөнхийлөгч Гилберт 1984 оны хавар “Гишүүдийнхээ гэрийн шуудангийн хайрцагт” шууд хүргэх уриатайгаар Traveler сэтгүүлийг анх АНУ-д нээж байжээ. Гучин жилийнхээ ойн босгон дээр сэтгүүлийн 200 дахь дугаар уншигчдын гарт хүржээ. Traveler сэтгүүл (америк хувилбар)-ийн гэрэл зургийн ахлах редактор Кэрол Энкүйст (доорх зурагт Кэрол зургийн хальс шалгаж байгаа нь) сэтгүүлийн туршилтын загвараас эхлээд одоог хүртэл ажиллаж байна. Traveler сэтгүүл нь жилд найман дугаар, цаашлаад iPad, Nook, Kindle болон цахим хэлбэрээр гардаг болсон.

Traveler сэтгүүлийн нэрэмжит гэрэл зургийн 25 дахь удаагийн уралдааны ялагчид болон тэдний авсан гэрэл зургийг 62-р нүүрэнд нийтэлсэн. National Geographic сэтгүүлийн мэргэжлийн гэрэл зурагчид уг уралдаанд оролцсон шилдэг гэрэл зурагчдын ур чадварыг сайжруулахад зориулан нэг өдрийн сургалт зохион байгуулж, хотын зураг авах, байгалийн үзэсгэлэн цогцолсон Аляск, Тускани, Морокко зэрэг газруудаар гэрэл зургийн аялал хийх юм. ■ NATIONALGEOGRAPHICEXPEDITIONS.COM/PHOTOGRAPHY

Get Pro Tips from National Geographic Photographers On page 62, we feature the winners of Traveler’s 25th annual photo contest, with each shot capturing a moment in time around the world. Inspired shutterbugs can hone their skills with the help of National Geographic photographers at day seminars, city workshops, and photo trips through visual wonderlands such as Alaska, Tuscany, and Morocco. ■ NATIONALGEOGRAPHICEXPEDITIONS.COM/PHOTOGRAPHY

14 National Geographic Traveler

Traveler Turns 30 In spring 1984, Traveler launched with a promise from then National Geographic President Gilbert Grosvenor to “bring geography to [members’] doorsteps.” On the eve of its 30th birthday, the US edition distributed the 200th issue. Senior photo editor Carol Enquist has worked on all of them, starting with the prototype (above, she examines film slides in 1983), and has helped the magazine grow from a quarterly to one published eight times a year—not to mention on iPad, Nook, Kindle, and online.

images: SETH RUBIN (SKYLINE); JOSEPH H.BAILEY/NGS (WOMAN)

National Geographic сэтгүүлийн гэрэл зурагчдаас суралцах нь

IN S I D E N A T I O N A L G E O G R A P H I C T R A V E L

Дэлхийн сэтгүүлүүдийг эх хэлээрээ Гэрэл өөд тэмүүлсэн аялал маань биднийг хөтлөн дэлхийн сэтгүүлүүдийг эх хэлээрээ унших боломжийг олгож байна. National Geographic Монгол төслийн хүрээнд хэвлэгдэн уншигч таны гарт хүрэх National Geographic Монгол, National Geographic Kids болон дэлхийн бүсгүйчүүдийн №1 сонголт, өөрийгөө нээн илрүүлэхэд туслах зөвхөн бүсгүй чамд зориулагдсан Cosmopolitan сэтгүүлээ 15-25%-ийн хөнгөлөлттэй үнээр захиалан унших боломжтой боллоо. Ухаалаг амьдралд, ухаалаг хэрэглээг эрхэмлэж буй завгүй эрхэм танд болон танай гэр бүлд зориулагдсан эдгээр сэтгүүлүүдээ Univision IPTV, сэтгүүлүүдийн албан ёсны цахим хуудас болон 99770707, 70116117 дугааруудаар захиалан авч уншаарай. ■ NATIONALGEOGRAPHIC.MN ■ cosmopolitan.MN ■ irmuun.MN

Ирмүүн унага Зэрлэг тахийг сэргээн нутагшуулж буй Говийн Их Дархан Цаазат Газрын Б хэсгийн нутаг дахь тахийн сүрэгт National Geographic Монгол төсөл “Ирмүүн” хэмээх нэртэй унагатай болж, цаашдын өсөлт бойжилтонд нь анхаарал тавихаар боллоо. Ирмүүн унага нь 2013 оны 5-р сарын 18-ны өдөр Цовоо гүүний дөрөв дэх унага болон мэндэлсэн бөгөөд халтар бараан цээж хүзүүтэй, цээжний 2 талдаа тод хүрэн бидэртэй, гэдэс хэвлийгээрээ цагаан цайвар зүстэй. Говийн Их Дархан Цаазат Газрын Б хэсэг дэх сэргээн нутагшуулсан тахийн тоо толгой 140 гараад байна.

World Renowned Magazines Now Published in Mongolian Our willingness to reach higher standards and to live a better life has provided us an opportunity to read some of the world’s most famous magazines entirely in Mongolian. We are offering our readers new subscriptions to magazines like National Geographic Mongolia, National Geographic Kids, and Cosmopolitan—the #1 choice for girls all over the world who want to express themselves—all issued by Irmuun Publishing at a discount of 15-25%. These magazines are dedicated to busy people like you and your family, to those who favor smart living and a worldly lifestyle. Subscribe now through Univision IPTV, each magazine’s official web site, or by calling 99770707 or 70116117. ■ NATIONALGEOGRAPHIC.MN ■ cosmopolitan.MN ■ irmuun.MN

16 National Geographic Traveler

The National Geographic Mongolia project adopted a Przewalksi foal named ‘iRMUUN’ in the Great Gobi B Strictly Protected Area. These wild horses, known locally as ‘takhi,’ are being reintroduced in this reserve and monitored for population growth. Irmuun was born on May 18, 2013 as the fourth foal to a mare called Tsovoo. It has a dark colored neck and chest. The horse has two dark brown spots on both sides of its chest and its stomach has a whitish marking. Currently, the number of takhi reintroduced in the Great Gobi B Strictly Protected Area, the cradle of these wild horses, has reached more than 140.

reported by

E.Badmaarag | Э.Бадмаараг

images: irmuun photo (маgazine); o.ganbaatar (Przewalski foal)

Przewalski Foal Named ‘IRMUUN’

ne w s

Хүн чулууг 3D хэмжилтээр загварчилжээ

Улаанбаатар хотод зочилж буй жуулчдад зориулан Нийслэлийн Аялал Жуучлалын Газраас түүхийн дурсгалт үзмэр, тоглолт үзвэрийн хуваарь, үйлчилгээний газрууд зэрэг хэрэгцээт мэдээллийг нэг дороос авах iOS болон Android үйлдлийн системд зориулсан аппликэйшнийг гаргажээ. Ухаалаг утастай хэн бүхэн Ulaanbaatar Official Travel Guide нэрээр уг аппликэйшнийг татан авснаар хэрэгцээт мэдээллээ авч, аяллаа үр дүнтэй төлөвлөх боломжтой болжээ. Мөн нийтийн тээврийн маршрут, үйлчилгээний чиглэлийн талаар мэдээллийг авч болох бөгөөд Smart UB цэс рүү орж үйлчилгээний талаарх гомдол гаргаж, түргэн тусламж дуудах боломжтой.

An App for Tourists The Department of Tourism has released a mobile app for Ulaanbaatar сity tourists looking for information on historical exhibits, concerts schedules, performances and other various services. The application is compatible with iOS and Android operating systems. Anyone with a smartphone can download the Ulaanbaatar Official Travel Guide application for useful information to better plan their visit.

18 National Geographic Traveler

Man-Shaped Megalith Scanned in 3D This past summer, the Cultural Heritage Center and the Governor’s Office of Govisumber Province implemented a research project to catalgoue a man-shaped megalith with a 3D laser scanner. The monument is part of a cluster of deer stones and other relics of Turkic heritage located on the southeast side of Zaraa Mountain in the north valley of Baga Sansar Mountain, 45 kilometers from Choir, the capital of Govisumber Province. The man-shaped megalith was worn and cracked due to centuries of erosion. During an earlier stage of the project, part of a carved head was found beneath the monument. The research team hopes to simulate the original composition of the head and monument using a 3D scanner. The broken head piece is currently kept at the Borjigon Heritage Museum. The team has planned to connect and restore the broken part within the next year.

images: irmuun photo (mobile); b.altansukh (Megalithrock)

Жуулчдад зориулсан аппликэйшн

Говьсүмбэр аймгийн төв Чойр хотоос зүүн хойш 45 орчим км зайд орших Бага Сансар уулын хойд хөндий, Зараагийн зүүн өвөрт байдаг Түрэгийн үеийн тахилын онгоны нэг хэсэг болох хүн чулууг 3D лазер сканнераар хэмжиж баримтжуулах, анхны байрлалд босгох ажлыг Соёлын Өвийн Төв, аймгийн ЗДТГ-тай хамтран өнгөрөгч зун хийжээ. Хүн чулуу газраас хөндий, налуу байрлалд удаан байснаас цууралт үүсч дундуураа хугарч болох байв. Тэгшлэх ажлын үед хөшөөний дороос хугарч унасан толгойн хэсэг олджээ. Иймээс 3D лазер хэмжилтээр хөшөөний анхны байдлыг загварчлах шаардлага гарсан байна. Толгойн хэсгийг одоогоор аймгийн Боржигон өв музейд хадгалж байна. Ирэх онд тасарсан хэсгийг залгаж, сэргээн засварлах ажлыг хийхээр төлөвлөөд байгаа аж.

ne w s

Луугийн домог амиллаа

A Dragon Lives On The fossil skeleton of a smuggled Tarbosaurus Bataar, famous to Mongolians today as the iconic T. Bataar, has now returned to its homeland. A documentary film under the name ‘The Dragon Myth and A Gobi Girl’s Dream’—a follow-up to the T. Bataar story since he’s been home—is soon to be onscreen in cinemas. The documentary film stars real-life T. Mijid, an elderly man from Mandal-Ovoo Soum, Umnugovi Province; his granddaughter Tsendsuren, a Bulgan Soum schoolgirl; and G. Buyanjargal, a guide at the local dinosaur museum. The action of the documentary is set in Bayanzag, the Flaming Cliffs of the Gobi, a world famous site where diggers frequently discover millions-year-old dinosaur fossils. Tsendsuren, the schoolgirl, travels to Ulaanbaatar city along with her grandfather to visit the dinosaur museum. The promise of a mythical dragon enlivens the imagination of the schoolgirl from the Gobi desert. The film was produced by G. Zoljargal, a well-known journalist in Mongolia.

20 National Geographic Traveler

Өндөр уулын Цоохор Хаан Өвөрхангай аймгийн Баян Богд уулын зүүн аманд өвөөгийндөө очиж амардаг Ц.Хонгорзул охин дэлхийд ховордож буй цоохор ирвэсийг “Өндөр уулын цоохор хаан” гэж нэрлэх хүсэлтэйгээ зурсан комиксоороо илэрхийлжээ. Ирвэсийг хамгаалахын тулд эзэмшил нутаг, ундлах ус төдийгүй зэрэгцэн амьдардаг бусад амьтдыг хамгаалах ёстой гэсэн бодлоо бүтээлдээ тусгасан гэх энэ хэвлүүхэн охин сургуульдаа ирвэс хамгаалах “Гүенхэн” клуб байгуулахыг мөрөөддөг гэнэ. Хонгорзул дээрх бүтээлээрээ Байгаль Орчин Ногоон Хөгжлийн Яам, Байгаль Хамгаалах Сангаас зарласан “Бөхөн, мазаалай зөвхөн Монголд байдаг амьтад гэдгийг хүүхдүүд та нар мэдэх үү?” уралдааны ялагч болжээ.

Spotted King of the High Mountains Ts.Khongorzul is a 7th grade student who spends her summer vacations at her grandfather’s on the base of Bayan Bogd Mountain in Ovorkhangai Province. She recently wrote a comic that expressed her wish to name the globally endangered snow leopard the ‘Spotted King of the High Mountains.’ The comic of Ts.Khongorzul, who is proud of having this rare wild animal in her grandfather’s province, received first place in the ‘Children, Do you know that the Saiga and the Gobi bear exist only in Mongolia?’ contest, orgazined by the Ministry of Environment and Green Development and the Nature Conservation Fund .This young activist says: “to protect snow leopards, one should protect their habitat, drinking water and coexistence with other animals.” She also dreams to establish a ‘Baby Leopard’ Club at her school, which will be dedicated to conserving snow leopards. reported by

L.Enkhtuya | Л.Энхтуяа

image: Dennis Donohue/shutterstock (Leopard)

Хууль бусаар хил дамнуулан худалдсан Т.Батаарын олдворыг эргүүлэн авчирсан үйл явдлын үргэлжлэл болох бодит үйл явдлын тухай өгүүлэх “Луугийн домог, говийн охины хүсэл” баримтат кино дэлгэцнээ гарч эхэллээ. Киноны гол дүрүүд болох Өмнөговь аймгийн Мандал-Овоо сумын харьяат өндөр настан Т.Мижид, түүний зээ охин Булган сумын дунд сургуулийн сурагч Цэндсүрэн, музейн тайлбарлагч Г.Буянжаргал нар нь бодит хүмүүс бөгөөд киноны үйл явдал эртний үлэг гүрвэл амьдарч байсан сая сая жилийн ховор нандин олдворуудыг хэвлийдээ хадгалсан нутаг Баянзагт өрнөнө. Мөн Цэндсүрэн охин өвөөтэйгөө хотод очиж аварга том үлэг гүрвэлийн музей үзэж байгаагаар киноны үйл явдал үргэлжилнэ. Ийнхүү говийн охины хүсэл мөрөөдлөөр дамжуулан луугийн домог дахин амиллаа. Уг киноны зохиолыг Монголын нэрт сэтгүүлч Г.Золжаргал бичжээ.

Smart

traveler

Inside

5 Parties In A Single Night 22 Turn On the Northern Lights 24 Strange Planet 25 The King of Fruits 26 Say Cheese in Switzerland 27 Snow is My Canvas 28 Travel Gadgets 30 Цөлжилтийг саармагжуулах зорилгоор говийн бүсэд тариалах талаар судалгаа хийж байна.

Dashing through the Snow 34

The sea buckthorn berry thrives in the harsh Mongolian winter.

Event Calendar 40

Tis the Season: Cancellations 36 Message in a bottle 37 Family Time 44

PAGE 28

21 December 2013/ January 2014

s m art traveler

MY CITY

Нэг оройн 5 үдэшлэг

5 Parties In A Single Night 11:30 минут. Цагаа харах яг энэ мөчид би VLVT шөнийн клубийн тойрог хэлбэртэй урт баарны нэг захад өндөр модон сандал дээр сууж байна. Бармэн цагаан өнгийн аяганд шилтэй шар айраг аягалан урд минь тавив. Харин хажууд хослол өмссөн хэдэн залуус хөгжмийн хэмнэлд үл ялиг хөдлөх агаад тэдний гартаа барьсан шар айрагны аяга, дарсны хундага гээд бүгд цагаан. “Сонин л юм.” Ингэж бодоод энгэрийнхээ халааснаас тэмдэглэлийн дэвтрээ гаргаж ирэн “UB’s Best Nightclubs” гэж бичээд тэмдэглэл хөтлөв. “VLVT Club. Heineken 8800₮. Зай багатай бүжгийн талбай. Цаана нь DJ-д зориулсан хэсэг.” Төд удалгүй тун эелдэг харьцах тус клубийн ерөнхий менежертэй уулзан, дотроо бяцхан баартай, мөн ханаар нь янз бүрийн хэлбэр, хэмжээтэй цагаан өнгийн ваарнууд өрсөн гишүүдийн өрөө, мөн дуу чимээ багатай зэргэлдээх лоунж руу ороход тэрээр бугуйн цагаа харан “Одоо 12 болж байна. Баасан, бямба гарагийн 01-02 цаг бол клубийн хамгийн оргил үе” хэмээн хэлэв. Энэ хооронд нөгөөх цагаан хундагануудын талаар асуухад “Үйлчлүүлэгчид маань шилтэй шар айраг, лаазтай ундаа барьж явахгүй байгааг анзаарсан байх. Энэ бол дээд зэрэглэлийн клубт мөрддөг соёл” гэж хариулаад үүдний хэсэгт ирэн урт товгор хээтэй ханыг цааш түлхвэл жигтэй гэмээр хаалга онгойх нь тэр. Энэ нь тамхи татдаг “нууц өрөө” аж. Хоорондоо ярилцан зогсох монгол залуус биднийг хараад тун чөлөөтэй байдлаар “Smoking?” хэмээн яриа өдөцгөөв. Ингээд хаалга хаагдахад эргээд хана бүтэн болов. (такс 40,000₮, гишүүн болох бол жилийн хураамж төлдөг.)

22 National Geographic Traveler

—э.энхцолмон | e.enkhtsolmon

Шөнө дунд болж байна. 12:20 минут. Бага тойруугийн

гудамжаар 5 минут хэртээ алхвал Брикс Клубт ирнэ. Хана, баганаа энгийн улаан тоосгоор эмх замбараагүй өрж, хурц гэрлээр чимэглэсэн тус клубт хөлбөмбөгийн хөгжөөн дэмжигчдэд зориулсан нэгэн арга хэмжээ болж байв. (такс 20,000₮) Энд тийм ч удсангүй. Хагас цагийн дараа хамгийн их залуус цугладаг iLoft Function House-д нэгэн DJ залуутай уулзахаар хэдэн өдрийн өмнө “болзсон” тул эндээс яаравчлан гарлаа. 01:10 минут. “Юу байна” гээд

уулзахаар болзсон танил залуу баарны тэндээс намайг дуудав. Чөлөөт цагаараа хотын томоохон клубүүдэд DJ хийдэг тэрээр монгол залуусын шөнийн амьдралыг сайн “мэдэх” нэгэн. Сурвалжлага хийж байгааг минь мэдэх тэрээр “iLoft-д бараг л өдөр бүр арга хэмжээ болдог. Амьд хөгжим, аль эсвэл салса бүжгийн үдэшлэгийг үргэлжлүүдэд транс, хип хоп, R&B хөгжмөнд үүр цайтал бүжиглэсэн ч болно” гээд шилтэй шар айраг өглөө. Тэгтэл хөгжим гэнэт зогсов. Ердөө л 3 секунд. Энэхэн хоромд клуб хэсэг чимээгүй болсноо, бүгд нэгэн зэрэг дууг үргэлжлүүлэн дуулж, танхим тэр аяараа нүргэлэх нь тэр. (такс 20,000₮) 02:00 минут. Занабазарын музейн урд байрлах Фэйс Клуб. Хоёр талаараа урт баартай үүдний хэсэгт санаандгүй байдлаар танил бүсгүйтэйгээ тааралдав. Хэсэг ярилцсаны дараа түүнээс яагаад энд ирснийг асуухад тэрээр бага зэрэг бодолхийлснээ, “Энд ихэнхдээ 25-аас дээш насныхан

цугладаг. Тэгэхээр “багачууд”-тай тааралдана гэж айлтгүй” гэсэн юм. Зай багатай, мөн онцлоод байх зүйлгүй ч тус клубт яг л түүний насныхан цугласан мэт санагдсан. (такс 20,000₮) Гар утасны цагаа харвал 02:40 минут. Энэ үдэш миний

VLVT Клубт одоохондоо хүн цөөн ч залуус нэмэгдэж орж ирсээр. "Although there are only a few customers in the VLVT club, more people are gradually coming in."

хамгийн сүүлд зочилсон газар бол гаднаа мөсөөр урласан бяцхан хотхонтой Метрополис байлаа. Намайг ороход хүн цөөтэй байсан нь клубийн оргил үе өндөрлөж байгаа болохоор тэр биз. Метрополис бол Улаанбаатарын залуусын дунд клуб соёлыг дэлгэрүүлсэн анхны томоохон шөнийн клубүүдийн нэг юм. (20,000₮)

Шөнийн 3 цаг өнгөрч байна.

Нэг орой 5 үдэшлэгээр саатсаны дараа хотын гудамжаар хэсэг алхсан юм. Нэг л эл хуль. Яг л хотын ихэнх залуус энэ оройн “таван үдэшлэг”-т цуглачихсан мэт. Ингээд хажуугаар ээлжлэн өнгөрөх таксинуудын аль нэгийг зогсоохоор гараа өргөлөө.

I get inside. I don’t stay long, as I had agreed to meet a friend at iLoft at 1:00 am. (Cover charge is 20,000 togrogs.) 1:10 AM. “Hey, what’s up?” shouts my

friend, sitting at the bar. He works as a DJ at some of UB’s hottest clubs, and he knows the city’s night life as well as anybody. “There’s always a party at iLoft,” he tells me. “You can dance until sunrise to the music, shaking it to the sounds of salsa, trance, hip hop and R&B.” He hands me a glass of beer. Suddenly the music stops. The club is silent for a split-second, and then all at once the voices of the club-goers sing out, filling in with the lyrics to the song. The DJ waits a few bars before he flips the music back on. The crowd cheers, the air tingles with electricity. (Cover charge is 20,000₮) 2:00 AM. I arrive at Face Club, located

images: d.tsolmon/vlvt (LEFT); O.TUGSBILEG/STUDI3 AGENCY (RIGHT)

ight now, it’s 11:30 pm.

I’m seated on a wooden bar stool at the far end of a bright oval table in the VLVT Members Club. The bartender pours a beer in a white glass and puts it in front of me. Nearby, a group of young men dressed in suits dance to the music. They all hold similar white glasses, filled with beer or wine. I pull out a black notebook from my pocket and jot down a few notes under the topic ‘Ulaanbaatar’s Best Nightclubs’. “VLVT,” I write. “Heineken, 8,800₮. In white glassware. A small dance floor. Behind it, space for the DJ.” Although there are only a few customers in the club, more people are gradually coming in. A short while later I speak with the manager of the club. He gives me a tour of the rooms expressly reserved for members only—rooms with a small bar and recessed walls lined with curvy white vases. We visit the Members Lounge, where the music is relaxed and the girls sip cocktails. It is almost

midnight. The manager tells me: “On Fridays and Saturdays, late night from 1 to 2 is our peak hour.” I ask the manager about the white glassware. “You won’t see our customers with beer bottles or soda cans in their hands. The sensibilities of our club are more refined.” With these words, he puts his hand on an unmarked space of wall and gives a push. The wall opens like a door to a ‘secret’ smoking room. It is one of the many perks membership at the club has to offer. I only get a moment’s peek before we step away. The wall closes and returns to looking inconspicuous. (Cover charge is 40,000₮ for those without an annual membership.)

Хөгжмийн хүчтэй хэмнэл iLoft Function House-д ойртсоныг илтгэнэ. Дотогш ороход үүдний хэсэгт ч, бүжгийн талбайд ч залуус дүүрэн. "The loud rhythmic beat lets me know that I am near iLoft Function House. As I step inside, the lobby and the dance floor are filled with people."

opposite the Zanabazar Museum. Past the entrance is a neon corridor with a bar on both sides. I spot a girl in a fancy dress who’s a friend. “Why are you at Face tonight?” I ask. She responds thoughtfully: “It’s mostly people over 25 who come here. So you don’t have to worry about running into partyhard teenagers.” Indeed, the crowd is mostly well-dressed professionals in this smaller club. (Cover charge is 20,000₮) THE CLOCK ON MY PHONE SHOWS 2:40 AM. Metropolis, the last

club I visit tonight, has an ice village constructed out front. There are only a few people left inside, perhaps evidence the peak hour has passed. Metropolis is one of the first clubs in Ulaanbaatar where the youth nightclub culture began. The club’s DJs are famous for their repertoire of hip hop, R&B, and Trap. (Cover charge is 20,000₮)

IT’S AFTER MIDNIGHT. 12:20 AM.

IT’S PAST 3 O’CLOCK IN THE

I walk along Baga Toiruu Street and reach BRIX Night Club in five minutes. The club’s columns and walls are made of irregularly stacked, brightly lit bricks, hence the name. I find out there’s a function going on for football fans once

morning. After visiting five nightclubs in a single evening, I take to the streets. They are dull and quiet, as if the only nightlife in the city happens at those five clubs. I raise my hand to catch one of many taxis that circle in the night.

23 December 2013/ January 2014

s m art traveler

CHECKING IN

Сэтгэл хөдөлгөм Умардын туяа

Turn On the Northern Lights

ЛИНГЕН зочид Буудал Тэнгисийн хоолой уулсын бэлчирт орших энэхүү тохилог, өвсөн дээвэртэй зочид буудалд тухлангаа Норвегийн тундрын талаар нохой чарга хөлөглөн давхих боломжтой. Үдэш болоход туйлын туяаг гэрэл зурагт хэрхэн оновчтой буулгах тухай хичээл заана. Мөн зочид буудлын шөнө сэрээх үйлчилгээг авбал туйлын туяа цасан дээр тусах үеийн зургийг дуран авайдаа буулгаж чадна.

■ ДЬЮПВИК, НОРВЕГИ; НЭГ ХҮНИЙ ӨРӨӨ ХООЛТОЙГОО НИЙЛЭЭД 322 АМ.ДОЛЛАРААС ЭХЭЛНЭ.

24 National Geographic Traveler

Есдүгээр сараас дөрөвдүгээр сар хүртэл шөнийн тэнгэрт гийх туйлын туяаг харах хамгийн тохиромжтой газар бол Исландын Тингвеллир хэмээх түүхийн дурсгалт газрын ойролцоо орших Ион зочид буудал юм Iceland’s ultramodern Ion Hotel, near Thingvellir National Park, is an ideal spot to watch the aurora borealis, which can appear on a clear night from September through April.

ИОН ЗОЧИД БУУДАЛ Халуун рашаан, галт уулын хайлмаг, мөсөн голуудаар хүрээлэгдсэн тус зочид буудлыг шилэн хана, дахин боловсруулсан модоор барьсан ба зочдын өрөөг алдарт Исланд морьдын гэрэл зургаар чимэглэснээрээ онцлог. Зочид буудлын гадаа хүлэг морьд аргамжаатай байх бөгөөд хүсвэл унаж болно. Мөсөн голоор явган зугаалах

нь бас нэгэн эко адал явдал болно. Зочид буудлын уушийн газарт шар айраг шимэнгээ цонхоор туйлын туяанд гэрэлтэх байгалийн сайхныг хараарай. ■ НЭСЖАВЕЛЛИР, ИСЛАНД; Өрөөний үнэ ӨГЛӨӨНИЙ ХООЛТОЙ ХАМТ 276 ам. доллараас эхэлнэ.

ОЙН ЗОЧИД БУУДАЛ Шведийн цэлмэг тэнгэр,

цэнгэг агаартай өргөн уудам нутагт орших Тарэндү голын мөстсөн эрэг дагуух гэр бүлийн зочид буудалд тухлангаа туйлын туяаны гайхамшгийг IMAX дэлгэцээр үзээрэй. Цасны гутал өмсөөд, цанаар эсвэл цаснаа явагч хөлөглөн өтгөн ойгоор аялангаа туйлын туяаг ч харж болох юм. Нутгийн уугуул Сами үндэстний амьдрал ахуйг үзэж сонирхмоор байвал дулаахан

checking in reported by Raphael Kadushin | Рафаэл Кадушин

урцанд цаа бугын шорлогийг зооглох эсвэл хус модоор галлаж халаасан тохилог саунд суухыг санал болгож байна. ■ ТАРЭНДү, ШВЕД; Өрөөний үнэ 241 ам. доллараас.

LYNGEN LODGE

images: ARCTIC IMAGES/ALAMY (AURORA BOREALIS); GRAHAM AUSTICK (LODGE); FOREST HOTEL (REINDEER); ION HOTEL (POOL); ROBERT NEUBECKER (ILLUSTRATION)

Sandwiched between fjord and mountain, this cozy grass-roofed lodge overlooks Norwegian tundra, through which guests can mush a team of

sled dogs. Evening photography tutorials demonstrate how to capture the surest shots of the aurora borealis, and nighttime wake-up calls guarantee guests will be out of bed and camera ready when the northern lights put on their show. ■ DJUPVIK, NORWAY; FROM $322 PER PERSON INCLUDING MEALS

ION HOTEL

Surrounded by hot springs, lava fields, and glaciers, this Icelandic hotel features glass

walls, recycled wood, and guest rooms adorned with photographs of the famous Icelandic horses, some of which are nearby, ready for riding. Glacier walks offer another eco-adventure. Back in the hotel bar, guests can toast picturewindow views of the shimmering spectacle with local microbrews. ■ NESJAVELLIR, ICELAND; FROM $276 INCLUDING BREAKFAST

FOREST HOTEL

The vast, light-pollution-free skies capping this family-run wilderness retreat on the banks of the frozen Tärendö River, in Swedish Lapland, offer an IMAX worthy screen for the aurora borealis. Guests can chase it on snowshoes, cross-country skis, or nocturnal snowmobile safaris. For warmer cultural immersions, choose a reindeer barbecue in a native Sami tepee or a birchwood-fire sauna. ■ TÄRENDÖ, SWEDEN; FROM $241.

ЖИГТЭЙ ЕРТӨНЦ ТАНД ҮЙЛЧЛЭХЭД БЭЛЭН Хятадын Харбин хотын Робот ресторанд 20 орчим робот банш хийж зарим нь хүмүүст зөөж үйлчилдэг. Эдгээр роботыг хоёр цаг цахилгаанд залгаж цэнэглэх бөгөөд таван цагаар ээлжлэн ажиллана. ГЭРЭЛТ ЦОХ Шинэ Зеландын Вайтомо Голын эрэг дагуух агуйг ховор зүйлийн галт хорхой гэрэлтүүлдэг. ҮҮРД ДУРСАГДАХ НЭГЭН ЯВДАЛ Жил бүрийн Валентины баярын өдрөөр хэдхэн азтай хосод Нью-Йорк хотын Эмпайр Стейт Билдингд хуримаа үнэ төлбөргүй хийх завшаан олддог. Энэ уралдаанд орохоор хэдэн зуун хос өөрсдийн хайрын түүхээ бичиж илгээдэг. НУДАРГАН ЗОДООНЫ БАЯРЫН МЭНД Перугийн Санто Томас, Куско болон Лима зэрэг хотуудын иргэд арванхоёрдугаар сарын 25-нд Таканакай фестивалын үеэр уурлуулж гомдоосон хүнийг нударгаараа цохидог. ИЧГҮҮРГҮЙ ШУВУУ Өмнөд Исланд арал дээр амьдардаг Шинэ Зеландын хамгийн том тоть шувуу Кэа нь маш хорлонтой амьтан ажээ. Тэрээр хүмүүсийн мөнгийг хулгайлж, машинуудын цонх эмжсэн нарийн резинүүдийг таслан иддэг. унадаг Дугуй Орегон мужийн Портланд хот нь унадаг дугуйчдынхаа тоогоор АНУ-даа тэргүүлдэг. Ойролцоогоор Портландчуудын 6.1 хувь нь ажилдаа дугуйгаар явдаг бөгөөд энэ нь улсын дунджаас даруй зургаа дахин их. ГАР БҮҮ БАРЬ Дублин хотын Ариун Миханы Сүмийн доорх таван бунханг үзэхээр ирсэн зочид муммигийн сэртэнгүүдэд гараа хүргэж болдог ажээ.

STRANGE PLANET aT YOUR SERVICE Some 20 robots prepare and serve dumplings at the Robot Restaurant in Harbin, China. The automatons work a fivehour shift before breaking for a mandatory two-hour electric charge. BUG OUT A rare type of glowworm lights up the darkness in caves along New Zealand’s Waitomo River. AN AFFAIR TO REMEMBER Every Valentine’s Day a few lucky couples get a free wedding at the Empire State Building, in New York City. Hundreds of lovebirds enter the contest with their tales of courtship. MERRY ... FISTFIGHTING On December 25 at the Takanakuy festivals in the Peruvian cities of Santo Tomás, Cusco, and Lima, locals punch each other in an effort to settle old grudges. CHEEKY BIRD The kea, New Zealand’s largest parrot, found in the South Island, is a pesky scavenger that steals money and eats the strips of rubber around car windows. PEDAL POWER Among large U.S. cities, Portland, Oregon, has the highest percentage of bicycle commuters. Approximately 6.1 percent of Portlanders pedal to work—six times the national average. DON’T SHAKE ON IT Visitors to the five crypts under Dublin’s St. Michan’s Church can touch the appendages of a mummy. — Женна Шнуэр | Jenna Schnuer

25 December 2013/ January 2014

s m art traveler

LOCAL FLAVOR

Хаан жимс—Чацаргана

Sea buckthorn, the King of Fruits

чацарганы халуун жүүс захиалах боломжтой. Харин жимсээр нь авч, өөрийн гараар боловсруулж хүнсэндээ хэрэглэхийг хүсвэл хүнсний захыг зориорой. Чацарганы жимсийг дангаар нь идэхэд исгэлэн, тослог тул алим, усан үзэм зэрэг чихэрлэг жимстэй хольж жүүс бэлтгэн уухад тохиромжтой төдийгүй жавар тачигнасан тэсгим өвлийн улиралд таны дархлааг дэмжин, ханиад томуу тусахаас сэргийлнэ. Хүнснээс гадна чацарганы тосыг биеийн гадна, дотор шарх, ходоодны шархлаа, зүрх судасны өвчин, түлэгдэлт, хөлдөлт зэрэгт эмчилгээний зориулалтаар өргөн хэрэглэдэг. Түүнчлэн дотоодын үйлдвэрүүд чацарганы хальсны тосоор гоо сайхны бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж зах зээлд гаргаад байна. Сүүлийн үед чацарганы бутыг эрс тэс уур амьсгалд сайн зохицдог, ургах чадвар сайтай чанарыг нь ашиглан цөлжилтийг саармагжуулах, эвдэрсэн хөрсийг нөхөн сэргээх зорилгоор говийн бүсэд тариалах талаар эрдэмтэд судалгаа хийж байна. онгол оронд 60 гаруй

зүйлийн зэрлэг жимс, жимсгэнэ ургадгаас чацарганыг “ургадаг алт”, “хаан жимс” хэмээн онцолдог. Монголын хойд нутгаар ургах зэрлэг чацарганы найрлаганд агуулагдах сахар (фруктоз, глюкоз) нь уусах чадвараараа, мөн түүнд агуулагдах VC, VE, VB1, VB2 төрлийн амин дэм, уураг тос, хүний биед хэрэгтэй микро элементүүдээрээ дэлхийд тэргүүлдэг. Жимсэндээ хамгийн их тостой, хүйтэн даах чадвар сайн

26 National Geographic Traveler

—э.бадмаараг | e.badmaarag

уг жимс нь манай оронд зэрлэг байдлаар ургахаас гадна сүүлийн үед үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэн тарих болсон нь түүний эрэлт ихтэйг илтгэнэ. Чацарганаар хийсэн ундаа, жүүс, жимсний чанамал зэрэг олон төрлийн бүтээгдэхүүнийг та дэлгүүрээс авах боломжтой. Зэрлэг чацарганы ундааг халуун дээр нь уухад үл ялиг чихэрлэг хэрнээ цаанаа л нэг час хийсэн исгэлэн амттай. Эрхэм уншигч та хотын ихэнх ресторан, зоогийн газрын цэснээс шинэхэн чанасан

Монголчууд чацарганыг зэрлэг болон таримал байдлаар ургуулж ирсэн. Mongolians harvest sea buckthorn in the wild and on farms.

f the over 60 different

types of wild fruits and berries that grow in Mongolia, the Hippophae, or sea buckthorn, is the only fruit known locally as ‘grown gold’ and ‘the king of fruits.’ For centuries, the Mongolians have used sea buckthorn in traditional medicine and as a refreshing tart beverage. The common sea buckthorn, renowned for its berries, is a species of leafy shrub that grows in northern Mongolia. The berries are loaded with soluble sugars such as fructose and

images: Vitaly Ilyasov/shutterstock (bird); Julia Zakharova/shutterstock (sea buckthorn); ANDREW EVANS (CHEESEMAKER)

glucose, important vitamins C, E, B1 and B2, and polyunsaturated fat and dietary minerals, making it one of the most enriched fruit plants in the world. Sea buckthorn shrubs have long grown naturally in the wild; however, due to an increased market demand, they are now farm grown for mass production. Supermarkets offer a wide range of sea buckthorn based products, such as fruit drinks, juices and jams. A cup of boiled fresh sea buckthorn tea gives you a tiny taste of sweetness with a hint of sourness as well, a nourishing beverage offered in most Ulaanbaatar restaurants. Those who are willing to buy the fruit raw and process it by hand, head for a food market. Be advised that sea buckthorn berries can be astringent and oily if eaten raw; therefore mixing it with sweeter substances such as apple or grape juice will make it more pleasant. The rich

vitamins in the berries also increase your immunity during the harsh and cold winter and help fight against seasonal flu. Sea buckthorn oil is not only a source for food and beverages but also for medicine—it is widely used for open and closed wounds, gastric ulcers, cardiovascular diseases, burns and frostbites. Moreover, the oil from the fruit’s skin is used in domestic skin care products, which are big sellers in the market.

DIGITAL NOMAD

“бяслаг” гэж хэлээрэй

Чацарганы жимсийг идэхэд исгэлэн амттай, бага зэргийн тослог байдаг.

Be advised that raw sea buckthorn berries can be astringent and oily.

Эндрю Эванс “Бяслагны мэргэжилтэн наад зах нь 45 төрлийн үнэрийг ялгаж мэдрэх чадвартай байдаг” хэмээн бөх гэмээр том биетэй хормогч зүүсэн Швейцари бяслагчин Доминик Иерсен (зураг дээр) хэлэнгээ зүсэм Л’Этиваз бяслагаа хамарт минь ойртуулав. “Далайн түвшнөөс дээшлэх тусам сүүний үнэр илүү сайжирдаг” гэж хэлэв. Тэрхүү бяслагнаас хамгийн түрүүнд өвс, бас сүүний үнэр сэнхийв. Дараа нь ягаан хошоонгор, орегано, гоньд, нил цэцгийн үнэрийг арайхийн мэдрэв. Бид Франц хэлтэй Л’Этиваз суурингийн дэргэдэх Швейцарын өндөр ууланд байна. Иерсиний малладаг үнээнүүд бэлчээртээ идэшлэх зуур хүзүүнд нь зүүсэн хонх жингэнэж, сэвэлзүүр салхины сэрчигнээнд зөгийнүүд нэг цэцгээс нөгөө рүү дамжин ниснэ. Л’Этиваз суурин нь Груерес хэмээх дэлхийд алдартай тосгоноос урагш ердөө 30 -аад километрийн зайд оршдог. Гэхдээ Л’Этиваз тосгон дэлхийд алдартай Груере бяслагаас ялгагдахуйц өөрийн онцлогийг агуулсан онцгой амт чанартай бяслаг шахдаг ажээ. Үнээний саравчинд Холстейн үүлдрийн 29 улаан үнээ өглөөний ажлаа дууслаа гэсэн шиг залхуутайгаар өвс хэвнэ. Тэдний ойролцоо гал дээр дүүжлээтэй том зэс тогоонд 260 орчим литр халуун сүү ээдмэгтэн байна. Иерсин надад бэлэн болсон бүтээгдэхүүнээсээ амсуулав. Түүнийг амсангуут эхлээд өвс дараа нь ургамал, цэцэг, сүү, эцэст нь энэхүү Швейцарын хөдөө нугад өрнөх бүхий л түүх тэр чигээрээ аманд минь амтагдах шиг болов. ■ Илүү мэдээллийг: DIGITALNOMAD. NATIONALGEOGRAPHIC.COM болон @wheresandrew хаягаас авна уу.

Бяслагны мэргэжилтэн Cheese whiz

SAY CHEESE IN SWITZERLAND By ANDREW EVANS “A pro can sniff out at least 45 distinct aromas,” says Dominique Yersin (above), a Swiss cheesemaker who resembles a champion wrestler in an apron, as he holds a ripened hunk of his L’Etivaz cheese to my nose. “The higher the altitude, the more aromas are captured in the milk.” The odors of hay and milk hit me first. I wait for other promised scents: purple clover, oregano, cumin, violets. We are in the mountains of SWITZERLAND, outside the Frenchspeaking community of L’Etivaz. Cowbells clang and a subtle breeze carries bees from one flowery pit stop to the next in the summer pasture of Yersin’s cows. L’Etivaz is only 18 miles south of the better-known village of Gruyères, but that’s far enough for it to merit its own cheese— similar to yet distinct from the globally known Gruyère. In a barn, 29 red Holsteins laze in straw, their work done for the morning. Nearby, 70 gallons of hot milk curdle inside a huge copper cauldron hung over a fire. Yersin offers me a taste of the finished product. As I nibble it, aromas unfurl—first of grass, then of herbs and flowers, then of the cows, until, miraculously, the whole story of this one Swiss meadow rolls out on my tongue. ■ FOR MORE: DIGITALNOMAD.NATIONAL GEOGRAPHIC.COM AND @WHERESANDREW

27 December 2013/ January 2014

s m art traveler багийн тамирчин болж, Л.Дорж, Д.Баттулга нарын удирдлагаар хичээллэж байна. Нэрийг нь сонсохоос хэтрээгүй байсан би цаныг анх хараад, хөлдөө углаж үзээд л “дурлачихсан”. САЛХИНД ХИЙСГЭХГҮЙ Манай орны өвөл хатуухан болдог. Эрс тэс хүйтнийг эс эд бүхнээр мэдрүүлдэг болохоор өвлийн спорт заалны тоглолтуудтай харьцуулшгүй их тэвчээр шаарддаг. Спортод нэг л дурласан бол шантарч, ухарч, няцах тухай бодох эрх байхгүй. Гэхдээ надад шантармаар үе тохиолддог. Тэр цагт би багш нарынхаа тухай боддог. Тэдний надад зааж сургасан хөдөлмөр, цагийг нь хий дэмий салхинд хийсгэхгүй гэж өөрийгөө зоригжуулдаг. ӨНГӨЦ ДҮГНЭЛТ Цанын спортын тамирчдын бэлтгэл сургуулилтыг зөвхөн цастай үед, хүйтэн улиралд хийдэг гэж хэлбэл хэтэрхий өнгөц дүгнэлт болно. Зундаа бид дугуйт ролик, дугуйт цанаар гулгана. Уулын крос гүйлт, дасгалуудаа хийдэг.

PERSON

Цас миний тэмдэглэл

Snow is My Canvas ӨГЛӨӨ НЬ намдуухан байсан

тэнгэрийн араншин гэнэт хувирч цас шуурахтай зэрэгцэн цанын шигшээ багийн тамирчдын бэлтгэл эхэллээ. Тэднийг харж суухад ямар тэвчээртэй юм бэ гэх бодол намайг ээрнэ. Гадаа -25 хэмийн хүйтэн байна. Сочи-2014 Өвлийн Олимпод Монгол Улсыг төлөөлөн оролцох эрх авах FIS-ийн босго онооны болзлоо хангаж, бэлтгэлээ хийж

28 National Geographic Traveler

—л.энхтуяа | l.enkhtuya

эхэлсэн олон улсын хэмжээний мастер Ч.Отгонцэцэгтэй уулзлаа. АНХНЫ ДУРЛАЛ Би цанаар

2006 оноос хичээллэж эхэлсэн. Төв аймгийн Борнуур сумын Д.Ичинхорлоо багш миний спортын анхны гарааг тавьж өгсөн. Мэргэжлийн тамирчны бэлтгэлээ 2007 оноос эхэлсэн. 2008 онд Үндэсний шигшээ

Сочи-2014 Өвлийн Олимпод Монгол Улсыг төлөөлөн оролцох Ч.Отгонцэцэг. Ch.Otgontsetseg recently started her training for the Sochi 2014 Winter Olympics.

ШУУД ЭХЭЛ Хэрвээ та цанаар гулгаж сурахыг хүсч байгаа л бол шууд эхэл. Эхлэн суралцахад Sky resort тохиромжтой газар гэж бодож байна. Зориулалтын хувцас хэрэглэл нь багагүй өртөг шаардах болохоор түрээслээд авчихна. Цанаар гулгахад биеийн бүхий л булчин, шөрмөс идэвхтэй хөдөлгөөнд ордог. Түүнчлэн эрүүл агаарыг мэдрэх сайхан боломж. Мөрөөдлөө бүү хойш тавиарай.

image: B.Bat-Erdene

МӨРӨӨДЛИЙН АЯЛАЛ 10 гаруй оронд очсон. Анх удаа хилийн дээс алхаж үзсэн болоод ч тэр үү, Финланд сэтгэлд ойрхон санагддаг. Очсон газар бүхэн өөрийн өнгө төрхтэй, шинэ дурсамж үлдээдэг ч боломж гарвал хөдөө аав, ээж хоёртоо очихоор яардаг. Энэ үргэлж миний мөрөөдлийн аялал байдаг.

СТАНДАРТГҮЙ ЗАМААР Яг одоо бол би “Fischer” брэндийн цанаар гулгаж байна. Уулын цана өндөр үнэтэй. Ойролцоогоор 500 мянган төгрөгөөс дээш үнэлгээтэй. Цас бусад төрлийн спортын тэмцээний талбар шиг нэг стандарттай байдаггүй. Бидний уралдааны зам үргэлж анхных байдаг. Тиймээс сайн цанаас гадна цанын тос амжилтад шууд нөлөөлнө.

2006. My teacher, D. Ichinkhorloo, who works in Bornuur Soum of Tuv Province, helped me start my career. Since 2007, I’ve competed and trained as a professional athlete. In 2008 I joined the National Team, training under the guidance of L.Dorj and D.Battulga. I had never heard of skis until I saw my first pair. It was love at first sight. WINTER FORTITUDE Winter

14 МИН, 16 СЕК Финландын

Куусамогийн дэлхийн цомын аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцсон нь миний хамгийн анхны том тэмцээн байсан. ОХУ-д болсон FIS-ийн оноо цуглуулах тэмцээний 5 километрийн зайд 14 мин 16 сек хурдалж олон улсын хэмжээний мастерийн болзлоо хангаж, Монголын дээд амжилтыг шинэчилж байлаа. Гүйлтийн цанын төрөлд би 25 удаа улсын аварга болсон. Улсын рекорд нь 27 байдаг. Энэ рекордыг удахгүй эвдэнэ гэсэн зорилготой байна. Одоо бол Сочи-2014 Олимпод өмнөх Өвлийн Олимпуудад оролцож байсан тамирчдын гаргасан амжилтыг ахиулах зорилго тавиад бэлтгэлээ хийж байна.

Сочи манайхаас 5 цагийн зөрүүтэй. Уулын чийглэг уур амьсгалтай учир маш нойтон цастай, тэс өөр орчин биднийг хүлээж байгаа.

is harsh and cold in our country. Because we feel the coldness in every single cell of our body, it requires more endurance than indoor sports. Once you fall in love with a sport, there’s no turning back or giving up. But there are times where I feel like giving up. During those times, I think about my

that’s closest to my heart is Finland, maybe because it was the first time I left our border. Every country I visit has its own uniqueness and always leaves memories, but I always love to return home and visit my parents in the countryside every chance I get. That is always my dream trip. START TODAY If you want to learn to ski, start today. Sky Resort is the best place for beginners. The skiing equipment is inexpensive and rentable. Skiing activates all the muscles in your body. It is also a great opportunity to get some fresh air. Do not put off your dreams. SNOW STANDARDS Right now, I compete with ‘Fischer’ brand skis. Mountain skis are expensive, as pairs cost approximately 500,000 tugrugs. Skis are designed to be versatile, because snow has no invariable standards, unlike the fields of other sports. Our race-track is always new and unexpected, so besides quality skis, using ski oil can directly contribute to success.

he clear morning sky

unfurled grey clouds and suddenly a snowfall was upon us, just as the ski team began their training for the day. I sat and watched the practice, in awe of the skiers’ resilience. The temperature outside was minus 25°C. But the way these athletes easily dismissed the cold showed the fire they have in their hearts for their sport. I met with Ch.Otgontsetseg, a skier who has achieved ‘International Class Athlete’ status. She recently started her final training for the Sochi 2014 Winter Olympics, having passed the FIS threshold. The Mongolian representative in the 10 km crosscountry skiing event for the Sochi Olympics shared her story with us. INSTANT LOVE I started skiing in

14 MINUTES AND 16 SECONDS My

"Sochi has a 5 hour time-zone difference from Ulaanbaatar. It also has humid mountainous weather and wet snow, so we are expecting an environment very different from here."

teachers. I tell myself that I would not waste their valuable time and effort by giving up. Sometimes it seems like I was born to torture myself. YEAR ROUND It’s a wrong assumption for people to think that skiers only train in the winter months when there’s snow. Our training is year round. We train by roller-skating and roller-skiing in the summer. We also do regular exercises and cross-country running over mountains. DREAM TRIP I have traveled to more than 10 countries. The trip abroad

first big competition was the World Cup championships held in Kuusamo, Finland. During the pre-championship held in Russia, I finished the 5 kilometer distance event in 14 minutes and 16 seconds, passing the FIS qualifying score. I was also named an International Class Athlete, because I had set a new record for Mongolia. I have won 25 national championships. The national record for most championships won is 27. My goal is to break this record soon. Currently, I am training to succeed the records of Mongolia’s previous Olympian skiers at the 2014 Winter Olympics in Sochi.

29 December 2013/ January 2014

s m art traveler

Aяллын ухаалаг төхөөрөмжүүд

Travel Gadgets

—э.энхцолмон | e.enkhtsolmon

Тээшний байршил илрүүлэгч Trakdot Luggage Tracker

Гар утсаа цэнэглэх зуур хоол, цайгаа хийж болно. This stove can cook a meal while charging your phone.

Цахилгаан гаргагч бичил зуух BioLiteCampStoves Аяллын зориулалттай, дунд зэргийн халуун савны дайтай CampStoves зууханд бага хэмжээний мод түлэн, шаталтаас үүсэх дулааныг цахилгаан болгон хувиргаснаар гар утас, таблет зэрэг USB холболттой цахилгаан хэрэгслээ цэнэглэж болно. Түүнчлэн гар утсаа цэнэглэх зуур дээд талын жижиг тогоонд хоол, цайгаа хийх боломжтой. — 221,000₮ (biolitestove.com)

Халаасны цэнэглэгч

Агаарын аялалд тусгайлан зориулсан, гарын алганд багтах төдий Trackdot төхөөрөмжийг тээшиндээ байрлуулсан тохиолдолд компьютер болон гар утсаа ашиглан интернэтээр байршлыг нь тодорхойлох боломжтой. Энэхүү байршил тогтоогч нь онгоц хөөрөх үед "идэвхгүй" горимд шилжиж, харин онгоц газардмагц идэвхжин өөрийн байршлыг эзэндээ илгээдэг. Хэрэв тээшиндээ 10 метр хүртэлх зайнд ойртвол танд дохио өгч мэдэгдэх болно. — 153,000₮ (trakdot.com)

Astro Mini Anker Энэ бол авсаархан, хөнгөхөн, ердөө 9 см урттай ухаалаг гар утас цэнэглэгч (3000 ампер/цаг). Яг л уруулын будаг мэт харагдах Astro Mini Anker цэнэглэгч нь iPhone гар утастай хэрэглэгчдэд илүү тохиромжтой бөгөөд цахилгаанд залган бүрэн цэнэгээ авсны дараа халаасандаа хийчихсэн байхад цэнэггүй болсон гар утсаа 3-4 цагийн дотор нэг удаа бүрэн цэнэглэж болно. Дагалдах зүйлс: Жижиг даавуун гэр. — 59,500₮ (1000zahia.com)

Luggage Tracker Trakdot Luggage Tracker

Power-generating Portable Stove BioLiteCampStoves Set a fire in the wood burning BioLite CampStove, shaped like a middle-size thermos flask, and convert heat into electricity to charge your mobile phone, tablet or any other USB-chargeable device. While charging your mobile phone, you can additionally cook a meal on the small stovetop above. — $130 (biolitestove.com)

30 National Geographic Traveler

Pocket Charger Astro Mini Anker Portable and light, this pocket charger is only 9 centimeters long. Shaped like a lipstick tube, the Astro Mini Anker (3000 мАh) is most suitable for iPhone users. Once it’s charged at a power outlet, you can fully charge your phone within 3-4 hours. Includes a small cotton case. — $35 (1000zahia.com)

Put the Trakdot device into your luggage to find its location anywhere in the world, using its website or mobile phone app. A luggage tracking device no bigger than your palm, the Trackdot automatically goes to sleep during flights, waking when you land to send you a text and/or email message letting you know where it has been and where it is now. It will alert your smartphone when you are within 10 meters of your luggage. — $90 (trakdot.com)

s m art traveler

Нарны гэрлээр цэнэглэгч

ЭкстрИм аяллын камер GoPro camera HERO3

Solar Restore BST

GoPro бол экстрим аяллын хамгийн шилдэг видео камер. Малгай, цүнх, аль эсвэл машин, унадаг дугуйныхаа аль нэг хэсгээс бэхлэн чичиргээтэй, донсолгоотой ямар ч үед хамгийн өндөр чанартай бичлэг хийх боломжийг тус камер олгодог. Хэрэв өндөр уулнаас шүхрээр буух, аль эсвэл далайн давлагаанд сюрфингээр гулгаж буй бичлэгийг үзэх юм бол яг л тухайн орчинд очсон мэт бодит мэдрэмжийг мэдрэх болно. Сонирхуулахад, тус камерны жин ердөө 73 гр. — 680,000₮ (gopro.com)

Нарны гэрлээр тэжээгддэг Solar Restore BST (1500 ампер/цаг) хэмээх энэхүү гар утасны цэнэглэгч нь хөдөө хээр аяллаар явахад тун тохиромжтой. Бүх төрлийн ухаалаг гар утсанд тохирно. Цэнэглэгчийн ар талд асах жижиг гэрлээр хэр хэмжээний цэнэг үлдсэнийг мэдэх боломжтой. Гар утсаа бүрэн цэнэглэхэд 8 цагийн хугацаа орох ч шаардлагатай бол нэмэлт хавтан залган хоёр дахин хурдан цэнэглээрэй. Мөн хажуу талд нь уян хөдөлгөөнтэй урт нарийн чийдэн байх тул харанхуйд орчноо бага зэрэг гэрэлтүүлэн хаана юу байгааг харах боломжтой. — 105,400₮ (1000zahia.com)

Аяллын хамгийн сайн видео камер Video camera for extreme travels.

Аяллын компьютер Panasonic Toughbook 31 Унагасан ч, доргиосон ч гэмтэхгүй зөөврийн компьютер гэвэл 13 цаг цэнэгээ барьдаг Panasonic Toughbook 31ийг нэрлэнэ. Нэр нь хүртэл бат бөх гэсэн утга бүхий Toughbook нь хүйтэн, халуун, бороотой, цастай гээд цаг агаарын ямар ч орчинд хэрэглэхээр бүтээгдсэн хамгаалалттай тул аялалд авч явахад нэн тохиромжтой. Гэхдээ үнийн хувьд тийм ч хямд бус. — 5,270,000₮ (panasonic.com)

Solar charger

Travel computer

Solar Restore BST

Panasonic Toughbook 31

This mobile phone charger uses solar energy, which comes in handy for travel to the countryside. The Solar Restore BST (1500мАh) fits any type of smartphone. A light on the back indicates the fullness of the charge. It may take up to 8 hours to fully charge your mobile phone, with an option to install an extra plate for quicker charging. There is also a flexible narrow light mounted on the device’s side, so it can always be illuminated in the dark. — $62 (1000zahia.com)

The Panasonic Toughbook 31 is an unbreakable laptop whether you drop or jolt it. The portable, 13-hour battery life Toughbook lives up to its name, built to handle extreme weather environments and all the bumps, scrapes, jerks and shocks that come along the way. The Toughbook is a must have for rugged travel, but all that portable protection doesn’t come cheap. — $3,100 ( panasonic.com)

32 National Geographic Traveler

Extreme Video Camera GoPro camera HERO3 GoPro is the best video camera for extreme use. You can hook the GoPro camera to your helmet, bag, car or bicycle and it will capture the best quality video recording, even on bumpy roads and rough terrain. Watch a video of people paragliding or surfing using this camera, and feel like you’re living the moment. The camera is lightweight at 73 grams. — $400 (gopro.com)

s m art traveler

Adventure 101

Цас манаруулан давхихуй

Dashing through the Snow

—л. эНХТУЯА | l.eNKhTUYA

Нохой чарганы аялал | Dogsledding sled and enjoy the ride.

Марко Поло XIII зуунд

Азиар аялах үедээ тэндхийн иргэд нохой чарга хэрэглэдэг тухай тэмдэглэн үлдээсэн нь магадгүй энэ төрлийн аяллын түүхийн анхны сурвалж байх. Харин өдгөө энэ аялал дэлхий даяар түгжээ. “Нохойнд хүрч чадахгүй газар гэж байхгүй” хэмээн “Тэрэлж Жаргал” компаний захирал Х.Түвшинжаргал хэлж байна. Тэрээр энэ дугаарын Road trip буланд нийтлэгдсэн нохой чарганы аяллын хөтөч юм.

When and for How Long

The most suitable time for dogsledding in Mongolia is from December until the end of February. If you are taking children along for the adventure, a few hours of dogsledding covering a distance of 2.5 km is enough. But one can choose a full day trip, or even a longer expedition lasting anywhere from 3 to 14 days. Weather Conditions

Тэрэлжийн хөндийг даган мушгирах Туул голын толигор мөс аяллаа эхлүүлэхэд тохиромжтой газар. Та хүсвэл өөрөө нохойгоо залж болно. Эсвэл чарган дээр тухлан суугаад амрах боломжтой. Хөтөч нар чарганд хөллөсөн нохдыг удирдах, хөнгөн чаргыг хэрхэн залахыг танд заана. Хэзээ, хэр удаан

Монголд нохой чаргаар 12 дугаар сарын эхээс 2 дугаар сарын сүүл хүртэл аялахад тохиромжтой. Хүүхдүүдтэйгээ явах бол 2.5 км-ын замыг сонгож, хэдхэн цаг аялахад л хангалттай. Мөн бүтэн өдрийн төдийгүй 3-14 хүртэлх хоногийн аялал сонгох боломжтой. Цаг агаар

Нохой чаргаар давхихад хөлдөж

34 National Geographic Traveler

хатуурсан, хөр цасан зам илүү тохиромжтой. Тиймээс цас орсны дараа аяллын замыг машинаар явж дагтаршуулдаг. Жавар тачигнасан өдрүүдээр аялах тул дулаан хувцаслаж, малгай, ороолт, бээлийгээ бүү мартаарай. Цасны шил, нарны тос илүүдэхгүй. “Ороолт ороож, хоолойтой цамц өмсөх хэрэгтэй” гэж нохой чарганы аяллын хөтөч сануулж байна. Ахисан түвшин

Нохой чарганы аяллыг ахисан түвшинд хийж үзэхийг хүсвэл Хагийн Хар нуур руу аялаарай. Ирж, очихдоо нутгийн айлд хоноглож, тэдний гарын хоол иднэ. Зарим шөнө мөсөн дээр майхнаа барьж хоноглоно. Энэ аялалд та өөрөө чаргаа залж явах болно шүү.

n the 13th century,

during Marco Polo’s travel through Asia, he left notes on the local practice of dogsledding in his diaries. These are some of the first ever recorded instances of the then unheard-of practice. Nowadays, dogsledding has spread throughout the globe. “There is no place a dog cannot reach”, says Kh. Tuvshinjargal, director of company ‘Terelj Jargal’. He is our expert guide in dogsledding, highlighted in this issue’s Road Trip column How to Begin

The glowing ice of the river Tuul, winding through Gorkhi-Terelj National Park, is the recommended place for beginner’s to start dogsledding. The guides will teach you how to drive the sled and lead the dogs. Or, you can just sit on the

Advanced Dogsledders

If you want to experience dogsledding at a more advanced level, then travel to Khagiin Khar Nuur. Expeditions start and end at the home of a local family, where you can enjoy a hot homemade meal. The rest of the adventure is in the beautiful wilderness, where nights are spent outdoors, in tents set on the ice. During the trip, you man your own sled, so the outing is for experienced adventurers only.

image: B.Bat-Erdene

ю м .Эхлэл

Dogsledding is best when the ice is hardest and the snow is compacted, so keep this in mind when planning your trip. Since the winter temperature is very cold, make sure to wear warm clothes and bring a hat, scarf and gloves. As every dogsledder knows, “you really need to wear a scarf or a turtleneck sweater if you want to enjoy yourself.” Also, sunglasses and sunscreen are practical combatants of snow glare.

s m art traveler

PROBLEM SOLVED

Баярын үеэр нислэг саатвал

’Tis the Season: Cancellations Кристофер Эллиотт

А: Хуваарьт нислэг маань цуцлагдаж, агаарын тээврийн компани намайг нөгөөдөр хөөрөх онгоцонд суулгах болоод байна. Одоо яах вэ? Танд агаарын тээврийн компанийн санал

36 National Geographic Traveler

болгосноос өөр сонголтууд бий. Нэгдүгээрт, та мөнгөө буцаан авч болно. Нислэг юунаас болж саатсанаас үл хамааран Агаарын тээврийн компани таны мөнгийг буцаан олгох үүрэгтэй байдаг (Танд мөнгөний оронд эрхийн бичиг

Нэгэн аялагч Парисын Шарль Де Голль нисэх буудал дээр. A traveler in Paris’s Charles de Gaulle airport

А: Би саяхан зүрхний ажиллагаа жигдрүүлэгч биедээ суулгах мэс засалд орсон юм. Нисэх онгоцны хамгаалалтаар гарахын тулд юуг мэдэх шаардлагатай вэ? Кливленд эмнэлгийн зүрхний аппаратны мэргэжилтэн Брюс Вилкофын зөвлөснөөр зарим металл илрүүлэгчийн дохиог нь дуугаргахгүйгээр зүрхний аппараттай гарч болох хэдий ч та азаа турших хэрэггүй. Учир нь дохиолол дуугарвал ажилчид таныг гар дохиураар шалгах ба энэ нь таны төхөөрөмжтэй харшлан, зүрх хүчтэй савлах, толгой эргэх зэрэг хүндрэл гарах магадлалтай. Та цахилгаан суулгац биедээ суулгасан 3 сая америк хүний нэгэн адил Тээврийн Аюулгүй байдлын газрынханд бүтэн биеийн давхар шалгалтад орох хэрэгтэй болно. Зүрхний төхөөрөмж суулгасан тухайгаа батлахаар давхар шалгуулж өөртөө төвөг удахгүйн тулд зүрхний төхөөрөмжийн гэрчилгээг биедээ авч явах эсвэл Тээврийн Аюулгүй Байдлын Газрын цахим хуудаснаас эрүүл мэндийн тодорхойлолт татан авч хамгаалалтын хүнд үзүүлэхийг зөвлөж байна.

image: ETIENNE DE MALGLAIVE (AIRPORT)

санал болговол бүү аваарай). Хаа нэг тийшээ аялахаар зорьж буй танд мөнгөө буцаан авах нь тийм ч таатай сонголт биш юм. Нэг удаа Спирит агаарын тээврийн компани Аника Сандины Нью-Йоркоос Майами хүрэх нислэгийг цуцлахад загвар өмсөгч мөнгөө буцаан авч өөр компаниас илүү өндөр үнээр Майами хүрэх билет авсан байдаг. Үүний оронд танд хэрэг болох хоёр дахь зөвлөгөөг өгье. Энэ нь онгоцны билет бичигчээс өөрийн билетээ ижил чиглэлд нисэх өөр компанийн нислэг рүү “шилжүүлж” өгөхийг хүсэж болно. Хэдийгээр энэ санал нь хялбар хэдий ч та онгоцны билетээ хэр хямд авсан байна, тэр хэрээр танд шилжилт хийж өгөх магадлал буурна гэсэн үг юм.

s m art traveler

Q: I just got a pacemaker. What do I need to know to go through airport security? Cleveland Clinic pacemaker expert Bruce Wilkoff says you might be able to pass through some metal detectors without setting them off, but it’s not worth taking the chance. If you set off the detector, some agents will switch to a handheld wand to screen you, which is a big no-no, because it can interfere with the device, leading to heart palpitations and dizziness. If you, like more than three million Americans, have one of these electronic implants, proceed directly to what the Transportation Security Administration refers to as a “secondary” screening, which can involve a full-body scanner, a patdown, or both. It’s not necessary to prove you have a pacemaker, but to speed up the process and to avoid repeating yourself, carry your pacemaker registration card or download a disability notification card from the TSA website and show it to the screener. By CHRISTOPHER ELLIOTT

38 National Geographic Traveler

Тусламж хэрэгтэй юу?

Манай сэтгүүлийн ахлах редактор Кристофер Эллиотт нь сүүлийн 15 жилд маш олон уншигчийн аяллын асуудлыг шийдвэрлэхэд тусалжээ. Кристэй доорх хаягаар холбогдоорой: E-mail celliot@ngs.org Twitter @elliotdotorg

need help? Editor at Large Christopher Elliott is our consumer advocate and has helped countless readers fix their trips over the past 15 years. REACH CHRIS: E-mail celliott@ngs.org Twitter @elliottdotorg

TRENDING

Шилэн лонхны шинэ түүх

Message in a bottle

костас крист

BY costas christ If you’re like me, you drink water from a glass or a reusable container when you’re home or about town. But when you travel it’s a different story. Throwaway plastic bottles remain the most convenient way for hotels to distribute water, generating trash that often ends up in our oceans. Now the Whole World Water campaign wants to fix the problem, and also bring clean water to nearly one billion people without it. “The idea is for every hotel to filter its own water in REUSABLE GLASS BOTTLES, sell it to guests, and donate 10 percent of the proceeds to support clean water projects,” explains Sonu Shivdasani, co-founder of Whole World Water and chairman of Soneva Resorts. Benefits are farreaching: no pollution generated from shipping crates of Evian and S. Pellegrino to luxury hotels; no toxins created from manufacturing plastic; and funds going to solve a problem plaguing the world’s poor. Among hotels and hotel groups that have signed on: Ritz-Carlton, Virgin, Six Senses, and Banyan Tree.

Хэрэв та надтай адил их хотын завгүй иргэн бол гэртээ, албан тасалгаандаа усыг шилэн аяга, эсвэл дахин ашигладаг бусад төрлийн савнаас уудаг биз ээ. Харин аяллын үед өөр хэрэг. Замд эсвэл зочид буудалд ихэвчлэн нэг удаагийн хямд хуванцар савлагаатай усыг өргөн хэрэглэдэг. Худалдан авсан ийм сав бүр эргээд байгаль орчныг бохирдуулах хог болдог. Дэлхий Нийтийн Ус аян энэ асуудлыг шийдвэрлэхийн зэрэгцээ тэрбум гаруй хүний цэвэр усны хангамжийг сайжруулахаар зорьж байна. Цагтаа сайхан бүхнийг агуулдаг байсан ч хуванцар саванд байраа булаалгасан лонхыг хэрэглээнд дахин оруулахыг дээрх аян уриалж байна. Шилэн лонхыг олон дахин хэрэглэхээс гадна нарны гэрэл, хүйтэн халуунд урвалд ордоггүй гээд экологи болон эрүүл мэндэд тустай олон давуу тал түүнд бий. “Зочид буудлууд өөрсдөө усаа цэвэршүүлж, лонхонд савлан хэрэглэгчдэд зарна. Харин орлогынхоо 10 хувийг нь дээрх төсөлд хандивласнаар бидний үйл ажиллагааг дэмжих болно” гэж Дэлхий Нийтийн Ус аяныг санаачлагч Сони Шивдасану ярив. Бидний өмнө тулгараад буй байгалийн бохирдлыг багасгах үүргээ ухамсарлан дэлхийн томоохон зочид буудлууд болох РитзКарлтон,Сикс Сенсис, Баньян энэ аянд хэдийнээ нэгджээ.

image: RIOU/GETTY IMAGES

My flight was canceled and the airline wants to put me on a later flight—as in the day after tomorrow. What now? You have more options than what the airline is offering. One, you can ask for your money back. Airlines must give you a refund, whatever the reason for cancellation. Never accept a voucher instead of a refund. When Spirit canceled Annika Sundin’s flight from New York to Miami, the model accepted the refund and bought a ticket to Miami on a different airline, but at a higher cost. There’s a second option, and here’s where it helps to know a little airline lingo. Ask your ticket agent to “endorse” your ticket to another airline flying to your destination. If there’s space available, the carrier might transfer you to another airline. But it isn’t required to, and the less you paid for the ticket, the less likely you are to get an endorsement.

s m art traveler

Хаврын онцлох өдрүүд Mongolia Event Calendar

Төв аймаг

Tov prov ince

Бүргэдийн баяр

Eagle festival

3-р сарын 5

March 5

Казах ард түмний зохион байгуулдаг нэгэн уламжлалт арга хэмжээ бол “Бүргэдийн баяр” юм. Нарны баярыг угтан хийдэг уг арга хэмжээ нь бүргэдээр ан хийх ёсыг таниулан сурталчлах зорилготой зохиогддог. Бүргэдийн баяраар бүргэдтэй хамт зургаа авахуулахаас гадна анчдын зан заншилтай танилцдаг уламжлалт арга хэмжээ юм. Хаана: Жаргалантын ам, Чингисийн хүрээ жуулчны бааз Зохион байгуулагч: “Чингис хааны хүрээ” компани

The “Eagle festival” is an annual traditional event of the Kazakh nation. This special event hopes to advertise eagle hunting rituals to foreign tourists and local Mongolians. Domestic and international tourists have the opportunity to take photos with eagles, and learn more about Kazakh traditions and customs. Where: “Chinggis khuree” tourist camp, Jargalant mountain, Mongolia Host: “Chinggis Khan’s khuree” LLC

■ www.chinggishuree.mn

40 National Geographic Traveler

Төв аймаг

Цагаан сар

1-р сарын 30—2-р сарын 2 у л аанбаата р хот

“Улаанбаатарын цом” олон улсын тэшүүрийн тэмцээн

3-р сарын 1-2 Олон Улсын Тэшүүрийн Холбооны албан ёсны хөтөлбөрт багтсан уг тэмцээн нь “Улаанбаатарын цом” нэртэйгээр өсвөр үе, залуучуудын дунд болох гэж байна. Улаанбаатарын цом тэмцээнд Азийн таван орон, ОХУ, Унгар, Польш зэрэг нийтдээ найман орны 70 гаруй тамирчин оролцох нь урьдчилсан байдлаар тодорхой болжээ. Задгай талбайд болдог уг тэмцээн нь гадаад тамирчдад тохиромжтой хэмээн гуравдугаар сарыг онцлон тэмцээнээ явуулах гэж байна. Хаана болох: Улаанбаатар хот, Төв цэнгэлдэх хүрээлэн Зохион байгуулагч: ССАЖЯам, Монголын Тэшүүрийн Холбоо

Энэхүү арга хэмжээг “Нууц Товчоо” компани 2008 оноос эхлэн жил бүр уламжлал болгон зохион байгуулж иржээ. Монголчууд эрт үеэс өвлийг өнтэй давсны баяр болгон Цагаан сарыг тэмдэглэн ирсэн билээ. Уг арга хэмжээ нь монголчуудын уламжлалт баярыг аялагч жуулчдад таниулах, нүүдлийн аж ахуй болон эртнээс өвлөн ирсэн зан заншил, соёлоо сурталчлахад чиглэсэн аж. Хаана болох: Төв аймаг, Жаргалант сум, Монголын Нууц Товчоо жуулчны бааз.

■ mongoliansecrethistory.mn Хөвсгөл а й м а г

Мөсний баяр

3-р сарын 1-3

images: ZAZAA/irmuunphoto (EAGLES & speed skater); Nuuts Tovchoo (ARCHERY); BACHKA.A/irmuunphoto (horse sledding)

“Ulaanbaatar cup” International Ice Skating Competition

March 1-2

reported by

Э.Бадмаараг | E.Badmaarag

Tsagaan Sar- Mongolia’s National Holiday January 30-Febraury 2

A Tsagaan Sar event has been hosted annually by Nuuts Tovchoo LLC since 2008. Since ancient times, Mongols have celebrated this ‘White Moon’ holiday as an end of winter feast. Nuuts Tovchoo hosts their event for foreign tourists during the traditional Mongolian holiday, with festivities highlighting nomadic lifestyle, traditional customs and lots of good food. Where: ‘Mongolian Secret History’ tourist camp. Jargalant Soum, Tov Province, Mongolia Host: Nuuts Tovchoo LLC

U l a a n b a a t a r c it y

The Ulaanbaatar Cup, an international speed skating and short track speed skating competition among teenagers and youth, is scheduled to take place in Ulaanbaatar. Over 70 ice skaters from countries such as Russia, Hungary and Poland have already registered to participate in the competition. The Ulaanbaatar Cup will be held in an outdoor arena in March as a part of the International Skating Union’s calendar of events. Where: The Central Stadium, Ulaanbaatar city, Mongolia Host: Union of Mongolian Skaters, Ministry of Culture, Sport and Tourism

Tov prov ince

Hu vsgu l prov ince

Ice festival March 1-3

Хөвсгөл нуур болон түүний орчмын нутгийн үзэсгэлэнт байгалийг хамгаалах, байгаль орчиндоо эвсэг, хариуцлагатай аялал жуулчлалыг дэмжих жил бүр мөсний баярыг зохион байгуулдаг уламжлалтай. Мөсний баярын үеэр монгол үндэсний хувцасны үзүүлбэр, мөсөн шагайн тэмцээн, тэшүүрийн тэмцээн, галын наадам, бөөгийн ёслол зэрэг болдог. Хаана болох: Монгол улс, Хөвсгөл аймаг, Хатгал тосгоноос 9 км Зохион байгуулагч: Хөвсгөл аймгийн ЗДТГ, “Актив Адвенчер Турс” компани

This annual ice festival is organized to promote the conservation of the scenic Khuvsgul Lake and its surroundings, and to support responsible and environmentally friendly tourism in Mongolia. The Khuvsgul Lake Ice Festival organizes a variety of activities including a Mongolian national costume fashion show, ice games, ice skating contests, fireworks and traditional shaman ceremonies. Where: Khuvsgul Lake, 9 km from Khatgal village, Host: Governor’s Office, Khuvsgul Province, Active Adventure Tours LLC

■ www.tourmongolia.com

41 December 2013/ January 2014

s m art traveler

Хаврын онцлох өдрүүд World Event Calendar

ОСТИН, ТЕ Х АС

ВАЛЕНСИА, ИСПАНИ

“SXSW” ХӨГЖМИЙН НААДАМ 3-р сарын 11-16

ЛАС ФАЛЛАС НААДАМ 3-р сарын 15-19

Хөгжмийн ертөнцийн одод (2013 онд Жастин Тимбэрлэйк, Принс болон Yeah Yeah Yeahs хамтлаг оролцсон) нэг дор цуглахаас гадна шинээр гарч ирж буй хамтлаг, дуучдын хувьд томхон шалгуур болдог Остины хөгжмийн наадам 28 дахь жилдээ зохиогдоно. Уг наадамд 2200 орчим дуучин 100 гаруй тайзан дээр тоглох тул дотно найзууддаа аминчлан дуулгаж, дуртай дууныхаа жагсаалтыг шинэчлээрэй.

“Хаврыг угтах баяр”-ын үеэр Валенсиа хотынхон унтаж амрах тухай санахын ч хэрэггүй. Уг баяр таван өдөр үргэлжлэх ба хөгжимт жагсаал, үдэшлэг, галын наадам зэрэг арга хэмжээ зохиогдоно. Наадмын хаалтын ажиллагаа нь дарь агуулсан 300 гаруй хуванцар болон модон хүүхэлдэйг (доод талд) шатаах ёслолоор өндөрлөнө.

A U S T I N , T E X AS

TUNING IN TO TEXAS SOUTH BY SOUTHWEST March 11-16 Big-name acts get the buzz (the 2013 lineup included Justin Timberlake, Prince) but the main focus at SXSW always is on what’s next. With over 2,200 artists performing on more than 100 stages, it’ll be easy to create a Spotify playlist filled with favorites that few of your friends have heard—yet.

National Geographic Traveler

АРТ ҮЗЭСГЭЛЭН ХУДАЛДАА 2-р сарын 7-10 Урлагийн бүтээл, үнэ цэнийн талаарх таны мэдлэг хангалтгүй санагддаг уу? Тэгвэл орчин үеийн урлагийн бүтээлүүдтэй танилцан, энэ талын мэдлэгээ зузаалах боломж нээгдэж байна. Тухайлбал, Каролин Поулетын өвөрмөц баримлуудын (зүүн талын зураг) уран хийцийг шимтэн сонирхож, таалагдвал шууд худалдан аваарай. Үнийн хувьд тун боломжийн, 65$-оос эхэлнэ. Хэрэв санаанд таарах бүтээл олохгүй бол тусгай урланд саатан өөрийн гараар урласан ч болно.

BR U SSELS , BELG I U M

VALENC I A , SPA I N

FIRED UP IN SPAIN, LAS FALLAS DE VALENCIA March 15-19 Sleep isn’t an option at Valencia’s raucous and roaring “welcome spring” fling. The five-day frenzy of parades, parties, fireworks, and flames comes to a blazing conclusion on La Cremà (“the burning”). That’s when the festival’s more than 300 polystyrene and wood satirical statues (above), stuffed with explosives, are torched. The winning entry is spared and displayed.

Брюссель, Бельги

LET’S MAKE A DEAL AFFORDABLE ART FAIR February 7-10 Can’t tell a Picasso from a paint by number? This is your chance to learn about contemporary art, fall in love with an original such as Caroline Poulet’s resin sculpture “Royal Blue” (above), and actually afford to bring something home. Prices start at around $65. If none of the thousands of paintings, prints, and sculptures speaks to you, create your own masterpiece at a hands-on workshop.

Х он г - К он г , Х я тад

Хятадын шинэ жил 1-р сарын 21 — 02-р сарын 20 Ёслолын буудлага, цан хэнгэргийн цуурай хотоор нэг тарж, тэнгэрт завсар чөлөөгүй шатаж буй хулсны оч тал бүр тийш цацран гялалзах ба энэ бүх зан үйлийг уул усны эзэн Нианыг далайгаас нь гаргахгүй гэж айлгахын тулд хийдэг ажээ. c hi n a , H o n g K o n g

Э нэтхэ г

МИНИЙ ЕРТӨНЦИЙГ БУДААРАЙ БУДГИЙН БАЯР 3-р сарын 17 Энэ өдөр хүмүүс улаан, ягаан, ногоон, шар гэх мэт хурц өнгийн хуурай будгийг бие бие рүүгээ цацан, өөрийнхөө дотор орших найман настай дэггүй хүүхдийн ертөнцийг ил гарган хөгжилдөн нааддаг. Хувинтай ус цацсаны дараа өнгө өнгийн будгууд холилдон уусч бие тань оюу номин далайн өнгөтэй болно. INDIA

Chinese New Year January 21— Febraury 20 The annual celebration of the Chinese New Year still maintains its origins in ancient superstition. The mythical beast Nian can be kept away for another year, as long as the streets boom with firecrackers, cymbals, and drums, and the sky burns with flaming bamboo sticks and fireworks.

COLOR MY WORLD HOLI FESTIVAL March 17 Unleash your inner eight-year-old at the often wet—and wild—festival of colors. The color comes from bright red, pink, green, and orange gulal (dry powder) tossed in the air and smeared on faces. Add buckets of water and you’ve got a whirling, dripping sea of neon-tinted bodies.

Рио Д е Ж ане й р о , Б р а з и л

Карнавал – Рио де Жанейро 2-р сарын 28 — 3-р сарын 4 Рио де Жанейрогийн Самба бүжигт жагсаалыг амьдралдаа ядаж нэг удаа үзэж сонирхоорой. Фестивалд оролцогчид өнгө өнгийн уран сэтгэмжээр урласан хувцас өмсөн, гудамжаар хөгжим тоглож, самба бүжиг бүжиглэн жагсаалаар цуварна. Бразилын Бүжигт жагсаалын гол оролцогч нар нь самба бүжгийн сургуулиуд бөгөөд уг фестивал нь самба бүжгийн сургуулиудын хоорондох тэмцээн болтлоо хөгжжээ. Тиймээс спортын уралдаан тэмцээний нэгэн адил өөрийн гэсэн хатуу дүрэмтэй байхын зэрэгцээ үзэгч олонд баяр баясгалан бэлэглэдэг.

images: Lola/SHUTTERSTOCK (STATUES); alexnika/SHUTTERSTOCK (people); Celso Pupo/shutterstock (CARNIVAL)

Ri o d e J a n e i r o , b r a z i l

The Samba Parade in Rio de Janeiro February 28 — March 03 The annual Samba Parade—held every Carnival at the Sambadrome in Rio de Janeiro, Brazil—is a highly orchestrated spectacle of dazzling showmanship. What started as street festivities of locals parading through the streets, playing music and dancing, has developed into a world-class competition between incredibly talented samba schools. For the uninitiated, the samba performances offer the same scoring, thrills and entertainment as professional sports.

43 December 2013/ January 2014

s m art traveler

Family Time

Эрүүл идэвхтэй амралт

healthy active recreation

—э.бадмаараг | e.badmaarag

Чаргаа чирээд, цанаа углаад, боардаа сугавчлаад урагшаа...

Цасанд хучигдсан

өвлийн улирлыг өнгөлөг болгох, цэвэр агаарт идэвхтэй амрах шилдэг санаа бол яах аргагүй гэр бүлээрээ хийх цасны аялал юм. Анх удаагаа гулгасан тэр дурсамж энэ өвөл намайг ахин дуудан хотоос 13 км зайд холгүйхэн байх Скай Резорт руу хөтөллөө. Би адал явдалд дуртай 3 дүүгээ дагуулан цанын баазад ирсэн юм. Сургалтын зам

Сонирхолтой эрсдэлтэй бүхэн рүү хөвгүүд татагддаг болов уу гэлтэй. Хоёр дүү маань цаныг сонгон сургалтын зам руу гарлаа. Тэнд зөвлөх багш байгаа учир би санаа зовсонгүй. Бага дунд гээд ямар ч насны хүүхдэд таарах цана энд бий. Тиймээс хүүхдүүдээ спортод дуртай болгох ганцхан алхам үлдлээ. Энд ирсэн хүүхэд бүр унаж, өнхөрч, босож байсан ч аз жаргалаар гэрэлтэж байна. Цанын замын тухай танд дуулгахад анхлан хичээллэгсдэд тохиромжтой намхан зам байхад цанаар хичээллэгсэдэд тохиромжтой уулын цанын зам, гүйлтийн

44 National Geographic Traveler

цанын зам гээд нийт 7 километр гаруй урттай олон улсын чанарт нийцсэн есөн замтай аж. Чарга бид хэд

Насны хувьд арай л бага нэг дүүгээ дагуулан бид 2 чаргаар гулгахаар боллоо. Чарганы замын хувьд сургалтын, анхлан хичээллэгсэдийн гээд эдний бүхий л замаар гулгах боломжтой. Бид 2 сургалтын зам дээр хэсэг дадлага хийгээд, анхлан хичээллэгсэдийн зам руу явлаа. Өвөл бүр хамгийн ихээр хийхийг хүсдэг зүйл бол чаргаар гулгах, тиймээс бид энэ сонголтыг хийсэн. СНОУБоардаар гулгах

Цаныг сонгосон дүү нар маань

аль хэзээний боардаар солиод сугавчилсан хэзээний мастер гулгагчид шиг том том алхаж байна. Тэдний Скай Резортод ирээд хийхийг хүссэн хоёр зүйл байсны нэг нь цана, нөгөө нь сноубоард аж. Яг энэ төрлөөр аавууд хөвгүүдтэйгээ хамтдаа гулгавал илүү сонирхолтой санагдсан. Завсарлагаа...

Уур савсуулан биднийг дуудах халуун кофе, шоколад, хөнгөн зууш, шинэхэн гарсан халуун хоол гээд аяллыг тань улам амттай болгох зүйлс энд байна. Бид үдийн хоолоо бэлдэж амжилгүй ирсэн болохоор эндэхийн ресторанаар үйлчлүүллээ. Хоолны хувьд

сонголт, амт сайтай давгүй шүү. Машингүй үед...

Төгсгөлд нь нэг нэмэлт мэдээлэл хүргэхэд, та долоо хоногийн аль ч өдөр Гурван гал их дэлгүүрийн урдаас автобусаар Скай Резортод ирэх боломжтой юм билээ. Ажлын өдрүүдэд 11:00-18:00, амралтын өдрүүдэд 09:00-22:00 цагуудын хооронд чиглэлийн автобус явна. Өөр нэмэлт мэдээлэл хэрэгцээтэй бол www.skyresort.mn, fb/ skyresort.llc хаягаар аваарай.

Get your skis, snowboard, or sled and go have fun!

he best activity to

beat the winter cold and get some fresh air is to take a snowy trip to Sky Resort Ski Resort with your family. With the amazing experience of sledding for the first time still fresh in my mind, I headed to Sky Resort, only 13 kilometers outside Ulaanbaatar city. My three adventure-obsessed brothers tagged along. Trial Run

Sledding

I decided to take my youngest brother sledding. The sledding paths vary depending on comfort, experience in sledding, and thrills. We practiced sledding for a while on a training hill before we switched to the beginner’s path. Sledding was the best choice for us because it was something we could do together, and everyone likes the thrill of sledding down a snowy hill. Snowboarding

When I met up with my two skiing brothers later, they had already replaced their skis with snowboards and were walking

confidently toward the mountain like professionals. Skiing and snowboarding were the two things my brothers wanted to do at Sky Resort. Snowboarding looked like a great activity for fathers, brothers and sons to do together. Lodge Break

Freshly brewed coffee, hot chocolate, salads, appetizers, and hot meals were all readily available at the Sky Resort Diner, to add comfort to your winter holiday

activities. We had a wonderful lunch at the restaurant, which was great both in terms of food choice and taste. Getting There

For those without cars, a bus runs frequently every day between Sky Resort and Gurvan Gal Department store. The bus schedule is 11:00-18:00 on weekdays and 09:00-18:00 on weekends. If you need more information, visit the site at www. skyresort.mn, fb/skyresort.llc

images: BACHKA.A/iRMUUN PHOTO (people); SKYRESORT photos© (kids & Panorama)

It seems that boys are attracted to everything and anything that is risky and adventurous. My two brothers straightway grabbed skis and headed out to the trial run. I didn’t worry about them as I knew there were instructors aplenty at the site. There were skis of all types available at Sky Resort, and plenty suitable for children. As long as a child wants to get outside they’ll have fun. Children everywhere on the slopes were falling and rolling

on the ground, then getting back up, having great fun despite the tumble. There were several ski runs, including gradually inclined beginners hills and more steep slopes for downhill experts; with cross country skiing, the 9 runs cover a total of 7 kilometers.

45 December 2013/ January 2014

Толин зам, цасан сум Dogsledding in Terelj

“Нохой чарганы аялал үүслийн хувьд эртний ч, мэдрэмжийн тухайд үргэлж анхных байх болно” гэж аяллын хөтөч Х.Түвшинжаргал хэллээ.

“Dog sledding was invented in ancient times, but the experience is always new” says Kh. Tuvshinjargal, our guide for the day.

National Geographic Traveler

road trip

By L.ENKHTUYA | Л.ЭНХТУЯА Photographs by b.bat-erdene | Б.Бат-эрдэнэ

Бид Улаанбаатараас 07.00 цагт хөдөлж Тэрэлж тосгонд 08.40-д ирлээ. Энд хүртэл яг 76 км явсан байна. Биднийг тосох ёстой Түвшин саяхан худалдаж авсан “Бенз-500” машиндаа засвар хийлгэх шаардлагатай болсон тул зөрөөд Улаанбаатар явчихжээ. Түүний ирэхийг хүлээх зуур ойрхон байх овоон дээр гарч өглөөний цай уунгаа, ургах нарыг харан тухаллаа. Удаан хүлээлгэлгүй хөтөч ирж, бид түүнийг даган ноходтой танилцахаар тэдний хашаанд орлоо. Ноходдоо зориулан блокоор барьж, нүүрэн хэсгийг нь торлосон саравч Түвшинг чамбай нэгэн болохыг илтгэнэ. Хосоор нь зэрэгцүүлж уясан ноход биднийг хараад дуу авалцан хуцалдлаа. Уяанаасаа тэмүүлэн цоройх нохдоос жийрхэх сэтгэл төрж байсныг нуух юун. Түвшин бидэнд “Зүгээр ээ, хазахгүй. Ойртож очоод эрхлүүл” гэж ятгасан ч дөхөж очих зориг хүрэхгүй л байв. Харин аяллын хамтрагч Төгөл зураг дарахаар дөхлөө. Ноход сүүлээ шарван, түүнийг бүчээд зургийн камерыг нь сониучирхах мэт үнэрлэнэ. Тэдний нэг нь түүний халаасыг “ухаж” өглөө идсэн зуушны уутыг гаргаад ирэв. Өнөөх сэргэлэн нөхрийг бид “халаас ухагч” гэж нэрлэн, ноход болон бидний харилцаа дотносож эхэллээ. Нас бие гүйцсэн нохдын дунд давжаа биетэй саарал гөлөг уяатай байх нь содон. Удам сайтай гөлгийг “толгой” нохой болгохоор сонгож, нялхаас нь сургадаг ажээ. Түвшингийн хоёр найз орос фургон машиныхаа доор задгай гал өрдөж мотороо халаагаад, чингэлэг холболоо. Үүнийг харсан ноход уяандаа дүүлэлдэн, чангаар хуцалдаж эхлэхэд эзэн нь “Манайхан аваад яваач гэж гуйж байгаа нь энэ” хэмээн хошигнолоо. Цас манарган давхих эрч хүч цусанд нь булгилж байдаг хаски, лайки үүлдрийн нохдын хувьд жилийн тэн хагаст уяатай байна гэдэг уйтгартай биз. Хөтөч нохдоо сонгож эхэллээ. Аялалд тэднийг хосоор нь авч явдаг. Сонгогдсон

We left Ulaanbaatar at 7 in the morning, when it was still dark. And as we were well-prepared, we didn’t need to stop until we arrived at Terelj village an hour and half later, after a journey of 76 kilometers. When we arrived in Terelj, we discovered our guide Tuvshin, who was expected to meet us, had driven to Ulaanbaatar to have his vehicle repaired. Using the unexpected free time to our benefit, we walked up a nearby hill to visit an Ovoo, a ceremonial stack of stones, and had our breakfast watching the sunrise. When Tuvshin returned, he led us to his kennel. The construction of the kennel, its screened shelters and cages, built by Tuvshin himself, showed he is a neat and industrious man. The dozens of sled dogs were currently assembled in pairs in the yard. We stepped through the enclosure and they greeted us with a chorus of barks. This was my first dogsledding experience, and I’ll admit I had a certain degree of fear when I saw the barking dogs pull taut against their tethers. “No worries. Play with them,” Tuvshin said, but I couldn’t muster the courage. Tugul, our photographer, warily approached the dogs to take photos. They surrounded him, wagging their tails and sniffing his camera out of curiosity. One of the dogs smelled something in Tugul’s pocket and pulled out a bag of breakfast leftovers. We made a joke referring to these dogs as ‘pick-pocketers’ and my fear began to fade, as I observed the friendliness of the dogs. A less fearsome puppy was tied nearby, next to the full grown adult dogs. We learned that quality breed puppies were kept with the adult dogs to train them from an early age to become a leaders. Two friends of Tuvshin made a fire underneath a Russian van to warm up the engine, and hitched up a trailer. The dogs recognized the preparations and started pulling at their leashes, making loud barks that our guide humorously translated as “Please, take us with you!” For the Huskies and Laikas, who were born to speed through the snow, being tied for half the year is indeed a bore. Photos

47 December 2013/ January 2014

road trip calmly on the river ice. Our guide invited us to board the sled. The outer side of the sled was covered with waterproof and windproof material, while the seats were covered with fur. Tuvshin is a selftaught dogsledder, who designed and built the sleds himself. He did his research online, and made the dog harnesses and leashes himself. As I settled myself onto the sled seat, our guide passed me a ‘hand brake.’ There’s also a ‘foot brake’ at the rear of the sled. Anytime we need to stop, I was instructed to pass him the hand brake, so he could nail it to the ice to secure the dogsled. “OK Lucky. Let’s go! Go, go!” Our calm lead dog suddenly perked up. The sled hitched into motion and accelerated. The powerful paws of the dogs clawed at the ice, spraying icicles back at us. The spray hit my face, but I was too thrilled to close my eyes. We bolted forward, pulled along by the energetic and experienced team of dogs. The light sled skidded and slipped madly over the ice, making it seem as if I was riding a rollercoaster. Deep snow slowed the dogs, and hard frozen ice made them slip, but the lead dog was trained to keep pressing forward until Tuvshin commanded otherwise. I felt a rush of adrenalin as we careened over the frozen river, our speed remarkably fast. Because it was just the

Х.Түвшинжаргал нохой чарганы аяллын хөтөлбөрийг санал болгож байгаа залуухан бизнесмэн юм. Entrepreneur Kh.Tuvshinjargal organizes dog sledding tours that are enjoyed by all.

нохдын уяаг тайлмагц эрчээрээ чингэлэг рүү дүүлэлдэн хөөрнө. Бид Туул голын Тэрэлжийн гармаар гараад нэг км хүрэхгүй яваад зогслоо. Чингэлгээс гаргаж чарганд хөллөж байх зуур ноход тэсвэр алдан яарах нь ямар их эрч хүч оргилсон аялал биднийг хүлээж байгааг илтгэх мэт. Энэ их шуугиан дунд цувааны “толгой” Лаки мөсөн дээр огт ажрахгүй хэвтэнэ. Удалгүй хөтөч биднийг чарганд суухыг урилаа. Чарганы гадрыг салхи, ус нэвтрэхгүй материалаар битүүлж, нохойн арьсаар суудал засжээ. Чаргаа өөрөө урласан Түвшин интернэтээс мэдээлэл авч нохойны цээчивч, хүзүүвч гээд хэрэгцээт зүйлсийнхээ ихэнхийг өөрийн гараар хийдэг гэлээ. Дөнгөж суудалдаа тухалсан миний гарт тэрээр “гар тормос” атгуулчихав. Чарганы хойд талд “хөл тормос” байх бөгөөд харин ноход зогссоны дараа энэ “гар тормос”-ыг би хөтчид өгч, тэр

48 National Geographic Traveler

мөсөнд зоох юм байна. “За Лаки, явцгаая. Go go!” гэх эзнийхээ дуунаар мөсөн дээр огт хөдлөх янзгүй хэвтэж байсан өнөөх саарал нохой сортосхийн босч, ухас хийлээ. Хүч мэдэн зүтгэх нохдын сарвууны самардалтад хөлдөж хатуурсан цас цацагдан манарч, нүүр нүдгүй бөмбөгдөн, өвлийн хайруу жаврыг мэдэрч амжаагүй байсан хацрын дулаанд хайлан урсахад би өөрийн эрхгүй нүдээ аньчихлаа. Хүчтэйхэн салхинд хийсчихэж мэдэх хөнгөн чарга нохдын хөдөлгөөн бүрийн аясаар гулгаж, шарваж яг л “галзуу хулгана” дээр суусан мэт. Хөр цас таарахад нохдын хүч бага зэрэг саарч, гөлгөр мөсөн дээр халтиран хөл алдах хэдий ч “толгой” нохой эзний тушаал аваагүй цагт зогсоно гэж байхгүй, зөвхөн урагшаа. Нуруу хүйт даах тэр агшинд ч “больё” гэж хэлэх хүсэл төрөхгүй нь гайхалтай. Энэ

and names of dogs—Benz, Lucky, Bolt—decorated the twelve doors of the blue trailer. As our guide unlatched the cages of his selected dogs, they rushed into the trailer. With the dogs in the trailer and us in the van, we rode through Terelj village, over the Tuul River, and entered the National Park. Our destination was a frozen river landing, where we assembled our dogs for a sled ride on the snowy iced surface of the river. The dogs were impatient as we strapped them to the sled. Lucky—the lead dog—was the only one lying Аяллын зөвлөгөө | Travel tip

Нохой чаргаар 2.5 км аялахад дунджаар 68 мянган төгрөгийн үнэтэй. Хүсвэл та нэг өдөр 10-аас 30 км, нэг хоногт 55 км туулах, 3-14 хоногоор үргэлжлэн Хагийн Хар нуур хүртэл аялах аяллын хөтөлбөрүүдээс сонгох боломжтой. Та бусад дэлгэрэнгүй мэдээллийг https://www.facebook. com/MongolianSleddingDogs хаягаар авч болно.

A 2.5 km ride costs 68,000 MNT. You may also choose to ride 10 to 30 km in a day, or 55 in several, or to take anywhere from a 3 to a 14 day trip to Khagiin Khar Lake. Please apply two weeks in advance when booking your desired trip. Terelj Jargal offers a 30 percent discount to early birders. Detailed information can be found at at https://www.facebook.com/ MongolianSleddingDogs

чинь л адал явдалт аяллын мэдрэмж шүү дээ. Өвлийн эхэн сар дөнгөж гарч байгаа болоод ч тэр үү гол гүйцэд хөлдөөгүй, халиа гүйсэн газар хаа сайгүй тааралдаж байлаа. Ноход халиан дундуур чаргаа торох юмгүй чирэн зүтгэнэ. Аяллын замын хаа нэгтээ голын урсгал байх нь тааралдах ч ноход сурамгай гэгч зам буруулах юм. Ноход зөв замаа зөвхөн эзний даалгавраас гадна байгалийн зөн совингоороо олж, мэдэрч яваа бололтой. Хөтөч “Өө, сайн байна Лаки, баруун гараа бариарай, одоо зүүн тийшээ!” гэж залахын зэрэгцээ “Ямар мундаг юм бэ, өө гайхалтай!” гэж магтах нь урамтай. Тэгснээ гэнэт “Жэки, чи боль!” гэж зандрангуй хашгирлаа. Түүнээс би учрыг лавлахад “Жэки бол сургагч нохой. Тэр чарганд хөллөх нохдыг хажуудаа дагуулж баруун, зүүнээ мэдэхэд сургадаг. Сая өөрийнхөөрөө зүтгэж, цувааг өөр зүгт чирээд байна. Гэхдээ манай Лаки энэ зэрэгт толгойгоо мэдүүлэхгүй ээ” гэж бардам тайлбарлалаа. Холын аялалд GPS илүүдэхгүй ч цувааны “толгой” замын турш шээсээрээ тэмдэг тавих учир жолоогоо сул тавиад “Лаки гэр рүүгээ” гэж хэлэхэд л харих замаа төвөггүй олно хэмээн нэмж сайрхахаа Түвшин мартсангүй. Бидний аялал 2.5 км үргэлжлээд “Оросын толгой” гэдэг газарт ирэхэд Х.Түвшинжаргал “Одоо боллоо, стоп!” гэж тушаалаа. Ноход зогсох үед “”Бид хэр хурдалсан бэ?” гэж хөөрсөн сэтгэлээ барьж дийлэлгүй хамаг чангаараа хашгирахад Түвшин “Дунджаар 40 км/ цаг хурдтай давхисан” гэв. Дөнгөж саяхан дөхөж очихоос цэрвэж байсан хаски нохдын чанга дуу чихэнд дасал болжээ.

Би бүр Лакитай зэрэгцэж хэвтээд, тэвэрч байгаад зургаа авахуулсан шүү. Чарганаас буусныхаа дараа л цасанд хучигдаж, оройд нь манан суунагласан уулсаар сүр нэмсэн байгалийн сайхныг анзаарах сэхээ төрлөө. Эндхийн уулс өндөр төдийгүй арсайж,

beginning of winter, the rivers were not fully frozen. However, the dogs pulled the sled through the slush without hesitation. They smartly detoured around any unfrozen patches of open water. The dogs relied on their natural instincts as well as the commands of our guide. “That’s good, Lucky.

Хөнгөн чарга нохдын хөдөлгөөн бүрийн аясаар гулгаж, шарвана. The light sled skidded and slipped with each movement of the dogs.

барсайсан өөр өөрийн өнгө дүр, хэлбэр хийцтэй хад чулуу ихтэй, орой нь мөлгөр ажээ. Хөнгөн чарганы шарвалт, мөс цасыг ялгалгүй үл цуцан хурдлах нохдын тавхай, нүдний өмнө жирэлзэн өнгөрөх зам харгуй, хажууханд урсах голын харгиа, англи монгол үгс холин нохдоо захирч, урамшуулах хөтчийн шийдэмгий хоолой. Энэ бүхэн сэтгэлд тодхон үлдэж, бид буцах замдаа гарлаа. Одоо тэнд цас лавсан орж, гол бүрэн хөлдөж, нохой чаргаар аялах улам ч аатай сайхан болсон байгаа нь лавтай.

Keep right, now left!’ our guide instructed. He yelled ‘You’re good, well done!’ to the lead dog. Suddenly he shouts, “Jacky stop it!’. I asked what happened. “Jacky is a trainer dog. He gets paired with new dogs and teaches them the directions of the commands. But Jacky just tried to turn on his own and lead the sled in the wrong direction. But our Lucky is not one to be usurped!” said our guide proudly. Tuvshin also boasted that although a GPS is worth taking on a long trip, Lucky marks the route with urine, and if at any time Tuvshin untethers

Lucky and gives the commands “Go home Lucky,” the lead dog would return home without trouble. We arrived at Orosin Tolgoi, or Russian Head, after covering 2.5 kilometers. “That’s enough, stop!” Tuvshin commanded. The dogs stopped. “How fast were we going?” I asked excitedly. “40 km per hour, more or less,” Tuvshin said. The dogs were as excited as I was, and nowhere near tired. Their barking was now familiar to my ears. We took a break, during which I mustered the courage to take a picture of Lucky and I having a hug together. It was only after I got off the sled that I noticed I was fully covered in snow, and surrounded by mountains and beautiful natural scenery. The mountains in this area were high, and each with distinct shapes and colors, with numerous rocky formations and flattops. I noticed the white glittering snow did not stick to the mountaintops, but settled down on the hillsides. The breeze in the area makes the area warmer than usual by chasing away the river chill. It was not surprising, as Terelj is regarded as the ‘land of legends and thrilling winds’. The beauty of the open wilderness beyond the river beckoned, and I had the desire to endeavor on a longer dogsled trip, chasing the thrilling winds, letting the land of legends possess me. We climbed into the sled and headed back up the river. I savored the thrill of the skidding light sled, the flash of claws as the dogs pressed forward through the ice and snow, the strong voice of our guide giving commands and encouragement in Mongolian and English. As the winter snow deepens and the rivers become fully frozen, now is the perfect time for a dogsledding adventure of your own. ■

49 December 2013/ January 2014

s m art traveler

INTERVIEW

“Уолт Дисней Имэжинеринг” компанийН дэд ерөнхийлөгч Жо Роде

АДАЛ ЯВДАЛД БЭЛЭН БАЙ Joe Rohde, Vice President at Walt Disney Imagineering

BE PREPARED TO ENJOY WHAT HAPPENS 50 National Geographic Traveler

voices

АНУ-ын “Уолт Дисней Имэжинеринг” компанийн дэд ерөнхийлөгч Жо Родетэй Монголд хийсэн аяллынх нь талаар ярилцлаа. Тэрээр Баян-Өлгий, Ховд, Өмнөговь аймгуудын нутгаар, цоохор ирвэсийн мөр даган аялжээ. We interviewed American artist Joe Rohde, Executive Designer and Vice President, Creative of Walt Disney Imagineering, about his recent trip to Mongolia. He went to Bayan-Ulgii, Khovd and Umnugobi Provinces, tracking the rare snow leopard.

Жо Роде-ийн Монголын тал нутгаар аялж явахдаа зурсан зургуудын нэг. One of many landscapes painted by Joe Rohde, during his expedition on the Mongolian steppes.

Question | Congratulations on fulfilling one of your childhood dreams by visiting Mongolia. How did this dream become a reality? As a young man of twelve I was already fascinated by the cultures of the Asian steppes. Specifically, the art forms of the steppes. I studied the Scythians, particularly the peculiar animal style used in jewelry, textiles, tattoos, and deer stones. I grew up without a lot of money and had no ability to travel when I was young. I had to wait until I was an adult and could save up before I could even begin to follow these dreams. Mongolia, at that time, was not easily accessible to an American not on official business, so I looked elsewhere. I was one of the early travelers who rode horse-

back across the southernmost extension of the steppe lands of Asia. I wanted to come to Mongolia, but not simply as a tourist. My experiences in Nepal, in Tanzania, Indonesia, and elsewhere, have given me a taste for less comfortable experiences, experiences that offer more challenge and more surprise. So, collaborating with Nomadic Expeditions as my ground expeditors, and the Snow Leopard Conservancy as my advisors, I began to construct the idea for a fundraising expedition to the Altai Mountains, with the goal of raising money and awareness for the plight of this most mysterious and beautiful creature, the endangered Snow Leopard. Q | Have you seen or painted a snow leopard before? How was your

51 December 2013/ January 2014

experience with snow leopards in Mongolia? It is a rare privilege to actually see the snow leopard. I saw one in Nepal, at the southern reaches of Mustang, just outside the town of Jomsom. I watched it disappear right before my eyes, simply fading away into its own camouflage. It reappeared about twenty feet further on, as if it had been a ghost. When it finally turned and saw that it was being watched, it had the reaction that I heard described by Mongolian herders here. It seemed ‘offended.’ It gave me a long, superior gaze, so familiar to anyone who has ever owned a cat, and then it casually bounded up the side of the slope to the towering ruins of a Tibetan fortress where it lived. In Mongolia, we actively tracked them several times, and yet each time saw only the signs, even though it was very clear that the animals were not far away. I know that they had to be watching us, even though we could not see them. Q | This winter, you exhibited your paintings to a rural community by hanging them outside a Mongolian ger. What was their reaction? In fact, it was the local people who chose to hang the paintings both inside and outside the ger. Since painting looks like a kind of work, and all the herders are working people, they want to help, as they would do with any kind of work. Our camel drivers would help us stretch the canvases, which is a timeconsuming job that had to be done the day before painting. That camp location was not pre-planned, but arose from our local guides once they saw that I was making paintings. The paintings are deliberately painted in a very rough, wild kind of way, using handmade brushes made of local material like yak hair and bird feathers. Local people seemed to appreciate both the images, which were familiar objects like mountains and trees, and the style, which was obviously vigorous and active. People seemed to not only appreciate the art, but to feel that it was important. They

52 National Geographic Traveler

Өөрсдөд нь хэдийн танил болсон уулс, мод миний бүтээлд хэрхэн дүрслэгдсэнийг хараад нутгийн хүмүүс баяртай байх шиг санагдсан. Local people seemed to appreciate both the images, which were familiar objects like mountains and trees, and the style which was obviously vigorous and active.

image: PHOTO GREDIT

voices

image: PHOTO GREDIT

53 December 2013/ January 2014

voices

Зураг зурах нь нэг төрлийн ажил шиг харагддаг учраас малчид нэг нэгнийхээ ажилд тусалдаг шигээ надад туслахыг хүссэн. "Since painting looks like a kind of work, and all the herders are working people, they want to help, as they would do with any kind of work."

seemed to feel that the whole expedition was important. There were many discussions that revolved around habitat loss, and the decline of animals, and I think these conversations would not have occurred if it weren't for the paintings. Q | Most travellers visit Mongolia in the summer, but you decided to come during the winter. Why did you choose this time to visit? Considering what a Mongolian winter can be, I would hardly say that I visited during the winter. Let’s call it the autumn. I wanted to come during a time when the local people were not distracted by a large number of foreign visitors, and were more concerned with their own lives and not so much with mine. Also, since we

54 National Geographic Traveler

were tracking snow leopards, it seemed more likely that we would encounter them after the activity of the summer season had died down. It was often cold, but our deels [traditional full-body tunics] kept us as warm as we needed to be. And the change of seasons made the landscape quite beautiful, as the larches were all turning golden yellow. Q | What advice would you give to travellers who intend to visit Mongolia in the winter? Be prepared to enjoy what happens. Do not come with a set of pre-loaded expectations about scheduled events and experiences. Weather makes things more interesting. The cold, the snow, the rain all force you to pay more attention to your environment, not less.

Q | If your friends or co-workers asked you to tell them about Mongolia, what would you emphasize in your description? Mongolia is huge. While the Himalayas are very tall, the distances one traverses are nothing compared to Mongolia. I have spent weeks in Nepal traveling across distances we would cover in Mongolia in one day on horseback. In addition, the geology of Mongolia is so stable

park called Disney's Animal Kingdom. As the name suggests, this park offers guests a chance to experience wild animals in large natural settings on adventures of their own. Disney's Animal Kingdom also has a strong conservation mission, and is involved in projects around the world through the work of the biologists who work at the park and through the Disney Worldwide Conservation Fund. Of course, this work is inspired

Хэрэв тэр зургуудыг зураагүй бол Амьтдын амьдрах орчны зохилдолгоо алдагдаж, тоо толгой цөөрч байгаа тухай яриа өрнөхгүй байсан байх. I think these conversations [about habitat loss and the decline of animals] would not have occured if it weren't for the paintings.

images: courtesy of Joe Rohde

that incredibly ancient objects, like pertroglyphs, balbal [carved megaliths], and khirigsuur [geometric mounds], just sit undisturbed where they’ve sat for millennia. Thirdly, it's amazing how many people imagine Mongolia to be nothing but sand dunes in the Gobi. Of course, the hospitality of the rural people of Mongolia is world famous and was very touching. No matter how much one reads about the tradition by which strangers are welcomed into a random ger, it is remarkable to experience. Q | Disneyland is a dream trip for all kids. And you are an executive for the Walt Disney division that designs its parks. Where do you get your inspirations from? I am always amazed at how far and wide the fame of Disneyland has spread. My particular work for Disney revolves around a

interview by

L.Enkhtuya | Л. Энхтуяа

by many journeys into the wild places of the world. My inspiration comes from the study of the great works of art and architecture around the world which stand as a tribute to the imagination and creativity of all people in all times. Q | Do you have plans to visit again? If so, where would you go and what would you do? My current project work will occupy me for some years, so the opportunity to return is limited for now. Jalsa Urubshurow of Nomadic Expeditions has generously invited me to return at any time, but I must find the time to do it. There are many parts of Mongolia I would still like to see. The far north near [Lake] Khuvsgul for one, and the vast eastern steppes for another. I'd also love to go looking for wild Bactrian camels or Gobi bears… difficult and challenging quests. ■

55 December 2013/ January 2014

s m art traveler

Төрөлх нутагтаа Чандмань сум, Ховд аймаг. 2011 он

Hometown of Chandmani soum in Khovd province. 2011

National Geographic Traveler

photograph by

Name Here

voices

Хөөмийч Д.Хосбаяр

хөөмийн аялгуу нутгийн минь салхи throat singer D.Khosbayar

"On stage, i sing as if I'm in the countryside"

Бид энэ удаагийнхаа зочноор дэлхий дахинаа Монголын биет бус соёлын өвийн охь болсон хөөмийг сурталчлан, таниулж яваа хөөмийч Д.Хосбаярыг урьсан юм. D. Khosbayar tours the world to promote one of Mongolia’s great intangible cultural heritages, khoomei, or throat singing.

Aсуулт | Таны хөөмийтэй холбогдсон түүхээс яриагаа эхэлье? Би олон сайхан хөөмийчидтэй Ховд нутгийн хүн. Гэр бүл маань хэдэн үе дамжсан хөөмийн уламжлалтай. Хүүхэд байхаасаа л ингэ хөөслөх, салхины исгэрээг дуурайх зэргээр хөөмийлж сурсан. Миний эзэмшсэн мэргэжил угсаатны зүй судлаач. Одоо Германд амьдарч байгаа ч жил бүр барууны урлаг соёлын мэргэжилтэн, судлаачдын баг бүрдүүлэн Монголдоо ирж, хөдөөгүүр аялал зохион байгуулан, хөөмийн уг гарлын тухай судалгаа хийж байна. А | Та “Салхиар дуулагсад” Монгол туургатны хөөмийн их наадмын зохион байгуулагч, ерөнхий шүүгчээр ажилласан? Энэ наадам нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачлагаар, түүний ивээл дор өнгөрөгч оны 11 дүгээр сарын 19-22 өдрүүдэд Улаанбаатар хотод зохион байгуулагдсан. Тэмцээнд Монголоос гадна ОХУ-ын Буриад, Халимаг, ӨМӨЗО, Тува улсын 100 орчим хөөмийч авьяас билгээ сорьсон. Орон нутагтаа урьдчилсан шалгаруулалтад тэнцсэн хөөмийчид Улаанбаатарт ирж өрсөлдсөн.

Question | How did you become a professional throat singer? I was born in Khovd Province, a homeland of many famous throat singers. My family has been throat singing for generations. I’ve practiced throat singing ever since I was a child, by imitating the wind and singing for mare camels who had abandoned their calves. In school I majored in Ethnic studies. Although I currently live in Germany, I come to Mongolia every summer and visit the rural areas to find out more about the traditional vocal art of throat singing, or khoomei. Q | As its organizer and chief judge, could you describe the "Singing with the Wind" festival for us? The 2013 ‘Singing with the Wind’ festival was organized under the President’s auspices from November 19th to the 22nd in Mongolia. Approximately 100 throat singers from Mongolia, Russia, Kalmyk, Inner Mongolia and Tuva participated. The throat singers had passed a preliminary screening process in their home regions, with the winners coming to Ulaanbaatar to compete in the festival. What made ‘Singing with the Wind’ so special was its dedication to

57 December 2013/ January 2014

voices

Луврын музей, Парис хот, Франц. 2012 он In front of the Louvre museum in Paris. 2012

Уг тэмцээний гол онцлог нь орчин цагийн гэхээсээ илүүтэй язгуур чанараараа байгаа авьяастныг илрүүлэх, таниулах байсан. А | “Язгуур чанар” гэдгийг тодруулахгүй юу? Хөөмий бол байгалийн гаралтай урлаг. Тэр утгаараа байгалийн элдэв дуу чимээг дуурайх, малаа хариулах зэрэг ахуй, амьдралын аясаар хөгжиж ирсэн, орчин цагийн хэмнэлд оруулаагүй язгуур шинж чанарыг нь хадгалж үлдэх нь нэн чухал юм. Өөрийн судалгааныхаа хүрээнд харахад

58 National Geographic Traveler

хөөмий болон хөөмийтэй төстэй урлаг дэлхийн олон оронд байдаг. Америкт, Африкийн Танзаны хүртэл байна. Альпийн нурууны Юдличууд шашныхаа зан үйлтэй холбон хөөмийлдэг. Энэ чиглэлээр олон улсын багтай хамтран хоёр ч баримтат кино хийсэн. А | Хөөмий байгалиас гаралтай, нүүдэлчдийн урлаг. Гэтэл тэр урлагийн мастер өнөөдрийг болтол Германд ажиллаж амьдарч байгаагийн учир юу вэ?

identifying talents that preserve the genuineness of throat singing, over current influences of modernization. Q | Could you please elaborate on ‘genuineness?’ Genuineness means the sounds the throat singers make that imitate various sounds found in nature, or the sounds they use when looking after livestock. Non-genuineness is when throat singers incorporate modern rhythms, or make sounds that don’t have a direct natural counterpart. During

my research over the years, I’ve observed there are many art forms throughout the world that are similar to throat singing and its imitation of natural sounds. These art forms are in America, Africa—there is also a type of throat singing in the Alps, Yodeling, that originated ritualistically amongst the local herders. Q | Why live in Germany, when throat singing is based in nature and comes from the nomadic lifestyle? Some friends and I left Mongolia for Germany in 1993, to introduce and promote Mongolian throat singing. Initially we were issued a 3 month visa, during which time we performed in the streets of Bremen, a city famous for its music. Luckily during that time we were able to get in touch with some music agencies in the city. After our visa expired, we returned to Mongolia. However, we still remained in touch with those music agencies. We offered to perform for free and moved to Germany. The main reason I am still living in Germany is that I want to make the world aware of this sacred Mongolian cultural heritage, so that it does not lose its genuineness. I have been throat singing for many years and I don’t intend to stop. Q | How often do you travel? I travel almost 365 days a year. Our band ‘Hosoo & Transmongolia’ is currently touring through most of Europe. Now we can say we have visited almost every city in Europe. Q | Is there any difference between throat singing in the wild and on stage at a concert?

Хүүхэд байхдаа ингэ хөөслөх, салхины исгэрээг дуурайх зэргээр хөөмийг сурч байлаа. since i was a child, i imitated the wind and sang for mare camels who had abandoned their calves.

images: courtesy of D.Khosbayar

“Nokia nichts of the Proms” тоглолт Хамбург хот, Герман. 2010 он At the “Nokia nichts of the Proms” performance in Hamburg, Germany. 2010

Анх 1993 онд найзуудын хамт барууныханд өөрсдийн биет бус соёлын өвөө таниулъя, мэдрүүлье гэж зориглоод явсан. Гуравхан сарын визтэй очсон бид алдарт хөгжмийн хот Бремений гудамжинд хэсэг тоглолоо. Удалгүй тэндэхийн хөгжмийн агентлагуудтай холбогдож чадсан. Визний хугацаа дуусаад Монголдоо ирсний дараа нөгөө агентлагуудад “Бид ямар ч төлбөр авахгүйгээр танай оронд очиж тоглох хүсэлтэй байна” гэсэн санал тавьж дахин Германыг зорьсон. Түүнээс хойш дэлхий дахинд хөгжмийн чиг хандлага яаж өөрчлөгдөж байна, бид хаана нь явна, бидний нандин өв болсон язгуур урлагаа яаж түүнд дөхүүлэх вэ гэж л зүтгэсээр 20 орчим жил боллоо. Олон жил тасралтгүй хийсэн болохоор улам л цааш ахин, тэмүүлэх юм. А | Та маш их аялдаг бололтой? Бараг л жилийн 365 хоног аялдаг даа. Манай “Хосоо & Транс Монголиа” хамтлаг

interview by

E.Badmaarag | Э.Бадмаараг

Европын ихэнх орноор аялж, тоглолтоо хийсэн. Одоо ч бараг Европын бүх хотоор л аялсан гэж ярихаар болсон байх шүү. А | Байгальд эсвэл тайзан дээр хөөмийлэх ялгаатай юу? Ялгаа байлгүй яахав. Гэхдээ тайзан дээр гараад хөөмийлэхдээ би сэтгэл дотроо нутаг усаа төсөөлж, орон зайн хувьд тэр орчиндоо очиж хөөмийлдэг. Германчууд “Та хөөмийлэхдээ яагаад нүдээ аньчихдаг юм бэ?” гэж их асуудаг. “Би нутагтаа явж байна” л гэж хариулдаг. Заримдаа тоглолтын өмнө хамтлагийнхаа залууст “За хэдүүлээ нутагтаа нэг очоод ирье” гэж хэлээд гардаг. А | Говийн тухай хөөмийлэх үед танд юу төсөөлөгддөг вэ? Нэлээн жавартай өвлийн өдөр, сагсайсан үстэй тэмээний хоёр бөхний хооронд хавчуулагдчихсан дулаахан явж байгаа тийм дүр зураг нүдэнд харагддаг. Мөн элсэн толгодын орой дээгүүр салхинд хөөгдсөн элс төсөөлөгддөг.

Модена хот, Итали. 2011 он Modena, Italy. 2011

Of course. But when I throat sing on stage, I imagine myself in Mongolia, and sing as if I’m in the countryside. When Germans ask why I always close my eyes during my performance, I say, “I am going home to my country.” Sometimes before performances I tell my team: “Let’s go on stage,

and visit our country.” Q | What do you imagine when you throat sing about the Gobi? I imagine myself on the back of a hairy camel, tucked in between the warm two humps on a cold winter day. I see sand dunes, and wind teasing the dune tops. ■

59 December 2013/ January 2014

adv e rtis e m e nt

Тэмээгээр жин тээх уралдаан боллоо

Тэмээ бол их говийн чимэг нь болсон амьтан. Талын нүүдэлчид тэмээгээ тээвэрт ашиглаж ирсэн олон зуун жилийн уламжлалтай ард түмэн. Орчин үеийн хөгжил дагаад тэмээгээр тээвэр хийх, ачлагад ашиглахаа больж, зөвхөн тоо толгойг нь өсгөх, ноосыг авах зорилгоор маллах болжээ. Энэ байдал тэмээн жин, тэмээтэй холбоотой ёс заншлыг устгах аюулд хүргээд байгаа юм. Тиймээс Оюу Толгой ХХК Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын Засаг даргын тамгын газар, Ахмадын хороотой хамтарч энэ жилийн “Тэмээний баяр”-ыг тохиолдуулан тэмээгээр жин тээх уралдааныг 1 дүгээр сарын 20-21-нд зохион байгууллаа. Уралдаанд оролцсон малчид Оюу Толгой уурхайгаас Ханбогд сум хүртэл 45 км зайд жин тээсэн юм. Тэмээн жин хөдлөхийн өмнө Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын Жавхлант багийн малчин О.Хоролсүрэнтэй уулзахад “Би Жавхлант багийн жингийн ахлагчаар оролцож байна. Энэ нутаг усанд сүүлийн 40 гаруй жил тасраад байсан уламжлалыг бид сэргээж буйдаа үнэхээр сэтгэл хөдөлж байна. Би сургууль төгссөнөөсөө хойш 20-иод жил мал маллаж, тэмээтэй амьдралаа

холбосон учраас нүүдлийн ахуйдаа маш их хайртай. Өнөөдөр уурхайгаас хөдлөөд орой буудаллаж хоноглоод маргааш Ханбогд суманд очиж “Тэмээний баяр”-таа оролцоно. Сэтгэл маш өндөр байна. Манай багийнхан тэмцээнд түрүүлнэ гэдэгт итгэлтэй байгаа” хэмээн ярьж байсан. Харин Ханбогд сумын Номгон багийн иргэн, уралдаан зохион байгуулах ажлын хэсгийн ахлагч Д.Буянтогтох “Тэмээн жин бол манай өвөг дээдэс, монгол эрчүүдийн дэлхийн түүхэнд бүтээсэн гавьяануудын нэг яах аргагүй мөн. Манайхан Сэлэнгэ аймгийн Алтанбулагаас тэр үеийн Богдын хүрээ ортол наад зах нь талдаа 1000 гаруй километр газар өвлийн тэсгим хүйтэнд монгол эрчүүд, Галбын улаан атан тэмээгээр аян замын хүнд бэрхийг туулан жин тээдэг байж. Дэлхийд тэмээн жингээр ийм хол замд, хатуу бэрх цаг агаартай нөхцөлд жин тээж байсан өөр улс байхгүй гэж би боддог. Энэ түүхэн соёлыг сэргээхээр Оюу Толгой компанийн соёлын өвийн хамт олон, сумын Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал, Засаг даргын тамгын газар хамтран тэмээн жингийн уралдааныг Оюу Толгой уурхайгаас Ханбогд руу зорин

хөдлөх гэж байна. Хамгийн сүүлд 1969 онд жин тээж байснаас хойш 45 жилийн хугацаанд тэмээн жин гэдэг нь мартагдсан соёл байсан бол өнөөдөр эргэн сэргээж байна. Та бүхэн ажиглавал жинчдийн дээл, малгай, гутал, хэт, цахиур, майхан, тулга, ачлагад хэрэглэж байгаа бүхий л хэрэгслүүд бүгд эртний хэлбэрээрээ байгаа. Энэ удаа нэг тэмээнд дунджаар 170-200 кг ачаа тээвэрлэх байх. Дээр үед 210 кг-ыг тээвэрлэж байсан түүхтэй. Жингийн цуваа зам зуураа нэг шөнө хоноглоод маргааш очих газартаа хүрнэ. Хоноглохдоо хээр гадаа хуучны жинчдийн зан заншлаараа майхнаа бариад, тулгаа тулаад хоноглоно. Үүн дээр ч бас уралдааны нэг мөн чанар оршиж байгаа. Би 15 настайгаасаа 19 хүртэл таван жил “Галбын говийн хөгжил” нэгдэлд тэмээчин байлаа. Тэмээчин айлд өссөн болохоор тэмээгээ хайрладаг говийнхны нэг. Соёлын өвийг хадгалах, сэргээхэд байнга санаачлагатай оролцдог Оюу Толгой компанийн хамт олонд хувийнхаа зүгээс болон нутгийнхаа ахан дүүсийн өмнөөс талархлаа” гэлээ. Жин тээх уралдаанд Ханбогд сумын Номгон, Гавилууд, Жавхлант, Баян багийн 12 жинчин, 44 тэмээтэй оролцсоноос З.Цог ахлагчтай “Номгон” баг тэргүүлж, Ч.Цэвэгдэлгэр ахлагчтай “Гавилуут” баг хоёрт, О.Хоролсүрэн ахлагчтай “Жавхлант” баг 3-р байранд, Х.Лувсандаш ахлагчтай “Баян” баг 4-р байранд тус тус орсон байна. Байр эзлүүлэхдээ жингийн цувааны хурдаар биш уламжлалт зан заншлыг хадгалсан байдал, уналга, ачлагаа

уламжлалын дагуу бэлтгэж, мартагдаж буй уламжлалаа хэрхэн сэргээж байгааг харгалзсан юм. Оюу Толгой компани соёлын өвийг хадгалах, хамгаалах ажлын хүрээнд зохион байгуулсан энэ уралдаан нь нүүдэлчин ард түмний маань уламжлалт мал маллах арга ухааныг сэргээх, хойч үедээ өвлүүлж, үлдээхэд чухал алхам болжээ. Энэ талаар Оюу Толгой ХХК-ийн Бүс нутгийн хөгжил, нийгмийн асуудал эрхэлсэн захирал Ш.Байгалмаа “Оюу Толгой компани соёлын биет ба биет бус өвийг хамгаалах чиглэлээр нэлээд ажил төлөвлөн хийж байна. Тэмээн жин нь манай уламжлалт нүүдлийн мал аж ахуй эрхэлдэг, ялангуяа говийн малчдын хувьд зуун зуун жил дамжин ирсэн биет бус соёлын өв юм. Өнөөдөр техник, технологи хөгжихийн зэрэгцээ малчин ард түмний соёлын өв мартагдах аюул нүүрлээд байна. Хүүхэд багачууд, хойч үедээ уламжлагдан үлдээх учиртай нүүдэлчин ард түмнийхээ соёлын өвийг хамгаалж авч үлдэх нь бидний зайлшгүй үүрэг. Бид уул уурхайн бүтээн байгуулалт хөгжихийн зэрэгцээ малчин ард түмэн уламжлалт мал аж ахуй, соёл уламжлалаа хадгалагдан үлдэж, улам боловсронгуй болгон хөгжих ёстой гэсэн бодлого баримтлан ажиллаж байгаа” хэмээн ярилаа. “Тэмээний баяр”-ын үеэр сумын малчид цугларч хамгийн хурдан тэмээ, хамгийн их сүүтэй ингэ, сайхан ат, буур, тэмээтэй сайхан хос шалгаруулдаг уламжлалтай. Энэ жил ч эдгээр арга хэмжээ болж, малчид тэмээчид идэвхтэй оролцлоо.

Агшин

A Moment in Time Traveler сэтгүүлийн 25 дахь удаагийн гэрэл зургийн уралдааны ялагчид the winners of traveler's 25TH ANNUAL PHOTO CONTEST

ТЭРГҮҮН БАЙР Бразил дахь нэгэн гол дотор гүйж буй акуатлон гүйлтийн тамирчид Aquathlon competitors race into a river in Brazil.

айн авсан зураг урсан өнгөрч буй тэрхэн агшинг зогсоож чаддаг” хэмээн Едора Вэлти хэлсэн байдаг. Энэхүү 25 дахь удаагийн гэрэл зургийн уралдаанд манай мэргэжлийн зурагчид болон редакторуудын шалгаруулсан зургууд үнэхээр цаг хугацааг зогсоосон мэт ертөнцийг харах боломж олгож байна. Гүржийн шар шувуу, Норвегийн цаатны амьдралыг харуулсан зэрэг 15,000 гаруй гэрэл зургийг нийт 7393 гэрэл зурагчин ирүүлсэн байна. —Сэтгүүлийн редактор

64 National Geographic Traveler

GOOD SNAPSHOT stopped a moment from running away,” said Eudora Welty. These winning photos in our 25th annual contest—judged by a panel of our photographers and editors—do indeed make time stand still, allowing us to learn about our world, and perhaps ourselves. In all, 7,393 participants entered more than 15,000 shots depicting everything from owls in the swamps of Georgia to reindeer herders in northeastern Norway. —The Editors

ТЭРГҮҮН БАЙР

Вагнер Арожогийн Усан долгио, Бразил Бразилийн гэрэл зурагчин Вагнер Арожогийн Амазон бүсийн Манаусд орших Рио Нэгро мөрний ус руу үсрэн орж буй Бразилийн акуатлоны залуу тамирчдыг буулгасан шилдэг зургийнхаа талаар “Хар ус, тамирчид, цагаан

усан дуслууд болон тэнгэр нь яг л хар цагаан зурганд тохирсон өнгөний ялгаралтай байсан” хэмээн ярив. Тэрээр өөрөө гурван төрөлт спортын тамирчин учир тэмцээн эхлэхэд ямар их сэтгэл хөдөлдгийг мэдэрдэг. “Би энэ зургийг усан дээрээс авсан ба камерын хөшиг хаагдах тэрхэн агшинд энэ зураг өнөөдрийн хамгийн сайн зураг болох ёстойг төсөөлж байлаа. Буулгасан зургаа дэлгэцэн дээрээ хараад миний амьдралдаа авч байсан хамгийн шилдэг зураг болохыг мэдсэн.” Арожо спортын дүрслэлт зураг голчлон авдаг ба “Спортын зургууд тухайн газрын болоод тэр мөчийн дүр зургийг илүү өгүүлдэг” гэж үздэг. (Никон D600 дижитал зургийн аппарат, Никон AF-S Никкор 16-35мм f\4G ED VR линз 26 мм-т, линзийн гэрлийн тусгал f\8-т, 1\1000 секунд, ISO800) Шагнал: Үндэсний Газарзүйн экспедицийн хоёр хүний хамт Галапагос аралд 10 өдөр аялах эрхээр шагнуулсан.

FIRST PLACE

WAGNER ARAÚJO WAVE RUNNERS, BRAZIL Brazilian photographer Wagner Araújo was in Manaus, in the Amazon region, for the Brazil Aquathlon when he shot his winning image of young athletes sprinting into the Rio Negro. “The contrast between the dark water, the athletes, and the white sprays and sky was just perfect for a black-and-white picture,” he says. Araújo, a triathlete himself, could relate to the excitement at the beginning of the race. “I photographed it from the water and knew it was the shot of the day as I clicked the shutter. When I saw it on my screen, I decided it was one of the best of my life.” Araújo focuses on what he calls sport landscapes, “sports shots that tell more about the place and the scenario.” (Nikon D600 digital camera, Nikon AF-S Nikkor 16-35mm f/4G ED VR lens at 26mm, exposure at f/8, 1/1000

second, ISO 800) Prize: Ten-day Galápagos expedition for two with National Geographic Expeditions SECOND PLACE

MAX SEIGAL CANYONLANDS STORM, UTAH When Max Seigal hiked out to False Kiva, a circle of stones in Canyonlands National Park, he planned to take sunset shots. Instead, a thunderstorm (above) greeted him. “I captured this one image before the fast-moving storm was on top of me,” he says. “It was a very memorable night.” A biologist based in Boulder, Colorado, Seigal tries to work in interesting locations to pursue his passion for photography. “I’ve studied lobsters in Vietnam, tracked rhinos in Botswana, and observed penguins in Antarctica,” he says. “I hope that through my images

65 December 2013/ January 2014

ДЭД БАЙР

Макс Сэйгал Каньонландын аянгат бороо, Юта Макс Сэйгал нар жаргаж буй зураг дурандаа буулгахаар Каньонландын үндэсний Паркад орших чулуун тойрогтой Фолс Кива руу явган аялжээ. Гэвч аянга цахилгаантай бороо (дээрх зураг) түүнийг угтан авчээ. “Аянга цахилгаантай бороо шаагин орохоос урьтаж би энэ зургийг дарж амжсан юм. Энэ үнэхээр мартагдашгүй орой байсан” хэмээн тэрээр өгүүлсэн. Колорадо мужийн Боулдэр хотын иргэн биологич Сэйгал гэрэл зураг авах хүсэлдээ хөтлөгдөн сонирхолтой газруудад очиж ажиллахыг хичээдэг. Тэрээр “Би Вьетнамд хавч судалж, Ботсванад хирс мөшгөж, Өмнөд Туйлд оцон шувуу ажиглаж байсан. Би өөрийнхөө авсан зургуудаар дамжуулан байгаль дэлхийгээ танин мэдэж, түүнийг хамгаалах хүслээ илэрхийлэхийг зорьдог” хэмээн хэлжээ. (Никон D600 дижитал гэрэл зургийн

аппарат, Никон AF-S Никон 16-35мм-ийн линз 19мм-т, линзийн гэрлийн тусгал f\5-т, 52 секунд, ISO400) Шагнал: Үндэсний Газарзүйн гэрэл зураг авах 7 өдрийн сургалтад хамрагдах эрхээр шагнуулсан. ГУРАВДУГААР БАЙР

Янай Бонне Сониуч улаан ирвэс, Кени Израйлд амьдардаг Янай Бонне Кени улсын Маса Мара хэмээх үндэсний дархан цаазат газар аялж явахдаа Ланд ровер машин (өмнөх хуудасны дээд талд) дээр гарсан ирвэснүүдийн зургийг авчээ. Тэрээр “Энэхүү зураг дэлхийн хамгийн хурдан, эх газрын хөхтөн болох ирвэстэй таарсан хүний өвөрмөц агшинг харуулсан” хэмээн өгүүлжээ. (Канон EOS 5D Марк 3 дижитал зургийн аппарат, 100-400ммийн линз 200мм-т, линзийн гэрлийн тусгал ф\5-т, 1\500 секунд, ISO250). Шагнал: Майн Винджаммер далбаат онгоцоор 6 өдөр аялах эрхээр шагнуулсан.

I can convey my passion for conservation and the natural world.” (Nikon D600 digital camera, Nikon 16-35mm lens at 19mm, exposure at f/5, 52 seconds, ISO 400) Prize: Sevenday National Geographic Photography Workshop THIRD PLACE

YANAI BONNEH CURIOUS CHEETAHS, KENYA Yanai Bonneh, who lives in Israel, got his image of cheetahs on a Land Rover (opposite, top) while he was on safari in Kenya’s Masai Mara National Reserve. “The shot,” he says, “shows a special moment between humans and the world’s fastest land mammal.” (Canon EOS 5D Mark III digital camera, 100- 400mm lens at 200mm, exposure at f/5, 1/500 second, ISO 250) Prize: Six-day cruise for two on a Maine Windjammer schooner

Тусгай байрын шагналтнуудад B&H гэрэл зургийн хэрэгслийн дэлгүүрээс 200 долларын бэлэг сонгох эрхийн бичгийн хамт уралдаанд ирүүлсэн бүтээлийг нь бүрж, жаазлан өгөх юм. MERIT WINNERS RECEIVE A $200 GIFT CERTIFICATE TO B&H PHOTO AND A MATTED, FRAMED PRINT OF THE PHOTOGRAPH ENTERED IN THE CONTEST

66 National Geographic Traveler

Тусгай байр | Merit Winners Унгар оюутан ГЕРГЕЛИ ЛАНТАЙ-КСОНТ Ардчилсан Конго Улсын нэгэн тосгоны нүүрэндээ үнс түрхсэн хэсэг эмэгтэйчүүдийн зургийг авчээ. "Зураг дээрх эмэгтэйчүүд бол 1980-аад онд тус нутагт байгуулагдсан Тата Нгонда хэмээх Христийн шашны бүлгийн гишүүд юм. Энэхүү зургийг шашны баярынх нь үеэр авсан” хэмээн ярив. Омгийн удирдагч нь Лантай-Ксонтд зураг авах нэг цагийн зөвшөөрөл өгчээ.

GERGELY LANTAI-CSONT, a student in Budapest, Hungary, photographed a group of women with ash-painted faces in a village in the Democratic Republic of the Congo. “They are members of the Tata Ngonda religious sect, a local Christianbased faith founded in the 1980s,” he says. “I shot the photo on the day of a holy ceremony.” Community leaders gave Lantai-Csont an hour for pictures. He took this one right before he had to leave.

НИКОЛА СМЕРНИК Адал явдалт аяллаараа алдартай Шинэ Зеландын Куинстаунд зочлохдоо гудамжны төгөлдөр хуурчийн дэргэд чулуун ханан дээр суугаа охинтой таарчээ. «Би төгөлдөр хуурын аялгууг чагнан ойртсоор энэ зургийг буулгасан юм. Спорт, адреналинаар амьсгалсан энэ хотод ийм уянгалаг мөч тохиох юм гэж санасангүй явлаа» хэмээн Хорватад амьдардаг хуримын зурагчин Смерник ярив.

NIKOLA SMERNIĆ was visiting Queenstown, New Zealand, a popular destination for adventure recreation, when she came across a street piano player and a girl sitting on a nearby wall. “I followed the sound of the piano and happened on this scene,” she says. “I wasn’t expecting to find such a gentle moment in this capital of sports and adrenaline.” Smernić, who lives in Croatia, works as a wedding photographer.

67 December 2013/ January 2014

Хонг Конгийн иргэн ЧАК КВОК ХУНГ нь Тайван улсын Тайчунг хотод шашны урлагийн Гуанжианг Шоу хамтлагийн гишүүд тоглолтын өмнөх бэлтгэл хийж байхтай таарчээ. “Тэд бурхны хамгаалагчийн догшин дүрийг илэрхийлэх нүүр будалт хийнэ.”

Бразилийн график дизайнер МАРЦЕЛО САЛЬВАДОР Мьянмарын нэгэн тосгонд энэ зургийг буулгажээ. Тэрээр “Энэ эмэгтэйн хувцасны өнгө миний харааг шууд булаасан. Голын дөлгөөн урсгалыг эвдэн эмэгтэй ус авахаар орж ирсэн нь зургийн зохиомжийг ер бусын сонирхолтой болгосон” гэлээ. Салвадор иймэрхүү гэнэтийн агшинг аль болох алдалгүй буулгахыг хичээдэг.

68 National Geographic Traveler

CHAN KWOK HUNG, based in Hong Kong, shot members of the Guanjiang Shou troupe, practitioners of a folk religion, as they prepared for a performance in Taichung, Taiwan. “With their fiercely painted faces, they represent defenders of the gods.”

MARCELO SALVADOR, a Brazilian graphic designer, got his photo in a village in Myanmar. “I was drawn to this woman because of the colors of her clothes,” he says. “I shot the image from above so her silhouette would contrast with the river water.” Salvador keeps his eye out for such spontaneous moments. reported by Ingrid Ahlgren | Ингрид Алгрэн

ГРАХАМ МАКЖОРЖ өөрийгөө “Гэрэл зурагт сэтгэл зүрхээ зориулсан сантехникч” гэж хэлэх дуртай. Шотланд гаралтай, АНУ-ын Флоридад амьдардаг тэрээр саарал шар шувууны зургийг Жеоржиа мужийн Окефеноки намагт авчээ. “Би тэр хавиар нэлээд хэдэн цаг эргэлдсэн ч үүрэнд нь гурван дэгдээхий байх юм гэж огт төсөөлөөгүй. Долоо хоногийн дараа би тэдний зургийг ч бас буулгасан юм.”

GRAHAM McGEORGE calls himself “a plumber with a real passion for photography.” Originally from Scotland and now living in Florida, he grabbed his shot of an Eastern screech-owl in Georgia’s Okefenokee Swamp. “I spent several hours there with no idea that three young owlets were inside the nest. A week later, I got to photograph them also.”

Вэб дээрээс | on the web

traveler.nationalgeographic.com сайтын гэрэл зургийн цомгоос уралдаанд ирүүлсэн бусад зургийг үзээрэй. View more contest entries in our online photo galleries at traveler. nationalgeographic.com

69 December 2013/ January 2014

Амьсгал анирдах аглаг relics and Reflection at Aglag temple

By L.Enkhtuya | Л.Энхтуяа Photographs by n.Ganzorig | н. Ганзориг

Зорьсон хүний хүсэл, угтах эзний ухаан, байгаль эхийн урлан энд цогцолжээ

The trail of a willful traveler, the hospitality of a warmhearted host and the uniqueness of nature all intersect here.

уддын шашны зан үйлүүдийг гүйцэлдүүлж, тусыг хүртэж чадвал сайн хэрэг. Чадахгүй бол хий хоосон мухар сүсэг хэрэггүй” гэж Аглаг бүтээлийн сүмийг үүсгэн байгуулагч Г.Пүрэвбат лам хэлжээ. Мөн “Мухраар сүсэглэх нь сэтгэл болон цагийн гарз. Бага ч атугай ойлгож чадвал бүхний үйлст ус агаар адил чухал” гэж онцолсон нь буй.

Түүний эдгээр үгсээ үйлдлээр үлгэрлэхийн тулд байгуулсан бүтээлийн сүмийг нүдээр үзэхийг хүслээ. Цагт 100 километрээс багагүй замыг туулан хурдлах машины цонхоор нэвсийсэн цагаан цасанд хучигдсан уулс, тал нүдний өмнүүр зэрэглэнэ. Алсыг ширтэн, дуугаа хураан яваа надад жолооч “Замынхаа зүүн талыг анзаарч яваарай, төв замаас салах тэмдэг байгаа шүү” гэж хэллээ. Цаг гаран явсны эцэст хөх дэвсгэр дээр цагаан будгаар нямбайлан “Аглаг Бүтээлийн Сүм” гэж бичсэн тэмдэглэгээ харагдаж, бид засмал замаас гарлаа. Өмнөөс угтах уулсын дунд давхарлан өрсөн гэлтэй содон тогтоцтой хадтай уулын ам руу зам биднийг хөтөллөө. Моторын хүнгэнэх чимээтэй цасны чахрах дуу өнгө хоршиж, хөгжимд жолоочийн дуртай дуу эгшиглэнэ. Жалга, гуу даган цас хунгарлажээ. Өвөлжөөндөө буусан хоёр айлын эсрэг талын довцог дээр зуны

“If one can carry out the teachings of Buddha and do a good deed, then one is blessed. But if one cannot do good deeds, blind faith and ignorant superstition is useless,” says G. Purevbat, a Buddhist monk, iconographer, and founder of the Aglag Buteeliin Sum, or the Aglag Creation Temple. “Following the Buddhist path with ignorant faith is a waste of mind and time. A little knowledge and true faith is just as important to a religion as water and air is to a person.” It was the philosophy behind these Buddhist teachings that turned his words into true deeds, and helped us understand his retreat as we toured the Temple’s grounds. Through the window of our car bouncing along at 100 kilometers an hour, I quietly observed a picturesque landscape of snow-covered mountains and frozen steppes. I wondered what a rural temple would look like, so far removed from the temples of Ulaanbaatar City. My silence was interrupted by our driver, who asked me to “keep an eye on the left side of the road. There should be a sign.” Not long afterwards we spotted a blue sign—‘Aglag Buteeliin Sum’ neatly printed across its face— and left the paved road. The dirt track led us to a narrow valley between two mountains, with a view of layered rock formations in the distance. Ditches and ravines along the track were filled with deep snow. I saw

Далан хар булаг боргилдог, даль цэцэг ширдэг шиг ургадаг энэ газрыг Гарьд уулын Далын Ам гэж нэрлэдэг. The area is known as the Valley of the Seventy Springs of Garuda Mountain.

72 National Geographic Traveler

Сүмийн эргэн тойрны уулс цасан нөмрөгт аниргүй дүнсийх нь улам ч нууцлаг ажээ. The serene Temple is as quiet and peaceful as the valley.

байшингууд байна. Энэ айлууд ус бараадан, голын судгийн баруунтай зусаж, зүүн талд нь өвөлждөг бололтой. Төв аймгийн Борнуур сумын нутагт байх энэ газрыг Гарьд уулын Далын Ам гэж нэрлэдэг. Далан хар булаг боргилдог, даль цэцэг ширдэг шиг ургадгаас үүдэн ийнхүү нэрлэсэн гэж нутгийнхан тайлбарладаг юм билээ. Уулын амны багахан хэсэгт

two winter gers belonging to a local nomad on a hilltop, a few summer houses on the opposite side. The local families moved seasonally to stay close to their water source, camping west of a river in summer and east of it in the winter. We were in the territory of Bornuur Soum,Tuv Province, our destination a place known as Garid Uulin Dalan Am, or the Valley of the Seventy Springs of Garuda Mountain. As the locals told us, the terrain was full of rhododendrons (dauricum), watered by the titular seventy pure black springs. A large gate with a short fence served as the entrance to the forested valley. A gatekeeper welcomed us, collected an entrance fee of 6,000 MNT per person, and handed out receipts. Pilgrims and tourists are an increasing presence at the Buddhist temples and monasteries of Mongolia. As we entered, we saw three structures to our left. They were mounded stupas, dedicated to the three divine Buddhas, individually distinguished by their red, blue or yellow coloration. We drove another kilometer and parked at an interior gate. The grounds of the temple were vast; the ornamentation of its temples quite stunning. We turned off the car’s engine and stepped into another realm. THE HEART OF GARUDA MOUNTAIN The door to a two-story, pyramid roof brown house opened, and a monk in a maroon robe and sun-glasses strode out to meet us. We greeted the monk and stated our purpose. We proceeded up to the second floor of the brown building, where a second monk again asked us our purpose. This lama, who wore a maroon and yellow collared robe and held a cell phone in his hand, was Sersendemid, our guide-to-be. He told us that the Temple of Creation is located in the heart of Garuda Mountain. We followed as he led the way. The entrance to the Temple was guarded by the mythical creature Garuda, carved on a large boulder. The griffin-like Garuda had the body of a lion and the head of an eagle, with a nest containing eleven eggs underneath its belly. To the west was another creature with the head of a fish and the body of an otter. Buddhists, Sersendemid explained, believe that harmonizing the bodies of once incompatible creatures brings good merit. In the Temple we saw a gilt sculpture of the Buddha and a painted embroidery, or thangka, of Shambhala. Amitabha, the Buddha of Infinite Light, was at the head of the temple. Around the altar were also volumes of the Kangyur and the Tengyur, sacred texts in the Tibetan Buddhist canon. On the western wall we saw Palden Lhamo, or Shri Devi—a tutelary deity who took an oath to strictly follow the path of the bodhisattva and to protect the religion and creatures of the six realms against diseases and evil until their reincarnation. The room was airy and open, but also felt very intimate. Our guide explained each relic, with detailed descriptions of their meaning and the various ways in which they were worshipped. In the western part of the Temple was a large rock wedged deep into

Бидний дагасан жимээр энд ирсэн зочин бүр зорчино. Гэхдээ үүнээс цааш хараа булаан, сэтгэл эзэмдэх газар энд олон бий. Visitors follow a path on the grounds for a tour of the relics.

хашаа татаж, том дааман хаалга босгожээ. Биднийг очиход хаалгач гарч ирээд, хүн бүрээс 6 мянган төгрөгийн хураамж авч, тасалбар өглөө. Цааш хөдлөхөд зүүн гар талд улаан, хөх, шар өнгөтэй бүтээл байсан нь язгуурын гурван бурхны суварга юм. Бид нэг километр орчим яваад зориуд босгосон хаалтны дэргэд машинаа тавилаа. Нэлээд өгсүүр замаар бөгтийсхийн алхах зуур Аглаг бүтээлийн сүмийн тухай миний төсөөлөл ямар гэнэн, бодит байдлаас хол, явцуухан болохыг ойлгож, өөрийгөө шооллоо. ГАРЬД УУЛЫН ЗҮРХ Хоёр давхар сүмбэн оройтой бор байшингийн хаалга онгойж, хар шил зүүсэн, хүрэн өмсгөлтэй лам гарч ирээд бидний замыг тосон зогслоо. Түүнтэй өдрийн мэнд мэдэж ирсэн хэрэг, зорьсон учраа тайлбарлалаа. Байшингийн дээд давхраас толгой шомболзуулах, улаан орхимжтой, гар утас атгасан лам миний ярьсныг сонсоогүй бололтой дахин лавласан нь аяллын хөтөч ажээ. Түүний номын нэрийг нь Сэрсэндэмид гэнэ. Бүтээлийн сүм Гарьд уулынхаа зүрхэн хэсэгт байрлаж байгаа гэж хөтөч хамгийн түрүүнд тодотгож хэллээ. Сүмийн үүдэнд бул чулууг сийлж урласан арслан биетэй, хангарьд толгойтой хөшөө байх бөгөөд толгойгоо хэвийлгэсэн зүгийн хэвлий дор 11 өндөг дараастай. Эндээс баруун зүгт үүнтэй адил загасан толгойтой, халиу биетэй үлгэрийн амьтны дүрс бас буй. Хоорондоо үл нийцэх амьтдын

74 National Geographic Traveler

Дархлагдсан мод A sacred tree tied with ceremonial Khadag scarves.

the ground. It bore a depiction of the six Buddhist mantras, Um Ma Ni Pad Me Hum, carved in traditional Mongolian Soyombo script. It was odd to see a natural boulder sitting in the same room as the Buddhist deities and altar icons. There was also a deity of Garuda Mountain with a fish’s mouth, and a three-headed bat. The second floor of the Temple housed a good number of equally surprising relics, such as a unicorn skull, a four-horned ram, a six-horned roe deer, a single-horned ibex, a six-fanged boar, a horned hare, and a five-headed fish; all created by fusing the horns (or other features) of one creature to the skull of another. Fact: “When the location of the temple was chosen, there was a large boulder in the way,” explained our guide. “During an attempt to break it into pieces, a fire took place on Garuda Mountain, and the crew had to postpone its work. That night, our iconographer had a vision in his dream, and decided to embrace the rock as a part of the Temple.” A WALK THROUGH RELICS OF NATURE We started our tour of the grounds at a sacred tree. As the story went, the tree had once withered and died, but a sprout grew from it that became the large tree it was today. Worshippers pray to this tree to prolong their lives and increase their merits. We walked along a path across the mountain slope. I caught up to Sersendemid’s long strides whenever he slowed to point out one of the many nearby natural formations that were regarded as sacred. The natural relics included Zuurdin Khavtsgai, or the Crag of a Moment; Arga Bilgiin Shuteen, or the Relics of Yin and Yang; and Ergekh Khavtsal, or the Turning Gorge. The Lam Khad, or Lama Rock, looked like a human in a lotus position. We walked under Amidralin Uud, or the Gate of Life—two young trees growing toward each other and forming an arch. There was

Аглаг Бүтээлийн Сүмийг хүрээлэн буй байгаль өвөл цасан нөмрөгт амирлаж, зундаа эздийн сэтгэл гарган тарьсан цэцэгсээр өнгө нэмнэ. Aglag Temple is covered with snow in the winter and flowers in the summer.

75 December 2013/ January 2014

биесийг ийнхүү зохицолдуулж дүрслэх сайныг бэлэгддэг гэж буддын шашинтнууд үздэг. Сүмийн танхимын хойморт бурханч лам Г.Пүрэвбатын шавь нартайгаа хамтран бүтээсэн Шамбалын орон, алтадсан Бурхан багш тэргүүтнийг тахижээ. Энд мөн Ганжуур, Данжуурын ботиуд залаастай байна. Баруун хананд эх болсон зургаан зүйл хамаг амьтны энэ яваа насанд өвчин зовлонгүй, муу бүхнээс ангид байх, тусыг үйлдэх тангарагтай номын сахиус Балданлхам бурхан буй. Бурхан тахилуудад гар хүрч болохгүйг сануулсан бичиг байгаа ч шилэн хоргонд хийгээгүйгээрээ бусад сүм, хийдүүдийнхээс ялгарч, сэтгэлд ойрхон мэдрэмж төрүүллээ. Эдгээрийг дан гагц үзэх төдий бус хөтчийн ярианаас шүтэх, тахих ёсны талаар тодорхой мэдээлэлтэй болсон. Баруун хэсэгт байгаа ургаа чулуун дээр маанийн зургаан үсгийг (Ум Ма Ни Бад Мэ Хум) соёмбо үсгээр сийлсэн байна. Байгалийн чулууг сийлж бүтээсэн эдгээр дүрслэлийг яагаад бурхан тахилтайгаа зэрэгцүүлэн сүм дотроо үлдээсэн нь сонирхол татлаа. Хадан дээр загасан хошуутай, гурван толгойт сарьсан багваахай байгаа нь Гарьд уулын сахиус юм. Сүмийн дээд давхарт байх өрөөнд үүнтэй ижил содон үзмэрүүд олон байсан. Ганц эвэртэй морины гавал, дөрвөн эвэртэй хуц, зургаан эвэрт бор гөрөөс, нэг эвэртэй янгир, зургаан соёот гахай, эвэртэй туулай, таван толгойтой загас зэрэг үлгэр домгийн лус савдгуудын үзмэрүүдийг бүгдийг байгалийн олдвор ашиглан урлажээ. Баримт: Анх сүмийг барихаар шав тавих газрыг сонгоход байсан том бул чулууг хагалж бутлан зайлуулахаар эхэлсэн ажилтай хугацаа давхцан Гарьд ууланд түймэр гарсан байна. “Ажил хойшлогдон хоносон шөнө бурханч ламын зүүдэнд зөн ирсэн тул ургаа хадыг энэ чигээр нь үлдээж, түүнийг дээвэр дор нь оруулан сүмийг барьсан” гэж зохион байгуулагч Нэргүй хэллээ. БАЙГАЛЬД ШҮТЭХ ЦАГ Сүмийн эргэн тойронд хийх аялал дархлагдсан модны дэргэдээс эхэллээ. Хатсан мөчрөөс гол гарч дахин нахиалж, өдгөө мөчрөө дааж ядан саглайсан энэ модноос нас уртасгаж, буян арвижуулахыг мөргөлчид гуйж залбирдаг. Огцом өгсүүр замаар өгсөх Сэрсэндэмид ламын том алхааг гүйцэж ядан, амьсгаадан байж уулын мөргөцөг дээр гарлаа. Эндээс Зуурдын хавцгай, Арга билгийн шүтээн, Эргэх хавцал зэрэг байгалийн тогтцыг ашиглан тусгайлан зассан олон шүтээнүүдийг үзлээ. Алсаас харахад завилан суух хүн шиг харагдах Лам хад, биесээ угталцан ургасан залуухан хоёр модны доогуур гарсан нь Амьдралын үүд гэнэ. Хэн нэгэн гараа зангидаж байгаад хэдэнтээ цохисон гэж хийсвэрлэн харж болох хаданд Тэнгэрийн нударга гэсэн нэр өгчээ. Сэмжин үүлтэй хөх тэнгэр, дээш тэмүүлэх мөнх ногоон гацуур, зулзаган цагаан хус мод, мөлгөр гөлгөр хад, нэвсийтэл дарсан цаснаас цухуйн халиурах борог өвсний шаргал өнгө сүлэлдэн нүд, сэтгэлийг минь баясгахын зэрэгцээ цасны чийгэнд зөөлөрсөн агаар хамар цоргино. Бидний дагасан жимээр энд ирсэн зочин бүр зорчдог. Гэхдээ үүнээс цааш хараа булаан, сэтгэл эзэмдэх газар энд олон бий. Тэртээд харагдах уулсыг эмжин зэрэгцэн ургасан модод цэрэг эрс жагссан мэт сүрлэг. Ямар нэгэн нууцын эрэлд гарсан адил сэтгэл минь тогтохгүй догдлох ч өвлийн богинохон өдрийн нар уулын цаагуур шургаж, намайг буцах болсныг сануулна.

76 National Geographic Traveler

байгалийн олдвор ашиглан үлгэр домгийн лус савдгуудыг урлажээ. A temple guardian.

a rock formation with dents in it named Tengeriin Nudarga, or the Fist of Heaven, where it looked like a divine fist had punched the rocks in a few places. The trail we followed was a route walked by all visitors; its vistas were vast and beautifully enchanting. The rich blue sky was fleeced with clouds, tall evergreens stretched to the heavens, young white birches, smooth rounded boulders and dried yellow vegetation poked intermittently through the heavy snow, stalwart trees on distant mountains towered like majestic warriors—it was a magnificent sight for the eyes and soul, accompanied by fresh and mild winter winds that purified the body. My excitement grew, as if we were near to some mysterious treasure. But the setting sun reminded us it was time to turn back.

Зөвлөмж: Энэ нутгийн хөрс элсэрхэг зөөлөн, гулсаа ихтэй тул халтирч унахаас болгоомжилж яваарай. Хадны завсраар авирч буух зассан шат байхгүй. Тусгайлан татсан олсыг барьж явдаг.

Tip: Watch your step on the mountain slope, as the surface is slippery due to soft and sandy soil. There are no structural steps to negotiate the terrain among the rocks, only a single rope stretched along the trail.

НҮГЛИЙГ АРИУСГАГЧ САВ Хүн эхийн хэвлийгээс төрөх цагтаа нүгэл тээгээгүй байдаг бөгөөд хайраар өлгийдүүлдэг гэж буддын шашинтнууд үздэг. Тиймээс тэд амьдралдаа хийж, сэтгэлдээ тээж яваа нүглээ хэрхэн ариусгах тухайд янз бүрийн арга эрэлхийлдэг. Энэ хүслийг нь биелүүлж өгөх шидтэй гэх Эхийн Сав энд байна. Эхийн Сав нь хад бөгөөд бөндгөр хэлбэртэй хадны доор байх нүхний зүүн талаар нь мөлхөж ороод баруун талаар нь гарахад хилэнц мунхаг арилна гэж итгэдэг байх юм. Хадны доогуур орсон хүн мөлхөж гарах

THE WOMB OF PURIFICATION Buddhists believe that newborns exit the womb void of sin and wrapped in love. For the sinners and non-newborns, the temple provided a metaphorical representation of childbirth to purify oneself of sin. This was a large boulder with a small hole through it, aptly called the Mother’s Womb. One enters the boulder’s eastern opening, crawls lengthwise through the hole, and exits on the western end, thus cleansing oneself of sin. We were told that any person with any type of body could make it through; and that once you enter, you cannot crawl

77 December 2013/ January 2014

Агаарын тунгалагт байгалийн тогтоцыг дархан хүний бурхан ухаанаар хэрхэн цогцлоосныг сонжин суух таатай. A pleasant spot for a moment of reflection.

ёстой бөгөөд буцаж болохгүй. Ямар ч бие томтой хүн мөлхөөд гарчихдаг. Зарим хүмүүс ингэж шургахаас айх нь бас бий. Учир нь хилэнц нүгэл ихтэй бол тэндээ гацдаг гэж үздэг. Ууланд үүнтэй төстэй шүтээн Эхийн Умай гэх агуй бас байдаг. Хүйсэн дээрээ босоо модтой хадны нүүрэнд байх энэ агуйн хананаас сардаа нэг удаа ус дусдаг. Мөн Мангасын Ам гэх хад буй. Дээрх хоёроос ялгаатай нь байгалийн хадан дээр араа соёотой амьтны ам сийлжээ. Үүнээс цааш явахад мөчир салаа нь тойрог үүсгэн ургасан гацуур модтой тааралдана. Түүний яг дор суудал зассан мэт хонхортой, түшлэг шиг сэнжтэй хадан дээр гарлаа. Эндээс өглөөний нарны туяа хэрхэн орчныг гэрэлтүүлэхийг харж, эрт эдүгээгийнхээ амьдралын тухай эргэцүүлэхэд ямар мэдрэмж төрөх бол гэж төсөөлөн суулаа. Хөтөч лам “Энэ хадан дээрээс ургах нарыг харах сайхан. Аялагч, мөргөлчид бясалгал хийж, аниргүй орчинд үлдэхийг хүсдэг. Тиймээс бид 3 болон 9 хоногийн бясалгал зохион байгуулахаар төлөвлөж байгаа” гэлээ. Зөвлөмж: Бурханч лам Г.Пүрэвбат: МӨРГӨЛИЙГ хаана ч хийж болно. Мөргөнө гэдэг хүндлэл үйлдэж буй хэрэг. Мөргөлөөр омгийг дарна. Мөргөл хийх иогийн дасгалуудтай нэгэн адил үйлчлэлтэй. Бүх биеийн хөшингө тайлагдан, цусны эргэлт сайжирна. Өдөрт 108 удаа мөргөсөн хүний бие хөдөлгөөний гажилтаас бүрэн ангижирна. Бүтэн сар мөргөл хийхэд 4 кг жин хаяж, харвин гэдэсний унжсан сул арьс татагдана.

78 National Geographic Traveler

back, but must continue forward to the other side. Yet there have been some people who were too afraid to crawl through the Womb, perhaps because of an important caveat—those who are filled with too much sin get stuck. Mothers were well represented on the mountain. Ekhiin Umai, or Mother’s Vessel Cave, was a large creviced cave with a single tree growing from its ‘bellybutton.’ It is said that a single drop of water emerges from the wall of the cave once a month. Further on was Mangasin Am, or Monster’s Mouth Rock. This man-made feature was a large mouth with fearsome tusks and fangs carved onto a rock face. On a nearby ridge was a pine tree, with outgrown branches that formed a circle. Underneath the branches was a rock formation that resembled a chair. “It is great to watch the rising sun from this chair,” said Sersendemid. “Travelers and worshippers like to come to a tranquil place like this when they meditate. Here at the temple, we organize 3-day and 9-day meditation retreats.” Tip: “Prostrations can be done anywhere,” temple iconographer and founder G. Purevbat advised. “Prostrating is an act of respect. It also suppresses pride and wrath. Prostrating has the similar effect of a yoga exercise. It flexes the body and improves blood circulation. Prostrating 108 times a day will save you from the consequences of physical inactivity. A month of prostration will reduce bodyweight by 4 kg, get rid of ‘love handles,’ and tighten a saggy belly.”

АЛТАН ӨНДӨГ ХИЙГЭЭД МУХАР СҮЖИГ Аглагийн сүмийн дээд талд толин бөмбөлөг, чанх өмнө нь алтан өндөг бий. Алтан өндөг гэхээс илүүтэй “Алтан байсны ул мөр төдийтэй өндөг” гэж нэрлэвэл зохихоор болжээ. Өндгөн хэлбэрт чулууг бүрсэн алтанд мөнгөө үрвэл гэж эхэлсэн яриа газар авч алтны элтэрхийг нь түрийвчиндээ хадгалбал мөнгөөр тасрахгүй гэсэн цуурхал болон түгж, итгэсэн хүмүүс ховхолж авсаар урлаачдын бүтээлийг үнэ цэнэгүй болгочихжээ. Үүнтэй адил үйлдэл гаргахгүй байх ёстойг аяллын хөтөч, үзмэрүүдийг тайлбарлагч сануулахын зэрэгцээ “Манай сүмийн эргэн тойронд байгаа эдгээр үзмэрүүдийг ямар нэгэн далдын хүчтэй гэж мухраар сүсэглэх хэрэггүй. Сүмийн эргэн тойронд хог хаягдал үүсгэхгүй байхын тулд энд идээ будаа өрөх, сүү архи тэргүүтнийг цацахыг хориглодог” гэлээ. Аглаг Бүтээлийн Сүмийг хүрээлэн буй байгаль өвөл цасан нөмрөгт амирлаж, зундаа эздийн сэтгэл гарган тарьсан цэцэгсээр өнгө нэмнэ. Хавартаа ширдэг адил ургах далийн цэцэгсийн үнэр анхилан, намрын шар наранд гундаагүй моддын ногоон өнгө хараа булаадаг гэх. Зорьсон хүний хүсэл, угтах эзний ухаан, байгалийн содон тогтоц Аглаг Бүтээлийн Сүмд огтлолцон аяллын жим ийнхүү тодорчээ.

THE GOLDEN EGG AND BLIND FAITH South of Aglag Temple was the Golden Egg, or a featureless statue that might once have resembled a golden egg, if not for the many pilgrims over the years who “believed that if you rubbed your banknote against this golden rock, or if you kept a piece of golden coating that fell off in your wallet, then you would always have cash,” said our guide, shaking his head. Driven by greed, visitors had reduced this piece of art into something unrecognizable. Sersendemid felt this behavior to be symptomatic of a larger issue. “There is no need to have ignorant faith, to believe our relics and objects here possess magic powers. It should be enough to enjoy the tranquil scene.” Indeed, it was incredibly special; pristine natural beauty joined with the harmonious interpretive artwork of the monks, in a place that was best described as sublime. A moment here can make you feel richer than a wallet bursting with cash. The winter atmosphere of the temple was charged with mystery; I could only imagine the seasonal beauty of the temple’s grounds; the blooming rhododendrons in the spring, the smell of evergreens in the autumn. Our guide Sersendemid, founder G. Purevbat, and the other monks of the Aglag Creation Temple were clearly doing a good deed, being kind stewards to such a beautiful place. It must take a lot of discipline to not think of the place as magical.

THE INSIDER

Аглаг Бүтээлийн Сүм Aglag Buteel Temple

Улаанбаатар хотоос Дархан орох засмал замаар 110 км яваад замын тэмдэглэгээний дагуу зүүн гар тийш салж, 8 км шороон замаар явахад том хаалга таныг угтана. Эндээс цааш 800 метр орчим явган алхаж хийдэд очдог. Зарим аяллын компаниуд зохион байгуулалт, хөтөч, унаа, өдрийн нэг хоол зэрэг үйлчилгээний зардал багтаад 50 мянган төгрөгийн үнэтэй аяллын хөтөлбөрийг санал болгодог. ■

явган аяллыг сонирхож байгаа бол facebook.com/ mongoliantravels албан ёсны аяллын компанийн үйлчилгээг сонирхож байгаа бол genco-tour.mn хаягаар мэдээлэл аваарай.

To reach the Temple, take the North highway from Ulaanbaatar and drive for 110 km towards Darkhan, until a road sign on your left directs you onto an 8 km dirt road. Once the toll gate is passed, there’s a final 800 meters before reaching the Temple. A number of travel agencies offer daily trips for 50,000 MNT, inclusive of guide fees, transportation and lunch. ■

For hiking opportunities refer to facebook.com/ Mongoliantravels and for formal itineraries refer to genco-tour.mn

PHOTO TIP

ОНЦЛОХ үзмэрүүд: • Бүтээлийн хийд • Арслан гарьдын хүү найман хөлт арслан • Газрын даруулга яст мэлхий • Үст загас • Дархлагдсан мод • Цагаан лянхуа хүрд • Лусын суварга • Үүлэн хад • Эргэх хавцал • Эхийн сав • Эхийн умай • Амьдралын үүд мод • Заан хад • Ембүү хад • Лам хад • Тэнгэрийн нударга хад • Мөр хад • Хүрдэн гишүүнт мод • Гулсдаг хад • Үдэлтийн суудалт хад

Sightseeing at the Garuda Mountain: • Aglag Creation Temple • Son of the Lion-Garuda, an 8-legged lion • Turtle, the belt of the earth • A hairy fish • A sacred tree • White lotus wheel of prayer • A stupa of the deity of waters • A cloud-rock • Turning Rock • Mother’s Vessel Cave • Mother’s Womb • Gate of Life Tree • Elephant Rock • Embuu Rock • Lama Rock • Fist of Heaven Rock • Footprint Rock • Prayer wheel Tree • Sliding tree • Chair Rock

79 December 2013/ January 2014

Хаврын баяр Цагаан сар Tsagaan Sar, The Spring Holiday BY E.BADMAARAG | э.БАДМААРАГ

Өвлийг өнтэй давсныг сануулах мэт жил бүрийн энэ өдөр дулаахан байдаг.

81 The holiday is a warm reward after a cold winter. 2013/ December

January 2014

онголчууд урин цаг наашилж, идээ будаа элбэг болох цаг буюу хаврын эхэн сард “Цагаан сар”-ын баярыг тэмдэглэдэг. Шинийн нэгнээс гуравныг хүртэл ах дүү төрөл садныдаа зочлон, мэнд эрэн баярладаг уламжлалтай ч зарим ахмад настай айлууд болон хөдөө амьдрах хүмүүс 7-14 хоног хүртэл баярлаж ирсэн. Цагаан сар бол ах дүүсээрээ цуглан хөгжилдсөн хүүхэд насны минь дурсамжтай баяруудын нэг билээ.

ongolians celebrate Tsagaan Sar—the ‘White Moon’ festival—during the first month of spring, when the weather is mild and the food is abundant. These celebrations of the Lunar New Year begin one month after the first new moon following the winter solstice, and last a minimum of three days. Tsagaan Sar is a holiday of many traditions, bringing together family members to celebrate over food and gifts. Like most Mongolians, it has been a favorite holiday of mine since childhood. Монголчууд энэ өдөр цагаан идээгээр чимэглэсэн тавгийн идээ, нас бие гүйцсэн хонины ууцаар ширээгээ засдаг. Mongolians decorate their tables with a bounty of meat and dairy.

Отгон шөнө

New Moon, New Family

Энэ жил бид айл болсны анхны цагаан сараа тэмдэглэх гэж байна. Залуу гэр бүл учир сүртэй их идээ бэлдэлгүй, цомхон тэмдэглэхээр нөхөр бид хоёр шийдсэн юм. Би 12 наснаас эхлэн цагаан сараар ээждээ тус болж ширээ засах, идээгээ бэлдэх гээд их олон ажлыг хийж ирсэн учир энэ өдрийн бэлтгэлийг төвөггүйхэн хийлээ. Тэнгэрт сap харагдахгүй, харанхуй байдаг оны отгон энэ шөнийг "битүүн" хэмээн нэрлэсэн билээ. Битүүнд нар шингэсэн хойно хүндэтгэлийн идээ, ундаагаа бэлтгэн баярын ширээгээ засаж ёсолдог. Энэ л ёсоор манайх идээгээ бэлдэж ширээгээ

This year, we celebrated our first Tsagaan Sar as a new family. Since we are a young family, and it is customary to visit elders during the holiday, our own small family celebrations were very modest. We didn't expect guests, but we were expected as visitors at a number of homes. The last night of the lunar year—when the moon is invisible and darkness is total—is New Year’s Eve, known in Mongolia as ‘Bituun.’ During the day, Mongolians thoroughly clean their homes in anticipation of the coming year. After sunset, food and drinks they’ve prepared for guests are set on the table. This Bituun, we

82 National Geographic Traveler

images: v.battulga (opening PAGE); a.Bachka/irmuun photo (table); a.Bachka/irmuun photo (People)

засаад, хадам аавынх руу битүүлэхээр явлаа. Тэднийх манайхаас холгүй 2 километр хүрэхгүй зайд Улсын Их Дэлгүүрийн хойно байдаг. Бид битүүлэх ёслолд оролцон, хөгжилдөж, гэрийн ажилд нь бага ч болов туслаад эргэн гэртээ харилаа. Энэ үдэш хөдөө мал хуйгаа хээр, эд зүйлсээ айлд хонуулахыг, мөн гэрийн гишүүд айлд хонохыг цээрлэдэг. Ахмад настай айлдаа цуглан идээнээс идэж, ёслол дууссаны дараа хууч ярин, шагайгаар морь, тэмээ уралдуулах зэрэг наадан хөгжилдөн өнгөрүүлдэг.

Өнгө хоршуулсан шинийн нэгэн Хаврын тэргүүн сарын шинийн нэгний өглөө цайгаа чанан дээжийг нь хангай дэлхийдээ өргөлөө. Хүмүүс эртлэн босож ирэх жилийн амьдрал ажил үйлсдээ сайхныг билэгдэн зүг

celebrated at the home of my parents-in-law, who live not far across town in Ulaanbaatar. After dark, we ate Bituun dinner, talking and laughing in the festive atmosphere amongst the company of close family. Mongolians who live in rural areas avoid leaving their livestock unattended in the wild, leaving their belongings with other families, and staying overnight at another home. Bituun is customarily held at the home of the eldest family member, and spent enjoying a lavish dinner, conversation, and games of horse or camel racing played with shagai (sheep knucklebones).

A Harmonious Beginning On the first day of the lunar year I prepared a pot of suutei tsai, or Mongolian milk tea. I offered the first taste to Mother Nature, as per

83 December 2013/ January 2014

tradition. Mongolians rise early in the morning on this day to set мөрөө гаргаж байна. Жил бүрийн цагаан сараар хавар ирснийг the pace for the rest of the year, hoping to have a productive year мэдэгдэх шиг өглөөний агаар хэчнээн тунгалаг байдаг гээч, яг filled with happiness and joy. The air on the first day of Tsagaan Sar л өвлийг өнтэй давсныг сануулах мэт тийм цэнгэг агаар намайг is always fresh and clean, reminding us that we have successfully угтлаа. passed winter, and that spring has arrived. Сар шинийн анхны цайгаа ханьдаа, хүүдээ аягалан өглөө. I poured my first two cups of tea in the New Year for my husband Цайгаа ууж тавагтай идээндээ хүрсний дараа золгохоор боллоо. and my son. We drank our tea and ate some Эхнэр нөхөр хоёр золгодоггүй ёс бий тул food. Since tradition does not allow for a хүү минь бид хоёртой золголоо. “Амар байна уу? Та сар шинэдээ сайхан шинэлж байна өнгө хоршуулан husband and wife to greet each other on this day, our son greeted us. He, at four years old, уу?” Тэр минь дөрвөн настай хэдий ч зааж үндэсний said just what we had taught him: “How have сургасны дагуу бүхнийг зөв хийж байлаа. хувцасаараа you been? Are you having a joyful new year?” Ингээд бид буурал аавынд очин золгохоор After breakfast, we left our home to greet our гэрээсээ гарлаа. Гэрийн гадаа бүдэг хээтэй ижилсэх залуу grandfather. Outside our apartment, we saw a цэнхэр торгон дээлэн дээр өнгө хоршуулан гэр бүл зөрлөө. young couple dressed in traditional clothes of хөх хантааз, нэг тал нь буудаг монгол малгай зэрэг хувцсаар ижилсүүлэн гоёсон залуу тэд ч мөн ахмад light blue silk, with matching hantaaz vests and traditional Mongolian hats. Like us, they were гэр бүлтэй зөрлөө. Тэд ч мөн бидэнтэй айлдаа очихоор en route to visit their eldest family members. адил ахмад настай айлдаа очихоор яаран Most of the people we saw on the street were явж буй нь энэ юм. Гудамжаар бөөнөөрөө явж буй нь wearing traditional clothes—another tradition явах хүмүүсийн ихэнх нь монгол дээлээрээ энэ юм. of Tsagaan Sar. гангарсан нь Цагаан сарын уламжлалыг харуулна.

Буурал аавын бахархал

we saw a young couple dressed in traditional clothes of light blue silk, with matching hantaaz vests and traditional Mongolian hats.

Бага тойрог дахь гэрээсээ гараад, зүүн дөрвөн зам дээр хэсэг түгжирснийг эс тооцвол 09:00 цагийн үед замын ачаалал харьцангуй гайгүй байлаа. Улаанбаатар хотын гэр хороолол болох Улиастайд байдаг буурал аавынд бараг 40-өөд минут яваад хүрлээ. Хойморт суух энгэрээрээ дүүрэн одон медальтай буурай бол манай буурал аав юм. Халх голын дайнд нэр төртэйгөөр оролцсон гавьяаг нь үнэлэн түүнийг “Байлдааны гавьяаны улаан тугийн одон”, “Хөдөлмөрийн хүндэт медаль”, “Онц хилчин” зэрэг олон медалиар шагнасан юм. Энэ жил 82 насыг зооглож буй буурал аавын өмнө таван хавсаагаар тойруулан, таван үе давхарлан засаж, цагаан идээгээр чимэглэсэн тавгийн идээ, нас бие гүйцсэн тарган хонины ууц тавьжээ. Намхан биетэй энэ эмэгтэй бол манай буурал ээж юм. Ээж маань ч гэсэн буурал ааваас дутахгүй гангалжээ. Үр ачаа хүлээн суудаг тэдний хувьд өнөөдөр хамгийн сайхан өдөр юм. Буурал аавынд ирсэн зочид бүгд насныхаа эрэмбээр дарааллан золгохоор бэлдэн, бид 3 ч нэлээн сүүлээр хадаг хорин мянган төгрөгтэй золголоо. Тэд маань найман хүүхэд төрүүлж өсгөсөн гавьяатай буурлууд билээ. Үр ач нь жилээс жилд нэмэгдэж байгааг буурал аав бахархан хуучилна. “Манайхан ач гуч, хүргэн бэр нийлээд 70 орчим болжээ” хэмээн хэлэх аавын үгийг батлах мэт буурал ээж тэндээс “Урдны жилүүдэд хийдэг бууз өнөө жил хүрэхээ байсан. Ноднин гэхэд 1500-аад бууз хийсэн нь шинийн гурвандаа арай хийж л хүрсэн. Энэ жил 2000 бууз хийлээ эрх биш хүрэх байгаа” хэмээн хөөрөлдөнө.

84 National Geographic Traveler

My Grandfather’s Pride

Despite light traffic at 9 in the morning, we reached our grandfather’s home in Uliastai, one of Ulaanbaatar’s ger districts, within 40 minutes. He sat at the rear of his ger, beside a chest full of medals. In his 82 years, he had received a number of government awards. There was the ‘Red Banner of Combat Valor;’ the ‘Honorary Medal of Labor;’ and the ‘Outstanding Border Guard,’ a medal for his honorable participation in the war at Khalkhyn Gol against the Japanese. In front of grandfather was a plate with four rectangular cookies as a base, another five layers of cookies stacked on top like a pyramid. Also on the table was the ‘uuts,’ a whole cooked sheep’s back with a prominent fatty tail. Beside the table was my grandmother, wearing her best clothes. For my grandparents, who always want to see their children and grandchildren, this was their happiest day. All family and guests who came to greet my grandfather stood in a row, ordered by age. The three of us in my new family stood toward the back. When it was our turn, we greeted our grandparents with a khadag (a ceremonial blue scarf) and a 20,000 MNT banknote. Our grandparents were well-honored parents, having raised eight children. Grandfather was very grateful that the number of his grandchildren kept increasing from year to year. “If we include all our grandchildren, great-grandchildren, and sons and daughtersin-law, then we are 70,” he announced with pride. Grandmother confirmed his words: “The number of dumplings that we used to make will not be sufficient this year. Just take last year—we made almost 1,500 dumplings and that was only sufficient for three days. This year we made 2,000 dumplings. I hope it will be enough.”

Монголчууд хөөрөг зөрүүлэн мэндчилдэг уламжлалтай (дээр). Энэ өдрийн гол ундаа бол гэрийн эзэгтэйн чанасан сүүтэй цай байдаг (баруун). Зарим айлууд хэвийн боовыг өөрсдийн гараар хийдэг (доод).

images: v.battulga (People & kheviin boov); a.Bachka/irmuun photo (WOMAN)

Mongolians greet each other by exchanging snuff bottles (above). Preparations for milk tea (right). Some families make the kheviin boov by hand (below).

85 December 2013/ January 2014

Өнгө хоршуулан ижилсэх залуу гэр бүл.

Гэр дүүрэн хүмүүс

A Family Gathering

Буурал аавынх их таван ханатай монгол гэрт амьдардаг. Энэ нь орон сууцны 20 орчим мкв талбайтай тэнцэх хэдий ч 20-30 хүн, заримдаа бүр 50 орчим хүн багтдаг нь гайхалтай. “Сар шинээр хэчнээн хүмүүс ирдэг вэ?” хэмээн намайг сонирхон асуухад “Шинийн гурвандаа багтаад манайд 200-аад хүн ирнэ шүү дээ” хэмээн буурал ээж хариуллаа. Эхэнд ирсэн хүмүүс, сүүлд ирсэн зочиддоо суудлаа тавьж өгсөөр 30 гаран хүн цуглажээ. Ойрдоо уулзалдаагүй хамаатнууд энэ л өдөр ахмад настныдаа цуглан хөгжилтэй хөгтэй явдлуудаа ярин хууч дэлгэн сууна. “Манайд ирж цай уугаарай” хэмээн том ах хэлэх нь явах гэж буйг нь давхар илтгэнэ. Хүүхэд байхад айлд ирээд гарахад өгөх бэлэг нь хамгийн сонин байдаг сан. Буурал ээж сандран хоймрынхоо арслантай авдрыг уудаллаа. Монгол үхрийн арьсаар хийсэн савхин бээлий, нэг хайрцаг тамхи энэ бол том хүүдээ бэлдсэн тэдний минь бэлэг юм. “Энэ жил хүүхдүүддээ өгөх бэлгийг бага охин маань бэлдэж өгсөн” хэмээн буурал ээж бага охиноо магтахыг мартсангүй. Буурал аав, ээжийн хувьд энэ өдөр байгаа бүхнээ үр ачдаа тараан өгөх нь хамгийн их жаргал гэлтэй. Бидний хувьд ч гэсэн явах болсноо мөн хэллээ. Миний хүүд гэрээр нь дүүрэн байдаг ч шинэ тутам сонирхлыг нь татах удирдлагатай машин, ханьд минь тэмээний ноосон оймс, харин надад ганган хүзүүний ороолт өглөө. Шинийн нэгэндээ аав ээжтэйгээ золгохоор Улаанбаатараас 400-аад км зайд байх миний төрсөн нутаг Эрдэнэт хот руу хөдөллөө. Аав ээжтэйгээ золгох хүсэл ахмад буурлуудтайгаа уулзах сэтгэлийг эдгээр өдрүүд улам ихээр төрүүлнэ.

Grandfather lives in a large five-wall ger. Although its area is equal to a 20x20 meter apartment, it was amazing to learn it comfortably held 30 people, and sometimes up to 50. I asked my grandmother how many people came to visit during Tsagaan Sar. “We receive almost 200 people within the first three days,” she replied. Presently, over 30 people had arrived, coming group after group. For the relatives who don’t see each other too often, this was the best chance to gather together under one roof, to have fun and share experiences. “Come visit us and we’ll have tea together,” said my eldest brother to the group, which also meant that he was about to leave. Gifts are given at departure (a moment that never failed to excite me when I was a child). My grandmother rushed to a lion-painted chest in the rear of the ger and returned with the gifts. Gloves made in Mongolia from calf skin and a box of cigarettes were the presents they had prepared for my eldest brother. “This year, my younger daughter has prepared all the presents for my kids,” said my grandmother with pride. It is apparent that this is the happiest day for my grandparents, when they can give away everything they have to their children. We also announced that it was time for us to leave. My overjoyed son received a remote controlled car, my husband a pair of camel wool socks, and for me a nice scarf. In the afternoon on the first day of the lunar year we left for my home town of Erdenet, 400 km northwest of Ulaanbaatar, in order to greet my parents. There will be more happy greetings, more food, more gifts, and more family—it is truly a joyous holiday.

86 National Geographic Traveler

image: v.battulga

A matching couple in traditional clothes.

Монголчууд хөөрөг зөрүүлэн мэндчилнэ. Mongolians exchange snuff bottles for greeting.

THE INSIDER

Цагаан сарын уламжлалт ёс Customs of Tsagaan Sar

Баярын эдгээр өдрүүдэд заавал хийдэг нэгэн ёс байдаг нь “Хөөрөглөх ёс” юм. Эртнээс эхлээд монголчууд хөөрөг зөрүүлэн мэндчилдэг заншилтай. Энэ ёс өнөөг хэр уламжилж ирсэн бөгөөд ингэж тамхилахдаа: Даага далантай Бяруу булчинтай Төлөг сүүлтэй Тором бөхтэй сар шинэдээ сайхан шинэлж байна уу? хэмээн хэлдэг. Энэ нь ирэх жилдээ өнтэй тарган орсон уу? гэдгийг асууж буй бэлгэдлийн үг юм. Хөөрөг зөрүүлэн тамхилахдаа өөрөө нэг үнэрлээд хөөрөгний толгойг суллан зочинд өгнө. Харин та тамхилаад буцаан өгөхдөө хөөрөгний толгой дээрээс атгалгүйгээр бага зэрэг чангалаад өгөөрэй. Энэ нь чөлөөтэй харилцах санаа, харилцан ойлголцох, эв найртай явахын бэлгэдэл болдог. Ингэж хөөрөг зөрүүлэн мэндлэхдээ дээлний товчоо тайлах, ханцуйгаа хойш шамлах, сугалдаргалахыг цээрлэдэг. Монголчууд ирэх жилийнхээ өнгө төрхийг цагаан сарын баярын өдрүүдээр тодорхойлдог. Тийм ч учир энэ өдрүүдэд сайн сайхан зүйлсийг бодон ярьж, буян үйлдэн, муу зүйлийг тэвчин байдаг учиртай. Харин Монголын цагаан сараар анх удаагаа шинэлэх гэж байгаа бол уншигч та дараах зөвлөгөөг уншаарай. Танд хэрхэн шинэлэх тухай мэдээллийг хүргэнэ.

88 National Geographic Traveler

Зөвлөгөө

Advice

Монголын цагаан сар нь ирсэн зочин бүрийг тусгайлан бэлдсэн идээ ундаагаар дайлан сэтгэлийн бэлэг өгдөг уламжлалтай. Анх удаа айлд зочлон шинэлэх гэж байгаа бол хамгийн эхэнд ахмад настай хүнтэй золгохыг санаарай. Ингэж золгохдоо хоёр гараар тохойг түшин мэнд эрэн үнсүүлнэ. Орсон айлынхаа гэрийн баруун талаар дээшээ суун цагаан идээнээс нь эхэлж амсдаг ёстой юм шүү. Ингэсний дараагаар танд аягалан өгсөн цайнаас амсаад битүүлэгний маханд хүрээрэй. Тэд танд хэрхэн яаж хөндөж амсахыг зааж өгөх болно. Ойр ойрхон бууз жигнэж, байгаа бүхнээрээ дайлах нь монгол хүний ёс юм шүү, битгий төвөгшөөгөөрэй. Энэ бол монголчуудын зочдоо хүндэтгэж буйн илрэл юм. Цагаан сарын өдрүүдэд тухайн айлд орох бүх хүмүүс хүндтэй зочид байдаг учир тэд таныг гарахад жижигхэн ч гэсэн бэлэг өгнө, та заавал хоёр гардаж аваарай. Сүүлд нь эрхэм уншигч танд зөвлөхөд баярын өдрүүдэд элдэв хараалын үг хэлэх, өвчин ярих, агсам согтуу тавихыг цээрлэж буурлыг хүндэтгэж балчирыг баярлуулан сайхан шинэлээрэй.

Guests at household Mongolian Tsagaan Sar festivities are always treated to specially prepared food and drinks. If you are visiting a family for the first time, remember that you should greet the eldest person first. When you enter a ger, you should turn to the right, walk around to the rear and take your seat. From the central table, take a curd or any other milk product. After your first nibble, you will be served tea, and then you can eat meat. Your hosts will show and teach you how to touch the meat and taste it. You will also be served each time a new batch of dumplings is steamed. The family will serve you with everything they have prepared— this is a Mongolian tradition, so don’t get overwhelmed, just enjoy the good food! This is how Mongolians express their respect to their guests. Your hosts will give you at least a small present, which you should always receive with both hands. The last thing to keep in mind is to avoid saying bad words or cursing, talking about illness, or getting too drunk or aggressive. Show respect to the elders and give joy to the smallest ones and you will have a blessed Tsagaan Sar and New Year. Saihan shineleerei!

Тогоонд жигнэсэн бууз. Steamed buuz.

Besides a belly full of food, there is one tradition that is an inevitable part of these festive days—called ‘khuuruglukh,’ or the tradition of exchanging khuurugs (snuff bottles). Since ancient times, Mongolians have had a tradition of greeting one another by exchanging snuff bottles and asking “Is your herd healthy and fat enough? Are you having a joyful new year?” The greetings inquire whether someone has passed the year successfully. When exchanging snuff bottles, the person (usually an elder) with the snuff bottles sniffs it first, slightly opens the lid, and passes it to you. After you sniff the tobacco, you should slightly (not tightly) close the lid with your fingers, and return the snuff bottles to the person who passed it to you. This symbolizes your willingness to communicate freely, bring mutual understanding, and solidify friendship. When greeting by way of exchanging snuff bottles, it is desirable not to unbutton your deel (traditional full-body tunic) or tuck up your sleeves. Mongolians determine the wellbeing of the coming year depending on how they spend their Tsagaan Sar festivities. It is customary for people to do good deeds, to talk and think about positive things, and to not do or tolerate bad things.

Орон орны Цагаан сар

Lunar New Year in Other Countries

Хятад

China

Хятадууд мөн билгийн тооллын шинийн нэгэнд уламжлалт шинэ жилийн баяр буюу Еэвэн сарын баяр хэмээн цагаан сарыг тэмдэглэн өнгөрүүлдэг. Энэ баярын гол идээ нь шиока хэмээх цагаан будааны боов байна. Мөн энэ баярын хамгийн гол бэлэг тэмдэг нь тухайн жилийнхээ амьтны дүрстэй маш том баг өмсөн бүжиглэх юм.

Хүүхдүүд нь эцэг эхдээ мэндчилгээ дэвшүүлж, oтоши-дама хэмээх бяцхан дугтуйд хийсэн мөнгийг бэлгэнд авна.

The ‘Spring Festival’ commences on the first day of the Lunar New Year, also the start of the Chinese calendar. The Chinese

Tibet Tibetans call this holiday ‘Losar,’ where Lo means ‘year’ and sar means ‘new.’ Tibetans put on new robes and visit their elders—for a holiday that predates Buddhism. Guthuk, a famous noodle soup, is eaten on New Year’s Eve. People celebrate for several days, eating fried khapse, praying, singing, and drinking a beer-like beverage called changkol.

Солонгос Солонгосчууд энэ баярыг соллал хэмээн нэрлэх бөгөөд гурван өдөр доггуг идэж, будааны шөл ууж тэмдэглэдэг. Мөн гэр бүлээрээ сүмд очиж аав ээждээ, бурхан багшдаа мөргөдөг нь тэдний уламжлал юм. Энэ баяраар тэд үндэсний хувцасаа өмсдөг бөгөөд ардын хөгжим, дуугүйгээр Солонгосын цагаан сарыг төсөөлшгүй.

Japan

images: ZAZAA (buuz); a.bachka/irmuun (snuff bottles); windmoon/SHUTTERSTOCK (dragon)

Төвөд Төвөдүүд энэ баярыг Лосар гэж нэрлэдэг бөгөөд Ло гэдэг нь жил, Сар гэдэг нь шинэ гэсэн үг ажээ. Уг баяраараа Төвөдүүд шинэ дээл хувцсаа өмсөн, ахмад настангууддаа золгож, мэндчилдэг. Лосарын битүүнд гутук хэмээх гурилтай шөл иднэ. Баярын үеэр хавсай идэж, чанкол гэдэг дарс уун дуулж бүжиглэдэг.

Япон Японоор уг баярыг Ошогацу хэмээн нэрлэдэг. Тэд энэхүү баяраар сусухарай хэмээх тусгай цэвэрлэгээ хийж, омочи цагаан будааны боов, озони хэмээх шөл уудаг.

a delicious rice cake soup. Children receive money and eat ddeоk cakes. Traditionally, Koreans dress up in hanbok clothing, visit their hometowns, and play games and music. Many Koreans go to temples with their family to pray for their elders.

Хятадууд уламжлалт шинэ жилийн баярын үеэр гудамж, талбайд цуглан луу болон арслангийн дүрстэй баг өмсч бүжиглэдэг. Фошан хот, Хятад улс A dragon on parade during the Chinese New Year. Foshan, China

Вьетнам Вьетнамчууд цагаан сарыг өргөн тэмдэглэдэг цөөхөн хэдэн орны нэг юм. Шинэ жилийн баяр өнгөрөхөөр залгуулан цагаан сарын бэлтгэлд ордгоороо монголчуудтай нэлээн төстэй. Тэд гэр, албан газраа олон янзын цэцгээр чимэглэнэ. Вьетнамчууд уг баяраа долоо хоног баярлан өнгөрүүлдэг.

celebrate with reunion feasts and fireworks, gifts and blessings of good fortune. ‘Lion dances,’ where performers dress in lion costumes and enact rituals, are a fun and important part of the tradition.

Korea The Koreans call this holiday Seollal, where they celebrate for three days and eat tteokguk,

The less-common Lunar New Year holiday called ‘Oshogatsu’ is still celebrated in some Japanese communities. Traditional Japanese new year festivities call for susuharai—a through home cleaning—and eating mochi rice cakes and ozoni soup. Children greet their parents and receive a gift of otoshidama, pocket money put in envelopes.

Vietnam Vietnamese celebrations are similar to the Mongolians’, in that they get ready for Tet—the celebration of the Lunar New Year—as soon as they’ve finished celebrating the New Year of the Gregorian calendar. The Vietnamese decorate their homes and offices with many colored flowers, and stock their ancestor altars with fruit. Tet games, feasts, dances and fireworks last for a whole week. ■

АМЖИЖ АЯЛАХ ГАЗАР 12 PLACES TO SEE NOW АРГЕНТИНААС СОЧИ ХҮРТЭЛХ 2014 ОНД ТАНЫ АЯЛАХ ГАЗРУУД

ДЭЛХИЙН ХАМГИЙН ШИЛДЭГ BEST OF THE WORLD 90 National Geographic Traveler

image: PHOTO GREDIT

FROM ARGENTINA TO SOCHI, HERE’S WHERE TO HANG OUT IN 2014

imageS: PHOTO GREDIT

Австралийн Хойд нутагт байгалийн ер бусын тогтоцтой эдгээр боржин үхэр чулууг Чөтгөрийн Гантигууд гэж нэрлэдэг. Impossibly poised, these granite boulders in Australia’s Northern Territory are called the Devils Marbles.

91 December 2013/ January 2014

элхийн өнцөг булан бүрт аялсан манай ажилтнуудыг гайхшируулах зүйл ховор гэж та нар боддог байх. Гэвч манай зохиолч, редактор, судлаачдын энэ жилийн Дэлхийн Хамгийн Шилдгийн жагсаалтад дэвшүүлсэн зарим газрууд биднийг газрын зургаа шүүрч авахад хүргэсэн билээ. Өөр нэг жагсаалт дээр тодорхой дэс дараалалгүйгээр өнөөгийн аялал жуулчлалын ертөнцөд баялаг түүх соёлтой, санаанаас гарамгүй, ер бусын газруудыг танилцуулж байна. Бидний санал болгосон эдгээр 12 газар болон гадаад түншүүд, уншигчдын санал болгосон бусад газрууд магадгүй маргаан, мэтгэлцээн дэгдээж болох ч аялагчдад тус болох нь гарцаагүй. Ингээд та бүхэнд сонирхуулъя.

ou’d think not much would surprise our well-traveled staff. But some of the places nominated by our global community of writers, editors, and explorers for this year’s Best of the World list had us reaching for our atlases. The final lineup—appearing on the following pages in no particular order—reflects what’s authentic, culturally rich, sustainable-minded, and of course superlative in the world of travel today. We hope that these 12 places—plus bonus destinations suggested by our foreign edition partners and, for the first time, our readers — provoke discussion, maybe even controversy, and definitely action. Go be surprised.

ДЭЛХИЙН ХАМГИЙН ШИЛДЭГ 2014 BEST OF THE WORLD 2014

1 Пулия, Итали 2 Австралийн Хойд нутаг 3 Нюунгвэ Байгалийн цогцолбор газар, Руанда 4 Гайана 5 Сараево, Босни Герцеговин 6 Болавены Өндөрлөг Газар, Лаос 7 Сочи, Орос 8 Кордоба, Аргентин 9 Рантхамбор Байгалийн цогцолбор газар, Энэтхэг 10 Роки уулс Байгалийн цогцолбор газар, Колорадо 11 Рига, Латви 12 Эрбил, Ирак 1 Puglia, Italy 2 Northern Territory, Australia 3 Nyungwe National Park, Rwanda 4 Guyana 5 Sarajevo, Bosnia and Herzegovina 6 Bolaven Plateau, Laos 7 Sochi, Russia 8 Córdoba, Argentina 9 Ranthambore National Park, India 10 Rocky Mountain National Park, Colorado 11 Riga, Latvia 12 Arbil, Iraq

92 National Geographic Traveler

ПУЛИЯ, ИТАЛИ

ХУУЧНЫ ЗАНШИЛАА ХАДГАЛСААР БАЙГАА ГАЗАР

ГРЕКЧҮҮД БА ГОТЧУУД, Ромчууд ба Норманчууд, Византчууд ба Венецчүүд: Бүгд Италийн газар нутагт хөл тавьж өөр өөрийн туг далбаагаа мандуулсан. Пулия муж Адриатын тэнгисийн дагуу 402 километр сунан орших агаад Итали улсыг Европтой холбох гол газар болно. Өнөө цагийн эзэд нь хэн бэ? Венецээс Корпу орох зам дагуу байрлах Пулиягийн нийслэл хот Барид нэгэн цагт мансууруулах бодисын наймаачид, халаасны хулгайчид цугладаг байсан бол одоо байгалийн үзэсгэлэн бүрдсэн, жуулчдын очих дуртай газар болжээ. Мөн хойд нутгийн Италичууд Пулиягийн Саленто хойг руу жил бүрийн долоогоос наймдугаар сард ирж амрах дуртай. Нутгийн иргэд мужийнхаа эртний усан үзмийн талбай, дундад зууны үеийн ордон, конусан дээвэртэй трулли орон сууц, алтан шаргал элстэй далайн эрэг зэрэг газруудаараа бахархдаг ч энэ бүхэн жуулчдын сонирхлыг татаж байгаад зарим хүмүүс их гайхсан янзтай харагддаг. “Хэрэв та Тускани руу явбал таньж мэдэхгүй газраар явах тул хаашаа явж, юу хийхээ заавал мэдсэн байх шаардлагатай” гэж Баригийн уугуул иргэн, “Өмнөд Вишнс Травел” аяллын компанийн эзэн Антонелло Лосито хэллээ. Пулия өөрчлөгдөх болов уу? Хэзээ нэг цагт магадгүй л юм. Гэвч одоохондоо лав үгүй. Одоогоор Пулия өмнөд Италийн үзэсгэлэнт байгаль, соёл, уламжлалт ахуйгаараа бахархан байна. —АМАНДА РУГГЕРИ

Пулиягийн Албарелло гудамжин дахь конусан дээвэртэй трулли сууц. Conical-roofed dwellings called trulli line a street in Alberobello, Puglia.

PUGLIA, ITALY

images: JOHNATHAN A. ESPER/GETTY IMAGES (PREVIOUS PAGES); INTERNATIONAL MAPPING; FRANCESCO IACOBELLI/GETTY IMAGES (trulli)

WHERE OLD WAYS STILL RULE

GREEKS AND GOTHS, Romans and Normans, Byzantines and Venetians: All put their feet, and flags, in the heel of Italy’s boot. There, the region of Puglia stretches a strategic 250 miles along the Adriatic Sea (and 95 miles on the Ionian), making it a key connection between Italy and Europe’s east. Today’s conquerors? The handful of cruise lines, maybe, that recently have added Puglia’s capital of Bari, once dismissed as a den of drug dealers and pickpockets, to glamorous itineraries alongside Venice and Corfu. Or the Italians who come from the north, packing Puglia’s beach-lined Salento peninsula each July and August. But few visit Puglia beyond its most famous seaside towns, fewer still outside of the warm months. And—as proud as they are of their region’s ancient vineyards and medieval castles, cone-roofed trulli dwellings and white-sand beaches—many locals seem surprised by tourists’ attention. “If you go to Tuscany nowadays, you have to know where to go and what to do to have an off-the-beaten-path experience,” says Antonello Losito, a Bari native and the owner of tour company Southern Visions Travel. “But Puglia is always off the beaten path.” By the time the sun sets on even the busiest summer day in Bari, cruise passengers have fled back to their buffets, and locals swell the town’s narrow streets and cobblestoned piazzas in their stead. Will Puglia change? Probably, someday. But not yet. For now, Puglia boasts the best of southern Italy: the pace, the traditions, the beauty. Unconquered. —AMANDA RUGGERI

ХОЙД НУТАГ ДЭВСГЭР, АВСТРАЛИ

ӨНДРӨӨС ХАРАГДАХ ШИНЭХЭН ТӨРХ

“БОДОЖ САНАХ ЮМГҮЙ, ЗҮГЭЭР Л ЖАРГА” Зохиолч Невил Шютэ "Алиса шиг хот” хэмээх дайны дараа бичсэн сонгодог зохиолдоо гол баатар эмэгтэйн Дарвинд ирсэн даруйд төрсөн сэтгэгдлийг ингэж дүрсэлсэн байдаг. Өнөөдөр Дарвин улам сайхан болсон. Австралийн “Топ Энд” хавцал зэсэн улаан газар шороо, гүн цэнхэр тэнгэр, Какаду Үндэсний Цэцэрлэгт Хүрээлэнгийн цэцэгс сүлжилдсэн усан дахь гярхай матруудын алтан шаргал нүдийг магтан дуулсан байдаг. Одоогоор “Хойд Нутаг”-т 50 гаруй уугуул омгийнхон амьдарч байна. Дэлхийн хамгийн эртний овог аймгуудын хадан дээр үлдээсэн сүг зургийг Солонгот Могой хаднаас үзэж сонирхож болох ба зураачид энэ газарт амар тайван бүтээлээ туурвиж болно. Хилийн хот болох Дарвин интерактив түүхийн музейтэй, усан боомтын гудамж талбайгаа дахин шинэчилж, гадаа талбайн кино театр, хөл хөдөлгөөн ихт хотын захуудаараа гайхуулна. Энд жил бүр "Шар айрагны лаазан онгоц" нэртэй баярыг уламжлал болгон тэмдэглэдэг. Уг баяраар Мелбурн Биттер хэмээх шар айрагны лааз болон бусад шар айрагны хоосон лаазаар завь хийж далайд уралдуулна. Энэхүү арга хэмжээ хэзээ болохыг нутгийнхан зарладаг. Өнөөдөр биш, маргааш ч биш. Дараачийн Мягмар гарагт... болж магадгүй. —ЭБИГЭЙЛ КИНГ

93 December 2013/ January 2014

NORTHERN TERRITORY, AUSTRALIA A NEW VIEW FROM THE TOP

НЮУНГВЭ Байгалийн цогцолбор газар, РУАНДА ХАЛУУН ОРНЫ ШИРЭНГЭН ОЙ

“WILDLY AND UNREASONABLY HAPPY.” That’s how author Nevil Shute’s heroine felt as she arrived in Darwin in his postwar classic, A Town Like Alice. Today, Darwin feels even better. Australia’s “Top End” wears colors that sing: rust red earth, deep blue skies, and the golden eyes of watchful crocodiles in the flowertangled waterways of Kakadu National Park. But it’s the people here who make the place come alive. “We are older than the Pyramids and older than the Bible. We have had no dictators. No caste systems. And no concept of money,” says Robert Mills, spokesman for the Larrakia people, on his walks around Lameroo Beach. More than 50 Aboriginal tribes still live in the “NT,” and new government partnerships have created a respectful balance in the outback. Visitors can gaze at Rainbow Serpent rock art from one of the longest existing societies on Earth, while the artists can live on the land in peace. Frontier town Darwin sports an energetic face-lift, with an interactive history museum, a redeveloped waterfront, a deck chair cinema, and a flurry of cosmopolitan markets. One oldie remains, though: the annual Beer Can Regatta with boats fashioned from leftover “tinnies” of Melbourne Bitter and other brews. Like everything else, the event runs on “NT time.” Not today, not tomorrow. Next Tuesday … maybe. —ABIGAIL KING

Хойд Нутагт сүндэрлэх Улуру Northern Territory’s looming Uluru

94 National Geographic Traveler

Энэ үндэстэн хоморголон устгахын гашуун зовлонг даван туулж, хорин жилийн хойно олон орны жуулчид зочилж очиход гайхалтай сайхан, аюулгүй газар гэдгийг тунхаглаж байна. Руанда улс баруун өмнөд нутагт орших шимпанзе сармагчин, өөр бусад арав гаруй төрлийн бич, хэдэн зуун төрлийн шувуудтай онгон дагшин уулын халуун орны ширэнгэн ойн бүс Нюунгвэ Цэцэрлэгт хүрээлэнг аялал жуулчлалын бүс хэмээн онцолж байна. Нюунгвэг 2005 онд тусгай хамгаалалттай газар нутгаар өргөмжилж засгийн газар хандивын мөнгийг Руандагийн байгалийн үзэсгэлэнт газруудыг хайрлаж хамгаалах, аялал жуулчлалаас олсон орлогыг нутгийн иргэдийн амьжиргааг дээшлүүлэхэд зориулсан бодлого хэрэгжүүлж байна. Тухайлбал, USAID-аас санхүүжүүлсэн Нюунгвэ Нзиза төслөөс саяхан цэцэрлэгт хүрээлэнгийн ой мод хавцлын дээгүүр дүүжин замыг барьж өгсөн. Нюунгвэгийн гол үзмэр нь шимпанзенууд боловч хойд зүгт байдаг Вирунда Үндэсний хүрээлэн дэх алдартай “манан дундах” уулын гориллуудыг шууд олж хардагтай адил ил байж байдаггүй. Тэдний оронд колобус сармагчингуудыг олж харах нь хамаагүй хялбар. Дэлхий дээр үлдсэн энэ төрлийн

сармагчингийн ихэнх нь Нюунгвэд нутагладаг. Тус хүрээлэн шувуу судлаачдын анхааралд хараахан өртөөгүй байна. Бараг 300 орчим төрлийн шувуу энд байдаг. Зочид уулын орой болон усны хүрхрээ рүү явсан зөрөг замуудаар явган аялж, цэцэрлэгт хүрээлэнгийн гол хаалганы дэргэдэх Банда тосгоныхонтой уулзаж болно. Эндэхийн иргэдээс Туци юмуу Хутугийн аль нь болохыг асуувал тэд “Бид Руандачууд” гэж омог бардам хариулах нь тодорхой. —РОБЕРТ ЭРЛЭ ХОУЭЛЛС

МАНАЙ ВЕБ ХУУДСАНД ON OUR WEBSITE

Эдгээр 12 газар руу хэзээ аялах, хаана байрлах, яаж очих талаар мэдээллийг travel. nationalgeographic.com хаягаас авна уу. When to go, where to stay, and how to make the most of these 12 destinations: travel. nationalgeographic.com

Гуяанагийн уугуул амьтан Хэдгэнэ өнгөт хорт мэлхий. A bumblebee poison dart frog, native to Guyana

ГаЯАНА

images: CHRIS MELLOR/GETTY IMAGES (Uluru); KITCHIN AND HURST/CORBIS (frog)

ШИНЭ АЛТ НОГООН УУ?

КАНЗАСЫН ХЭМЖЭЭТЭЙ АДИЛ ГАЗАР НУТАГТАЙ ГУЯАНА нь Өмнөд Америкт хамгийн сайн хадгалагдсан нууц байж болох юм. “Гуяанагийн газар нутгийн 80 гаруй хувь нь ширэнгэн ой байдаг” гэж Гуяана Мангро Мод Нөхөн Сэргээх Төслийн захирал Аннетт Аржүүн-Мартинс хэлэв. Тэр бол дэлхийн хамгийн том, огцом уналттай хүрхрээтэй газар нутгийнхаа тансаг баян байгалийн нөөц баялгийг хайрлан хамгаалах талаар сэтгэл тавьдаг Гуяаначуудын нэг юм. “Дэлхийд үлдсэн халуун орны дөрөвхөн ширэнгэн ойн нэг нь манайд байдаг” хэмээн нутгийн байгаль хамгаалагч Сидней Алликок хүүрнэв. Макуши Америнд Алликок нар өөр нэгэн Макуши иргэний хамт Сурама Тосгонд Байгалийн Аялал Жуулчлалыг хөгжүүлсэн ажээ. “Манайд ирсэн жуулчид арвас хошуут болон хүрэн урт сүүлт тоть зэрэг шувуудыг ажиглаж, усан завиар аялах үеэр толбот халиу, матар зэргийг харж, сүрлэн дээвэртэй овоохойд амардаг” гэж ярив. Энд аялал жуулчлал сайн хөгжөөгүй гэж Сурама тосгоны хөтөч Гари Свэй хэлсэн. “Энэ нутаг яг орхигдсон ертөнц шиг санагддаг” гэж өргөн уудам Рупунуни талд сэтгэл алдарсны дараа Гуяанад нүүж ирж, "Хадны Бараа" гэдэг амралт байгуулсан Англи эр Колин Эдвардс ярилаа. “Ноён Волтер Ралей анх энэхүү ид шидийн үзэсгэлэнт газар ирэхдээ ёгт үлгэрт гардаг алтны орон Эл Дорадог олчихлоо гэж бодсон аж”. —ЖЕЙН УАЙЗ

NYUNGWE NATIONAL PARK, RWANDA REDEMPTION IN THE RAIN FOREST

HOW DOES a nation overcome the gut-wrenching stigma of a genocide, now two decades past, and proclaim to the world that it is a safe and surprising place to visit? For Rwanda, one strategy is to highlight a tract of unspoiled mountain rain forest rife with chimpanzees and a dozen other primates plus hundreds of species of birds—namely, Nyungwe National Park, in the southwestern corner of the country. Nyungwe, which became a national park in 2005, exemplifies the farsightedness of a government that is channeling aid money toward preserving the best of Rwanda’s natural beauty, while bringing in tourist dollars that benefit surrounding communities. An example is the USAID-funded Nyungwe Nziza project, which recently built a canopy walkway above a forested canyon—a thrilling perspective on the park and its residents. Chimps are the star attraction in Nyungwe, though they’re not as readily watchable as the famed “in the mist” mountain gorillas farther north in Virunga National Park. Far easier to view are colobus monkeys. The world’s largest community of them lives in Nyungwe. Visitors can hike trails to peaks and waterfalls, and meet locals in Banda Village near the park entrance. Should one ask residents whether they are Tutsi or Hutu, the answer will almost certainly be “We are Rwandan.” —ROBERT EARLE HOWELLS

GUYANA IS GREEN THE NEW GOLD?

GUYANA, A LAND THE SIZE OF KANSAS, may be the best kept secret in South America. “About 80 percent of Guyana is still wild forest,” says Annette Arjoon-Martins, chair of the Guyana Mangrove Restoration Project and one of many Guyanese passionate about safeguarding their land’s extravagant natural resources— including what likely is Earth’s largest single-drop waterfall. “We have one of only four intact rain forests left on our planet,” says local conservationist Sydney Allicock. A Makushi Amerindian, Allicock and fellow Makushi developed Surama Village Eco-tourism. “Our guests come to watch for toucans and scarlet macaws, spot otters and caimans on riverboat excursions, and spend the night in our handbuilt thatched huts.” Chances are you’ll have the place to yourself; Guyana has yet to make it onto bucket lists, in part because it remains, as Surama guide Gary Sway puts it, “blessedly undeveloped. Even many Guyanese have little idea how vast our rain forest is. The Iwokrama reserve, down the road, covers a million acres.” “It can feel like a lost world here,” says Englishman Colin Edwards, who moved to Guyana after he fell in love with the vast Rupununi savanna, and built Rock View Lodge. “Sir Walter Raleigh, when he came upon this magnificent landscape, thought he’d found El Dorado, the fabled land of gold.” —JAYNE WISE

95 December 2013/ January 2014

САРАЕВО, БОСНИ БОЛОН ГЕРЦЕГОВИН БАЛКАНЫ ХОЙГИЙН ГАЛТ ШУВУУ

ФРАНЗ ФЕРДИНАНДЫН зөвлөхүүд түүнийг Сараево руу явахгүй байхыг ятгаж байв. Тэр зөвлөхүүдийнхээ үгэнд орсонгүй. Босни болон Герцеговины нийслэлд нэгэн зууны өмнө буюу 1914 оны 6-р сарын 28-нд буун дуу гарч Фердинандыг хөнөөснөөр Дэлхийн 1-р дайн эхэлж байв. Тэр өдрөөс хойш дэлхийд олон өөрчлөлт гарсан. Гэвч гурван ч удаагийн дайныг тэсэж өнгөрөн, түүнээс хойш зуун жилийн дотор зургаан үндэсний туг дор дахин сэргэсэн Сараево үндэсний онцлогоо хадгалсаар иржээ. Оттоман үеийн зах санагдуулам Башк аршижад зэс данханд чанасан өтгөн кофены сайхан үнэр үнэртэнэ. Мөнгөний дархчуул, хивсний худалдаачид мөлгөр чулуун гудамжуудаар үнэ хаялцан, хөгжилтэй яриа дэлгэнэ. Сараевогийн кино фестивал жил бүрийн зун зохион байгуулагддаг. Сараевогийн хоёр сая орчим номтой байсан Үндэсний Номын Сан 1992 онд дайнд өртөн нурсан байсан бөгөөд уг номын санг дахин сэргээн босгожээ. “2014 онд дэлхийн бүх хүн Сараевог сонирхох болно” гэж хотын дарга Иво Комшик хэллээ. —АЛЕКС КРИВАР

96 National Geographic Traveler

SARAJEVO, BOSNIA AND HERZEGOVINA THE BALKANS’ URBAN PHOENIX

FRANZ FERDINAND’S COUNSELORS urged him not to go to Sarajevo. He didn’t listen. Like many before and after him, the Austro-Hungarian archduke misread the region and underestimated its people. The gunshots fired a century ago—on June 28, 1914—in the capital of Bosnia and Herzegovina took his life and lit the fuse for World War I. The world irrevocably changed that day. But Sarajevo, which has endured three devastating wars and rebuilt under six national flags in the century since, still retains much of its character. Thick coffee cooked in copper pots perfumes the air in Bašcˇaršija , the Ottomanera bazaar. Silversmiths and rug merchants haggle and banter on the cobbled streets. The renowned Sarajevo Film Festival is held every summer. Tourists and locals alike, led by in-the-know guides, are rediscovering pristine hiking trails in the surrounding Dinaric Alps. Sarajevo’s reemergence is perhaps best symbolized by the National Library’s long-awaited reconstruction. “In 2014 the eyes of the entire world will be directed at Sarajevo,” says Mayor Ivo Komšic´. —ALEX CREVAR

БоЛАВЕНы ӨНДӨРЛӨГ газар, ЛАОС ЗҮҮН ӨМНӨД АЗИЙН ГОО ҮЗЭСГЭЛЭН БА кофены буурцаг

ЖХАЙ КОФЕНЫ ФЕРМЕРҮҮДИЙН ХОРШООНЫ ЕРӨНХИЙ МЕНЕЖЕР үржил шимтэй улаан хөрснөөс атга дүүрэн шүүрч авахаар тонгойв. “Лаосын кофег онцгой болгодог зүйл бол энэ хөрс шүү дээ” хэмээн ажилд нухлагдсан хуруунуудынхаа завсраар шороог гоожуулангаа “Бидний зогсож байгаа Болавены өндөрлөг газар бол аварга том сөнөсөн галт уулын тогоо юм. Энэ бол Зүүн Өмнөд Азийн хамгийн үржил шимтэй газар” гэх зэргээр Арияа Денгкаяапичит ярив. Кофены торгон мэдрэмжтэй хүмүүсийн анхаарлыг бага багаар татаж байгаа Болавены өндөрлөг газар бол сэрүүн уур амьсгалтай, тогтмол хур тунадас ордог тул шим тэжээллэг кофены ургац авдаг. “Кофены тариаланчид энд ямар ч химийн бодис хэрэглэдэггүй. Энд органик газар тариаланг хөгжүүлдэг. Учир нь хөрс нь үнэхээр сайн” хэмээн Болавенд суурьшсан Голланд гаралтай шарсан махны зоогийн газрын эзэн Коффи хэмээх нэрээ сольж өөрчилсөн болов уу гэж миний таамагласан эр хэлэв. Коффи энэ газрыг үзээгүй хүмүүсийн өмнөөс харамсан толгой сэгсрэв. “Ийшээ ирээд буурцагны үнэрийг үнэрлэ л дээ” —ДЭНИЭЛ Ж. АЛЛЕН

BOLAVEN PLATEAU, LAOS BEAUTY AND THE BEANS IN SOUTHEAST ASIA

Эртний эдлэл, хуучны тоглоом, номоор тохижуулсан Сараевогийн сонирхолтой кафе Златна Рибика. Antiques, vintage toys, and books fill Sarajevo’s quirky Caffe Zlatna Ribica.

СОЧИ, ОРОС

SOCHI, RUSSIA

ОЛИМПИЙН СОРИЛТ

OLYMPIC CHALLENGE

7 image: RICHARD I’ANSON/GETTY IMAGES

THE GENERAL MANAGER of the Jhai Coffee Farmers’ Cooperative stoops to grab a handful of rich red soil. “This is what makes coffee from Laos special,” Ariya Dengkayaphichith explains, letting it trickle through calloused fingers. “Here on the Bolaven Plateau we’re standing inside the bowl of a giant extinct volcano. This is probably the most fertile place in Southeast Asia.” Slowly making its way onto coffee connoisseurs’ itineraries, the Bolaven Plateau is blessed with a cool climate, regular rainfall, and abundant nutrients Laotian coffee crop. “Growers don’t use chemicals here because the soil is so good,” says the singularly named Koffie, a Bolaven-based Dutch roaster and restaurateur who one suspects may have changed his name. “It’s organic farming made simple.” Koffie shakes his head at all those missing out. “Wake up, man. Smell the beans.” —DANIEL J. ALLEN

“Сочигоос өөр цас унадаггүй хотод Өвлийн Олимп хийж болох уу” ЗӨВХӨН ОРОСТ Л БОЛОМЖТОЙ хэмээн Сочигийн таксины жолооч хэлэв. Намуухан Хар Тэнгисийн дэргэд дал модод, цэцэгсийн дунд орших Сочи хот 2014 оны наадмыг зохион байгуулахад тохиромжгүй газар шиг санагдана. Гэвч өндөр хурдны шинэ төмөр зам гадны зочдыг хотоос аваад Кавказын уулс руу давхиж байгааг хараад энэ мужийн талаарх анхны төсөөлөл өөрчлөгдөнө. Роса Хуторын салхи шуурсан уулын оргил дээр зогсонгоо цаначид эргэн тойронд хар уулсын бараа, баавгай, чоно, буга, саяхан дахин нутагшуулсан перс ирвэсийг харна. Сочи (Олимпийн наадам болох цэнгэлдэх хүрээлэн) хаадын төсөөлөн бодож байсан Атлантын хот шиг харагдах ба Путины эриний бүтээн байгуулагчид: шинээр бүжигт жагсаалын модон замыг эргийн дагуу барьж, шинэ сонгодог барилга, тансаг шөнийн клубуудыг шинээр байгуулжээ. Үүний зэрэгцээ эмээ нар зөгийн бал, зөгийн балтай сархдыг замын хажууд зогсоод худалдах ба Хар Тэнгисийн дэргэдэх гэр бүлийн зоогийн газруудад шарсан махны сайхан үнэр ханхлах нь таныг Орос оронд байгааг мэдрүүлнэ. —БИЛЛ ФИНК

“ONLY IN RUSSIA,” says the Sochi cabdriver, “can you make Winter Olympics in city with no snow.” With its balmy Black Sea location amid palm trees and flower gardens, Sochi seems an incongruous place to hold the 2014 games (not to mention controversial, due to the country’s new antigay law). But once the new high-speed rail line whisks visitors 30 minutes from town up into the Caucasus Mountains, a compelling view of this region unfurls. Standing at the icy, windswept peak of the new Rosa Khutor resort, home of the downhill and slalom competitions, skiers gape at 360-degree views of the jagged black mountains of Sochi National Park, a haven for bears, wolves, deer, and the recently reintroduced Persian leopard. Sochi itself (where the Olympic stadium events will be held) looks like Atlantic City as imagined by the tsars, then reinvented by Putinera developers: boardwalk carnival rides, epic neoclassic buildings, and posh nightclubs. Add to the scene entrepreneurial babushkas selling honey and homemade mead by the roadside and the aroma of Black Sea sturgeon grilling at family restaurants, and you indeed get something found only in Russia. —BILL FINK

97 December 2013/ January 2014

КОРДОБА, АРГЕНТИН

CÓRDOBA, ARGENTINA

ТҮҮНД ЗОРИУЛЖ ХОНХНУУД ДУУГАРДАГ

FOR WHOM THE BELLS TOLL

АНХНЫ ИЕЗУИТ ПАП ЛАМЫН СОНГУУЛЬ нь Иезуитын түүхэнд сонирхол татахуйц бөгөөд Пап лам I Францисын төрсөн нутаг Аргентинд үзүүштэй цөөн хэдэн газар байдаг. Пап лам асан Хорхе Марио Бергоглио нь Буэнос Айресаас гаралтай ба уг хотоос баруун хойд зүгт 696 километрт оршдог Кордоба хот Иезуитын домог, архитектурын баялаг түүхтэй газруудын нэг. Нэгэн цагт Испанийн хамгийн том хот байсан Кордобад одоо 80 гаруй хонхот цамхаг, сүмүүдээс хонх жингэнэлдэн дуугарч байдаг. ЮНЕСКО энэ хотыг 17-р зууны Иезуит барилгын түүхийг хадгалсан газар хэмээн Аргентины хамгийн эртний их сургуулийн хамт Дэлхийн Өвд бүртгэсэн. Тэдгээр цог жавхлант сүмийн барилгуудын ихэнхийг Африк болон уугуул нутгийн боолууд барьсан. Түүхийн энэ цаг үеийг Аргентины түүхчид маш удаан хугацаанд бүрхэгдүүлсэн байдаг. Тиймээс ЮНЕСКО-гийн ивээн тэтгэлгээр Африкийн соёлын өвийг судлах ажил Аргентин, Парагвай, Уругвай зэрэг улсуудад хийж байна. Кордоба хотоос гадагш гараад Аргентины хамгийн нэр алдартай бас нэгэн хөвгүүн болох Эрнесто “Чэ” Гуэварагийн бага залуудаа амьдарч байсан Алта Грасиа гэдэг нэртэй хувийн эдлэн газрыг үзэж болно. —МАЙКЛ ЛУОНГО

THE ELECTION OF THE FIRST JESUIT POPE has piqued interest in Jesuit history, and there are few better places to explore it than Argentina, homeland of Pope Francis I. Though the former Archbishop Jorge Mario Bergoglio hails from Buenos Aires, the city of Córdoba, 435 miles to the northwest, contains one of the world’s richest depositories of Jesuit lore and architecture. Once the largest Spanish city in Argentina, Córdoba still rings with the tolling from more than 80 bell towers and churches. UNESCO named the city’s historic core a World Heritage site based on its sheer density of mostly 17th-century Jesuit structures, including Argentina’s oldest university. On the other hand, many of those grand church buildings were built by African and indigenous slaves, a point of history long obscured by Argentina’s historians. A UNESCO-sponsored African heritage route is in the works, with stops in Argentina, Paraguay, and Uruguay. One of the locations can be found outside Córdoba, at a well-preserved former ranch town established by the Jesuits called Alta Gracia—which also happens to be where another of Argentina’s most famous sons, Ernesto “Che” Guevara, lived in his younger days. —MICHAEL LUONGO

Кордоба Катедрал сүмийн тулгуурууд Ла Манзана Иезуитика, Иезуит барилгуудын блок The Córdoba Cathedral anchors La Manzana Jesuítica, a block of Jesuit buildings.

98 National Geographic Traveler

РАНТХАМБОР Байгалийн цогцолбор газар, ЭНЭТХЭГ РАЖАСТХАН ДАХЬ БАРУУДЫГ ХАРАХ НЬ

images: CHRISTIAN KOBER/CORBIS (CHURCH); KEREN SU/GETTY IMAGES (TIGER)

Рантхамбор Байгалийн цогцолбор газар руу хүрэх донсолгоотой замаар давхиж явахдаа “Бар олж харна гэдэг аз мэдсэн хэрэг дээ” гэж байгаль хамгаалагч Баленду Сингх хэлэв. Ингээд тун удалгүй 241 квадрат километр хамгаалалттай газар руу орж ирээд шороон замын хажуу руу зогслоо. Өндөр өвсөн дотор тухалсан T-25 нэртэй эрэгчин бар наранд биеэ ээн, гэрийн муур шиг дүрсгүйтэн тоглоно. Хоёр бяцхан бамбар нь түүн дээр ирээд ноцолдон, барилдаж, өнхөрч зүггүйтэхэд тэднийг цохиж холдуулна. Сингх камераа өргөөд бичлэг хийж эхэллээ. Эхээсээ өнчирч хоцорсон бамбаруудыг тэжээж өсгөж байгаа анхны эрэгчин бар гэдгээрээ олны танил болсон T-25 түүх болж байгаа нь энэ. Үнэндээ сүм хийд, баян бүрд олонтой төв Энэтхэгийн өтгөн сахлаг ургамалтай өргөн уудам нутагт Жайпурын махаражас хааны ан гөрөө хийдэг байсан цагаас хойш юмс ихэд өөрчлөгджээ. Тухайн үед Филип Ханхүү хүртэл барыг агнаж байсан түүхтэй. Гэвч 1973 оноос хойш энэхүү зэрлэг ан амьтдаар баялаг нутаг нь тусгай хамгаалалттай газар болж, барыг хамгаалдаг болсон байна. Сармагчин, ирвэс, зэрлэг бодон, үнэг, матар, макака сармагчин, элдэв шувуудаар элбэг Рантхамборын үзэсгэлэнт байгаль нь Рудиард Киплингийн хүүхдийн зохиолын дүр зургийг санагдуулна. Энд насанд хүрсэн 24 бар хэрэн амьдардаг бөгөөд тэдний тоо толгой улам өсөж байна. “Сүүлийн хоёр жилийн дотор бид 26 бамбартай болсон” гэж Сингх хүүрнэв. Тэрээр нэгэн цагт элбэг байсан Энэтхэгийн барын тоо толгойд ой багасаж, хулгайн ан ихсэж байгаа нь нөлөөлсөн хэмээн буруушаадаг. Байгаль хамгаалах зорилгоор цэцэрлэгт хүрээлэнд нэвтрэх жуулчдын тоог хязгаарладаг. Тиймээ, барыг зэрвэс харсан хүн азтай байлгүй яахав. Рантхамбор цэцэрлэгт хүрээлэнд очиж азаа үзээрэй. —БЕККА ХЕНСЛИ

ГАДААД РЕДАКТОРУУДЫН СОНГОЛТ

Сайн уу муужгай минь: Рантхамбор дахь Бенгал бар Hello, kitty: a Bengal tiger in Ranthambore

RANTHAMBORE NATIONAL PARK, INDIA EYEING THE TIGERS IN RAJASTHAN

ON THE BUMPY ROAD to Ranthambore National Park, warden Balendu Singh says, “It takes some luck to see a tiger.” Not long after, he stops on the verge of a dusty trail inside the 151-square-mile reserve. Ensconced in tall grass, a male tiger, T-25, lollygags on his back in the sun, as playful as a house cat. When two chubby cubs emerge, wrestling, rolling, the bigger cat bats them away. Singh lifts his camera, recording it all. As the first male tiger known to raise cubs orphaned by their mother, T-25 is making history. Indeed, things have changed since this temple-laden, lake-mottled, brushy expanse of land in central India served as the royal hunting ground for the maharajas of Jaipur. Back in the day, even Prince Philip shot a tiger here for sport. But since 1973, this wildlife-rich terrain has been a protected area and tiger reserve. Abundant with monkeys, leopards, wild boars, foxes, macaques, crocodiles, and birds, Ranthambore’s exotic landscape—punctuated by a crumbling, ancient fort—evokes scenes from a Rudyard Kipling tale. Here roam 24 glorious adult tigers, and the population continues to grow. “We’ve welcomed 26 cubs in the last two years,” says Singh, who blames deforestation and poaching for the decimation of India’s once plentiful tiger population. With conservation in mind, the park limits the number of visitors. Yes, one has to be lucky to glimpse a tiger, but Ranthambore makes its own luck. —BECCA HENSLEY

ПОЛЬШИЙН ГУРВАН ХОТ: ГДАНЬСК, ГДЫНЯ, СОПОТ НАР 2014 ОНД ОЛОН УЛСЫН ХӨНГӨН АТЛЕТИКИЙН ДЭЛХИЙН АВАРГА ШАЛГАРУУЛАХ ТЭМЦЭЭН БОЛОН ЭРЭГТЭЙЧҮҮДИЙН ГАР БӨМБӨГИЙН ДЭЛХИЙН АВАРГА ШАЛГАРУУЛАХ ТЭМЦЭЭНҮҮДИЙГ ЗОХИОН БАЙГУУЛНА (ПОЛЬШийН БАГ ДЭЛХИЙН ШИЛДГҮҮДИЙН НЭГ НЬ ЮМ) —Жулия Лакович, NG Traveler Польш, АКР, ИЗРАИЛ ЭНЭХҮҮ УСАН БООМТЫН ТҮҮХЭН ХОТ ЗАГАЛМАЙТНЫ ДАЙНЫ ҮЕИЙН ЭМНЭЛГҮҮД БОЛОН БААТРУУДЫН ТАНХИМАА МУЛЬТИМЕДИА ҮЗВЭР БОЛГОН ХУВИРГАЖ БАЙНА. —Дафни Раз, NG Traveler Израил TRICITY, POLAND: GDAŃSK, GDYNIA, SOPOT IN 2014, TRICITY HOSTS THE INTERNATIONAL INDOOR ATHLETICS

FOREIGN EDITORS’ PICKS

CHAMPIONSHIPS AND THE MEN’S WORLD VOLLEYBALL CHAMPIONSHIP (THE POLISH TEAM IS ONE OF THE WORLD’S BEST). —Julia Lachowicz, NG Traveler Poland ACRE, ISRAEL THE MONUMENTAL PORT CITY IS TURNING ITS ANCIENT COMPLEX OF CRUSADER HOSPITALS AND KNIGHTS’ HALLS INTO A MULTIMEDIA ATTRACTION. —Daphne Raz, NG Traveler Israel

99 December 2013/ January 2014

РОКИ УУЛС БАЙГАЛИЙН цогцолбор ГАЗАР, КОЛОРАДО СҮРЛЭГ УУЛСЫН БАРАА

РОКИ УУЛСАД АВИРАХ нь “Хүнийг тэнгэртэй нэгэн хэмнэлд оруулдаг” гэж байгаль судлаач Инос Миллс хэлсэн байдаг. Гэр бүл нь бие султай өсвөр насны Миллсийг дагуулан Колорадо руу нүүснээр уулсын цэнгэг агаарт түүний бие

100 National Geographic Traveler

илааршжээ. Роки уулсыг албан ёсоор 1915 оны 1-р сард байгалийн цогцолбор газар болгох ажлыг гардан зохион байгуулсан хүн бол Миллс юм. Тивийн хуваагдлын дагуу өргөжин тэлсэн Роки Уулс нь 4277 метр Лонгс Пийк зэрэг далайн түвшнөөс дээш 3600 метр өндөр орших 77 уулстай байгалийн цогцолбор газар юм. Цасанд дагтаршсан боржин чулуун уулсын оройнууд нүсэр том нарснуудын цаана сүндэрлэн харагдах

ба уулын цас зүлэгт нуга, тахиралдан мушгирах голын урсгалыг тэтгэх бөгөөд нэг байгалийн хүрээлэнд дөрвөн улирал зэрэгцэн орших шиг харагдана. Уулын хярын зам дагуу Миллсийн гаргасан уулын замаар алхвал бугын урамдах дууг сонсож, сараана цэцэгс дунд хөвөх халиуг харна. Улиангар модод алтан шаргал өнгөөр гоёх намрын улирал буюу есдүгээр сараас эхлэн бүтэн жилийн турш энэ хүрээлэнгийн зуун жилийн ойг тэмдэглэнэ. —ЭЛИСОН БРИК

Роки Уулс Зэрлэг Байгалийн Хүрээлэнгийн жавартай төрхийг Баавгай Нуур тольдоно.

image: ROBIN WILSON PHOTOGRAPHY/GETTY IMAGES

Bear Lake reflects a frosty scene in Rocky Mountain National Park.

ROCKY MOUNTAIN NATIONAL PARK, COLORADO IN THE PRESENCE OF GIANTS

A CLIMB IN THE ROCKIES, proclaimed naturalist Enos Mills, will “put one in tune with the infinite.” He would know: The mountain air buoyed his health after he moved to Colorado as a sickly teenager. Rocky Mountain National Park owes its own

life to Mills, who pushed for the official park status it received in January 1915. Rising up along the Continental Divide, Rocky Mountain National Park is a natural overachiever, with 77 mountains above 12,000 feet—including 14,259-foot Longs Peak—and a span of alpine tundra. Snowpacked granite peaks tower over a calm of ponderosa pines, which ease toward meadow and meandering stream—four ecosystems within one park. It’d be simple to

cover them all on a drive along scenic Trail Ridge Road, but why not channel Enos Mills and hike some of the 355 miles of trails instead? You might hear elk bugling or spy otters swimming among lily pads. Starting in September, the time of year when aspens flare to gold, a yearlong celebration will mark the park’s centennial anniversary—a mere pebble in the life of a mountain, a milestone for a national park. —ALISON BRICK

101 December 2013/ January 2014

РИГА, ЛАТВИ

СОЁЛЫН КЛУБЫН ШИНЭХЭН ГИШҮҮН

РИГАГИЙН МӨЛГӨР ЧУЛУУН гудамжнууд нь шидэт үлгэрээс урган гараад ирсэн мэт харагдах энэхүү үзэсгэлэнт Балтийн нийслэлийг мэдэх хүн ховор билээ. Өндөр өсгийт өмссөн нутгийн бүсгүйчүүд хуучин хотын төвийн дундад зууны модон байшингуудын хоорондох тэгшлээгүй чулуун замаар огт ажралгүй алхана. Гэхдээ асфальтан замтай модот гудамжнууд нь Парис, Санкт Петербургийг санагдуулам. Эдгээр гудамжнуудад Хансейтикийн холбооны гол боомт хот болж байх үеийн хээ угалзтай худалдаачдын барилга,

102 National Geographic Traveler

Near Riga’s airport, Martini’s creates a jet-set mood with colorful drinks and bold wall graphics.

17-р зууны Шведийн хаанчлалын үеийн тоосгон цамхаг, гайхамшигт уран барилгын фасадууд, Зөвлөлт засгийн үзэл суртлын хөөрхийлөлтэй зэвий даасан давтагдсан загвартай барилгууд зэрэг энэ хотын ээдрээт түүхийг илэрхийлэх олон барилга эгнэн байрлана. Хэдийгээр хэдэн зууны турш гадаадын ноёрхолд байсан ч Ригагийн Латвичуудын зүрх зориг хэзээ ч сулран доройтож байгаагүй. Одоо эрх чөлөөгөө олж авснаас хойш 20 гаруй жилийн нүүр үзжээ. Михаил Баришниковын бүтээлээ туурвиж эхэлж байсан театр болон хотын 800 гаруй уран барилгын олонх нь дахин сэргэж өнгө орж байна. Дарсны уушийн газрууд болон тансаглал байсан үнэтэй латтэн өдгөө

бараг хэрэглээ болсон. Гаража хэмээх уушийн газар хэрэггүй болсон автобуснаас хуулж авсан арьсан суудлууд дээр тухлан зугаацах олон залууст импортын архи дарсаар үйлчилнэ. Харин "Miit"-д кофе ууж суугаа хүмүүс дүнгэнэн ярилцах нь дуулдах ба оюутнууд гадаа дугуйнуудаа засна. Хуучны Зеппелин нисэх онгоцны ангаруудад төвхнөсөн төв зах дотор ойн мөөг, нэрсний чанамал зэргийг худалдаалан хөл хөдөлгөөн ихтэй байдаг. Винсентс зэрэг зоогийн газрууд гоёж чимэглэсэн Латвийн гэрийн хоолоор (шинэхэн загас, зэрлэг жимсгэнэ) үйлчилнэ. Европын Холбооноос Ригаг 2014 оны Соёлын нийслэлээр өргөмжилжээ. —БРАНДОН ПРЕССЕР

image: JOHN KERNICK/NATIONAL GEOGRAPHIC CREATIVE

Ригагийн нисэх буудлын ойролцоох Мартинигийнх өнгөт дарснууд болон ханын тод график зургуудтай элит жуулчдын хүрээний өнгө аясыг бүрдүүлдэг.

RIGA, LATVIA

ЭРБИЛ, ИРАК

NEWEST MEMBER OF THE CULTURE CLUB

ОЙРХИ ДОРНОДЫН ХЭВШМЭЛ ОЙЛГОЛТЫГ ЭВДЭХ НЬ

RIGA’S COBBLESTONED streets seem lifted from a fairy tale—and perfectly suit the little-known charm of this Baltic capital. The often uneven paths, so easily negotiated by stiletto-heeled locals, twist between medieval timber-frame houses through the city’s old town, ending at the grand but asphalt boulevards, which feel transplanted from Paris or St. Petersburg. Along these streets, the architecture chronicles the city’s complicated history, from ornate merchant guild buildings dating to Riga’s days as a key port of the Hanseatic League, to a brick tower built by the 17th-century ruling Swedes, to glorious art nouveau facades and wretchedly drab iterations of Soviet ideology. Through centuries of foreign rule, Riga’s undeniably Latvian spirit never waned. Now, with more than 20 years of freedom under its belt, Riga is racing to make up for lost time. Many of the city’s 800-plus art nouveau buildings gleam again, including the theater where Mikhail Baryshnikov got his start. Wine bars and designer lattes are not only trending, they’re practically commonplace. Gara¯ža serves imported tipples to a youthful crowd lounging on leather seats ripped from discarded buses. MiiT hums with contented coffee drinkers, as students in plaid fix bicycles out back. The central market, housed in former zeppelin hangars, keeps up a roaring trade in forest mushrooms and blackberry jam. Restaurants, such as Vincents, elegantly update Latvian home cooking (fresh fish and cloudberries). With the European Union’s designation of Riga as a 2014 Capital of Culture, the city is set to reclaim its title as a crossroads— proudly cobblestoned—of the continent. —BRANDON PRESSER ■

ДЭЛХИЙН хамгийн эртний суурьшмал хотуудын нэг болох Эрбилд зочилбол Иракийн тухай таны сонссон бүх мэдээлэл мартагдана. Иракийн хойд хэсэгт орших Курдистаны нийслэл нь өмнөд нутгаасаа тэс өөр ертөнц. Гадны зочид Багдадыг тойрон, Вена, Амман, Станбул зэрэг хотуудаас Эрбилийн шинэ нисэх буудалд хүрэлцэн ирдэг. Курдчуудад Хоулер гэдэг нэрээрээ танил Эрбил нь газрын тосны мөнгөөр асар хурдтай хөгжиж байгаа төдийгүй 2014 оны Арабын Аялал жуулчлалын нийслэл гэсэн алдрыг хүртээд байна. Хотын төвд 6000 гаруй жилийн түүхтэй нэгэн цайз сүндэрлэх ба түүнийг тойрон шинэчлэн засварласан Оттоман орднууд ба худалдааны зах байрлан үндэсний хивснээс эхлээд гал тогооны хэрэгсэл хүртэл бүх зүйлийг худалдана. Хэдийгээр энэ хот 2013 онд гадны халдлагад өртсөн ч олон хүн үүнийг нэг удаа л тохиолдох зүйл гэж үзэж байгаа бөгөөд Марриотт зочид буудал зэрэг олон тэнгэр баганадсан барилгууд нэмж баригдсаар байна. Анкавагийн ойролцоо Ойрхи Дорнодын хамгийн том Христийн пирамид маягийн сүм энэ бүс нутагт Вавилоныг эргэн сануулна. Зоогийн газрууд нь дарс болон кефта (нэг төрлийн кебаб), бириани зэрэг нутгийн хоолоор үйлчилдэг. Хотоос гадагш гарч усны хүрхрээт уулс, нуурын амралтын газрууд, цас ихтэй өвлийн цанын жимүүд зэрэг байгалийн үзэсгэлэнг тольдон харж болно. “Курдистан Адвэнчер” нэртэй жуулчны компанийг үндэслэн байгуулагч Австралийн иргэн Шеннон Скеррит барууны үйлчлүүлэгчиддээ “Курдистан бол Иракийн бусад нутгаас үнэхээр өөр. Зурагтын мэдээгээр үздэгтэй чинь огт адилгүй” гэж хэлдэг ажээ. —МАЙКЛ ЛЮОНГО

ARBIL, IRAQ DEFYING MIDDLE EAST STEREOTYPES

ONE OF THE WORLD’S oldest continuously inhabited cities, Arbil will make you forget everything you’ve heard about Iraq. The political capital of Kurdistan in northern Iraq is largely a world apart from the strife to its south. Visitors bypass Baghdad, arriving into Arbil’s new airport via flights from Vienna, Amman, and Istanbul. Booming with oil money, Arbil—known as Hawler to Kurds—has even earned the designation Capital for Arab Tourism for 2014. A citadel, the basic structure of which is at least 6,000 years old, looms at the city’s historic center, surrounded by renovated Ottoman palaces and labyrinthine bazaars selling everything from traditional carpets to kitchen supplies. Though the city was marred by deadly violence in 2013, many consider it a singular occurrence, with construction continuing on highrises, including a Marriott hotel, that overlook trafficclogged boulevards. In the Ankawa neighborhood, one of the Middle East’s largest Christian enclaves, an imposing ziggurat-style church pays homage to the region’s Babylonian past. Restaurants serve wine and regional fare like kefta (a kind of kebab) and biryani. Outside the city, the landscape unfolds with mountains rich with waterfalls, lake resorts, and snowy winter ski trails. Australian Shannon Skerritt, founder of travel company Kurdistan Adventures, says he tells his Western clients, “Kurdistan is really the other Iraq. It’s not what you see on the news.” —MICHAEL LUONGO

ДЕРАВАН АРЛУУД, ИНДОНЕЗ АЯЛАГЧ БҮР ХҮНИЙ ХӨЛӨӨС ЗАЙДУУ ЯМАР НЭГЭН ӨВӨРМӨЦ САЙХАН ГАЗАР ОЛООД ТЭНДЭЭ УНШИГЧДЫН СОНГОЛТ

READERS’ CHOICE WINNER

АМРАХЫГ МӨРӨӨДДӨГ. ДЕРАВАН АРЛУУД РУУ ОЧИХОД ХЭЦҮҮ БОЛОВЧ ТЭНД БАЙХ НЬ ЯГ Л АДАЛ ЯВДАЛД ОРОЛЦСОН МЭТ МЭДРЭМЖ ТӨРҮҮЛНЭ. ӨГЛӨӨ СЭРЭЭД, МОДОН ХӨЛТЭЙ БАЙШИНГИЙН ТАГТАН ДЭЭРЭЭС НАР МАНДАХЫГ ХАРААД, ДАРАА НЬ СЕЛЕБЕС ДАЛАЙН ОЮУ ЦЭНХЭР УСАНД ШУМБАЖ, ХЭН ХҮНИЙ ТӨСӨӨЛЖ ҮЛ ЧАДАХ ТЭР ОЛОН НОГООН ЯСТ МЭЛХИЙНҮҮДТЭЙ ХАМТ СЭЛЭЭРЭЙ. —Бийта Ульман, Редхилл, Англи улс

DERAWAN ISLANDS, INDONESIA EVERY TRAVELER DREAMS ABOUT GETTING LOST AND FINDING THE PERFECT SPOT

SOMEWHERE OFF THE BEATEN TRACK. THE DERAWAN ISLANDS ARE HARD TO GET TO, AND BEING THERE STILL FEELS LIKE A DISCOVERY. WAKE UP AND WATCH SUNRISE FROM A STILT-HOUSE BALCONY, THEN JUMP INTO THE TURQUOISE WATERS OF THE CELEBES SEA TO HANG OUT WITH AS MANY GREEN TURTLES AS ONE CAN IMAGINE. —Beata Ulman, Redhill, U.K.

103 December 2013/ January 2014

цасыг магтан дуулъя

Бидэнд өвлөөс зугтах бус халуун дотноор угтах 25 шалтгаан бий.

snow

image: SIMEONE/SIME (TRENTINO, ITALY)

in praise of

We found 25 good reasons to embrace—not escape—winter.

Э T

НД ДАХИАД Л ЦАС. Дэрний минь эргэн тойронд, орны бүтээлгэн дээр төө орчим зузаан цас хунгарлан тогтсон байв. Манай ээж дахиад л, шөнө дунд цонх онгойлгосон байлаа. (Энэ зуршлынх нь талаар гомдоллоход ээж “Цэвэр агаар хүүхдийг чийрэг болгодог юм” гэдэг сэн.) Би долоохон настай, Квэбекийн цанын хот Лаурентийн Уулсын яг зүрхэнд байх модон байшинд амралтаараа ирсэн байлаа. HERE IT IS AGAIN, the snow. Heaped six inches high on my bedcovers, drifting around my pillow. My mother has done it again—opened the window in the middle of the night. (“Fresh air breeds strong children,” she would tell me when I complained about her habit.) All of seven years old, I’m at our holiday chalet in Sainte-Adèle in the heart of Quebec’s ski-mecca Laurentian Mountains.

Өмнө нь 1 метр орчим хунгарласан цасан дээр нэмж, тэр шөнө 0.6 метр зузаан цас орсон байв. Цас одоо дээд давхрын цонхны хүрээнд бараг тулахаар болжээ. Гадаа - 10°C байв. Би хүйтэн, модон шалан дээгүүр гүйн, хувцсаа давхарлаж өмсөөд, тас час хийн дүрэлзэн асах зуухны өмнө халуун шоколад шимэн суулаа. Би тэшүүр, цанаар гулган, цасны бурхныг биширч өссөн билээ. Хүүхэдтэй болсныхоо дараа тэднийг бас өвлийн улиралд дуртай болгохоор шийдсэн юм. Миний том хүү таван настайдаа анх өвлийн сайхныг мэдэрч билээ. Грэйт Смөүки уулс Үндэсний Цэцэрлэгт Хүрээлэнгээс хойш орших Теннессийн амралтын байшиндаа амарч байсан үе. Бороо хувингаар цутгаж байгаа мэт орж байв. Би жаахан түлээ оруулж ирээд зурагт үзэж суутал дэлгэцэн дээр цас орох тухай анхааруулга гарч ирсэн юм. Нэг цаг ч өнгөрөөгүй байтал, асар том нойтон цасан ширхгүүд газрыг цайруулан бүрхэв. Би догдлон баясаж, хүү маань ч гайхан хөөрөв. Зуухан дахь цог бөхөхөд бид зүүрмэглэлээ. Сэрэнгүүтээ би унтраалгаа дарлаа. Гэрэл асдаггүй. Тэгэхээр нь зурагтаа асаах гэж оролдов. Бас л болдоггүй. Харанхуйд тэмтчиж явахдаа би цахилгаан тасарсныг ойлгов. Бид суурин газраас 24 километрийн зайд дээшээ тэнгэр хол, доошоо газар хатуу гэгчээр хаашаа ч гарах аргагүй байдалд орлоо. Нар мандангуут шуурга болсныг мэдэв: Бид “93 оны цасан шуурга” гэх зартай шуурганд боогдсон байжээ. Шуурга намдахад 1.5 метр зузаан цас орсныг мэдэж, зургаан өдрийн турш бид ямар ч цахилгаангүй амьдрав. Радионы зай нэг өдрийн дараа суучихсан. Миний хүү усны гутал, малгайтай зузаан хүрэм, хэдэн давхар оймс, битүү захтай хоёр цамцаа давхарлаад, малгай, ороолт өмсөж “өвлийн хувцас” болгоод байнга л гадаа тоглоно. Хэдхэн зуун алхмын зайд байшингийн өмнөх зам дээр цасанд хучигдсан машин руугаа хүрэх гэж бөөн зүтгэл гаргав. Бид цасан урц, цасан хүмүүс барилаа. Гэвч бид голдуу галласан зуухныхаа дэргэд жигнэсэн мах, лаазтай шош идэж, ертөнцөөс бүрэн тусгаарлагдаад байсан юм. Энэ явдал миний санаанд тодоос тод үлджээ: цасны тунгалаг цагаан өнгө, шөнийн салхины исгэрээн, модны мөчир хааяа нэг

106 National Geographic Traveler

Overnight, we’ve been blessed with two feet of fresh snow, which, added to the three we already have, brings it almost to the bottom of the upstairs windows. The temperature is about minus 10°F. Later, after I’ve scampered across the frigid wood floor and pulled on layers of clothes, I sip hot chocolate in front of a blast furnace of a fireplace. I grew up like this, a skater, skier, snow-god lover. And when I had kids, I determined that they would learn to love winter, too. I remember when my eldest son first got the bug, at age five. It was pouring rain at our Tennessee cabin on the backside of Great Smoky Mountains National Park. I had just brought in some wood. We were watching TV when a banner crawled across the screen with a snow alert. Within an hour, huge wet flakes dusted the grass. I was overjoyed; my son was fascinated. We drifted off to sleep as the embers in the fireplace winked out. When I awoke, I flicked the light switch. Nothing. Then I tried the TV. Nothing. As I staggered about in the darkness, I realized the power was out. We were deep in a holler on a tiny back road 15 miles from any settlement. Sunrise told the tale: We were in the grip of what would become known as the Blizzard of ’93. By the time it petered out, five feet of snow had fallen. For six days we were without electricity. The batteries in the radio gave out after a day. My son spent hours outside in a cobbled-together “snowsuit” of rain boots, parka, layers of clothes and socks, two sweaters, and a hat and scarf. The snow was so deep we could barely trudge the few hundred feet to the SUV, which was a shrouded hummock in the driveway. We managed to build an igloo and a family of snowmen. But mostly we holed up by the heat of the fireplace, eating stew and beans out of cans, completely isolated from the outside world. My memories of that experience are indelible: the pure white of the snow, the immutable silence occasionally broken by the snap of an overloaded branch or the howl of the night wind. The snow had drawn us closer. This was before the advent of smartphones and mobile e-mail. We had no distractions. We read and played games and talked and endlessly fed the fireplace.

image: ALBERTO BISCARO/SIME

тас няс хийн хугарахаас өөр ямар ч чимээ аниргүй Квэбект алдартай Монт-Тремблант хотод нам гүм. Цасан шуурга биднийг улам дотносуулав. орших цанын бааз Скандинавын халуун Ухаалаг гар утас, хөдөлгөөнт имэйл дэлгэрэхээс өмнө болсон учраас биднийг сатааруулах зүйл bанн, саун, иллэг санал болгоно. байсангүй. Бид ном уншиж, тоглоом тоглон, зуухаа тасралтгүй галлаж, хоорондоо ярилцдаг байлаа. Scandinave Spa in Quebec’s popular ski Бараг долоо хоногийн дараа үндэсний хамгаалагч resort town of Mont-Tremblant offers a биднийг тэндээс гаргасан юм. Миний хүү зөвхөн menu of Scandinavian hot baths, saunas, өөртөө л найдахаас аргагүйд хүрсэн тэр үед хэрхэн эрх чөлөөг мэдэрснээ дурсан ярьдаг сан. Тиймээс ч and massages. өвлийн улиралд идэвхтэй байх түүнд мөн надад ч After almost a week the National Guard plowed us out. To this чухал. Өвлийн улирлын цас, хүйтэн агаар нь миний сэтгэлийг day, my son talks about how alive he felt with nothing to fall back on татдаггүй. Харин цастай, хүйтэн байлаа ч тухтай байх нь надад but his own resources. So when winter comes he looks for ways to таалагддаг. Цаг агаар таагүй байхад өөрийн орчноо бүрдүүлэх meet it head-on. And so do I. It wasn’t that snow and cold caught my сайхан. Ингээд зогсохгүй, гадагш гаран орчноо мэдэрч, fancy. Rather, it was the idea of being cozy despite snow and cold. дулаацахаар эргэж гэртээ орно. Энэ бол хүйтэн/халуун, нойтон/ About being in here while it was inhospitable out there. And then хуурай гэсэн эцэс төгсгөлгүй өвлийн мөчлөг бөгөөд үнэхээр venturing out to engage with the elements so I could come back and гайхалтай мэдрэмж юм. be warm again. It was an endless winter cycle—cold/warm, wet/ Ийм учраас бид дотоод Жак Фростоо халуун дотноор нээж, dry—and it was exhilarating. хүлээн авах талаар өгүүлсэн юм. Дэлхийн өнцөг булан бүрээс That’s what this section is about—embracing our inner Jack Frost. ирдэг цасан цагаан нунтаг чимэглэлтэй мэндчилгээний тухай Think of it as a series of powder-and-ice postcards from around the бодоод үз дээ. Бид өвлийг хэрхэн баярлан тэмдэглэдэг, эргэн world: how we celebrate winter, lose our-selves in it, and, ultimately, хүүхэд болоход бэлэн байдаг гэдгээ санаад эцэст нь өвлийн enjoy it. —Keith Bellows, editor-in-chief улирлаа сайхан угтаарай. —Кейт Беллоус, Ерөнхий редактор

107 December 2013/ January 2014

s m art traveler Эрчүүд Томпсон Айс Хауст мөсөн хавтан өрж байна.

Men use pick poles to stack ice blocks at Thompson Ice House.

МЭЙНЭ / maine

МӨСНИЙ УРГАЦ A Harvest of Ice Өвлийн нэгэн өглөө би Мэйнэ хотын баруун хойд It’s early morning in the depths of winter, and I’m driving зүгийн ангийн отог руу салхи татуулан, мөсөнд along a winding, ice-covered, backcountry road. I’m хучигдсан хөдөөний замаар давхилаа: on my way to a remote hunting camp in Хүйтний баримт тэнд мөсний ургац хураалт болох юм. northwestern Maine to experience a once Нэг хүрз нойтон цас 10 орчим кг байдаг. Цахилгаан хөргөгч бүтээгдэхээс өмнө quintessential Maine activity: an ice harvest. Шинэ Английн гол мөрөн, нуураас In the days before electric refrigeration, ice хагалж авсан мөсийг хайрцаглан, cut from New England’s rivers and lakes Cold Fact Шанхай руу эсвэл Хавана руу дайкуйри was a global commodity that could end up One shovelful of wet snow хийхээр тээвэрлэдэг байжээ. Мөсний in an ice chest in Shanghai or a daiquiri in canweigh more than 20 pounds. үйлдвэрлэл бараг үгүй болсон ч гэсэн Havana. The ice industry is gone, but a few тогтвортой хэдэн отог үлдсэн байна. steadfast camps remain. Олон нийтэд нээлттэй мөс хураах ажил Өмнөд A more accessible ice harvest open to the public takes Бристолд байдаг Томпсон Айс Хаус Музейд жил place every February at the Thompson Ice House бүрийн хоёрдугаар сард болдог. Өглөөний 7.30 эсвэл Museum in South Bristol. Arrive by 7:30 or 8 a.m. 8.00 гэхэд туршлагатай ажилчид чарга хөлөглөн to watch seasoned volunteers wield a sled-mounted ирээд, дугуй хөрөөгөөр 50-60 сантиметр зузаан мөс circular saw that cuts deep into the ice, which can reach зүсэхийг харж болно. Зочид эртний гар хөрөө барьж a thickness of 22 inches. Guests are encouraged to ply үзэх, мөсөн байшин (1974 онд АНУ-ын Үндэсний the antique handsaws and ice hooks used to guide the Түүхт Газруудын Бүртгэлд орсон) руу оруулах мөсөн floating blocks to the cradle-andpulley system that feeds хавтангуудыг өргөгч тавцанд байрлуулж оролцоно. the ice into the ice house (placed on the National Register Үдээс хойш 3 цаг гэхэд мөс хураалт дуусч, 135 of Historic Places in 1974). By 3 p.m., the harvest is килограммаас багагүй жинтэй хэдэн зуун мөсөн over, with several hundred blocks of ice, each weighing хавтанг хурааж, хайлахаас сэргийлэн хужиртай as much as 300 pounds, stacked in the ice house and өвсөөр хучна. covered in salt marsh hay for insulation. Та хийсэн ажлынхаа үр шимийг амтлахын To taste the fruit of your labors, return in July for the тулд долдугаар сард зохион байгуулдаг Музейн museum’s ice-cream social, serving ice cream made from мөхөөлдөсний баярт ирээрэй. —Вит Ричардсон the previous winter’s harvest. —Whit Richardson

108 National Geographic Traveler

images: SHAWN PATRICK OUELLETTE/PORTLAND PRESS HERALD/AP IMAGES (ice blocks); PER-ANDRE HOFFMANN/AURORA PHOTOS

Шинэ Английн уламжлал цөөхөн газарт хадгалагдан үлджээ. A New England tradition lives on in a few stalwart places.

Норвеги / NORWAY

Туйлын туяа гийх бүс The Aurora Borealis Zone Туйлын туяа харахад хамгийн тохиромжтой газруудын нэг, Финнмарк мужийн Хаммерфест хотод 11-р сараас 4-р сар хүртэл тэнгэр солонгорон туяардаг. Нар тэнгэрийн хаяанаас цухуйх төдий манддаг 11-р сарын дундаас 1-р сарын дунд хүртэлх үеэр зочилж, нутгийн уугуул Самичуудын уламжлалт урц болох лаввуд саатаарай. The sky above the town of Hammerfest, in Finnmark county, shimmers from November to mid-April, making it one of the best places in the world to view the northern lights. Visit mid-November to mid-January when the sun never rises above the horizon and hang out in a lavvu, a traditional tent of the indigenous Sami.

АНУ-ын Конгрессийн Ордны өмнө. Snowballs fly in front of the U.S. Capitol.

Цасаар байлдаж хөгжицгөө Log On, Chill Out Facebook, Twitter болон манай Intelligent Travel блогийн уншигчид өвөл зугаацахад таатай арван хотыг нэрлэж байна. Readers from Facebook, Twitter, and our Intelligent Travel blog helped us pick ten top towns for deep-freeze fun. 1 Нью-Йорк хот “Цас орж, жавар хүнгэнэхэд хотын хөл хөдөлгөөн багасч, гудамжин дахь шуугиан татардаг.” —@Сабина Лоор

байшингууд дороо бий болно. Тэгээд өвлийн бүжигт наадам болон, гүйж яваа хүмүүсийн сахал цан хүүрэгт дарагдана.” —Тереза Спренгер Дунн

тэшүүрчид, нөгөө талд нь хүүхдүүд гэр бүлийнхэнтэйгээ тэшнэ.” —Твинпикс (блогоор дамжуулан) 4 Грийн Бэй, Висконсин

3 Пласид Нуур, Нью-

5 Гранада, Испани “Цасан бүрхүүлээр хучигдсан Сиерра Невада уулсын наана Аламбра цайз улам ч сүрлэг харагдана.” —Иоланда Гарсия

2 Миннеаполис Ст.Паул,

Йорк “Өвлийн хүйтэн орой Олимпийн тэшүүрийн зам дээр тэшин дулаацаж болно. Замын нэг талд хурдны

“Кроллз рестораны зөөлөн бяслаг, зайдас, майхантай аялж, цооногоос загасчлах, бас Пакерс баг!” —Чад Велей

6 Бостон, Массачусетс “Шинэхэн цас баяр хөөр авчирдаг. Бостон Коммонд тэшүүрээр гулгасан ч,

Миннесота “Нуур цөөрөм хөлдмөгц тэшүүрчид, цооногоос загасчлах

110 National Geographic Traveler

—Яан (блогоор дамжуулан)

далайн эргээр явган алхсан ч зугаатай.” —Лоори Ланнан 7 Дортмунд, Герман

8 Вест Иеллоустоун,

“Тэсгим хүйтэн байсан ч гудамжинд хүмүүс оймсны хэлбэртэй аяганд глювайн (халаасан дарс) ууж байлаа.” —Жон (блогоор дамжуулан)

1 New York City “Snow-chilled air quiets the streets, hushing the city into stillness.” —@SabinaLohr 2 Minneapolis St. Paul, Minnesota “The minute the lakes freeze over, out come the speed skaters, the ice fishing houses, the wind gliders. Then the winter carnivals arrive and the joggers with trail shoes and ice-laden beards.” —Theresa Sprenger Dunn 3 Lake Placid, New York

images: LUKE FRAZZA/AFP/GETTY IMAGES (U.S. Capitol); SEBASTIAN WILLNOW/AFP/GETTY IMAGES (frozen grapes)

“On a cold winter’s eve you can stay warm by skating on an

Монтана “Цас аравдугаар сараас эхлэн ордог. Хүмүүс өвлийн улиралд ажилдаа явахдаа цасны гутал өмсөж, цана углаж эсвэл цаснаа явагч машин хөлөглөдөг.”

9 Боулдер, Колорадо “Өглөөдөө ойролцоох ууланд цанаар гулга, харин үдээс хойш Боулдерт мотоцикл уна!” —@coolblueice

Olympic speed skating track, sharing it with speed skaters on one side and local kids and families on the other.” —twinpeaks (via blog)

6 Boston, Massachusetts “A fresh snowfall makes every activity more enjoyable, whether it’s skating in Boston Common or walking the Esplanade.” —Lauri Lannan

4 Green Bay, Wisconsin “Cheese curds, brats, Kroll’s restaurant, ice fishing, camping, and da Packers!” —Chad Veley 5 Granada, Spain “The unchanging Alhambra is always magnificent with the Sierra Nevada mountains full of snow in the background.” —Yolanda Garcia

10 Вашингтон

7 Dortmund, Germany “Everybody was outside drinking gluhwein [mulled wine] in stocking-shaped cups even though it was freezing out.” —John (via blog) 8 West Yellowstone, Montana “Snow starts in October. Folks snowshoe, ski, or snowmobile to work on streets

“Улсын нийслэлээ бид өвлийн ч нийслэл мөн гэж саналаа өгмөөр байна. Яагаад гэж үү? Метр орчим зузаан цас оронгуут (яг өнгөрсөн жилийнх шиг) намын харьяаллаа ч умартан цасан бөмбөлгөөр нөхөрсөг тулаан хийдэг.” —Редакторууд

that are groomed, not plowed, in the winter.” —Jan (via blog) 9 Boulder, Colorado “Ski the nearby mountains in the morning; bike ride in Boulder in the afternoon!” —@coolblueice 10 Washington, D.C. We may be biased, but the nation’s capital has our vote for winter’s capital too. Why? When we get blanketed with three feet of snow (as we did last year), bipartisan camaraderie and friendly snowball fights break out all over town. —The Editors

ДЭЛХИЙ ДАХИНД | AROUND THE WORLD

ОРОН ОРНЫ ӨВӨЛ WINTER ABROAD Тэбэксан, Өмнөд Солонгос Цасан цэцэг-галт тэрэг 293 Солонгосын хамгийн өндөрт орших төмөр замын зогсоол Тэбэкийн Чужеон буудлаас зөвхөн өвөл үйлчилдэг “цасан цэцэг-галт тэрэг”-нд суугаарай. Алсын барааг ажин, Тэбэксан уул өөд эрчтэй хурдан гарах алдамгүй боломж юм. 2010 оны 1 дүгээр сард Тэбэксан Цасны Фестивал Гиннессийн Дэлхийн дээд амжилтыг эвдэх цасан байлдаан зохион байгуулжээ. Кембриджшир, Англи Хунт Нуур Велни Ветланд Төвд 9,000 орчим хун шувуу Сибирь, Исландаас нүүдэллэн иржээ. 10 дугаар сараас 3 дугаар сар хүртэл өвөлжих сүргийг хооллох байгаль хамгаалагчдыг ажиглаарай. www.wwt.org.uk

Рейнго, Герман Мөсөн дарсаар хундага өргөе Айсвайн дарсыг хөлдүү усан үзмээр (баруун) анх Франкфуртын ойролцоох Шлос Иоханнесбургт 1858 онд үйлдвэрлэжээ. Өнөөдөр та түүхт дарсны газарт зочилж, тансаг амтат дарснаас худалдан аваарай. www.schloss-johannisberg.de Снөүдония, Уэльс Өвөл алхах чадвар Хойд Уэльсийн ууланд туршлагатай уулын хөтөч Иан Вайтхэд өвлийн улиралд явган аялах чадвар олгох хичээл заадаг. Иан танд мөсний сүх, гутлын хадаастай тахыг (тэр тусгай тоноглолоор хангана) яаж хэрэглэх, мөн, өөрийн гараар цасан оромж ухахыг заана. www.hightrek.co.uk

Taebaeksan, South Korea Snow-flower Train Take a winter-only “snowflower train” to Taebaek’s Chujeon station, Korea’s highest terminus, for lofty views and a vigorous hike up Mount Taebaeksan. In January 2010, the Taebaeksan Snow Festival organized a Guinness World Recordbreaking snowball fight.

Snowdonia, Wales Winter Walking Skills Experienced mountain guide Ian Whitehead leads winter walking skills

Cambridgeshire, England Swan Lake Some 9,000 swans touch down at Welney Wetland Centre after their epic migrations from Siberia and Iceland. Watch wardens feed the wintering swans from October to March. www.wwt.org.uk Rheingau, Germany Toasting Ice Wine Made from frozen grapes (right), eiswein was first produced at Schloss Johannisberg, near Frankfurt, in 1858. Today you can visit the historic winery and buy bottles of the voluptuously sweet drink. www.schloss-johannisberg.de

courses in the mountains of north Wales. He’ll teach you how to use ice axes and crampons (he provides the specialized equipment) and even how to dig your own snow-hole shelter. www.hightrek.co.uk

111 December 2013/ January 2014

Рипински ууланд аялагчдыг цэвэр тунгалаг өглөөний наран угтлаа. A bluebird day greets hikers on Mount Ripinsky.

АЛЯСКА / ALASKA

Цасанд аялагчдын диваажин Snowshoers’ Heaven Онцгой, сүрдмээр сүр барааг нь хараад өөрийн эрхгүй “Гайхмаараа!” гэж уулга алддаг Solitude and awe-inspiring views have us saying “hallelujah!” Өвлийн адал явдал хайх тухай ярихад хүмүүс голдуу Аляскийн эргийн нуруунд нисдэг тэргээр хүргүүлэн цанаар гулгах тухай боддог. Харин би Аляскийн Хайнес гэх жижигхэн хотын Рипински Ууланд цасанд явган аялахыг санал болгож байна. Хотын архан талд байх, 1107 километр өндөр уул руу би өвлийн улиралд аялах хамгийн дуртай. (Пионер уушийн газраас хэдхэн байшингийн цаана замын эх харагдана.) Баавгай ичээндээ унтацгааж, дов сондуултай замыг зузаан цас тэгшлэн хучиж, бут сөөгийг далдалсан байх ба та бараг хүссэн зүг бүртээ явган аялж, гутлынхаа мөрний ачаар төөрчихгүй замаа олох боломжтой. Цасны аялал бол дэлхийн зэрэглэлийн аялал боловч нутгийн цөөн хэдэн туршлагатай хүн л танд газар орноо дуртайяа

112 National Geographic Traveler

сонирхуулна. Экспедишн Брокер хэмээх адал явдалт аяллын компанийн ажилтан, нутгийн цасанд аялагч Грег Шлахтертай уулзаарай. 11 дүгээр сарын сүүлээр бүргэд харахаар, эсвэл хавар нисдэг тэрэг-цана хэмээн төлөвлөж байгаа бол цасанд аялах өдрийг заавал нэмээрэй. Гэхдээ 12 дугаар сараас 4 дүгээр сар хүртэл цасны аяллын хамгийн тохиромжтой улирал байдаг. Цэлмэг өдрүүдэд, уулсын сүр жавхлант бараа, мөсөн гол, тэнгисийн хоолойнууд тодхон харагдана. Шуургатай өглөө Рипински Уулын бэлийн налууг дагаж явах хэрэгтэй, уулын налуу бэлийг өндөр гацуур, цоор модод нөмөрлөдөг. Харин цэлмэг тунгалаг өдөр юмуу сар гийсэн шөнө уулын оройг зориорой, хэдэн зуун километрийн цаадах тэнгисийн хоолойг дээрээс нь тольдох боломжтой шүү. —Хийдэр Лендев

Миний дуртай өвөл Цасанд дуртай хүмүүсийн дурсамж

“Онтариогийн Кокрэйн бол зөөлөн сэвшээ салхитай, цасан ширхгийн гэрэл зураг авахад тохиромжтой газруудын минь нэг.” -КЕННЕТ ЛИББРЕХТ, Цасан ширхгийн гэрэл зурагчин

“Нэг удаа Сан Диегод шагай татам цас орж билээ. Би дорхноо гүйн гарч, цасан бөмбөлөг хийсэн.” -ЖОН КОУЛМАН, Цаг агаарын телевизийн сувгийг үүсгэн байгуулагч

“Хүүхэд нас минь Канадад өнгөрсөн. Ст.Лоренц гол дээр хоккей тоглон хагарсан мөсөн дээгүүр шайбаа нисгэдэг байлаа.” -ВЭЙД ДЭВИС, ҮГН-ийн судлаач

“Байгаль нуур үлэмж хэмжээтэй бүтээлээ туурвихад минь яг тохирсон: Хангалттай орон зай байснаас гадна, нимгэн цасыг ярахад мөсний цаанаас нуурын гүн хөх өнгө тодорч байлаа.” -ЖИМ ДЕНЕВАН, байгалийг ашиглан бүтээл туурвигч

—Ами Алипио болон Кейтлин Этертоны нэмэлт мэдээлэл

images: ACCENT ALASKA.COM/ALAMY (hikers); THEANTHROPOLOGIST.NET (Lake Baikal)

Сибирийн хөлдсөн Байгал Нуур дээр туурвисан Деневаны том хэмжээний уран зургийн бүтээл, 2010 оны 3-р сар.

Most folks think of backcountry heli-skiing as the signature winter adventure in Alaska’s coastal mountain ranges. But my town, tiny Haines, Alaska, offers an alternative: a snowshoe hike on Mount Ripinsky. Winter is my favorite time to explore the 3,690-foot mountain right behind town. (Find the trailhead a few blocks from the Pioneer Bar.) Bears lie sleeping in their dens; deep snow smooths out the rugged trails and buries brush so that you can walk almost anywhere and, thanks to the tracks you leave, not get too lost. The snowshoeing is world-class but practiced only by a few hardy locals who will be happy to show you around. Ask for local snowshoer Greg Schlachter of adventure travel company Expedition Broker. Plan a snowshoe day if you come for the eagle viewing in late November or heli-skiing in the spring, but December to April is the prime snowshoeing season. Clear days provide glorious views of mountains, glaciers, and fjords. On the stormiest mornings, stick to the lower slopes of Mount Ripinsky. They’re sheltered by tall spruce and hemlock trees. But on bluebird days or moonlit nights, head above the tree line, where you can see for miles down the fjord. —Heather Lendev

Denevan’s vast artwork on frozen Lake Baikal, Siberia, March 2010.

My Winter Best

Favorite experiences by notable snow fans. “Cochrane, Ontario, has been one of my favorite snow crystal photography spots for years; the winds are very light.” -KENNETH LIBBRECHT, Snowflake Photographer

“In San Diego I once had half an inch of snow on my lawn. I immediately ran out and made snowballs.” -JOHN COLEMAN, Founder of the Weather Channel

“Growing up in Canada, I recall playing hockey on the St. Lawrence River, slapshots disappearing over the ice floes.” -WADE DAVIS, NG Explorer in Residence

“Lake Baikal was perfect for my largescale artwork: I had plenty of room, there was low snowfall, and when you pushed the snow away, the ice provided a very dark blackish-blue contrast.” -JIM DENEVAN, Landscape Artist

—Additional reporting by Amy Alipio and Caitlin Etherton.

113 December 2013/ January 2014

Саппорогийн мөсөн, төөрдөг байгууламжинд дунд дулаан хувцасласан хүүхдүүд гүйлдэнэ. Bundled-up kids run elaborate ice mazes in Sapporo.

ЯПОН / JAPAN

Асар том уран баримлууд Super-Sized Sculptures Саппорогийн Цасны Фестивал танай хашааны цасан өвгөнийг ичээнэ. Sapporo’s Snow Festival puts your front yard snowman to shame. Hello Kitty casts an intimidating shadow when she is eight feet tall Мөсөөр урласан 2.4 метр өндөртэй Хелло Китти сүрдмээр том and carved from solid ice. At this scale, she is a worthy opponent харагдана. Аварга том мөсөн баримлууд дунд, Киттигийн дэргэд even for Godzilla, who stands beside her amid a wintery scene Годзиллагийн баримал эн тэнцүү архайна. Гэхдээ Японд, өхөөрдөм of wanton destruction. But here in Japan, cuteness хөөрхөн амьтдад илүү дуртай. Мики Маус цасан Хүйтний баримт ultimately prevails. Thickly insulated toddlers waddle өвгөний урдуур зузаан хувцасласан бяцхан хүүхдүүд Японы цасан сармагчин буюу макакю цасан like penguins in front of a hyper-realistic Mickey паацганан алхах нь оцон шувуудыг санагдуулна. бөмбөг өнхрүүлэн Mouse snowman. In the distance lies an Arctic village, Тэртээ цаахна нь жинхэнэ цасан урц, мөсөн ой, зугаацдаг. complete with life-size igloos, icicle forests, and цогиж буй цаа бугын уран баримлуудтай Хойд sculptures of prancing reindeer. Туйлын тосгон байрлана. Cold Fact Welcome to the Sapporo Snow Festival (www. Японы дөрөв дэх том хот болох Хоккайдо Japanese snow monkeys, snowfes.com/english), an annual February tradition арлын Саппород жил бүрийн хоёрдугаар сард or macaques, roll snowballs for fun. that celebrates life in the northern latitudes, Цасны Фестивал (www.snowfes.com/english) зохион particularly in this capital of the island of Hokkaido байгуулдаг уламжлалтай. and the fourth largest city in Japan. Нутгийн хүмүүсийн зөвлөснөөр, би дулаацахын тулд хундага Taking a cue from the locals, I battle the elements with a shot of сакэ ууж, албадлагаар араас нь Саппоро шар айрагнаас нэг балгав. warm sake and chase it with the obligatory swig of Sapporo lager. Миний ходоод хоржигнон дуугарна. Би шүлс асгаруулам шарсан My stomach growls in protest. I follow the intoxicating smells of хурганы мах, шорлогдсон дун хорхой, чанасан хавч, тос хөвсөн spit-roasted lamb, barbecued scallops, boiled crabs, and butterрамен гоймон эргүүлдэхээр гарлаа. Бөөгнөрсөн олны дунд тохой topped ramen noodles. Elbow to elbow with the crowds, I wash my нийлүүлэн байж, уур савссан амтат хоолоо сэнжтэй аяга дүүрэн, feast down with steaming mugs of mulled Tokachi wine. The surge халуун Токачи дарсаар дарууллаа. Халуун хоол дотроос минь of calories warms from within—or maybe it’s the disposable hand дулаацуулсан уу эсвэл нутгийн найрсаг хүний өгсөн нэг удаагийн warmers that a friendly local slips into my gloves. Before long, the гар дулаацуулагчийнх уу бүү мэд дорхноо дулаацав. Тун удалгүй sun-starved sky gives way to night as thousands of spotlights flood the үдэш болж, тэнгэрт өнгө өнгийн гэрэл гялалзан асан сүүн цагаан өнгөөр баяр ёслолын талбайг дүүргэлээ. —Маттью Д. Файрстоун fairgrounds with pastel hues. —Matthew D. Firestone

114 National Geographic Traveler

ӨВЛИЙН ХООЛ ХҮНС / WINTER FARE

Улирлын амт Tastes of the Season Хүйтний даруулга хүнс, ундаа Dishes and drinks that complement the cold. Өвлийн хоол ундыг хөлдүү хоол гэж бүү эндүүр. Ихэнх цасархаг бүс нутаг цасан шуургатай улиралд уламжлалт, шингэц сайтай, илчлэг хоол иддэг.

images: BERTRAND DESPREZ/AGENCE VU/AURORA PHOTOS (kids); THEANTHROPOLOGIST.NET (drink)

Төмсний нухаш Жинхэнэ уламжлалт хоол хүнсний нэг, энэхүү сонгодог Голланд маягийн төмсний нухшийг ямар нэгэн төрлийн ногоо (цикори, навчин байцаа, бууцай, хурган гуа эсвэл байцаа)-той нухаж бэлтгэдэг. Ихэвчлэн утсан зайдастай хамт иднэ. Хаанаас зооглох вэ: Амстердамын Грийтеэ ресторан. Ханс Бринкерын дэгжин зуны байшин шиг засаж тохижуулснаас гадна бүс нутагтаа Голланд хоолоор мэргэшсэн байдаг тул та төмсний нухаш (шарсан үхрийн мах дагалдаж ирдэг)-ныхаа дараа Фрисланд чихэртэй талх зооглож болно. Оден Японы энэ халуун тогооны шөлөнд загас, бүрэн чанасан өндөг, дүфү, дайкон улаан лууван (та хүссэн зүйлээ нэмж болно) орно. Энэ бүгдийг загасны өтгөрүүлсэн шөлөнд зөөлөн галаар буцалгаж болгох ба халуун гичээр амтлан уувал яг л тахианы махан шөл шиг хамрын хөндийг онгойлгоно. Хаанаас зооглох вэ: Токиогийн Отафуку ресторан 1915 оноос хойш уламжлалт жорыг баяжуулж зохиосон олон хувилбарт оденоор үйлчилдэг. Бөөрөнхий мах Швед нь дэлхийн бөөрөнхий махны нийслэл. Шведэд өвлийн улиралд зооглоход тохиромжтой хамгийн амтат хоол бол даршилсан өргөст хэмх, нухсан төмс, лингонберри жимсний хачиртай бөөрөнхий мах байдаг. Хаанаас зооглох вэ: Хамгийн их махтай бөөрөнхий махыг 1722 оноос хойш ажиллаж буй тохилог зоогийн газар, Стокхольмын Хуучин Хотын Ден Гьюлдинэ Фреден ресторанаас зооглож болно. Карибоу Агч модны сүмсээр амталсан гахайн мах, цардуулын бурамтай жигнэсэн шошийг Квэбекийн архи, брэнди, шерри дарсны холимог болон Канадын порт дарсаар даруулбал, хоолыг тань даруй шингээх шидтэй. Хаанаас зооглох вэ: Квэбек хотод жил бүр зохион байгуулдаг “Квэбек өвлийн бүжигт наадамд” оролцогч бүр хүртэх боломжтой. —Рафаэл Кадушин

Квэбекийн карибоу дарс. Quebec’s caribou drink.

Don’t equate winter dining with frozen dinners. Most snowy regions warm up the whiteout months with typically soothing, hearty dishes. Stamppot This classic Dutch winter dish, the very definition of comfort food, features potatoes mashed with any combination of vegetables (think endive, kale, spinach, squash, parsnips, turnips, leeks, or cabbage) and usually comes served with big disks of smoked sausage. Where to find it: Restaurant Greetje, sitting canalside in Amsterdam and decorated like an upscale Hans Brinker’s cottage, specializes in regional Dutch cuisine, so you can follow your stamppot (served here with roast beef) with Frisian sugar bread. Oden This Japanese hot pot includes fish cakes, hardboiled eggs, tofu, slices of daikon radish (and just about anything else you want to add)—all simmered in fish stock with a dash of spicy mustard for the kind of Asian take on chicken soup that will clear the sinuses. Where to find it: Otafuku in Tokyo is a mom-andpop kitchen that has been concocting variations on the recipe since 1915. Meatballs Sweden is the meatball capital of the world, and its particularly toothsome meatballs are the epitome of a hearty winter dish, especially when served with pickled cucumbers, mashed potatoes, and lingonberries. Where to find it: The meatiest meatballs pile up at Den Gyldene Freden in Old Town Stockholm, a cozy restaurant dating to 1722. Caribou Quebec’s blend of vodka, brandy, sherry, and Canadian port is potent and helps wash down the local all-maple winter diet, from molasses baked beans to maple-glazed ham. Where to find it: In every other cup, at the epic Quebec Winter Carnival in Quebec City. —Raphael Kadushin ■

115 December 2013/ January 2014

travel guide

wine and dine in UB

Slavyansky Bazar /Authentic & Appetizing Slavic Cuisine/

Felicita Restaurant

The first Russian and Slavic cuisine restaurant in Ulaanbaatar. Experienced & professional cooks serve you authentic Russian pirojki, borsh, pancakes, natural red berry juice and famous Russian vodka. Enjoy yourself in an authentic Slavic atmosphere in a comfortable environment while listening to old Russian melodies. Timetable: 11.00am - midnight, Sat-Sun 11.00am - 09.00pm Location: on the 1st floor of GB center building, at the left of Economic faculty of Mongolian National University.

The best Italian restaurant in the city serves its Mediterranean cuisine in a warm and memorable atmosphere with hospitable service. Nothing beats the great food, excellent variety, and decent prices. A casual, neighborhood, come as you are type of place—there are always people in there dining or picking up to go. Timetable: 11.00 am-midnight, Sat - Sun 11.00am-9.00pm Location: Right behind the Parliament House, across the Mongolian National Museum, Sukhbaatar District

Tel: (+976)77110101

Tel: +976 11 319009

Hazara North Indian Restaurant

Namaste Indian Restaurant

Hazara Restaurant is running since year 1997 we are number one Restaurant in Ulaanbaatar. Our Restaurant has very good reputation. We got lot of nationally & international acclaimed 1St & consistently the best restaurant in Mongolia with track record of awards from the deferent agencies. 1. TripAdvisor ranked #1of 141 restaurant in Mongolia 2. Lonely Planet ranked #1 in Mongolia. 3. Mongol Messenger ranked #1 in Mongolia

Namaste offers you the best of Halal Indian food such as Tandoori Kebabs, Butter Chicken, Rogan Josh, Biryanis, Naan & array of vegetarian dishes prepared by team of 6 talented Indian Chefs.Our patrons have rewarded our services with the “Certificate Of Excellence” by TripAdvisor and “TOP CHOICE” Indian restaurant by Lonely Planet. We invite you to treat your taste buds with our unforgetable Tasty & Healthy food.

Facebook: hazara restaurant mongolia Tel: +976-99195007

116 National Geographic Traveler

Web: www.namaste.mn Tel: + 976- 99270957( Mongolian & English)

Go Nomadic, Experience Mongolia

tour companies of mongolia ACTIVE ADVENTURE TOURS www.tourmongolia.com

info@genghis-empire.com +976-11-342020, 976-11-342182

info@tourmongolia.com +976-11-354662, 976-11-354663

Geomandal Nomads info@geomandal-nomads.mn

AMICUS MONGOLIA TRAVEL COMPANY www.amicusmongolia.com

+976-11-310714, 976-11-310620

Gobi Discovery

info@amicusmongolia.com

www.gobidiscovery.mn

+976-88018579, 976-11-460541

+976-11-312769, 976-91917299

AR MONGOL TRAVEL

INTOURTRADE

www.mongoliatourism.info

www.intourtrade.mn

ar_mongol_travel@magicnet.com

info@intourtrade.mn

+976-11-325152, 976-11-325153

+976-11-341379, 976-11-341385

BAT TOUR

JAGD AND TOUR

www.tripsmongolia.com

www.intertravel.mn

sales@tripsmongolia.com

info@intertravel.mn

+976-11-312617, 976-99113311

+976-11-456924, 976-11-456924

BLACK IBEX EXPEDITIONS

JUULCHIN

www.discovermongolia.mn

www.juulchin.mn

info@discovermongolia.mn

+976-11-328428, 976-99094375

+976-99110410, 976-70120011

Blue Wolf Travel www.bluewolftravel.com info@bluewolftravel.com +976-99110303, 976-99100303

BOOJUM EXPEDITIONS www.boojum.com

KHALIUN TRAVEL www.themongoliantravel.com mgleternalart@yahoo.com +976-91919258, 976-91199624

LOOK MONGOLIA TOURS CAMP EXPEDITIONS www.lookmongolia.mn +976-11-344488, 976-99110220

info@boojum.com +976-99115929

GENCO TOUR BUREAU www.genco-tour.mn

MONGOL ALTAI TRAVEL www.monaltaitour.com +976-11-325188, 976-99119426

info@genco-tour.mn +976-11-328960, 976-91961900

GENGHIS EMPIRE www.genghis-empire.com,

118 National Geographic Traveler

MONGOLIA EXPEDITIONS

MONGOL KHAN EXPEDITION

NOMADIC EXPEDITIONS MONGOLIA

www.mongolkhan.mn

www.nomadicexpeditions.com

+976-7015-3348, 976-8811-3348

info@nomadicexpeditions.com

MONGOLIAN ADVENTURE TOURS www.mat.com +976-11-310917, 976-99116964

+976-11-313396, 976-11-325786

SELENA TRAVEL www.selenatravel.com zola@selenatravel.com

MONGOLIAN WAYS

+976-70183499

www.mongolian-ways.com trips@mongolian-ways.com +976-11-330351, 976-11-330350

SHUREN TRAVEL SERVICE www.shuren-travel.com +976-11-310869, 976-99112285

NATURE TOURS LLC www.naturetours.mn

Terelj juulchin

info@naturetours.mn

www.terelj-juulchin.mn

+976-11-312392, 976-11-311801

terelj-juulchin@magicnet.mn +976-11-460611 976-11-460603

NEW JUULCHIN TOURS www.newjuulchin.com

Ter Ikh Juulchin

info@newjuulchin.com

www.terikhjuulchin-tours.mn

+976-11-319400, 976-11-319401

+976- 99119730, 976-99089730

Nemuut juulchin

nemuttour@fripsmongolia.org 976-11-310365; 976-99091707

New link international

Tseren Tours www.tserentours.com info@tserentours.com +976-99111832

Tsolmon Travel

www.nli.mn

www.tsolmontravel.com

admin@nli.mn

tsolmont@magecnet.mn

976-11-314999; 976-99129912

976-11-322870

NOMADIC JOURNEYS

Tenger Travel

www.nomadicjourneys.com

www.tengertravel.com

+976-11-328737, 976-99116921

tengertravel@hotmail.com +976-70116969, 976-70126969

NOMADS TOUR & EXPEDITIONS

Khaliun Travel

www.mongolia-expeditions.com

www.nomadstours.com

www.themongoliantravel.com

info@mongolia-expeditions.com

info@nomadstours.com

templecamp@themongolian.com

+976-11-329279, 976-99086929

+976-70119370, 976-70119366

+976-11-314889, 976-88092907