| Εισαγωγή
8-9
| Σώμα 12-13
| Δικτυωμένη σάρκα 20-27 | τεχνοφετιχισμός | τεχνοσώματα
εικόνων (ή how to make yourself a no-body) 34-66 | Αρχείο
| Σημειώσεις
72-73
| Βιβλιογραφία - Φιλμογραφία
76-79
|περαιτέρω αναφορές
| Ειδικό λεξιλόγιο
| Ζητήματα κοινωνιολογίας του σώματος
10-11
14-19
| μητέρες ως μήτρες
| Το “πάσχον” σώμα 28-33
| ζητήματα βασανισμού
|Αντί ενός συμπεράσματος
68-71
| Παράρτημα εικόνων
74-75
6
7
Εισαγωγή
Η εισαγωγή του σώματος στο πεδίο έρευνας προκαλείται διότι το σώμα βρίσκεται στο επίκεντρο ποικίλων θεωρήσεων και αγγίζει πεδία με διαφορετικές θεματικές. Ίσως είναι ένα συνηθισμένο θέμα, αφού αποτελεί καθολικό στοιχειό της ανθρώπινης φύσης, και έχει αποτελέσει θέμα μελέτης για πολλά χρόνια, από την ύστερη αρχαιότητα μέχρι σήμερα, αλλά πέρα από τα διακριτά του όρια διατηρεί ακόμα, την ασαφή του διάσταση και τις σχέσεις δυνάμεων που δέχεται και προκαλεί. Η θεματική οργάνωση του κειμένου αποπειράται να αποδώσει μια χαρτογράφηση των ορίων του ανθρώπινου σώματος, στη σημερινή εποχή, και να ανιχνεύσει τις ποικίλες προσλήψεις και χρήσεις του. Οι αντιφατικές διαστάσεις, ως προς την αντιμετώπιση του σώματος διατρέχουν το κείμενο και δεν επιχειρούν να αποκρύψουν τα αβέβαια όριά του ούτε να ξεδιαλύνουν ζητήματα της ειδικής φύσης του. Αντίθετα, συμβάλλουν στη διατύπωση μιας προβληματικής και προσπαθούν να το ερμηνεύσουν ως μια αυτόνομη φιγούρα και να διερευνήσουν μέσα από τις ασυνέχειές του ότι αυτό επιτρέπει. Αυτή η διερεύνηση δεν αποζητά να καταλήξει σε γενικευμένα συμπεράσματα και ειδικές λύσεις αλλά να προκαλέσει νέες ρήξεις και να εξιχνιάσει δεσμούς, περιπλανώμενη ανάμεσα σε καταστάσεις, χαρακτηριστικά και εικόνες, ενώ αφήνει να διαφανεί μια κάποια θεωρητική αμφιθυμία όταν επεξεργάζεται θεωρητικά η υποκειμενική διαχείριση κοινωνικών δεδομένων και μεταβλητών. Το no-body χρησιμοποιείται σαν μια άρνηση του σώματος, όπως αυτό ορίζεται, σαν την ολοκληρωτική του αποδόμηση. Μέσα από την κοινωνία και το διαδίκτυο αναγνωρίζουμε σημεία του σώματος “εκφυλισμένα” που μέσα από τη μετάβασή του προσπαθούν να εδραιώσουν μια νέα πραγματικότητα. Αυτό το μη-σώμα, το καθένα σώμα ή το κανένα σώμα, πέρα από το πλήθος σωμάτων που υπαινίσσεται και τη συλλογική τους “παθογένεια”, αναδεικνύει την μη οργανωτική του φύση, την αδυνατότητα απόδοσης ταυτοτήτων αλλά και την αποστροφή στην αγωνία ορισμού του.
no-body
Το αρχείο που συνοδεύει την έρευνα χρησιμοποιείται, για να δείξει τις προβληματικές του σώματος σε άλλες εκφορές αλλά, κυρίως σαν ένας γενικότερος τρόπος διάκρισης σημείων και εμπειριών, μέσα από μια πολύπλοκη και συνεχή συνδεσιμότητα. Σε αυτήν την ψηλαφητή υλικότητα του ψηφιακού, το αφηρημένο μη-σώμα δεν προσπαθεί να αποσπάσει σημεία από την επικράτειά του, αλλά προσπαθεί να απεμπλακεί από την αναγωγή του ως δεδομένο. Η προσπάθεια να αναδείξω τη θεωρία ως ένα άλλο, ξέχωρο σώμα μπορεί να ήταν προβληματική, καθώς θα αποτελούσε μια πρωτόλεια απόπειρα που το πρωταρχικό πεδίο δράσης δεν είναι το ορατό. Στην προκείμενη περίπτωση η γραφή και η εικονική πρακτική, είναι βαθιά συνενωμένες, έστω και αν αυτή η σύνδεση έρχεται συχνά μέσα από μια έντονη ταλάντευση, μια εξισορρόπηση ανισσοροπίας. Το εικονογραφικό υλικό έχει τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο να γεννά μια σειρά νοημάτων που πολλές φορές συμπίπτει ή/και συμπληρώνει τη θεωρητική απόπειρα ενώ γεννιέται μια δυναμική πλουσιότερης σημασίας.
8
εικ. 01 “μη-σώμα”
*για την συχνή χρήση “…” πολλές φορές αποφεύγονται αλλά έννοιες όπως κανονικό, φυσιολογικό, κλπ., χρησιμοποιούνται με ιδιαίτερη προσοχή και διττά νοήματα…. 9
Ειδικό λεξιλόγιο
άβαταρ : Ένα άβαταρ είναι η γραφική απεικόνιση ενός χρήστη, η εικονική ταυτότητα. Μπορεί να πάρει είτε μια τρισδιάστατη μορφή, σε παιχνίδια ή εικονικούς κόσμους, ή μια δισδιάστατη μορφή, ως ένα εικονίδιο στο φόρουμ του Διαδικτύου και άλλων διαδικτυακών κοινοτήτων. Η λέξη προέρχεται από τον Ινδουισμό, όπου χαρακτηρίζει την “κάθοδο” μιας θεότητας σε επίγεια μορφή. Η χρήση του όρου avatar για την αναπαράσταση στην οθόνη του χρήστη επινοήθηκε το 1985 από τον Richard Garriott για το παιχνίδι υπολογιστή Ultima IV: Quest of the Avatar.1 μετα-άνθρωπος/post-human : Είναι μια έννοια που δηλώνει ένα πρόσωπο ή μια οντότητα που υπάρχει σε μια κατάσταση πέραν του να είσαι άνθρωπος. Η έννοια καλύπτει ζητήματα ηθικής και δικαιοσύνης, γλώσσας και επικοινωνίας, κοινωνικά συστήματα, και πνευματικές φιλοδοξίες. Αναγνωρίζει την ατελή φύση του ανθρώπου και προσδίδει μια οντολογία που μπορεί να ξεπεράσει τα ελαττωματικά χαρακτηριστικά του. μετα-πορνό/post-porn : Ο όρος μεταπορνό χαρακτηρίζει μια διεκδίκηση καινούργιων πτυχών ερωτισμού και απόλαυσης που θα μπορεί να συμπεριλαμβάνει ομάδες που το εμπορικό πορνό έχει εξ ορισμού αποκλείσει. Το σώμα δεν είναι αυτό ή τουλάχιστον όχι μόνον αυτό που έχει καθορίσει να είναι η επικρατούσα κουλτούρα, μέσα από το post-porn επιτυγχάνεται η ανάδειξη ενός πολυδιάστατου σώματος. Το μετα-πορνό αποτελεί μια απελευθέρωση από τα δεσμά και τους κανόνες που έχει επιβάλει η πορνό εμπορική βιομηχανία. Αν και ο όρος έγινε γνωστός από την Annie Sprinkle, PostPorn Modernist, 1998, San Francisco, πρώτα χρησιμοποιήθηκες από τον φωτογράφο Willem de Ridder. ναρκωτικά : Ο όρος ναρκωτικό (drug) πιστεύεται ότι προτάθηκε από τον Γαληνό για να περιγράψει δραστικές ουσίες που μουδιάζουν ή νεκρώνουν, προκαλώντας απώλεια αισθήσεων ή παράλυση. Ο όρος νάρκωση χρησιμοποιήθηκε αρχικά από τον Ιπποκράτη για τη διαδικασία ή την κατάσταση της έλλειψης αισθήσεων. Ο Γαληνός ανέφερε τη ρίζα μανδραγόρα, τους σπόρους του φυτού altercus και το χυμό παπαρούνας (όπιο) σαν βασικά παραδείγματα. Στο νομικό πλαίσιο των ΗΠΑ, η λέξη ναρκωτικό αναφέρεται στο όπιο, τα παράγωγά του και τα ημισυνθετικά ή πλήρως συνθετικά υποκατάστατά τους. Πολλοί εκπρόσωποι του νόμου στις ΗΠΑ χρησιμοποιούν ανακριβώς τη λέξη “ναρκωτικό” για να αναφερθούν σε οποιοδήποτε παράνομο φάρμακο ή παράνομα αποκτημένο φάρμακο.2
no-body
πόνος : Eίναι η δυσάρεστη, αίσθηση που συνήθως προκύπτει από ένα πολύ έντονο ή καταστροφικό σωματικό ερέθισμα. Ο πόνος βιώνεται υποκειμενικά καθώς επηρεάζεται από την κατάσταση του εγκεφάλου, μέσα στον οποίο σχηματίζεται η αίσθηση και ο πόνος ως προέκτασή της, από τη συνήθεια, την ψυχική κατάσταση κλπ 3 ρίζωμα : Ρίζωμα είναι μια φιλοσοφική έννοια που αναπτύχθηκε από τον Gilles Deleuze και Félix Guattari στο έργο τους “Καπιταλισμό και Σχιζοφρένεια” (1972-1980). Είναι 10
αυτό που ο Deleuze αποκαλεί «εικόνα της σκέψης», βασίζεται στο βοτανικό ρίζωμα, που συλλαμβάνει πολλαπλότητες. Ο Deleuze και ο Guattari χρησιμοποιούν τους όρους “ρίζωμα” και “ριζωματικό” για να περιγράψουν τη θεωρία και την έρευνα που επιτρέπει πολλαπλά, μη-ιεραρχικά σημεία εισόδου και εξόδου στην αναπαράσταση των δεδομένων και στην ερμηνεία. Στο A Thousand Plateaus, αντιτίθενται σε μια δενδροειδή αντίληψη της γνώσης, η οποία λειτουργεί με δυαδικές κατηγορίες και δυαδικές επιλογές. Ένα ρίζωμα λειτουργεί με επίπεδες και διαφορετικών ειδών συνδέσεις, ενώ ένα δενδροειδές μοντέλο λειτουργεί με κατακόρυφες και γραμμικές συνδέσεις.4 σάιμποργκ : Το cyborg (λατινικά “cyberneticus organismus”) είναι αυτοματοποιημένος τεχνητός οργανισμός ο οποίος ενισχύει ή διευρύνει τις δυνατότητές του χρησιμοποιώντας τεχνολογικά μέσα. Τα σάιμποργκ συχνά εμφανίζονται να διαθέτουν συνδυασμό οργανικών (ζωτικών) και μηχανικών (συνθετικών) μερών σώματος.5 σώμα δίχως όργανα/ body without organs (bwo) : Ο όρος προέρχεται από τον Antonin Artaud σε μια ραδιοφωνική εκπομπή «Για να τελειώνουμε με την υπόθεση του Θεού» (1947)“Όταν θα έχετε φτιάξει ένα σώμα χωρίς όργανα, θα τον έχετε απελευθερώσει απ’ όλους του αυτοματισμούς, και θα τον επαναφέρετε στην αληθινή και αθάνατη του ελευθερία.”6Το σώμα χωρίς όργανα αργότερα αναπτύχθηκε από τον Gilles Deleuze και τον Félix Guattari. Η έννοια συνήθως αναφέρεται στη βαθύτερη πραγματικότητα πίσω από κάποιες καλά σχηματισμένες ολότητες κατασκευασμένες από πλήρως λειτουργικά μέρη. Ταυτόχρονα, μπορεί επίσης να περιγράψει μια σχέση με το κυριολεκτικό σώμα κάποιου. Ο G. Deleuze άρχισε να χρησιμοποιεί τον όρο “BWO” στο The Logic of Sense (1969),7 αργότερα έγινε ένα μεγάλο μέρος του λεξιλογίου του Καπιταλισμός και Σχιζοφρένεια, δύο τόμοι (Αντι-Οιδίπους [1972] και A Thousand Plateaus [1980]), που έχει γραφτεί συνεργατικά με τον Félix Guattari. Στα έργα αυτά, ο όρος πήρε μια διευρυμένη έννοια, που αναφέρεται ποικιλοτρόπως σε κυριολεκτικούς φορείς και σε απόψεις σχετικά με την πραγματικότητα κάθε τύπου. φάρμακο : Xαρακτηρίζεται κάθε ουσία ή μίγμα ουσιών, που παράγεται, προσφέρεται προς πώληση, ή παρουσιάζεται για χρήση,στη διάγνωση, στη θεραπεία, στον μετριασμό ή στην πρόληψη νόσου, μη φυσιολογικής φυσικής κατάστασης, ή των συμπτωμάτων τους στον άνθρωπο ή στα ζώα καθώς και για χρήση στην αποκατάσταση, την διόρθωση, ή την μεταβολή οργανικών λειτουργιών στον άνθρωπο ή τα ζώα.8 snuff βίντεο : Ορίζεται από το αμερικανικό λεξικό ως “μια ταινία ή ένα είδος ταινιών στις οποίες ένας ηθοποιός δολοφονείτε ή αυτοκτονεί στην πραγματικότητα”. Η πρώτη καταγεγραμμένη χρήση του όρου “snuff film” είναι το 1971 στο βιβλίο του Ed Sanders, The Family: The Story of Charles Manson’s Dune Buggy Attack Battalion.9
11
Σώμα
“Εν αρχή ην το σώμα.” Η εμφάνισή μας στον κόσμο, λέει ο Basaglia, συντελείται ως σώμα. Το ίδιο και ο αφανισμός μας. Στη καταστροφή (μιας χώρας, του κόσμου, ή του ανθρώπινου γένους) κεντρική θέση κατέχει η εικόνα του αφανισμού του ανθρωπίνου σώματος. Ο Laing συλλαμβάνει το σώμα ως το γεγονός που ριζώνει τον άνθρωπο στον χρόνο και στον χώρο μεταξύ γέννησης και θανάτου.10 Γράφει ο Nietzsche, σχετικά με τη συσχέτιση της αντίληψης περί γενεαλογίας σε συνάρτηση με το σώμα, «εγγράφεται στο νευρικό σύστημα, στη διάθεση, στη λειτουργία της πέψης». Τα εξασθενημένα σώματα και οι σωματικές διαταραχές είναι οι συνέπειες που βαρύνουν εκείνους των οποίων οι πρόγονοι διέπραξαν σφάλματα. Όπως το διατυπώνει ο Foucault «το ίδιο το σώμα είναι αυτό που φέρει κατάσαρκα, καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, αλλά και τη στιγμή του θανάτου του, μέσα στη δύναμη και την αδυναμία του, το τίμημα κάθε αλήθειας και κάθε πλάνης [...]». Πάνω στο σώμα βρίσκουμε στίγματα παρελθόντων συμβάντων, απ’ αυτό γεννιούνται οι επιθυμίες και τα σφάλματα. Είναι ο «τόπος διάλυσης του Εγώ». Η γενεαλογία ως ανάλυση της προέλευσης, «εγκαθίσταται συνεπώς στο σημείο όπου το σώμα και η ιστορία συναρθρώνονται. Αποστολή της είναι να δείξει το κατάστικτο από τα αποτυπώματα της ιστορίας σώμα, να δείξει την ιστορία καθώς συντρίβει το σώμα.»11
no-body
Σε κάθε κοινωνία το σώμα εκλαμβάνεται διαφορετικά ανάλογα με τις κοινωνικές και ιστορικές συνάφειες καθώς αποτελεί μια σύμβαση στη περίοδο που τοποθετείται. Η έννοια του σώματος συμπληρώνεται από την κατανόησή του και τη βιωμένη εμπειρία, πράγμα που υποδηλώνει τη διαφορετικότητα, ότι κάθε ατομικότητα διέπεται από ένα προσωπικό νόημα και το κάθε σώμα βιώνεται διαφορετικά από τον κάτοχό του. Η σημασία του σώματος εμπλουτίζεται με την πάροδο του χρόνου και έννοιες, όπως ο εαυτός, η ταυτότητα, που το προσδιορίζουν γίνονται όλο και πιο ρευστές. Ενώ σε προ-νεωτερικές κοινωνίες η ταυτότητα ήταν δεδομένη με σταθερή εμφάνιση, κατά τη μετα-νεωτερικότητα επανακαθορίζεται και αποδομείται σταδιακά ώστε να αποτελεί εργαλείο έκφρασης του εσωτερικού κόσμου του ατόμου. Το σώμα αποτελεί σημείο αναφοράς για τη γέννηση των σχέσεων και αναγνωρίζεται περισσότερο ως κατασκευή, ως σύμβολο, ως σημείο, παρά ως φυσικό δεδομένο, καθώς αναπαριστά τις εγγεγραμμένες σε αυτό κοινωνικές αξίες και μπορεί να αναγνωσθεί από ερμηνευτές. Από τους πρώτους χριστιανούς φιλοσόφους, τον Πλάτωνα μέχρι τις θέσεις του R. Descartes παρατηρείται μια διάκριση μεταξύ νου-ψυχής και σώματος, η αμφισβήτηση της διάκρισης αυτής έρχεται από τον E. Durkheim, τον F. Nietzsche, την φροϊδική ψυχανάλυση, τoν M. Foucault, τον N. Elias, τον Merleau – Ponty, τον P. Bourdieu και τις φεμινιστικές θεωρίες που στάθηκαν κριτικά απέναντι στο δεδομένο του φυσικού σώματος. Καταρρίπτονται με το Διαφωτισμό τα είδωλα της θρησκείας ενώ δημιουργούνται νέα, αυτά της επιστήμης. Επανατοποθετούνται και ανατρέπονται στάσεις και θεωρίες που συντηρούσαν ασύμμετρες και ιεραρχικές αντιλήψεις ως προς το φύλο, τη φυλή, το χρώμα, την κοινωνική τάξη και την αρτιμέλεια, ενώ επιτρέπονται νέες διερευνήσεις και αποδομήσεις του σώματος. Με την ανάπτυξη της ανατομίας πτωμάτων στρέφεται το βλέμμα προς το εσωτερικό του σώματος και οδηγείται στην κατανόηση της ζωής, του θανάτου και της αρρώστιας. 12
Ενώ μέχρι τότε ο θάνατος και η αρρώστια θεωρούνταν εξωτερικά γεγονότα, η αρρώστια άρχισε να υπάρχει μέσα στη ζωή που τείνει προς το θάνατο. Από τη χριστιανική αντίληψη του σώματος ως έκπτωτο, ως ατελές δημιούργημα (αυτή η σάρκα που υποδηλώνει την ζωώδη διάσταση της ανθρώπινης φύσης και θεωρείται σταθερό εμπόδιο στην πορεία για πνευματική ανύψωση και ολοκλήρωση) μέχρι την μετα-νεωτερική ανάγκη για συνεχή βελτιστοποίηση, το σώμα τοποθετείται σε μια κατάσταση εντατικής έρευνας για την ανακάλυψη του “ελιξίριου της ζωής”. Τα σώματα υποβάλλονταν σε μια διεργασία ανακατασκευής και επαναπροσδιορισμού καθότι η ανατομία εστιάζει κάθε φορά σε συγκεκριμένα σημεία και αγνοεί επιδεικτικά κάποια άλλα.
«Το σώμα, η μάζα αυτή των βιομορίων, είναι μια μηχανή που λειτουργεί σύμφωνα με ένα σύνολο προσδιορισμένων κανόνων. Σε ένα υψηλότερο επίπεδο, τα υποσυστήματα της μηχανής μπορούν επίσης να περιγραφούν με μηχανικούς όρους... Το σώμα αποτελείται από συστατικά που αλληλεπιδρούν σύμφωνα με καλά καθορισμένους (αν και δεν είναι όλοι γνωστοί σε μας τους ανθρώπους) κανόνες που τελικά προέρχονται από τη φυσική και τη χημεία. Το σώμα είναι μια μηχανή, ίσως με δισεκατομμύρια μέρη, τα οποία είναι καλά οργανωμένα ώστε λειτουργούν και αλληλεπιδρούν. Είμαστε μηχανές, όπως και οι σύζυγοι μας, τα παιδιά μας και τα σκυλιά μας.»12
13
Ζητήματα κοινωνιολογίας του σώματος
Το σώμα πέρα από μια ερμηνεία ως ένας ζωντανός οργανισμός, λειτουργεί και σαν τόπος που εφαρμόζονται οι πρακτικές εαυτού. Η σκέψη του Μερλώ-Ποντύ έδειξε ότι το στοιχείο της ανθρώπινης φύσης που επιτρέπει άμεση επαφή με τον κόσμο είναι το σώμα. Διότι το σώμα υφίσταται υπό μια διπλή συνθήκη: δεν είναι μόνο φορέας της δυνατότητας να βλέπω ή να αγγίζω τα πράγματα, αλλά είναι αυτό το ίδιο ορατό και προσφέρεται στο βλέμμα και στην αφή. Τη στιγμή που αγγίζω με το χέρι μου, συνειδητοποιώ ότι αυτό το χέρι είναι ταυτόχρονα “σάρκα”, δηλαδή φορέας της αντίληψης, και “πράγμα”, δηλαδή αντικείμενο της αντίληψης. Αυτός ο αντικατοπτρισμός επαναλαμβάνεται στο σύνολο της άμεσης σύλληψης του κόσμου γύρω μου: “δεν θα υπήρχε για μένα χώρος, εάν δεν είχα σώμα” Δεν υπάρχει κανένα θεμέλιο της πραγματικότητας ή της εμπειρίας πίσω από αυτή τη “συμβίωση” του σώματος με τα σώματα ή τα πράγματα. Ο ατομικός χώρος έχει διευρυνθεί ώστε να συμπεριλάβει τον άνθρωπο στην πολυπλοκότητά του ως κοινωνικού όντος. Η κοινωνία ορίζει το σώμα, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιείται, βιώνεται και γίνεται αντιληπτό το σώμα, αντανακλά τις πρακτικές και συμβολικές δομές του εξωτερικού (φυσικού, κοινωνικού και πολιτικού) περιβάλλοντος. Το σώμα λοιπόν στα πλαίσια αυτά υπόκειται σε αλλαγές και αξιολογείται με βάση κοινωνικούς παράγοντες. Αποτελεί ένα φυσικό μηχανισμό, αλλά προσεγγίζεται και ρυθμίζεται σύμφωνα με πολιτισμικά και κοινωνικά δεδομένα. Αποτελεί μια ολότητα με έντονα διακριτά μέρη και προσλαμβάνεται ως μεταβαλλόμενο και ενδεχομενικό. Η ασαφής διάστασή του και η κοινωνική του τοποθέτηση αποτελούν προβληματικές που δέχονται ποικίλες προσεγγίσεις. Τα σώματα μετέχουν στην κοινωνική πρακτική, άρα είναι “στραμμένα” προς τον κόσμο και αντιλαμβάνονται ως ενεργητικά.13 Η συνδιαλλαγή τους με τα υπόλοιπα σώματα τα επαναπροσδιορίζει ενώ παράλληλα εντείνει την ρευστή τους οριοθέτηση, αποτελεί έδαφος για “παραβάσεις” και δημιουργεί ανάγκες “προστασίας”. Το σώμα εμφανίζεται ως απειλούμενο αλλά και ως απειλητικό και επικίνδυνο. Το σώμα είναι από καιρό ένας τόπος επισφάλειας. Στα έργα του Κάφκα, με την οδυνηρή επιγραφή του εγκλήματος κατά του κράτους πάνω στο σώμα του κατηγορουμένου και το ανήμπορο μεταμορφωμένο σώμα σε τεράστιο έντομο, αναδεικνύονται οι προβληματικές των σχέσεων στην κοινωνία και η αλλοτρίωσή του ατόμου, η αποσύνθεση του, το άγχος του ανθρώπου μπροστά στο άγνωστο. Οι φιγούρες απελπισίας του Francis Bacon που σπασμωδικά ξεδιπλώνουν σκηνές βίας, εμπλέκουν θέματα κατακερματισμού και θανάτου του ανθρώπινου σώματος, καθώς επίσης μαρτυρούν τον έντονο βασανισμό του. Τα αόρατα σημάδια βρίσκονται επάνω στα κοινωνικά σώματα, παράγονται εκούσια ή ακούσια, θέτοντας την ύπαρξη σε κρίση.
no-body
...being a body always involves certain problems.14 Η υλική οντότητα υπόκειται σε έλεγχο και ρυθμίζεται από διάφορες τεχνολογικές εφαρμογές, συμβιώνει και αναδιαμορφώνεται. Πειθαρχεί σε μηχανισμούς ρύθμισης και εναντιώνεται σε κοινωνικές επιταγές. Ταξινομείται και καταγράφεται. Το σώμα αποτελεί τον τόπο που σηματοδοτούνται οι πρακτικές μιας κοινωνίας και το προϊόν 14
σχέσεων εξουσίας της. Μεταβλητές όπως το φύλο, η φυλή, η ηλικία, η κοινωνική τάξη μπορεί να θέσουν σε αμφισβήτηση τον ρυθμιστικό κανόνα των σωμάτων. Τα ετερόκλητα σώματα μέσα στο ετερόκλητο πλήθος καλούνται να συμμορφωθούν και να συμβιώσουν. Ιδιαίτερο ρόλο στη διαμόρφωση της σύγχρονης κοινωνίας έχει η κοινωνική πολιτική, η οποία προάγει και οργανώνει, σύμφωνα με τον M. Foucault, τη γνώση και τις κοινωνικές πρακτικές για να αυξήσει τη χρησιμότητα του ατομικού σώματος και για να ελέγξει την ποιότητα του πληθυσμού (υγεία, ασφάλιση κ.ο.κ.). H κοινωνική πολιτική, έχοντας ως πρώτη ύλη το σώμα, ατομικό και κοινωνικό, αναπτύσσει πολιτικές διαχείρισης του, της υγείας και της ζωής του πληθυσμού και μετατρέπεται σε βιοπολιτική.15 Μέσα από το έργο του Foucault γίνεται επίσης αντιληπτή η σημασία της σεξουαλικότητας και η ανάγκη για ρύθμισή της, κάτι που εμπλέκει το σώμα με σχέσεις εξουσίας και το καθιστά ως κατεξοχήν πολιτικό στόχο. Σε συνδυασμό με τη φεμινιστική θεωρία αναλύεται η διαλεκτική σχέση ανάμεσα στο “φυσιολογικό” και το “μη φυσιολογικό” σώμα, στο “καθαρό” και στο “βρώμικο”. Η Mary Douglas επισημαίνει ότι το σώμα δεν υπόκειται μόνο σε κανόνες καθαρότητας, αλλά και το ίδιο θεωρείται πηγή ρυπαρότητας και εστία μόλυνσης, δεν μπορεί να θεωρηθεί τόπος κοινωνικά ουδέτερος.16 Μέσα από προσεγγίσεις περί καθαρότητας, ρυπαρότητας και μόλυνσης φέρνει στο προσκήνιο το σώμα ως σύστημα σημείων, δηλαδή ως φορέα και εκφραστή κοινωνικών σημασιών και συμβολισμών, ως “κείμενο” το οποίο αντανακλά και εκφράζει τις αξίες, τις πεποιθήσεις και τις αμφισβητήσεις ενός πολιτισμού. Η “βρωμιά” και η “μόλυνση” συνθέτουν τη βάση για τη συγκρότηση μεταφορών σχετικά με την οργάνωση και την αποδιοργάνωση μιας κοινωνίας, την κατάσταση της ύπαρξης και της ανυπαρξίας, τη ζωή και το θάνατο. Το άρρωστο σώμα, το βρώμικο, το τέρας, το ύποπτο εγκλήματος, και μάλιστα ενός εγκλήματος που φέρνει το νόμο σε αμηχανία. Αυτή την αμηχανία που αποτελεί κίνδυνο για το κοινωνικό σώμα, αναλαμβάνει να αντιμετωπίσει και να ανιχνεύσει η ψυχιατρική, εκεί που δεν είναι ακόμα ανιχνεύσιμη. Η ψυχιατρική ως μια “τεχνολογία της ανωμαλίας”17. Έτσι νομιμοποιείται η επέμβαση στο σώμα με σκοπό την “προστασία” του. Η συγκρότηση του κοινωνικού σώματος επιτυγχάνεται με διαφορετικές πρακτικές ελέγχου και συντονισμού και τροποποιείται κάθε φορά σύμφωνα με τη σύνθεση των ομάδων της κοινωνίας. Οι μηχανισμοί της εξουσίας εξαπλώνονται σε αυτό και το διαμορφώνουν. Σε μια πρώτη φάση η κοινωνική πολιτική οργανώνει την ιδρυματική υποδομή των πειθαρχιών, με στόχο την ορθή κατάρτιση και την καταγραφή του παρεκκλίσεων. Με θεσμούς όπως το σχολείο, τη φυλακή, το στρατό, την εκκλησία, το νοσοκομείο, το χώρο εργασίας, το πτωχοκομείο, το ληξιαρχείο αλλά και διαφόρων ειδών ταξινομήσεις, αριθμό μητρώου και ασφάλεια, ιατρικό ιστορικό και τραπεζικό λογαριασμό, καταγράφεται και ρυθμίζεται εντατικά η ύπαρξη. Με τις υποδομές αυτές δημιουργούνται τα επιθυμητά “τακτικά” σώματα, που είναι καλά εξοπλισμένα και πειθαρχημένα μέχρι τη στιγμή της συνταξιοδότησής τους, μέχρι τη στιγμή του θανάτου τους. Στο επίπεδο των επιστημών και της τεχνολογίας τα επιτεύγματα συνιστούν συχνά νέες 15
μορφές ρύθμισης και πειθάρχησης. Όσο η επιστήμη ανοίγει νέες δυνατότητες για ζωή και διευρύνει τη φρίκη του θανάτου, αυξάνει και ενισχύει και την εποπτεία του υλικού σώματος. Δεδομένου της διαστρωμάτωσης και της ιεραρχίας της σημερινής κοινωνίας, ο σκοπός που υπηρετεί η τεχνολογία καθορίζεται από τα εκάστοτε κυρίαρχα συμφέροντα. Εκλεπτυσμένοι μικρομηχανισμοί που λειτουργούν τμηματικά και σε ατομικό επίπεδο, δημιουργούν επιπλέον ταξινομήσεις. Για την καταγραφή και τη συλλογή προσωπικών δεδομένων χρησιμοποιούνται συχνά μέλη σώματος, για αποτυπώματα DNA ή δακτυλικά αποτυπώματα, συστήματα αναγνώριση προσώπου, συστήματα βιομετρικής αναγνώρισης ίριδας κλπ. Προσιτές συσκευές ή εφαρμογές που έχουν σκοπό τη συλλογή πληροφοριών που συναρμολογούν μια χαρτογράφηση του ανθρώπινου σώματος και της καθημερινής ζωής. Τα προσωπικά χαρακτηριστικά που διαφεύγουν από τα σώματα καταλήγουν να αποτελούν στοιχεία για περεταίρω έλεγχο και εύκολο εντοπισμό. Από τις κάμερες και τις δορυφορικές φωτογραφίες σε δημόσιους χώρους μέχρι την καταγραφή της διαδικτυακής δραστηριότητας και τις βιομετρικές τεχνολογίες διαγράφεται μια μακρά πορεία τεχνολογιών επιτήρησης που ανεπαίσθητα πολλές φορές διατρέχουν κάθε πτυχή της ζωής μας. Σταδιακά τα στοιχεία των σωμάτων μέσα από αυτό το κωδικοποιημένο σύστημα εποπτείας, περνούν σε μια βάση δεδομένων για τη συντήρηση και την οργάνωση τους στην κοινωνία. Ο διαμερισμός του σώματος σε ζώνες, σε ερωτικές ζώνες, παραγωγικές, αισθητικές, διευκολύνει την οργάνωσή του. Έχουμε σώματα που αναδιαμορφώνονται συνεχώς, κάθε κοινωνική αλλαγή φέρνει νέες προϋποθέσεις στο σώμα και νέες αρχές που πρέπει να εκπληρώσει. Η ίδια η τοποθέτηση του σώματος στην κοινωνία ορίζει εκ νέου κώδικες συμπεριφοράς που το κάθε σώμα καλείται να κατακτήσει σταδιακά. Η καθημερινή ζωή ταξινομεί τα άτομα σε κατηγορίες, τα κατονομάζει και και προσκολλά σε αυτά ταυτότητες, τις οποίες οι άλλοι οφείλουν να αναγνωρίζουν. Οι δεσμεύσεις και οι ωθήσεις που δέχεται το σώμα από μαζικές απεικονίσεις του “τέλειου” ορίζουν πρότυπα “φυσιολογικού” και “ανώμαλου”. Τα σώματα ωθούνται σε μια ομογενοποίηση συμπεριφορών, ώστε το σύνολο να είναι πιο ελεγχόμενο ενώ οι αποκλίνουσες συμπεριφορές μεμονωμένων ατόμων πιο ευάλωτες και καταστέλσιμες. Οι έμφυλες πρακτικές που έχουν καθιερωθεί μέσα στο χρόνο ως κοινωνικά αναγνωρίσιμες και αποδεκτές ωθούν το κάθε άτομο σε μια διαρκή και ατελέσφορη διαδικασία υλοποίησης και επιτέλεσης του εκάστοτε φύλου.18 Τα άτομα των οποίων οι έμφυλες και σεξουαλικές επιτελέσεις δεν συνάδουν με την υστερικά ρυθμιζόμενη προβλεψιμότητα των επιθυμητών προτύπων, είναι περιθωριοποιημένα του συστήματος με συχνά βίαιες επιπτώσεις. Αυτός ο μηχανισμός ομογενοποίησης, ένα είδος βιοτρομοκρατίας των φύλων, ορίζει όλη την επικράτεια της ατομικής συμπεριφοράς ενώ η σεξουαλική ταυτότητα γίνεται αντικείμενο γνώσης, επιτήρησης και δικαστικής καταστολής. Από τη στιγμή που ένα σώμα εγκαταλείπει τις ιδεατές κατασκευές που η κοινωνία θεωρεί αρσενικό ή θηλυκό, το παρασύρει σταδιακά προς την παθολογία. Η εικόνα και η συμπεριφορά των σωμάτων ελέγχεται από το ανθρώπινο βλέμμα, κι
16
έτσι ορίζεται ένας τρόπος αυτοεπιτήρησης. Είναι μια διαδικασία που ανταλλάσσονται άλλοτε συνειδητά και άλλοτε όχι οι πρώτες πληροφορίες που το κάθε σώμα αφήνει να διαρρεύσουν.19 Με την παρατήρηση της εξωτερικής εμφάνισης, το βλέμμα σχηματίζει μια πρώτη εντύπωση και ελέγχει αν καλύπτει κάθε σώμα αυτά τα πρότυπα του “φυσιολογικού”. Με την ένδυση και τα εξωτερικά χαρακτηριστικά, που εμφανίζονται αναπόφευκτα, αλλά και το “ιατρικό μάτι” του παρατηρητή που ανιχνεύει κάποια περίεργη δυσμορφία ή πιθανή ασθένεια και εξετάζει τα επίπεδα καθαριότητας και σωματικής διάπλασης, μελετάτε εκτενώς το ξένο σώμα. Το εν προκειμένω σώμα αποδέχεται τα εκάστοτε πρότυπα και με παντοειδής τεχνικές όπως η δίαιτα, η άσκηση, η πλαστική χειρουργική, η εμφύτευση μαλλιών κλπ επιχειρεί να πλησιάσει το “επιθυμητό” αποτέλεσμα. Σε μια προσπάθεια επεξεργασίας του αμετάδοτου που έχει η μορφή, ο Lombroso20 προσπάθησε να αποδείξει ότι τα χαρακτηριστικά της εγκληματικής προσωπικότητας συνδέονται με τη σωματική διάπλαση. Προσπαθούσε να εντοπίσει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά εξετάζοντας κρατούμενους στις ιταλικές φυλακές. Ανέπτυξε τη θεωρία του «εκ γενετή εγκληματία» ο οποίος θα μπορούσε να γίνει αντιληπτός από σωματικά, εξωτερικά χαρακτηριστικά, όπως για παράδειγμα το ασυνήθιστο σχήμα ή μέγεθος κεφαλιού, τα περίεργα μάτια, η ασυμμετρία του προσώπου, τα μεγάλα σαγόνια, τα πολύ μεγάλα ή τα πολύ μικρά αυτιά, τα ψηλά ζυγωματικά, η γαμψή μύτη, τα σαρκώδη χείλη, τα ανώμαλα δόντια, το ζαρωμένο δέρμα, η περίεργη μύτη (οι κλέφτες έχουν επίπεδη μύτη ενώ οι δολοφόνοι έχουν μια μύτη ράμφος), το σκούρο δέρμα, τα πολύ μακριά χέρια. Σύμφωνα με τον Lombroso, τα άτομα που έχουν πέντε ή περισσότερα από τα παραπάνω βιολογικά χαρακτηριστικά, γεννήθηκαν εγκληματίες. Αυτές οι ανθρωπομετρικές μετρήσεις, πέρα από την ανυπόστατη λογική τους, αναδεικνύουν τον σημαντικό ρόλο που παίζει η εμφάνιση στη σχέσεις των ανθρώπων αλλά και την ίδια την στάση τους απέναντι στις πρώτες πληροφορίες που διαρρέουν από τα σώματα.
17
H πρακτική της κοινωνίας δεν είναι καθεαυτή κατασταλτική, αλλά περισσότερο παραγωγική, με την έννοια ότι η εξουσία στοχεύει στη δημιουργία μηχανισμών που θα παράγουν και θα δημιουργούν. Η επιθυμία της κοινωνίας απαντάται στο να συμπυκνώνει στο άτομο τους κανονισμούς της και να δημιουργεί ένα σώμα αποδέκτη που υπόκειται στις οργανωτικές αρχές και είναι εξοπλισμένο με τις απαραίτητες κοινωνικές δεξιότητες (όπως υποταγή, πειθαρχία, οικονομία, ακρίβεια). Να γεννά έναν οργανισμό έτοιμο να παράγει. Το σώμα εκτεθειμένο σε αυτήν την κανονικοποίηση της καθημερινότητας, αποκτά τη φόρμα της δομής της μισθωτής εργασίας (το παραγωγικό σώμα, το πειθαρχημένο, το άνευρο) Η αναγκαιότητα αποτελεί το κύριο μηχανισμό κανονικοποίησης. Έτσι βελτιώνεται διαρκώς, διαμορφώνει τον χρόνο του και επιβάλει στον εαυτό του αρχές, που υπόκεινται σε παραγωγικές ανάγκες. Η αντοχή του, η ευκινησία του, η προσαρμοστικότητά του, η εκλογή αποφάσεων αναβαθμίζονται ώστε να καλύπτει καλύτερα την κάθε θέση. Για τη διατήρηση αυτών των σωμάτων εισάγεται εδώ η επιθυμία. Η επιθυμία ρυθμίζεται με μηχανισμούς ζήτησης (διαφήμιση) ώστε η παραγωγή να γίνεται όλο και πιο αναγκαία για να μην επαναπαύεται το σώμα. Αυτή η “επιθυμητική μηχανή” που έχουν ορίσει ο Deleuze και ο Guattari είναι το καλύτερο πρότυπο για την συντήρηση της αλυσίδας “παραγωγή - διανομή – κατανάλωση – ανάγκη για νέα παραγωγή”.21 Η “κοινωνική πραγματικότητα” μέσω της διαφήμισης είναι οργανωμένη και ελεγχόμενη από τους διαχειριστές και αντιστοιχεί στην υπερβολή, την πληθωρικότητα. Η σημασία της παραγωγής έγκειται στο γεγονός ότι αφορά άμεσα τη διαβίωση του σώματος. Υπάρχει μια έντονη εμπορευματική σχέση, για την θεραπεία ασθενειών αλλά και την καθημερινή διατροφή. Η αναγκαιότητα καθιστά το σώμα άρρηκτα συνδεδεμένο με την εργασία για την ύπαρξη του και δεν το αφήνει αναλλοίωτο. Ωστόσο η παραγωγή αγαθών επιφέρει και ηδονή, μορφές ηδονής, ώστε να κρατήσει το υποκείμενο ευχαριστημένο. «Η εξουσία δεν είναι αυτό στο οποίο απλώς εναντιωνόμαστε, αλλά είναι επίσης αυτό από το οποίο εξαρτόμαστε για την ύπαρξή μας και αυτό που τρέφουμε και διατηρούμε σε αυτό που είμαστε.» 22 Οι παρεκκλίσεις των σωμάτων από την επιθυμητή κατάσταση διορθώνονται με ειδικούς κρατικούς μηχανισμούς που εξελίσσονται ανάλογα με τα σωματικά χαρακτηριστικά. Το χρήσιμο σώμα χρήζει διευθέτηση, συγκρότηση και παρέμβαση. Κατά το Μεσαίωνα οι περισσότερες ποινές ήταν σωματικές, ωστόσο η ανάπτυξη της μισθωτής εργασίας καθιστά το σώμα χρήσιμο, έτσι οι ποινές εκλογικεύθηκαν, ώστε το σώμα να μην καταστρέφεται άσκοπα. Οι ποινές που επιβάλλονται στα άτομα που παραβιάζουν ή απομακρύνονται από τους κοινωνικούς κανόνες έχουν στόχο να διατηρήσουν την κοινωνική ισορροπία. Ο έλεγχος έχει κατασταλτικό και προληπτικό χαρακτήρα. Μέσα από τους νόμους, την οικογένεια, τη θρησκεία, τα έθιμα, τη συστηματική κριτική προάγεται ο αυτοέλεγχος και ο φόβος για τιμωρία. Έτσι επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό η πειθάρχηση των σωμάτων και ο πληθυσμιακός έλεγχος. Ανάλογά με το 18
βαθμό παρέκκλισης το άτομο δέχεται και ανάλογη τιμωρία για παράδειγμα οι κύριες ποινές στην Ελλάδα είναι οι ποινές στερήσεως της ελευθερίας και οι χρηματικές ποινές. Ωστόσο διατίθεται πάντα ένα εγγενές απόθεμα θηριωδίας στα εγκλήματα που λειτουργεί αναλογικά, όσο πιο φρικτό το έγκλημα τόσο πιο φρικτή η τιμωρία. Δευτερεύουσες μικρο-παραβάσεις ελέγχονται με πιο έμμεσους και προληπτικούς ρυθμιστικούς μηχανισμούς. Τεχνικές ελέγχου και επιτήρησης αλλά και “πλαστές” επιθυμίες και κοινωνικές προσδοκίες ωθούν το σώμα σε μια κανονικοποίηση. Στα ύποπτα σώματα, η παράξενη ή προσβλητική συμπεριφορά που παρεμβαίνουν στην κανονικοποιημένη, εντοπίζεται από τους κρατικούς μηχανισμούς αλλά και από τα ίδια τα μέλη της κοινωνία. Κάθε παραβατικό σώμα που παρουσιάζει ανάρμοστες συμπεριφορές ως προς τους κανονισμούς της κοινωνίας ωθείται στη “τιμωρία” (περιθωριοποιείται) αναγκασμένο να θυτήσει μια ποινή για να εξακολουθήσει να λαμβάνει της ανέσεις της κοινωνίας που ζει. Κάθε σώμα που δεν ανταποκρίνεται στα πρότυπα αποτελεί ένα μη κανονικό σώμα που χρήζει “θεραπεία”. Αυτή η “μη-κανονικότητα” αναδεικνύει και τα όρια του “φυσιολογικού” μιας κοινωνίας, αυτοί που απειλούν την υγιή κατάσταση του συνόλου. Εκεί που η “ανεπάρκειά” του σώματος δημιουργεί ρήγμα με την κοινωνία.
19
μητέρες ως μήτρες
Το γυναικείο σώμα, δέχεται επιπλέον πιέσεις, μέσω μιας εγγενούς “παθολογίας” που του αποδόθηκε, συνδέθηκε οργανικά με το κοινωνικό σώμα ως προς την αναπαραγωγή νέων γενεών. Η γονιμότητα του γυναικείου σώματος πρέπει να ρυθμιστεί και να διασφαλιστεί αλλά και η ζωή των παιδιών του τα οποία γεννάει και πρέπει να προστατεύει. Το θηλυκό σώμα αντιμετωπίζεται ως φυσική «εκκολαπτική μηχανή»23 και λειτουργεί σύμφωνα με κανόνες, που υπάρχουν πέρα από τα όρια ελέγχου του. Με τη ρύθμιση της γεννητικότητας και τους νόμους για τις αμβλώσεις, καθορίζεται έντονα μια άκρως σωματική λειτουργία, η οποία πλέον αποτελεί ζήτημα δημόσιου ενδιαφέροντος. Ποσοστά γεννήσεων, δημογραφικές απογραφές, ηλικία γάμου, σεξουαλική ωρίμανση, συχνότητα σεξουαλικών σχέσεων, επιπτώσεις της αγαμίας και αντισυλληπτικές μέθοδοι αναλύονται εντατικά. Οι γυναίκες, έχουν περιοριστεί σε ότι αναφέρει η Braidotti “όργανα δίχως σώμα”.24 Το σώμα λαμβάνεται σαν μια μήτρα, σαν μηχανή αναπαραγωγής και η ταυτότητα της έχει ενταχθεί σε αυτή του εμβρύου. Το αντρικό σώμα επιβεβαιώνει τη διαδικασία, είναι το υποκείμενο με το οποίο προβάλλεται η υγεία και η δύναμη για να αναπαράγει.
Δικτυωμένη σάρκα
Η αναζήτηση του σώματος στα ηλεκτρονικά όρια.
Ο κυβερνοχώρος, ένας ιδιαίτερος χώρος διεπαφής χρηστών, αποτελεί την αρχική πλατφόρμα για το ψηφιακό σώμα. Το 1991 με την δημιουργία του παγκόσμιου ιστού (world wide web) και τις εφαρμογές του facemaker, με τον οποίο κάποιος μπορεί να “κατασκευάσει” οπτικά την εικονική του προσωπικότητα, ξεκινούν οι πολιτικές της δικτυωμένης σάρκας. Με το τέταρτο ρεύμα της Κυβερνητικής, επικυρώνεται μια νέα αντίληψη της επέκτασης του ανθρώπινου σώματος με τη χρήση τεχνολογιών. Ο “κυβερνητικός οργανισμός” δεν συγκεράζει μόνο οργανικά και μηχανικά στοιχεία μέσα σε ένα σώμα, αλλά δημιουργεί και μια νέα ταυτότητα του σώματος αυτού.25 Παράλληλα, με την εξέλιξη της πληροφορικής οδηγούμαστε στην κατασκευή ψηφιακών περιβαλλόντων, μέσα στα οποία το ψηφιακό σώμα αλληλεπιδρά με τρισδιάστατες αναπαραστάσεις πληροφοριών. Ο διαδικτυακός χώρος αποτελεί έναν νέο τόπο συνεύρεσης χρηστών, οι οποίοι, καλούνται να επιλέξουν έναν τρόπο αναπαράστασης του εαυτού, περνώντας από το κείμενο στη δισδιάστατη εικόνα και έπειτα στις τρισδιάστατες αναπαραστάσεις, γνωστές ως άβαταρ. Το “wired world”, το Διαδίκτυο, δεν είναι ωστόσο ένας κόσμος χωρίς όρια. Με την σύνδεση του χρήστη στο διαδίκτυο, η αντίληψη της ηλεκτρονικής εμπειρίας διαμορφώνεται ήδη από στοιχεία της αναλογικής εμπειρίας του. Το δικτυωμένο σώμα ρυθμίζεται, συγκροτείται και καταγράφεται αναλυτικά. Παρουσιάζει διαφορές με το πραγματικό σώμα, όχι ως προς τη συγκρότηση, αλλά ως προς τον τρόπο που αυτή επιτυγχάνεται. Οι εφαρμογές εικονικής πραγματικότητας αποτυπώνουν πλήρως τη διαμόρφωση της κοινωνίας, και εικονικά σε μεγάλο βαθμό αλλά και διαρθρωτικά. Το σύνολο του υλικού κόσμου ανάγεται στη ροή των πληροφοριών, που είναι κωδικοποιημένα σε διάφορες μορφές και το οποίο, με τη βοήθεια αλγορίθμων μπορούν να επεξεργαστούν και να αναδιαμορφωθεί, με στόχο την πολλαπλή προσομοίωση της φυσικής πραγματικότητας που ζούμε. Τα δύο περιβάλλονται δεν λειτουργούν αποσπασματικά, αλλά καθορίζουν το ένα το άλλο και αλληλοεξαρτώνται.
no-body
Στις εφαρμογές εικονικής πραγματικότητας οι οπτικοποιημένες τεχνολογίες δε μιμούνται απλώς την πραγματικότητα, την αναδημιουργούν εικονικά. Σε ένα περιβάλλον, σε μεγάλο βαθμό αδόμητο και πολυδιάστατο, το “πολύ πραγματικό” που παρουσιάζεται έρχεται σε αντίθεση με την “πραγματική πραγματικότητα”, ενώ αποτυπώνει όλες τις προδιαθέσεις της κοινωνίας. Και οι δύο είναι πολιτισμικές και τεχνολογικές κατασκευές, κορεσμένες από τα μέσα και άλλες μορφές καθημερινής τεχνολογίας. Δεν έχουν απεγκλωβιστεί από τις νόρμες και τους περιορισμούς μιας κοινωνίας. Στον ψηφιακό κόσμο οι παθολογίες που προκύπτουν δεν διαφέρουν πολύ από τον πραγματικό, διότι περιλαμβάνουν κερδοσκοπικές και έμφυλες εξουσίες, κρατικούς μηχανισμούς και καπιταλιστικές επιτελέσεις, παρανομίες και συμμαχίες, συγγένειες και δυνατότητες, γενικά τα ισχύοντα χαρακτηριστικά και σχέσεις σε ψηφιακά κελύφη. Η νέα πραγματικότητα συνδέει τις σχέσεις ανάμεσα στις τεχνολογίες, τα σώματα και τις πολιτισμικές αφηγήσεις. 26 Το Διαδίκτυο μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει δυναμικά χαρακτηριστικά και πιθανώς, ιδιότητες ενός ριζώματος. Η αλληλεπίδραση των χρηστών που εξαπλώνεται σε ένα δίκτυο που επικοινωνεί το ένα σημείο με το άλλο και η κατασκευή νέων οδών που 20
δεν προϋπήρχαν για τη σύνδεση των σωμάτων λειτουργεί ριζωματικά, ερμηνεύοντας τις συνδέσεις σαν χάρτη χωρίς αρχή και τέλος, που συνεχίζει να εξαπλώνεται. Έτσι και το σώμα στον ψηφιακό χώρο κινείται διαρκώς, διαρρηγνύοντας τις προϋπάρχουσες σχέσεις και τα χωρικά όρια που έχουν θεσμοθετηθεί. Η κίνησή του είναι ένα συνεχές linking, με την ίδια διαδικασία με την οποία μια λέξη οδηγεί σε μια άλλη, σε ένα ατέλειωτο δίκτυο των πραγμάτων στο χώρο. Η συνεχής κίνηση του σώματος αποτυγχάνει να τον αναγάγει σε μια σταθερή ταυτότητα και μια σταθερή τοποθεσία. Αυτές οι σχέσεις των σωμάτων είναι που δημιουργούν καταστάσεις που αλληλοσυνδεόμενες κατασκευάζουν το χώρο του διαδικτύου. Ο ψηφιακός χώρος ως εκ τούτου αλλάζει την τοπολογία του μοντέλου “περιοχή” κι έτσι πλέον οι δομές του είναι υπερ-περιοχές (παγκόσμιες), που πολιορκούν πολλούς “τόπους” ταυτόχρονα. Με τη βοήθεια της τεχνολογίας, το σώμα γίνεται μια διεπαφή επικοινωνίας μεταξύ του πραγματικού και του εικονικού κόσμου. Όπως γράφει και η Margaret Wertheim «το Διαδίκτυο μας παρέχει μια νέα έννοια του χώρου –τον αλληλοσυνδεόμενο “χώρο” του παγκόσμιου δικτύου υπολογιστών» 27
21
Στα νέα εικονικά περιβάλλοντα, η επέκταση που χρειάζεται κάθε ψηφιακό σώμα, η “αναβάθμιση” εντείνει την ύπαρξη των δύο κόσμων, τον ψηφιακό και τον πραγματικό, στους οποίους το σώμα καλείται να συνυπάρξει. Από την είσοδο στον κυβερνοχώρο ήδη συνεπάγεται ότι έχουμε αναπτύξει ένα ψηφιακό σώμα που δεν είναι το ίδιο με το φυσικό μας σώμα. Γεννάται η έννοια του “εικονικού ανθρώπου” ή του “ψηφιακού κλώνου”, του avatar, που χρειάζεται καθημερινά έλεγχο και ενημέρωση. Η αλλαγή σώματος, η απόκτηση νέου σώματος, ενός σώματος άλλης υλικότητας ή μη-υλικότητας, θέτει συν τοις άλλοις ερωτήματα σχετικά με την έννοια του προσώπου, του άβαταρ, των εικονικών κόσμων του διαδικτύου. Οι νέες δυνατότητες του ψηφιακού σώματος δημιουργούν ρήξεις με το πραγματικό, διότι η εμφάνιση του σε εικονικούς χώρους γίνεται πιο εύκολα και διαστρεβλώνεται μέσα στη ροή των πληροφοριών. Τα ίχνη του ψηφιακού σώματος χάνονται, αλλά και ο ίδιος ο εαυτός, στις διακλαδώσεις του διαδικτύου και στη πληθώρα των δεδομένων. «Καθώς κοιτάζεις στους τρεμουλιαστούς σηματοδότες της οθόνης του υπολογιστή όποια ταυτότητα και να αποδώσεις στις ενσώματες οντότητες που δεν μπορείς να δεις, έχεις ήδη γίνει μετα-άνθρωπος».28 Η γέννησης του μετα-ανθρώπου ενσωματώνει όλες τις επιθυμίες και τους φόβους που εγείρει η κυβερνοκουλτούρα. Ίσως αποδίδει ή αποδώσει στο μέλλον παραγωγικά αποτελέσματα, καθώς αναφέρεται στην επαύξηση του υπάρχοντος σώματος, με προοπτικές να εξαλείψει σημεία που μολύνουν τον οργανισμό, πάντως σίγουρα σαν έννοια συμπυκνώνει και εκφράζει πολλά απ’ τα χαρακτηριστικά και τις φοβίες αδυνατότητας του σύγχρονου ανθρώπου. Με το διαδίκτυο ξεφεύγουμε από τα ανθρώπινα μάτια που λειτουργούν σε ένα μέρος, μια στιγμή, και μεταφερόμαστε στη συνθήκη της κάμερας και της επεξεργασίας, ένα μοντέλο σε πάρα πολλά μέρη και κάθε στιγμή, σε όλα τα μεγέθη, την οθόνη. Το υποκείμενο πλέον αποτελεί μια εικόνα σε συγκεκριμένες οθόνες, αυτό που υπολείπεται πλέον εμφανίζεται σαν άχρηστο, εγκαταλελειμμένο, χάνει την ταυτότητα του και τη δομή του, που μέχρι σήμερα συσχέτιζε απολύτως με τον χώρο. Ο χώρος του διαδικτύου έχει άλλη υπόσταση, πλήρως απελευθερωμένη από την κοινή οριοθέτηση του, εκτείνεται ως μια πολλαπλότητα πεδίων, ταχυτήτων, χρόνων και πληροφοριών. Έτσι ο χρήστης διασκορπίζεται προς άλλες διαστάσεις και χρόνους, γίνεται υπερβατικός, γίνεται εικόνα, και μπορεί να παρουσιάζεται και να συντονίζεται με όλες τις επιμέρους πραγματικότητες της συλλογικής του ύπαρξης, απλά συντονίζεται με τη ροή. Η ψηφιακή απελευθέρωση που δέχεται το σώμα δίνει τη δυνατότητα μεταμόρφωσης κάθε ταυτότητας, απόκρυψη της και ευκολία κινήσεων. Κάθε ιστότοπος είναι μια άλλη πλατφόρμα εμφάνισης εαυτού. Η ευχέρεια της διαδικτυακής επικοινωνίας και διαδοχικότητας συντελεί στην άνεση εμφάνισης του σώματος. Στην απέραντη έκταση του διαδικτύου και στη εικονική πραγματικότητα το σώμα πλέον αποτελεί μια εικόνα (body data). Η σάρκα δεν είναι παρόν αλλά εκπροσωπείται από avatars, το που και το πότε αοριστικοποιούνται. Οι αναπαρασταστικές οντότητες, με ή χωρίς σημείο αναφοράς τον πραγματικό κόσμο, προσδίδουν ευελιξία στον κυβερνοχώρο αλλά και την ψευδαίσθηση απαλλαγής από τη σάρκα. Το ίδιο το δίκτυο διευκολύνει την άμεση επικοινωνία σημείου-προς-σημείο και κάθε ίχνος σώματος φαίνεται να χάνεται στη 22
ροή των δεδομένων. Το κυβερνοσώμα είναι άϋλο, έχει απεριόριστες δυνατότητες και είναι αθάνατο, ή καλύτερα μπορεί να υποστεί πολλούς θανάτους. Είναι σύνθετο και σε συνεχή κίνηση, ενώ αποσυντίθεται διαρκώς σε “κινητά τμήματα,” ή εικόνες. Έχει το χαρακτηριστικό ότι στερείται υλικότητα και φυσικούς περιορισμούς (όπως γηρατειά), αλλά δημιουργεί άλλες ιδιότητες (όπως π.χ. να μπορεί να πετά ή να αναπνέει μέσα στο νερό, να μεταμορφώνεται κ.ά). Σκοπός και αποτέλεσμα της αποβολής του σώματος είναι η δόμηση μιας άμεσης σχέσης του υποκειμένου με την τεχνολογία των υπολογιστών. Το σώμα στο ίντερνετ είναι άχρονο, λειτουργεί χωρίς σταματημό καθημερινά, χωρίς ωράρια. Δεν υπάρχει μόνο στο γραφείο, δεν δουλεύει σταθερές ώρες και μετά ξεκουράζεται. Σε κάθε ιστοσελίδα μπορεί και μπαίνει και λειτουργεί διαρκώς. Πληρώνει τους λογαριασμούς του συνέχεια μπορεί και παρουσιάζεται πάντα και παντού. Με online shoping, online dating, χάνεται κάθε ωράριο και όλα λειτουργούν ταυτόχρονα. Στο διαδίκτυο παρατηρούμε ότι αυτό το αέναο σώμα δεν συμβαδίζει απαραίτητα με το πραγματικό. Λογαριασμοί του facebook, mail, youtube μένουν για χρόνια ενεργά ασχέτως με την ύπαρξη ή τον θάνατο των διαχειριστών τους, αυτά ζουν αιώνια. Χρήστες με πολλούς λογαριασμούς μπορούν να παρουσιάζουν διαφορετικές πτυχές ή υπάρξεις εαυτού. Τα ψηφιακά υπολείμματα ωστόσο διατηρούνται στα δεδομένα του internet σαν ένα είδος κληρονομιάς. Ο David Cronenberg στη ταινία “eXistenZ” εγκαταλείπει το σώμα σαν αρχή της ύπαρξης, αλλά το παρεμβάλει με ξένους οργανισμούς και το χρησιμοποιεί σαν μέσο για την εμφύτευση προγραμμάτων/παιχνιδιών. Τα παιχνίδια συνδέονται απευθείας στο σώμα μέσα από μια «βιο-θύρα», ένα είδος σχισμής που βρίσκεται στη βάση της σπονδυλικής στήλης, πρωκτικής εμφάνισης που πρέπει να λιπαίνεται πριν την εισαγωγή του καλωδίου (όμοιο με ομφάλιο λώρο). Η εισαγωγή στο παιχνίδι γίνεται από έναν πίνακα ελέγχου, το οποίο έχει τη μορφή ενός οργάνου, με ένα απαλό χάδι ή τσίμπημα. Με την εισαγωγή του χρήστη στο εικονικό περιβάλλον αντιλαμβάνεσαι την αδυναμία διαχωρισμού του από την πραγματικότητα. Η εναλλαγή κόσμων και τα αδιόρατα σύνορά τους, η σύγχυση μεταξύ τεχνητού και φυσικού αλλά και η αμφισβήτηση της πραγματικότητας δημιουργούν έναν προβληματισμό που ενυπάρχει απο καιρό στη σύνδεση του σώματος με τον κυβερνοχώρο. Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού ο Τεντ Πάικουλ συνειδητοποιεί την ασώματη διάσταση του και την αποσύνδεση του με την πραγματική του ύπαρξη και διατυπώνει το ερώτημα μέσα στην πραγματικότητας στην οποία βυθίζεται: «Είμαι πολύ ανήσυχος για το σώμα μου? Πού είναι πραγματικά το σώμα μας? Τι πρόκειται να συμβεί αν πεινάνε;» 29 Γράφει η Balsamo “ακόμα και στην εποχή του τεχνο-κοινωνικού υποκειμένου, ζούμε μέσα από τα σώματα.”30 Η εμφάνιση του σώματος σε χώρους κοινωνικής δικτύωσης, και γενικότερα στο διαδίκτυο, ενώ μέσα στη πληθώρα δεδομένων φαίνεται να χάνεται, διαγράφει συγκεκριμένη πορεία και καταγράφεται σταδιακά. Ο ίδιος ο χρήστης πολλές φορές εγγράφεται σε αχανείς βάσεις δεδομένων και μεταφορτώνει δεδομένα της ζωής του, που καθιστούν εύκολη την παρακολούθησή του. Με τα στοιχεία της κίνησης 23
του σώματος στο διαδίκτυο παρατηρείται μια αλλαγή των αποτελεσμάτων χρηστών σε διάφορες μηχανές αναζήτησης, αλλά και προτεινόμενα λινκ και αγορές μέσω διαδικτύου. Έτσι επιτυγχάνεται ένας έλεγχος στις αναζητήσεις του ιστορικού κάθε χρήστη και ατομικοποιείται το διαδίκτυο, η γλώσσα του χρήστη, η τοποθεσία και το ιστορικό του ορίζουν τα αποτελέσματα του καθενός. Κάθε κλικ και αναζήτηση αναδιαμορφώνει τις διαφημίσεις και τις πληροφορίες ώστε να καθιστά πιο πιθανή την εύρεση προϊόντων που πληρούν τις επιθυμίες του εκάστοτε χρήστη. Πέρα από τους διαφημιστικούς μηχανισμούς που ενισχύει, ο εντοπισμός της δραστηριότητας κάθε ατόμου και ο έλεγχος των στοιχείων και της κυκλοφορίας δεδομένων στο διαδίκτυο οδηγούν στην καταστολή αντιφρονούντων, αλλά και σε πιθανές υποκλοπές από άλλους χρήστες. Η επιτήρηση της δραστηριότητας και των δεδομένων περιήγησης στο διαδίκτυο επιτρέπει στις κυβερνήσεις και σε άλλους φορείς την παρακολούθηση και πρόληψη κάθε απειλητικής ενέργειας για τη διατήρηση του κοινωνικού ελέγχου. Το ψηφιακό πανοπτικό επιτρέπει την συνεχή επίβλεψη κάθε ταυτοτικού σχηματισμού και στοιχείων που τα άτομα μοιράζονται συνειδητά και σε απευθείας σύνδεση με τη ζωή τους. Μια μόνιμη διαφάνεια, μια συνεχής ορατότητα που σε συνδυασμό με τις ενώσεις που το διαδίκτυο επιτρέπει και την επικοινωνιακή δύναμη που ρέει και συσσωρεύεται πλαισιώνουν ένα είδος δημόσιου χώρου.
τεχνοφετιχισμός
Η ψηφιακή επικοινωνία και η μη σωματική αλληλεπίδραση μεταξύ ατόμων έχει γίνει καθημερινότητα, μικρές ή μεγάλες γεωγραφικές αποστάσεις πλέον αποτελούν το ίδιο. Με το πάτημα ενός κουμπιού βρίσκεσαι στην ίδια πλατφόρμα με οποιονδήποτε. Η καθημερινότητα αλλάζει, οι αγορές, γνωριμίες, αναζήτηση εργασίας, κλπ, μετατρέπονται σε διαδικτυακές διεργασίες. Από έναν χώρο του σπιτιού του μπορεί το άτομο να κάνεις τις περισσότερες δουλειές και με μια περιήγηση στο διαδίκτυο μπορεί να βρεθεί σε απευθείας σύνδεση με ομάδες που, εύκολα με λέξεις κλειδιά, ανταποκρίνονται στο ενδιαφέρον της αναζήτησής του. Οι διαφορετικές πλατφόρμες εισάγουν τον χρήστη άμεσα σε νέους “δημόσιους χώρους”, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου διαμεσολαβεί πλήθος γεγονότων και ένα παγκόσμιο κοινό. Η προσιτή επικοινωνία και η ευρεία πρόσβαση έφερε νέα δεδομένα στο τομέα του Sex που νεολογισμοί όπως το sexting, (που περιγράφει τη μετάδοση σεξουαλικών μυνημάτων και εικόνων), και το cybersex, (μια εικονική σεξουαλική συνεύρεση κατά την οποία δύο ή περισσότερα άτομα συνδέονται μέσω δικτύου υπολογιστών και περιγράφουν τις ενέργειες μιας σεξουαλικής εμπειρίας, συχνά περιλαμβάνει πραγματικό (real life) αυνανισμό),31 αναδεικνύουν την έντονη σεξουαλική ενεργητικότητα στο διαδίκτυο. Πλέον δεν είναι απαραίτητη η αλληλεπίδραση των γεννητικών οργάνων, η έλλειψη επαφής δεν αποτελεί πρόβλημα, το σεξ πια δεν συνιστά μια προσωπική πρακτική, που λαμβάνει χώρα ανάμεσα στους τοίχους του υπνοδωματίου. Στην εποχή της Κυβερνητικής, έχοντας αποκοπεί η σεξουαλική πράξη από την σεξουαλική αναπαραγωγή, το σεξ αποτελεί μεγάλο κομμάτι της διαδικτυακής πληροφορίας και ορίζει μια νέα προσθετική επέκταση της σεξουαλικής διαδικασίας, τη σεξουαλική απόλαυση έξω από τα όρια του σώματος. Η σεξουαλική επαφή δεν περιορίζεται γύρω από τα όργανα αναπαραγωγής. Με ιστοσελίδες, εφαρμογές 24
και chat rooms τα σώματα συνδέονται και δημιουργούν μια νέα κατάσταση αλληλοδιέγερσης πέρα από τη σεξουαλική επαφή. Η ικανοποίηση των ερωτικών πράξεων από απόσταση (Teledildonics32:από τηλεφωνικές γραμμές, κυβερνοσέξ ή σεξ μέσω προσομοίωσης σε εικονικά περιβάλλοντα), αυτή η εξω-σωματική εμπειρία, ορίζει μια πολιτική τεχνολογία για την παραγωγή και ειδίκευση των απολαύσεων και μια ιδιαίτερη σχέση ανάμεσα στο χώρο και το φαντασιακό, μεταξύ της δημοσιότητας και της ιδιωτικής ζωής. Αυτή η ψηφιακή τρυφερότητα, μια εμπειρία ψευδο-σεξ, σε ένα εικονικό περιβάλλον, με μια εικονική πορνοστάρ σε υψηλή ανάλυση, ίσως αποτελεί μια “πιο πραγματική” φαντασίωση, πόσο μάλλον με ειδικό εξοπλισμό οπτικής και ακουστικής αναπαράστασης (VR headsets). Η αισθητηριακή στέρηση υποκαθίσταται από την ευκολία και την πληθώρα επιλογών ως προς την εύρεση του αντικειμένου του πόθου. Αβίαστα βρίσκει το άτομο το ερωτικό σύνολο που ανταποκρίνεται στην εκάστοτε επιθυμία του, πράγμα που εξισορροπεί την απουσία επαφής. «...cruising the web becomes a safe-sex version of cruising the city. Queer cyberpunks are moving beyond the body, beyond community, and beyond sex to the orgasm of electronic impulses constructing fantastic universes.»33 Το ίντερνετ και η ψηφιακή αναπαραγωγιμότητα, (οι ψηφιακές εικόνες, τα βίντεο, τα κείμενα, τα e-mail και γενικότερα οι δημοσιεύσεις στο διαδίκτυο που λειτουργούν σαν μια αρχειοθήκη όπου εύκολα αποθηκεύονται και ανακτούνται δεδομένα στη προσωπική συλλογή του καθενός) κατέστησε πιο εύκολη τη δημιουργία και τη διανομή ταινιών πορνό. Πλέον όποιος έχει σώμα, έναν υπολογιστή και μια κάμερα μπορεί να παρακολουθήσει τέτοιες ταινίες αλλά και να παράξει τις δικές του. Η πορνογραφική βιομηχανία είναι σήμερα η μεγάλη κινητήρια δύναμη της κυβερνοοικονομίας. Υπάρχουν περισσότερες από ένα εκατομμύριο διαθέσιμες ιστοσελίδες σε ενήλικες σε οποιοδήποτε σημείο της πλανήτης. «The autopornographic body has suddenly emerged as a new force in the world economy….» 34 Με την απελευθέρωση της πορνογραφίας, το σώμα αναδιαμορφώθηκε εκ νέου. Η θέα του γυμνού πήρε άλλες διαστάσεις στα όρια του κυβερνοχώρου. Το πορνό πλέον δεν αποτελεί προϊόν μεγάλης παραγωγής ανδροκρατούμενων οργανισμών που προωθεί πρότυπα και στερεοτυπημένες επιθυμίες, αλλά κάθε σεξουαλική επιθυμία μπορεί να ικανοποιηθεί. Το εναλλακτικό πορνό προωθείται από μέρη του φεμινιστικού κινήματος που μέχρι τότε ήταν σε έλλειψη με τη δυσκολία παραγωγής. H αναπαράσταση σεξουαλικών πράξεων οδηγεί στη σεξουαλική έκσταση, που μπορεί να είναι απρόσιτη για ορισμένους. Είναι μια πολιτική τεχνολογία για την παραγωγή και την εξειδίκευση έμβιων απολαύσεων.35 Η ανάγκη για πιο σκληρό, πιο πολύ, πιο φθηνό, πιο βρώμικο, πιο αυθόρμητο, πιο αληθινό πορνό οδηγεί την παραγωγή σε μια επιτακτική διαδικασία εκπλήρωσης φαντασιώσεων. Τα ίδια τα σώματα εξελίσσονται προς νέες σεξουαλικές οντότητες, να γίνουν κάτι άλλο από αυτό που το καταπιεστικό κοινωνικό σώμα τα έχει αναγκάσει να είναι.36 Το μετα-πορνογραφικό σώμα (post-porn body) στερείται και εντείνει ταυτόχρονα τον 25
σεξουαλικό του χαρακτήρα. Από τη μία πλευρά, το μετα-πορνό αποκολλάται από πρακτικές, επικεντρώνεται γύρω από τα αναπαραγωγικά όργανα και την υπεροχή του οργασμού, από την άλλη πλευρά, εφευρίσκει νέους τρόπους του χρησιμοποιώντας διάφορα μέρη του σώματος για σεξουαλική απόλαυση.37
τεχνοσώματα
«There is no pornography without a parallel surveillance and control of the body’s affects and fluids.» 38 Τα σώματα με το διαδίκτυο δεν είναι πλέον μια απλή μάζα της σάρκας η νέα οργάνωση φέρνει ένα νέο οργανισμό, που είναι σήμερα, όχι απλώς σάρκα, αλλά το δίκτυο της σάρκας που μαζί με την τεχνολογία γίνεται σώμα. Στην ανάπτυξη των εφαρμογών της διαδικτυακής πραγματικότητας το σώμα επανορίζεται ώστε να αποικίσει τα κάθε νές ηλεκτρονικά σύνορα. Πέρα από τον ασώματο κόσμο του διαδικτύου η τεχνολογία έφερε ένα νέο οργανισμό το cyborg. Η προσπάθεια να δούμε το σώμα ως λιγότερο προβληματικό ή ακόμη να δούμε πέρα από τα όρια του οδήγησε σε ορισμένες τεχνολογικές “μεταλλάξεις”. Το cyborg, ένα σώμα-δοχείο, μπορεί να επιδέχεται συνεχείς τεχνητές τροποποιήσεις, μεταλλάξεις, ακόμα και ανα-κατασκευές και ανταποκρίνεται στην αναγκαιότητα αντικατάστασης των φθαρμένων εξαρτημάτων του σώματος ή της μηχανικής της ενίσχυσής τους. Η έννοια του cyborg επιδιώκει να εξερευνήσει διαφορετικές πηγές της επιστήμης ώστε να επιτευχθεί μια νέα μετα-ανθρώπινη κατάσταση, να ξεπεράσει τα όρια της ανθρώπινης φύσης, του ανθρώπινου σώματος. Με την σύνδεση ανθρώπουτεχνολογίας, από την πιο αφηρημένη κατάσταση του υπολογιστή, τηλεφώνου, διαδικτύου, έως τεχνητά εμφυτεύματα, εξαρτήματα, εξωσκελετοί και νέα συνθετικά μέλη παρατηρούμε μια έντονη ανάγκη για τη δημιουργία ενός ανθρώπου-μηχανής, μιας οντότητας πέρα από τα όρια της φθοράς, πέρα από την αγωνία μπροστά στην απώλεια του σώματος. Η σύζευξη αυτή φέρνει νέες σχέσεις. «computers as the externalization of memory; in vitro fertilization as the alienation of the womb; Sony Walkmans as ablated ears; computer generated imagery as virtualperspective of the hyper-modern kind; body scanners as the intensive care unit of the exteriorization of the central nervous system) Indeed, why the concern over the body today if not to emphasize the fact that the (natural) body in the postmodern condition has already disappeared, and what we experience as the body is only a fantastic simulacra of body rhetorics?» 39 Με την έννοια του cyborg, επίσης, τίθενται θέματα προς συζήτηση όπως το φύλο και τα όρια του οργανισμού. Πλέον μιλάμε για ένα σώμα μηχανή, με διαφορετικά χαρακτηριστικά ταυτότητας και δυσδιάκριτα όρια ως προς το πότε ένας οργανισμός χάνει τη καθαρά φυσική του υπόσταση. Αναλύοντας την ταυτότητα του ανθρώπου σε συνάρτηση με τη μηχανή γεννιούνται νέες ανάγκες αποδόμησης των υπαρχόντων ταυτοτήτων και αποκόπτονται παλιότεροι δεσμοί. Τα εξωτερικά σημεία που αναγνωρίζονται πολιτιστικά ως θηλυκό ή αρσενικό (το πρόσωπο, οι τρίχες, το μέγεθος 26
και το σχήμα των γεννητικών οργάνων, η φωνή), χάνουν κάθε ισχύ τώρα που ένα soft machine40 μπορεί δυνητικά να σχεδιαστεί σε τελείως διαφορετικούς άξονες. Το κίνημα των cyberfeminism θεωρεί την τεχνολογία και τη σύνδεση του σώματος με τις μηχανές ως όχημα για τη διάλυση του sex και του gender. Το σαιμποργκ αποτελεί ένα ουδέτερο οργανισμό, κάτι ενδάμεσο από μηχανή και άνθρωπο, που μπορεί δραστικά να ξεπεράσει περιορισμούς. «Wiener would explore several different analogies between psycological pathologies and computer malfunctions. He observed, for instence, that the drastic effost to “clear” the brain of its pathological activity with the use of electrical or chemical “shock treatment” (in lieu of the more permanent surgical lobotomy) might well parallel the necessary purging of the computer of all data when a pathological “configuration of the system” disrupts its operations.» 41 Ο Ridley Scott στην ταινία του “Blade Runner” παρουσιάζει τον άνθρωπο και τη μηχανή να αναμιγνύονται, μέσω μιας ετερομιξίας που καθιστά αόρατα τα όρια τους.42 Θέτει ανησυχητικά ερωτήματα σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη, την κλωνοποίηση και τα όρια του ανθρώπινου οργανισμού. Η ύπαρξη σημαίνει πραγματική σάρκα και αίμα; Η δουλειά ενός Μπλέηντ Ράννερ, του Ρικ Ντέκαρντ όπου εργάζεται σε ένα δυστοπικό Λος Άντζελες του 2020, είναι να κυνηγάει και να σκοτώνει, παράνομα ανθρώπινα αντίγραφα. Σε αυτή τη νεο-νουάρ περιπέτεια αναδεικνύεται η προβληματική της σχέσης ανθρώπου με τα δημιουργήματα του, αλλά και τα λεπτά όρια του φυσικού και τεχνητού, του ανθρώπου και του ανδροειδές. Κατά τον Stelarc το φυσικό σώμα δεν είναι ούτε δυνατό ούτε αξιόπιστο. Ο γενετικός του κώδικας παράγει ένα σώμα που συχνά εκτελεί λανθασμένες λειτουργίες και κουράζεται εύκολα. Έχει λιγοστές παραμέτρους επιβίωσης και επομένως περιορισμένη μακροβιότητα, ενώ από τη φύση του γεννά πεπερασμένα συναισθήματα: «...το ψυχοσώμα είναι σχιζοφρενικό. Επιπλέον γιατί πρέπει να εμπιστεύεται πλέον κάποιος ένα σώμα που αποδεδειγμένα πια δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί όλες τις διαστάσεις του “πραγματικού” κόσμου; Ξέρουμε πλέον ότι μπορούμε να αντιληφθούμε με τις αισθήσεις μας μόνο 4 από τις 9 ή 11 διαστάσεις. » 43
27
Το “πάσχον” σώμα και η εντατική θεραπεία του
Πέρα από τη θεωρητική υπόσταση του σώματος, ασχολούμαστε και με την υλικότητα του. Η απτή υλική σωματικότητα του υποκειμένου ανοίγει άλλα πεδία φυσικών και βιολογικών σχέσεων. Πέρα από την οντολογική διάστασή του, η υλικότητα του σώματος, και η αίσθηση αυτή, η ανατομία και η προβληματική της, η φθορά και η διατήρηση του αφορούν άμεσα την βιωμένη εμπειρία. Η επικείμενη απώλεια σώματος δεν έπαψε ποτέ να αποτελεί γεγονός και να καθορίζει την οργάνωση της κοινωνίας. Με τη σύγχρονη τεχνολογία και την εξέλιξη της ιατρικής γίνεται μια έντονη προσπάθεια για την καθυστέρηση της φθοράς του σώματος και τη θεραπεία κάθε πάσχων σημείου. Η σπουδαιότητα του σώματος είναι ιδιαίτερα εμφανής στην περίπτωση των ασθενειών, στις οποίες η σχέση ανάμεσα στο σώμα και τον εαυτό διαταράσσεται σοβαρά. Συνήθως δεν σκεφτόμαστε το σώμα, θεωρούμε δεδομένο ότι μπορεί να λειτουργήσει. Ωστόσο, για το άρρωστο άτομο, το σώμα, όπως λέει η Toombs, υφίσταται μια μεταμόρφωση και γίνεται ένα “νοσηρό σώμα” (diseased body), το οποίο διαχωρίζεται και αποξενώνεται από τον εαυτό. Όπως σημειώνει και ο Kleinman, η «αφοσίωση των σωμάτων μας είναι τόσο θεμελιώδης που δεν την σκεφτόμαστε ποτέ - είναι το ασφαλές έδαφος της καθημερινής μας εμπειρίας. Η χρόνια ασθένεια είναι η προδοσία αυτής της θεμελιώδους εμπιστοσύνης». Και σε άλλο σημείο «η πάθηση, ως υπαρξιακή κατάσταση, υποδηλώνει ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής και τοποθετεί το άτομο σε μια ξεχωριστή θέση στην κοινωνία. Μάλιστα οι χρόνια πάσχοντες εμφανίζονται ως διπλά αποτυχημένοι, τόσο ως ασθενείς (αφού δεν μπορούν να θεραπευτούν) όσο και ως εαυτοί.»44 Η αγωνία να μην οδηγηθούμε σε αυτή την αναπόφευκτη ενσωμάτωση, φέρνει το σώμα στη παρούσα εποχή σε ένα εντατικό νέο πλαίσιο. Πλέον αποτελεί την επιφάνεια προσαρμογής κάθε νέας τεχνολογίας και το δοχείο κατάποσης κάθε νέου χημικού κοκτέιλ. Η ιατρικοποίηση κάθε μεταβολής του σώματος και κάθε ένδειξης ότι αποτελεί κάτι μη φυσιολογικό οδηγεί το σώμα σε μια κατάσταση εντατικής θεραπείας. Η ανάγκη δημιουργίας ενός νέου μοντέλου σώματος, για να αποτελέσει εργαλείο για την παραγωγή αλλά και να διευκολύνει τον έλεγχό του, φέρνει αποτελέσματα σιγά σιγά με κάθε νέα συσκευή σώματος που ρυθμίζει την επιθυμητή λειτουργία του. Η σύζευξη σάρκας και συσκευής (cyborg) φέρνει νέα δεδομένα για την βελτιστοποίηση των λειτουργιών του. Τεχνικές σώματος (όπως η δίαιτα, η άσκηση) και διαδικασίες που αποσκοπούν στη βελτιστοποίηση της εικόνα του (όπως η αισθητική χειρουργική) διορθώνουν κάθε ατέλεια και ωθούν το σώμα σε μια υπερφυσιολογικότητα.
no-body
“A medical anthropology unable or unwilling to examine how culture infolds into the body (and, reciprocally, how bodily processes outfold into social space) is not very likely to get far in conceptualization and empirical study of the sociopolitical roots of illness or the cultural sources ofhealing.”45 Ανακαλύπτονται νέοι τρόποι για να παρατείνουμε την “σιωπή” του προβληματικού σώματος. “Στην προσπάθεια να αποτακαστήσει το συνεχές τους σώματος η σύγχρονη 28
ιατρική είναι πάντα καταδικασμένη να μας υπενθυμίζει την ύπαρξη του υλικού σώματος που φθείρεται.”46 Με την ιατρική τεχνολογία έχουν εφευρεθεί τρόποι με τους οποίους είναι δυνατή μια “ματιά” στο εσωτερικό του ζωντανού σώματος, φέρνοντας μια νέα αντίληψη του σώματος το “διαφανές σώμα”. Με αξονικούς και μαγνητικούς τομογράφους, υπέρηχους, λαπαροσκοπήσεις, θερμικές καταγραφές, καταφέρνει το άτομο να εισέλθει στο σώμα και να αστικοποιήσει τον οργανισμό. Χρησιμοποιώντας κάθε διαθέσιμη οδό πρόσβασης στους ( και σε άλλους) οργανισμούς μας, προσπαθούμε να το εξετάσουμε και να το αναδομήσουμε από το εσωτερικό του πειράζοντας όργανα και λειτουργίες για ένα καλύτερο αποτέλεσμα. Ο Andrew Niccol στην ταινία του “Gattaca” παρουσιάζει τον καίριο ρόλο της τεχνολογίας στη σύγχρονη κοινωνία ως προς την τελειοποίηση του ανθρώπινου οργανισμού.47 Στη φουτουριστική πόλη Gattaca, ένα ερευνητικό κέντρο που ειδικεύεται στην έρευνα της αεροδιαστημικής προσλαμβάνει μόνο άτομα των οποίων η γενετική προσεγγίζει την τελειότητα. Η ταινία εμφανίζεται ως καταγγελία της ευγονικής, της πρακτικής της βελτίωσης των κληρονομικών χαρακτηριστικών του ανθρώπινου, όπου γίνεται επιλογή των γονιδίων που θεωρούνται ευνοϊκά, ευεργετικά και επιτυγχάνεται η εξάλειψη των ατόμων που είναι φορείς μειονεκτημάτων. O Vincent είναι ένα φυσικό παιδί, με ατελή γονίδια και καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας προσπαθεί να αποδείξει πως δεν αποτελεί νομοτέλεια η φύση του σώματος. Τα σώματα βρίσκονται σε μια γενικότερη ανησυχία ως προς την τελειοποίησή τους. Οι καταστάσεις πέρα από το φυσιολογικό αποτελούν συμπτώματα, ενδείξεις και το σώμα προβαίνει σε διαγνώσεις. Οι αποκλίσεις (ψυχ)ιατρικοποιούνται, γίνονται πλέον ασθενικές. Εδώ, η ασθένεια, η νόσος, η σχιζοφρένεια για παράδειγμα, είναι στη βάση της υπαρκτή: εφόσον η ατομική παθολογία δεν έχει πάψει να αμφισβητείται, το ζήτημα που εξετάζεται είναι η δυναμική και οι διαστάσεις που έχει πάρει το φαινόμενο του “πάντα άρρωστου σώματος”. Το εν δυνάμει άρρωστο άτομο ξεφεύγει διαρκώς από τα όρια του φυσιολογικού. Οι διαταραχές δε διαγιγνώσκονται αλλά ανακαλύπτονται, συνδυασμοί ασθενειών και κλίμακες σοβαρότητας. Η αποφυγή της αρρώστιας, η άμεση αποκατάσταση της “ηρεμίας” στηρίζονται στον ίδιο παρονομαστή, την εσωτερίκευση του φόβου, είτε παίρνεις ορμόνες για την τριχοφυΐα, είτε Βιάγκρα για την “φυσιολογική” σεξουαλική επαφή και αντικαταθλιπτικά/αγχολυτικά για “παθολογικές” διαταραχές. «Αυτό το οποίο θα πρέπει να κατανοήσουμε είναι ότι η αξία του ανθρώπου, υγιούς ή άρρωστου, κανονικού ή μη κανονικού- πηγαίνει πέρα από την αξία της υγείας και της αρρώστιας, της κανονικότητας και της μη κανονικότητας,ότι η αρρώστια και η μη κανονικότητα, όπως κάθε άλλη ανθρώπινη αντίφαση, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εργαλείο ιδιοποίησης του εαυτού ή αλλοτρίωσης απ’ αυτόν, επομένως, ως εργαλείο απελευθέρωσης ή κυριαρχίας…»48 Δημιουργούνται σώματα επαναπαυμένα στη φαρμακευτική,ιατρική και τεχνολογική υποστήριξη και απαιτούν από γιατρούς να θεραπεύουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα και οικονομικότερα κάθε “δυσλειτουργία” τους. Για να συντηρηθούν αυτά τα ασταθή 29
σώματα και να αποδίδουν στο μέγιστο, τοποθετούνται συνεχώς σε ένα ιατρικό τραπέζι, παθολογικοποιείται κάθε εκφορά τους και αναζητούν λύση για να την αποτρέψουν. Η οριζόντια, ακίνητη στάση ζητάει απεγνωσμένα θεραπεία και φροντίδα για κάθε στιγμή και για κάθε σώμα. Το άτομο απογυμνώνεται από καθετί, ώστε τίποτα να μην αποτελεί εμπόδιο στην αναζήτηση των βιολογικών αιτιών της ψυχικής και σωματικής του νόσου (ψυχολογικοί, κοινωνικοί, πολιτισμικοί παράγοντες) και ερμηνεύεται ως ένας πολύπλοκος μηχανισμός νευρωνικών συνάψεων. Για να αποφύγουμε τα προβλήματα και να απαλύνουμε τον πόνο εντείνουμαι τη χρήση φαρμάκων και ναρκωτικών που αποκαθιστά την ανθρώπινη υγεία. Από φυσικά ή (ημι)συνθετικά σκευάσματα, οπιούχα, αναλγητικά, αντικαταθλιπτικά, αντιμικροβιακά, μέχρι το αλκοόλ, τον καπνό, τα προϊόντα καφεΐνης γίνονται τα σώματα χρήστες ουσιών για ανακούφιση ή διέγερση. Νέες συνταγές εθελοντικής δηλητηρίασης για να σταθεροποιηθούν τα ευερέθιστα σώματα. Η δόση, ο τρόπος χορήγησης, η προηγούμενη έκθεση στην ουσία αλλά και οι προσδοκίες του χρήστη διαφοροποιούν τα αποτελέσματα της χρήσης ουσιών. Η χρήση τους συνδέεται συχνά με ποικιλία παρενεργειών που σε συνδυασμό με μια γενική αίσθηση ευφορίας και μείωση της έντασης, πέρα από το “θεραπευτικό” πλαίσιο που χρησιμοποιούνται συνεισφέρουν στη διάδοσή τους ως ψυχαγωγικά φάρμακα και κατ’επέκταση στην πρόκληση εθισμού. Η σωματική ενίσχυση που προάγεται δημιουργεί απογοήτευση με την επιστροφή στην “ξεπερασμένη” κατάσταση του σώματος, έτσι για να επανέλθει το σώμα στην προγενέστερη διέγερση οδηγείται στην αναζήτηση νέας συνταγής. Αναφέρει ο Μπάροουζ για τον εθισμό στη ηρωίνη: «Οι φυσιολογικές αλλαγές στη αρχή ήταν αργές, κατόπιν πήρανε φόρα και του αλλάξανε τα φώτα στις κλοτσιές, του διέλυσαν τον ιστό του κρέατος και ξέπλυναν εντελώς τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά... Στο απόλυτο σκοτάδι της γωνιάς του, μάτια και στόμα είναι ένα όργανο με δόντια διάφανα, που με δύναμη τινάζει τα σαγόνια του μπροστά... όμως κανένα όργανο δεν είναι σταθερό όσον αφορά τη λειτουργία ή τη θέση του... σεξουαλικά όργανα φυτρώνουν παντού... απηυδισμένα ανοίγουν, αποπατούν και κλείνουν... ολόκληρος αλλάζει χρώμα και συνοχή καθώς αδιάκοπα αναπροσαρμόζεται μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου... »49 Το άτομο αποζητά την ανάρρωση, τη θεραπεία από μια αέναη ασθένεια που έχει αποδώσει στον εαυτό του ενώ παράλληλα εκφυλίζει και εξασθενεί τη δραστηριότητα των οργάνων του ζητώντας ακατάληπτα μέτρα για την επιβίωση του, οδηγούμενος από το φόβο της απώλειας. Στο έργο του ο Canguilhem αναδεικνύει την ασθενή φύση του υγιούς ανθρώπου, μεταβάλλοντας έτσι το όριο του φυσιολογικού και του παθολογικού, που η ιατρική επιστήμη φαίνεται να έχει εδραιώσει. Το παθολογικό είναι για τον Canguilhem όχι μια απόκλιση από το φυσιολογικό, αλλά μια άλλη θέση, μια άλλη ισορροπία της ζωής. «Η ασθένεια δεν είναι μόνο ανισορροπία ή δυσαρμονία, είναι επίσης –και ίσως κυρίως- προσπάθεια της φύσης να επιτύχει μια νέα ισορροπία στον άνθρωπο. Η ασθένεια συνιστά μια γενικευμένη αντίδραση που αποσκοπεί στην ίαση. Ο οργανισμός αρρωσταίνει για να θεραπευθεί.»50 30
Η έννοια της νόσου, της “μη-φυσιολογικής”κατάστασης, μπορεί να γίνει αντιληπτή μόνο αναφορικά με αυτή της “φυσιολογικής” κατάστασης του καθενός. Άρα τα συμπτώματα της ασθένειας γίνονται αντιληπτά ως η απόκλιση από την κανονική κατάσταση σε συνδυασμό με τις συνθήκες υπό τις οποίες παρατηρούνται. Τώρα, η κανονική κατάσταση του σώματος ίσως παρατηρείται στην πλειονότητα των περιπτώσεων σε συνδυασμό με μια ποιοτική φυσιολογική κατάσταση. Το μοντέλο του ασθενές σώματος-κειμένου δίνει τη δυνατότητα με την κυριαρχία των συμπτωμάτων σε αυτό να αναγνωρίζεται και να εγγράφει “διαδικασίες θανάτου”. Η E. Scarry γράφει ότι η επιτυχία του έργου του ιατρού εξαρτάται συχνά από τη οξύτητα με την οποία αυτός ή αυτή μπορεί να ακούσει την αποσπασματική γλώσσα του πόνου, και καταφέρνει με σαφήνεια να την ερμηνεύσει.51 Ο Cioran σε μια αποστροφή του διερωτάται: «ποια θεραπεία να χρησιμοποιήσουμε ενάντια σε μια ασθένεια που δεν θυμόμαστε πια και της οποίας τα επακόλουθα καταπατούν τις μέρες μας; Πώς να εφεύρουμε ένα φάρμακο για την ύπαρξη, πώς να συνέλθουμε από τη γέννηση; Η ομιλία αναπληρώνει την ανεπάρκεια του φαρμάκου και γιατρεύει τις περισσότερες αρρώστιες μας. Ότι μας περιβάλλει το υποφέρουμε καλύτερα αν το κατονομάσουμε».52 Καθώς το σώμα δεν αποτελεί μια μονοδιάστατη φυσιολογία που αποκαλύπτεται μόνο στο κρεβάτι της ανατομίας, εκτίθεται το ίδιο στις εντάσεις των απογνώσεων του και στις συσπάσεις των οδυνηρών του διεγέρσεων άσχετα με την επίγνωση ή την άγνοια των σωματικών διαταραχών που μπορεί να επιφέρουν σταδιακά. Πέρα από την εμφάνιση επιδημιών και ιώσεων, που αποτελεί μια νέα τροπικότητα που θα επαναδιατυπώσει το πάσχον σώμα και την κλινική του εμπειρία, εκδηλώσεις ευπάθειας του σώματος ανακύπτουν από διάφορες μορφές εργασιακής καταπόνησης και ενδεδειγμένες πόζες σε ορισμένες καθημερινές συνθήκες (η καθιστική ζωή των σχολικών χρόνων για παράδειγμα), από τις εντάσεις των σεξουαλικών πρακτικών και από καταστάσεις μέθης. “Η υγεία είναι η σιωπή των οργάνων”,53 υποστηρίζει ο René Leriche, και αυτό συνεπάγεται πως η νόσος κάνει θόρυβο ενώ η υγεία είναι ως επί το πλείστον σιωπηλή. Η αρρώστια φέρνει την ένταση των μηνυμάτων απελπισίας. Τα βασανισμένα σώματα της κλινικής δε σωπαίνουν. Είναι ταλαιπωρημένα και εξαντλούνται διαρκώς, καταστρέφονται τα σωθικά τους μέχρι την στιγμή της τελικής του “δι-αφάνειας”. 54 Μέσα από την παθολογία η ιδέα του σφάλματος, “η αρρώστια ως το σφάλμα της ζωής” σε μια ακραία διατύπωση είναι το μέσο για τη συνειδητοποίηση του σώματος. Ο Lacan έλεγε «η έλευση του όντος στο είναι δεν συλλαμβάνεται παρά τη στιγμή που δεν είναι πια.» Μέσο του πόνου, του τραύματος, που μπορεί να επιφέρει και ευχαρίστηση, διερευνάται η τοπολογία του σώματος και αναφορικά με την μη πάσχουσα κατάσταση δημιουργεί συγκρίσεις. Ο πόνος παραβιάζει τα όρια του σώματος. Στη μη κανονική κατάσταση ο ασθενής εν-σωματώνει τη βαναυσότητα, την εσωτερικεύει, και έρχεται αντιμέτωπος με ένα ζωικό ίχνος (την επιβίωση) μέχρι την 31
τελική εξάντληση. Ο πόνος δηλαδή, ως συν-τελεστής σωματικότητας, όπως και η Scarry υποστηρίζει, είναι ο απόλυτος προσδιορισμός της πραγματικότητας (όπως και στο βασανισμό η χρήση του πόνου ως η απόλυτη συνθήκη πραγματικότητας ώστε όλα τα άλλα να φαίνονται ανούσια) Μια ιδιαίτερη σχέση του πόνου με την ηδονή, του τραύματος με την ευχαρίστηση, εμφανίζεται στo μυθιστόρημα Crash του J. G. Ballard.55 Το βιβλίο (και η ομότιτλη ταινία του σκηνοθέτη David Cronenberg) αφηγείται την ιστορία μιας ομάδας ανθρώπων που διεγείρονται σεξουαλικά καθώς αναπαριστούν διάφορα τροχαία ατυχήματα. Μια εμπειρία που ο αφηγητής αποκαλεί “a new sexuality, born from a perverse technology”. Αυτό το νέο “crash-body” γεμάτο με σημάδια, που εξιστορεί το καθένα ένα διαφορετικό ατύχημα, δεν αποτελεί μια οργανική οντότητα αλλά μια επιφάνεια σώματος που καταγράφει γεγονότα, παύει να είναι ένας οργανισμός με τη παραδοσιακή έννοια του όρου. Οι πρακτικές αυτές μπορούν να εκληφθούν και ως μορφές αντίστασης, ανάκτησης ελέγχου πάνω στο σώμα. Σε ορισμένες ερμηνείες η ευχαρίστηση αποτελεί ή προϋποθέτει την απουσία του πόνου σε συνδυασμό με την ενεργή βιωμένη κατάσταση της. Το αισθητηριακό φαινόμενο όμως της ικανοποίησης, της απόλαυσης και η σωματικότητα που το συνοδεύει δείχνει ότι οι δύο αντιλήψεις δεν είναι στην ουσία τους αντίθετες αλλά εμφανίζονται σε μια κατάσταση συμβίωσης στο φυσικό σώμα. Πέρα από τα όρια του μαζοχισμού, που ο ίδιος ο πόνος και η οδυνηρή κατάσταση γίνεται πηγή ηδονής και ευχαρίστησης, η ένταση των δύο καταστάσεων που αγγίζουν τα άκρα ορίζει και τις μεταξύ τους διαβαθμίσεις . Ο Freud περίγραψε διάφορες καταστάσεις οι οποίες θα μπορούσαν να αναφέρονται στην απόλαυση: η δυσαρέσκεια, ο πόνος, η αηδία, ο μαζοχισμός, η λίμπιντο, η προκαταρτική σεξουαλική διέγερση και η σεξουαλική απόλαυση είναι κάποιες από αυτές. Η ηδονή που ακολουθεί μια κατάσταση πόνου, η οδυνηρή ηδονή56, η ανακούφιση, μπορεί να αναδείξει το εύρος των ψυχικών καταστάσεων. H ίδια η ζωή γεννιέται από το τραύμα αν συμπεριλάβεις τον πόνο της γέννας, το σώμα είναι γεμάτο τραύματα, από την παιδική ηλικία ως την ωριμότητα. «Το ίδιο το πάθος», γράφει ο Bataille «οδηγεί στην οδύνη, αφού κατά βάθος είναι η αναζήτηση μιας αδυνατότητας.»57 Το αντικείμενο του πόθου με μια εσωτερική βία σε παρασύρει σε δαπάνες και στην καταστροφή. Στη βάση του ερωτισμού βιώνουμε μια θραύση, μια βία τη στιγμή της έκρηξής της, που κρύβεται στη σάρκα και συγγενεύει με εκείνη της θυσίας. Αυτή η εκούσια απώλεια λειτουργεί σαν επίκληση σε κάποιο θεό ώστε να προσεγγίσει το άτομο την ανέφικτη τελειότητα. «We have reached a fateful turning-point in contemporary culture when human sexuality is a killing-zone, when desire is fascinating only as a sign of its own negation, and when the pleasure of catastrophe is what drives ultramodern culture onwards in its free fall through a panic scene of loss, cancellation, and exterminism.»58
32
Στο “πραγματικό κόσμο”, η έννοια του snuff βίντεο είναι αμφιλεγόμενη. Η ύπαρξη τέτοιων ταινιών και το πιθανό δίκτυο διανομής, εγκαθιστά ένα ακόμη μοντέλο σχέσης του σώματος με τον θάνατο, ένα είδος κτηνώδους ηδονοβλεψίας. Η γοητεία για το αίμα και τη σφοδρή επιθυμία είναι ένα αρχέγονο και ενστικτώδες αντανακλαστικό και έχει χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για να συλλάβει την προσοχή και για τον έλεγχο (βλ. μονομαχίες στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, βασανισμούς στο μεσαίωνα αλλά και καθ’ όλη την ιστορία από την αρχαιότητα έως τη σύγχρονη). Οι λόγοι βασανιστηρίων μπορεί να περιλαμβάνουν τιμωρία, εκδίκηση, πολιτική επανεκπαίδευση, αποτροπή, ανάκριση ή εξαναγκασμό του θύματος ή ένα τρίτο μέλος, ή απλά την σαδιστική ικανοποίηση εκείνων που διεξάγουν ή παρατηρούν τα βασανιστήρια. Γράφει ο Foucault πως δύο είναι οι συνιστώσες του βασανισμού, η ουλή που αφήνει στο σώμα και το θέαμα που τη συνοδεύει. H άσκηση πλήρη εξουσίας πάνω στα σώματα και ο πόνος των θυμάτων, ο ρόλος των οποίων είναι καθορισμένος, φέρνει αποτρόπαια χαρακτηριστικά πρακτικών και μια μακάβρια εφευρετικότητα των ανθρώπων, να γεννούν μια πληθώρα μεθόδων βασανισμού. Ο βασανισμός του σώματος αποτελεί μια ζοφερή κατάσταση, που εκθέτει την ανθρώπινη ύπαρξη. Ο σωματικός πόνος, αλλά πολλές φορές και ο ψυχικός πόνος καταλύουν την ανθρώπινη ζωή και την “ακρωτηριάζουν”.
33
ζητήματα βασανισμού
Το Videodrome59 είναι μια σκοτεινή καναδική ταινία του 1983, του David Cronenberg, για ένα μικρό τηλεοπτικό σταθμό, που ανακαλύπτει το σήμα μιας εκπομπής με ζωντανό βασανισμό και δολοφονίες. Στην ταινία ο πρωταγωνιστής Max κατά τη διάρκεια μιας τηλεοπτικής συνέντευξης, υποστηρίζει ότι η τηλεόραση λειτουργεί ως κάθαρση, ότι είναι μια υγιής διέξοδος για βίαιες και σεξουαλικές ανάγκες. Ανακαλύπτει σύντομα ότι η θεωρία του είναι εσφαλμένη. Ξεκινά να βιώνει ανησυχητικές ψευδαισθήσεις στις οποίες ο κορμός του μεταμορφώνεται σε μια μαύρη τρύπα που λειτουργεί ως οθόνη, αυτές είναι οι παρενέργειες από το Videodrome, το οποίο φέρει ένα κακόβουλο σήμα εκπομπής που προκαλεί το θεατή να αναπτύξει έναν κακοήθη όγκο στον εγκέφαλο. Το Videodrome, αυτή η έκθεση στη βία επηρεάζει το νευρικό σύστημα και ανοίγει υποδοχείς στον εγκέφαλο και τη σπονδυλική στήλη, που επιτρέπουν στο σήμα του να βυθιστεί στο σώμα. Η γοητεία του videodrome μετατρέπεται σε εμμονή, και αργότερα σε σωματική ασθένεια. Η ταινία περιγράφει με πολύ παραστατικό τρόπο, το αντίκτυπο της διαστροφής των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Το περίεργο μίγμα της ταινίας, του gore (graphic violence) θεάματος, της σεξουαλικότητας και της ωμής βίας αποτελούν αντικείμενο σχολιασμού καθώς και η επιτυχής πρόβλεψη της έλευσης της τηλεοπτικής πραγματικότητας και της διάδοσης, μέσω διαφόρων μέσων, όπως το Internet, “άγριων ταινιών”.
no-body
Αρχείο εικόνων (ή how to make yourself a no-body)
εικ. 02
εικ. 01
εικ. 03
34
εικ. 05
εικ. 04
εικ. 06 35
εικ. 02
εικ. 01
εικ. 04
εικ. 03
εικ. 05 36
εικ. 07
εικ. 06
εικ. 08
εικ. 09
εικ. 10 37
εικ. 01
38
εικ. 02
εικ. 03
39
εικ. 04
εικ. 01
εικ. 02
εικ. 03
εικ. 04
εικ. 05 40
εικ. 06
41
εικ. 01
εικ. 02
εικ. 03 42
εικ. 04
εικ. 05
εικ. 07
εικ. 06 43
εικ. 02 εικ. 01
εικ. 03
εικ. 04
εικ. 05 44
εικ. 06
εικ. 08 εικ. 07
εικ. 09 45
εικ. 01
εικ. 02 46
εικ. 03
εικ. 04
47
εικ. 02
εικ. 01
εικ. 03
εικ. 04
εικ. 05 48
εικ. 06
εικ. 08
εικ. 07 49
εικ. 01
εικ. 02
εικ. 03
εικ. 04 50
εικ. 05
51
εικ. 02
εικ. 01
εικ. 03
εικ. 04 52
εικ. 05
εικ. 06
εικ. 07
εικ. 08 53
εικ. 02 εικ. 01
εικ. 03
εικ. 04 54
εικ. 05
εικ. 07
εικ. 06
εικ. 08
εικ. 09 55
εικ. 02
εικ. 01
εικ. 03
εικ. 04 56
εικ. 06
εικ. 05
εικ. 07 57
εικ. 01
εικ. 02
εικ. 03
58
εικ. 04
59
εικ. 01
εικ. 02
εικ. 03
60
εικ. 04
εικ. 05
εικ. 06 61
εικ. 02 εικ. 01
εικ. 03
εικ. 04
εικ. 05 62
εικ. 06
εικ. 07
εικ. 08
εικ. 09 63
εικ. 01
εικ. 02
εικ. 03
εικ. 05 εικ. 04
εικ. 06 64
εικ. 07
εικ. 08
εικ. 09
εικ. 10 65
Αντί ενός συμπεράσματος
Το «νοσηρό» σώμα βιώνεται με αγωνία μέσα από αλλοιώσεις ηδονής και οδύνης που δεν αφορούν μόνο την ερωτική επιθυμία αλλά και την αναπόφευκτη απειλή που συμβαδίζει με την απώλεια και τον θάνατο, θέτοντας την ύπαρξη σε κρίση. Ο τεχνολογικός κατακερματισμός του σώματος λειτουργεί παρόμοια με τον ιατρικό κατακερματισμό του, τα σωματικά τμήματα αντικειμενοποιούνται και επενδύονται με πολιτισμική σημασία. Αυτός ο κατακερματισμός αρθρώνεται με ένα καθορισμένο σύστημα το οποίο και αποδίδει σημασία σε ορισμένα μόνο σώματα. Βίαιες και βεβιασμένες κοινωνικές και ψυχικές διαδικασίες οδηγούν το υποκείμενο στην εν-σωμάτωση της εύθραυστης ασυνέχειας του μέσω ταυτίσεων και αποκλεισμών. Ο τραυματογενής δεσμός που έχει σχηματίσει με την απώλεια, που πολλές φορές κατακλύζει ολόκληρο το σώμα του, ορίζει στιγμές απόγνωσης, προσδίδει αυτή τη νέα μορφή της σύγχρονης δυσφορίας, αποτελεί προϊόν ενός καπιταλιστικού λόγου που ορίζει και συνάμα θίγει το υποκείμενο, είναι ένα σύμπτωμα πανικού, η σιωπηλή διείσδυση ενός ιικού παράγοντα εντός των κυκλοφοριακών συστημάτων.
no-body
Γράφει ο Αριστοτέλης πως δυο είναι τα ακραία συμπτώματα της μελαγχολίας, «η τρέλα (η εκ-σταση) και τα έλκη. Το έλκος είναι τραύμα του δέρματος ή του βλεννογόνου που συνοδεύεται από διάλυση του συνδετικού ιστού. Η μαύρη χολή είναι δυνατό να προσβάλλει είτε τη σκέψη (τρέλα) είτε το σώμα (έλκη) ανάλογα με τη θύρα εσόδου που θα βρει. Κατά τον Aριστοτέλη η μελαγχολία συνδέεται με το κράμα της μαύρης χολής: πρόκειται για ένα από τα υγρά που αρδεύουν το σώμα.»60 Η μελαγχολία, ο εσωτερικός σπαραγμός είναι το οδυνηρότερο σύμπτωμα το οποίο σωματοποιεί τον ψυχικό πόνο. Διατηρείται διακαώς αυτό το άρρωστο σώμα, σώμα υπό επεξεργασία, κοιτάζοντας την ασθένεια όχι πλέον σαν διαταραχή της υγείας, σαν κλινική δομή, αλλά σαν μόρφωμα που συνδυάζει ψυχικές προδιαθέσεις, στάσεις ζωής, κοινωνικές αντιλήψεις, τρόπους σκέψης. Παρατηρούμε ότι οι όψεις της δεν περιορίζονται στον ορίζοντα του ατόμου, αλλά δύνανται να αγκαλιάσουν οποιαδήποτε μορφή κοινωνικής και πολιτισμικής συλλογικότητας, συλλογικής αδράνειας ή δράσης. Αυτό το σώμα, ασθενές αλλά ακόμα ζωντανό, δεν καταδικάζεται σε αφανισμό αλλά τίθεται σε μια διαρκής κρίση. Σύμφωνα με τον Λακάν, το σώμα είναι πολύ ευαίσθητο για να μην συμμετάσχει στις περιπέτειες της ψυχής, σε πείσμα της βαναυσότητας που έχει εισπράξει, κάποιες φορές εξεγείρεται και, όπως επισημαίνει ο Καμύ, νιώθει αποστροφή για το “θάνατο”. Το σώμα εκφράζει με φυσικό τρόπο αυτήν την απέχθεια. Πρόκειται για μια αποστροφή που μόνο ένα σώμα μπορεί να εκφράσει με αυτόν τον τρόπο, αρνείται και εναντιώνεται στην ταπείνωση. Μέσα του επιβιώνει ένα μεγάλο κομμάτι του εσωτερικού του εαυτού, ασυμβίβαστο, μέσα από την απώλεια, την επιθυμία, τη χαρά, την αποτυχία ή την παραίτηση, οδηγείται σε διαφορετικές ισορροπίες. Ένα ανεπανόρθωτα ετερογενές, διαταραγμένο σώμα, ανοιχτό και ανεξάντλητο με μία έντονη άρνηση στην αφόρητη εντατικοποίησή του και ενοχοποίησή του μέσω των αμαρτιών της σάρκας, δεν ζητά αγχολυτικά και για την πρόκληση ύπνου ή αναισθησίας αλλά μια νέα συν-ουσία που να απελευθερώσει και να επανακαθορίσει τη σχιζοειδή και συγκρουσιακή δομή του. Τα σώματα τείνουν να υποδεικνύουν την ύπαρξη ενός κόσμου πέρα από τα ίδια, όχι μεταφυσικά, αλλά παράγουν μια επικράτεια σωμάτων που είναι αδιανόητα, αποκείμενα, αβίωτα.61 66
Οι οργανικοί του σχηματισμοί δεν είναι εντελώς χαοτικοί, αλλά ακολουθούν τη δική τους λογική που πολλές φορές ανακαλύπτεται με μια συναρπαστική σαφήνεια. Το σώμα παρουσιάζεται ως ένα πολύσημο προνομιακό πεδίο, εκβολής ταυτοτικού ασυνεχούς, καθώς αποσταθεροποιεί την έμφυλη ενσώματη σταθερότητα. Στη σκέψη των Deleuze και Guattari, το “σώμα” είναι ένα ασυνεχές, μια μη ολοποιημένη σειρά από διαδικασίες, όργανα, ροές, ενέργειες, ενσώματες ουσίες και ασώματες εκδηλώσεις, εντάσεις και διάρκειες. Το σώμα δεν είναι ουσία, πόσο μάλλον μια βιολογική ουσία. Είναι ένα παιχνίδι δυνάμεων, η επιφάνεια των εντάσεων. Το “μη-σώμα” κινείται στο μεταίχμιο μέσα από μια συγκρουσιακή σχέση. Είναι το σώμα του μεταξύ, της διάζευξης και σύζευξης ταυτόχρονα. Όσο υπάρχουν τα «πρότυπα» στα σώματα θα υπάρχουν σώματα που θα αποτυγχάνουν να συμμορφωθούν, η αποτυχία που θα ορίζει το σώμα τέρας.62 Το μη-σώμα αποτελεί ένα σώμα τέρας, είναι ασχημάτιστο, απροσδιόριστο μη ανήκοντα ακριβώς στη μια ή την άλλη πλευρά... Καταφέρνει έτσι να σπάσει κρατούσες αντιλήψεις, να δημιουργήσει ένα καινούργιο χώρο, ενδιάμεσο ρευστό και εκεί το πραγματικά «ατελές» σώμα όπως το περιγράφει ο Bakhtin, αναγνωρίζει τη δυνατότητα του να επιλέξει την ανυποταξία στις επιβεβλημένες προδιαγραφές, να γίνει ένας φυσικός τόπος αντίστασης απέναντι στις κοινωνικές πρακτικές που ασελγούν και εγγράφουν πάνω στο σώμα επιταγές ταξινομητικές, ελεγκτικές, που αποικιοποιούν τόσο την επιφάνεια του όσο και το εσωτερικό του. Από το σώμα δίχως όργανα αναφύονται τέτοιες πτυχές απόρριψης του σώματος, αυτή τη φορά από το ίδιο το εσωτερικό του σώματος. Ο Artaud είδε τα όργανα ως λειτουργικές αρθρώσεις που πιέζουν το σώμα, καθώς οι περιορισμοί τους συνεπάγονται το διαχωρισμό. Το σώμα χωρίς όργανα πρόκειται για μια κατάσταση μηδενικής παραγωγής, πριν και μετά την παραγωγή, μια τοπολογία του “άπειρου τίποτα”. Το σώμα χωρίς όργανα είναι μια περιοχή των μη-κωδικοποιημένων ροών, όπως και ολόκληρο το σώμα της γης. Κάθε ένα από τα σώματα που παραθέτουν ο Gilles Deleuze και ο Felix Guattari στις πέντε κατηγορίες σώματος δίχως όργανα: το υποχόνδριο σώμα, το παρανοϊκό σώμα, το σχίζο σώμα, το σώμα υπό την επήρεια ναρκωτικών, το μαζοχιστικό σώμα,63 προβάλουν την αχρήστευση των οργάνων τους για τον δικό τους λόγο κάθε φορά. Δεν ασκούνται πάνω τους άλλο οι συσχετισμοί εξουσίας. Δεν αποτυπώνονται οι προδιαθέσεις της κοινωνίας. Το ίδιο το σώμα έχει απαλλαγεί από τις αδυναμίες και τις πιέσεις του. Το BWO είναι μια ακραία απόρριψη. Η έννοια του σώματος δίχως όργανα παρουσιάζει μια κατάσταση στέρησης του σωματικού εαυτού. Η απώλεια της ταυτότητας, του εαυτού, αυτή η ρευστότητα που δυνητικά μεταμορφώνεται στα πάντα. Η διάλυση του οργανισμού δεν σημαίνει το τέλος της ύπαρξης, αλλά μάλλον το άνοιγμα του σώματος σε νέες συνδέσεις, σε νέα επίπεδα και περάσματα εντάσεων, καθώς και νέα εδάφη. Στα έργα του Hans Bellmer64 η επιθυμία λειτουργεί σαν ένας πολλαπλασιαστής αντικειμένων. Το σώμα βιώνει έναν αναγραμματισμό, που παράγει την αμοιβαία απόλαυση των μερών του. Μέσα από τις αντιληπτικές αναστροφές του αρσενικού και του θηλυκού κατά μήκος του σώματος, ο Bellmer διερευνά το ασυνείδητο, την εξέγερση που υπάρχει σε κάθε άτομο, μια εξέγερση που μπορεί να ενεργήσει στο μη-σώμα όχι σαν μορφή, απόλυτα, αλλά σαν συνθήκη. Αυτό το μετά–ανθρώπινο σώμα καταφέρνει να απαλλοτριώσει το σώμα καθεαυτό. 67
Ίσως εδώ πρέπει να σκεφτούμε το ψηφιακό σώμα ως ένα σώμα δίχως όργανα, μέσα από την αποϋλοποίηση του, την αντιπαραγωγή του. Με την αποσάθρωση αυτή του σώματος εννοούμε την προοδευτική και σταδιακή αποσύνθεση των σημείων αυτών που το εξασθενούν. Δεν καταστρέφεται, αλλά επαναπροσδιορίζει τις εντάσεις που το διατρέχουν. Απ’ τη στιγμή που θα κατανοήσουμε το σώμα ως κατασκευή, παρά ως ανυπέρβλητη φυσική συνθήκη, θα εμπνευστούμε την αποδόμησή του, θα εστιάσουμε στις κακοραμμένες ταυτότητες, για να δούμε τα χάσματά τους. Μια δυνατότητα που εμπεριέχεται στο ίδιο το σώμα, ως απόσταγμα βίαιων κανονιστικών προτύπων να διαρραγεί από μοριακές εκρήξεις ελευθερίας. Αυτή η υπέρβαση βέβαια προϋποθέτει μια πολύ οδυνηρή και χρονοβόρα διαδικασία συνειδητοποίησης, μέσα από την οποία θα κατανοηθεί η δόμηση του. Το μη-σώμα αναφέρεται στην αμφισβήτηση, τη δυναμική ανασήμανση και κριτική αναθεώρηση της εδραιωμένης κανονικότητας. Μια τέτοια επανιδιοποίηση του σώματος προϋποθέτει την αποδόμηση των στεγανοποιημένων και φυσικοποιημένων κατηγοριών σκέψης και πράξης. Τα ίδια τα σώματα επινοούν στρατηγικές προκειμένου να δηλώσουν την άρνησή τους να αποδεχτούν την εξατομίκευση και το διαχωρισμό από το φυσικό τους περίγυρο. Ενδεχομένως αυτή η νέα σωματική υποκειμενικότητα, αυτό το μη-σώμα, να είναι σε θέση να υπερβεί τώρα τους διαχωρισμούς και τις ομαδοποιήσεις, τις κανονικότητες. Ίσως βρεθεί αρκετά μακριά από την ανάγκη και είναι σε θέση να εμφανίσει διαφορετικές συζεύξεις, να περιγράψει νέες δυνατότητες κάποιου μέρους της ύπαρξης. Ίσως ακόμη βρεθούν οι κατάλληλες ρωγμές ώστε μια δυναμική διαδικασία να αποκόψει τις υπάρχουσες στατικές δομές. Το σώμα δεν είναι απλώς μια επιφάνεια πάνω στην οποία εγγράφεται το κυρίαρχο αφήγημα της δυτικής κουλτούρας ούτε απλώς η αναπαράσταση των ιδεών γύρω από την ομορφιά και την αισθητική ή την σεξουαλική επιθυμία. Η εμπειρία της αποσωματοποίησης ίσως και να τονίσει τη σπουδαιότητα της ενσώματης εμπειρίας, χωρίς να έρχεται να επαυξήσει την επιδημία του πολιτισμικού αυτισμού. Να μπορεί να διατηρεί όλες τις ποιότητες διάδρασης μεταξύ σώματος και μηχανής ώστε να διαμορφώσει ένα είδος σώματος χωρίς όργανα, κάτω από το δέρμα των οποίων βρίσκεται ο ιός που μπορεί να αποδειχθεί θανατηφόρος για όλα εκείνα τα συμπλέγματα και τα σχολαστικά πρότυπα. Μέσα από την αναζήτηση το δυνητικό σώμα μπορεί να διαπλάθεται σε νέα σωματικά περιγράμματα, απαλλαγμένα από τη συστηματική παραβίαση και τη φυσιολογία του που γίνεται “διαστροφική”, κομματιασμένα σώματα και εκτός ελέγχου. Ένα μετα-σώμα πέρα από την εμμονή με τις σωματικές διαφορές. Το σώμα αναγνωρίζεται ως ένα ζωντανό πολιτικό αρχείο, πραγματικά πυκνό και τεράστιο. Προϋπάρχουν συνδέσεις και σχέσεις που αν τις εξετάσουμε προσεκτικά, θα δούμε ότι το αρχείο του σώματος μας είναι συνδεδεμένο με την ιστορία της πόλης, την ιστορία του σχεδιασμού, των τεχνολογιών, και πηγαίνει πίσω χιλιάδες χρόνια. Το σώμα μας λειτουργεί σαν το σώμα του πλανήτη. Όταν προσθέτω μερικά νέα μόρια σε αυτό το τεράστιο αρχείο διαβίωσης, είναι μόνο μια μικρή λεπτομέρεια. Είναι ένας τρόπος ενδυνάμωσης, από την άποψη μιας γνωστικής εμπειρίας, που ξαφνικά εντείνει διεργασίες που ήδη συμβαίνουν στο σώμα. Τώρα, αν το cyborg, το ψηφιακό σώμα ή γενικότερα το «καινούργιο σώμα» που εξελίσσεται αποτελεί όχημα για την 68
(τεχνολογική) υπέρβαση της κοινωνικής κρίσης είναι αβέβαιο, ωστόσο εξερευνεί νέες ασάφειες και πολυμορφισμούς ενός “σώματος”, που είναι τόσο υλικό όσο και πολιτιστικό. Ξαναδιαβάζοντας τον τίτλο no-body, τώρα, σκέφτομαι πως δεν εννοούσα τίποτα περισσότερο ή λιγότερο από την άρνηση σε μια στάσιμη αντίληψη γύρω από το σώμα, καθώς η σάρκα δεν μπορεί, για την ώρα, να αμφισβητηθεί.
* Το παρόν κείμενο υιοθετώντας την ερμηνευτική προσέγγιση ενός αναγνωστικού και ερμηνευτικού (α)συνεχούς δεν κλείνει με τελεία καθώς δεν διαρθρώνεται και ιεραρχικά. Αφήνει το κείμενο ανοιχτό για αναθεωρήσεις, διαφορετικές προσεγγίσεις και επανεγγραφές. Αναζητά τους όρους μιας δημιουργικής πειραματικής ενσώματης μετα-γραφικής προσπάθειας του λόγου. 69
Σημειώσεις no-body
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36.
Wikipedia the free encyclopedia. Avatar (computing) ό.π. Ναρκωτικό ό.π. Πόνος ό.π. Rhizome (philosophy) ό.π. Cyborg Artaud, Antonin. Για να τελειώνουμε με την υπόθεση του Θεού. 1999. Αθήνα: Αιγόκερως Wikipedia the free encyclopedia. Body without organs ό.π. Φάρμακο ό.π. Snuff film Laing, Ronald D. Ο εαυτός και οι άλλοι. 2004. Αθήνα: Καστανιώτη Foucault, Michel. Ο Nietzsche, η γενεαλογία, η ιστορία, στο Τρία κείμενα για τον Nietzsche. σελ 56-57 Flesh and Machines: How Robots Will Change Us by Rodney A. Brooks, 8 We Are Not Special Συλλογικό. Επιμέλεια, Εισαγωγή: Μακρυνιώτη, Δήμητρα. Τα όρια του σώματος, Διεπιστημονικές προσεγγίσεις. 2004. Αθήνα: Νήσος Frank, Arthur W. The Wounded Storyteller: Body, Illness, and Ethics, Second Edition. 1995. Chicago: Univ. of Chicago Press. 29 Foucault, Michel. Η γέννηση της βιοπολιτικής. : Παραδόσεις στο Κολλέγιο της Γαλλίας (1978-1979) 2012. Αθήνα : Πλέθρον Douglas, Mary. Purity and Danger. An analysis of the concepts of Pollution and Taboo. 1966. London,New York: Routledge Foucault, Michel. Οι μη κανονικοί : Παραδόσεις στο κολέγιο της Γαλλίας (1974-1975). 2010. Αθήνα : Βιβλιοπωλείον της Εστίας. 316 Μαυροζαχαράκης, Μανόλης. Το κοινωνικο φυλο με αφορμη την Judith Butler. Σειρά μεγάλοι στοχαστές. Συλλογικό. Επιμέλεια, Εισαγωγή: Μακρυνιώτη, Δήμητρα. Τα όρια του σώματος, Διεπιστημονικές προσεγγίσεις. 2004. Αθήνα: Νήσος. 33 Lombroso, Cesare. Criminal Man. 2006. United States: Duke University Press Deleuze, Gilles & Felix Guattari. Καπιταλισμός και σχιζοφρένεια, Ο αντι-Οιδίπους. 1977. Αθήνα: Ραππα. κεφάλαιο 1: Επιθυμητικές μηχανές. Butler, Judith. The Psychic Life of Power. Theories in Subjection. 1997. California: Stan ford University Press. σελ 2. Federici, Silvia. Ο Κάλιμπαν και η μάγισσα : Γυναίκες, σώμα και πρωταρχική συσσώρευση. 2011. Θεσσαλονίκη : Εκδόσεις των Ξένων. σελ 132 Braidotti, Rosi. 1994. Body-images and the Pornography of Representation. Knowing the Difference: Feminist Perspectives in Epistemology, Kathleen Lennon & Margaret Whitford, (επιμ.). Νέα Υόρκη και Λονδίνο: Routledge. Foucault, Michel. Επιτήρηση και Τιμωρία. 1989. Αθήνα : Κέδρος - Ράππα Πρακτικά διημερίδας. Metamorphoses of Corporeality Art Body Technology. 2014. Κέρκυρα: Ιόνιο Πανεπιστήμιο - Τμήμα Τεχνών Ήχου και Εικόνας. Wertheim, Margaret. The Pearly Gates of Cyberspace: A History of Space from Dante to the Internet. 1998. New York: Norton Hayles. N. Katherine. How We Became Posthuman: Virtual Bodies in Cybernetics, Lit erature, and Informatics. 1999. Chicago: University Of Chicago Press Cronenberg, David(director, writer). Existenze. 1999. Stars: Jude Law, Jennifer Jason Leigh, Ian Holm Balsamo, Anne. The virtual body in cyberspace. 1996. The Cybercultures Reader. David Bell. 2000. London: Routledge Wikipedia the free encyclopedia. Cybersex Ο όρος επινοήθηκε το 1975 από τον Ted Nelson στο βιβλίο του υπολογιστή Lib / Dream Machines. Nelson, Ted. Curriculum Vitae: Theodor Holm Nelson. Betsky, Aaron. From Cruising to Community, Queer Space: Architecture and Same-Sex desire. 1997. New York : William Morrow Preciado, Beatriz. Testojunkie. 2013. Feminist Press.σελ 38 Stüttgen, Tim. Post-porn-politics, Queer-feminist Perspective on the Politics of Porn Performance and Sex-work as Culture Production.symposium, Reader. 2010. Berlin: B_Books, pg26 B.Preciado ό.π., pg51 F.Guattari- Soft Subversions 70
37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64.
ό.π., pg77 Katjia Diefenbach Preciado, Beatriz. Testojunkie. 2013. Feminist Press. σελ 51 Kroker, Arthur. Body Invaders: Panic Sex in America (Culture Texts). 1987. NSt. Martin’s Press Όρος του William S. Burroughs από το αντίστοιχο βιβλίο του The Soft Machine που εκδόθηκε το 1961 και αφορά το πώς οι μηχανισμοί ελέγχου εισβάλλουν στον οργανισμό. Norbert Wiener. Cybernetics: Or Control and Communication in the Animal and the Machine. 1948. σελ 168 Scott, Ridley (director), Hampton Fancher, David Webb Peoples (writers). Blade Run ner. 1982. Stars: Harrison Ford, Rutger Hauer, Sean Young Stelarc. From Psycho-Body to Cybersystems: Images as Post-Human Entities. 1999. The Cybercultures Reader. David Bell. 2000. London: Roytledge Kleinman, The Illness Narratives: Suffering, Healing, and the Human Condition. 1988. New York: Basic Books Kleinman, Arthur and Kleinman, Joan. How Bodies Remember: Social Memory and Bodily Experience of Criticism, Resistance, and Delegitimation Following China’s Cul tural Revolution. 1994. New Literary History. 710-11. Osborne, T. Of health and statecraft. 1997. In Petersen, A., & Bunton, R. Foucault. Health and medicine. New York: Routledge. Niccol, Andrew (director, writer). Gattaca. 1997. Stars: Ethan Hawke, Uma Thurman, Jude Law Franca Ongaro Basaglia and Maria Garza Giannichedda.Παρουσίαση στο συνέδριο «Les ambiguite du concept de sante dans les societes industrialisees», Organisa tion de cooperation et de developp ment economiques, Paris 1975. Μετάφραση: Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου. William Burroughs. Γυμνό γεύμα. 2003. Αθήνα: Απόπειρα. σελ. 26 Canguilhem G. The Normal and the Pathological. 1991. New York: Zone Books. Scarry, Elaine. The Body in Pain, The Making and Unmaking of the World. 1985. United Kingdom: Oxford University Press Cioran, Emil. Στοχασμοί. 1988. μτφρ. Κ. Παπαγιώργης. Αθήνα: Εξάντας Canguilhem G. The Normal and the Pathological. 1991. New York: Zone Books. Φράση του Γάλλου χειρούργου René Leriche το 1936. Αρτινός, Αποστόλης. Το Αντί-Κείμενο Του Βλέμματος. 2014. Ballard, James Graham “J. G.” Crash. 1973. United Kingdom: Jonathan Cape David Cronenberg(director,writer with Ballard).Crash. 1996. Stars: James Spader, Holly Hunter, Elias Koteas Η έννοια της απόλαυσης στην λακανική θεωρία είναι εντελώς αντίθετη από την έννοια της ηδονής. «Προχωράει ¨πέρα από την αρχή της ηδονής¨. Το αποτέλεσμα της υπέρβασης της ηδονής δεν είναι περισσότερη ηδονή αλλά πόνος, αφού το υποκείμενο μπορεί να αντέξει μόνο μια συγκεκριμένη ποσότητα ηδονής. Πέρα από αυτό το όριο, η ηδονή γίνεται οδύνη. Αυτή ακριβώς η ¨οδυνηρή ηδονή ¨ονομάζεται από τον Lacan jouissance (απόλαυση)» Dylan, E., 1996. Εισαγωγικό λεξικό της λακανικής ψυχανάλυσης, σσ.157-158. Bataille, Georges. Ο ερωτισμός. 1981. Αθήνα: Εντροπία Kroker, Arthur. Body Invaders: Panic Sex in America (Culture Texts). 1987. NSt. Martin’s Press 2. The Pleasure of Catastrophe, σελ 13 Cronenberg, David(director, writer). Videodrome. 1983. Stars: James Woods, Debbie Harry, Sonja Smits Αριστοτέλης. Μελαγχολία και Ιδιοφυία : Το 30ό πρόβλημα. 1998. μετάφραση Αλόη Σιδέρη. Αθήνα: Άγρα Butler, Judith. Σώματα με σημασία. 2008. Αθήνα : Εκκρεμές. σελ142 Braidotti, Rosi. Metamorphoses: Towards a Feminist Theory of Becoming. 2002. Cam bridge: Polity Press Deleuze, Gilles & Felix Guattari. A thousand plateaus: capitalism and schizophrenia. 2005. μτφρ. Brian Massumi. London: Minessota University Press. How Do You Make Yourself a Body without Organs Taylor, Sue. Hans Bellmer. The Anatomy of Anxiety. 2000. Cambridge: MIT Press. 71
Παράρτημα εικόνων
σ. 34-35 εικ. 01 : Η Αφροδιτη της Μήλου. Kατά πάσα πιθανότητα από τον γλύπτη Αγήσανδρο ή ο Αλέξανδρο, γιο του Μηνίδη από την Αντιόχεια του Μαιάνδρου. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Venus_de_Milo_Louvre_ Ma399_n4.jpg/800px-Venus_de_Milo_Louvre_Ma399_n4.jpg εικ. 02 : Cave of the Hands στην επαρχία Santa Cruz στην Αργεντινή http://c8.alamy.com/comp/A9J0YM/argentina-santa-cruz-province-cueva-de-los-manoscave-of-the-hands-A9J0YM.jpg εικ. 03 : The Third of May. Francisco Goya. 1814 https://upload.wikimedia.org/wikipedia/ commons/thumb/f/fd/El_Tres_de_Mayo,_ by_Francisco_de_Goya,_from_Prado_thin_ black_margin.jpg/1280px-El_Tres_de_Mayo,_ by_Francisco_de_Goya,_from_Prado_thin_ black_margin.jpg εικ. 04 : The Young Ladies of Avignon - 1907 Pablo Picasso https://dotwe.files.wordpress.com/2014/11/ picasso-les-demoiselles-davignon-700x700.gif εικ. 05 : Carol Rama (Torino 1917) https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/236x/04/2d/03/042d03450c4831752e29ccc6f070eb32.jpg εικ. 06 : Edouard Manet - Olympia https://upload.wikimedia.org/wikipedia/ commons/thumb/5/5c/Edouard_Manet_-_ O l y m p i a _ - _ G o o g l e _ A r t _ P ro j e c t _ 3 . j p g/1280px-Edouard_Manet_-_Olympia_-_ Google_Art_Project_3.jpg
εικ. 05 : Distortions. André Kertész. 1933. https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/236x/ ab/ba/21/abba2107cb3c133765eb6345be90b254.jpg εικ. 06 : Daniel Paul Schreber in Julian P. Hobbs’ film “Memoirs of My Nervous Illness http://gaycitynews.nyc/gcn_522/tony.gif εικ. 07 : David Lynch – Distorted Nude 16 http://welcometotwinpeaks.com/wp-content/ uploads/david-lynch-distorted-nude-16.jpg εικ. 08 : Henri Matisse drawings h tt p : / /a r t- e d u c 4 k i d s .w e e b l y. c o m / u p loads/8/9/6/9/8969100/2298495_orig.jpg?0 εικ. 09 : Cindy Sherman, Untitled 258, 1992 http://boijmansp.blob.core.windows.net/images/3286-(mk)_large.jpg εικ. 10 : Hans Holbein christ in the tomb http://2.bp.blogspot.com/-GrxuJH8lwL4/TalaB1MnjcI/AAAAAAAAG9o/c4SWde46OuI/ s1600/Holbein%2BDead%2BChrist.jpg σ. 38-39 εικ. 01 :Καρέ από την ταινία Sick: The Life & Death of Bob Flanagan, Supermasochist του Kirby Dick εικ. 02 : unknown, από το περιοδικό chic εικ. 03 : The Nightmare. Henry Fuseli. 1781 h t t p s : / / l e s c o n c e p t s . f i l e s .w o r d p r e s s . com/2008/08/752px-john_henry_fuseli_-_ the_nightmare.jpg εικ. 04 : Coke Wisdom O’neal. Blue nude http://mixedgreens.com/media/ files/9729ce4278db9f3ff477e3533501882c. jpg σ. 40-41 εικ. 01 : Κομμένο χέρι ανθρώπου μεταμοσχευμένο στο πόδι του για να μην καταστραφούν οι ιστοί του. Κίνα. http:// edition.cnn.com/2015/07/24/health/severed-hand/ εικ. 02 : Andy Dixon, Red Nude (2013) http://40.media.tumblr.com/22a1b58936d97cdb34620c29337b296e/tumblr_nv4rzkfjLx1sd8q4zo1_1280.jpg εικ. 03 : Fran Herbello. A imaxe e semellanza https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/236x/ b5/bf/67/b5bf671621da3ae3c7b8aff74bb10fa2.jpg εικ. 04 : Robert Mapplethorpe, Man in a Polyester Suit (1980). https://s3-us-west-2.amazonaws.com/sfmo-
σ. 36-37 εικ. 01 : Gertrude Stein Next to Her Portrait Portrait by Picasso Photo by Man Ray htt ps : / / b i b l i o k l e pt .f i l e s .wo rd p re s s . com/2012/02/ray_stein.jpg?w=739 εικ. 02 : Otto Dix, Half-Nude, 1926 http://ayearofpositivethinking.com/wp-content/uploads/2010/06/Dix-Half-Nude-1926340x500.jpg εικ. 03 : Herbert Bayer, Self-Portrait, 1932 https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/564x / 4 e / 1 a / 5 d / 4 e 1 a 5 d 5 fe a 8 4 4 2 6 e 7 a e 2 f7650e15cd78.jpg εικ. 04 : unknown, από το βιβλίο “Telepresence and bio art” by Eduardo Kac 72
maopenspace/wp-content/uploads/2011/02/ polyestersuit1.jpg εικ. 05 : PARTS. Eva Stenram http://www.siobhandavies.com/media/ thumbnails/uploads/exhibitions/evastenram/ part8-eva-stenram-for-web_page_image_500. jpg εικ. 06 : André Masson’s cover for the first issue of Acéphale. (1936) http://www.nem.tku.edu.tw/courses/modernity/2B/image/Masson_Acephale.gif σ. 42-43 εικ. 01 : Virus conficker εικ. 02 : Choy Ka Fai. Prospectus For A Future Body http://designandviolence.moma.org/wp-content/uploads/2014/10/03-BMR.jpg εικ. 03 : Hans Bellmer. La Poupée (The Doll), detail. Paris, Editions GLM, 1936. http://www.artic.edu/reynolds/images/ E31665.jpg εικ. 04 : Καρέ από το βίντεο How To Have Cybersex On The Internet http://img.youtube.com/vi/PBDKEn-TeQg/hqdefault.jpg εικ. 05 : Egon Schiele. Bended female nude https://dantebea.files.wordpress. com/2014/01/egon-schiele-bended-femalenude.jpg εικ. 06 : unknown εικ. 07 : Del lagrace volcano
h t t p : / / a r t t h ro b . c o . za / u p l o a d s / 2 f 7 d 30b30cc24b899def8247273a9a bc-06022010-81014_200_max.jpg εικ. 09 : Implant by karborn - DOS virus Implant σ. 46-47 εικ. 01 : Hans von Gersdorff’s Feldtbuch der Wundartzney (Strasburg, 1519). https://www.nlm.nih.gov/exhibition/historicalanatomies/Images/1200_pixels/gersdorff_ p21v.jpg εικ. 02 : Gustave Courbet, L’Homme blessé (The Wounded Man), 1844 https://s-media-cache-ak0.pinimg. com/736x/0e/62/96/0e6296a0869bdb65fe9296c3c96cbb59.jpg εικ. 03 : Καρέ από την ταινία Videodrome του David Cronenberg εικ. 04 : The McGill Pain Questionnaire by Melzack and Torgerson in 1971 http://brainnarratives.qwriting.qc.cuny.edu/ files/2015/06/full-image.jpg σ. 48-49 εικ. 01 : Jenny Saville Self Portrait http://static.guim.co.uk/sys-images/Guardian/Pix/pictures/2012/6/8/1339168172868/ Rubins-Flap-1999-004.jpg εικ. 02 : lifelike sex dolls. Photo by Vincent Kessler/Reuters εικ. 03 : Vito Acconci. Trademarks http://40.media.tumblr.com/tumblr_kvldv0lC5F1qzcdwko1_500.jpg εικ. 04 : Καρέ από την ταινία Coma. 1978. του Michael Crichton εικ. 05 : Arnold Schwarzenegger http://g02.a.alicdn.com/kf/HTB1.EpGJFXXXXaTXXXXq6xXFXXXD/Motivational-inspirational-quotes-font-b-Arnold-b-font-font-bSchwarzenegger-b-font-font-b-bodybuilding. jpg εικ. 06 : La Monnaie vivante by Pierre Klossowski and Pierre Zucca, 1970 εικ. 07 : Samuel Thomas von Soemmerring, female skeleton, http://www.isis.aust.com/stephan/writings/ sexuality/images/skeleton.jpg εικ. 08 : Félix Nadar hermaphrodites http://bcrfj.revues.org /docannexe/image/7200/img-3.jpg
σ. 44-45 εικ. 01 : hyper magazine vol1 εικ. 02 : unknown, από το βιβλίο “Telepresence and bio art” by Eduardo Kac εικ. 03 : Λογότυπο του site Pornhub εικ. 04 : Λογότυπο του Adrek Robotics εικ. 05 : Your Body Is A Battleground - Barbara Kruger - 1989 http://www.phaidon.com/resource/066-kruger-1989.jpg εικ. 06 : Leon Harmon and Ken Knowlton, ‘Studies in Perception’, 1997 http://lateral.culturalstudiesassociation.org/ issue2/theory/taylor/media/Taylor-07-Studies%20in%20Perception-1998.jpg εικ. 07 : Marcel Antunez Roca https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/736x/07/a7/c0/07a7c0f484ca0573642eed5fa81ad4a3.jpg εικ. 08 : Clive van den Berg, Cyber Erotics 73
σ. 50-51 εικ. 01 : The Gross Clinic - thomas eakins https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9c/EakinsTheGrossClinic.jpg εικ. 02 : The Anatomy Lesson of Dr. Nicolaes Tulp - Rembrandt http://www.academia.dk/Blog/wp-content/ uploads/The_Anatomy_Lesson_Tulp.jpg εικ. 03 : Maria Magdalena. Caravaggio https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ed/Mary_magdalene_caravaggio.jpg εικ. 04 : Gustave Courbet. Le Désespéré http://www.cineclubdecaen.com/peinture/ peintres/courbet/desespere.jpg εικ. 05 : Ene liis. Semper Oasis http://images.jamescohan.com/www_jamescohan_com/12078563253b9e73f0.jpg
http://41.media.tumblr.com/ef0230ea91e419ac63aa3ef51b6c7e8b/tumblr_ mk94x1GGpz1rs5t0eo2_500.jpg εικ. 03 : Chris Burden. Glass http://www.theartstory.org/blog/wp-content/uploads/2014/12/screen_shot_2013-0506_at_124710_pm-13E7D5189020CD2958A. png εικ. 04 : untitled 2 Performance Documentation (from Binding Ritual, Daily Routine) Mary Coble https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/564x/ fe/7d/78/fe7d786a9ff0fc11d8dd64c86bb24e95.jpg εικ. 05 : Susan Grabel Art that Explores the Human Dimension of Social Issues htt ps : / / k l e b e s a d e l .f i l e s .wo rd p re s s . com/2012/06/venus_in_proliferation_vip001. jpg?w=640 εικ. 06 : Dan Fischer https://s3.amazonaws.com/files.collageplatform.com.prod/image_cache.jpg εικ. 07 : Otto Dix Wounded Soldier http://1.bp.blogspot.com/-IPvfdA4wq9k/TcjAymrlgHI/AAAAAAAAAAg/URy35mq1D-g/ s1600/2_ottodix_1%255B1%255D.jpg εικ. 08 : Jaz Harold http://dbprng00ikc2j.cloudfront.net/work/ image/713817/slide/20130706200428-consumation2.jpg εικ. 09 : Καρέ από την ταινία Tetsuo The Iron Man.1989. του Shinya Tsukamoto
σ. 52-53 εικ. 01 : Hieronymus Fabricius, Operationes chirurgicae, 1685 http://www.byassrarebooks.co.uk/Images/ Books/5266-X.jpg εικ. 02 : Fran Herbello. A imaxe e semellanza https://s-media-cache-ak0.pinimg. com/236x/96/01/bcee6dccbcda0c0a8621.jpg εικ. 03 : Athanasia Vidali. Surfacing abysses http://athanasiavidali.com/wp-content/ u p l o a d s / 2 0 1 4 / 1 1 / E p i fa n e i a ke s - av y s soi-1-1024x708.jpg εικ. 04 : Ο σκεπτόμενος. Ογκύστ Ροντέν. 1902 http://2.bp.blogspot.com/-VLNcFaxav0o/USYZS3sW4nADP8/A/s1600/asterias9931.jpg εικ. 05 : Liu Xiaodong http://image.invaluable.com/housePhotos/ christies/29/161529/H0027-L06016875.jpg εικ. 06 : Six-breast από την ταινία Necropolis. 1987 εικ. 07 : A Public Cervix Anouncement. Annie Sprinkle https://pbs.twimg.com/media/CTqzKZdUwAAgHne.jpg εικ. 08 : Elli Souyoultzoglou-Seraidari or Nely, Mona Palva at the Parthenon from the series Acropolis Nudes, 1927 http://3.bp.blogspot.com/--HqDVymsU5Y/ TsA/HNVbFAgsYAY/s1600/nelly.jpg
σ.56-57 εικ. 01 : Τorso of a young man - Constantin Brancusi https://classconnection.s3.amazonaws. com/514/flashcards/2847514/png /torso-13E785EE4AC0A2A2901.png εικ. 02 : Edvard Munch - scream http://lh6.ggpht.com/SWGjLSdKmQ-e3iVuYMLuN1883SFSMekLs0mCxECzhUPrJT3Lve6Ou1YyGPw=s1200 εικ. 03 : Please touch.cover design for le surréalisme.1947. Marcel Duchamp https://s-media-cache-ak0.pinimg. com/736x/4e/0f/82/4e0f82336cbf3770cd106452ca5c7192.jpg εικ. 04 : unknown εικ. 05 : Tsioumas Stergios. For you my love. MMCA http://www.mmca.org.gr/europeana/wp-content/
σ. 54-55 εικ. 01 : Ashley Bickerton εικ. 02 : Yves Klein. Anthropometries 74
uploads/2012/09/TAKIS_1976.076SC.0771_derivedA6.jpg εικ. 06 : Ane Teresa. Barboza http://www.oldskull.net/wp-content/uploads/2014/10/AnaTBarboza8.jpg εικ. 07 : Robert Heinecken.12 figsquares.1967 https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/736x /35/9a/0f/359a0fcc091c8fc3cb0756e37c107f30. jpg
press.com/2014/06/1922_prinzhorn-artistry-of-the-mentally-ill_c.jpg?w=1272 εικ. 02 : Richard Maloy. clay http://i245.photobucket.com/albums/gg62/ witchyhoy3/xoxxoxoxo/Maloy-05.jpg εικ. 03 : Sorrow. Vincent van gogh εικ. 04 : Bogdan Rata, The Cure. 2010 http://www.cosminnasui.com/wp-content/ uploads/2011/02/Bogdan-Rata-The-Cure.jpg εικ. 05 : Rape, 1945. Rene Magritte https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/736x/ db/8e/03/db8e03bfe47da6b1846fe95c0b33d473.jpg εικ. 06 : Sarah Lucas. Great Britain biennale http://sfaq.us/wp-content/uploads/2015/05/1e96b119f90f-4970-a773-530f76ce0f12-620x372.jpeg εικ. 07 : La Folie des Grandeurs. Rene Magritte.1961 εικ. 08 : Drawing of the Day 332. D.Horowitz http://x3.cdn03.imgwykop.pl/c3201142/comment_ TvIXJedznz0bidv0oLwfBLD31hahznT6.jpg εικ. 09 : City of the Broken Dolls A Medical Art Diary, Tokyo 1993-96 http://ecx.images-amazon.com/images/I/ 71CAJZV48PL._AA160_.gif
σ. 58-59 εικ. 01 : Gustave Courbet The Origin of the World & ORLAN The Origin of War http://41.media.tumblr.com/971f992d00016d6632919a6fe915fef2/tumblr_n0ze8kY1mA1qekiwco1_1280.jpg εικ. 02 : Liu Xiaodong (b.1963), The Nude Black Maya (2009) https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/236x/ bc/39/ab/bc39ab1bfd2a12b74ff04425ce1280.jpg εικ. 03 : Anna Randal - symbiosis http://art-sheep.com/wp-content/uploads/2015/05/Rik_Garrett_02.jpg εικ. 04 : A Self Portrait of Suffering frida kahlo http://www.artyfactory.com/art_appreciation/portraits/frida_kahlo.jpg
σ. 63-64 εικ. 01 : A woman for Gods. Paul Klee https://upload.wikimedia.org/6/67/Paul_Klee_-_A_ Woman_For_Gods_-_Google_Art_Project.jpg εικ. 02 : John O Reilly. War series εικ. 03 : Second Skin, Esmay Wagemans https://thecreatorsproject-images.vice.com/ content-images/contentimage/no-slug3e.jpg εικ. 04 : Torso of venus. Van gogh http://www.wikiart.org/en/vincent-van-gogh/torso-of-venus εικ. 05 : Je Suis Kali - Kali Ursula Hughes εικ. 06 : francis bacon three studies for a crucifixion http://www.tate.org.uk/art/images/work/N/ N06/N06171_10.jpg εικ. 07 : Woman in Her Bath Sponging Her Leg,” Edgar Degas, pastel, ca. 1883 εικ. 08 : Samuel W. Alderson. crash test dummy εικ. 09 : My Birth, 1932. Frida Kahlo https://news.artnet.com/wp-content/ news-upload/2015/03/my-birth.jpg εικ. 10 : Suzanne Lacy. From the series Anatomy Lesson. Photo by Rob Blalack. http://blog.art21.org /wp-content/uploads/2012/11/anatomy-lesson.jpg
σ. 60-61 εικ. 01 : Isabella Gilbert dimple machine http://1.bp.blogspot.com/_P0Dk4x8O7NA/TC8aDo/mWKTH1zy-To/s320/beauty_machine.jpg εικ. 02 : Otto Dix. Little girl http://l7.alamy.com/zooms/69d032eeb9c448bdbd00514f49f9354f/otto-dix-littlegirl-dy9y2a.jpg εικ. 03 : Thomas Eakins carrying a woman. 1885. Photograph, circle of Eakins https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/736x/ ae/18/10/ae18108694528438534e727f85a85699. jpg εικ. 04 : unknown. geography of the body εικ. 05 : Eadweard Muybridge. https://auxochromo.files.wordpress.com/20 11/04/3695958436_43ae8a57db.jpg εικ. 06 : Sasha Waltz & Guests. Körper Kūnai http://www.vilniusfestivals.lt/uploads/userfiles/Ko%C3%8C%CB6rper_%20Uhlig_05.jpg σ. 62-63 εικ. 01 : Hans Prinzhorn: Artistry of the Mentally Ill 1922 https://mediartinnovation.files.word75
Βιβλιογραφία
Agamben, Giorgio. Homo Sacer: Κυρίαρχη εξουσία και γυμνή ζωή. 2005. Αθήνα: Scripta. Artaud, Antonin. Για να τελειώνουμε με την υπόθεση του Θεού. 2001.Αθήνα: Αιγόκερως. Artaud, Antonin. Η μεγάλη ημέρα και η μεγάλη νύχτα. 2001.Αθήνα: Αιγόκερως. Balsamo, Anne. Technologies of the Gendered Body: Reading Cyborg Women. 1996. United States: Duke University Press. Bataille, George. Ο Ερωτισμός. 2001. μτφ. Κ.Παπαγιώργης, Αθήνα: Ίνδικτος. Burroughs, William S. The soft machine. 1961. United States of America: Olympia Press. Burroughs, William S. Γυμνό γεύμα. 2010. Αθήνα : Τόπος. Butler, Judith. Bodies That Matter, On the Discursive Limits of ‘’Sex’’. 1993. U.Kingdom: Routledge Canguilhem, Georges. The Normal and the Pathological. 1989. Michel Foucault (Introduction), Carolyn R. Fawcett, United States: Zone Books. Deleuze, Gilles & Felix Guattari. A thousand plateaus: capitalism and schizophrenia. 2005. μτφρ. Brian Massumi. London: Minessota University Press. Deleuze, Gilles & Felix Guattari. Καπιταλισμός και σχιζοφρένεια, Ο αντι-Οιδίπους. 1977. Αθήνα: Ραππα. Deleuze, Gilles. Η κοινωνία του ελέγχου. 2001. Αθήνα: Ελευθεριακή Κουλτούρα. Cioran, Emil. Στοχασμοί. 1988. μτφρ. Κ. Παπαγιώργης. Αθήνα, Εξάντας-Νήματα. Douglas, Mary. Purity and Danger. An Analysis of the Concepts of Pollution and Taboo. 1996. U.Kingdom: Routledge. Critical Art Ensemble. Η μηχανή της σάρκας. 2006. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις των ξένων. Foucault, Michel. Abnormal - Lectures at the College de France 1974–1975. 2004. London and New York: Verso. Foucault, Michel. The Birth of the Clinic. 2003. United Kingdom: Taylor & Francis. Foucault, Michel. The History of Sexuality. Vol. 2: The Use of Pleasure. 1990. New York: Vintage Books. Foucault, Michel. Madness and Civilization - A History of Insanity in the Age of Reason. 1988. New York: Vintage Books. Federici, Silvia. Ο Καλιμπάν και η μάγισσα. Γυναίκες, σώμα και πρωταρχική συσσώρευση. 2014. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις των ξένων.
76
Haraway, Donna J. Simians, Cyborgs, and Women - The Reinvention of Nature. 1990. U.Kingdom:Routledge. Jacobs, Katrien. Janssen, Marije. Pasquinelli, Matteo. C’lickme: a netporn studies reader. 2007. Amsterdam: Institute of Network Cultures. Kac, Eduardo.Telepresence and bio art - Networking Humans, Rabbits and Robots. 2005. United States: University of Michigan Press. Mitchel, Andrew. Lewty, Jane. Armand, Louis. Pornotopias Image, Apocalypse, Desire. 2008. Prague: Litteraria Pragensia. Lombroso, Cesare. Criminal Man. 2006. United States: Duke University Press. Pallasmaa, Juhanni. The Eyes of The Skin, Architecture and the Senses. 2008. Sussex: Wiley-Academy. Parisi, Luciana. Abstract sex philosophy biotechnology and the mutations of desire. 2004. New York: Continuum. Preciado, Beatriz. Testo Junkie - Sex, Drugs, and Biopolitics in the Pharmacoponographic Era. 2013. New York: The Feminist Press. Sennett, Richard. Flesh and Stone: The Body and the City in Western Civilization. 1994. New York: Norton. Sprinkle, Annie. Post-Porn Modernist: My 25 Years as a Multi-media Whore. 1998. United States: Cleis Press. Sontag, Susan. Η νόσος ως μεταφορά-Το Aids και οι μεταφορές του. 1989. United States: Farrar, Straus and Giroux. Stüttgen, Tim. Post/porn/politics : symposium/reader : queer_feminist perspective on the politics of porn performance and sex_work as culture production. 2010. Berlin: B_Books. Wiener, Norbert. Cybernetics, control and communication in the animal and the machine. 1961. United States: MIT Press. Μαρνελλάκης. Γιώργος. Στενές επαφές φύλου, σεξουαλικότητας και χώρου. 2014. Αθήνα: futura. Πρακτικά διημερίδας. Metamorphoses of Corporeality Art Body Technology. 2014. Κέρκυρα: Ιόνιο Πανεπιστήμιο - Τμήμα Τεχνών Ήχου και Εικόνας. Συλλογικό. Επιμέλεια, Εισαγωγή: Μακρυνιώτη, Δήμητρα. Τα όρια του σώματος, Διεπιστημονικές προσεγγίσεις. 2004. Αθήνα: Νήσος. Τερζάκης, Φώτης. H εποχή της αντιψυχιατρικής. 2013. Τρίκαλα: Επέκεινα.
77
Φιλμογραφία
Cronenberg, David (director,writer with Ballard).Crash. 1996. Stars: James Spader, Holly Hunter, Elias Koteas Cronenberg, David(director, writer). Existenze. 1999. Stars: Jude Law, Jennifer Jason Leigh, Ian Holm Cronenberg, David(director, writer). Videodrome. 1983. Stars: James Woods, Debbie Harry, Sonja Smits Dick, Kirby. Sick: The Life & Death of Bob Flanagan. 1997. Stars: Bob Flanagan, Sheree Rose, Kathe Burkhart Niccol, Andrew (director, writer). Gattaca. 1997. Stars: Ethan Hawke, Uma Thurman, Jude Law Scott, Ridley (director), Hampton Fancher, David Webb Peoples (writers). Blade Runner. 1982. Stars: Harrison Ford, Rutger Hauer, Sean Young Softley, Iain. Hackers. 1995. Stars: Jonny Lee Miller, Angelina Jolie, Jesse Bradford Zwartjes, Frans. Pentimento. 1979. Stars: Helen Hedy, Moniek Toebosch, Trix Zwartjes Jonze, Spike (director, writer). Her. 2013. Stars: Joaquin Phoenix, Amy Adams, Scarlett Johansson Clark, Larry (director), Harmony Korine (writer). Kids. 1995. Stars: Leo Fitzpatrick, Justin Pierce, Chloë Sevigny
78
Butler, Judith & Malabou, Catherine. 2011. You be my body for me: body, shape, and plasticity. Hegel’s Phenomenology Of Spirit. Baur, Michael and Houlgate, Stephen, A companion to Hegel. Oxford, U.K. : Wiley-Blackwell. Goffman, Erving. Stigma: Notes on the Management of Spoiled Identity. 1986. Νέα Υόρκη: Touchstone Irigaray, Luce. This sex which is not one. 1985. United States of America: Cornell University Press. Jackson, Shelley. Patchwork Girl (hypertext). 1995. Massachusetts: Eastgate Systems Klossowski, Pierre. Living Currency. 2015. United Kingdom: Bloomsbury Publishing PLC Mauss, Marcel. Techniques of the Human Body. 1973. London and New York: Routledge. Schreber, Daniel Paul. 2000. Memoirs of My Nervous Illness. New York: New York Review of Books. Serres, Michel. Το Παράσιτο. 2010. μτφρ. Νίκος Ηλιάδης, επιμ. Διονύσης Καββαθάς. Αθήνα: Σμίλη Taylor, Sue. Hans Bellmer. The Anatomy of Anxiety. 2000. Cambridge: MIT Press. Theatre of Cruelty. Artaud, Antonin. The Theatre and its Double. 1994. New York City: Grove Press Hayles, Katherine. How we became posthuman. Virtual Bodies in Cybernetics, Literature, and Informatics. Chicago and London: The University of Chicago Press Sahlins, Marshall. Χρήσεις και καταχρήσεις της βιολογίας : Μια ανθρωπολογική κριτική της κοινωνιοβιολογίας. 1997. Αθήνα : Αλεξάνδρεια Fraser, Mariam and Greco, Monica. The Body, A Reader. 2004. London and New York: Routledge. Guattari, Félix. Soft Subversions. 1996. Los Angeles: Semiotext(e)
79
Περαιτέρω αναφορές
Bordo, Susan, Unbearable Weight: Feminism, Western Culture, and the Body. 1993. Berkeley: University of California Press
n
o
-
b
o
d
το [μη] σώμα
Καραβέλα Ηρώ // irokaravela@gmail.com επιβλέπουσα καθηγήτρια : Έβελυν Γαβρήλου
Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2016 Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας 80
y
81