Dushkuaru
Dushkuaru
Dushkuaru
Sierra Nevada de Santa Marta, “bungingʉma she ʉnkangawi” o “laboratorio de lengua Dʉmʉna” Valledupar, © 2017.
Dushkuaru
Nenega gonka (redacción): Julian Malo Barro Guakanka (narradora): Maria Elena Gil Daza Nenega Shangonka (editor): Ismael Conchacala Gil (Sabayu) Nenega shanka (ilustración): Ismael Conchacala Gil (Sabayu)
Laboratorio de Lengua kua Nawinzhe gʉgian she ʉnkangawi: Imaru, nawi kuimandzina ʉnkʉshizha, zhiguiya, zhiwinkubi nakʉn nushimʉndzi go nekanka. Memeru nawinzhe gʉgian agʉni jintsha awega zhiguanʉn nushi mʉndzi. Laboratorio de lengua es un proceso de los jóvenes Wiwa para la investigación, reflexión y producción que tiene como fin, fomentar el desarrollo de la lengua Dʉmʉna.
Ima zhinzhoma zhinguiru nigangua guga awemdzi, gonkandzinaga ʉgʉtshikungui inkinesha kua naga gonka guaka aun nanka. Nashka bimagaru imamba shi zhakʉndza awega nanuwenru akimengui iba ʉguiya awʉnka. Ima zhinzhomaru Laboratorio iba nekʉnukandzinanzhe name. Ninguna parte de esta publicación, las ilustraciones inclusive puede ser reproducida total o parcial, sin la autorización de los integrantes del comité de escritores Wiwa que integra el Laboratorio de lengua. Sin embargo, se puede usar para fines educativos y desarrollo de la lengua Dʉmʉna.
Laboratorio de Lengua Dʉmʉna o“bungingʉma she ʉnkangawi 2017
Dushkuaru Kʉnkʉnarga kʉtu gawʉn naya awankua, meku kinkuma nekuemdzi, ʉgawi kʉnduma zhiko, zhiko nekuemdziru, kʉtu wandua kuega mowangʉma kumbi.
Kʉtu mowa kumbi ukuemdzi kʉnwa. Bukue nayanka nʉnkua, ime kʉwaikin, shetazhi kinkuma.
Indzui, mundzui kua maindzui zhanekuwanshka ime guaka: —Iwaru kʉtu tuʉn nayʉnga ni. Ime iya, bukue nayuwemdzi nakun nazhingui shetanuwa awanshka kinkuma. Awanshka andugangui kinkuma. Iwina zhʉnguashka anzhiwʉnguiga kaya: —Ni kʉtuki meme ningua zozunka nanu; “mʉkʉtua awʉnga kima nʉna”. Ime kayuwanshka rishimʉnka nanuwenru, rishima. Anduga nukua meki nekʉnka nanuwenru, nukua. Mundzui, maindzui zhanekuwanshka anzhiwʉnguiga, bukuengui kʉ akawa, awemdzi angasha kʉtu tuan. Awenru naya awankua kʉtu nugeku kinkuma; Amka she zhingo nekuemdzi kʉnwa.
Iwina meme nakun nʉnkueru anzhiwʉnguiga tuʉn naya.
Meku kinkumguashka kʉtu wantukuega kushamba kʉwanka kʉte, tukueru zinguazi inzhagi ukuemdzi naya. Nayʉn katenaka nekuashka ingui shkua kʉtu memengui wantukuega te, tua. Ime tukueru, ingui zhituna naka. Ingui iyamba nakuashka kʉwankangui gaga.
Ime tukuashka zhinguiru anzhiwʉngui, kumatuna ukuemʉndzi, kʉnshina aki iyamba kʉme, kʉme, kʉme: “bimi, uski, bimi asalku” kai pashkuashka zhinguiru, Dushkuaru, “zhinʉnguiga anzhanungui zhinʉnguiguemdzi” bina, bina, kʉnwa dumangui: —An ade, memangui ʉnkʉshizhun, an ade memangui ʉnkʉshizhun. Ade aweningua umba me
shé naitana uye kʉnwa awanarga, memangui kima nʉwa nʉkunega, ade, nʉkameda awakuaga mʉguarun. — Ikuemdzi itamaka mʉsi yuna.
Ime anzhiwʉnguiga tukueru kʉso yuna. Anzhiwʉnguiga kʉsongui dziraka kʉtʉnguemdzi kaya: —Umba joma ushi. Iwa kima uski mikiparuga. Ime kaya ukuambaru amka joma.
Anzhiwʉnguiga ime she kite, ukuemdzi kʉtu gawʉn angashasana awanka. Anzhiwʉnguiga kʉn sakʉn angasha, awenru memengui meku naya awendzi kundumanburu akuegamburu zhiko, zhiko awendzi ingui kʉnwa.
Nekʉnukuashka ango.
memengui
anzhiwʉnguiga
she
Awenru ingui ime iya: “an ade memangui ʉnkʉshizhun, wa ade zha nawega, memangui ʉnkʉshizhun”
Memekin ika nʉnkua iwina zhʉnguashka anzhiwʉngui kaya: —Ay ade, iwa zhinguiru gegʉra turuma sakʉn arguʉga kima nʉna.
Ukueru anzhiwʉnguiga kaya: —Wa, akimengui zhiguanʉmʉnuka nukun. Ukueru men argua ukuemʉndzi, yunun nazhingui ingui saga zhanekuashka kʉtana ukuemzdi ʉguiya: —ade iwa zhinguiru turuma zhankura kima nʉna. ʉnzhiwʉnguigaru anduga: — wa. —Mekin kaya.
Ukuashka anzhʉn, anzhiwʉnguiga: “ima kuisa ai iyume” ʉguana ukuashkangua anduga nukuakin.
Dushkuaruga ime anzhiwʉngui kaya: —Ade iwa zhinguiru turuma gakua nekʉnpʉna.
kima
Ime kekuemdziru argua gegʉrga. Ime awankua, indzui mundzui, maiguaka zhanekuashka ingui kʉtana ukuemdzi anzhiwʉngui kaya:
—Ade turuma ya kʉ kʉnata ijanʉn kima nuga. Meme name makegua buey kima warguʉnga nuga. Ukueru anzhiwʉnguiga kaya: — Wa, zumengui ni. Ukueru anzhiwʉnguiga mena kangasha. Mena meku kinkumguashka, kumkena turumamke zhʉnga tua.
Ukuambaru menaga ʉguana: “akimengui iyʉnusha tshui, kumkenamke ime turuma tugaru, terga ningua zha nuka”. Ukuashka Dushkuaru amka kinkuma ukuemdzi, angaga kʉnwa.
Bukue kʉwakuemdzi, dzuiku, shekungua kupinun nʉnka tuwa. Shigi, meme, shigi meme. Ukuashka ukʉnamke turuma nanasana ukuambaru menaga kaya: —Ida, bin te nugeru nune ushi, imamke turuma sikuma kima ʉwa.
Ukuashka zhinguiru Dushkuaru guama shir: —Dzinguaka nʉnkʉni “dukushuiru zhama, dzira zhuraru, lema nanki” nʉnkambaru dzirandzina angaga nukuwemdziru widun nankura kimʉna. Ime menaga nukukuashka zhinguiru uguana: “¿ima kuisakin nunakega meme zhigashe awanka nanun ki nanu?” Anshteru kʉwankangui gaga tukuambaru, she zhingo, bue inguimba, turuma imengʉma kuskezhi ʉntenka nʉnkua, kʉndza ukuemdzi yuna. Anzhade nugeku mena kʉtana ukuemdzi ʉguiya: —…Imakime kin zhazhin. Ukueru anzhadegaru guaka: —Duskuaru zhinguiru, nʉkʉzhigashe ukʉni, ʉwame turuma angusga yunʉnguashi, anzhe yʉnuwenguikima kʉnzhanun nanka na. —guaka.
Awankua, makendzui, ʉtshiguaka zhanekuashka iwakewa ingui bue aso kʉtana. Ukuashka anzhiwʉnguiga aso soshkuemdzi, bue shinamba kʉme, kʉme, kʉme. Ime pashkuashka zhinguiru: —memangui ʉnkʉshizhun, memangui ʉnkʉshizhun, aweningua kʉnwaki nakutshʉka zhaneka.
Anzhiwʉnguiga ime pʉ ukuemdzi zhinguiru ʉnkʉguanʉmpana. Pashinki agonekun nanka tukuambaru; inkituʉmpana, guama ʉnkaguiyʉmpana, agʉni ashanukuʉmpana. Ukuemdzi zhinguiru Dushkuaru iba neshikin kuampana awanka, dzinguaka.