Gʉmtshinanzhe inguna El Camino del Muchacho
Atanquezka diciembre 2018 ima kuimamburu nʉn nawi nekankura inguna / El Taller se realizo en Atanquez para contar algo de nuestra infancia:
Victor J. Montero Yawimaku Coronado Camilo J. Daza
Asesores: Karol Ramirez Ismael Conchacala Julian Malo B
Nenega Shangonka: Sabayu (Ismael conchacala) Nenega Taller gunekanka: Ismael Conchacala, Karol Ramirez Se agradece a: Visión Ágape
© Casa Wiwa
2018, Atanquez, Cesar.
¿Ni inguna ima zhinzhima? ¿Que trata las historias? Ima zhinzhoma bunankaru Atanquez, Casar Wiwaka zhinzhoma Dʉmʉnamba gawʉnkura zhiguiyʉn nushi ime go nekanka, kuimamburuga gonka. Imaru dugamburu ekʉna dzinekanka inguna dzingonka. Mema dzingo aunushashka kima nawigangua nekʉshena aunuka, inzhina gegʉrgaru dugamburu neshi tshikuaga. Meme go nekankamba zhinguiru kʉ tuakuaga, dugamburu ni neshi, zen kakʉnakanka, ningui neka awawinaye dzinekanka dzingonka. Ime ekʉnagangui dzingonkamba tua awʉnkurahska kima gegʉrgaru duga inzhina kʉnzhazhi tua ukura nekʉshena awʉnka, nawi Wiwagaru inzhina dugamburu tukura. Ime nashka ima zhinzhomambangui menamburuga gonka zhinguiru tun nankura. Ime nʉnkamba kima nawigangua iwamdzi agʉni menandzinangua zhinzhoma dzingonka tuʉnkuraye shi kakʉndzʉn nukunkura. Memeru inzhina kʉnzhazhi menamburu tukura nekʉshenuwanye. Estas historias se elaboran en el marco de talleres de creación en la lengua Dʉmʉna en Casa Wiwa, Atanquez. Se trata de fragmentos de narraciones autobiográficos, que revela en parte, la infancia y la experiencia de vida de la niñez en la Sierra. Las historias de la niñez está cargada de labores cotidianas, sus miedos, sus hazañas frente las dificultades en el caminar de la infancia. Cabe recalcar que estas historias nos da una perspectiva sobre la concepción de la niñez en el contexto de la Sierra Nevada de Santa Marta. Nos queda faltando las niñas en esta participación, pero el silencio nos resulta retadora y nos compromete para poder visibilizar las voces de ellas también.
Ra zen nʉkʉnakanka Gonka: Yavimaku Coronado Iwina zhʉnguashka kima ranzhimamaga, Rongoyka mʉndzi, bukuengʉmangui Kesurua zhaginugeku ubeju atunshʉn nangasha, ranshiduga Euclide nʉn.
Awanka nʉnkua inguna bua nayʉn nukuagurashka, mʉskʉla namtʉmpana uka ʉnkatukugeru ranzhiduga Euclide kaya: Mʉlakitanguʉn ʉnkasesa ukuzhi, zha mʉguanu. Ime ʉguiya ukugashka gʉgʉ niso: Nawinshimamaga zha nekeka nukuniki muye, “mʉlmekin ubeju atunsha nekunkuremdzi, mʉlakingui Rongoy sʉgʉnashʉn naya”. Ime nʉguiga ʉnkatukugueru raga kaya: ¿Wa memeki nekaye? Ʉnkaya ukuaguremdzi; tshiwamba angaga, mʉlaa gaga nukuagurashka, nʉgʉntuna “bion meru dumeguma awazhingurashki nanu” ʉguana. Ukueru anzhengui mulaa unzhu akui, akui, akui ukuaguremdzi kʉn akuiamburu te, te, te ingina nʉn kʉnzhu, kʉnzhu neshi dumeguma. Ukuashka razhiduga zidua zu amtun, nʉnka tua. Akʉ memakin mekin nekʉn nukuagurashka dzui we zhanekʉnpʉga tua. Meme dumegubi nukuaguremdzi ʉnkaya: Mʉlamekin kekuzhi. Ʉnkekuaguremdzi amkanguazi zhuazhi meku ubeju atunsha.
Ukuaguremdzi zhuazhi, zhuazhi, uragamba kʉtana. Mʉlaa zhanekuashka ranzhimama, anzhingʉma Juanki nʉn kinkuma, ukuemdzi amkanguazi neshizha: Ya ubeju kʉ atunsha awamkuaki nuku. Neshishkueru, raga minsha gʉgʉ iso: An ade, kʉ atunsha ukusin. ʉguiya ukuagurashka neshizha: Meme
Inzhue
bukuengui mengasha awanaruga nʉnka umbangui sʉgʉmeshugi, akʉ dumegubi nukuamkua nanakuaga. Neshishkuashka, razhidugaga
gʉguiso:
Ade dumegumʉn nukun nukusin. Ime ʉguiguagurashka newinzhimama unguzi ja, amtukuemdzi agʉni neshizha, neshisha, neshisha, ukueru. Awi ingui nekaya: Ni neshi bukuengui mengashanarga nʉnka, mamadzuisa we zhanegashkangua umbangui metugi, zidua nʉgiyʉn nukuau, dumeguma mʉnukuieru nʉkʉzhigashayunazhi namashayʉn nukuau. Ime nawinzhimama ja amtankangui, nekekuashka netukuashka nekaya:
kima zen nekʉnaka
Iwa mekin mekamedun, ʉzhiwʉn, memengui mengasha awananga anzhengui, nʉkʉnekʉn mʉnukunkue guanshi metanʉnka nanʉnka waru.
Ukuemdzi newizhimamaga nekaya: Shetazhi mamadzuisa se anzhanekʉmpanuwashka nayʉnkura kimʉna, nekaya.
Ukue ranzhidugaga nʉguiya: Nawingui nekʉnzhʉnga dumeguma nukusa zhaneka, naya nenzhanekuni kima ʉwa. Ime zhiguiguguaguremdzi ʉnkaya: Ma zhaneka. Uyamenguʉn, raga mʉguiya ukuashkangua nʉnukuni muya zhaneka. Akʉ nʉnukua awamʉnandu uragaka ʉnte nukuʉnenguasha. Meme ranshindugaga, nuguiguashka, raga uguana “an mimiru akimeshki nʉkayu wa zha awega” ugungugemdzi ranshidugamba aguiya: Meme name kewa zhinguiru, shetanuwa awashka. Ime ranshindugamba aguigugashka unguzi ja amtʉkuemdzi nʉkaya: Newinzhimamaga ubeju atushʉn mʉlame nekaya awanka, narangua ingunarga dumegubi makuma ukusa zhaneka. Akʉ nawinzhimamaga nekayanaye nekankure mʉlmengui, Rongoyka kinkuma aunenguashaa. Awanka nara inguna buarga mula, dumegubi makuma ukura zhaneka. Uragʉrga naya nenzhanekungui sʉgʉnesha nawinzhimama. Awanka nʉnkua anzhengui shetanuwa ukuashka nawingua nawinzhimama nʉngui Rongoy nekura kangagangui kʉn guzhi argua. Nahingui karuamba ituna ukuagurashka, nawinzhimamaga minsha kʉn zhingaga ukuemdzi nekaya: Mawiga agʉni ʉnzhula nʉngaga kayaru mʉlamengui nekuzhi akʉ, dziwa nekʉnkaye kima wazhina shetunsha zhaneshi nakumpʉna. Nekekuemdzi zhuazhihi neka tukuagure nawigangua zhuazhi zhiwʉn kʉso, kʉso, naya. Anzhengui nawinzhimamaga nʉguianaye wazhina zhituna tua ukugashka dziwa wazhina mʉndzi bʉnmana te
nakʉnpʉnga, tukugashka zen nʉkʉnakanguiki ukuashka ningua, dziwa nʉnzeska nunkuame. Meme neshingui uragamba kinkuma, nekankura.
Ubeju Sakʉn Gonka: Victor Julio
Indzui zhᵾnguashka kima ranzhabuga zhanekuashka, Dunarua dzinguakʉrga.
ubeju
sakᵾn
nangasha,
bukue
Awanka nᵾnkua argua , mᵾskᵾlaa namsi nukuashkangua. Anzhengui ra mema kangagaka ituna te, ukua, ukua, ukua, neka. Ukugemdzi, kʉn wanamba angaga ime zhiguazhi “ranzhabu zha nᵾguanᵾn nuka, ubejuki saka nuka”. Ra men nushinguiki dzuiku zhanekʉnpana. Ukuamba zhinguirru zhingui ukugemdzi yuna uragᵾrga, meku kᵾtana, ukugemdzi ranzhabu minsha shizha. Ukuashka nᵾgaguiya terga nuka.
Ukueru zen nᵾkᵾnashi ranzhabu kena naya, meku kinkuma ukugashka nᵾkaya: — Ni awi iwakewa, memaru men dumegumaki mᵾnushemdzi kima iwakewa nakᵾn mʉnuga. Ukuemdzi nashizha: — ubeju tua muye.
Ukueru gᵾgiso: — Tuni ukuin, yama kangaga tengua tun
nunkuin Ukue zhinguiru ranzhabu nᵾkaya: — Ingui sakawa, akᵾ iwa
ubeju nukuyununi mawenru mitanᵾnka nanᵾnka warun. Nᵾnkue kima ra ime zhiguazhi argua, “iwa natanun nankashki nanu, ubeju bin nukuᵾnka tuᵾnga nᵾnkatun”. Anzhengui imᵾnaka ukua ukugashka karuaka ᵾnte tua, inzhame ukuguemdziru yuna uragarga ubeju nanzhu.
Eku kᵾtana ukugashka ranzhabu tshikerumba te nukua nashizha shukua ubeju mᵾkᵾtshi: —Tun nʉnkuin.
Ukuamba ingui nangasha, ra azhi namkuashkangua argua, arguᵾn nukugashka ubeju nangui yunᵾnte tua ukuambaru kiskuma. Mᵾrangᵾma ukuashka anzhengui ra zen zhiguazhi ingui yuna. Kᵾtana ukugashka ranzhabu nᵾkaya: —Iwa
mᵾndziru zidua mᵾsakunwaye kima mauga.
ubeju
ATANQUI RANZHADEZHANA GUGɄN YUNANARGA Gonka: Camilo José Daza
Indzui zhʉnguashka dzuiku zhanekʉnpʉnguashka ranzhabuga nʉguiya:
Ranzhingʉma matshu sakᵾn naya ushi. Ukueru anzhengui naya awanaruga, kangaga sakaa, nukugashkangua nᵾkatununi andugaki nukusanʉnpana uka tukugeru zhinguiru uragᵾrga ingui naya.
Awanka nʉnkua uragamba, kinkumgugashka ranzhabuga nashizha: Ya matshu tua Meme nashishkueru gᵾgʉ iso: Tun nʉnkuin kᵾ, kangaga binguashkangua nᵾkatununi uyen. Meme ᵾguiya ukugashka nashizha: Kesuruangua saka awamkaki nuku. Ukueru gᵾgʉ iso: Anduga mᵾla zhᵾneku mᵾndziki tua ukuashka, tun nᵾnkuambaru naka nekuin. Ukueru ranzhabu nᵾnukuᵾn nukuemdzi nᵾkaya: Ʉnzhinaki mᵾnguakuu, mengua saka awamka nʉgʉtshʉkuahi nugameru, nayuni muye zhinguiru ingui nai mawᵾnka, iwinaru men kima nuka nʉna, munzhizhi memʉna te tshituanka kima nʉgandziguikua.
Nʉkaya ukue zhinguiru ingui naya zhuazhihi, ʉnka kinkungugashka dzinguakanayengui kesurua sᵾmbua te, tua ukugambaru inzhameshᵾn naya, inzhameshega ukugashka matshu zhuazhi, zhuazhihi naya uragᵾrga ukuambaru ragaru ʉzhiwʉn akᵾso, zhuazhingui meku ingui corral nukuamba, shi ate ukugemdzi jaluma ipa. Ukuemdzi ponton yuna azhi namsi, awankua ingunamba yunᵾn nukugashka matshu nayasana, nekuashkangua ʉna minsha kʉshunsha angasha, ukugashkangua, yunun nʉnkueru ingui zhigʉntuna uragʉrga. Ukueru ʉndua nekʉnga nᵾnkuambaru zen zhiguazhi gugᵾn argua. Mᵾlamekin singunguru nukueku ituna, ukugemdzi inzhame uyuna uragaka, kᵾndzia. Ime neshi nukugasngka uragʉrga mʉndzi ranzhabu, ja amtanka atuna ukuemdzi nashizha: Ni sakᵾn ingui umba nakᵾn mᵾnuka. Ukue zhinguiru ra mawᵾmpana: unzhueru iyumpana ranzhabuga nashizha. Ukue raga gᵾgiso: Akᵾ zen nᵾkᵾnashi rashkua yunᵾnga ᵾnkatugashka. Ukuambaru duma nᵾkaya ukuemdzi nuguiya: Meme nᵾnkambaru manzhiduga dumakaya kayaru yunawa. Ukue zhinguiru ra zen zhiguazhi singunguru nandza yuna ranzhiduga nʉn.
Awanka nʉnkua ingunamba ʉnguzi zen nʉkʉnashi, nukueru ranzhiduga amashekaki kaya, nushinguiki kʉtana ukuagurashka ranzhadezhana kinkuma ukuemdzi iyamba kute. Sᵾgasha ukuge zhinguiru neka awanarugakin aguiya ukuashka nᵾkaya: Iwa argua nenzhanekuni awᵾnka kima tuga unzhuengua nanu tuan zhaneka mʉkʉtʉngua zhaneka. Ʉwame kima guazi Ingri nugeku kᵾwan arguʉnkura, shigi meru dzuitunai arguʉnkura nanʉnka. Awanka nʉnkua anzhengui argua.