20081203b

reportage

Door Ivo van Woerden

De geheime missies van tv-maker Chris Ryan

‘Ik schootop

mensen OM ZE TE vermoorden’

In het Discovery-programma Chris Ryan’s Elite Police reist Chris Ryan de wereld over om te helpen bij het bestrijden van drugskartels en ­terroristische organisaties. ‘Als je geen angst voelt ben je een ­leugenaar, klinisch dood of heb je een psychische stoornis.’

H

et is een kille donderdagavond als Chris Ryan (47) in het Villiershotel in het Britse dorpje Buckingham Revu ontvangt. Hij is net klaar met het opnemen van de laatste aflevering van zijn programma Chris Ryan’s Elite Police in Sri Lanka en is er nog helemaal vol van. ‘Het zijn de warmste, aardigste mensen die je kunt ontmoeten,’ zegt Ryan. Hij heeft het niet over de Tamiltijgers die sinds 1997 staan aangemerkt als een terroristische organisatie.

Nee, hij heeft het over de speciale eenheid van de Sri Lankaanse politie die hen moet bevechten en daardoor in de laatste 25 jaar meer dan 450 mensen heeft verloren.

Ryan: ‘Ik stond met de commandant voor een gedenksteen en bij elke naam zei hij: ‘Die ken ik, die zag ik sterven en die ving een kogel op.’ De dag dat we weggingen was er weer een grote aanval vlak bij het hotel waar we verbleven.’

Ryan noemt zo’n gevecht terloops en in één adem met de pluspunten van het eiland. ‘Het gebied is fantastisch mooi. Ze opereren er in een jungleachtige omgeving.’

#49|2008| www.revu.nl

Observatiemissie

28

Chris Ryan is een held. En dan niet eentje die weleens een zielige verdwaalde poes uit een boom heeft gered. Hij is een échte held, die geschiedenis schreef met hoe hij uit Irak ontsnapte tijdens de Eerste Golfoorlog.

Met het 22ste Britse Special Air Services (SAS)

werd hij in 1991 met zeven collega’s naar Irak gestuurd als hospik bij de observatiemissie Bravo Two Zero. Een helikopter dropte hen achter de vuurlinie om informatie in te winnen over de ­positionering van de Irakezen en de aanwezigheid van scudraketten. De missie mislukte jammerlijk.

Omdat de mannen de verkeerde radiofrequentie hadden meegekregen werd hun SOS niet gehoord en moesten ze zichzelf zien te redden. Ze besloten gezamenlijk naar de Syrische grens te vluchten.

In zijn boek De achtste man beschrijft hij de helse tocht van acht dagen. Hij had slechts twee ­pakken koekjes tot zijn beschikking en na dag vijf moest hij het zonder water stellen. Helemaal alleen – zijn zeven maten waren dood of gevangengenomen – en balancerend op de rand tussen leven en dood

Jack Sillito In 1942 vluchtte SAS-soldaat Jack Sillito 160 kilometer door de westelijke Sahara in Noord-Afrika. Chris Ryan overtrof zijn recordvlucht met ruim 110 kilometer. In zijn boek De achtste man zegt Ryan dat de vlucht van Sillito wel heel andere ­elementen in zich droeg. ‘Mijn grootste vijand was de kou, zijn tegenstander de hitte. En hij had geen rivier om uit te drinken of om hem de weg te wijzen.

Hij moest navigeren met de zon en de sterren en condenswater ­opvangen in ­achter­gelaten jerrycans.’

29

Farc-jacht. het lokale team waarmee chris ryan in Colombia samenwerkt.

zag hij uiteindelijk een bouwvallige schuur in Syrië liggen.

Helse tocht

Even later was hij op weg naar Damascus om bij de Britse ambassade te vertellen wat hij had doorstaan. Ryan was na de tocht door de barre en ’s nachts ijskoude woestijn zwaar vermagerd en uitgedroogd. Op twee zwerende voeten legde hij ruim 270 kilometer af. Hij dronk water uit de Bijbelse modderrivier de Eufraat en ook uit een plasje naast een fabrieksgebouw, waarvan hij later hoorde dat daar radioactief materiaal werd verwerkt. Hij blies onderweg een auto op, schoot de inzittenden van een volgende wagen dood en hij sneed met een mes de keel van twee verdachte Irakezen door, allemaal om zichzelf in veiligheid te brengen. De gedachte aan zijn vrouw Janet en zijn dochter Sarah hield hem op de been. Ryan zegt er nu, zeventien jaar later, het volgende over: ‘Elke dag dacht ik: beam me up, haal me hier weg, ik ben bang, ik wil naar huis en ik wou dat ik nooit bij de SAS was gegaan. Maar vijf minuten later gaf ik mezelf een trap onder m’n kont en zei: kom op jongen.’

En over de mensen die hij heeft omgelegd: ‘Ik heb nooit op mensen geschoten om ze te verwonden,

Tanja Nijmeijer

wel om ze te vermoorden en dat is heel bizar. Bij de SAS los je een probleem op met geweld. Ieder land moet zo’n organisatie hebben. Onschuldige burgers kunnen in een situatie terechtkomen waarin criminelen of terroristen hen dreigen te vermoorden. Dan moet je een organisatie hebben die ­onderhandelen mogelijk maakt. Als dat niet lukt, vormt een eenheid als de SAS de noodzakelijke laatste strohalm. We zaten heus niet duimen te draaien in de hoop erop uitgestuurd te worden, maar als er dan een operatie binnenkwam, dachten we ‘Oh, here we go.’ Je moet je werk uitvoeren en wij deden dat heel klinisch.’

In de favela’s

Zo’n held is Chris Ryan dus. Iemand die als 24’s Jack Bauer of als James Bond een rol in zijn eigen film heeft gespeeld. Al valt daar met hem niet mee te spotten. ‘De media en tv maken het mogelijk om, laten we zeggen, door het vizier van een Apache-helikopter mee te kijken. Je ziet het doel, bijvoorbeeld een vrachtauto, langzaam in zicht komen. Hij komt dichter- en dichterbij.

Iedereen wacht op het moment dat de kogels de truck ingaan en dat hij op zijn minst explodeert!

Maar wat men zich niet realiseert, is dat er twintig mannen in die auto zitten en dat die waarschijnlijk

allemaal moeders en vaders hebben en vrouwen en kinderen. Doordat we van oorlog computer­spelletjes en actiefilms maken, worden we ongevoelig voor wat echt gebeurt. Als ik nu terugdenk aan wat ik in Irak en bij andere missies heb meegemaakt, denk ik aan die arme jongens die niet meer thuis zijn gekomen. Aan beide zijden.’

Om te voorkomen dat Chris Ryan’s Elite Police eenzelfde effect zou hebben heeft hij van ­tevoren heel duidelijk gezegd dat niets mooier moest ­worden voorgesteld dan het daadwerkelijk was.

‘What you see is what you get,’ zegt Ryan. ‘En dat is al heftig genoeg.’

In de eerste aflevering trainde hij mee met de ­BOPE (Batalhão de Operações Policiais ­Especiais) om daarna op missie mee te gaan in de favela’s (sloppenwijken) van het Braziliaanse Rio de ­Janeiro. ‘We werden er anderhalf uur beschoten.

Langer dan dat het programma duurt, dus je krijgt niet alles mee op tv, maar reken maar dat ik ­ontelbare kogels heb moeten ontwijken.’

Het verkeerde signaal

Daarna trainde hij mee met de Junglas in ­Colombia, de Sunkar in Kazachstan, de BOA in Polen, de Policia Federal in Mexico en de eliteeenheden van Israël en Sri Lanka. Hoewel Ryan op een echte missie meegaat en van tevoren alles krijgt uitgelegd over de speciale wapens, zie je hem tijdens de uitzending niet gewapend meevechten.

‘Het risico was te groot. Ik ben er in de rol van presentator met een filmploeg en dus vind ik dat ik het verkeerde signaal afgeef als ik een wapen draag. Stel dat je wordt gepakt. Juist als je dan gewapend bent, kun je je als presentator niet meer verantwoorden.’

Naast het filmen tijdens een vuurgevecht moet het überhaupt moeilijk zijn geweest om toestemming te krijgen van de elite-eenheden om zomaar alles vast te leggen. ‘Absoluut,’ zegt Ryan. ‘Het is een paar keer voorgekomen dat we geen gezichten mochten filmen. Bijvoorbeeld in Polen. Daar

In Colombia vocht Chris Ryan mee tegen het linkse rebellenleger FARC (Fuerzas Armadas ­Revolucionarias de Colombia). Volgens Ryan wordt de FARC steeds zwakker. ‘Ze hebben veel gijzelaars die ze iedere nacht verplaatsen. Over een tijdje moeten ze wel uiteenvallen.’ Ryan noemt als voorbeeld presidentskandidate Ingrid Betancourt die na zes jaar door de FARC gegijzeld te zijn in juli van dit jaar samen met drie Amerikaanse en elf Colombiaanse ­gegijzelden werd bevrijd.

In september 2007 kwam ook de Nederlandse Tanja Nijmeijer in het nieuws toen haar ­dagboeken werden aangetroffen. Ze vecht mee met de FARC maar uitte in de boeken onder de naam Eillen kritiek op haar leidinggevenden. Daarna werd er voor haar leven gevreesd. De krant El Tiempo trof haar naam in november nog aan op een lijst van 55 FARC-leden die zouden zijn geïnfiltreerd bij vijf universiteiten. Colombia heeft inmiddels een arrestatiebevel tegen haar uitgevaardigd.

Chris Ryan kent de naam Nijmeijer maar al te goed. ‘Ik heb zeker over haar gehoord. Ik denk dat pas duidelijk wordt hoe het haar precies is vergaan als de FARC wordt ontmanteld. Op dit moment begeven ze zich meer en meer in de cocaïneproductie. De concurrentie is moordend en daarom zal dat hun ondergang worden.’

31

Blackwater Chris Ryan was bijna voor de BBC ­terug naar Irak gegaan, maar het bleek te ­gevaarlijk. ‘Ik wilde een programma ­maken over Private Military Contractors, dus over particuliere bedrijven die mensen verhuren om mee te vechten of om het leger te beveiligen. Het publiek weet niet hoeveel geld daarin omgaat. Een vriend van mij heeft een klein bedrijfje opgericht en verdient iedere dag een half miljoen pond (730.000 euro). Dat doet hij sinds de oorlog is begonnen. Denk aan bedrijven als Blackwater waar prominente leden van de Amerikaanse overheid eigenaar van zijn. Dezelfde mensen die ons de oorlog in hebben gestuurd. Zij verdienen miljarden.’

wonen die jongens heel dicht bij de criminelen.

Als we ze herkenbaar in beeld zouden brengen, kan dat desastreuze gevolgen hebben voor hun veiligheid en die van hun familie. Bij de aflevering over Israël zie je zelfs helemaal geen gezichten.

Het is best moeilijk om zo een programma te maken want ik interview iemand die een bivakmuts draagt. Probeer daar maar eens een connectie mee te maken, laat staan iemands gezichtsemoties over te brengen.’

De deuren van de elite-eenheden gingen voor Ryan open vanwege zijn achtergrond als SAS-soldaat.

‘Daardoor vertrouwden ze erop dat ik ze niet in de maling wilde nemen met dit programma. Na elke shoot waren ze altijd tevreden. Niemand heeft risico’s gelopen of domme dingen gedaan.’

Bivakmutsen en bovendruk

Landen als Sri Lanka en Kazachstan zouden ook mee kunnen hebben gewerkt aan het programma

posttraumatische stress. Iedere opdracht na irak zorgde voor paniekaanvallen bij Ryan.

om propaganda te maken voor hun eigen strijd.

Ryan begrijpt die kritiek wel. ‘Die mogelijkheid is er altijd, maar we hebben er echt op gelet dat we geen opvallende dingen zouden tonen om ze in het zonnetje te zetten. We hebben gepoogd alles zo eerlijk mogelijk en zonder politieke ­boodschap weer te geven. Het was trainen, naar de wapens kijken, schieten en meegaan op ­missie, meer niet.

‘Iedere aflevering heeft bovendien een ander ­gevoel, van de jungle in Colombia tot de sloppen­ wijken van Brazilië. In Mexico zag alles er juist hightech en Star Wars-achtig uit. In Kazachstan hebben ze trouwens bizarre wapens. Je kan er iedereen in een kamer mee vermoorden doordat het de bovendruk sterk verhoogt en een enorme hitte afgeeft.’

Toch denken we bij mensen die bij elite-eenheden werken aan stoere jongens die juist van dat soort ‘speeltjes’ houden. Ryan: ‘Als mensen een zwart

# 49|2008| www.revu.nl

Word een Jack Bauer

32

Het ziet er altijd zo makkelijk uit. Jack Bauer die 180 km per uur achteruit rijdt, een U-turn maakt en dan vooruit op de weg terechtkomt om een groep terroristen te slim af te zijn. Of James Bond die van een grote afstand raak weet te schieten. Om te laten zien dat dat echt alleen voor gevorderden is weggelegd, organiseerde Discovery Channel een ‘Special Weapons and Tactics’-training en huurde daarvoor het bedrijf Spygames in, met ex-militairen die ons op een verlaten racebaan in Engeland de fijne kneepjes van het vak gingen bijbrengen.

De verslaggever die geen sportwonder is, geen rijbewijs heeft en nog nooit eerder een wapen heeft vastgehouden, toog erheen.

Een korte samenvatting: ■ Een pistool blijft makkelijk hangen als je het snel moet trekken.

■ Dekking zoeken in een open veld is moeilijk als je niet 1.70 meter en iel bent.

■ Als sniper moet je niet alleen op de roos mikken, maar ook rekening houden met de ­invloed van harde windstoten.

■H et maken van U-turns valt best mee als je tijdens de slip je voeten van het gaspedaal én de rem weet te houden.

■N aar een helikopter rennen gaat het beste gebukt. Anders bestaat de kans gescalpeerd te worden door de wieken.

■ En dan nog een tip als iemand op je af komt met een mes. ‘Rennen, vooral hard wegrennen.’

uniform, een bivakmuts en een semi-automatisch machinegeweer dragen, zien ze er sinister uit. Maar het beeld van mannen met speeltjes klopt niet helemaal. Deze jongens gaan achter de grootste criminelen aan. Ze pakken geen winkeldieven op, maar proberen een kartel of georganiseerde terroristische organisaties als de FARC en de Tamiltijgers te ontmantelen.’

Paniekaanval

De reden dat Ryan ooit zelf bij het leger is gegaan, had in ieder geval niets met het wapenarsenaal te maken of met het gedisciplineerde leven. ‘Mijn ouders zijn niet rijk. We gingen nooit op vakantie en ik wilde de wereld zien. Ik ging bij het leger en hoorde dat de SAS de hele wereld over ging.

Dat is iets voor mij, dacht ik, maar toen ik door de zware selectieprocedures heen kwam, realiseerde ik me niet wat de gevolgen waren. Het werd de grootste uitdaging die ik ooit in mijn leven ben tegenkomen.’

Het leverde hem naast een eremedaille ook een posttraumatische stressstoornis op. Iedere nieuwe opdracht na Irak zorgde voor paniekaanvallen en zelfs bij het opnemen van deze serie voelde Ryan weer angst, al relativeert hij dat snel. ‘Als je dat niet voelt ben je een leugenaar, klinisch dood of heb je een psychische stoornis. Het is goed om angst te voelen want dat zorgt ervoor dat je je bewust bent van je sterfelijkheid en je kwetsbaarheid. Het laat je anders denken. Je moet weten wat je doel is als je daar bent, anders geef je snel op. De agenten die we hebben gefilmd proberen misdaden op te lossen en criminelen te arresteren. Ik ben er heilig van overtuigd dat iedere agent dat doet omdat hij wil bijdragen aan een veiliger en beter land. Ze krijgen niet goed betaald, maar dat houdt hen niet tegen, want ze voelen tot in de kern van hun lichaam dat wat ze doen, goed is.’

Reageren? reactie@revu.nl

Chris Ryan’s Elite Police is elke woensdag om 22.00 uur te zien op Discovery Channel.