Hippocampus nr. 281 (nov./dec. 2020) by Hippocampus

Een compacte duikcomputer met het gloednieuwe Suunto Fused™ RGBM2 algoritme dat het mogelijk maakt om langer de onderwaterwereld te ontdekken. Groot, gemakkelijk afleesbaar kleurenscherm met aanpasbare functies en digitaal kompas! Draadloze connectiviteit met de Suunto Tank Pod en je smartphone maken het apparaat een perfecte buddy voor zowel de beginnende als de actieve duiker. De Suunto EON Core + Tank Pod zijn tijdelijk extra voordelig verkrijgbaar bij je Suunto Dealer.

* Deze actie is geldig van 14/9/2020 t/m 31/12/2020 of zolang de voorraad strekt bij de erkende Suunto Dealer in de Benelux. Deze actie is niet te combineren met andere aanbiedingen of acties. Vraag je Suunto Dealer naar de voorwaarden.

Mechelen P 004152 – TWEEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD (NIET IN JULI EN AUGUSTUS) VAN DE NEDERLANDSTALIGE LIGA VOOR ONDERWATERONDERZOEK EN -SPORT NELOS Nr. 281 – nov./dec. 2020

SUUNTO EON CORE + TANK POD

Normaal € 999,Nu voor € 699,- *

Sao Tomé Titicacameer Academische Zitting

BIJ AANKOOP VAN EEN ADEMAUTOMATENSET, 1STE & 2DE TRAP MET OCTOPUS, KRIJG JE ER EEN

CADE A FEESTDA US GE VEN TIJDEN GEN WOR DT MAKKS DE ELIJK

WINTER

EERSTE TRAP BIJ.

A ANBIED ING

MK17 EVO gratis!

MK17 EVO

R195 of

of MK25 EVO gratis!

MK25 EVO S600 MK17 EVO of MK25 EVO /S600 & R195. (INT & DIN)

MK17 EVO

MK17 EVO gratis! R195

of MK25 EVO

MK25 EVO gratis!

G260 MK17 EVO of MK25 EVO /G260 and R195. (INT & DIN)

Deze aanbieding is geldig bij de erkende SCUBAPRO Dealer en in de deelnemende landen. Ga naar de deelnemende erkende SCUBAPRO dealer met deze bon voor meer informatie. Alle erkende SCUBAPRO dealers kunt u vinden op scubapro.eu. Aanbieding geldig van 09/11 t/m 31/12/2020. Tot de voorraad strekt. SCUBAPRO.EU

Het duikmagazine Hippocampus – kortweg Hippo genoemd – draagt de wetenschappelijke naam van het zeepaardje en is het bondsblad van NELOS vzw, de Vlaamse duiksportfederatie. We informeren over zaken die van belang kunnen zijn voor onze jeugdduikers, sportduikers, instructeurs, technische duikers, duikers met een handicap, vrijduikers, vinzwemmers en onderwaterhockeyers. Maar ook artikels over het onderwaterleven, onderwaterfotografie en -videografie, duikbestemmingen en allerlei technische en wetenschappelijke info met betrekking tot de duiksport komen aan bod.

Nr. 281 november/december 2020

Van de redactie DOOR IVO MADDER Rare tijden, dat is het minste wat je kunt zeggen over

z'n Kortrijks georganiseerd

wat we vandaag meemaken. Een virus dat de wereld

worden. Ook zijn er enkele

al bijna een jaar lang in de greep houdt, een pandemie

examens Assistent-Instruc-

die al lang voorspeld werd, maar waarvan bijna ieder-

teur doorgegaan, was er een opleidingsdag voor de

een dacht dat het wel zou meevallen … Niet dus. Het

begeleiders van duikers met een handicap, konden de

coronavirus heeft een immense impact op de maat-

nieuwe 1*Instructeurs een uitgestelde Academische

schappij, op het sociale leven en uiteraard ook op het

Zitting bijwonen en was er zelfs een Algemene Ver-

Bondsnieuws

beoefenen van onze hobby. Trainingen, opleidingen,

gadering van het College der 3*Instructeurs mogelijk,

openwateractiviteiten, examens, evenementen, … ze

weliswaar gebeurde dit alles onder veilige corona-

Voor een gedetailleerd overzicht van het bondsnieuws in deze uitgave, zie blz.: ..... 4

worden telkens uitgesteld, geschrapt of onder zeer

maatregelen.

strenge, beperkende voorwaarden georganiseerd. Het

Verder lees je meer over de kleurstof uit purperslak-

is niet gemakkelijk, ook niet voor het redactieteam,

ken, wrakduikers die een mijnenveld voor de Zeeuwse

dat zich – net als zoveel anderen – heel flexibel moet

kust ontdekken, de Belgica-expeditie van Adrien de

opstellen en telkens opnieuw moet plannen en her-

Gerlache en vind je in dit magazine een terugblik op

schikken. Het is ons toch gelukt om een pareltje van

het project DUIK ERIN. De wereld staat niet stil en on-

een magazine af te leveren, met een paar reisverhalen

dertussen is het lang verwachte 'Naslagwerk Theorie

(Sao Tomé & 'Knalduik'), een expeditieverslag over de

sportduiken NELOS' beschikbaar, zijn we bij NELOS

geheimen van het Titicacameer en een bijhorend arti-

volop bezig met de productie van DIVES 2.0 en kijken

kel over het duiken op grote hoogte. We hebben twee

we vol verwachting uit naar betere tijden … waar-

wetenschappelijk artikels: de spinragproductie in een

schijnlijk is reizen naar verre bestemmingen nog niet

mariene bacterie en zeemijnproducerende kwallen die

voor onmiddellijk, maar kunnen we wel naar Frankrijk

zelfs zonder hersenen kunnen slapen.

en dan moet je misschien wel nog je FFESSM-certifi-

Naast het spannende seksleven van de ruwe alikruik

caat aanvragen?

Reportages Knalduik (dynamietvissers) ........................ 6-7 Onscheurbare shirts van spinnendraad ................................... 8-11 Het spannende seksleven van de ruwe alikruik .................................... 12-14 Purper (kleurstof uit purperslakken) ... 18-20 Zee in Zicht (De wereld van Kina) ........ 24-27 Wrakduikers ontdekken mijnenveld voor Zeeuwse kust ............................... 28-30 De geheimen van het Titicacameer...... 32-35 Duiken op grote hoogte .......................... 36-38 Themapark gewijd aan de zee (La Cité de la Mer) ............................... 40-41 Kreidesee in Hemmoor............................ 42-45 Zeemijnproducerende kwallen slapen zonder hersenen .....................46-50 De Belgica-expeditie (Adrien de Gerlache)............................ 52-55 Sao Tomé: de Caraïben van Afrika ....... 56-62 Onder de loep: Onderwaterhuis.NL .... 66-68 Sea Life Blankenberge ............................. 70-71 Strandjutten (kerststal) .......................... 72-73

Vaste rubrieken Duikspinsels: Facebookherinneringen...........5 Mijn buddy: De initiatieduiker................. 16-17 Club in de kijker: Kanaalopruiming op z'n Kortrijks ........................................... 22-23 Duikmateriaal onder de kerstboom..... 63-65 Close-up (Ruth Teerlynck)....................... 74-75 Retro-Hippo..................................................76-77 Hippoëzie (Storm)..............................................77 BEFOS-FEBRAS.................................................92 NELOS-Boetiek................................................. 96 Lopende agenda................................................97 NELOS-katern/Hippo-colofon...................... 98

presenteren we je nog een reeks biologische getinte artikels, die geschreven konden worden dankzij een

Hou het veilig en blijf gezond.

Ivo Madder

luwere periode tijdens de pandemie, zoals: Zee in Zicht (De wereld van Kina), een bezoek aan een themapark gewijd aan de zee (La Cité de la Mer) en aan de 'Zeehondenkliniek' in het SEA LIFE te Blankenberge en een verhaal over een kerststal gemaakt door een

Coverfoto: Bloemkoolkwal

strandjutter.

(Rhizostoma pulmo), halverwege in september. Lo-

Na die eerste lockdown konden er nog enkele activitei-

catie: Oosterschelde. Camera: Canon EOS 70D, ISO

ten plaatsvinden. Zo was er een clubuitstap naar Krei-

320, 1/250 sec. bij f/13. Lens: 10-17 mm. Foto: Rudi

desee in Hemmoor en kon er een kanaalopruiming op

Brocken.

Regionale info www.avos.be www.bravos-vzw.be www.limos-vzw.be www.ovos.be www.wevos.be

paddenstoelkwal

Raadpleeg de brochure NELOS-structuur, voor meer info over wie wat doet binnen NELOS. Je kan deze brochure downloaden via onze website: www.nelos.be/documentencentrum.

Correcties en/of opmerkingen i.v.m. de NELOS-cursusboeken en -dossiers: cursus@nelos.be. Correcties i.v.m. met de NELOS-infomap: infomap@nelos.be. Opmerkingen over didactische documenten, zowel PowerPointpresentaties, werkboekjes, dossiers of andere formulieren, kan je bezorgen via pptx@nelos.be of documenten@nelos.be. Tips, suggesties en opmerkingen over de 'Instructor Manual' zijn welkom via instructormanual@nelos.be.

AIG-ASSISTANCE Bij je duikschool kan je het persoonlijk verzekeringskaartje bekomen, met daarop volgende info: Policy number: ARENA 2.009.718/010. In geval van repatriëring/hospitalisatie ten gevolge van een duikongeval in het buitenland. Call Center: +32 3 253 69 16. Hippocampus nov./dec. 2020

Inhoudstafel Bondsnieuws

AI-examen

Academische Zitting 2020

van het 1e examen 78 Verslag Assistent-Instructeur met co-

DUIK ERIN (laatste keer)

Opleidingsdag Begeleider

ronavoorschriften.

10 jaar wordt het pro85 Na ject DUIK ERIN stopgezet.

Verslag van de speciale Academische Zitting, enkel voor de nieuwe 1*Instructeurs.

opleiding Begeleider voor 88 DeDuikers met een Handicap werd veilig georganiseerd.

FFESSM-certificaat

Wijziging betreffende de aanvraag van het FFESSM-duikleiderscertificaat om in Frankrijk zelfstandig te mogen duiken.

AV College der 3*I's

82 viering van de jubilarissen, Collegevergadering met

gevolgd door verkiezingen.

Van DIVES naar DIVES 2.0

tipje van de sluier wordt 90 Een opgelicht over het DIVES-systeem versie 2.

NELOS-artikelen in de kijker

nieuwe producten in de NELOS-boetiek: 94 Enkele het naslagwerk Theorie sportduiken, de visatlas 'Vissen in Zeeland' en het rugzakje voor jeugdduikers.

Controleer regelmatig de pagina www.nelos.be/corona op onze NELOS-website voor aanpassingen aan de richtlijnen met betrekking tot het duiken tijdens de coronacrisis. Als gevolg van aanpassingen opgelegd door de Belgische Nationale Veiligheidsraad, de Geneeskundige Commissie NELOS of het NELOS-Duikonderricht kunnen de richtlijnen steeds veranderen.

Hippocampus nov./dec. 2020

Foto: Frederik Rausenberger.

Duikspinsels

Facebookherinneringen Ik behoor tot de groep mensen die wel een Facebookprofiel heeft, maar daar weinig mee doet. Lezen wat anderen posten om op de hoogte te blijven van de roddels, daar blijft het meestal bij. Zelf iets posten gebeurt maar zelden. Af en toe echter doet Facebook je een suggestie waardoor je terug gekatapulteerd wordt in de tijd. Dat was begin oktober bij heel wat duikers zo en ook wij waren even opnieuw in Boulouris.

k heb dan wel nooit zelf aan de Stage deelgenomen, maar mocht een aantal jaar geleden de trouwste supporter van één van de deelnemers zijn. Het was een heel intense periode. De Zeestage kruipt niet alleen in de kleren van de kandidaten; het ganse gezin geniet mee. De theorielessen, het studeren, de examens en de pre-Stageduiken volgen elkaar op. Je sociale leven wordt even op pauze gezet. Dat was af en toe wel eens lastig, maar we gingen er samen voor en door. Ik wilde de proclamatie dat jaar dan ook voor geen geld missen en stond op donderdag samen met vele anderen de boten op

te wachten die binnenvoeren na de laatste duik. Daar op de kade kwam voor mij de ontlading. Te midden van een luid applaudisserend ontvangstcomité huilde ik tranen met tuiten. Ik voelde me zenuwachtig, dolgelukkig en emotioneel tegelijkertijd en de daaropvolgende uren gingen in een waas aan me voorbij. Sindsdien volg ik de proclamatie elke keer met de nodige spanning. Opnieuw leef ik mee met de kandidaten en ben ik in gedachten toch weer een beetje daar. Dit jaar was er echter geen uitgelaten menigte die de kandidaten en juryleden verwelkomde, geen polonaise op de binnenvarende boten

na de laatste duik, geen Duvel op het strand en geen zingen na het eten. Er waren geen (vreugde)tranen toen de proclamatie was afgelopen en geen partners die vol spanning het verdict afwachtten. Dit jaar bleef de kade leeg en moesten we het stellen met de herinneringen die door Facebook de wereld werden ingestuurd en massaal zijn gedeeld. Laten we met z'n allen hopen dat de herinneringen volgend jaar gewoon opnieuw live kunnen beleefd worden.  NATALIE DECROCK

Advertentie



Deze gratis duikinitiatie is speciaal voor: Naam voornaam

Actie geldig tot 15/03/2021

START TO

DIVE

Meer informatie www. nelos .be

Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage

Je zou denken dat dynamietvissen tot het verleden behoort; dat er genoeg controle is en dat de vissers zich bewust zijn van de noodzaak om duurzaam om te gaan met de vispopulatie. We zijn tenslotte in de 21e eeuw. Helaas hebben we aan den lijve ondervonden dat niets minder waar isâ&#x20AC;Ś

De vernieling is totaal, hier leeft niets meer.

Hippocampus nov./dec. 2020

Normaal vind je hier een indrukwekkende biodiversiteit, vissen in overvloed en gezonde koralen.

Foto's (2): Laurent Schmitz.

Knalduik!

Foto: Zu Yien - Fotolia.

Reisverhaal

ijdens de zomer van 2019 gingen enkele duikbuddy's van duikschool Jaws aan boord van de 'Ilike' voor een droomliveaboard tussen Flores en Komodo in Indonesië. De vele verhalen over deze regio zijn niet overdreven. Komodo behoort zonder twijfel tot de top 10 van de beste duikstekken op deze planeet. We werden begroet door een grote biodiversiteit. Vissen in overvloed in alle kleuren en vormen, prachtige gezonde koralen en een perfect evenwicht tussen kleine dieren zoals zeepaardjes en hengelaarsvissen, en groot leven, zoals haaien en manta's. Voor de onderwaterfotograaf is de grootste uitdaging kiezen tussen macro en breedhoek, want overal is er wel iets te zien … tot onze duik bij Pulau Babi, in de baai van Maumere.

onderwaterwoestijn In tegenstelling tot sommige duiken op deze reis was er hier geen sprake van rifhaken en hogesnelheidsdriften op diepte, tussen de witpuntrifhaaien en de roggen. Deze keer gingen we te water voor een rustige duik in wat ons voorgespiegeld werd als een ondiepe koraaltuin, bovenop een schitterende 'dropoff'. En inderdaad, we werden al snel begroet door een nieuwsgierige sepia en omringd door talloze bonte visjes, terwijl twee verdwaalde blacktips op de vlucht sloegen. We volgden de steile wand tot we ineens een knal hoorden: 'KABANG!'. We keken geschrokken naar elkaar. De ontploffing was luid genoeg om pijnlijk te zijn. Je kon de

drukgolf voelen en een paar seconden lang waren we in de war, door angst en een beetje vertigo. Wat was dat?!? Was er een duikfles uit elkaar gespat? Iedereen in de groep bleek aanwezig en wel. Onze duikgids maakte een voor ons nieuw, maar overduidelijk teken: dynamietvissers! We beslisten om te stijgen en verder op het plateau te duiken. Je kunt onder water moeilijk inschatten waar het geluid vandaan komt, noch van hoe ver. Het voelde in ieder geval heel dichtbij. Aangekomen op een 12-tal meter werden we opnieuw opgeschrikt door een oorverdovende knal. We waren echt niet meer op ons gemak, temeer omdat de bodem nu volledig kaal was. In plaats van de gebruikelijke Indonesische rijkdom lag voor ons een ware onderwaterwoestenij.

hier niet onopgemerkt zomaar dynamiet laten ontploffen. Maar er was nergens iets te bespeuren. Volgens de kapitein waren ze verderop bezig, op ongeveer een kilometer afstand. Ik zou gezworen hebben dat ze vlakbij waren, op hooguit honderd meter. Je moet niet vragen hoe krachtig die ladingen zijn! Geen wonder dat de bodem totaal verwoest is! Hoe erg ze het ook vinden, de bemanning wil niet actief op zoek gaan naar deze criminelen. Duikersboten worden hier amper getolereerd en de lokale vissers kunnen uitbaters van liveaboards het leven behoorlijk zuur maken. Om niet te spreken van de alomtegenwoordige 'korupsi'. Ilike zou gemakkelijk haar vergunning kwijt kunnen raken door hen.

korupsi

Omdat er niets anders op zat, besloten we om ons verhaal te laten publiceren, met de stille hoop het fenomeen in kaart te brengen en zo de druk om deze praktijken uit te roeien te verhogen. Een druppel in de oceaan … 

De vernieling was totaal. Minutenlang dreven we alleen boven grijs verpulverd koraal. Er leefde niets meer, op een paar kwallen na. Het was een nachtmerrie. Regelmatig werden we hierna nog door elkaar geschud door meer ontploffingen, een tiental in totaal. De euforie was ver te zoeken en opgelucht braken we de duik af. Eens aan boord speurden we de horizon af naar de geisers die de springstoffen aan de oppervlakte veroorzaken. Als we de daders vinden, kunnen we ze filmen en de politie verwittigen. Dit is een beschermd gebied en dynamietvissen is sowieso verboden in Indonesië. Bovendien is deze bekende duikplaats niet verlaten; er passeren hier talloze boten. Je kunt

LAURENT SCHMITZ & GREETJE BUYSSE

Foto: Laurent Schmitz.

Komodo behoort zonder twijfel tot de top 10 van de beste duikstekken op deze planeet.

Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage Wetenschap

ONSCHEURBARE SHIRTS

draad Foto: Jinga80 | Dreamstime.com.

van spinnen

Spinrag is sterker dan staal, flexibel, elastisch én biologisch afbreekbaar. Ideaal voor bijv. onscheurbare kleding. Japanse onderzoekers zijn erin geslaagd om spinnendraad na te maken in mariene bacteriën. Maar of er ooit onscheurbare shirts in die spinnendraad in de winkels zullen liggen, is nog niet zeker.

nlangs zag ik de 'The Transporter Refueled', een film uit 2015, waarin een grote wonde – bij gebrek aan verband – afgedekt werd met spinrag. Bij nader onderzoek blijkt dat spinrag wel degelijk kan dienen als hechtdraad of geavanceerd verband. Bovendien veroorzaakt spinnendraad geen allergische reacties. Verder onderzoek leerde me dat spinnendraad één van de sterkste materialen is die de natuur te bieden heeft. Je zou het niet zo direct verwachten, want een spinnenweb is gemakkelijk kapot te trekken. Een bundel spinsel is echter sterk genoeg om het gewicht van een volwassen persoon te dragen. Zulke bundels zouden dus ook geschikt zijn als parachutetouw of liftkabels. Spinnendraad is zelfs geschikt om er lichtgewicht kogelvrije vesten mee te maken.

Hippocampus nov./dec. 2020

groeien in zonlicht en zeewater Al sinds de negentiende eeuw melkt men spinnen, maar het melken levert maar weinig spinrag op en is bovendien een immense karwei. Daarom zoeken wetenschappers al jaren naar een manier om dit rekbare, plakkerige goedje op grote schaal na te maken, zonder het peuterwerk met spinnen. Wetenschappers slaagden er al eerder in om synthetisch spinrag te maken in onder andere de darmbacterie E. coli (Escherichia coli), gist, planten, zijderupsen en zelfs in genetisch gemodificeerde geiten. In het laatste geval isoleerden wetenschappers spinnendraad uit de melk.

Kleding van spinnendraad

Spinnenzijde, een biopolymeer, is één van de sterkste vezels die in de natuur wordt geproduceerd. Het is lichter, flexibeler en daardoor comfortabeler te dragen dan synthetische alternatieven. Daarnaast is het biocompatibel; het irriteert niet bij contact met de huid en is biologisch afbreekbaar. In Madagaskar maakte de Britse textielkunstenaar Simon Peers en de Amerikaanse mode-ontwerper Nicholas Godley – met een team van tachtig man – een sjaal en mantel van gouden spinnenzijde. Daarvoor molken ze meer dan een miljoen Golden Orb-spinnen (Nephila p. malagassa – een zijdespin die voorkomt op Madagascar). De spinnen werden afzonderlijk in het wild verzameld, in leven

gehouden en vervolgens ingespannen en gemolken. Elke spin produceerde tussen de 30 à 50 meter draad. Het kostte 25 minuten om te extraheren, voordat het weer in de natuur werd vrijgegeven. De van nature al goudkleurige zijdespinsels werden daarna met de hand geweven, volgens een eeuwenoud proces. Het hele proces duurde maar liefst vier jaar. (Meer info over de sjaal vind je op https://youtu.be/2z07dB3sKTs en op https://player.vimeo.com/ video/35892706 vind je meer info over de mantel).

In 2015 verscheen het eerste kledingstuk van synthetische spinnendraad, gemaakt door de bacterie E. coli: de 'Moon Parka van The North Face', geproduceerd door het Japanse bedrijf Spiber. In augustus 2018 meldde het Amerikaanse Biofuels Digest dat de militairen van het Amerikaanse leger nieuwe kleding krijgen met lichtgewicht kogelwerende panelen, gebaseerd op spinnenzijde. De panelen zijn gemaakt van het gepatenteerde Dragon Silk van Kraig Biocraft Laboratories uit Michigan. Het spindraadmateriaal is sterker dan Kevlar, de bekende supervezel van DuPont die veel wordt gebruikt in beschermende middelen voor militairen en politie.

Foto: Victoria and Albert Museum, London.

Foto: Simon Peers && Nicholas Godley.

Een sjaal van gouden spinnenzijde.

In 2019 bracht Omega haar horloges Speedmaster en Seamaster uit met een NATO-horlogebandje, gefabriceerd door het Duitse biotechbedrijf AMSilk. Zo'n NATO-horlogeband is al decennialang een onderdeel van de officiële militaire uitrusting – vandaar de naam NATO. Het bandje bestaat uit stof, zodat het

zelfs comfortabel blijft aanvoelen wanneer het nat wordt. Het AMSilk-model is evenwel niet gemaakt van gewoon textiel, maar van spinnenzijde (een synoniem is biostaal), in combinatie met een synthetisch polymeer. Het materiaal is sterk, flexibel, licht én vriendelijk voor de huid.

In volle coronacrisis meldden Japanse onderzoekers in een publicatie in 'Communications Biology' dat ze een beter alternatief hebben om synthetische spinnendraad te maken. Ze maakten spinrag in de fotosynthetische mariene purperbacterie Rhodovulum sulfidophilum. De vroegere methoden om spinrag te fabriceren waren complex. De bacteriën zoals E. coli hebben voedsel nodig in de vorm van suikers en andere koolhydraten. Het voordeel van spinragproductie in de mariene bacterie is dat zij hun energie, net als planten, uit zonlicht halen. Verder hebben ze alleen stoffen nodig die volop aanwezig zijn: zeewater, CO2 en stikstof. Daarom vormt spinragproductie in mariene bacteriën een duurzaam en goedkoper alternatief. De onderzoekers haalden het gen dat codeert voor spinrag uit de Amerikaanse zijdespin en plaatsten dat in de nog relatief onbekende mariene bacterie Rhodovulum sulfidophilum. Daarmee gaven ze de bacterie instructies om haar cel vol te bouwen met spinnendraad. Als de 'spinnendraadfabriekjes' hun werk gedaan hadden, moest men enkel de cellen kapot maken en het spinrag eruit zeven. Dat spinrag sponnen de Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage

Golden Orb-spinnen (een zijdespin die voorkomt op Madagaskar).

Spinnenzijde, gemaakt van spinrag.

onderzoekers vervolgens tot een zijdeachtige draad.

zitten. Als zo'n net toch breekt, spoelen de bacteriën vol spinrag de zee in, waar ze zich blijven vermenigvuldigen. De enige plek waar ze mogen groeien is in het laboratorium. Dat betekent dat zo'n lab dicht bij de zee moet zijn om gemakkelijk nieuw zeewater aan te dragen voor de groei van de bacteriën.

spinnendraadeiwit bepaalt de kracht Aan de hand van het spinnendraadeiwit, de bouwsteen van spinrag, maken spinnen hun web. De kracht van spinnendraad zit hem in de hoeveelheid bouwstenen. Spinnen maken dit krachtige eiwit door honderd kopieën van het spinnendraadgen achter elkaar te plakken. De Japanse biotechnologen gebruikten in hun onderzoek slechts zes herhalingen van het gen. Hun spinnendraad is daardoor een stuk minder sterk, met andere woorden: geen goed startmateriaal voor een onscheurbaar shirt of bungeekoord. Om een draad te maken die net zo krachtig is als echte spinnendraad, moeten de wetenschappers meer kopieën van het spinnendraadgen in de bacterie plaatsen. Dat is echter een extra uitdaging, want voor de bouw van spinrag heeft de mariene bacterie grote hoeveelheden van het aminozuur glycine nodig. Wanneer de bacteriën zoveel van hun glycine inbouwen in spinrag, blijft er onvoldoende over voor eigen gebruik. Door dat tekort gaan de bacteriën dood en produceren ze dan ook geen spinrag meer. De onderzoekers kunnen in de toekomst echter wel het trucje toepassen dat Koreaanse biotechnologen tien jaar geleden in de bacterie E. coli gebruikten: zij lieten de bacterie meer glycine produceren door kleine aanpassingen in het DNA.

Hippocampus nov./dec. 2020

het proces omdraaien

Het spinrag gemaakt in de mariene bacterie Rhodovulum sulfidophilum. Foto: Foong et al. 'A marine photosynthetic microbial cell factory as a platform for spider silk production'. 'Communications biology', juli 2020.

risico Spinragproductie met de mariene bacterie, die enkel in heel zout water groeit, lijkt op het eerste gezicht gunstig. Bovendien zijn er weinig andere micro-organismen die kunnen overleven bij zo'n hoge zoutconcentraties, waardoor de groei van spinragproducerende bacteriën niet snel verstoord wordt. Je zou dus bergen fotosynthetische bacteriën kunnen kweken in zee als in een soort bacteriekwekerij. Het gaat echter om genetisch gemodificeerde bacteriën en die mogen niet zomaar losgelaten worden in de natuur. Zelfs niet als ze in een dicht net

"Om het risico te vermijden dat er genetisch gemodificeerde marine bacteriën in zee komen, moeten we het misschien via de andere kant benaderen", zegt Gert-Jan Euverink, hoogleraar biotechnologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. "Niet de spinragproductie verplaatsen naar een fotosynthetisch micro-organisme, maar het mechanisme van fotosynthese verplaatsen naar een bacterie die eenvoudig spinrag kan maken. Wetenschappers aan de universiteit van Amsterdam en Wageningen werken aan het optimaliseren van fotosynthese en kunstmatige fotosynthese. Het zou mooi zijn om dat te combineren met deze toepassing", zegt Euverink. "Zo kun je fotosynthetische E. coli bacteriën maken: dan heb je de voordelen van de duurzame fotosynthese die de Japanse onderzoekers omschrijven en het gemak om met E. coli te werken, waarmee de wetenschap al tientallen jaren ervaring heeft".  IVO MADDER

Foto: Kraig Biocraft Laboratories.

Foto: Simon Peers && Nicholas Godley.

Wetenschap

Foto: Simon Peers && Nicholas Godley.

Bronnen • Foong et al. 'A marine photosynthetic microbial cell factory as a platform for spider silk production' – Communications biology 3.1 (2020): 1-8. • Persbericht: Spider silk made by photosynthetic bacteria (8 juli 2020 – www. riken.jp). • Xia et al. 'Native-sized recombinant spider silk protein produced in metabolically engineered Escherichia coli results in a strong fiber'. Proceedings of the National Academy of Sciences 107.32 (2010): 14059-1403. • Leger VS krijgt kogelwerende vesten van spinnenzijde (27 augustus 2018 op www.agro-chemie.nl. • Nieuw: spinnenzijde, zonder dat er echte spinnen aan te pas komen (13 juni 2019 op www.tijd.be). • 'Onscheurbare shirts van spinnendraad voorlopig nog niet massaal in winkels' door Nicole van 't Wout Hofland (14 augustus 2020 op www.biotechnologie. nl).

Gouden spinnenzijde.

Advertentie

Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage Biologie

Het

spannende

seksleven

van de ruwe alikruik De benaming 'alikruik' komt de lezer misschien minder bekend voor omdat wij het diertje uit (Littorinidae) beter kennen als krekel, kreukel in het Vlaams of krĂźkel in het Zeeuws. In positie om te paren.

e betekenis van het element 'ali' in het woord is duister, maar het zou afkomstig kunnen zijn van de oude Griekse meisjesnaam Hali die 'zee' betekent. We nemen het schelpje allemaal wel eens in onze handen als hij, gekookt en wel in een pittig soepje, op onze aperitieftafel of in onze zeevruchtenschotel belandt. De schelp is stevig, maximaal 40 mm hoog en kan door een deurtje (het operculum) voor ongewenst bezoek afgesloten worden. De alikruik wordt doorgaans 5 tot maximaal 20 jaar oud. Je vindt alikruiken in en vlak onder de getijdenzone in vrijwel het hele Noordzeegebied en de Oosterschelde. Het is niet de bedoeling van dit artikel om deze familie van zeeslakken uitvoerig te beschrijven. We gaan ons beperken tot de

Hippocampus nov./dec. 2020

seksuele fratsen van de ruwe alikruik (Littorina saxatilis), een soort die algemeen voorkomt langs de Belgische en Nederlandse kust. Er zijn verschillende ondersoorten ruwe alikruiken die moeilijk van elkaar te onderscheiden zijn. Ze hebben allen duidelijke groeven en ribbels op de schelp. Soms zijn die wat donkerder dan de rest waardoor het lijkt of ze streepjes hebben. Ook vorm en kleur zijn niet altijd hetzelfde: er zijn stompe en meer spitse, grauwe en meer kleurrijke exemplaren. Alikruiken leven op rotsen, wieren en dijken. De ruwe alikruik zit wat hoger in de getijdenzone dan de gewone alikruik, tot en met in de spatzone.

Foto: Gery Beeckmans.

de familie van de zeeslakken

Foto's (2): Ivo Madder.

Verse alikruiken worden met de hand geraapt tussen de hoog- en laagwaterlijn. Voor het inpakken worden de alikruiken uitgebreid gespoeld met vers en gezuiverd Oosterscheldewater, waardoor de alikruiken schoon de verwerking in gaan. Hier worden de alikruiken zorgvuldig geselecteerd en gecontroleerd, waarna de schelpdiertjes levend worden verpakt.

slakken slijmen De meeste landen zeeslakken zijn hermafrodiet (tweeslachtig). Bij de alikruik onderscheiden we echter mannetjes en vrouwtjes. Zoals alle slakken maakt de ruwe alikruik slijm aan. Dat zorgt ervoor dat het diertje gemakkelijk over de bodem kan glijden zonder zich aan scherpe kantjes te verwonden. Dit slijm heeft een andere samenstelling bij de dames dan bij de heren, wat die laatsten letterlijk toelaat het vrouwelijk spoor te volgen. Het spreekt vanzelf dat een groot aantal aanbidders meteen staat te trappelen om aan hun operculum aan te kloppen. Sommige dames hebben echter een oplossing bedacht om het overdreven aan-

tal perverte enthousiastelingen binnen de perken te houden: zij kunnen hun seksuele handtekening (of moet ik hier voettekening schrijven) aanpassen om er een mannelijk parfum aan te geven. Dit vrouwelijk afleidingsmanoeuvre werd ontdekt door professor in de mariene ecologie Kerstin Johannesson van de universiteit van Gรถteborg (Zweden).

haar krachten sparen Volgens professor Johannesson worden de mannetjes hierdoor inderdaad misleid en hebben ze twee keer zoveel tijd nodig om een bereidwillige partner te vinden. Dit zou echter geen gevolgen hebben voor de voortplanting van de soort. Het wijfje kan immers nu toch nog dikwijls een twintigtal verschillende mannetjes vinden om al haar eitjes te bevruchten. Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage Biologie

Het voordeel voor haar bestaat erin haar krachten te sparen, vooral in de periode waarin ze haar eitjes draagt. Het is niet aan alle wijfjes gegeven om de heerschappen die altijd voor een nummertje klaarstaan op deze manier om de tuin te leiden. Zij die het kunnen, worden significant minder belaagd en sparen dus hun krachten, waardoor ze meteen ook een grotere overlevingskans hebben. Daarnaast zijn alikruiken bijzonder kwetsbaar tijdens de paring, want dit gebeurt intern. Het mannetje moet zijn penis bij het vrouwtje inbrengen. Met zo'n schelp op de rug is dat niet eenvoudig en voor het koppel het weet liggen ze in zee. Een krachtig vrouwtje is dus zeker een pluspunt. 

Wereldkampioenschap alikruiken spuwen Het wereldkampioenschap alikruiken spuwen heeft sinds 2005 plaats in het dorpje Sibiril aan de Bretoense kust. Op zondag 4 augustus 2019 woonden meer dan 3.000 toeschouwers deze competitie bij. Deze sport, die spijtig genoeg door geen enkele federatie wordt erkend, bestaat er in een alikruik in de mond te nemen en hem zo ver mogelijk weg te spuwen. Het wereldrecord staat op 11,04 meter en werd in 2011 gevestigd door de onlangs overleden Alain Jourdren. De deelnemers worden in verschillende categorieën ingedeeld: toeristen, mannen, vrouwen en kinderen.

PATRICK SWINNEN

De alikruiken worden door vrijwilligers verzameld en na het kampioenschap terug in het water gezet.

Geraadpleegde bronnen:

De anatomie van een alikuik

• DE VLEET – Zee- & kustencyclopedie – Ecomare 2015. • PLOS Biology – Indiscriminate Males: Mating Behaviour of a Marine Snail Compromised by a Sexual Conflict – Kerstin Johannesson. • Hydrobiologia 309, 15–27.

Advertentie

Hippocampus nov./dec. 2020

Extra penis door vervuiling Vrouwelijke specimen van de ruwe alikruik die verzameld werden langs de Noordzeekust in Oost-Friesland vertonen een penisachtige vergroeiing op hun kop. Voor mannelijke slakken is dat een heel normale plaats. Bij de dames is dat echter een afwijking die de naam imposex meekreeg. Het wordt veroorzaakt door de chemische stof tributyltin (TBT), een tinverbinding gebruikt in verf om algengroei op scheepsrompen tegen te gaan. Het gebruik van deze stof is door de internationale scheepvaartgemeenschap verboden sinds 2008 (maar nog niet alle landen hebben deze afspraak al geratificeerd). TBT beïnvloedt de hormoonhuishouding van zeeslakken en zorgt kennelijk voor de groei van ongewenste geslachtsdelen. De diertjes worden hierdoor ook snel onvruchtbaar.

Advertentie

DUIKTANK

TE HUUR +32 475 73 25 74

DUIKCENTRUM Alle kwaliteitsmerken- Vulstation Eigen onderhouds- & hersteldienst

Verhuurdienst - Duikopleidingen www.aqualand.be info@aqualand.be

Advertentie

Hippocampus nov./dec. 2020

Mijn buddy

De initiatieduiker

en paar maanden voor onze duik, had ik aan Kamil en zijn broer Loïc beloofd dat ik bij de volgende bijeenkomst van onze gezinnen mijn duikmateriaal zou meebrengen en dat ik ze de basis van het duiken zou aanleren. Mijn belofte van toen in gedachte, laad ik mijn basismateriaal en twee jeugdsets basismateriaal in de autokoffer. Gelukkig heb ik een voorraad brillen, snorkels, vinnen,

Hippocampus nov./dec. 2020

ademautomaten, flessen en jackets voor jeugd in mijn garage liggen. Een uur voor het aansteken van de barbecue, sta ik aan de voordeur van de familie Pieters. De twee jongens zijn zoals verwacht zeer enthousiast. Ik krijg amper de kans om mijn materiaalbakken uit de koffer te halen of ze nemen die uit mijn handen en dragen ze naar de rand van hun zwembad. De flessen neem ik voor mijn rekening. Enthousiasme is goed, maar ik wil het veilig houden. Aan de rand van het zwembad zie ik duikbrillen liggen. OK, ze kijken uit naar deze ervaring. Ze hebben duizend en één vragen en willen meteen het water in. Dit is niet ongewoon voor jeugdige waterratten. Ik moet ze echter tegenhouden. We gaan nog lang genoeg in het water zitten en ik wil dat ze het hoe en waarom van de basisvaardigheden van het duiken goed begrijpen. Uit ervaring weet ik dat de aandachtsspanne sterk verkort als jeugd in het water zit. Immers, wanneer we met ademlucht gaan duiken bestaat er een risico op longoverdruk. Zelfs in een 'ondiep' zwembad. Een duikinitiatie is niet een fles op de rug werpen en het water in. Nee, veiligheid is belangrijk bij iedere duik. Broer Loïc is een beetje teleurgesteld omdat hij niet onmiddellijk met een fles het water

Foto's (4): Patrick Van Hoeserlande.

Ik heb een tijdje getwijfeld of ik over deze duik zou schrijven. Immers, je kan als lezer het argument aanhalen dat dit nog niet écht duiken is. Je zou zelfs kunnen zeggen dat diegene die de initiatie geeft de titel van dit artikel verdient, maar een 'initiatieduikleider' bestaat ook niet echt. Dit is echter geen opiniestuk, maar een serie over de verschillende aspecten van het sportduiken. Ik denk dat velen onder ons dankzij een zwembadinitiatie gestart zijn. Ik heb althans veel volwassenen en jeugd kennis laten maken met SCUBA-duiken in de veilige omgeving van een zwembad. Sommigen daarvan duiken nu. Deze editie verdient volgens mij een plaatsje in ons bondsblad.

Profiel Kamil Pieters Startjaar duiken: 2018. 3 Aantal duiken: 0. 3 Huidige club: geen. 3 Duikbrevet: geen. 3 Andere brevetten: geen. 3 Speciaal materiaal: duikbril, 3

snorkel en vinnen. Favoriete duikstek 'onze wateren': zwembad in tuin. Favorieten duikstek buitenland: geen. Voorkeur soort duik: geen. Meest spectaculaire duik: initiatieduik in de tuin.

3 3 3 3

in mag en lijkt een beetje 'afgeschrikt' door de regel altijd uit te blazen als je opstijgt. Hij vertelt dat hij liever gewoon zwemt en met de barbecue helpt. Later, tijdens de maaltijd, vertelt zijn moeder dat ze niet verrast was over zijn reactie. Hij was meegezogen door het enthousiasme van zijn broer en is een afwachtend type. Kamil daarentegen hangt aan mijn lippen en wil alles weten. Ik beperk echter de informatie tot datgene wat hij moet weten om veilig te kunnen duiken in deze beschermde omgeving. Het is geen cursus 1*Duiker, maar een zwembadinitiatie. We nemen ons ABC-materiaal en zwemmen een paar lengtes onder water. Dit is geen olympisch zwembad, dus de lengtes zijn kleine afstanden die hij gewoon is. Normaal gezien zou ik dit niet doen, maar hij wil tonen hoe goed hij duikt. Ik leg de nadruk op het uitblazen tijdens het opstijgen. Hij blijft zeer enthousiast en wil steeds meer. Dit is niet ongewoon bij jeugd en een valkuil waar je als lesgever gemakkelijk in trapt. Op die leeftijd zijn het kennissponzen als ze in iets geïnteresseerd zijn, maar ze zijn ook als de dood voor herhalingen. Hetzelfde doen in een streven naar perfectie zoals bij volwassenen, lukt niet bij teenagers. Je hebt dan snel de neiging om ze iets nieuw aan te reiken. Dit is een tactiek die werkt in het begin, maar als de jonge initiatieduiker voor je beslist om te gaan jeugdduiken, schuif je het probleem door naar de jeugdduikschool.

Een initiatie moet een inleiding zijn en geen stoomcursus. Gelukkig heb ik genoeg trucs en alternatieven om aan deze sirene te weerstaan en mijn buddy geïnteresseerd te houden. Als ik overtuigd ben dat hij de reflex heeft om uit te ademen bij het opstijgen, stel ik voor om te duiken met een lange darm. Dit zorgt ervoor dat ik een extra tussenstap heb naar het duiken met een fles en dus langer zijn enthousiasme kan houden. Ook heeft dit als bijkomende voordelen dat hij slechts één extra moeilijkheid, het ademen met een mondstuk, onder de knie moet krijgen en dat ik hem beter in het oog kan houden. Zoals verwacht doet hij het goed. Ik merk dat zijn broer ons observeert aan de zwembadrand, maar geen aanstalten maakt om ons te vervoegen. De volgende stap is duiken met fles en jacket. Hij kijkt ernaar uit. We spreken af dat we rustig aan zullen beginnen en herhalen wat er moet gebeuren. Zoals bij een echte duik hou ik een korte briefing in het water en dan kiezen we het 'ruime' sop. Ik zie het enthousiasme in het gedrag van mijn buddy. Het is leuk als je beginnende duikers zo ziet genieten van iets wat je door je ervaring als vanzelfsprekend beschouwt. Onder water vrij bewegen is niet normaal. Het opent een nieuwe wereld. Wanneer je iemand voor de eerste maal meeneemt in die nieuwe wereld, besef je zelf opnieuw welke voordeelpositie je als duiker hebt. Alleen al daarvoor

vind ik initiatie- en doopduiken zo leuk. We duiken nog een tijdje samen. Zoals verwacht is zijn flesje snel leeg. Gelukkig, want anders waren we waarschijnlijk uren onder water gebleven en was ons vlees koud geworden of aangebrand. We hebben twee gezinnen die op ons wachten voor het avondmaal en het aanhoren van het verhaal over de initiatie. Duiken en barbecue, een ideale combinatie, ook al is het eerste in een zwembad. Ik heb genoten van de zwembadduik met mijn buddy Kamil, maar ik vermoed dat hij er nog meer plezier aan beleefd heeft. Een paar weken later ontvangt hij een certificaat van NELOS. Een mooie kers op de taart. Op die dag ben ik echter op weg naar een afspraak met een andere buddy. Ken je een duiker die ook in deze rubriek moet voorkomen, stuur dan a.u.b. een e-mail naar patrick.vanhoeserlande@nelos.be. Misschien kan ik dan met hem of haar afspreken om even mee te gaan in het verhaal? Tot aan de waterkant!  PATRICK VAN HOESERLANDE

Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage

Foto: Kharchenkoirina - Dreamstime.com.

Geschiedenis

Purper

Alhoewel purper niet zoveel voorkomt in de natuur en daarom als een kunstmatige kleur wordt aanzien, is het de kleur die al sinds de oudheid luxe en aanzien uitstraalt. Deze kleur werd tot aan het einde van de Middeleeuwen gewonnen uit de zee. stad. Terwijl de Feniciërs kolonies stichtten, hebben ze deze bijzondere industrie verder verspreid over vrijwel de hele kust van de Middellandse Zee tot in Egypte. De stad Tyatira (de huidige stad Akhisar in westelijk Turkije) en Constantinopel (nu Istanbul) werden er ook beroemd door.

uit de zeeslak De twee slakkensoorten, niet te verwarren met onze inheemse purperslak (Nucella la-

Purper (paars) was een belangrijke kleur voor de Romeinen. Bovendien mocht niet iedereen die kleur dragen.

Hippocampus nov./dec. 2020

pillus), die door de Feniciërs en later door de Kretenzers, de Hebreeërs, de Romeinen en de Grieken werden gebruikt, zijn de brandhoren of de stekelhoornslak (Bolinus brandaris), die door de Romeinen ook Murex brandaris genoemd werd, en de verwante gladde gestreepte murex (Hexaplex trunculus). De kleur varieerde naargelang de soort slak die gebruikt werd: Hexaplex trunculus leverde meer violette tot blauwe tinten en BoFoto: vignette.wikia.nocookie.net.

urper, de paarsrode en belangrijkste verfstof in de oudheid, werd gewonnen uit purperslakken van de Middellandse Zee. Vermoedelijk is het een uitvinding van de Feniciërs, die woonden in wat wij tegenwoordig Libanon noemen. Ze hadden het monopolie op de kleur, die oorspronkelijk in Tyrus werd bereid. Zo is de term 'Tyrisch purper' ontstaan, wat het beste purper weergeeft. Naast Tyrus werd ook Sidon een belangrijke purper-

Foto: Alexandros Michailidis - Shutterstock.com.

Foto: PIGAMA - Shutterstock.com.

Binnen de rooms-katholieke kerk is paars-purper de kleur die bij het bisschopsambt hoort, terwijl de meer vermiljoen-rode variant gebruikt wordt voor de kleding van kardinalen; dat laatste verklaart het woord 'kardinaalspurper' (scharlakenrood) van de 'kardinaalsmantel'. Met purper wordt in onze tijd meestal een helderpaarse kleur bedoeld.

Er bestaat een heel scala van purpertinten, variërend van paars tot vermiljoen en afhankelijk van de hoeveelheid blauw die de kleurstof bevat. In de klassieke tijd neigde de kleur purper waarschijnlijk meer naar vermiljoen-rood.

Foto: Dezidor.

door klassieke schrijvers wordt omschreven als onbeschrijflijk. De stank werd vermoedelijk veroorzaakt door de resten van de slak en de schelpen op een hoop naast de productieplaats te werpen (rottende massa).

purper is vooral Romeins

linus brandaris (de brandhoren) meer roze. De pure blauwe kleur uit Hexaplex trunculus gewonnen, noemde men geen purper, maar koningsblauw. Eén van de ingrediënten van de kleurstof is dibromo-indigotine. Als deze stof in de zon wordt gehouden, wordt de kleur indigo.

Purper kan gewonnen worden uit de klier van bepaalde slakken: de brandhoren (Bolinus brandaris), de gladde gestreepte murex (Hexaplex trunculus), de roodmondsteenslak (Stramonita haemastoma) en Nucella lapillus. De eerste drie komen voor in de Middellandse Zee en rond de Canarische eilanden. De purperslak Nucella lapillus vindt men aan de Franse Westkust, aan de Ierse en de Engelse kust, maar ook aan de Belgische kust (Noordzee) en in Nederland, bijvoorbeeld in de Oosterschelde.

Purper (paars) was een belangrijke kleur voor de Romeinen, bovendien mocht niet iedereen die kleur dragen. In de 'sumtuariae leges' (anti-luxewetten) stond wie wel en wie geen paars mocht dragen. Vanwege de hoge prijs was het dragen van purper voorbehouden aan welgestelde en hooggeplaatste mensen. Priesters en Romeinse senatoren hadden purperen stroken aan hun toga. Julius Caesar (100 - 44 v. Chr.) was de eerste die zijn waardigheid onderstreepte door zich in een volledig purperen toga te hullen. De keizers volgden zijn voorbeeld. Anderen mochten geen toga dragen. Wie dat toch deed, werd verdacht van het plannen van een staatsgreep. Voor vrouwen maakte men

met aas, verbrijzelde men ze of haalde men ze uit de schelpen met een scherp voorwerp. De kleurstof (en dus géén pigment) werd gewonnen uit een, aan de binnenzijde van de mantel gelegen, kliertje van de slak. De klier werd losgesneden en geopend, waarbij ze een kleurloze vloeistof losliet. Blootgesteld aan de lucht veranderde de vloeistof binnen enkele minuten van geel naar purper (een enzymreactie onder invloed van zonlicht). Het vocht werd in een pot samengevoegd en vervolgens drie dagen met zout gemengd en door het koken ingedikt tot een zestiende van het oorspronkelijke volume. Aan het uiteindelijk gewonnen eindproduct werd honing toegevoegd om de De brandhoren of de stekelhoornslak (Bolinus brandaris). houdbaarheid te verlengen. Bij deze techniek kwam er een stank vrij die

productie Slaven doken met een steen, die rond hun middel gebonden was, het water in om de schelpen te verzamelen. Deze techniek zorgde voor een hoog sterftecijfer. Eens boven water lokte men de slakken uit hun schelp Hippocampus nov./dec. 2020

Foto: David Acosta Allely.

De gladde gestreepte murex (Hexaplex trunculus).

Reportage

Foto: Sylvia - Stichting ANEMOON.

Geschiedenis

In de Oosterschelde komt ook een purperslak voor: Nucella lapillus.

duur Om één keizerlijke toga te kleuren waren 10.000 tot 12.000 purperslakken nodig. Het verzamelen en bewerken van de slakken was dus zeer arbeidsintensief, waardoor purper zo duur was. De geverfde stof (meestal wol, maar ook katoen en linnen) was dan ook tien tot twintig keer duurder dan een hoeveelheid goud van het-

zelfde gewicht. Daarom waren er veel recepten in omloop voor het fabriceren van goedkopere imitaties. Die waren echter eenvoudig te herkennen aan de geringe verzadiging: het originele purper wordt omschreven als een bijzonder felle tint, die geen enkele andere verfstof in felheid zou benaderen tot in het midden van de 19e eeuw de kunstmatige kleurstoffen ontwikkeld werden.

heden Gelukkig voor de slakken ging men rond het einde van de Middeleeuwen een andere grondstof gebruiken. Tegenwoordig is het purper van purperslakken door chemisch bereide kleurstoffen verdrongen. De bergen gebroken schelpen die aan dit werk herinneren, zijn nog altijd te vinden in de ruïnes van de beide purpersteden van de oudheid, Tyrus en Sidon. Het purperkleurig staatsgewaad en een hoofdbedekking in die kleur die de kardinalen dragen, zijn een herinnering aan die oude gewoonte. 

Foto: Paolo Russo.

echter een uitzondering: rijke vrouwen die purper droegen, beschouwde men niet als staatsgevaarlijk. Paars werd het teken van rijkdom, smaak en aanzien. In Fenicië zelf, in Hellas, het Perzische Rijk en in het latere Egypte was de dure purperstof voorbehouden aan mannen van hoge status; in Perzië gaf het ook de rang van een officier aan. In de Middeleeuwen behield de kleur in het Byzantijnse Rijk, met als hoofdstad Constantinopel, zijn status. Bijgevolg mocht de gewone burger ze niet dragen. Ook de Engelse koningin Elizabeth I (eind 16e eeuw) stelde gelijkaardige wetten in. Paars mocht alleen gedragen worden door de koningin, haar moeder, kinderen, zusters en tantes. Mocht er een koning op de troon komen, dan was paars voorbehouden aan de koning, zijn kinderen, broers en ooms. Paars werd hierdoor geen uiting van rijkdom, maar vooral van status.

Naargelang de locatie kan de brandhoren (Bolinus brandaris) een teratologische (afwijkende) vorm hebben, zoals meer of minder ribben of stekels. A-D: Chioggia (Venetië, Italië); E: Algerije; F: Toscaanse archipel (Italië); G: Chioggia (Venetië, Italië); H: Lido van Venetië (Italië); I: Barcelona (Spanje); Chioggia (Venetië, Italië); O: Malaga (Spanje); P: Lido van Venetië (Italië).

CHRISJE DEMUYNCK

Geraadpleegde bron: Wikipedia.

Advertentie

G KORTIN G R O EP S S R E IK U VOOR D

Nemo Dive Club & Hotel & Safari’s Bert en Sofie Red Sea Egypt -Safaga

Tel.: 00 20 (0) 100/36 48 708 en 00 20 (0) 100/11 37 707 - info@nemodive.com -

Hippocampus nov./dec. 2020

www.nemodive.com

KOM EENS

PROEVEN

VAN ONZE...

TODI

SPAGHETTI DUIK

Slechts €40 per persoon voor 1 duik met spaghetti (of putpatat)

TODI

SPAGHETTI SNORKEL

Slechts €26 per persoon voor 1 snorkelbeurt met spaghetti (of putpatat)

! In het weekend komt dat op 47€ p.p. !

Zowel individueel als in groep Als je met meer dan 10 personen komt, graag een seintje vooraf op 011/36 40 40 Actie loopt van 1 november 2020 tot en met 1 mei 2021. - niet cumuleerbaar met andere kortingen.

contact: TODI nv • be-MINE 1 • 3582 Beringen • België • mail: onthaal@todi.be

Club in de kijker

Kanaalopruiming op z'n Kortrijks Het idee is ontstaan in het voorjaar van 2019…

Als bestuur vonden we dat dit bijzonder initiatief zeker een slaagkans verdiende en door ons moest omkaderd en ondersteund worden. Volgende vragen kwamen al vlug voorbij: "Wie zal de duikorganisatie op zich nemen?", "Hoe zullen we het afval verzamelen?", "Wat dient er met het afval te gebeuren?", "Bij wie moeten we aankloppen om de toestemming te verkrijgen?", enz. Dit waren slechts enkele vragen waarop we een antwoord dienden te vinden. Het stuk kanaal dat Dragos voor ogen had, is gelegen aan de kajakclub van Kortrijk, een plaats waar er zeer weinig tot geen

Hippocampus nov./dec. 2020

scheepvaartverkeer is. Het water is er over het algemeen redelijk helder. We begonnen in eerste instantie met contact op te nemen met de Vlaamse Waterweg gezien het kanaal in hun beheer is. Maar het antwoord liet op zich wachten. Tijdens de zomer van 2019 liet de stad Kortrijk via de pers weten dat er vanaf mei 2020 een stukje kanaal (420 meter lang) zal toegankelijk zijn voor zwemmers die lid zijn van een triatlonclub en dit onder toezicht van een redder die door deze clubs dient te worden voorzien. De recreatieve zwemmers zijn eraan voor de moeite. Na het lezen van dit persbericht ging er een lichtje branden. Waarom de door ons beoogde zone niet verleggen naar de 'zwemmerszone' om zo het nuttige aan het aangename te koppelen? Onze club heeft een redelijk goede verstandhouding met het Kortrijkse stadsbestuur. Zo namen we contact op met de schepen van Sport en deden een voorstel dat positief werd onthaald. Aan het bestuur de eer om de nodige goedkeuringen te bezorgen, wat eigenlijk ook een tijdje op zich liet wachten. En zo werd er gretig voorbereid. Er was een vergadering met de stadsdiensten met als doel alles tot in de puntjes te bespreken,

Een deel van het opgeviste afval. Foto's (4): archief Kortrijkse Duikersklub.

ragos Petrisor, één van onze leden, lanceerde het idee om de bodem van een klein stukje van het kanaal Bossuyt-Kortrijk met onze duikclub proper te maken. Er werd een Facebookoproep gelanceerd en er werden al heel snel plannen gemaakt en verschillende data voorgesteld om dit te gaan verwezenlijken, maar het enthousiasme was iets te groot. Er werd beoogd om dit op zeer korte termijn te gaan doen, maar... Dergelijk initiatief is dan wel heel nobel en leuk, maar kan uiteraard niet zomaar zonder de nodige toelatingen van de bevoegde instanties.

Ook boven water waren er helpende handen.

Het a

f val w

erd v

ld in z ame

net z a

k ke n

Foto's

(3): ar

Ko r t chief

rijk se

Duike

rsk lu

Groepsfoto van de opruimploeg.

er werd een oplossing gezocht voor alle logistieke en praktische zaken. Een team van vrijwilligers zou op hetzelfde moment de straat en omgeving opruimen en zo het droge gedeelte proper maken. Er werd zelfs een persmoment ingepland. Maar toen kwam corona in beeld... en alles werd uiteraard geannuleerd. Het land ging in 'lockdown' en alles viel stil. Iedereen bleef 'in zijn kot' en van de opkuis van het stukje kanaal was er geen sprake meer. Tot 28 mei 2020 dan... Ik kreeg toen telefoon van het stadsbestuur met de vraag of we nog interesse hadden om ons project te hernemen. Uiteraard!!! En dan kwam het... het moest gebeuren vóór 8 juni 2020. Op die datum was de officiële opening voorzien. Veel tijd hadden we dus niet, maar gelukkig was alles al grotendeels geregeld. Er werd meteen een oproep gelanceerd naar onze leden om aanwezig te zijn op het evenement dat we hadden vastgelegd op zaterdag 6 juni. Er werd uiteraard met veel enthousiasme gereageerd. Drie van onze instructeurs (Kobe Van Herwegen, Reginald Depraetere en Karel Feijtraij) namen de touwtjes in handen voor wat de duikorganisatie zelf betrof. Er ging zelfs een proefduik met hen

Het k

door enkele dagen voor het gebeuren, zodat er kon nagegaan worden hoe diep het was, met welke bodem we hadden te maken en vooral welke zichtbaarheid er was. Alles leek zeer goed mee te vallen. Het diepste punt was net geen 2 meter, de bodem was redelijk begroeid wat de voortgang niet makkelijk maakte en de zichtbaarheid viel ook best wel mee. Verschillende vissoorten kwamen argwanend kijken wie deze vreemde bezoekers waren. Op de grote dag, om 8.30 uur, verzamelden we aan de Abdijkaai ter hoogte van de ingang van het open zwembad. Maar liefst 24 duikers stonden klaar om het water in te duiken en een tiental leden bleef op het droge om vanop de kant te helpen waar nodig. Een uitgebreide briefing werd deskundig gegeven aan de aanwezigen door de Algemene Duikverantwoordelijke van dienst, Reginald Depraetere (2*I). De duikers werden ingedeeld in 4 groepen van 6. Netzakken werden uitgedeeld, zodat we het aangetroffen afval erin konden steken. En die kwamen goed van pas om de opgeviste blikjes, flessen, stukken plastic, enz. in te verzamelen. De grotere stukken, zoals fietsen, een chassis van een bromfiets, buizen, een buggy, ... (er werd zelfs een kachel gevonden) werden door de mensen aan wal door middel van een touw uit het water ge-

l Bo anaa

ssu y t

- Kor t

rijk.

haald en met behulp van een auto tot in de container, die door Stad Kortrijk voorzien was, gebracht. Het was soms diep in het slijk ploeteren om iets te vinden, maar deze aparte aanpak heeft geloond. Onze duikers zijn een leuke ervaring rijker, het kanaal is een stuk properder geworden en de zwemmers zullen op een veilige manier hun baantjes kunnen trekken. Rond 11.00 uur werd er afgerond. De duikers kwamen voldaan uit het water en konden de buit aanschouwen in de container. De lokale pers kwam ook een kijkje nemen. Om af te sluiten werd er nog even bijgepraat, met inachtneming van de 'social distancing' natuurlijk, en werd het glas geheven op een onvergetelijke ervaring. Dankzij deze actie mocht de Kortrijkse Duikersklub het Ecosportief label van de stad Kortrijk ontvangen. Dit label wordt toegekend aan de Kortrijkse sportclubs die gerichte acties uitvoeren om zo in de toekomst te kunnen sporten in een gezonde omgeving.  LAURENT LIBEERT, VOORZITTER KORTRIJKSE DUIKERSKLUB

Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage Foto: Katrijn Ools.

Biologie

Zee in Zicht

Foto: Christine Van de Velde.

De wereld van Kina

De schelpencollectie in opbouw.

Tijdens het doornemen van het laatste maandelijkse Gents stadsmagazine werd mijn aandacht getrokken door een eerder kleine aankondiging. De wereld van Kina, een natuurmuseum voor kinderen en jongeren, opent een nieuwe tentoonstelling: 'Zee in Zicht'.

Hippocampus nov./dec. 2020

derwaterbeelden die prominent in de tentoonstelling worden gebruikt. Dankzij haar inbreng mocht Christine reeds in februari, toen de tentoonstelling nog in volle opbouw was, de eerste resultaten bewonderen. "We moesten een stalen scheepsdeur door en kwamen ineens in een soort van duikersklok/onderzeeĂŤr terecht", verteld Christine. "De filmpjes werden getoond doorheen de patrijspoorten, wat een indruk gaf dat je zelf aan het dobberen was. Met een druk op de knop zakte je zogezegd onder water". Oorspronkelijk zou de tentoonstelling in juni 2020 worden geopend, maar ook hier werd roet in het eten gegooid door het coronavirus. De opening werd uitgesteld tot zondag 1 november 2020. Naar aanleiding van de verstrengde coronamaatregelen, die

Wandelen over een schelpencollectie.

Foto: Wim Bollein.

e tentoonstelling wordt als volgt omschreven: "Ga mee kopje onder. Wat leeft er allemaal in zee? En hoe (over)leven die zeedieren? Ga mee in onze duikboot op verkenning op de zeebodem. Of geniet je liever van al dat moois uit zee, onderuitgezakt in een strandstoel? Na een bezoek aan de nieuwe museumzalen zal een strandwandeling nooit meer hetzelfde zijn". Kijk, als vader van een achtjarige alles willen wetende wijsneus en als duiker, wordt mijn nieuwsgierigheid geprikkeld bij dergelijke aankondiging. Bovendien bleek al snel dat deze tentoonstelling op de medewerking kon rekenen van een NELOS-lid. Christine Van de Velde, 3*Duiker en lid van de Actieve Duikschool Eeklo, heeft 'De wereld van Kina' voorzien van een reeks prachtige on-

door de Vlaamse Regering werden afgekondigd op 27/10/2020, is de opening opnieuw uitgesteld. Hou de website van 'De wereld van Kina' in het oog voor de laatste informatie in verband met de opening. Het is jammer dat de tentoonstelling nog steeds niet te bezoeken is, vooral als je weet dat men al drie jaar intensief aan dit project werkt. Dat lijkt lang, maar het resultaat mag er wezen! De beelden van Christine zijn samen met de bestaande collectie van het museum op een zeer attractieve manier samengebracht. Het geheel doet meer aan een beleving denken dan aan 'een tentoonstelling'.

De zee voorziet ons van heel wat voedsel.

didactisch opzet Volgens Marian Samyn, consulente van de Stad Gent en drijvende kracht van het team dat achter deze installatie zit, is de ganse opzet prikkeling. Men wil de bezoeker op verschillende niveaus prikkelen en op die manier meevoeren in het verhaal van de zee. En dat is heel goed te merken als je rondloopt in de verschillende ruimtes. De snelle en oppervlakkige bezoeker kan zich laten overrompelen door de indrukwekkende collectie van schelpen, replica's en beelden. Voor wie meer wil weten, zijn er overal verdiepende teksten beschikbaar. Op de interactieve schermen kunnen leerrijke spelletjes gespeeld worden door de kinderen, terwijl volwassenen kunnen klikken op verklarende teksten en uitleg. Alles zit dusdanig goed in elkaar, met een perfect evenwicht tussen wetenschappelijke correctheid, eenvoud en tegelijk diepgang, dat je al snel beseft dat hier inderdaad drie jaar intensief werk in schuilt.

Van deze slak maakte men purperen en blauwe kleurstoffen.

de tentoonstelling De installatie beslaat drie aaneensluitende ruimtes in het 'Huis van Kina', dat zich bevindt aan het Sint-Pietersplein in Gent. Omwille van het coronavirus zal er nu hoogstwaarschijnlijk een vaste route moeten worden gevolgd, maar in principe is het de bedoeling dat je de tentoonstelling aan beide zijden kunt binnengaan. Patrijspoort met een afbeelding van een octopus. Dezelfde octopus, maar in zijn camouflage outfit.

Foto's (4): Wim Bollein.

De ruimte die nu 'zaal 1' zal worden, is volledig gewijd aan de sfeer van de zee. Je wordt letterlijk ondergedompeld in de wetenschap en het gevoel van de zee. Hier valt meteen op hoezeer men erin geslaagd is de gelaagdheid van de collectie en de informatie in de praktijk om te zetten. Talloze modellen van zeedieren en/of schelpen zijn te bewonderen in de verschillende kasten. Wie meer wil weten over de grote biodiversiteit die in deze kasten te zien is, kan gebruik maken van de eenvoudige uitleg op de steekkaarten of te rade gaan bij ĂŠĂŠn van de opgestelde schermen. Terwijl je het ruisen van de zee

op de achtergrond hoort, merk je dat niet alleen de fauna en flora hier een plaats hebben, maar dat er ook van alles te beleven is rond geologie, getijden, enzâ&#x20AC;Ś In de middelste ruimte, wat tijdens je bezoek steeds 'zaal 2' zal zijn, werkt men verder op de bewustwording. In alle eerlijkheid stond ik er zelf van te kijken hoe belangrijk het zeeleven en de zee-omgeving voor ons dagdagelijkse leven is. Uiteraard weten we allemaal dat de zee belangrijk is voor onze voeding, maar de link naar de geneeskunde, kunst, werktuigen en zelfs architectuur is voor velen al een stuk minder voor de hand liggend. Door praktische voorbeelden vallen voor de bezoeker hier de puzzelstukjes in elkaar. Aan de andere kant van de ruimte, kun je dan weer verder met de biodiversiteit uit de eerste zaal. In vier thema's, verdeeld over een ganse muur, is op een zeer bevattelijke manier aangetoond hoe het zeeleven met elkaar interageert. Hoe leven de diverse organismes, hoe en wat eten ze, hoe verdedigen ze zich en hoe zit het met hun voortplanting? Ook hier valt het interHippocampus nov./dec. 2020

Reportage Biologie

actieve van de installatie op. En hoewel het team zelf nog afwachtend is over hoe dit zal aflopen, kun je aan de diverse schelpen en modellen voelen.

Portugees oorlogsschip.

toe te voegen. Bovendien kunnen groepen (scholen, maar bijvoorbeeld ook duikclubs) in overleg een themapakket laten opstellen voor een specifiek bezoek. Zo kan bijvoorbeeld wel een gerichte rondleiding georganiseerd worden rond de Noordzee. Mensen die hier interesse in zouden hebben, kunnen contact opnemen met 'De wereld van Kina'. Uiteraard onder voorbehoud van het verdere verloop van de coronacrisis.

flexibiliteit Dit is een vaste tentoonstelling, maar Marian drukt me op het hart dat het tevens een kapstok vormt. Er is niks dat het team tegenhoudt om in de toekomst een bijkomende, al dan niet tijdelijke, tentoonstelling

Foto's (3): 'De wereld van Kina'.

De drie promotiebeelden van de tentoonstelling.

Hippocampus nov./dec. 2020

Foto: Wim Bollein.

In de laatste zaal word je meegenomen onder water. Je stapt zo binnen in een onderzeeër, waarbij elke patrijspoort voorzien is van een scherm. Het is op deze schermen dat de beelden van Christine te bewonderen zijn. In de onderzeeër valt het me plots wel op dat men in deze tentoonstelling veel verder kijkt dan onze Noordzee. Hoewel er heel veel aandacht besteed wordt aan 'onze wateren', heeft men bewust gekozen om alle leven in de zeeën wereldwijd te belichten. Ik kan me zo al voorstellen hoe kinderen en volwassenen zich op de bankjes van de onderzeeër zullen vergapen aan de hypnotiserende onderwaterbeelden.

Hoe vaak krijgen we als duikers niet de vraag: "Wat is er daar te zien beneden?". En hoe vaak is de vraagsteller niet verbaasd en zelfs ongelovig over wat 'daar beneden' te beleven valt? Wel, deze tentoonstelling toont op een moderne manier het verhaal van de zee. En ja, ik ben ervan overtuigd dat het bezoekers van alle leeftijden zal prikkelen. Kom hier op bezoek en een strandwandeling is inderdaad nooit meer hetzelfde. Missie geslaagd, Kina! En wie weet worden de bezoekers dusdanig geprikkeld dat ze nog meer willen weten, voelen en ervaren wat de zee is … En dan kunnen ze uiteraard bij ons terecht !

De wereld van Kina

De onderzeeĂŤr.

'De wereld van Kina' is een natuurhistorisch museum voor kinderen en jongeren in Gent. Op twee locaties van het museum tonen ze de collectie in kindvriendelijke en interactieve tentoonstellingen: 'De wereld van Kina': het Huis op het Sint-Pietersplein; 'De wereld van Kina': de Tuin in het Berouw.

3 3

Foto: Christine Van de Velde.

Op http://dewereldvankina.stad.gent vind je meer info. Naast de onderwaterwereld kan je ook alles te weten komen over vogels, insecten, planten, gesteenten, fossielen enzovoort. Dus je kan met heel de familie een educatief namiddagje doorbrengen. Het is een echte aanrader en niet alleen voor kinderen. ď&#x20AC;ź WIM BOLLEIN

Advertentie

Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage Geschiedenis

Wrakduikers ontdekken

MIJNENVELD

VOOR ZEEUWSE KUST In juli 2019 hebben wrakduikers voor de kust van het Zeeuwse Walcheren een (groot deel van een) mijnenveld ontdekt. De Nederlandse Koninklijke Marine heeft hiernaar in december 2019 een eerste onderzoek verricht.

et is vrijdag 5 juli 2019, een rustige en zonnige dag, dus perfect om een duikje te maken voor de kust van het Zeeuwse Walcheren. De wrakduikers van duikteam 't Zeebeest zijn, onder leiding van AndrĂŠ, druk doende het duikschip gereed te maken en doen een laatste check of alles aan boord aanwezig is. Wrakduiken vanaf een schip vergt immers nogal wat voorbereiding en er moet worden voorkomen dat op de duiklocatie blijkt dat er iets vergeten is. Ook Bram, een gepensioneerde sleepbootkapitein, is van de partij. Hij kent de Zeeuwse wateren op z'n duimpje en zal alle scheepvaart in de gaten houden als de duikers onder water zijn. Vandaag zullen ze eerst met de, onder het

Hippocampus nov./dec. 2020

schip gemonteerde sonar, een deel van de zeebodem vlak voor de kust van Walcheren scannen in de hoop iets te vinden wat de moeite waard is om ervoor in het water te springen. Na wat tracks heen-en-weer te hebben gevaren, zien ze op het sonarscherm de schaduw van een klein hoekig object. Gespannen bekijken ze de beelden nog eens goed en besluiten dan hun duikpak aan te schieten en er een duikje aan te wagen. Het is hier maar een meter of zes diep en het zicht is helaas niet bijzonder goed, maximaal een meter. Eenmaal op de bodem bij het object aangekomen, stellen ze vast dat het een vierkante betonnen bak is met aan de bovenzijde drie openingen, waarvan op de middelste opening een ijzeren deksel is aangebracht met

Sonaropname: de kenner ziet op de rechterkant van de sonaropname drie objecten liggen wat later dus drie 'Kathy-mijnen' bleken te zijn.

daarop weer een klein driehoekig plaatje. Omdat de stroming toeneemt, zijn de duikers genoodzaakt terug te keren naar de oppervlakte, zodat verder onderzoek niet mogelijk is. Eenmaal terug aan boord vragen ze zich af wat ze nou toch weer gevonden hebben en besluiten ze hier en daar eens verder te informeren.

vermoedelijk een Duitse mijn Al snel blijkt dat de betonnen bak de voet is van een Duitse mijn, een zogenaamde 'KĂźstenmine Typ A' ook wel bekend als 'Kathy-mijn'. Nu wil het toeval dat enkele maanden daarvoor bij het Bevrijdingsmuseum Zeeland in Nieuwdorp zo'n betonnen voet is afgeleverd.

Foto: Bevrijdingsmuseum Zeeland.

Betonnen voet van een 'Kathy-mijn' in het Bevrijdingsmuseum.

Die was door de Belgische Mijnendienst geborgen voor de Belgische kust en vervolgens geschonken aan het Bevrijdingsmuseum. Al gauw wordt besloten gezamenlijk een bezoekje te brengen aan het Bevrijdingsmuseum om daar de betonnen voet te aanschouwen. Daar aangekomen, is de eerste indruk van de wrakduikers dat zij inderdaad een dergelijke betonnen bak hebben aangetroffen, maar om er zeker van te zijn worden de maten van de bak opgenomen en zal een volgende duik uitsluitsel moeten geven. Die volgende duik laat vanzelfsprekend niet lang op zich wachten, zodat al snel kan worden vastgesteld dat het inderdaad de betonnen voet van een 'Kathy-mijn' betreft. Opmerkelijk detail: de wrakduikers hebben inmiddels vlakbij een tweede exemplaar gevonden, waar overigens geen ijzeren deksel meer op zat.

van het een komt het ander Kees Traas van het Bevrijdingsmuseum had al aangegeven dat het Bevrijdingsmuseum de gekregen betonnen voet wil restaureren om daarna op te nemen in de collectie en dat hij graag nog enkele van deze betonnen voeten in het Bevrijdingsmuseum zou willen opnemen. In het Bevrijdingsmuseum wordt namelijk de, in 2013 uit het Veerse Meer geborgen, Duitse mijnenlegger gedeeltelijk weer opgebouwd. Hoogstwaarschijnlijk heeft die mijnenlegger deze mijnen voor de kust van Walcheren uitgelegd. Een mooie bijkomstigheid is dat het Bevrijdingsmuseum beschikt over de originele wagentjes waarop de 'Kathy-mijnen' stonden.

niet gericht aan dovemansoren, zodat een week later het bericht al kwam dat er nog 7 mijnen waren gevonden, waarmee de teller dus kwam te staan op 9 gelokaliseerde 'Kathy-mijnen'. En om er nog een schepje bovenop te doen, kwam een dag of wat later nog een berichtje binnen met de opgetogen mededeling dat er nog eens 12 mijnen waren gevonden en kwam de totaalstand uit op 21 mijnen! Natuurlijk gaf het de wrakduikers een kick dat zij nog zoveel mijnen wisten te vinden en dat dan nog wel zo vlak onder de Zeeuwse kust. De vraag is echter wel hoe het mogelijk is dat daar nog een compleet mijnenveld – althans een serieus deel daarvan – ligt? Zijn deze mijnen tijdens de opruimingsoperaties na de oorlog over het hoofd gezien, omdat ze onder het zand lagen of stonden ze niet op de beschikbare mijnenkaarten? En bovendien: zijn deze mijnen 76 jaar nadat ze zijn uitgelegd nog gevaarlijk? Moeten ze

niet spoedig worden opgeruimd aangezien ze aan de rand van het betonde vaarwater liggen?

en dan komt de Marine Zoals het hoort, had André inmiddels de vondsten – met coördinaten en al – gemeld bij de gemeente Vlissingen, Rijkswaterstaat en de Nederlandse Kustwacht, die dat op hun beurt weer hadden doorgegeven aan de Explosieven Opruimingsdienst van het Ministerie van Defensie. De Koninklijke Marine werd vervolgens ingeschakeld en die verscheen in week 50 van 2019 ten tonele om een eerste week verkenningen en eventuele opruimingen uit te voeren. Toen deze planning de wrakduikers ter ore kwam, fronsten zij hun wenkbrauwen. December is nou niet echt de meest geschikte maand om voor de kust van Walcheren een duikonderzoek uit te voeren, laat staan om mijnen te bergen of onschadelijk

De 'KMA-mijn' (Kathy-mijn) was een betonnen basis, grondcontactmijn met een statiefbevestiging die was uitgerust met een chemische hoorn en snaglijn of een chemische hoorn met verlengstuk en zanglijn. Het was een aan de oppervlakte gelegd anti-invasietype voor gebruik in water met een maximale diepte van 9 meter. Het werd ontworpen in november 1943 en in een maand tijd voltooid.

Het duurde niet lang voor de vondst van de twee 'Kathy-mijnen' bij andere Zeeuwse oorlogsmusea bekend werd en al gauw volgden er over-en-weer de nodige contacten. Zo wilde ook de Stichting Bunkerbehoud Zeeland, Stichting Festung Walcheren en het voormalige torpedowerkschip Hr.Ms. Mercuur graag een of twee 'Kathy-mijnen' in hun collectie opnemen, aangezien geen van deze musea tot op heden beschikt over een dergelijk type mijn. Nu de 'vraag' naar 'Kathy-mijnen' groter was dan het 'aanbod' werd de wrakduikers gevraagd of zij niet nog eens wat verkenningen zouden willen uitvoeren in de hoop dat er nog meer – het liefst lege – mijnen zouden worden gevonden. Die vraag was Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage Geschiedenis

te maken. Dat bleek dan ook wel: in die week konden de duikers van de Koninklijke Marine welgeteld één dag een enkele duik maken en was men genoodzaakt de andere dagen in de haven te blijven wegens de slechte weersomstandigheden. Niet alleen de weersomstandigheden zijn in die periode van het jaar op z'n zachtst gezegd meestal niet optimaal, ook het zicht onder water is dan praktisch nul. De opbrengst van die week – men had slechts één mijn kunnen inspecteren – was dan ook helaas teleurstellend. Inmiddels is het augustus 2020 en is er nog geen enkele 'Kathy-mijn' geruimd en dat terwijl de wrakduikers onlangs hebben geconstateerd dat enkele mijnen inmiddels aan het verzanden zijn. Het wordt dan dus wel erg lastig om ze allemaal weer terug te vinden, ook al zijn de exacte coördinaten bekend. Wordt hopelijk spoedig vervolgd! 

Reconstructie van de met Küstenminen A beladen Marinefährprahm 920 DM. De M toevoeging is om te duiden dat dit om een mijnenlegger gaat. De MFP welke in het Veerse meer lag, was van dit type. Het weergegeven roer en de schroef wijken af van die van het geborgen vaartuig, voor de authenticiteit is echter gekozen hier niet af te wijken van het originele algemeen plan. Tekening: Wilbur Graphics/Henk van Willigenburg.

GERIUS VAN WOUDENBERG

Marinefährprahm 920 DM

Küstenmine Typ A

Alleen al voor de Nederlandse kust wilde men tussen de 8.000 en 10.000 mijnen uitleggen! In maart 1944 werden er in Nederland vijf locaties voor de productie ingericht, waaron-

Hippocampus nov./dec. 2020

der in Vlissingen. De in Vlissingen geproduceerde mijnen werden in Veere van de benodigde springstof voorzien en vandaar met mijnenleggers getransporteerd naar de kust. Indien het Bevrijdingsmuseum de beschikking krijgt over een aantal betonnen bakken, dan worden die gecompleteerd met driepoot, stoothoorn en drijflijn en vervolgens opgenomen in de collectie van enkele Zeeuwse oorlogsmusea.

Foto: Gerius van Woudenberg.

Begin 1944 groeide bij de Duitse bezetter het besef dat de op de Franse, Belgische en Nederlandse stranden aanwezige strandversperringen niet voldoende zouden zijn om geallieerde landingsvaartuigen tegen te houden. Een oplossing vond men in de eind 1943 ontwikkelde Küstenmine Typ A (KMA), die onder water een extra versperring zou moeten vormen. De mijn bestond uit een betonnen bak van ruim een meter in het vierkant en een hoogte van een halve meter, waarin 75 kg springstof was ondergebracht. Op de bak stond een stalen driepoot met op de top een stoothoorn met chemisch-elektrolytische ontsteker. Aan de stoothoorn kon een drijflijn worden bevestigd. Als die zich rond een scheepsschroef kon wikkelen, trok de lijn via een beugel de hoorn krom en werd de mijn geactiveerd.

Een waarheidsgetrouw schaalmodel van een complete 'Kathy-mijn' in het Bevrijdingsmuseum.

Begin juni 1944 zonk in het toenmalige Veersche Gat (het huidige Veerse Meer) de Duitse 'Marinefährprahm 920 DM' (of 'MFP 920 DM'). Dit was één van de mijnenleggers van de Kriegsmarine die vanuit het stadje Veere opereerde en voor de kust van onder andere Walcheren de mijnen uitlegde. Eén van die eigen uitgelegde mijnen werd de 'MFP 920 DM' echter fataal met als gevolg dat de mijnenlegger zonk. Eind 2013 is deze mijnenlegger door een samenwerking tussen Rijkswaterstaat en het Ministerie van Defensie geborgen. De restanten van de mijnenlegger, waaronder een vrijwel intact 8,8 cm boordkanon, zijn overgedragen aan het Bevrijdingsmuseum Zeeland in Nieuwdorp. Een uitgebreid verslag over deze mijnenlegger en de spectaculaire bergingsoperatie is te vinden in: De Blauwe Wimpel – Maandblad voor de scheepvaart en scheepsbouw in de lage landen, jaargang 69, nummer 5, mei 2014: 'Beroering in het Veerse Meer – de ondergang en berging van een omstreden Duitse mijnenlegger' van de hand van Jac. J. Baart en Hans Jehee. Over de hele bergingsoperatie is ook een documentaire gemaakt. Die is te bekijken via: www. omroepzeeland.nl/tv/programma/370120763/ Roestige- Re u s - g e e f t -z i c h - gewonnen/a f le ve ring/370120764.

DE DUIKWINKEL VAN

NEDERLAND EN BELGIE

Suunto Eon Core duikcomputer met Pod

Shearwater Peregrine duikcomputer

Camaro Drytec Lite 3.0 droogpak

Axiom Core duikset

• Duikcomputer met kleurenscherm • Inclusief Pod voor draadloze luchtintegratie • Met bungee polsbanden • Op = op

• Duikcomputer met kleurenscherm • Intuitieve gebruikersinterface • Met beschermdoos

• 16 mannen- en 12 vrouwenmaten • maataanpassingen gratis • 3 jaar garantie van Camaro, ook bij gebruikersfouten!

• Vest met perfecte pasvorm en superlichte automaat • Gemonteerd en duikklaar geleverd • Compleet met trimvest, 1e trap, 2e trap, octopus, inflatorslang en console naar keuze

€ 699,-

va € 480,€ 799,-

va € 1295,-

va € 799,SubLub Amstelveen

SubLub Rotterdam

Uilenstede 314 1183 DB Amstelveen T +31 (0)20-6407806 | amstelveen@sublub.nl Open di-vr 13-19 u & za 10-17 u

Admiraal de Ruyterweg 40a 3031 AD Rotterdam T +31 (0)10-2440111 | rotterdam@sublub.nl Open di-vr 12-18 u & za 10-17 u

SubLub Zuidlaren

Verlengde stationsweg 12 9471 PL Zuidlaren T +31 (0)50-8200479 | zuidlaren@sublub.nl Open di-vr 11-18 u & za 10-17 u za 10-17 u

SubLub Nieuwegein

SubLub Limburg

Valkenburgerweg 12 Merweplein 1 6367 GV Voerendaal 3432 GN Nieuwegein T +31 (0)45-2033013 | voerendaal@sublub.nl Open T +31 (0)30-2074062 | nieuwegein@sublub.nl Open ma, di, do & vr 14-19 u & za 10-16 u wo 16-21 u do & vr 12-18 u, za & zo 10-17 u

WWW.SUBLUB.NL

Reportage Expeditie

Foto: ULB – Teddy Seguin.

De geheimen van het Titicacameer

Het Titicacameer, de favoriete duikplaats van Christophe Delaere, een Belgische archeoloog.

Velen onder ons zullen zich nog de flauwe zinspelingen herinneren als er tijdens de lessen aardrijkskunde of wereldoriëntatie sprake was van het Titicacameer. Misschien weten we ook nog dat dat meer op bijna 4.000 meter hoogte ligt op de grens tussen Peru en Bolivia. Het wordt het hoogst bevaarbare meer ter wereld genoemd en bestaat uit twee delen die door de Straat van Tiquina (800 meter breed) met elkaar worden verbonden. Met een oppervlakte van 8.372 km2 is het zo groot als drie Vlaamse

Hippocampus nov./dec. 2020

provincies samen. De maximum diepte bedraagt 281 meter en er liggen 42 eilanden in. Verschillende stammen bewonen de eilanden en oevers waaronder de Uru, de Taquileños en de Aymara.

geen geschreven bronnen Tiahuanaco ontstond waarschijnlijk al vóór het jaar 200 en was de hoofdstad van een rijk met meer dan één miljoen inwoners, dat zich uitstrekte over delen van Peru, Chili, een flink stuk van Bolivia en Argentinië. De Foto: Linda Budts.

e lucht is ijl en ademen kost mij ontzettend veel moeite in de ruïnes van Tiahuanaco, op 3.870 meter hoogte. Er rijdt al lang geen trein meer in deze contreien en ik heb dus meer dan 7 uren in een gammele bus en een krakkemikkige ferry moeten doorstaan vanuit Copacabana aan de Boliviaanse oever van het Titicacameer. Hier in Tiahuanaco begint het verhaal van het archeologisch onderzoek en de fabelachtige vondsten van een team wetenschappers en duikers onder leiding van de Belg Christophe Delaere.

Tiahuanaco: de trein rijdt al jaren niet meer.

Foto: Linda Budts.

ruïnes van onder andere de 'Zonnepoort' en de 'Verzonken Tempel' staan op de UNESCO-Werelderfgoedlijst. De stad en haar beschaving ging omstreeks het jaar duizend ten onder aan een lokale klimaatverandering die een droogteperiode van 80 jaren inluidde. Het hele gebied kwam omstreeks het jaar 1200 onder invloed van de Inca's. De jonge Belgische Amerikanist Christophe Delaere (ULB) kwam hier in 2007 in het kader van een stage voor zijn studie van de archeologie. De precolombiaanse beschavingen in de regio lieten geen geschreven sporen na en de jonge Christophe was dus aangewezen op de orale overlevering van de plaatselijke bevolking. Hij begreep heel snel dat het Titicacameer door de inwoners van Tiahuanaco als heilig werd beschouwd en dat er gedurende eeuwen offers aan de goden werden gebracht. De Inca's namen deze traditie over tot aan de komst van de Conquistadores in de 16e eeuw.

Wie dook er voordien in het meer? De pionier van het duiken in het Titicacameer is naar alle waarschijnlijkheid de Amerikaan William Mardoff. Hij zou 25 duiken gedaan hebben in het meer in 1956, maar schreef daarover geen verslag. Volgens een tijdgenoot zou hij een oude stad ontdekt hebben op 80 meter diepte. Dit ongeloofwaardig verhaal leidde vrij snel tot enkele andere expedities.

Foto: ULB - Terry Seguin.

Jacques-Yves Cousteau (ons aller inspirator met de rode muts) organiseerde hiervoor in 1968 een duikexpeditie naar het Titicacameer. Zeventien duikers en twee mini-onderzeeboten werden per trein van de Peruviaanse kust naar Copacabana gebracht. Het team zocht gedurende meer dan 4 weken naar verdronken steden en bedolven schatten. Het resultaat was een onderhoudende film van iets minder dan een uur met een relatief kleine archeologische waarde.

Op 4.000 m hoogte is een duikcomputer niet bruikbaar om decompressieverplichtingen te berekenen.

De ploeg van commandant Cousteau zocht immers oppervlakkig de bodem van het meer af, zonder in de bodem te graven. Na die van Cousteau zijn er nog minstens 19 andere archeologische duikexpedities geweest op het Boliviaanse grondgebied. Dat leidde soms tot geplunderde sites, maar eindigde heel vaak zonder succes. In 1977 werd een groep illegale Japanse duikers gearresteerd. Zij vonden in de omgeving van het eiland van de Zon (Isla del Sol) een kop van een poema en verschillende schelpenfiguurtjes, maar weigerden de exacte vindplaats kenbaar te maken. Het team van de Amerikaan Johan Reinhard van National Geographic dook meermaals in het meer tussen 1989 en 1992. Zij ontdekten artefacten rond het eiland Koa uit de Tiahuanaco- en uit de Incaperiode. Bijzonder waren de vondsten van offerdoosjes uit andesiet, een stollingsgesteente dat niet op de eilanden voorkomt. De doosjes bevatten figuurtjes van zilver of goud. Alle gevonden stukken bleken uitstekend bewaard te zijn gebleven.

Foto: Linda Budts.

Het geheimzinnige meer zou dus heel wat schatten kunnen verbergen en Christophe Delaere, inmiddels afgestudeerd als archeoloog, ging duiklessen volgen.

Kaart van het Titicacameer op een drijvend URU-eiland.

banklening voor een Belgische expeditie In 2012 plunderde Christophe Delaere zijn spaarpot en ondertekende hij een banklening om enkele verkennende duiken te doen in het Titicacameer. Hij kwam in contact met de Armada Boliviana, de Boliviaanse marine. Aangezien het land nergens aan een zee grenst, zijn deze militairen actief op het meer. De duikers van de marine-eenheid leenden hem flessen en lood. Hij luisterde aandachtig naar de legendes van de plaatselijke bevolking om plaatsen te weten te komen waar de voorvaderen offers brachten. Dankzij dit voorbereidende werk kon hij in 2013 een nieuwe expeditie starten met een vijftiental wetenschappers. De onderneming werd gesponsord door de ULB (UniversitĂŠ Libre de Bruxelles) en door Nemo33.

Hippocampus nov./dec. 2020

Christophe Delaere, de expedietieleider.

Reportage Expeditie

Duiker met vaas uit keramiek.

Foto's (2): ULB - Terry Seguin.

maar één dag op de twee gedoken worden. Daarenboven had niemand er aan gedacht dat de duikflessen die uit de Verenigde Staten werden overgevlogen een DIN-aansluiting hadden. Vier dagen gingen verloren vooraleer de adapters naar de INT-ademautomaten ter plaatse kwamen. Voor de deelnemers was deze archeolo-

Het duikmateriaal is verbeterd sinds 2012.

Hippocampus nov./dec. 2020

gische expeditie een kleine hel. Het eten bestond uit niets meer dan wat rijst en de accommodatie bleek geen sterrenhotel. Toiletten moesten zelf gegraven worden. Het ergst van al: er werd niets gevonden. Er dreigde zowaar muiterij onder de doorgaans rustige wetenschappers. Christophe Delaere besloot tijdens de laatste dagen te zoeken op plaatsen waar vorige expedities waren geweest. De bodem van het Titicacameer bestaat uit enkele meters modder door het afsterven van het tortorariet dat overal in het meer groeit. Met de airlift, een zuiginstallatie op perslucht, kon op die plaatsen dieper in de bodem gezocht worden en tot ieders opluchting vonden de duikers stukken keramiek, waaronder een prachtige kop van een poema. Meteen de aanleiding tot de start van een reeks nieuwe onderzoeken die sindsdien tot in 2019 jaarlijks hebben plaatsgevonden. Foto: ULB - Terry Seguin.

De uitdagingen waren kolossaal. Zo moest elk expeditielid naast zijn of haar persoonlijke bagage meer dan 20 kg duiken kampeermateriaal meenemen. Na de transcontinentale vlucht wachtte een rit van 32 uur van Lima in Peru tot in Bolivia met plaatselijke vervoersmiddelen. Het maximaal gewicht voor ruimbagage bedroeg toen 44 kg en de enige compressor die minder woog was de Coltri MCH6, die slechts 6 m3 per uur kon leveren en niet gemaakt was om op 4.000 meter hoogte te werken (het toestel deed het wonderwel en blijkt tot op de dag van vandaag nog steeds te werken).De ploeg had dagelijks zo'n 4 liter benzine nodig welke amper te vinden was en die peperduur was. Hierdoor kon er

Christophe Delaere en zijn ploeg duiken dus op basis van de US Navy-tabellen, die ze zelf herrekenden. Hierbij wordt rekening gehouden met een langere decompressie om de lagere luchtdruk aan de oppervlakte te compenseren. De fictieve duikdiepte voor de berekeningen is dieper dan de reële duikdiepte en de trappen worden dichter bij de oppervlakte uitgevoerd. Uiteindelijk wordt er trager gestegen dan op zeeniveau, hier 6 meter per minuut. In de praktijk zijn duiken beperkt tot een diepte van 18 meter en een duiktijd van 50 minuten, waarbij er decostops gemaakt worden van 2 minuten op 3,5 meter en 1 minuut op 1,5 meter.

Diepe duiken op 4.000 meter hoogte?

De luchtdruk bedraagt op 4.000 meter hoogte ongeveer 60% van de druk aan de zeespiegel (0,6 bar). Hierdoor veranderen al de gegevens inzake duiktijd, diepte en desaturatie (zie het artikel 'Duiken op grote hoogte', elders in deze Hippocampus). De meeste duikcomputers kunnen niet ingesteld worden voor deze hoogte (ze zijn meestal beperkt tot 3.000 meter).

waar het om te doen is Tot in 2019 hebben er 6 expedities plaatsgevonden met in totaal 265 duikdagen. Er werden meer dan 10.000 objecten uit de precolumbiaanse tijd uit het meer gehaald. Op de site van Sanka Putu (Orrelaya) werden 14 plaatsen van 2 x 2 meter onderzocht. Daar waar de vindplaatsen gewoonlijk door stroming en erosie zijn aangetast, bood deze site een morfologie die nagenoeg identiek was aan die uit de tijd van de laatste bewoners. Kookplaatsen werden blootgelegd met beenderen

Het tortorariet bemoeilijkt het varen.

Foto: ULB - Terry Seguin.

Foto's (2): ULB - Terry Seguin.

Foto: ULB - Terry Seguin.

Een compressor aan boord stuurt lucht naar de airlift, die door een duiker op de bodem van het meer bediend wordt. Een airlift is zoals de naam al doet vermoeden het verplaatsen (optillen/heffen) van water door middel van lucht. Luchtbellen stijgen op in het water en verplaatsen daarbij het water en de losse bodem.

van lama's, evenals een heuse smidse waar metalen voorwerpen werden gemaakt. Alle artefacten zijn in Bolivia gebleven en zullen op termijn in een speciaal daarvoor gebouwd museum een laatste rustplaats vinden.

Lama in steen en gegraveerd gouden blaadje in het offerkistje.

PATRICK SWINNEN

De onderzoeken zullen opnieuw starten in mei 2021 met een samenwerking tussen de ULB en de University of South Florida met Christophe Delaere als expeditieleider. "Sommigen denken vandaag dat de hele wereld verkend is, maar 70% van deze wereld is bedekt met water", aldus Christophe Delaere.

Enkele vondsten.

Foto's (2): ULB - Terry Seguin.

Werken met de airlift.

"De onderwaterwereld is nog weinig onderzocht en biedt nog immense mogelijkheden voor nieuwe ontdekkingen". ď&#x20AC;ź

Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage Duikopleiding

Een ultraplat dieptemeter (capillaire dieptemeter) geeft de fictieve diepte weer tijdens een duik in een bergmeer.

Omdat de luchtdruk op hoogte lager is dan op zeeniveau, kom je na een duik in een bergmeer of -rivier bij een lagere atmosferische druk terug aan de oppervlakte. Dat heeft ook invloed op de partiële stikstofdruk en vergroot zo de kans op decompressieziekte. Duikers moeten voor hun blootstelling aan stikstof rekening houden met die verminderde tolerantie.

mdat de atmosferische druk op hoogte lager is dan op zeeniveau, zal de absolute druk op geringere diepte veel sneller verdubbelen. Het duiken in bergmeren of op grotere hoogte dan op zeeniveau vereist daarom een correctie in de berekeningen van de decompressiestops en de diepte waarop die uitgevoerd moeten worden. Bijv.: in een bergmeer op 2.000 m hoogte (0,8 bar luchtdruk) ondervinden we een verdubbeling van de absolute druk bij 1,6 bar. We bekomen deze druk al op 8 m diepte (0,8 bar atmosferische druk + 0,8 bar hydrostatische druk). Op zeeniveau ondervinden we die verdubbeling pas op 10 m diepte (1 bar atmosferische druk + 1 bar hydrostatische druk). Toen we vroeger nog met de NELOS-duiktabellen doken (die gebaseerd waren op de US Navy tabellen voor een hoogte tussen 0 en 300 m), moest je enkele berekeningen uitvoeren om te bepalen op welke diepte je je decostops moest maken. Je kon ook de Bühlmann-duiktabel 701 tot 2.500 meter gebruiken, die wel al rekening hield met het duiken op hoogte. Gelukkig duiken we tegenwoordig met een duikcomputer en de nieuwe versies houden automatisch rekening met de verminderde luchtdruk, maar wel beperkt tot een hoogte van ongeveer 3.000 meter. Bij sommige duikcomputers moet je zelf instellen op welke hoogte je je

Hippocampus nov./dec. 2020

bevindt. Ga je duiken in een bergmeer dat hoger gelegen is dan 3.000 meter, zoals het Titicacameer in Zuid-Amerika, dan zal je in de meeste gevallen berekeningen moeten uitvoeren. Slechts enkele duikcomputers stellen de luchtdruk correct in op een hoogte van 4.000 meter, maar als de atmosferische druk lager is dan 610 mbar voeren ze geen decompressieberekeningen meer uit (automatische overschakeling naar modus GAUGE). Ook de duikplanner is in deze hoogteklasse niet beschikbaar. De reden waarom er met duikcomputers of duikplanners niet echt duiken gemaakt of gepland kunnen worden in het Titicacameer is zuiver softwarematig. Het heeft te maken met de weefselverzadigingsdruk na de duik, in verhouding tot de druk aan de oppervlakte. Doordat er maar weinig duikplaatsen zijn boven de 3.000 meter, zijn de duikalgoritmes onderzocht tot een hoogte van slechts 3.000 meter. Men zou zonder probleem voor hogere hoogtes het algoritme kunnen bijwerken, maar daar is niet echt behoefte aan en vraag naar. Op gebied van hardware, druksensoren, enz., is er geen enkel probleem.

luchtdruk en drukverhoudingen De luchtdruk bedraagt op zeeniveau 760 mm kwik (mmHg) hetzij 1.013 hectoPascal (hPa), 1.013 millibar (mbar) of 1,013 bar, ge-

woonlijk afgerond naar 1 bar. De luchtdruk vermindert met de hoogte. Schematisch rekent men een vermindering van 0,1 bar per 1.000 meter hoogte (geldig tot 5.000 m). Er is daarentegen geen wijziging van de hydrostatische druk op hoogte, die is nog steeds 1 bar per 10 meter waterkolom. De verhouding tussen de druk onder en boven water wordt dus gewijzigd. Op zeeniveau bedraagt de absolute druk bij een duik naar 40 meter 5 bar. Op 4.000 meter hoogte bedraagt de luchtdruk 0,6 bar. Een duik naar 40 meter betekent een absolute druk van 4,6 bar. Om de US Navy tabellen op hoogte te gebruiken, wordt gebruik gemaakt van het begrip fictieve diepte (ook wel equivalente diepte genoemd). De te gebruiken formule wordt: fictieve diepte = reële diepte x luchtdruk op zeeniveau / luchtdruk op hoogte.

D fictief

Dreëel pzee pberg

Dfictief = fictieve diepte (diepte die we in de US Navy tabel moeten aflezen). Dreëel = reële diepte (de werkelijke diepte). pzee = luchtdruk op zeeniveau in bar (gemiddeld 1,013 bar). pberg = luchtdruk op hoogte.

Foto: Harry klerks.

Duiken op grote hoogte

behuizing die met een vloeistof gevuld is en de omgevingsdruk overbrengt naar de bourdonbuis. Onder invloed van de toenemende druk zal de buis inrollen en via een mechanisme de daaraan gekoppelde wijzer in beweging zetten, die op het display de diepte aangeeft. Wanneer je een bourdonbuisdieptemeter op grote hoogte bekijkt, zal je merken dat de wijzer onder nul staat. Wanneer de wijzer bijv. 2 meter onder nul aangeeft, dan zal hij op 20 meter diepte 18 meter aangeven en op 30 meter 28 meter. De duurdere analoge dieptemeter is de membraandieptemeter. Die heeft een drukkamer die afgesloten is met een cirkelvormige geribbelde metalen schijf (het membraan). Ook deze dieptemeter duidt een te geringe diepte aan in een bergmeer.

D fictief

Dreëel = pberg

de diepte op hoogte meten De hedendaagse dieptemeters, ook deze die ingebouwd zijn in een duikcomputer, werken digitaal: een druksensor meet de druk door veranderingen in de elektrische weerstand en deze waarde wordt omgezet naar een diepte, die op het display weergegeven

Om de diepte weer te geven kan je ook gebruikmaken van een analoge dieptemeter: er zijn twee types: de bourdonbuisdieptemeter en de membraandieptemeter. Het goedkopere type is gebaseerd op het werkingsprincipe van een bourdonbuis. Dat is een gesloten en gebogen buis die met een gas op atmosferische druk gevuld is en waar de druk niet binnengaat, maar er wel van buitenaf op drukt via de

Absolute druk = Atmosferische druk + Hydrostatische druk

Merk op dat de berekening niet erg nauwkeurig is, want de luchtdruk op zeeniveau is niet altijd 1,013 bar, maar varieert. Daardoor kunnen we bij de berekening de atmosferische druk, die afgerond 1 bar is, verwaarlozen. Als we 1 bar gebruiken, maakt het geen verschil bij de berekening en kunnen we de formule vereenvoudigen naar:

wordt. In het geval van een duikcomputer moet je voor het duiken in een bergmeer de gebruiksaanwijzing raadplegen, want sommige modellen zijn voorzien van een druksensor die de atmosferische druk constant meet, maar andere moet je dan weer zelf instellen. Als je correct ingestelde digitale dieptemeter (of duikcomputer) tijdens een duik in een bergmeer de diepte weergeeft, is dat de werkelijke diepte, maar voor het berekenen van de decostops gebruikt hij de fictieve diepte.

Luchtdruk (Atmosferische druk)

Bij een duik naar 20 meter op een hoogte van 4.000 meter wordt dit dus: Fictieve diepte = 20 m x 1,013 bar / 0,6 bar = 33,76 m. Bij gebruik van de tabellen voor zeeniveau zal dus rekening gehouden worden met een diepte van 34 meter, met dezelfde duiktijd.

Van beide versies zijn er exemplaren waarvan het nulpunt bijgesteld kan worden, zodat het nulpunt van de atmosferische druk correct ingesteld kan worden. Bij de membraandieptemeter doe je dit door een schroefje los te vijzen, zodat de druk in de drukkamer gelijk wordt met de luchtdruk op hoogte (vergeet het vijsje niet terug dicht te schroeven). Wanneer de dieptemeter vóór de duik op nul is gezet, dan zal die tijdens de duik de werkelijke diepte aangeven.

Op zeeniveau = 1 bar 1 bar 10 m

2 bar

20 m

3 bar

30 m

4 bar

40 m

5 bar

1 bar 2 bar

Waterdruk (Hydrostatische druk) 10 meter = 1bar

Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage Foto: Ivo Madder.

Duikopleiding

Bij NELOS duiken we niet meer met duiktabellen. Op onze NELOSwebsite kan je het 'Dossier NELOS 1994-duiktabellen' downloaden.

Er bestaat ook een dieptemeter die de fictieve diepte weergeeft: een ultraplat dieptemeter (capillaire dieptemeter). Deze dieptemeter maakt gebruik van een buisje met een heel kleine diameter (vandaar de naam capillair), die kleiner is dan de oppervlaktespanning van een waterdruppel. Dit betekent dat we geen water in of uit het buisje krijgen zonder een aanvullende kracht (lees: druk). Het buisje gedraagt zich als een omgekeerd glas dat met water gevuld is (gebaseerd op het principe van de 'buis van Torricelli' en de 'Wet van Boyle-Mariotte'). Bij een verdubbeling van de druk zal het volume van de lucht halveren. Op zeeniveau is de druk op 10 meter diepte 2 bar, wat het dubbele is van de atmosferische druk van 1 bar, waardoor de aflezing voor 10 meter diepte precies in het midden van de schaalverdeling valt. De kleinere dieptes, de dieptes waarop gedecompresseerd moet worden, worden heel nauwkeurig weergegeven. De grotere dieptes liggen op de schaal telkens dichter en dichter bij elkaar en zijn bijgevolg niet nauwkeurig af te lezen. Wanneer je bijv. duikt in een bergmeer op 2.000 meter hoogte, zal de atmosferische druk 0,8 bar zijn. Het buisje van de ultraplat zal vóór de duik met deze druk gevuld zijn. Door verdubbelen van de druk, tijdens onze onderdompeling in het bergmeer, zal het volume halveren. Het dubbele van 0,8 bar is 1,6 bar, waardoor de capillaire dieptemeter zal weergegeven dat je je bevindt op een diepte van 10 meter, terwijl de werkelijke

Hippocampus nov./dec. 2020

diepte slechts 8 meter is. Dus in tegenstelling tot de andere types dieptemeter geeft de ultraplat bij een geringere atmosferische druk een diepte aan die groter is dan de werkelijke diepte. Het gebruik van een capillaire dieptemeter in een bergmeer is zinvol als er met duiktabellen doken wordt, want hij geeft het equivalent aan van de diepte op zeeniveau die in de tabel afgelezen wordt om de nultijd of de decostop te bepalen. Ook op trapdiepte geeft hij de juiste diepte weer waarop je moet decompresseren volgens de tabel.

stijgsnelheid De stijgsnelheid dient eveneens aangepast te worden. Dat heeft als gevolg dat je van de reële diepte moet opstijgen alsof je van de fictieve diepte komt. De formule bij toepassing van de US Navy tabellen wordt dan: stijgsnelheid = 10 meter/minuut x luchtdruk op hoogte/ luchtdruk op zeeniveau (1,013 bar). Bij diezelfde duik naar 20 meter op een hoogte van 4.000 meter: 10 m/min x 0,6 bar / 1,013 bar = 5,92 m/ min. De stijgsnelheid zal dus max. 6 meter per minuut mogen zijn.

decostops De diepte waarop trappen worden gemaakt, wijzigt eveneens om een gelijke decompressie uit te voeren als op zeeniveau. Hier

Een membraandieptemeter met aan de zijkant een schroefje om luchtdruk in de drukkamer gelijk te brengen met de luchtdruk op hoogte.

geldt de formule: trapdiepte = trapdiepte op zeeniveau x luchtdruk op hoogte/ luchtdruk op zeeniveau (1,013 bar). Op een hoogte van 4.000 meter moet een trap op 3 meter diepte dus uitgevoerd worden op: 3 m x 0,6 bar/ 1,013 bar = 1,8 meter. Let op: deze berekeningen gelden enkel indien de duiker een hoogtegewenning van minstens 12 uren heeft doorstaan. Alle duiken moeten binnen de veiligheidscurve gebeuren, want de decompressie wordt beïnvloed door: • koud water; • trappen op geringe diepte (risico van traponderbreking); • gewenning aan de hoogte (de weefsels van de duiker moeten gesatureerd zijn); • duiken met tabellen en berekeningen. Hou eveneens rekening met het gebrek aan medische hulp binnen een korte termijn.

 PATRICK SWINNEN EN IVO MADDER

Reportage

Themapark

Biologie

gewijd

aan de zee Foto: La Cité de la Mer - B. Almodovar.

La Cité de la Mer: een onderdompeling in de geschiedenis, de toekomst en de zee.

In de Jules Verne-Lounge geeft een gigantisch venster inkijk in het centrale aquarium.

onderzeeër Ik laat me leiden naar wat de grootste te bezoeken (kern)onderzeeër in Europa zou zijn, 'Le Redoutable'. Doordat hij wat lager ligt, krijgen we onmiddellijk een mooi beeld van de omvang ervan. Indrukwekkend is het wel; het is dan ook een gevaarte van 128 meter lang. De tocht door de onderzeeër maken we via een parcours dat ons van achter naar voor door het volledige vaartuig loodst. We worden daarbij begeleid door de stem van de audiogids die ons heel wat achtergrondinformatie bezorgt. Hoewel onze zoon in eerste instantie enthousiast is over het feit dat de gids Nederlands spreekt, haakt hij al snel af door het zeer technische karakter van de uitleg en ik volg na enige tijd. Terwijl zijn papa geboeid blijft luisteren, vinden wij het fijner om rond te kijken en ons te verwonderen over de omvang van de

Hippocampus nov./dec. 2020

duikboot. We verbazen ons over hoe zoveel mannen hier op zo'n kleine ruimte moest samenleven. Naast de raketten, maken dus ook de keuken, bedden en badkamer indruk. Wij zouden geen maanden op die manier kunnen leven. Papa daarentegen is wel enthousiast, hij zou zo willen vertrekken.

Titanic Vertrekken deden ook de emigranten die we in de volgende ruimte tegenkomen. In een imposante hal met alleen maar een baga-

geband, worden we verwelkomd door honderden van hen. Hun portretten vertellen het verhaal van hen die op zoek waren naar een beter leven en daarvoor naar het beloofde land afreisden. De hal is authentiek en werd in het kader van deze tentoonstelling volledig gerenoveerd. Cherbourg was de laatste haven die de Titanic op 10 april 1912 aandeed voor ze aan haar reis over de Atlantische oceaan begon. 274 passagiers scheepten toen in, de meesten van hen zouden Cherbourg nooit meer terugzien.

Le redoutable

Foto: Paul Thielemans.

e zijn in La Cité de la Mer, een themapark in Cherbourg (Normandië), volledig gewijd aan de zee. "Gaan we eerst naar de onderzeeër?", vraagt onze zoon. Zelf ben ik vooral nieuwsgierig naar wat het aquarium te bieden heeft, maar kiezen moet hier niet. Het kan allemaal. Normandië was tijdens een duiktrip vorig jaar goed bevallen en is voor een 'staycation' deze zomer net niet te ver weg.

Het parcours doorheen de onderzeeër leidt je door indrukkende ruimtes.

'Le redoutable' was de eerste Franse nucleaire raketonderzeeër en is een onderzeeër van het Type SSBN (Strategische raketonderzeeboot, met ballistische raketten aan boord, waarmee doelwitten aan land kunnen worden getroffen). 'Le redoutable' werd voor het eerst te water gelaten in 1967 en begon zijn actieve dienst in 1971. Exact 20 jaar diende hij het Franse leger. In die 20 jaar overbrugde hij een afstand van 1 270 000 km en spendeerde hij 11 jaar op zee (waarvan 10 jaar al duikend). Hij is 128 meter lang, weegt 8000 ton en had 16 raketten aan boord.

Mijn zoon is vooral geboeid door een zwartwit film die de Titanic toont op het moment dat ze voorgoed in de diepte verdwijnt; de rest zegt hem weinig. Ons intrigeren de portretten van de passagiers. Ze geven een inkijk in de verwachtingen waarmee naar Amerika werd afgereisd. Confronterend is wel dat elk portret eindigt met het nummer van de sloep waarmee de persoon in kwestie werd gered; meestal staat er niets. We lopen doorheen de verschillende verdiepingen van het schip en krijgen zo een impressie van hoe het leven aan boord ervoor de passagiers in de verschillende klassen uitzag. Ik ontdek dat reizen in 3e klasse luxueuzer gebeurde dan ik altijd dacht. Tijdens de wandeling krijgen we gaandeweg het verhaal verteld van zowel de oversteek, de aanvaring als het zinken van het schip. Wij delen algauw het matige enthousiasme van onze zoon. Hier zit meer in. We verlaten het schip via een ruimte die gewijd is aan wetenschappelijk onderzoek en de ontdekking van de Titanic. Ook de duikboot waarmee Robert Ballard de Titanic vond, kreeg er zijn definitieve stek.

Is La Cité de la Mer een bezoekje waard? Hoewel er heel veel verschillende dingen te ontdekken zijn, wist Nausicaá, waar we een aantal weken waren, ons qua fauna en flora veel meer te boeien. Ben je echter geïnteresseerd in onderzeeërs, dan moet een bezoek aan 'Le Redoutable' zeker op je to-dolijst komen te staan. 

Algemene info La Cité de la Mer is gehuisvest in de gerestaureerde trans-Atlantische spoorwegterminal die in de jaren 30 van de vorige eeuw werd gebouwd en van Cherbourg één van de belangrijkste trans-Atlantische havens van Europa maakte. In 1989 werd het, net voor de sluiting in de jaren ‘90, een beschermd monument. Van die titel werd gebruik gemaakt om het gebouw in volle glorie te herstellen en er in 2002 het themapark te openen. Binnenkomen doe je in 'De grote galerij van mensen en machines'. 11 iconische duikboten die hebben deelgenomen aan verschillende operaties vertellen de geschiedenis van het diepzeeonderzoek. Van Fulton's Nautilus, die in 1800 een diepte van 10 meter bereikte, tot verschillende onderzeeërs die betrokken waren bij de zoektocht naar het wrak van de Titanic, allemaal hebben ze er hun plek. Een aantal van hen is authentiek, de rest zijn reconstructies op ware grootte. Deze galerij is vrij toegankelijk en geeft je onmiddellijk een goede indruk van het indrukwekkende gebouw. Het creëert verwachtingen. Een kaartje voor de rest van het bezoek kost € 19,00 voor volwassen en € 12,00 voor kinderen. Daarmee heb je onmiddellijk toegang tot de verschillende tentoonstellingen. Kinderen jonger dan 5 zijn niet toegelaten in de onderzeeër. Alle info vind je op www.citedelamer. com en kijk zeker op het Frans- of Engelstalige websitegedeelte voor uitgebreide informatie.

NATALIE DECROCK

Foto's (3): Paul Thielemans.

Verschillende voorwerpen illustreren de geschiedenis van de duiksport.

'De oceaan van de toekomst' en worden afgewisseld met interactieve panelen die meer vertellen over het leven in de oceaan. Deze tentoonstelling werd in 2019 volledig vernieuwd. De diepzee is prominent aanwezig. Indrukkende beelden, geprojecteerd op gigantische panelen nemen ons mee naar plaatsen waar wij nooit zullen komen en we maken kennis met dieren die we liever niet zouden ontmoeten, al maken we voor de walvissen graag een uitzondering. We wandelen van aquarium naar aquarium, op zoek naar de vissen tussen de vele koralen en krijgen vooral heimwee naar de keren waarop we het kijken naar al dat moois 'in het echt' konden beleven. In de Jules Verne-Lounge geeft een gigantisch venster inkijk in het centrale aquarium. La Cité de la Mer heeft niet het grootste aquarium van Europa, die eer is weggelegd voor Nausicaá (Boulogne), maar naar eigen zeggen wel het diepste (10,7 m). Mooi om te zien, maar onze aandacht wordt vooral getrokken door de voorwerpen die de evolutie van het duiken in beeld brengen. Zelf doken we nooit met een Fenzy, maar we horen de heroïsche verhalen in ons achterhoofd als we het materiaal bewonderen. Er is op korte tijd veel veranderd. De vuurtoren van Alexandrië en het vliegtuig van de Saint-Exupéry komen we tegen als het gaat over onderwaterarcheologie, waar ook de projecten van de toekomst en het belang ervan voor onze oceanen niet ontbreken.

aquarium 17 aquaria ten slotte brengen een ode aan de oceaan. Ze maken deel uit van de derde permanente tentoonstelling in het gebouw:

De oudere duikers zullen misschien nog hun eigen uitrusting herkennen?

De grote galerij van mensen en machines stelt heel wat iconische onderzeeërs tentoon.

Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage Duikplaats

Maandag 15 juni 2020, we mogen weer de grens met Nederland over en hopen stiekem dat corona weldra verleden tijd zal zijn. Ik spreek met mijn buddy af voor een duikje aan 'de punt' in Scherpenisse. Het is een heerlijke dag en het Scheldewater is tijdens onze afwezigheid lekker opgewarmd. Na een zalig duikje vraagt mijn buddy plots: "Zeg, … Hemmoor gaat dat nog door?". Deze vraag had ik moeten zien aankomen. "Tsja…", antwoord ik, "dat heb ik afgelast met heel dat COVID-gedoe!" Daarmee is voor mijn buddy echter de kous niet af, besef ik. "Ik zal eens checken wat er nu wel weer kan in Duitsland!", voeg ik er snel aan toe. De Bondsrepubliek blijkt groene zone te zijn, op een paar gebieden na. Enkele sms’jes later hebben we een volle duikbubbel en kunnen we onze uitstap beginnen plannen.

Vanuit Breendonk is het al snel zes uur rijden. We besluiten om halverwege een tussenstop te maken in Ibbenbüren. Dat is wel een half uurtje omrijden, maar zo kunnen we een bezoekje brengen aan Naturagart, een groot plantencentrum met een kunstmatig aangelegd, outdoor duikbassin. Je duikt er tussen Egyptische faraobeelden, door gangen en grotten en er ligt een leuk wrakje. Oké, het is allemaal gemaakt van beton, ijzer en polyester, maar het resultaat mag gezien worden. Er zouden ook een twintigtal grote steuren rondzwemmen. Zouden wij die gelukzakken worden die er eentje zien?

Hippocampus nov./dec. 2020

uze

eu nst

ren i

n N at u

rag ar t , I b b e nb ü r e n .

In het duikersgedeelte zijn alle tafels ingenomen, netjes opgesteld volgens de regels van social distancing. Aan de overkant zit niemand, het lijkt wel een schoolrefter tijdens de grote vakantie. Ook hier hakt coronavirus zwaar in op het toerisme. We krijgen onze plaatsen toegewezen en de mondmaskers kunnen af. Er volgt een Engelstalige briefing aan de hand van een gedetailleerde maquette van het bassin. Na een korte uitleg over de huisregels in tijden van COVID-19 kunnen we het water in. Er worden plattegrondjes uitgedeeld om je onder water door het gangen- en grottenstelsel te loodsen, maar dat heb ik natuurlijk niet nodig. Foto: Marlène Terpstra.

nze bestemming is de 'Kreidesee' in Hemmoor, Noord-Duitsland. Het meer vormt de nalatenschap van cementproductie tussen 1862 en 1976. De oorspronkelijk 160 meter diepe afgraving vulde zich met grondwater en werd met resten van de cementfabriek tot 60 meter opgevuld. De totale oppervlakte van de voormalige groeve bedraagt 33 ha.

Naturagart Met een grote bolderkar vervoeren we ons materiaal van de parking naar het hoger gelegen duikbassin. We vervoegen er twee buddy's die reeds ter plaatse zijn. Het duikcentrum beslaat een kleine helft van een enorme serre, van waaruit je prima zicht op het water hebt.

De bloei zit in 't water en het zicht is niet al te best, maar dat maakt het enkel leuker als je toch een doorgang vindt of tegen een 'eyecatcher' aanbotst. Ons doel is om het pleintje achteraan te bereiken waar de steuren gevoederd worden. We zoeken ons een weg door de donkere gangen met als doel, steuren te ontmoeten. Minuten later

De Hemmoorgangers.

Plattegrond Kreidesee.

plein waar de steuren samen troepen 'the place to be'.

Hemmoor Na onze tweede duik zetten we verder koers naar het noorden. De zon is van de partij en na onze geweldige start in Ibbenbüren zijn de verwachtingen hoog gespannen! In Hemmoor gidst onze gps ons tot op de lege parking van een oud, verlaten ogend gebouw. Wordt dit onze uitvalsbasis voor de volgende dagen? Waar vroeger de kantoren Foto: Jan Dieu.

bevinden we ons echter weer tussen de rotsen waar we te water gingen, misschien was zo'n plattegrondje toch geen slecht idee. We heroriënteren ons en vinden nu wel de juiste doorgang. Al snel zien we een eerste steur. Hij kruist ons alsof we niet aanwezig zijn. In onze Belgische steengroeven zou deze ontmoeting vast en zeker al in ons logboekje komen, maar vandaag willen we meer! Minuten later of vinden we dan eindelijk de voederplaats, omgeven door haar statische wachters. Wat nu volgt is redelijk uniek. Wanneer je je op het betonnen plateau laat zakken, komen de steuren plots van overal opduiken om tussen de duikers door te zwemmen. Sorry voor de collega’s in Sprimont of La Gombe, de 'Weltmeister' wonen hier. Het zijn er veel en ze proberen te tellen is onmogelijk, want hun onderwaterballet kent geen pauze. Twee exemplaren trekken extra onze aandacht. Deze joekels meten meer dan 2 meter en wat vooral opvalt: ze zijn niet enkel langer, maar hun rug en kop zijn ook veel hoger dan bij de rest. De steuren foerageren zonder stoppen tussen hun bezoekers. 'Social distancing'? Niet voor deze heren, ondanks hun betere zwemcapaciteiten botsen ze geregeld tegen ons aan. Ze zwemmen tegen je duikbril en boren zich vast in de krul van je ontspannerslang. We komen ogen tekort, spijtig van het slechte zicht, want dit zou prachtige beelden kun-

tie is niet hip maar al het noodzakelijke is voorhanden. Van bestek tot bedlinnen, alles is voorzien. Elke verdieping telt trouwens een droogruimte voor duikmateriaal, het is duidelijk dat de vaste klanten hier vooral duikers zijn. Vandaag zijn wij echter de enige bezoekers. Als iedereen alles uitgepakt heeft, is het tijd voor 'spaghettini all ragu' met een Westvleteren of een Duveltje. Het wordt echter snel stil aan tafel, het was dan ook een lange dag… Na een verkwikkende nachtrust en een stevig ontbijt verzamelen we aan het duikcentrum van de Kreidesee. Ook hier worden we in het Engels te woord gestaan. We betalen een vaste som voor de twee duikdagen, ongeacht het aantal duiken dat we zullen doen, dat zal voor iedereen anders zijn. Te water gaan kan hier op zes verschillende plaatsen, natuurlijk zijn ook hier plattegrondjes te koop. De meeste duikstekken zijn goed te bereiken met de wagen. Aan de zuidkant vind je vijf gebieden, elk met duiktrap of ponton en ruime parking. Aan de andere zijde, de noordkant, ligt slechts één duikstek.

de weg

nen opleveren! Ik leg me even boven op mijn dubbelset en geniet van de silhouetten die in het tegenlicht over me heen glijden. Omdat je hier in het weekend niet voor een enkel duikje terecht kan, kochten we een dagpas. Na de middag doen we er graag nog een tweede duikje bij. Ook nu is het

van de cementwinning gehuisvest waren, betreden we vandaag een appartementsgebouw voor groepsverblijven. De Kreidesee ligt op een boogscheut maar dat is voor morgen, eerst uitpakken en aan tafel. In een kluisje vinden we onze sleutels en krijgen zo toegang tot 2 ruime appartementen op de benedenverdieping. De accomoda-

We duiken een eerste maal aan duikstek E1, 'de weg'. Hier parkeer je echt aan de rand van het water. Op het volledige domein staan tussen de parkeerplaatsen hoge tafels opgesteld, waarop je je materiaal kan optuigen. Heeft AVOS deze zomer voor Ekeren hier de mosterd vandaan gehaald? De straat waarlangs we geparkeerd staan, een brede kasseibaan, loopt recht het water in. Ze loopt tientallen meter door om Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage Duikplaats

uiteindelijk op diepte te stoppen onder de tweede duikingang. Je zwemt er eerst onder een Chinese boog door en duikt vervolgens langs de machines die in het verleden gebruikt werden bij de cementproductie. Spiegelende luchtkoepels en met mosselen overwoekerde bomen zorgen voor de nodige variatie. De weg eindigt aan een betonnen constructie die tegen een brug aanleunt. Boven op de brug staat een heuse vrachtwagen geparkeerd, een denkbeeldi-

watermosselen. Ze vormen echte tapijten en zijn constant voedsel uit het water aan het filteren. De stille krachten achter een heldere Kreidesee. Aan ingang E1 kan je ook de andere kant op duiken, je volgt dan niet de weg, maar keert onder water terug richting het duikcentrum. We glijden er langs een lange wand, die diep onder ons afdaalt tot 45 m. De lichtinval en de weidsheid onder water

bezienswaardigheden zijn weldoordracht geplaatst en mooi verdeeld over de hele zuidkant. Met wat geluk bots je ook op de kikkerbeeldjes die her en der geplaatst zijn en voor een vrolijke onderwaternoot zorgen. Het is steeds weer leuk om die grote objecten, dikwijls in vogel- of kikkerperspectief, te ontdekken. Ze vervolgens te kunnen verkennen en zelfs betreden, maakt elke duik de moeite waard. Soms wil ik echter ook wel eens wat actie, en dan net iets meer dan die

Zweven langs een vliegtuigje.

In Hemmoor kan je een heuse haai ontmoeten.

creëren een speciale sfeer. Ik heb niet het idee in een groeve te duiken, maar duizenden kilometers zuidelijker, onbewust hou ik 'an eye on the blue'. Langs de wand kruis je ook hier steeds weer andere blikvangers. We passeren onder andere een 'citerne', een vliegtuigje en een heuse haai. Als je even wil dollen, maak je er – indien gewenst – je eigen 'Jaws sequel'. Men heeft ook hier echt wel werk gemaakt van een leuk te beduiken onderwaterparcours. Voor winkelkarretjes en fietswielen moet je hier niet zijn. Alle wrakken en

van de opengesperde, filterende zoetwatermosselen. Het is opvallend dat er niettegenstaande de vele meters zicht, slechts weinig vis te bespeuren valt in de Kreidesee. Een enkele forel en een school grote voornen tijdens onze avondduik zijn zowat de enige vissen die we waarnemen tijdens vijf duiken. De twee palingen die we de laatste dag tijdens de vroege ochtendduik aan 'het bos' zagen, kunnen de balans evenmin laten overslaan. Misschien hadden we gewoon geen geluk en zitten ze er toch. Wie wenst kan hier overal

Tussen de parkeerplaatsen zijn hoge tafels geplaatst om je materiaal op te tuigen.

Hippocampus nov./dec. 2020

Foto: Jan Dieu.

Foto: Sylvia Malfait.

ge lading aan het dumpen. De constructie van staal en beton die oprijst uit de diepte, in combinatie met de 'LKW' (nvdr: 'Lastenkraftwagen' of vrachtwagen) maken echt wel indruk. Het zicht, bij momenten wel 20 m ver, is uitzonderlijk voor een groeve. Nochtans had de medewerker in het duikcentrum net schoorvoetend toegegeven dat het in deze periode allemaal wat minder is. De bodem, de wrakken en het materiaal, alles is bedekt met een zandkleurige film. De combinatie van algen en stof geven het geheel iets surrealistisch. Overal groeien zoet-

Leuke kikkerbeeldjes verrassen je her en der onder water.

diep duiken, maar de temperatuur bedraagt er slechts 8°C. Wij kiezen ervoor om na een diepe duik steeds lang uit te duiken. Op ondiepte is de temperatuur begin juli wel aangenaam.

het bos Aan de noordkant ligt er ook een duikstek, ervaren NELOS-duikers, die onze avonturen volgden op Facebook, omschreven deze plek als de mooiste van heel het gebied. Op onze

laatste duikdag vertrekken we dan ook voor dag en dauw voor een korte rit en daarna een flinke wandeling naar duikplaats E5. Het bos is inderdaad een mysterieuze plaats. Het licht, gisteren volop aanwezig aan de zuidkant, heb je hier zo vroeg nog niet aan de noordkant. Door de dieptebeperking van ons buddyteam kunnen we slechts over de boomrestanten glijden i.p.v. ertussen, toch proeven we de grauwe sfeer. Het lijkt of we in een 'film noir' meedraaien. We keren heel

ondiep terug om onze lichamen te laten opwarmen. Hemmoor is de perfecte locatie voor een groepsuitstap. Hier een weekje op duikvakantie komen zal wat eentonig worden, maar voor een weekend mag je me altijd bellen. Het enige negatieve is dat je er toch een heel eind moet voor rijden en dat de zon, zelfs in juli, niet altijd van de partij is. JAN DIEU

Foto's (4): Sylvia Malfait.

Zoetwatermosselen overwoekeren de bomen.

Een 'LKW' dumpt een denkbeeldige lading.

Advertentie

Mijn passie. Juist nu. Tickets uitsluitend online! Bestel ze nu op boot.com

#FOLLOWTHECALL Voor meer informatie: Fairwise bv Hubert Frère-Orbanlaan 213 – B-9000 Gent Tel. +32 (9)245 01 68 info@fairwise.be

Hippocampus nov./dec. 2020 boo2102_TA_ST_175x127_BE_NL.indd 1

23.10.20 09:07

Reportage

Zeemijnproducerende kwallen

slapen zonder hersenen

Wetenschappers bestudeerden de omgekeerde kwallen en ontdekten dat ze lijken te slapen, wat suggereert dat 'je geen hersenen nodig hebt om te slapen'. Wormen en vissen doen het. Vogels en bijen doen het. Maar vallen kwallen ook echt in slaap? Het lijkt een simpele vraag, maar om ze te kunnen beantwoorden was er een meervoudig onderzoek nodig door drie afgestudeerde biologen (Claire Bedbrook, Michael Abrams en Ravi Nath) van het 'California Institute for Technology'. Hun antwoord, dat in september 2017 gepubliceerd werd, bevestigde dat ten minste één kwallensoort – genaamd Cassiopea, of de omgekeerde kwal, slaapt. Bovendien ontdekte een ander team van Amerikaanse biologen dat deze mangrovekwal je op afstand kan netelen door gebruik te maken van een 'soort zeemijnen', dit meldden ze in februari 2020 in 'Communications Biology'.

Hippocampus nov./dec. 2020

Zoöxanthellen Zoöxanthellen zijn fotosynthetiserende eencelligen die in mutualistische symbiose leven met tropische neteldieren, zoals koralen, anemonen, kwallen en andere mariene ongewervelde dieren. Een veel voorkomende mutualistische symbiont is de dinoflagellaat Symbiodinium minutum. In vrijlevende vorm heeft deze eukaryote microbe de typische kenmerken van een dinoflagellaat, maar in de gastheer vormt hij een coccoïd, een grote ronde cel met doorlatende celwand – een eencellige alg. De symbiont scheidt goed oplosbare koolstofverbindingen uit zoals maltose, glycerol en organische zuren, waarvan de gastheer profiteert. Ongeveer 50% van de koolstoffixatie wordt afgestaan aan de gastheer. Het voordeel voor de alg is minder duidelijk, want hij komt ook vrijlevend voor.

Foto: Mr. Meijer.

e omgekeerde kwal of onderstebovenkwal (in het Engels: 'upside-down jellyfish' – Cassiopea sp.) lijkt eerder op een anemoon dan op een kwal. Van de 8 soorten omgekeerde kwallen is de meest bekende de mangrovekwal (Cassiopea xamachana). Het neteldier ligt ondersteboven op de bodem van het water rond mangrovebossen. Met haar omhoog drijvende tentakels vangt ze voedsel, maar daarnaast heeft zij een symbiotische relatie met algen. Die schuilen tussen haar tentakels en maken via fotosynthese voedingsstoffen aan. Als dank krijgt de kwal zuurstof en extra voedingsstoffen. Omdat deze algen veel zonlicht nodig hebben, plaatst de kwal zich ondersteboven in helder en ondiep water.

Foto: Ivo Madder.

Biologie

zeemijnen

Als er pekelkreeftjes (Artemia nauplii) gevoederd wordt in het aquarium, beginnen de mangrovekwallen overvloedig slijm af te geven.

Foto: Hans Hillewaert.

De omgekeerde kwal heeft nog meer bijzondere eigenschappen. Zwemmers die rond de mangrovebossen snorkelden, rapporteerden regelmatig 'prikkelig water', waarin het voelde alsof ze een kwallenbeet kregen, zonder dat die in de buurt waren. Dit is iets wat ik zelf ook al meermaals gewaar werd tijdens het snorkelen in de mangrove. Ik had altijd al een vermoeden dat die prikkeling van de mangrovekwal kwam, maar zeker was ik daar niet van en niemand kon me dat bevestigen of een andere verklaring geven voor die prikkeling.

bio-indicator Een (bio-)indicatorsoort of ecologische indicator is in de biologie een soort die indicatief is voor een bepaald kenmerk van het milieu. Bio-indicatoren zijn meetbare ecologische variabelen die de toestand van (en de relaties binnen) een ecosysteem weergeven. Uit de aan- of afwezigheid of de toestand van de soort kan men afleiden wat de kwaliteit is van het milieu. Een indicatorsoort geeft aanwijzingen voor bijvoorbeeld de zuurtegraad, het vochtgehalte, de voedselrijkdom, het zoutgehalte, de vervuiling en de biodiversiteit. Het kan om de aantallen of de

aanwezigheid van allerlei organismen gaan, dieren (kreeftachtigen, amfibieën en insecten), algen, schimmels, planten en bacteriën, maar ook om bepaalde eigenschappen van organismen. Dankzij de alomtegenwoordigheid van onderstebovenkwallen in gezonde mangroven hebben ze de status als een potentiële bio-indicator voor kustbeheer en natuurbehoud verdiend. Als de gezondheid van het mangrove achteruitgaat, vermindert het aantal van deze neteldieren.

De prikkeling komt wel degelijk van de mangrovekwal. Amerikaanse biologen vonden in oude beschrijvingen van de mangrovekwal dat de dieren stukjes slijm loslaten waarin kleine bolletjes cellen zitten, die cassiosomen worden genoemd. Ze publiceerden hun bevindingen in februari 2020 op 'Communications Biology'. Ondanks hun bentische levensstijl (op de bodem levend) zijn er waarschuwingen gepubliceerd waarin zwemmers gewaarschuwd worden voor het stekende water of giftige rondzwevende slijmen, die worden toegeschreven aan niet-geïdentificeerde krachtige kleine 'granaten' in de waterkolom rond Cassiopea-kwallen. Over het algemeen worden steken van de omgekeerde kwal gecategoriseerd als mild tot matig bij mensen. Maar het ruwe gif dat uit de nematocysten (netelcellen) wordt gewonnen, vertoont hemolytische, cardiotoxische en dermonecrotische eigenschappen, wat suggereert dat overmatige blootstelling schadelijk kan zijn voor mensen.

Foto: Ivo Madder.

Mangrovekwallen Cassiopea xamachana.

Op het moment dat de gids een onderstebovenkwal beroert, voelen sommige van de toeristen een prikkeling in het water.

Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage Biologie

Zowel in het aquarium als in het mangrovebos werd waargenomen dat mangrovekwallen overvloedige hoeveelheden slijm in het water afgeven wanneer het omringende water werd verstoord (door aquarianen en/of snorkelaars) of wanneer prooidieren werden verstrekt (bijv. pekelkreeftjes – Artemia nauplii) in aquariums waar mangrovekwallen werden grootgebracht. Tijdens het bestuderen van de mangrovekwal maakten de biologen gebruik van een combinatie van microscopie, micro fluïdische apparaten, moleculaire biologietechnieken, op massaspectrometrie gebaseerde proteomics en ander experimenteel analysemateriaal. Voor zover zij weten, zijn zij de eersten die een gedetailleerde beschrijving konden geven van de inhoud van het slijm dat is vrijgemaakt uit in het laboratorium gekweekt Cassiopea xamachana. In het vrijgelaten slijm ontdekten ze drie soorten netelcellen, evenals microscopisch kleine, beweeglijke cellulaire massa's bestaande uit netelcellen die ze formeel cassiosomen noemen. Uniek aan het door de mangrovekwal vrijgelaten slijm in de waterkolom, is het vermogen om prooien te vangen en te doden met 'mobiele granaten' buiten de kwal. De cassiosomen hebben aan de buitenzijde een epitheliale laag rond een grotendeels lege kern (in plaats van een massieve netelcelkern) en de aanwezigheid van centraal gelegen endosymbiotische (intracellulair in de gastheer levende symbiont) Symbiodinium dinoflagellates. De onderzoekers verzamelden enkele van deze bolletjes, legden ze onder de microscoop en zagen dat de bolletjes duizenden actieve netelcellen bevatten. Kom je dus in contact met het slijm, dan kan je erdoor gestoken worden. De cassiosomen drijven als een soort 'zeemijnen' in het water en veroorzaken de klachten van de zwemmers. Voor kleine prooidieren kunnen de drijvende stekels dodelijk zijn. Er zijn nog vier andere soorten kwallen die deze 'zeemijnen' produceren.

Waarnemingen van afgifte van slijm en cassiosoom in de Cassiopea xamachana mangrovekwal a C. xamachana die slijm afgeeft (gele pijlen) na verzameling in het veld door auteurs (Bonaire, Nederland). Cassiosome-nesten (roze pijlen) verschijnen als licht uitpuilende plekken aan de uiteinden van vesiculaire aanhangsels (cyaanpijl). b Slijm (gele pijl) dat in het laboratorium door C. xamachana in het water wordt geloosd - kleine witte vlekjes komen overeen met levende cassiosomen (groene pijlen). c Levende cassiosomen (groene pijlen) gesuspendeerd in slijm (gele pijl) geoogst na vrijgave van C. xamachana. d Meerdere beweeglijke cassiosomen geïsoleerd uit C. xamachana-slijm. e Live cassiosomen close-up (groene pijlen), met een onregelmatige vorm en gecentraliseerde Symbiodinium dinoflagellaten als amberkleurige bollen (rode pijlen). f Confocaal beeld van zeer beweeglijke cassiosoom geïmmobiliseerd op MatTek-schalen met glazen bodem bedekt met Cell Tak-lijm (Corning); beeld verzameld met × 60 objectief (olie) onthult de organisatie van de perifere cellaag: NucBlue-Hoescht 33342 (1100) (ThermoFisher) kleurt kernen (blauw) van nematocyten met perifere nematocyten die O-isorhiza-nematocysten dragen (blauwe pijlen, DIC) en niet-nematocyt ectodermale cellen (paars). DIC toont centraal Symbiodinium (donkere bollen, rode pijlen) vermoedelijke C. xamachana-amoebocyten in een anders acellulaire kern. Schaalbalken: a = 3 cm; b = 3 mm, c = 1 mm ; d = 5 mm; e = 300 μm, f = 50 μm.

De bevinding dat kwallen slapen is het eerste gedocumenteerde voorbeeld van slaap bij een dier met een diffuus zenuwnet. Dit is een systeem van neuronen dat zich door een organisme verspreidt en niet rond een brein is georganiseerd. Het ondermijnt het

Hippocampus nov./dec. 2020

Slapende mangrovekwallen in hun aquarium.

Foto: Caltech.

slapende kwallen

Taxonomische indeling Rijk: dieren Stam: Cnidaria (neteldieren) Klasse: Scyphozoa (schijfkwallen) Orde: Rhizostomeae Familie: Cassiopeidae (een familie van schijfkwallen) Geslacht: Cassiopea (onderstebovenkwallen) Soort: Cassiopea xamachana (mangrovekwal)

a, b C. xamachana medusae (5–12 cm diameter) rustend op de top van de paraplu (witte pijl) met de mondarmen (cyaan pijlen) naar boven gericht, waargenomen door auteurs in de natuurlijke mangrovehabitat in Key Largo, Florida (VS). Afbeeldingen met dank aan A. Morandini. c – f Cassiosome-nesten (roze pijlen) waargenomen als witte uitpuilende vlekken aan de uiteinden van vesiculaire aanhangsels (groene pijlen) die afwijken van gebieden met met stroken digitate cirri (zwarte pijlen) op medusa-mondarmen (cyaanpijlen). Sommige cassiosome nesten lijken minder vol dan andere. Schaalbalken: a = 2 cm; b = 5 cm; c, d = 1 mm; e, f = 0,5 mm.

algemene idee dat slapen een brein vereist. Het suggereert ook dat slapen een oud gedrag zou kunnen zijn, omdat de kwallen behoren tot een groep dieren die zich al vroeg in de evolutie afsplitste van de laatste gemeenschappelijke voorouder van de meeste nog huidig levende dieren. Het project begon met een waarneming van Michael die merkte dat sommige onderstebovenkwallen in zijn laboratorium hun pulsatie onmiddellijk vertraagden wanneer de lichten werden uitgeschakeld. Op een avond, tijdens de koffie, besprak hij dit fenomeen met Ravi, die de slaap bij rondwormen had bestudeerd en nadacht over de vraag of andere 'eenvoudige' dieren eveneens sliepen. De twee besloten midden in de nacht het laboratorium van Michael te bezoeken om te zien hoe de kwal zich gedroeg. Onderweg kwamen ze Claire tegen en ze vertelden

haar opgewonden hun plan. Haar reactie: "Deze kwallen kunnen absoluut niet slapen". Toch was haar nieuwsgierigheid gewekt en voegde ze zich bij het onderzoeksteam. In het verduisterde laboratorium zagen ze een tank vol kwallen die niet vaak pulseerden en lange tijd stil bleven – kwallen die er met andere woorden uitzagen alsof ze sliepen. Claire begon te geloven dat ze iets op het spoor waren. Om te bewijzen dat kwallen slapen, moesten de studenten aantonen dat ze aan drie gedragscriteria voldoen: D Ten eerste moeten de dieren een periode van verminderde activiteit ondergaan. Daarnaast moeten ze ook uit deze staat gewekt kunnen worden om slaap te onderscheiden van een andere status, zoals coma's. Gedurende zes

dagen en nachten controleerden de onderzoekers 23 kwallen, die 's nachts ongeveer 30 procent minder pulseerden dan overdag. Als ze midden in de nacht werden gevoerd of gepord, bracht dit de kwal tijdelijk in beweging. D Vervolgens moesten de dieren tijdens het slapen een verminderde gevoeligheid voor stimuli vertonen. Ondersteboven kwallen danken hun naam aan het feit dat ze ondersteboven op de zeebodem zitten – ze houden er niet van om in het water te zweven. Om hun reactievermogen te testen, plaatsten de wetenschappers de kwal in kleine compartimenten met verwijderbare bodems, die bovenaan in het aquarium aangebracht werden. Wanneer de onderzoekers overdag de bodems uit de compartimenten haalden, zwommen de wezens onmiddellijk naar de bodem van de tank. 's Nachts zweefden ze echter eerst traag rond. D Ten slotte moesten de dieren een verhoogde slaapbehoefte laten zien als ze wakker gehouden werden. Dus hebben de biologen 's nachts elke 20 minuten water pulserend door het aquarium gestuwd om te voorkomen dat de kwalen in een diepe slaap vielen. De volgende dag en nacht vertoonde de kwal veel lagere activiteitsniveaus dan normaal, wat duidt op slaaptekort. Het geslacht Cassiopea, de onderstebovenkwallen, vertoonde gedragspatronen die consistent zijn met slaap, volgens de experimenten die uitgevoerd werden door de afgestudeerde studenten. Als bonus toonden de onderzoekers ook aan dat kwallen slaperig worden wanneer ze worden blootgesteld aan melatonine, net als mensen – een hint dat hun onderliggende slaapmechanisme vergelijkbaar kan zijn met dat van ons. "Deze experimenten lieten duidelijk zien dat kwallen voldoen aan de meest fundamentele slaapcriteria", zei William Joiner, slaaponderzoeker aan de Universiteit van Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage Biologie

Levenscyclus van Cassiopea xamachana.

Ravi Nath, Claire Bedbrook en Michael Abrams in de ruimte waar ze onderzoek deden naar kwallen.

Californië in San Diego, in een e-mail. "De studie biedt ook nieuw voer om na te denken over de oorsprong en de functies van slaap, die beide nog onbekend zijn", zei dr. Joiner, die niet bij de studie betrokken was. "Slaap wordt vaak geassocieerd met het hebben van hersenen, omdat het slaapgedrag noodzakelijk lijkt te zijn voor geheugen en leren, en omdat gedeelde genen en slaapmechanismen zijn geïdentificeerd bij allerlei dieren met hersenen, van wormen en vliegen tot muizen en mensen. Maar naar aanleiding van de bewijzen die in de biologie werden gevonden, althans bij deze kwallensoort", zei Michael Abrams. "Je hebt geen brein nodig om te slapen".  IVO MADDER

Hippocampus nov./dec. 2020

Foto: John A. De Modena.

Levenscyclus van Cassiopea xamachana De cyclus begint met de seksuele voortplanting (1, volle lijnen) wanneer de volwassen kwallen hun gameten (geslachtelijke voortplantingscellen) in de waterkolom loslaten. Daar worden de met sperma bevruchte eieren, vrijlevende larvale ciliaten (larven die zich kunnen voortbewegen). Zodra de zwemmende larven een geschikt substraat hebben geïdentificeerd, zinken ze naar de bodem en ontwikkelen ze zich tot een scyphistoom (poliepachtig ontwikkelingsstadium van de schijfkwallen). Aangenomen wordt dat de laatste fase zal volgen zodra de zoöxanthelle Symbiodinium minutum is verworven door de scyphistomen, wat metamorfose, strobilatie (vorm van ongeslachtelijke voortplanting waarbij nieuwe individuen aan het eind van het lichaam worden afgesnoerd) en ephyra-vorming veroorzaakt (de kleine kwalletjes die losgelaten worden, worden ephyra genoemd). De ephyrae komen vrij in de waterkolom en creëren een vrijlevende mangrovekwal. In de aseksuele component (2, stippellijnen) ontwikkelt het scyphistoma een knop die als larve in de omgeving wordt vrijgegeven. Het nestelt zich en verandert in een scyphistoom (een poliepvorm) en de cyclus houdt aan. Als de ephyra tijdens de late afsnoerfase (strobila) wordt vrijgegeven, kan deze regenereren tot een nieuw gevormd scyphistoom (3, bolletjeslijnen) en het aseksuele deel van de cyclus binnengaan.

Geraadpleegde bronnen: • Cassiosomes are stinging-cell structures in the mucus of the upside-down jellyfish Cassiopea xamachana' (februari 2020) in 'Communications Biology' (www.nature.com/commsbio); • How Three Friends Proved That Jellyfish Can Sleep' in www.nytimes. com (The New York Times Company), een artikel van Steph Yin (2017); • Three Students Just Discovered The First Brainless Animal That Sleeps' in www.sciencealert.com, een artikel van Sarah Kaplan – Washington Post (2017); • 'Omgekeerde kwal stuurt stekels' in www.nd.nl (Nederlands dagblad); • https://nl.wikipedia.org/wiki/Cassiopea; • www.ensie.nl/nico-van-straalen/zooexanthellen.

Reportage G

Geschiedenis

r la

e G o m e r y. ed

F o to: a rc hie f va n d

e fa

li e

De Belgica-expeditie Belgica-expeditie De Adrien De Gerlache de Gomery

In 1898 overwinterde de Belg Adrien de Ger-

lache met zijn kompa-

nen en hun schip, de Belgica, op het zuidelijke

poolcontinent.

De expeditie schreef geschiedenis,

want

dit was de allereerste overwintering op Antartica. Tijdens de overwintering werden tal van wetenschappelijke gegevens verzameld. De Belgica zou eindigen

op de bodem van een fjord

nabij

Harstad

(Noorwegen).

Foto: archief VLIZ.

uiteindelijk

drien de Gerlache de Gomery wordt op 2 augustus 1866 in Hasselt geboren, maar groeit op in Brussel. De jonge Adrien geraakt al snel in de ban van avontuur en ontdekkingsreizen. De jaren '70 en '80 van de negentiende eeuw waren immers de periode waarin Stanley het Congo-bekken doorkruiste en claimde voor koning Leopold II.

Hippocampus nov./dec. 2020

Wanneer de Belgica verder doordringt naar het zuiden, raakt het schip vast in het pakijs.

De Gerlache studeert toegepaste wetenschappen aan de polytechnische school van de UniversitĂŠ Libre in Brussel. Tijdens het verlof vaart de avontuurlijke kerel als scheepsjongen mee op schepen van de Red Star Line. Na zijn studies aan de ULB gaat hij naar de zeevaartschool te Oostende. In 1889 behaalt Adrien de Gerlache het brevet van tweede luitenant op de grote vaart.

Intussen droomt hij van een expeditie naar de Zuidpool, een tot dan zo goed als onbekend gebied. In 1894 stuurt hij het 'Belgisch Aardrijkskundig Genootschap' zijn plan voor een Zuidpoolexpeditie. Het budget wordt begroot op 270.000 Belgische frank, wat nu zou overeenstemmen met ongeveer 8,5 miljoen euro. De leden van het genootschap sturen hem bemoedigende brieven, maar

Foto's (2): Ivo Madder.

hun financiële inbreng blijft beperkt. De Gerlache begint een bedelronde om het budget rond te krijgen. Enkele grote geldschieters, waaronder de families Solvay en Osterrieth, diverse steuncomités, subsidies en activiteiten voor fondsenwerving brengen voldoende geld in het laatje voor de start van de onderneming.

In Noorwegen koopt de Gerlache een stevig schip, de Patria, een driemastbark en laat het daar extra uitrusten voor zijn Zuidpoolexpeditie. Het schip is 40 m lang (36 m op de waterlijn) en 7,6 m breed. Het heeft een houten romp, drie zeilmasten en een stoommotor. Het schip wordt herdoopt tot Belgica en wordt naar Antwerpen overgevaren.

naar de Zuidpool

Vuurland. Hier wordt reeds heel wat wetenschappelijk werk verricht. Vervolgens wordt de steven naar de Zuidpool gericht en de overtocht in stormachtige omstandigheden aangevat. Tijdens die overtocht slaat matroos Wiencke overboord en verdrinkt. In januari 1898 komt de Belgica aan in het Zuidpoolgebied. Er zijn dan nog 18 opvarenden. Dadelijk wordt het wetenschappelijk werk aangevat. Verscheidene onbekende plaatsen worden in kaart gebracht en benoemd. Zo vindt men op een kaart van het Zuidpoolgebied nu nog steeds een De Gerlache zeestraat, eilanden die Antwerpen, Gent, Brabant of Luik heten en nog veel meer 'Belgische' namen. Ook naar de betreurde matroos Wiencke wordt een eiland genoemd. En zelfs de geldschieters worden geëerd met Solvay- en Osterrieth bergketens.

De Noor Roald Amundsen (1872 - 1928) ontpopt zich al snel tot leider van de Noorse groep bemanningsleden aan boord van de Belgica. Zijn interesse voor het poolgebied en zijn enthousiasme helpen de bemanning om de lange poolnacht goed door te komen. Het dagboek dat hij op de Belgica bijhoudt, wordt later gepubliceerd in het Noors en het Engels. In 1903 - 1906 realiseert Amundsen als expeditieleider met een relatief klein schip de allereerste Noordwestelijke Doorvaart van Baffin Baai (tussen Canada en Groenland), naar Alaska en de Bering Zee. In augustus 1910 vertrekt hij met het Noor-

se schip Fram voor een expeditie naar de geografische Zuidpool. Die bereikt hij als eerste op 14 december 1911. Daarmee verslaat hij de Engelsman Robert Scott, die zou omkomen op de terugtocht. Later realiseert Amundsen ook nog de Noordoostelijke Doorvaart van Noorwegen via Siberië naar Alaska. In 1926 vliegt hij met de Italiaan Umberto Nobile in een luchtschip over de Noordpool. Twee jaar later verdwijnt Amundsen bij een vliegtuigcrash boven het Noordpoolgebied. Wellicht stortte zijn vliegtuig neer in de Barents Zee. Het lichaam van Amundsen is nooit gevonden.

Foto: Lu dwik Sza ciń sk i.

Op 16 augustus 1897 vertrekt de Belgica vanuit Antwerpen richting Zuidpool. De bemanning bestaat uit wetenschappers en zeelieden, vooral Belgen en Noren, maar ook enkele andere nationaliteiten. Onder hen de Noor Roald Amundsen, die op 14 december 1911 als eerste de geografische Zuidpool zal bereiken. Het traject voert langs de oostkust van Zuid-Amerika. Daar worden de kok en drie matrozen van boord gezet wegens wangedrag en komt de Amerikaanse arts Frederick A. Cook aan boord. Dan gaat het naar

overwintering in het pakijs Als de Belgica verder doordringt naar het zuiden, raakt het schip vast in het pakijs. De bemanning beseft dat zij hier zal moeten overwinteren en neemt de nodige voorzorgen. Zo worden ijs- en sneeuwmuren rond het schip gebouwd tegen de striemende poolwind, en wordt het dek deels overkapt. Eten is geen probleem: de Belgica heeft een voldoende voorraad conserven aan boord: zo'n 10.000 blikken. Het menu wordt aangevuld met vers pinguïn- en robbenvlees. Dokter Cook verplicht de bemanning om dagelijks een portie van dit verse voedsel te gebruiken. Drinkbaar water wordt gewonnen door poolijs te smelten en met een aangepast toestel te distilleren. Voortdurend verplaatst de zeestroming de ijsmassa's met het vastgevroren schip. De Belgica kreunt en knarst onder de invloeden van drift, ijsvorming en wind, maar begeeft het niet. Voor de bemanning breken barre tijden aan. De expeditieleiders zorgen voor bezigheden voor de bemanning: schuilhokjes bouwen op het pakijs voor de wetenschappers, het schip en de instrumenten onderhouden, jagen op pinguïns en robben. Ook voor vertier wordt gezorgd: er wordt voorgelezen, met de kaarten gespeeld en gemusiceerd. Er worden allerlei activiteiten georganiseerd. Amundsen organiseert zelfs een schoonheidswedstrijd voor dames. Dat gaat als volgt: elk bemanningslid mag foto's, prenten of knipsels van vrouwelijk schoon inbrengen, waaruit een jury dan een winnares kiest. Toch wegen de donkere poolnacht, het kraken van het schip en de verveling Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage Geschiedenis

erg zwaar. Dat eist zijn tol: de fysicus Danco sterft en krijgt een zeemansgraf. Later wordt ook een gebied naar hem genoemd. En één van de Noorse matrozen wordt langzaamaan krankzinnig. Intussen wordt, zo goed

wetenschappelijk materiaal sneller, per stoomboot, naar Europa te reizen. Op 5 november 1899 keert de Belgica terug in haar thuishaven Antwerpen, waar Burgemeester Jan Van Rijswijck de Antwerpe-

Frederick Albert Cook (1865 - 1940) is de scheepsarts van de Belgica. Hij komt aan boord in Zuid-Amerika en verlaat daar ook het schip op de terugreis. Cook is dus waarschijnlijk nooit in België geweest. Op de Belgica ontpopt hij zich tot een waardevol bemanningslid. Als scheepsarts verzorgt hij zieken en gewonden en zorgt hij voor een gezond dieet voor de bemanning. Daarnaast doet hij medisch-wetenschappelijk werk en zorgt hij mee voor de goede sfeer tijdens de lange winternacht. Zijn avonturen op de Zuidpool stelde hij te boek onder de titel 'Through the First Antarctic Night'. Na zijn terugkeer in de Verenigde Staten richt zijn aandacht zich op de Noordpool. Hij raakt bevriend met Robert E. Peary, die zich tot doel gesteld heeft om als eerste de geografische Noordpool te bereiken. Later worden de twee bittere concurrenten in het

veroveren van die geografische Noordpool. Cook claimt dat hij de Noordpool bereikte op 21 april 1908, maar hij kan geen sluitende bewijzen of getuigenissen voorleggen en wordt niet geloofd. Eerder beweerde Cook al dat hij als eerste de top van Denali (Mount Mc Kinley), de hoogste berg van Amerika, bereikte, maar dat wordt als een valse claim van tafel geveegd. Op 6 april 1909 bereikt Peary de Noordpool. Al wordt dat later ook in twijfel getrokken. In september 1988 publiceert het National Geographic Magazine een artikel waarin wordt gesteld dat Peary mogelijk 30 tot 60 mijl meer naar het westen was uitgekomen. Intussen vergaat het Cook minder goed: hij wordt veroordeeld wegens aandelenfraude en mag enkele jaren in de gevangenis doorbrengen.

en zo kwaad het kan, voortgemaakt met het wetenschappelijk werk. Zo ontdekt de Roemeense bioloog Emile Racovitza nieuwe, nog onbekende diersoorten die enkel op het Zuidpoolcontinent voorkomen (endemische soorten): een vleugelloze dansmuggensoort die bestand is tegen vriestemperaturen en die de toepasselijke naam Belgica antarctica krijgt; een arctische draakvissensoort Racovitzia glacialis; en andere.

naren heeft gevraagd om 'hunne woonst te bevlaggen'. De Belgica en haar bemanning worden toegejuicht door hoogwaardigheidsbekleders en een duizendkoppige

Foto: National Library of Norway (www.nb.no).

menigte. Alle bemanningsleden krijgen een onderscheiding en Adrien De Gerlache wordt een nationale held. Voor de allereerste keer hebben mensen op de Zuidpool overwinterd. En nooit eerder werd zoveel wetenschappelijke informatie over het Zuidpoolcontinent verzameld: geografische, geologische, biologische, meteorologische, maritieme en tal van andere gegevens. De Belgica-expeditie heeft in totaal 1.200 diersoorten en 500 plantsoorten geïnventariseerd. Het onderzoeken en het benoemen van deze soorten zou nog vele jaren in beslag nemen. Na de expeditie bekleedt Adrien de Gerlache nog een aantal openbare functies en wordt hij raadgever van de Zuidpoolexpedities van de Fransman Charcot en de Brit Shackleton. Adrien de Gerlache sterft op 4 december 1934 in Brussel.

het einde van de Belgica Na de triomfantelijke terugkeer in Antwerpen wordt de Belgica enige tijd ondergebracht in de haven van Oostende. Daarna keert het schip terug naar Noorwegen, waar het gecharterd wordt voor de jacht op robben en walvissen en voor tochten langs de Noorse kust. In 1916 wordt de Belgica verkocht om te worden gebruikt als transportschip voor kolen. Nog later wordt het een drijvend visverwerkingsbedrijf. Bij het uitbreken Van de Tweede We-

Hippocampus nov./dec. 2020

Foto: Beeldbank VLIZ.

Bij het aanbreken van de lente raakt de Belgica eindelijk los uit het pakijs. Op 14 maart 1899 bereikt het schip de open zee en kan de terugtocht aangevat worden. Twee weken later wordt vanuit een Zuid-Amerikaanse haven een telegram verstuurd naar het vaderland. De wetenschappers verlaten het schip om met hun

Foto: nla.gov.au

terugkeer naar Antwerpen

In 1990 wordt het wrak door Noorse sportduikers teruggevonden op een diepte van ongeveer 20 meter. Al snel worden plannen gesmeed om het wrak te lichten. Maar dat blijkt niet mogelijk: het schip is te zeer beschadigd en gedesintegreerd. Wél kan het anker worden gerecupereerd door de Harstad Dykkerklub. Dat anker bevindt zich nu in Oostende, in de lokalen van het VLIZ, het Vlaams Instituut voor de Zee.

Foto: archief familie de Gerlache.

De Belgica ligt nog steeds op de zeebodem nabij Harstad. Vlaamse duikers hebben het wrak reeds verkend. Hieromtrent verschenen artikels in de Hippocampus Extra Editie van augustus 2007 (blz. 24 - 27) en Hippocampus nr. 248 van maartapril 2014 (blz. 84 - 85).

Foto: public dom ain.

reldoorlog wordt het schip gebruikt als munitiedepot voor de geallieerden nabij de Noorse stad Harstad. Daar wordt de Belgica op 19 mei 1940 door Duitse bommenwerpers gekelderd. Het schip verdwijnt onder de golven.

Émile Georges Racovitza (1868 - 1947) is een Roemeense bioloog, die in Frankrijk studeert en er wetenschappelijk werk verricht. Eén van zijn specialiteiten betreft de studie van de mariene fauna. Hij werkt enige jaren aan het Oceanografisch Observatorium te Banyuls-sur-Mer in Zuid-Frankrijk en is er zelfs een tijd lang onderdirecteur. Tijdens de expeditie van de Belgica ontdekt hij een groot aantal soorten die tot dan toe onbekend waren. Daarover publiceert hij het boek 'La Vie des Animaux et des Plantes dans l'Antarctique'. Na de BELGICA-expeditie keert Racovitza

In de volgende Hippocampus brengen we een artikel over de 'New Belgica', een replica van de Belgica die men volop aan het bouwen is.  JOS VAN REETH

terug naar het Oceanografisch Observatorium in Banyuls-sur-Mer. Daar leerde hij eerder Louis Boutan kennen. Boutan is een duiker die vanaf 1893 als één der eersten onderwatercamera's ontwerpt. Ook Racovitza duikt en in 1899 maakt Boutan een foto van Racovitza als helmduiker onder water. Daarna krijgt Racovitza interesse in speleologie en gaat hij de levensvormen in grotten bestuderen. Na de Eerste Wereldoorlog keert hij terug naar Roemenië, waar hij professor wordt aan de Universiteit van Cluj tot aan zijn dood in 1947.

Bronnen • Lambrechts, Johan: 'Antarctica. De Belgen op de Pool', Sastrugi Books, 2014. • Herbert, Wally: 'Commander Robert E. Peary. Did He reach the Pole?', artikel in National Geographic Magazine, september 1988. • Termote, Tomas: 'Het Wrak van de Belgica: Belgische Poolgeschiedenis in Noorse Wateren', artikel in Hippocampus, extra editie 50 jaar BEFOS, augustus 2007. • Madder, Ivo: 'Duikexpeditie naar de Belgica', artikel in Hippocampus nr. 248, maart-april 2014.

Geconsulteerd op het internet • Zimmermann, Maurice: 'Quelques Résultats de l’Expédition antarctique belge', artikel in Annales de Géographie, 1901. • Termote, Tomas en Mouchart Nicolas: 'Het Wrak van de Belgica', VLIZ-publicatie. • Wikipedia: diverse artikels.

De Belgica in het Neumayer Kanaal, 8 februari 1898. Op de achtergrond Antwerpen Eiland.

Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage Reisverhaal

Sao Tomé de Caraïben van Afrika

Paradijselijke stranden, een hemelsblauwe oceaan, prachtige groene wouden, een rijkelijk onderwaterleven, verse vis op je bord en … de vriendelijkste mensen. Bovendien heb je het bijna helemaal voor jou alleen … die de inwoners kokosnoten, koffie, cacao en palmolie verschaft. De bevolking bestaat voornamelijk uit zwarte Afrikanen aangevuld met mulatten (personen met zowel Afrikaanse als Portugese voorouders) en Kaapverdiërs. De Portugese ontdekkingsreizigers waren de eersten die in 1470 op de onbewoonde eilanden arriveerden. Ze gebruikten Sao Tomé en Principe vooral als poort naar Afrika, om handel te drijven met het vasteland, maar ook om slaven te verschepen.

De archipel bestaat uit twee hoofdeilanden en meer dan 10 kleine eilanden en rotsen. Sao Tomé is 65 km lang en 35 km breed en is met een oppervlakte van 859 km² het grootste eiland. De meeste inwoners wonen in de gelijknamige hoofdstad Sao Tomé. Daarna komt het veel kleinere Principe, 16 km lang en 8 km breed, met een oppervlakte van 142 km². De andere eilandjes zijn niet of nauwelijks bewoond.

Het luchthavengebouw van 'São Tomé International Airport' heeft meer iets van een vergeten treinstationnetje en buiten staan locals te wachten op hun arriverende gasten. De sfeer is puur Afrikaans, maar dan zonder de pejoratieve bijklank van schimmigheid annex onveiligheid. De sfeer bevalt me hier onmiddellijk.

Omdat de eilanden op de evenaar liggen, dichtbij de meridiaan van Greenwich, staan ze bekend als 'de eilanden in het midden van de wereld'. De Golf van Guinee is immers de plaats waar de evenaar (0° graden breedtegraad) en de meridiaan van Greenwich (0° graden lengtegraad) elkaar kruisen. De eilanden zijn bergachtig en vulkanisch met een weelderige tropische plantengroei. Het hoogste punt van de archipel, 'Pico de São Tomé', ligt op 2024 meter. Andere bergtoppen zijn 'Calvário', 'Cabumbé', 'Cão Grande' en 'Pico do Príncipe'. De belangrijkste bron van inkomsten is de landbouw,

Hippocampus nov./dec. 2020

lijks veranderingen heeft ondergaan. Soms lijkt het of je de koloniale sfeer van weleer nog kan opsnuiven. Ondanks die rijkdom, een stabiel politiek klimaat en een zeer vriendelijke bevolking ziet men hier zelden reizigers. Dat verklaart meteen de andere bijnaam: de 'vergeten eilanden'.

een droombestemming

Als je op het eiland rondrijdt, heb je onmiddellijk het gevoel één van de laatste paradijzen van de wereld ontdekt te hebben. De groene overweldigende tropische plantengroei maakt van deze eilanden een bestemming die uniek is en sinds haar kolonisatie nauwe-

Foto's (2): Ivo Madder.

e exotische eilandengroep Sao Tomé en Principe, officieel de Democratische Republiek Sao Tomé en Principe, is een prachtige archipel gelegen op de evenaar en op ongeveer 300 km voor de kust van Gabon, de westkust van Afrika. Aan de ene kant bevindt zich de Golf van Guinee en aan de andere kant de Atlantische Oceaan, wat voor een rijk onderwaterleven zorgt, vergelijkbaar met de Middellandse Zee. Het klimaat is tropisch en vochtig (regenseizoen van oktober tot midden december en van midden februari tot midden mei).

Alberto Miranda, de duikinstructeur en eigenaar van het Atlantic Diving Center.

Het optuigen van het duikmateriaaal.

De Santomezen zijn een vriendelijk en fier volk en het valt me op dat wegen proper zijn. De vegetatie langs de zijkanten van de wegen wordt door de locals onderhouden en ze krijgen daarvoor een kleine vergoeding. Rondrijden doe je er best met een jeep, want de geasfalteerde wegen zijn niet overal in goede staat.

het duikcenter

het luxe resort 'Club Santana'. Om het terrein binnen te komen moet je een barreel met wachters passeren. De eerste dag was het even moeilijk om hen ervan te overtuigen dat we naar het duikcenter moesten en niet naar het hotel. Ze mochten niemand toelaten, want er was een privéfeest in het hotel. Na een telefoontje naar Alberto lieten ze ons uiteindelijk door. Het duikcenter heeft drie boten: een kleine, een middelgrote en een grote. De kleine boot wordt enkel gebruikt om duikers naar de grotere boten te brengen of om naar de duikplaats te varen als er maar

De stalen duikflessen zijn standaard voorzien van een DIN-koppeling en voor zij die duiken met twee gescheiden ademautomaten zijn er flessen met dubbel kranen voorzien. Je hebt keuze uit 10- en 15-literflessen, bijna allemaal van het formaat 'varken' (dikke flessen). Omdat het duikcenter heel veel nieuw materiaal verhuurt, had Mark me aangeraden enkel mijn duikcomputers, mijn duikbril met correctieglazen en mijn onderwatercamera mee te nemen. De rest kon ik beter huren. Dat heb ik dan ook gedaan. Het optuigen van je materiaal doe je zelf. De opgetuigde duikfles wordt door de duikgidsen naar de boot gebracht. De rest van je

Foto's (4): Ivo Madder.

Mark Bulté, 2*Instructeur bij NELOS, heeft een 'Bed & Breakfast' in de buurt van de stad Sao Tomé: 'Vila Marilyn' (ja, 'vila' is met één l in het Portugees) met een prachtige tuin, een buitenzwembad, een bar naast het zwembad en gratis wifi. Ik ben er te gast. Vanaf hier is het ongeveer twintig minuten rijden naar het 15 km verder gelegen Atlantic Diving Center (www.atlanticdivingcenter.com), dat gerund wordt door duikinstructeur Alberto Miranda. Het duikcenter is gelegen naast

Het duikmateriaal, buiten de duikfles, moet je zelf naar beneden dragen.

een paar duikers zijn. De middelgrote boot, goed voor een achttal duikers, wordt gebruikt voor de duikplaatsen die op 10 tot 30 minuten varen gelegen zijn. De grote boot gebruikt men voor de verder afgelegen duikplaatsen of als er grotere groepen zijn. Het duikcenter kan groepen aan tot 16 personen.

Hippocampus nov./dec. 2020 De tuin en het zwembad van Vila Marilyn.

Paardmakreel (Caranx hippos).

Reportage

Foto's (7): Ivo Madder.

Reisverhaal

Mark Bulté in actie als onderwatervideograaf.

West-Afrikaans zeepaardje (Hippocampus algiricus).

d u i kmateriaal steek je in een duikbak, ter beschikking gesteld door het duikcenter, en draag je zelf naar beneden tot op het strand.

prachtige duiken Voor onze eerste ochtendduik varen we naar het nabijgelegen eilandje Ilhéu de Santana om er te duiken aan de noordzijde. De Honingraatmurene (Muraena melanotis).

Hippocampus nov./dec. 2020

duikplaatsen rond dit eiland zijn niet veel dieper dan 25 meter. Gewapend met mijn onderwaterfotocamera en een set met twee modellen GoPro-camera's erop, de Hero 6 black en de Hero 8 black, begeef ik me te water. Met een kleine groep volgen we de duikgids. Ik ben hoopvol en benieuwd naar wat we te zien zullen krijgen. Mark heeft me enkele jaren geleden mooie foto's van het onderwaterleven getoond, maar het is toch altijd afwachten hoe rijk het onderwaterleven werkelijk is. Het eerste wat ik me afvraag is waarom ze het hier de 'Caraïben van Afrika' noemen? Wellicht slaat dat vooral op het bovenwatermilieu, want onder water heb ik eerder de indruk dat we ons in de Middellandse Zee of ergens in de Azoren bevinden. Het water is 29°C warm, opmerkelijk helder en de vrij kale rotsen zijn af en toe kleurrijk begroeid met oranje, rode en roze korstsponzen. Af en toe spotten we een rooskleurige zeester en regelmatig zien we rode grootoogbaarzen (Priacanthus arenatus) en potloodzeeGevlekte sidderrog (Torpedo torpedo).

Afrikaanse keizersvis (Holacanthus africanus).

egels in spleten en holen, pijlpuntkrabben (Stenorhynchus seticornis) die veilig verscholen zitten tussen de zee-egels, redelijk wat scholen vis, groepjes soldatenvissen (Myripristis jacobus), kleurrijke stekeloesters, een kleine octopus (Octopus vulgaris), enkele langoesten (Palinurus sp.) en Middellandse Zee murene (Mediterranean moray).

Foto's (4): Ivo Madder.

Foto: Mark Bulté.

Ivo Madder, onderwaterfotograaf.

Een school zwartstreepsoldatenvissen (Myripristis jacobus).

meerdere soorten murenen, waaronder enkele honingraatmurenen (Muraena melanotis). Halverwege de duik komen we een kleine grot tegen waar we om beurten eens in zwemmen. Tijdens de duik is er continu een lichte stroming en deining waar te nemen, die het fotograferen en filmen er niet gemakkelijk op maken. Zeker niet als je beide wil doen. Dus wijzig ik de configuratie. Mark krijgt de set met twee ledlampen en de Hero 6 black en ik plaats bovenop mijn onderwaterhuis de Hero 8 black. Van deze eerste duik hebben we zeker al genoten. 's Namiddags duiken we opnieuw nabij Ilhéu de Santana, maar nu duiken we bij de grot, eigenlijk eerder een brede tunnel met redelijk wat tegenstroming. De watertemperatuur is hier slechts 27°C. De grot is mooi begroeid met kleine gele anemoontjes. Af en toe zien we een gorgoon en grotere anemonen, die lijken op zeedahlia's. Opnieuw zien we heel veel leven. Vooral heel wat verschillende soorten murenen passeren de revue. In de tunnel zwemt er dankzij de

Gewone octopus (Octopus vulgaris).

stroming veel vis rond. We treffen onder andere keizersvissen aan en af en toe zwemt er een paardmakreel (Caranx hippos) voorbij. Op het einde van de duik ontdekken we een West-Afrikaans zeepaardje (Hippocampus algiricus). Een dag later doen we een 'driftduik' op Ponta de Agua Izé (Aqua Izee), een rif in open water met een 'drop off' tot een maximumdiepte van 25 meter. Van zodra je onder de 18 meter duikt, daalt de watertemperatuur tot 23°C. De langwerpige rotsformatie is rijkelijk begroeid en we worden begeleid door

Op sommige duikplaatsen staat het vol gorgonen.

scholen vlaggenbaarsachtigen. Redelijk wat rode, purperen en witte gorgonen trekken onze aandacht. Ook nu zijn er heel wat verschillende soorten murenen. We volgen een tijdje een gevlekte sidderrog (Torpedo torpedo), die op zeker moment als een torpedo de diepte inglijdt. De grotjes in de wand nodigen uit tot verkenning en daar zien we onder andere Afrikaanse keizersvissen (Holacanthus africanus) en een vrijzemmende geelbekmurene (Gymnothorax nudivomer), die lijkt te spelen met een West-Afrikaanse juweelbaars (Cephalopholis taeniops). Een prachtige duik, enkel spijtig dat het zicht niet zo goed was ten gevolge van de woelige zee. Voor de namiddagduik was er een wrakduik gepland, maar door de slechte weersomstandigheden wordt het een duik op Ponta

Geelbekmurene (Gymnothorax nudivomer) met een pacifische poetsgarnaal (Lysmata amboinensis).

Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage

Foto's (5): Ivo Madder.

Reisverhaal

Een gestippelde egelvis (Diodon hystrix).

do Lebre, een kleine landtong met een diepte tot slechts 14 meter en vooral veel zand met kleine rotsblokken. Dichter tegen de kust zijn de blokken groter. Alberto geeft na de duik toe dat hij de stroming fout ingeschat had, want we hadden de volledige duik tegenstroming. Het was onze minst goede duik, maar toch hebben we een sepia gezien, opmerkelijk veel verschillende soorten zeebaarsachtigen en een gestippelde egelvis (Diodon hystrix). De weersomstandigheden zijn enkel dagen te slecht om te duiken, maar er zijn gelukkig genoeg andere dingen te doen tijdens onze vakantie. Voor onze vijfde en zesde duik varen we wat verder weg, naar de eilandengroep Sate Pedras. We duiken er 's morgens op Pedra brancax. Opeenvolgende rotsformaties, begroeid met kleurrijke korstsponzen en gele anemoontjes – die bijna allemaal hun poliepen ingetrokken hebben – worden omringd door matige stromingen, afwisselend koud en warm – maar nooit kouder dan 27°C – en Het Marvazawrak is mooi begroeid.

Hippocampus nov./dec. 2020

Pijlpuntkrab (Stenorhynchus seticornis).

Een potloodzee-egel tussen gele anemoontjes.

grote scholen kleine visjes. Het water is helder en de rotsen bevinden zich op een diepte tussen 15 en 27 meter. Ook hier zijn weer opmerkelijk veel verschillende soorten murenen en ook heel wat pacifische poetsgarnalen (Lysmata amboinensis) te vinden. ‘s Middags duiken we er op Cathedral en omdat deze duikplaats wat meer ingesloten ligt tussen de eilanden, is het water hier met 29°C behoorlijk warm. De helderheid van het water slaat wat tegen en buiten de kathedraalboog, waar we onderdoor zwemmen, is er hier eigenlijk weinig te beleven. Eerlijk gezegd hadden we van deze twee verre duikplaatsen wel iets meer verwacht, maar we hebben er wel van genoten.

Tijdens onze vierde duikdag doen we slechts één duik en die is opnieuw op duikplaats Aqua Izee. De daarop volgende dag doen we onze achtste duik. Die is terug dichtbij het duikcenter, nabij Ilhéu de Santana, maar nu op duikplaats Canyon. Op beide duikplaatsen is het water eerder fris, namelijk 23°C. Twee dagen later duiken we op Uba Budo, waar we tussen een heuvellandschap van rotsblokken in holtes en kloven heel veel groepen soldatenvissen aantreffen en genieten van het 29°C warme water. Hier maak ik ook enkele mooie foto's van een geelbekmurene met een pacifische poetsgarnaal. We zijn voldoende verzadigd met mooi beeldmateriaal, waardoor we het bij één duik houden. Een dag later rijden we met de jeep naar Farol da Lagoa, waar de kleine boot ons komt oppikken op het strand. Hier gaan we twee duiken doen. De eerste op duikplaats Lagoa Azul Fundao en hier kunnen we eindelijk eens wat dieper duiken (max. diepte 40 tot 45 m). Bovendien is er op diepte heel wat leven te zien, waaronder een pijlstaartBinnenin het Pico Douro (Mergulho Naufrágio) wrak.

Een vrijzwemmende geelbekmurene (Gymnothorax nudivomer) met een West-Afrikaanse juweelbaars (Cephalopholis taeniops).

rog (Dasyatis pastinaca). Ook zwemmen er zeven zeeraven (Sciaena umbra) rond. Op diepte bedraagt de watertemperatuur 23°C, maar rond de 20 meter is het met 29°C aangenaam warm. Eigenlijk moet je niet dieper dan 20 meter duiken, want hetzelfde leven is hogerop ook aanwezig. Gedurende bijna de volledige duik zwemmen er honderden trompetvissen rond ons tussen de struiken zwart koraal die afgewisseld worden met hoog opgroeiend spiraalkoraal. Een gestreepte egelvis (Chilomycterus schoepfii), twee gestippelde egelvissen, enkele koffervisjes, murenen en af een toe een school soldatenvissen zorgen voor wat afwisseling. Een prachtige duik!

Geelbekmurene (Gymnothorax nudivomer) met een pacifische poetsgarnaal (Lysmata amboinensis).

De tweede duik doen we op Lagoa Azul Oeste. Die is een beetje vergelijkbaar met de vorige duik, maar op het einde komen we op een ondiepe zandvlakte, waar we nog wat uitduiken en een West-Afrikaans zeepaardje ontdekken.

We slaan weer een duikdag over en voor onze laatste twee duiken varen we opnieuw verder weg en op beide duikplaatsen is de watertemperatuur met een gemiddelde van 30°C opmerkelijk hoog. Het zijn twee topduikbestemmingen. Op Pico Douro (Mergulho Naufrágio), een klein wrak, zien we binnenin het wrak dichte scholen soldatenvissen en rode grootoogbaarzen. Af en toe zwemt er een trompetvis door de school. In de kompasconsole houdt zich een octopus schuil. Een leuk wrakje, maar eigenlijk te klein om er een ganse duik op rond te zwemmen. De laatste duik begint op Kia reef en eindigt

Het Marvazawrak.

Foto's (5): Ivo Madder.

Parapluslak.

op het Marvazawrak. Opnieuw een prachtige duik! Op het rif zitten heel veel scholen soldatenvissen onder de rotsoverhangen. We komen ook nog een speelse ballonegelvis (Diodon holocanthus) tegen. Tijdens het overzwemmen van de vlakte tussen het rif en het wrak, moeten we een matige stroming overwinnen en erop letten dat we onze knieën niet stoten tegen de zee-egels met lange, scherpe stekels. Onderweg zien we nog enkele murenen en een zeepaardje. Bij aankomst op het Marvazawrak worden verrast door een grote school visjes die als het ware een 'bait ball' vormen. Op het wrak zien we heel veel soldatenvissen en een jonge rondzwemmende schilpad die ik maar niet in deftig in beeld krijg. Tijdens deze twee wrakduiken test ik ook mijn iPhone Xs max in een Divevolk SeaTouch 2 Pro onderwaterbehuizing en ik moet zeggen dat ik aangenaam verrast ben over het resultaat. De montage van de beelden die ermee gemaakt werden, kan je bekijken via volgende link: https://bit.ly/SaoTomeWreck. Voor de montage van de GoPro-beelden is het nog even wachten tot ik wat meer vrije tijd heb. Een gewone octopus (Octopus vulgaris) verstopt in de kompasconsole.

Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage

het wasdag", zegt Mark als we de eerste keer zo'n wasplaats voorbijrijden en wat verder de uitgespreide was op de rotsen naast een rivierbedding zien liggen om er te drogen. Maar na een tijdje heb ik door De kok van São João (links) en Marc Bulté. dat het ginder eigenlijk elke dag wasdag is en je zulke taferelen dus meermaals te zien krijgt. Ook leuk om zien is de schoolgaande jeugd. De hele dag door zie je kinderen van en naar school gaan. Omdat er leerplicht is, maar er te weinig scholen zijn, gaan de jongsten ‘s morgens naar school, de oudere kinderen 's middags, de nog wat oudere kinderen 's namiddags en tegen de avond trekken de jongadolescenten naar school. Foto's (2): Ivo Madder.

Reisverhaal

Het sterrenrestaurant 'Roca São João'.

sterrenrestaurant We duiken niet elke dag, omdat we ook wat van het eiland zelf willen genieten. We bezoeken de koloniale cacao- en koffieplantages, verkennen de lokale markten en dorpjes, wandelen op een hagelwit strand, bezichtigen het Sint-Sebastiaanfort, zijn verwonderd over de wijze waarop de doden begraven worden op de begraafplaats 'Cemitério São João da Vargem' en maken een korte wandeling door het regenwoud. Mark ondersteunt enkele lokale projecten op het eiland. Eén ervan is 'Supporting friends' (meer info op: www.stp-friends. com), die Belgische chirurgen en tandartsen naar Sao Tomé stuurt om als vrijwilliger hun diensten aan te bieden in het lokale ziekenhuis. Ze brengen ook zelf hun materiaal en gesponsord medisch materiaal mee. De organisatie betaalt een groot deel van de transport- en verblijfkosten en ze mogen gratis overnachten in Vila Marilyn. Toen ik er was, waren er een chirurg en gynaecoloog met hun wederhelft aanwezig ter voorbereiding van de volgende missie. We mochten hen vergezellen tijdens een bezoek aan het ziekenhuis. Een interessante ervaring. Telkens we van en naar het duikcenter rijden, genieten we eveneens van het land en de bevolking. We doorkruisen tijdens die trip enkele dorpjes en komen onderweg meerdere wasplaatsen tegen. "Vandaag is

Hippocampus nov./dec. 2020

Als we niet duiken, eten we 's middags meestal in 'Vila Marilyn' en 's avonds in een restaurant. Eén van onze uitstappen is naar 'Roca Sao João de Angolares', in het zuidwesten, waar we samen met de dokters gereserveerd hebben om er te genieten van de bijzondere locatie, het museum en de kleine beeldententoonstelling in open lucht, maar vooral van het eten bereid en geserveerd door een bijzondere kok. Het groot en uniek ingerichte sterrenrestaurant 'Roca São João' (Sint-Jan) is gelegen op de eerste verdieping en heeft een mooi uitzicht op de weelderige plantengroei

nabij de baai. Je kan er enkel voor de lunch terecht. Je beleeft er een culinair festijn en alles wordt ter plaatse vers klaargemaakt. Alleen al het zien klaarmaken van de gerechten is een belevenis. Alle gasten moeten ongeveer op hetzelfde tijdstip het restaurant binnenkomen en dan worden er 10 gangen geserveerd, maar eigenlijk heb je op voorhand geen idee hoeveel er zal komen of hoelang het duurt. Het zijn allemaal kleine, bijzondere hapjes met een eigen smaak die mooi geserveerd worden. Het lijkt allemaal niet zoveel, maar uiteindelijk heb je best genoeg gegeten. Zeker de moeite waard om eens mee te maken.

besluit Sao Tomé is een droombestemming, zowel boven als onder water. Hoewel niet hoog, is de criminaliteit toegenomen sinds 2019. Als je de algemene veiligheidsregels volgt, vooral op stranden, waar diefstal en agressie af en toe voorkomen, is het er even veilig als in bijv. Egypte. Het is wel raadzaam om niet met kostbare voorwerpen of te veel geld rond te trekken. Verplaats je met een kopie van je paspoort en bewaar het origineel op een veilige plaats. Het is ook raadzaam om een gids te kiezen die werkt voor een erkend lokaal agentschap, dit ten nadele van individuen die zich bij aankomst presenteren. Ik was in ieder geval goed gehuisvest en had Mark als gids, die Sao Tomé als zijn broekzak kent en bovendien een aangename duikbuddy is. Wil je meer inlichtingen? Dan kan je via vilamarilynsaotome@gmail. com de nodige info in het Nederlands verkrijgen.  IVO MADDER

Reistips • Een internationaal paspoort is noodzakelijk. Voor een verblijf van minder dan 15 dagen op Sao Tomé & Principe is geen visum vereist. Een vaccin tegen gele koorts is noodzakelijk. • Malaria komt er niet meer voor, maar een malariamedicijn innemen wordt aanbevolen. • Verken de natuur, de stranden of maak een boottocht, een wandeling, bezoek een eiland. • Op het eiland Sao Tomé kan je een echte koffie- of een cacaoplantage bezoeken. Een trip door het gebied van de palmoliepalmbomen, vanwaar je een mooi uitzicht hebt op de spitse berg 'Pico de São Tomé', kan ook. Bezoek de stad Sao Tomé. Je kan per zeilboot naar het eiland Cabras of Santana. • Ilhéu das Rolas, een eilandje van 3 km² groot met ongeveer 200 inwoners, ligt exact op de evenaar en is alleen bereikbaar per boot vanuit Porto Alegre. • Op het eiland Principe kan je o.a walvissen spotten en naar schildpadden kijken. De schildpadden zijn er tussen november en januari. De schilpadjes verlaten het nest in januari, maar vooral in februari en maart. Walvissenspotten (o.a bultruggen) is mogelijk van juni tot oktober, de blauwe marlijn is er tussen juni en augustus, de zwaardvis kan je aantreffen in september en oktober, vogels het hele jaar door. • Het wordt aangeraden enkel flessenwater te drinken en groenten en fruit goed te wassen met flessenwater. De consumptie van slecht gewassen rauwe eetwaren of onvoldoende gebakken (gekookt) vlees wordt afgeraden. • In februari werd er al bij aankomst in de luchthaven gecontroleerd of je eventueel ziektesymptomen had. Daardoor is de eilandenstaat lang bespaard gebleven van een grote coronapandemie. Volgens de reisadviezen op www.diplomatie.belgium.be zijn ze zwaar getroffen door de coronapandemie. Afreizen naar deze bestemming wordt sterk afgeraden. (Begin november 2020 zat Mark Bulté in Sao Tomé. Hij ontkracht deze bewering: "Het eiland is tamelijk veilig, omdat het volledig is afgesloten. Om binnen te komen moet je een negatieve coronatest gedaan hebben, die max. 72 uur daarvoor afgenomen werd. Ook bij vertrek moet je hier een test laten doen of je kan het land niet verlaten. Momenteel zijn er geen gevallen bekend, tenzij 8 mensen in de stad Sao Tomé die uit Angola gekomen zijn en in quarantaine zitten".)

Reportage

Duikmateriaal verzameld door Ivo Madder

Ideetjes voor onder de kerstboom Of je dit jaar wegens de coronalockdown in de mogelijkheid zal zijn om duikmateriaal te kopen weet ik niet. Maar toch brengen we enkele ideetjes die je eventueel online kan bestellen.

Scubapro De Scubapro-engineers hebben het iconische design van de originele ademautomaten uit de D-serie gecombineerd met de nieuwste technologie voor ademhalingsapparatuur. Het resultaat? Een ademautomaat die uitblinkt in kwaliteit, betrouwbaarheid, prestatie en stijl en die klaar is voor de 21e eeuw. De nieuwe 'D420' heeft een spiksplinternieuwe gebalanceerde klep in een huis dat volledig is gemaakt van metaal. Dankzij deze klep – de Progressive Flow Control Valve – die enorm veel lucht kan leveren, adem je net zo natuurlijk en soepel als je boven water gewend bent. Het nylon huis is versterkt met glasvezel, is buitengewoon sterk, heeft een unieke vorm en maakt het mogelijk om de middendrukslang zowel links als rechts aan te sluiten. Het nieuwe 'dive/pre-dive'-mechanisme is voorzien van een duimschakelaar, zodat de richting van de

Osmo luchtstroming van buitenaf kan worden geregeld. De uitermate efficiënte waterloosknop is een technologisch pareltje, gebaseerd op een nieuw concept en geeft de 'D420' zijn unieke look. In combinatie met de alom gerespecteerde 'MK25 EVO' gebalanceerde eerste trap met piston, vormt de 'D420' een ademautomaat die speciaal is ontworpen voor de enthousiaste duiker van nu en fans van het merk Scubapro, waar ook ter wereld. Richtprijs: 699,00 euro.

De 'Osmo Action' is een geweldige actiecamera met twee schermen, 4K HDR-video (60 fps bij 100 Mbps), UHD-beeldkwaliteit, 8x slow motion, aangepaste belichtingsinstellingen, 'timelapse' en getimede opnamemodus. De max. fotogrootte is: 4000×3000 pixels. Hij is waterdicht tot 11 meter en in het aluminium T-housing onderwaterhuis neem je hem zelfs mee tot 250 meter diepte en maak je de mooiste onderwaterbeelden. De T-housing beschermt je camera ook tijdens andere (ruwe) sporten. Richtprijs: 449,00 euro.

www.scubapro.com

www.onderwaterhuis.nl

SeaLife De SeaLife 'Micro 3.0-camera' is de nieuwste en derde generatie van de populaire permanent verzegelde microcameraserie. De camera is lekvrij en er zijn geen O-ringen om te smeren of te onderhouden, dus je hoeft je nooit zorgen te maken dat de camera onder water komt te staan. Net als zijn voorlopers heeft de 'Micro 3.0' een ergo-

nomisch, compact ontwerp met eenvoudig te gebruiken bedieningselementen en menu's. De camera heeft een Sony® CMOS-beeldsensor van 16 megapixels en biedt 4K Ultra High Definition-video. Omdat hij permanent is verzegeld, heeft hij een grote batterij van meer dan 3 uur – die goed is voor een volledige dag duiken – en een ingebouwd geheu-

gen van 64 GB om duizenden foto's en uren video op te slaan. Richtprijs: 719,00 euro. www.sealife-cameras.com

Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage

Duikmateriaal verzameld door Ivo Madder

Hugyfot De Hugyfot aluminium macropoorten zijn CNC-gefreesd uit een stevig blok hoogwaardig aluminium. Elke poort is met de hand afgewerkt, hard geanodiseerd in een rode of zwarte kleur en Surlon®KE gecoat om de beste corrosiebestendigheid te bieden. Om een maximale optische kwaliteit te bieden, zijn de nieuwe poorten uitgerust met mineraal BK7-glas. De diameter van het frontglas is bij alle vier modellen 60 mm, groot genoeg voor alle gangbare macrolenzen en klein genoeg om heel dicht bij je onderwerpen te kunnen komen. Ze zijn uitgerust met het nieuwe Hugyfot bajonetbevestigingssysteem met dubbele o-ring voor maximale veiligheid. Je gebruikt ze altijd in combinatie met het HugyCheck pre-dive check systeem, wat zorgt voor een uiterst gemakkelijke montage. De macropoorten hebben een conische vorm, zodat je heel dicht bij je onderwerp kan komen, terwijl je flitsers of videolampen het onderwerp correct kunnen verlichten zonder poortschaduwen te werpen. Bovenop de poort zitten er drie machinaal bewerkte scharnieren. Elke scharnier kan een (optionele) 'M67 Flip-adapter' of een focuslicht met de (optionele) 'Focus Light Mount' bevatten. Er kunnen maximaal twee 'M67 Flip Adapters' en één focus- of videolamp tegelijkertijd op worden gemonteerd. Het scharnier van de adapter is zo ontworpen dat het plat is aan de lenszijde, zodat het elke diameter van M67 gemonteerde natte lens of zelfs een M67 gemonteerde 'Ring Strobe/ Light' kan dragen. Aan de voorkant van de poort vind je een M67-schroefdraadring, die gemakkelijk kan worden verwijderd en vervangen door de (optionele) M67 'Wet Lens Holder'. De nieuwe ALU-macropoorten en 'Extension Rings' zijn volledig compatibel met de bestaande 'Polyacetal one O-ring

Hippocampus nov./dec. 2020

Hugyfot Extension Rings' wanneer het 'HugyCheck pre-dive check systeem' wordt gebruikt. De Hugyfot 'MP35 ALU-macropoort' is ontworpen als een universele poort die geschikt is voor alle macrolenzen in combinatie met een geschikte 'Extension Ring'. In de lenzengrafieken van Hugyfot vind je welke 'Extension Ring' nodig is voor elke specifieke macrolens. De binnenlengte van deze poort is 35 mm. De Hugyfot 'MP60 ALU-macropoort' is ontworpen voor gebruik met de Nikon 'AF-S 60 mm F/ 2.8G ED Microlens'. De binnenlengte van deze poort is 60 mm. De Hugyfot 'MP90 ALU-macropoort' is ontworpen voor gebruik met de Nikon 'AF-S 105 mm F/ 2.8G ED VR-microlens'. De binnenlengte van deze poort is 90 mm. De Hugyfot 'MP100 ALU-macropoort' is ontworpen voor gebruik met de Canon 'EF 100 mm F/ 2.8L USM ISlens'. De binnenlengte van deze poort is 100 mm. De Hugyfot 'Vision Xs'-behuizing voor de krachtigste GoPro-camera 'Hero 8' ooit, met alle functies, is beschikbaar. De duurzame behuizing is CNC-gefreesd uit massieve blokken aluminium, van maritieme kwaliteit, hard geanodiseerd en gecoat met een duurzame Surlon®KE-antiaanbaklaag voor extra bescherming. De camerabak in de behuizing is 3D-geprint met de nieuwste harsprinttechnologieën. Alle onderdelen zijn met de hand gemonteerd. Elke behuizing wordt zorgvuldig geïnspecteerd en onder druk getest om een betrouwbare en onberispelijke werking te garanderen, voordat ze de productie verlaat. Deze behui-

zing is klein, licht en gemakkelijk te hanteren, de ideale reisgenoot om je duikavonturen mee vast te leggen. De diepteclassificatie is 150 m. De HDMI-monitor, die in de Hugyfot 'Vison Xs-behuizing' wordt gebruikt, heeft een helder IPS-scherm van 1920x1080 pixels dat verbluffende kleuren biedt in een kijkhoek van 160° (in alle richtingen). De ingebouwde 'Feelworld F5'-monitor biedt professionele functies, zoals 'Peaking Focus Assist', 'Histogram', 'Zebra-belichting', 'Zoom', ... en vele andere. Twee meegeleverde batterijen, één monitorbatterij en één USB-batterij om de GoPro-camera van stroom te voorzien, bieden een batterijlevensduur van ongeveer 3 uur in de behuizing. De Hugyfot 'Vision Xs' voor 'Hero 8' wordt standaard geleverd met het 'HugyCheck Xs pre-duik vacuümcontrolesysteem' voor maximale bescherming van uw uitrusting. Ook worden de roodfilter en beschermingskit standaard meegeleverd.

De GoPro 'Hero 8-camera' heeft het GoPro 'Media Mod-accessoire' nodig om HDMI-uitvoer te verkrijgen. Dit accessoire is nodig om de monitor te bedienen en kan samen met de behuizing worden gekocht. Richtprijs: 1.360,00 euro en met de 'Media Mod' erbij: 1.450,00 euro. www.hugyfot.com

Sea & Sea Met de nieuwe Sea & Sea 'YS-D3' onderwaterflitser heb je volledige controle over de belichting van je onderwaterbeelden. Dankzij zeer nauwkeurige elektronica is de 'YS-D3' onderwaterflitser in staat om in elke situatie optimaal te presteren. De flitser heeft een richtgetal van maar liefst 33. Zo beschik je altijd over een enorme hoeveelheid flitslicht onder water. De belichtingshoek van de flitser is 105° x 80°, zonder gebruik te maken van een diffuser. Met de meegeleverde standaard diffuser wordt dit vergroot naar 110° x 100°. Wanneer de optionele dome-diffuser (#28116) gebruikt wordt, is de belichtingshoek ongeveer 170° x 150°. De tweestapsoplaadtijd van de flitser geeft je de gelegenheid om, zonder beperkingen, in bijzondere omstandigheden - met een richtgetal van 16 - continue te kunnen flitsen. Wanneer de flitser gebruikt

wordt met een richtgetal van 22, is die na amper 0,6 seconden telkens opnieuw klaar voor gebruik. Met behulp van de unieke, nieuw ontwikkelde en zeer nauwkeurige asferische optische triodelens, die over de twee flitsbuizen geplaatst is, wordt het licht gelijkmatig van het midden naar de randen verspreid. Hierdoor ontstaat een ongekend mooie en strak egale belichting over het gehele opnamegebied. De 'YS-D3' is uitgerust met een handmatig geschakelde richt-/ focuslamp. Hiermee kan je de flitser nauwkeurig uitrichten op het onderwerp. Zo voorkom je vergissingen op momenten dat je je het niet kan permitteren. Daarnaast kan de onderwatercamera makkelijker en vaak ook sneller scherpstellen door gebruik te maken van het hulplicht van de flitser. Ook dit draagt bij tot een betere controle over je onderwateropnames. Dankzij de uniek ontworpen alumini-

um reflector is deze richtlamp zo krachtig dat hij zelfs als duiklamp zou kunnen functioneren. Als je dat te veel vindt, dan dim je hem met één druk op de 'glow in de dark' knop op de achterzijde van de flitser. Kleurtemperatuur: 5.800 K. Maximale diepte: 100 meter. Richtprijs: 849,00 euro. www.seaandsea.eu

Mares Het Mares 'Ultra Skin'-assortiment is gemaakt van een innovatief, drielaags materiaal dat een fleecelaag tegen de huid, voor de beste thermische bescherming, combineert met een ademend en winddicht intern membraan en een externe nylon laag voor de perfecte pasvorm, duurzaamheid en elasticiteit. De eigenschappen van dit hoogwaardige materiaal maken het gemakkelijk om het pak aan en uit te doen, wat zorgt voor een grote bewegingsvrijheid en slijtvastheid. Als extra voordeel heeft dit materiaal ook geen drijf vermogen, waardoor er

geen compensatie met extra lood nodig is. In een waaier van stijlen omvat de 'Ultra Skin'-lijn zowel mannelijke als vrouwelijke modellen, met een volledige 'steamer', T-shirt met lange mouw of korte mouw, mouwloze top met kap of zonder kap, korte en lange broeken. De 'Ultra Skin'-onderkleding is de ideale keuze voor gebruik

in combinatie met natte of droge pakken en tijdens andere watersportactiviteiten. Het assortiment bevat ook een optionele losse kap, handschoenen en sokken – bekijk ze allemaal bij je dichtstbijzijnde Mares-dealer. www.mares.com

Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage

Foto's (2): Don Crusio.

Interview

Onder de loep

Onderwaterhuis.NL Al jaren loop ik Marco Heesbeen tegen het lijf op duikbeurzen en verschillende uitreikingen van onderwaterfotografie en -videowedstrijden. Naast het feit dat hij een uitmuntende onderwaterfotograaf is en een goed oog heeft voor onderwaterdetail, beschikt hij over bergen kennis van onderwaterfotomateriaal.

aast onderwaterfotograaf is Marco Heesbeen ook zaakvoerder van Onderwaterhuis.NL en bovendien adverteert hij op de cover van Hippocampus. Dus dacht onze redactie dat het wel eens interessant kon zijn om Marco te interviewen. Hippo: Dag, Marco, stel jezelf en je bedrijf even aan ons voor. Marco: Mijn naam is Marco Heesbeen. Ik ben 46 jaar, fanatiek onderwaterfotograaf en eigenaar van Onderwaterhuis.NL. Dat is

Hippocampus nov./dec. 2020

een speciaalzaak in Oud Gastel, bij Roosendaal (NL) en 100% gericht op onderwaterfotografie en -video. Het bedrijf werd opgericht in 2002 en is in 18 jaar tijd uitgegroeid tot een mooie zaak met showroom, professionele werkplaats en cursusruimte. Met acht enthousiaste mensen helpen we iedere dag weer met passie en plezier klanten met alles op het gebied van onderwaterfotografie. Hippo: Hoe ben je in de business terechtgekomen? Marco: Zelf ben ik in 1998 begonnen met

Diverse soorten flitsers.

Hippo: Kunnen alle onderwatervideografen en -fotografen (beginners tot pro) bij jullie terecht? Marco: We zijn er voor alle onderwaterfotografen en -videografen en helpen iedereen even graag. Het is geweldig om 'beginners' te helpen met hun eerste onderwatercamera en hen vervolgens een paar jaar later met een geavanceerde set de mooiste onderwaterbeelden te zien maken. Dat geeft echt voldoening. Ook voor professionals, die werken met ARRI, RED, Blackmagic en Z CAM's voor cinema-, bioscoop-, en tv-producties, hebben we de benodigde apparatuur en kennis in huis. Zelfs commerciĂŤle duikers, die schepen moeten inspecteren in havens, kunnen bij ons terecht voor onderwatercamerasystemen of professionele onderwaterdrones en ROV's ('Remotely Operated Vehicle'; een onderwaterrobot die op afstand kan worden bestuurd). Hippo: Hoe komen Belgen bij jullie terecht? Marco: We zijn gevestigd in Oud Gastel (Roosendaal), dus bijna op de grens met BelgiĂŤ. In die 18 jaar hebben we een hele fijne relatie opgebouwd met onze klanten. We hebben prachtige producten en zijn erg servicegericht. We denken mee en vinden altijd een oplossing en dat wordt gelukkig erg gewaardeerd. Dat geldt natuurlijk voor zowel onze Nederlandse als onze Belgische klanten. Hippo: Werken jullie samen met Belgische duikwinkels? Marco: We hebben goede contacten met diverse Belgische duikwinkels. Omdat we zo'n specialistisch product hebben, sturen ze de meeste klanten door naar onze showroom. Zo kunnen klanten optimaal geadviseerd en geholpen worden, waarbij ze kunnen kiezen uit het gehele assortiment. Als Belgische klanten vragen hebben over of interesse hebben in duikmateriaal zoals

Marco Heesbeen, de zaakvoerder.

Foto's (4): Don Crusio.

duiken. Ik was zo enthousiast dat ik ook niet-duikers wilde laten zien hoe mooi de onderwaterwereld is. Vrijwel direct na het behalen van mijn duikbrevet ben ik begonnen met het fotograferen onder water. Daarna is de hobby omgeslagen van duiken naar onderwaterfotografie. Mijn camera gaat altijd mee onder water. Ik vind het heel tof om mee te doen aan onderwaterfotografiewedstrijden. Ik mocht Nederland al vier keer vertegenwoordigen op een wereldkampioenschap, waar ik telkens fantastische mensen ontmoete met dezelfde passie voor onderwaterfotografie. Dat zijn steeds weer prachtige ervaringen.

Monteren van een nieuwe domepoort.

flessen, automaten en trimvesten verwijzen wij hen op onze beurt door naar de Belgische duikwinkels. Wij richten ons louter op onderwaterfotografie en -video!

Druktest om na te gaan of het onderwaterhuis wel of niet lekt. We zijn gespecialiseerd in het onderhoud van je onderwaterhuis.

Hippo: Zijn jullie ondertussen uitgegroeid tot een servicecenter waarbij jullie zelf reparaties mogen uitvoeren? Marco: Jazeker, we hebben de afgelopen 19 jaar enorm veel expertise en ervaring opgedaan en dat is bij de verschillende fabrikanten niet onopgemerkt gebleven. We zijn door diverse A-merken aangesteld en gecertificeerd als servicecentrum voor de Benelux of zelfs Europa. Voor Nauticam bijvoorbeeld hebben we een training gevolgd in Hong Kong om op de hoogte te zijn van alle specifieke handelingen en details. Dit gecombineerd met de technische tekeningen en speciale op maat gemaakte gereedschappen zorgt ervoor dat we alle reparaties en servicebeurten in onze eigen werkplaats kunnen uitvoeren. We beschikken over twee druktanks, waarin we de waterdichtheid tot 100 meter Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage Interview

Hippo: Wat is jullie allernieuwste aankoop? Marco: We hebben recent een klimaatkamer aangeschaft, waarin we onder gecontroleerde omstandigheden dome-elementen van lenzen kunnen vervangen.

Het wegen van de cameraset om zodoende het neutraal drijfvermogen te bepalen.

Foto's (2): Don Crusio.

diepte kunnen controleren. Eén druktank is speciaal voor ons ontworpen en gefabriceerd. Die is volledig transparant, zodat we van alle kanten zicht hebben op het product om eventuele problemen snel te kunnen achterhalen. INON brengt ons regelmatig een bezoek om ons bij te praten over de laatste ontwikkelingen op servicegebied, zodat we ook de meest recente modellen zelf kunnen servicen of herstellen. Ook INON heeft speciale tools die noodzakelijk zijn om het onderhoud of de reparatie van een flitser of lens goed en veilig te kunnen uitvoeren. Andere merken waarvan we officieel dealer zijn en actief onderhoud en reparaties voor uitvoeren, zijn onder andere Ikelite, Gates, Fantasea, WeeFine, Chasing (onderwaterdrones), Fisheye, Light&Motion, Hugyfot, Sea&Sea en Action Pro.

Hippocampus nov./dec. 2020

Hippo: Mag ik je dan ook nog veel succes wensen, zowel met je bedrijf als met je hobby! Bedankt voor je tijd en uitleg!  CHRISJE DEMUYNCK

Werknemer Ron achter de balie.

Het polijsten van acryl domepoorten, om kleine krasjes weg te halen of het vervangen van een glazen dome-element van een Nauticam of ZEN Underwater poort, doen we al jaren zelf. Het vervangen van het dome-element (front glas) van een gesloten, waterdichte voorzetlens, zoals de AOI UWL-09 of de WeeFine WFL02, moet in zeer specifieke omstandigheden gebeuren. Zoniet, dan ontstaan er condensatieproblemen in de lens. In onze klimaatkamer kunnen we de ideale omstandigheden creëren om de vervanging uit te voeren. We overtreffen daarbij zelfs ruimschoots de door AOI en WeeFine gestelde kwaliteitsnormen. Beide merken hebben ons dan ook aangesteld als geautoriseerd servicecenter voor Europa, iets waar we best trots op zijn.

Europlongée Boulouris

Alles inbegrepen van maandag tot vrijdag: 5 nachten, volpension

10 duiken aan € 539 per persoon.

Diep duiken: 6 duiken aan € 336 per persoon. (vullen met zuurstof mogelijk) 6 personen minimum

www.europlongee.fr FAX: 04 94 19 03 26 GSM: 06 09 18 53 74 • contact@europlongee.fr

ENKELE VAN ONZE PARTNERS: SCUBAPRO SUB GEAR

BARE SUUNTO UWATEC SHEARWATER METALSUB BIGBLUE RIFF GREEN FORCE MARES SEAC PROCEAN DIVESYSTEM UK DICAPAC BRIGHT WEIGHT SEALIFE DUIKCOMPUTERS DUIKLAMPEN ADEMAUTOMATEN DROOGPAKKEN JACKETS, …

showroom Hofeinde 21, 2350 Vosselaar, België Tel: +32(0)14 61 12 60 E-mail: Hcv.Bvba@Pandora.Be www.duikmateriaal.be

Hippocampus nov./dec. 2020

Reportage Biologie

Sea Life Blankenberge In het kader van de staycation bracht een redactielid van Hippocampus een bezoekje aan SEA LIFE Blankenberge.

Lekker dik en rond, bijna klaar voor het buitenbad.

SEA LIFE is naast een dierenpark, dat sterk gericht is op educatie, dan ook vooral een organisatie die zich inzet voor natuurbehoud en ze doet dat op verschillende manieren onder de noemer "Broeden, Redden & Beschermen". Iedereen kent het zeehondenopvangcentrum, maar daarnaast sloten ze zich ook bij verschillende kweekprogrammaâ&#x20AC;&#x2122;s aan en werd de 'SEA LIFE Trust' opgericht.

educatief gedeelte Het educatief gedeelte bestaat uit verschillende soorten aquaria, waarin je een grote verscheidenheid aan vissen aantreft. Je start bij verschillende soorten zoetwatervissen tot je helemaal op het einde aan een aquarium met oceaanvissen komt. Via

Hippocampus nov./dec. 2020

een tunnel wandel je letterlijk tussen de vissen. Alles samen verblijven er ongeveer 2.316 organismen. Hoeveel verschillende soorten dat zijn, is moeilijk te zeggen. Het aanbod verandert voortdurend. Meestal schommelt dit rond de 250 soorten. Dat weten we, omdat alles netjes wordt bijgehouden in een databank door de aquaristen (dierenverzorgers). De bezoeker kan alle informatie lezen op de displays die bij elk aquarium aanwezig zijn. De hoeveelheid water die voorzien moet worden voor dit alles is enorm, 664.910 liter in totaal. Hiervan moet dagelijks minstens 10% ververst moet worden. Om dit te kunnen verwezenlijken, heeft het centrum in samenwerking met de buren van het Noordzeebad een pomp staan op het strand. Dagelijks, bij hoog water, pompen ze vers zeewater naar een wachtbekken bij het centrum. Vanuit dit bekken wordt het verse water naar de aquaria overgebracht via een ingenieus systeem van pompen en filters.

Kraamkliniek (broeden) Naast het educatief gedeelte, waar je als bezoeker vrij kan in rondlopen, is er in het centrum een kleine kraamkliniek Foto's (2): Melanie Gevaert.

EA LIFE Blankenberge is veel meer dan alleen een toeristische attractie. Minder gekend is het als centrum dat helpt om de biodiversiteit op onze planeet in stand te houden.

Bezoekers kunnen de jongen in quarantaine bezichtigen achter glas.

Foto: Melanie Gevaert. Foto: Natuurpunt Westkust.

Wat kan je zelf doen als je een zeehond ziet langs onze kust?

aanwezig. Hier worden zeepaardjes, haaitjes en roggetjes gekweekt. Enkele van deze babydiertjes kun je in verschillende aquaria bewonderen. Die aquaria zijn zeker het bezoeken waard. Als je de haaieneitjes van dichtbij bekijkt, kun je de kleine embryootjes er zelfs in zien bewegen. Ook met de aanwezige humboldtpinguïns heeft het centrum een kweekprogramma. De humboldtpinguïn staat momenteel op de lijst van bedreigde diersoorten en op die manier is men er zeker van dat deze pinguïnsoort niet zal verdwijnen.

Zeehondenopvangcentrum (redden) Als zeehondenopvangcentrum heeft SEA LIFE Blankenberge de laatste jaren zeker zijn strepen verdiend. Sinds de opening van het opvangcentrum in 1998 werden er reeds 531 zeehonden opgevangen. Een zeehondje verblijft er gemiddeld 3 á 4 maanden. Tijdens zijn verblijf krijgt het diertje in het begin een intensieve verzorging door gespecialiseerde verzorgers die daarvoor nauw samenwerken met de universiteit van Gent. Wanneer een ziek

diertje aankomt, wordt er samen met een dierenarts een eerste controle uitgevoerd, er wordt bloed geprikt en een foto van de longen genomen. Zo kan de juiste diagnose gesteld worden en kan men beginnen met de behandeling. De dieren verblijven de eerste weken in strikte quarantaine. Elke ochtend wordt hun temperatuur genomen, zodat hun genezingsproces goed opgevolgd kan worden. De erg jonge dieren krijgen viermaal daags een vloeibaar vispapje toegediend door de verzorgers. Naarmate ze ouder worden, wordt de 'vispap' vervangen door echte vissen. Zo leren de dieren hun echte voedsel kennen. Wanneer de zeehondenpups voldoende aangesterkt zijn, verhuizen ze naar een buitenbad waar het contact met de verzorgers verbroken wordt. Hun voedsel wordt in het water gegooid om het jachtinstinct aan te wakkeren. In het buitenbad blijven de dieren tot ze voldoende zijn hersteld om terug vrijgelaten te worden in onze Noordzee.

SEA LIFE Trust (beschermen) De 'SEA LIFE Trust' is een liefdadigheidsinstelling die zich wereldwijd inzet om de

Quarantaineruimte in de Zeehondenkliniek.

oceanen en zijn bewoners te beschermen. De trust streeft dan ook naar "Een wereld waarin onze zeeën gezond, beschermd en vol van divers leven zijn". Met deze visie wil de wereldwijde SEA LIFE-aquariumgroep een enorm publiek bereiken. Er worden inspirerende conserveringscampagnes gevoerd, projecten gefinancierd en educatieve programma's in de verschillende centra gehouden. De 'Beach Cleans' zijn hier een concreet voorbeeld van. De trust pleit vooral voor de noodzaak van plasticvrije oceanen, duurzame visserij, effectieve beschermde mariene gebieden en streeft ernaar om een einde te maken aan overexploitatie van het zeeleven. Ondertussen bezit de groep ook een eerste eigen zeedierenreservaat. Meer informatie kun je hierover vinden op www.sealifetrust.org. Zelf een bezoekje brengen aan SEA LIFE Blankenberge? Tickets zijn er vanaf 16,00 euro. Groepskortingen zijn mogelijk. Reken ongeveer 1,5 uur voor de duur van het bezoek. Net voor het centrum is er een grote betalende parking.  MELANIE GEVAERT

Het grote roggenbad, waar ook noordzeehaaitjes, harders en zeebaarzen te zien zijn.

Foto's (2): Melanie Gevaert.

Hoofdverzorger Scott Hadley aan de ingang van de Zeehondenkliniek.

Reportage

Foto's (3): Pelletier Emmanuel.

Biologie

STRANDJUTTEN Strandjutten is de term die gebruikt wordt voor het op het strand zoeken naar aangespoelde spullen. Meestal gaat het om voorwerpen die overboord geslagen zijn van een schip of voorwerpen die aanspoelen, nadat een schip is gezonken.

einigen weten echter dat strandjutten volgens de Belgische wet tot op vandaag eigenlijk nog altijd verboden is. Aangespoelde voorwerpen blijven, volgens ĂŠĂŠn van de oudste wetten uitgevaardigd door Keizer Karel op 10 december 1547, eigendom van de oorspronkelijke eigenaar. "Annopende de verdroncken goedynghen ofte die by der Zee opt Stranghe gheworpen ende aldaer ghevischt ofte ghevonden zijn, dat niemandt en vermagh de zelve te husene ofte daer anne handt te slane, zonder den Ontfanghere van den extra-ordinairen de wete te doene".

Hippocampus nov./dec. 2020

Deze wet werd pas op 9 april 2007 als volgt aangepast: "Het is verboden zonder bijzondere machtiging vanwege ambtenaren of bedienden van de overheid om op de stranden om het even welke materialen of voorwerpen, met inbegrip van de op het strand geworpen wrakken, weg te halen". Met andere woorden, alle voorwerpen moeten ingeleverd worden bij het gemeentebestuur van de plaats waar het voorwerp werd gevonden. De vinder kan wel aanspraak maken op een vindersloon. Tegenwoordig wordt strandjutten onder normale omstandigheden wel gedoogd.

geschiedenis Strandjutten is iets dat ontstaan is uit armoede. Kustbewoners, meestal boeren en vissers, gingen vaak de vloedlijn af op zoek naar spullen die ze konden gebruiken. Oorspronkelijk was dit vooral wrakhout van schepen die gezonken waren bij stormen. Het wrakhout gebruikte men als brandhout of als bouwmateriaal. Jammer genoeg bleef het daar niet bij. Een aantal slimme kustbewoners gingen na verloop van tijd grote vuren aanleggen op het strand om zo de schepen te misleiden. De schippers werden op die manier misleid, omdat ze dachten dat er een haven was. Voordat de schippers

goed en wel beseften dat ze misleid waren, liepen ze vast op het strand of vergingen ze in de branding. Strandjutters hebben zo enorm veel schepen beroofd. De geroofde goederen verstopten ze eerst in de duinen om aan de autoriteiten te ontkomen. Eens de kust veilig was, werd de buit terug opgegraven en verkocht, zodat er geld was om eten te kopen. Om deze piraterij tegen te gaan, bouwden de kuststeden vuurtorens. De schippers leerden de vuren op het strand te onderscheiden van de vuurtorens. Elke vuurtoren heeft namelijk zijn uniek lichtsignaal dat niet continue te zien is vanuit zee.

heden Tegenwoordig is strandjutten voor velen enkel nog een leuke hobby. Zo ook voor Jan Kestier van de Poperingse duikersclub (PDK). Jan duikt sinds 2001, maar strandjutten zit er bij hem reeds van jongs af aan in. Wat begon met wat schelpjes rapen om te verzamelen, is uitgegroeid tot een volwaardige hobby. Op regelmatige basis is Jan te vinden langs de vloedlijn aan onze kust. Wat hij verzamelt, verwerkt hij in kleine kunstwerkjes voor zijn vrienden. "Wanneer je de vloedlijn afwandelt, kun je heel wat onverwachte vondsten doen, vooral na een storm", vertelt Jan.

Het kersttafereel van Jan De basis en de stam zijn gemaakt met drijfhout, bovenop staat een (zee)ster, de takken zijn van zeeschuim (het skelet van een sepia). Onderaan de boom staan Jozef en Maria. Jozef wordt gebracht door een eikapsel van een stekelrog, Maria wordt vertolkt door een eikapsel van een blonde rog. Het kribbetje is een groene zeeoor, waarin een cypraeaschelp (een kaurischelp, ooit een betaalmiddel in sommige landen) ligt. De ezel wordt gesymboliseerd door een tepelhoren, de os door een spithoren en beiden trekken grote ogen. Ook de schaapjes, voor de gelegenheid in beeld gebracht door wenteltrapjes, maken deel uit van het decor. Natuurlijk ontbreken de drie koningen niet, elk met hun waardevol geschenk. Het volledige tafereel is verder aangekleed met vondsten uit de zee.

Foto's (3): Pelletier Emmanuel.

Hij maakt er dan ook leuke kunstwerken mee, waarvan het kersttafereel een voorbeeld is. ď&#x20AC;ź

MELANIE GEVAERT

Advertentie

Watersportcentrale N.V.

Meer dan 45 jaar HET adres voor al uw duikmateriaal, boten & motoren. Waar service het beste product is!

Rozenkranslaan 93-97, 3600 Genk +32 (0)89 30 38 89 | www.watersportcentrale.be Hippocampus nov./dec. 2020

Vlinders

Close-up

NELOS-fotograaf in de kijker Oranje scho

L angp

ootsp

rpioenvis (S

(Chir ink rab

corpaena sc

ost ylus

van de ze

e (Cyerc

e nigra).

rofa).

sandyi)

Kortsnuitzeepaardje (Hippocampus hippocampus).

Grijze trekkersvis (Balistes capriscus).

Hippocampus nov./dec. 2020

Spookzeenaak tsla

k (Melibe colemani

) met eitjes.

erlynck Ruth Te ur Naam Instructe ssistentA l te ti Brevet/ t DF1 fiebreve Fotogra r r a c u da Club Ba 8 de r t 1 9 9 Duikt se 8 65 uiken A a nt al d 00 sië, , Indone n +/- 3 toduike , A zoren isië, je fo n l a a t p S n , a A ale en iland, M , Filipijn Zeeland ozambique, Tha oatië n e s t r a K M Duikpla -Afrika, Eg ypte, esh, Zuid -5 Banglad Pen EPL lympus O n e 6 G sT Olympu C a me r a us 30 mm) g Olymp : macro 5 Behuizin L P E de PEN geen (bij Lenzen a YS-01 S ea & S e x 2 n Flitse e ctiluca.b www.no e it s b phy e W hotogra tiluca.p c o n m es). Instagra donoid s chaeto Juv

Bruine plooislak (Go

niodoris castanea)

arlek ij eniele h

nvis (Ple

ctorhin

chu

Valse kauri (Diminovula culmen).

Hippocampus nov./dec. 2020

Retro-Hippo Verzameld door Wim Van Doeselaer

55 jaar geleden uit Hippocampe nr. 9

december 1965

O.W.T. 37 ploegen boden zich zaterdag 4 oktober 1975 aan in het Olympische Zwembad te Spa. Het 3e Nationaal OWT-Weekend werd een daverend succes! 37 ploegen = 111 duikers. Maar bovenal wat een atmosfeer!

Noordzeerally

Gebruik van 'non-retour' mondstuk Het is wel bepaald dat het gebruik van 'automatische' toestellen niet toegelaten is bij het afnemen van brevetten en dit vanaf het lager brevet. Het gebruik van deze apparaten wordt niet afgeraden voor gewone duiken, maar aangezien een defect altijd mogelijk is, is het noodzakelijk dat de scholing geschiedt met 'klassieke middelen', d.w.z. zonder vergemakkelijking.

Voor de vierde maal ging de Noordzeerally van start georganiseerd door CVD. Ploegen van 5 duikers die samen het parkoers aflegden. Vijf die volledig in de geest van onze duiksport elkaar bijstonden en tezamen problemen oplosten zowel op theoretisch als op praktisch vlak.

45 jaar geleden uit Hippocampe nr. 56

december 1975

25 jaar geleden uit Hippocampus nr. 156

december 1995

uit Hippocampus nr. 106

december 1985 onderwaterfotografie

Botnecrose Turkse en Griekse sponzenduikers oefenden hun vak uit reeds lang voor er duiktabellen bestonden. Ze doken volgens de ervaringen van hun kreupele of verlamde voorgangers. Medische onderzoeken toonden aan dat 77% van de huidige sponzenduikers radiologische tekenen van botnecrose vertonen; voor de Griekse sponzenduikers geldt hetzelfde hoge percentage.

Het Bureau dankt de Medische Commissie voor hun onderzoek i.v.m. het duiken voor kinderen. Deze tekst zal nog vervolledigd worden wanneer de Medische Commissie de openwaterduiken voor kinderen bestudeerd heeft.

Statistieken

Biologische Werkgroep

BEFOS-FEBRAS telt 8.986 leden waarvan er 3.946 gebrevetteerd zijn.

Een groepje enthousiaste duikers, waaronder studenten in de biologie, amateurbiolo-

Hippocampus nov./dec. 2020

Eerste 'World Cup'

35 jaar geleden

Duiken voor kinderen

André Annys

Paul Darmont

Erecomité De beoordeling van de hernieuwing van de titel van Nationale Monitor wordt nu toevertrouwd aan het Erecomité. Dit comité werd als volgt samengesteld: Voor de Federatie: René Crepin, Paul Sobol Voor de Vlaamstalige omstreken: Georges Dib, Jos Hollenfeltz Voor de Franstalige omstreken: Jaques Mawet, Joseph Van Rechem Voor het Brusselse: Robert Lycops, William Xhignesse

gen en volslagen leken, maar allen bezeten door de pracht van het onderwaterleven, melden u met vreugde de geboorte van de Biologische Werkgroep NELOS.

De eerste uitgave van deze wedstrijd werd georganiseerd door CMAS in samenwerking met de Egyptische Federatie te Sharm-ElSheikh. België eindigde met 32 punten op een mooie zesde plaats op 28. Deelnemen blijft nog altijd het belangrijkste, maar ik mag hier gerust stellen dat België fier mag zijn op onze ploeg: Harry klerks, Willem Jonckheere en Jean De Bremaecker.

Het 'Centrum Hyperbare Geneeskunde Dr. J. Flahaut' Dit Centrum staat sinds meer dan 25 jaar in voor een aantal militaire opdrachten maar het houdt ook een permanentie van 24 u op 24 u ten behoeve van patiënten die nood hebben aan een hyperbare behandeling. De geplande havenuitbreiding te Oostende noodzaakt de verhuizing van het Hyperbaar Centrum naar de Marinebasis van Zeebrugge.

15 jaar geleden uit Hippocampus nr. 206

december 2005

Hippoëzie

Voorbereiding Zeestage 2005

Grevelingenmeer krijgt getij terug

Het is een traditie geworden dat de regio's AVOS en OVOS, actief bijgestaan door de kandidaten 3*I, hun krachten bundelen om de kandidaten 2*I voor te breiden op hun Zeestage door een duik met boot in de Grevelingen. Tot vorig jaar heette deze voorbereiding pre-pre-Bendor. Dit jaar ging ze door het leven als als pre-pre-Rosas, maar achteraf bleek dat ze eigenlijk pre-pre-SaintRaphaël moest heten.

De Brouwersdam moet gedeeltelijk worden geopend om het Grevelingenmeer weer gezond te maken. Dat is besloten tijdens een bijeenkomst met o.a. natuurorganisaties, de watersportsector en de provincies Zuid-Holland en Zeeland. Door de Brouwerdam is het ecosysteem in de Grevelingen achteruit gegaan en daardoor komt de kwaliteit van de natuur in gevaar.

Storm Waaiende wuivende golven, Land onder water bedolven, Beukend, brekend, spattend uiteen, De zee is geweldig als geen één, Ze is machtig, Ze is krachtig,

Foto: Olha Rohulya.

Na de storm de rust, De zee en de kust likken hun wonden, Resten op het strand gevonden, De baren bedaren, De zee zal de vrede bewaren, Tot een volgende keer, Dan raast ze weer, Waarna de lucht opnieuw zal klaren.

Marc Philippart

Hippocampus nov./dec. 2020

Bondsnieuws

Eindelijk kon het AI-examen, na nog eens zes maanden wachten omwille van de lockdown, doorgaan. Maar dan wel met een heleboel veiligheidsregels.

Commissie Duikonderricht

AI-examen

met coronavoorschriften

o ook het allereerste 'post-COVID-19' AI-examen bij CDT (Coudy's Diving Team) in Brugge. Als afgevaardigde van het redactieteam mocht ik erbij zijn en ik moet zeggen: "Ik zag dat het goed was". De vier kandidaten van CDT die voor de lockdown reeds 1,5 jaar bezig waren met hun voorbereiding voor het AI-examen, zagen dat examen half maart 2020 wegens coronamaatregelen letterlijk in het water vallen. Na nog eens zes maanden wachten, kwam eindelijk het verlossende nieuws â&#x20AC;Ś alles kon opnieuw doorgaan, maar dan wel met een heleboel veiligheidsregels. Een examen in coronatijd, wat houdt dat nu eigenlijk in? Waaraan kun je je verwachten? We weten ondertussen allemaal dat het regelmatig ontsmetten van de handen en het dragen van een mondmasker een must is bij sociale contacten. Maar daarnaast hebben ook de duikclubs op heel veel vlakken maatregelen moeten invoeren tijdens theorie- en zwembadlessen. Een examen, waar dan ook nog eens een aantal externe juryleden op aanwezig zijn, vraagt nog wel wat extra inspanningen. Danny Vanparys, de Duikschoolverantwoordelijke en tevens ook voorzitter van de opleidingscommissie bij RedFed, gaf een schoolvoorbeeld van

Hippocampus nov./dec. 2020

hoe we binnen onze federatie alles in goede banen kunnen leiden. Bij aankomst in het clublokaal, waar ook het theoretisch gedeelte plaatsvond, werd iedereen persoonlijk door de Duikschoolverantwoordelijke verwelkomd. Omwille van de registratieplicht (zoals in de horeca) werden alle aanwezigen op een lijst genoteerd met hun telefoonnummer erbij, zodat indien nodig iedereen snel gecontacteerd kon worden. Er werd nog eens benadrukt dat ontsmetten van de handen en het dragen van een mondmasker verplicht was tijdens elke verplaatsing, hoe klein ook. Aan elke mogelijke ingang stond een pompje met ontsmettingsgel met de bijhorende uitleg over hoe het moet in deze COVID-periode. Bijhorende affiches maakten het voor iedereen nog eens extra duidelijk. De algemene briefing voor kandidaten en juryleden kon door het mooie weer gelukkig buiten gehouden worden, afstand was hier dus geen enkel probleem. De voorzitter van

de jury gaf de gebruikelijke briefing over de richtlijnen van het AI-examen. Daarna werd er door de DSV een extra briefing gegeven met betrekking tot de COVID-regels. Hieronder kun je een verkorte versie vinden van de belangrijkste richtlijnen:

COVID-regels theorie Bij elke verplaatsing is het verplicht 3

een mondmasker te dragen. distancing' van 1,5 meter wordt zoveel mogelijk aangehouden, wanneer dit echt niet kan, is het mondmasker verplicht. Kandidaten en juryleden houden tijdens het mondelinge gedeelte het mondmasker aan. Ontsmetting is op elke theorietafel aanwezig, maak er ook gebruik van. Dit wil zeggen dat je de tafel ontsmet na gebruik ervan, zodat de persoon na jou ook zeker weet dat die tafel ontsmet is en hij de tafel zonder probleem kan gebruiken.

'Social 3

3 3

Tijdens het schriftelijke examen zaten de kandidaten ver van elkaar in een ruim lokaal.

Foto's (3): Melanie Gevaert.

Na lang wachten en heel wat onzekerheden, was het dan eindelijk zover. Een zucht van verlichting bij vele kandidaten. De examens mogen weer doorgaan

De kandidaat (links) en het jurylid dat telkens te water gaat (midden) moeten geen mondmasker dragen. De andere juryleden wel.

Kandidaten in het water hoeven geen mondmasker te dragen, alle andere aanwezige personen wel.

De meeste juryleden bestudeerden de vragen buiten.

COVID-regels zwembad

De verplaatsing naar het zwembad gebeurt in 'bubbel'. Zoniet, blijft het mondmasker in de wagen aan. Maak zoveel mogelijk gebruik van de individuele kleedhokjes. Als dit niet mogelijk is, is een zo optimaal mogelijke verspreiding over de groepscabines noodzakelijk. In het zwembad hoeven de kandidaten geen mondmasker te dragen, alle andere aanwezige personen wel. Het jurylid dat te water gaat, mag zijn mondmasker uiteraard ook aflaten, de andere juryleden blijven het mondmasker dragen. Na het afleggen van de zwembadproeven is het dragen van een mondmasker voor iedereen opnieuw verplicht. De redder en andere aanwezigen rond het zwembad, die niet in het water gaan, dragen het mondmasker verplicht te allen tijde.

3 De algemene briefing kon gelukkig buiten gehouden worden.

3 3

Kris Vanderdonck (rechts), juryvoorzitter, komt even informeren of de vragen duidelijk zijn.

Foto's (9): Melanie Gevaert.

Nog een korte briefing alvorens naar het zwembad te trekken.

3 3

door een persoon die handschoenen droeg. Drank kon je niet aan de bar bestellen, verantwoordelijken voor de bar kwamen op geregelde tijdstippen rond.

COVID-proclamatie Hier geen zoenen of handjes schudden. Ook dit valt in deze bizarre periode weg. Gelukkig kon er wel gerekend worden op een mooie afsluitende speech door de Duikschoolverantwoordelijke en de examenvoorzitter. Voor bijkomende informatie in verband met het zelf organiseren van een postcoronaÂ examen, kun je steeds terecht bij Danny Vanparys (danny.vanparys@nelos.be). Tot slot wou ik toch graag vermelden dat alle kandidaten slaagden, zowel voor theorie als voor zwembad. Een dikke proficiat aan Patrick Lucas, Dirk Ballyn, Marc Anseeuw en An Vroman.ď&#x20AC;ź MELANIE GEVAERT

COVID-regels catering Bijkomende vragen werden gesteld tijdens het mondelinge gedeelte.

Op een examen Assistent-Instructeur/1*Instructeur is het de gewoonte om na het examen iets te eten aan te bieden aan de juryleden en kandidaten. Ook hiervoor was een correcte oplossing gevonden. Alles verliep conform de horecaregels: De belegde 3

Het verbeteren van het schriftelijke examen.

broodjes waren netjes voorbereid en lagen per stuk op een klein bordje. Deze bordjes werden rondgebracht. Niemand mocht zelf zijn bordje nemen, het werd je netjes aangereikt

Danny Vanparys.

Hippocampus nov./dec. 2020

Bondsnieuws

Foto's (10): Ivo Madder.

Commissie Duikonderricht

De nieuwe NELOS 1*Instructeurs van 2020, op veilige afstand, mochten even hun mondmasker afnemen voor de groepsfoto.

Academische Zitting 2020 De 1*Instructeurs lichting 2020 kregen al eerder, als afwijkende maatregel t.g.v. de coronamaatregelen, hun titel. Toch werd er alsnog voor hen een speciale Academische Zitting georganiseerd.

raditioneel vindt de Academische Zitting plaats na de Algemene Vergadering van het Duikonderricht op een zonnige lentedag in Geel. Dit jaar was dat ook zo gepland, maar corona besliste er anders over. De 'lockdown' ging van kracht, samenscholingen werden verboden en NELOS moest derhalve ook de Algemene Vergadering van het Duikonderricht en dus ook de Academische Zitting schorsen. Hierdoor kon de opleiding van de 1*Instructeurs lichting 2020 niet worden afgewerkt en konden deze nieuwe instructeurs niet worden voorgesteld aan NELOS. Binnen het Bureau Duikonderricht werden heel wat mogelijkheden bekeken om de 'bijna 1*Instructeurs' te verzamelen om hen alsnog hun titel te kunnen uitreiken, maar vanuit organisatorisch oogpunt was dit geen gemakkelijke opdracht. We bleven zoeken tot duidelijk werd dat de Collegever-

Hippocampus nov./dec. 2020

gadering van september niet kon plaatsvinden in het Duikershuis. We zochten nu dus een locatie die voldoende groot was om enerzijds een Collegevergadering te laten doorgaan, maar anderzijds ook om de 'bijna 1*Instructeurs' te kunnen ontvangen om hen te promoveren tot 1*Instructeur. Deze locatie werd gevonden in de grote aula van het Lamot Congres- en Erfgoedcentrum in Mechelen. Op zaterdag 5 september 2020 verzamelden de kandidaten 1*Instructeur om coronaproof hun titel in ontvangst te nemen. Iedereen moest een mondmasker dragen en voldoende ver uit elkaar zitten, de leden van het Bureau mochten niet samen aan ĂŠĂŠn tafel zitten en 'last but not least' moest het uitgestippelde parcours gebruikt worden om zich te verplaatsen binnen het congrescentrum. In de theaterzaal, waar iedereen meer dan voldoende ver van elkaar zat, mocht het mondmasker afgezet worden.

Sven Vandekerckhove brengt de deontologie van de NELOS-instructeur.

deontologie Alle barrages werden genomen en alle 'bijna 1*Instructeurs' aanhoorden de uiteenzetting over de deontologie van de NELOS-Instructeur, om deze deontologie – in de vorm van een gedragscode – vervolgens te ondertekenen en hun CMAS-kaartje en de instructeursstempel in ontvangst te nemen.

Sophie Broos krijgt haar instructeursstempel.

Stefan Voorspoels. Ondertekenen van de NELOS-gedragscode.

Ellen Frenssen neemt haar CMAS-kaartje in ontvangst.

Foto's: Ivo Madder.

De Commissie Duikonderricht NELOS is trots om jullie via deze weg de 26 nieuwe 1*Instructeurs voor te stellen: Ronald Appeltants (D.D.T.), Wouter Bikkembergs (Gobius), Andy Boudolf (AD Pacific), Dirk Boussu (Nautilus), Sophie Broos (Odyssee), Gunther Coppieters ('t Zeepaardje), Sascha Delcol (Calypso Team), Tony De Smet (KGCS Manta), Pieter-Jan Eurlings (Atlantic Diving Club), Thomas Festjens (Odyssee), Ellen Frenssen (Orca Bree), Kristiaan Goossens (Lagoondivers), Philippe Habay (Duikschool Alpha), Gregory Heylens (Atlantic Diving Club), Peter Jaeken (Orca Bree), Tom Peers (C.V.D.), Ronny Peeters (Aqua Diving), Patrick Reynders (Duikteam Hemiksem), Naomi Stabel (AD Pacific), Wouter Tallon (Hydra), Rob Van Steene (C.V.D.), Peter Van Thuyne (De Zeeroos), Roel Verhelst (Triton), Koen Verschuere (Duklo), Erik Vits (Ducs), Stefan Voorspoels (Nuclea).

Wouter Tallon. De felicitaties gebeuren in corona-stijl. De coronareceptie na de Academische Zitting 2020.

receptie Na het formele gedeelte werd aan de nieuwbakken 1*Instructeurs nog een glaasje aangeboden om te klinken op hun titel … dit uiteraard ook in coronastijl, per 10 zittend aan een tafel. Sacha Delcol. Ondertekenen van de NELOS-gedragscode.

Koen Verschuere ontvangt zijn instructeursblaadje voor in het duikboekje.

Via deze weg nogmaals proficiat aan bovenstaande nieuwe 1*Instructeurs met het afgelegde parcours en de behaalde titel en we beloven alvast om hen aan jullie voor te stellen op de AZ Geel 2021!  SVEN VANDEKERCKHOVE

Meer foto's op de NELOS-flickr-pagina: flickr.com/photos/nelos-vzw/albums.

Hippocampus nov./dec. 2020

Bondsnieuws

Foto: Ivo Madder.

Commissie Duikonderricht

Een Collegevergadering in corona-stijl.

Algemene Vergadering van het College der 3*Instructeurs De Collegevergadering van 14 maart 2020 werd de dag ervoor geannuleerd, omwille van de lockdown en zodoende dienden allen die verkozen waren in het voorjaar van 2017 hun mandaat nog 6 maand te verlengen … maar dat wisten we toen nog niet.

Hippocampus nov./dec. 2020

houden. Het belangrijkste punt van deze vergadering was zonder twijfel corona en de impact ervan op het duiken, de clubactiviteiten, de proeven en op de werking van de Commissie Duikonderricht in het algemeen. Een overzicht van genomen maatregelen is terug te vinden in NELOS-Info 397. Traditioneel werden ook de 3*Instructeurs in de bloemetjes gezet die een jubileum te vieren hadden; dit jaar waren dit: • Nancy Deloz, 10 jaar 3*I • Ivo Madder, 15 jaar 3*I • Koen Van Dyck, 15 jaar 3*I • Roel Paessens, 20 jaar 3*I • Sven Vandekerckhove, 20 jaar 3*I • Rudi Baert, 40 jaar 3*I • Guy Bosmans, 40 jaar 3*I • Frans Geeraerts, 40 jaar 3*I • John Remue, 40 jaar 3*I • Walter Geebelen, 50 jaar 3*I Walter Geebelen kreeg terecht een staande ovatie van alle aanwezige 3*Instructeurs.

Koen Van Dyck, 15 jaar 3*I.

Foto: Ivo Madder.

a het annuleren van de Collegevergadering werden verschillende opties onderzocht om deze vergadering alsnog te laten doorgaan, maar de finale oplossing werd pas gevonden in augustus toen we beslisten om samen te komen in het Lamot Congres- en Erfgoedcentrum in Mechelen. Hier konden immers ca. 70 personen plaatsnemen in een aula voor 300 personen en zo kon alles volledig coronaproof verlopen. Op zaterdag 5 september 2020 verzamelden 57 3*Instructeurs in het congrescentrum; 19 lieten zich via volmacht vertegenwoordigen. Het Bureau bracht verslag uit, evenals het Brevettencomité, het Veiligheidscomité, de Ereraad, de Subcommissie Jeugdduiken, de Sectie EDIT en de Sectie Duiktechnieken. Helaas viel er niet veel te zeggen over de voorbije maanden, gezien de duiksport zo goed als stillag of toch voor wat het duiken in open water en het trainen in zwembaden betreft. Achter de schermen werd er wel heel wat werk verricht en het aantal TEAMS-vergaderingen is niet meer bij te

Tot slot werd de Commissie Duikonderricht in al zijn gelederen verkozen voor de komende 2,5 jaar (dit omdat we ervan uitgaan de we in 2023 opnieuw de collegevergadering in het voorjaar zullen kunnen organiseren). Vanaf heden ziet de Commissie Duikonderricht er als volgt uit:

1. Bureau Duikonderricht

3. Subcommissie Jeugdduiken

Sven Vandekerckhove Voorzitter Duikonderricht René Van Leeuwen Vicevoorzitter en Verantwoordelijke der Brevetten Dirk Deraedt Afgevaardigde VC Eric Sels Afgevaardigde Jeugdduiken Nancy Deloz Afgevaardigde SDT Kris Vanderdonck Afgevaardigde BC Glenn Tessens Afgevaardigde EDIT Contact via: duikonderricht@nelos.be

Franklin Forrez Voorzitter Sylvia Malfait - - Vacante functie - - Eric Sels Afgevaardigde Bureau Duikonderricht Contact via: jeugdduiken@nelos.be Roel Paessens, 20 jaar 3*I.

2. Ereraad

Foto's (2): Ivo Madder.

Tony Devolder Voorzitter Bruno Bossier Secretaris José Vandekerckhove Ronny De Meersman Michel Declercq Contact via: ereraad@nelos.be

Walter Geebelen, 50 jaar 3*I.

4. Brevettencomité Koen Van Dyck Voorzitter Bruno Vanderbeken Secretaris Anjes Daems John Maes Kris Vanderdonck Afgevaardigde Bureau Duikonderricht Contact via: brevettencomite@nelos.be

5. Veiligheidscomité Hans Engels Voorzitter Dirk Callaert Secretaris Patrick Van Buyten Nico De Vrieze Dirk Deraedt Afgevaardigde Bureau Duikonderricht Contact via: veiligheidscomite@nelos.be

Hippocampus nov./dec. 2020

Bondsnieuws

Commissie Duikonderricht

Sven Vandekerckhove, 20 jaar 3*I.

Ivo Madder, 15 jaar 3*I.

6. Sectie Duiktechnieken Patrick Valkenborghs Voorzitter Shinji Bauters Secretaris Philippe Vanderheeren Rik Olivier Nancy Deloz Afgevaardigde Bureau Duikonderricht Contact via: sdt@nelos.be

John Remue, 40 jaar 3*I.

7. Sectie EDIT Foto's (3): Ivo Madder.

Lutgart Stals Voorzitter - secretaris Ivo Hubert Joris Stevens Er is nog één vacante functie Glenn Tessens Afgevaardigde Bureau Duikonderricht Contact via: edit@nelos.be

8. DSKO – Directeur Sportkaderopleidingen Patrick Van Buyten DSKO

Hippocampus nov./dec. 2020

Verkiezingen betekenen traditioneel het verschijnen van nieuwe gezichten, maar ook het verdwijnen van oude waarden. Via deze weg wens ik nogmaals iedereen te bedanken die zich jarenlang heeft ingezet voor de Commissie Duikonderricht, maar nu niet opnieuw verkozen werd. De nieuw verkozenen wens ik heel veel werkvreugde, want er ligt nog veel werk op de planken.

Na de vergadering en de bijhorende periodieke verkiezingen gingen de 3*Instructeurs uit elkaar. Tevreden dat er weer overleg werd gepleegd met de collega's 3*Instructeur over de duiksport en ook met heel veel goesting om er opnieuw in te vliegen.  SVEN VANDEKERCKHOVE

Bondsnieuws

Foto's (2): Ronald Geeraert.

Commissie Duikonderricht

DUIK ERIN voor de laatste keer

Duikinitiatie gegeven door duikschool Okeanos aan de jongeren van de IBIS-school.

Louie tijdens een duikinitiatie bij AJD in Duffel.

e clubs doken er letterlijk en figuurlijk in. Het project stond hoofdzakelijk in het teken van initiaties, zowel in het zwembad als in open water. Vooral dat laatste kwam de laatste jaren meer aan bod. Initiaties aan twee leeftijdsgroepen, 8- tot 14-jarigen en 14- tot 18-jarigen, met als doel de duiksport bekend te maken bij jongeren en hen op een laagdrempelige manier te laten proeven van het duiken. Daarnaast waren er nog verschillende onderdelen waarop ingetekend kon worden. Deze hadden telkens te maken met jeugd en de begeleiding ervan. Zo kon elke club punten verdienen door deel te nemen aan bijvoorbeeld de opleiding Begeleider Jeugdduiken of het behalen van een brevet Bronzen, Zilveren of Gouden Dolfijn. Er was heel veel keuze en vrijheid. Verschillende clubs slaagden in dit opzet. Jaar na jaar schreven ze zich in om toekomstige leden warm te maken voor het duiken,

hen kennis te laten maken met hun eigen geliefde sport en hun kennis en kunde over te brengen op potentiĂŤle duikers. Aqua Diving Team, AVOS Jeugdduikclub Duffel, AVOS Jeugdduikschool Edegem, Breevenduikers, Coral, De Watertrollen en -Duivels, Diestse Sportduikers, Nautilus, Navy Diving Team, Nieuwpoortse Duikclub, Okeanos, Poperingse Duikersclub en Samantha namen meer dan acht keer deel. De clubs schreven zich in, namen deel aan het volledige project en wanneer op het einde van het jaar bleek dat ze aan alle voorwaarden voldeden, kregen ze subsidies. De pot werd aan de hand van een puntensysteem verdeeld over de clubs die voldeden aan de vereisten. De gemiddelde uitgekeerde subsidie van vorig jaar (2019) bedroeg 281,00 euro. De gegevens van 2020 zijn bij het verschijnen van deze Hippocampus nog niet bekend.

Foto's (2): Ellen Lambrechts.

We sluiten een lange periode af. Een periode van 10 jaar, waarin clubs intekenden op het jeugdsportproject DUIK ERIN. Een project dat gesubsidieerd werd door Sport Vlaanderen en NELOS.

Roan tijdens een duikinitiatie bij AJD in Duffel.

Enkele reacties van clubs over hun deelname: Hippocampus nov./dec. 2020

Bondsnieuws

Commissie Duikonderricht

Op welk manier maakte de club reclame voor een initiatie of evenement? • "Wij maakten niet echt reclame. Voor het jeugdduiken hebben we een wachtlijst. En de initiaties in samenwerking met de school lopen al jarenlang" (Ann Hermans van duikschool Samantha). • "We plaatsten telkens een aankondiging op onze website wanneer onze initiaties zouden plaatsvinden" (Ellen Lambrechts van AVOS Jeugdduikclub Duffel). • "We hebben gewerkt op uitnodiging van specifieke groepen door onze duikschool, zoals jaarlijks de jongeren van de IBIS-school en jaarlijks de kinderen en vrienden van onze leden" (Carine Devogelaere van duikschool Okeanos). Hoe besteedde de club de ontvangen subsidies? • "De subsidies worden toegevoegd bij 'inkomsten jeugdduiken' en daar kochten we trimvesten en kleine flessen mee" (Ann Hermans van duikschool Samantha). • "Met de subsidies konden wij extra opleidingsmateriaal en speelgoed aankopen, zoals nieuwe hoepels, onderwatertorpedo's, ballen, ..." (Ellen Lambrechts van AVOS Jeugdduikclub Duffel). • "Aankoop van basismateriaal voor dergelijke initiaties" (Carine Devogelaere van duikschool Okeanos).

Hippocampus nov./dec. 2020

Foto: Ludo Poukens.

Wat vond je leuk aan het project? • "Het project is leuk, omdat het jongeren aantrekt om kennis te maken met een sport, in ons geval met diepzeeduiken, een minder algemene en bekende sporttak" (anonieme reactie). • "Ik vond het een leuk project, omdat het een aanzet was tot het geven van initiaties, zowel voor jeugdduikers als voor oudere jeugd" (Ann Hermans van duikschool Samantha). • "DUIK ERIN was een zeer leuk project om jongeren kennis te laten maken met de duiksport. Het verbaast me nog steeds dat mensen vaak niet weten dat er iets bestaat zoals jeugdduiken" (Ellen Lambrechts van AVOS Jeugdduikclub Duffel). • "Dat we eens uit onze comfortzone kwamen en met zijn allen samen de vaardigheden doorgaven aan deze jongeren" (Carine Devogelaere van duikschool Okeanos).

Wat vond je minder leuk aan het project? • "Het was soms wat omslachtig om al die aanvragen, deelnemers en info op tijd door te geven" (Ann Hermans van duikschool Samantha). • "De extra administratie natuurlijk" (Ellen Lambrechts van AVOS Jeugdduikclub Duffel). • "De voorwaarde van de van vastgelegde data voor de initiatie bij inschrijving in het project" (Carine Devogelaere van duikschool Okeanos). Is het project een stimulans geweest om andere of meer dingen te organiseren? • "Ja, enkele jaren geleden zijn we gestart met jaarlijks een uitstap voor de jeugd te organiseren in de winter. Daar kregen we toen punten voor. Zo gingen we bijvoorbeeld naar het Aquarium in Luik en de Dag van de Wetenschap in Oostende.

We mochten ook met flessen duiken in Erperheide. Dit jaar denken we aan Hidrodoe in Herentals, maar dat is nog onzeker vanwege de coronamaatregelen. Ook de Zoo van Antwerpen met een rondleiding in het aquarium staat nog op ons lijstje" (Ann Hermans van duikschool Samantha). • "Zeker, we hebben nog meer aandacht geschonken aan het organiseren van onze initiaties. Ons doel was echt om jonge duikers aan te trekken en onder te dompelen in de duikwereld" (Ellen Lambrechts van AVOS Jeugdduikclub Duffel). • "Wij zullen zelfs zonder het project DUIK ERIN de jongeren van de IBIS jaarlijks blijven uitnodigen voor een initiatie, alsook onze eigen jeugd blijven stimuleren om te duiken" (Carine Devogelaere van duikschool Okeanos).

Wil je nog andere opmerkingen of toffe anekdotes vertellen? Ook dat mag je doorgeven. • "Wat vooral leuk is aan jeugdsport (meer specifiek jeugdduiken), is dat de lessen in het zwembad niet alleen leuk

zijn voor de kinderen, maar ook voor de lesgevers en begeleiders. Het geeft heel veel voldoening en vreugde als je ziet hoeveel plezier de kinderen hebben en hoe blij en enthousiast ze na de les zijn" (Ellen Lambrechts van AVOS Jeugdduikclub Duffel). • "Waar we fier op zijn is dat we een officiële bedanking ontvangen hebben van de IBIS" (Carine Devogelaere van duikschool Okeanos).

evaluatie

• Waarin zien we kansen en bedreigingen? • Wat kunnen we leren uit het afgelopen project? In 2021 neemt NELOS de tijd om deze evaluatie en analyse te maken en op basis daarvan een nieuw project te bedenken, waarin onze jeugdleden, maar ook nieuwe jeugdleden centraal staan. Zij zijn onze toekomst. Heb je tips of goede raad? Laat het ons weten via secretariaat@nelos.be. 

Elk jeugdsportproject wordt afgesloten met een grondige SWOT-analyse en evaluatie van het project: • Wat zijn onze sterktes, zwaktes?

HANNELORE SPRENGERS, SPORTTECHNISCH COÖRDINATOR VOOR

Foto: Derek Van Geerdeghom.

Heeft het project een meerwaarde gecreëerd voor de club? (Ongetwijfeld de extra centen, maar ook andere zaken?) • "De meerwaarde zit er voor ons in dat we 3*Duikers moeten vragen om mee te helpen bij de initiaties en die samenwerking wordt wel geapprecieerd door de 3*Duikers. Zij voelen zich daarbij gewaardeerd. De brevetkaarten voor de nieuwe brevetten worden jaarlijks op de afsluitende barbecue van het jeugdduiken uitgedeeld en dat is altijd een leuk moment. De kinderen zijn echt fier als ze hun brevet in ontvangst mogen nemen onder applaus van alle aanwezige clubleden. Ook de mensen die dan toch geen lid worden (vooral van de scholen) zijn ook altijd blij met de certificaten die ze voor hun initiaties krijgen" (Ann Hermans van duikschool Samantha). • "Dankzij het project en de initiaties hebben we jaarlijks wel wat nieuwe leden gekregen. Dit houdt onze club jong en dynamisch" (Ellen Lambrechts van AVOS Jeugdduikclub Duffel). • "Het plezier van het doorgeven van de vaardigheden aan anderen heeft gemaakt dat er sommige leden gemotiveerd werden om zelf training te geven en kandidaten te begeleiden" (Carine Devogelaere van duikschool Okeanos).

RECREATIE

Duikinitiatie bij duikschool Okeanos.

Advertentie

Ephyra

Noordzeeduiken - Nieuwpoort Info en reservatie: 09/367 01 22 jan@thebigblue.be

Duikcenter The big Donklaan 26 - 9290 Berlare blue tel: + 32 (0)9 367 01 20

info@thebigblue.be - www.thebigblue.be

Openingsuren:

Alle kwaliteitsmerken - Vulstation 300 bar Nitrox vulstation - Eigen onderhouds- en hersteldienst Herkeuren van duikflessen - Duikopleidingen Nitrox en technical opleidingen

Woensdag en vrijdag: 10u00-12u00 & 13u00-19u00 | Donderdag: 13u00-21u00 | Zaterdag: 10u00-17u00 | Dinsdag enkel op afspraak | Zondag en maandag gesloten Advertentie Hippo 2018.indd 1

29/04/2020 Hippocampus nov./dec. 20209:20:40

Bondsnieuws

De deelnemers aan de opleidingsdag.

Opleidingsdag

Het panelgesprek, waarbij wet wheelers met de kandidaat-begeleiders zonder schroom in gesprek met elkaar gaan (links Lisbet Lenaers, een wet wheeler).

onder veilige omstandigheden De Commissie Duikers met een Handicap organiseerde op zondag 11 oktober 2020 haar jaarlijkse opleidingsdag Begeleider voor Duikers met een Handicap.

nze jaarlijkse opleidingsdag organiseren, dat was niet vanzelfsprekend: zowel in het NELOS-Duikershuis als in het zwembad Nekkerpool golden immers strikte coronamaatregelen. Die werden uiteraard nauwgezet gevolgd en zo kon de dag doorgaan onder de meest veilige omstandigheden. Door een strikte beperking van het aantal aanwezigen waren de plaatsen snel volzet. Het verheugt ons dat er zoveel interesse is om begeleider te worden. Duikers met een handicap krijgen zo meer mogelijkheden om te genieten van onze sport, maar ook voor de begeleiders â&#x20AC;&#x201C; zo menen wij â&#x20AC;&#x201C; is dit een verrijking van hun duikervaring. Sommige deelnemers kennen iemand met een handicap die wil leren duiken, andere trainen standaard in een Wet Wheels opleidingscentrum en er waren ook enkele deelnemers die kwamen voor de persoonlijke meerwaarde. Wat de motivatie ook was, iedereen was van harte welkom. En op die positieve toon kon de dag van start gaan. Voorzitter Jan Decrock gaf het startschot.

Hippocampus nov./dec. 2020

Tijdens de oefeningen in het zwembad wordt uitgelegd hoe je in de praktijk handelt.

Foto's (3): Jan Decrock.

Commissie Duikers met een Handicap

Foto's (2): Jan Decrock.

Lisbet en haar twee begeleiders.

Na zijn gastvrije verwelkoming kregen de deelnemers theoretische achtergrond bij de medische oorzaken van handicaps. Daarbij werd ingezoomd op de implicaties ervan om te duiken. Er werd uitgebreid ingegaan op de reglementering, de verschillende brevetten, de diepterestricties en de vereiste buddy’s. Vervolgens kwam het luik praktisch duiken, met handige tips en tricks vanuit jarenlange ervaring. Belangrijke aandachtspunten werden overlopen op een plezante en interactieve manier. Na een korte coronaveilige pauze, met broodjesmaaltijd, werd er tijd uitgetrokken voor een panelgesprek. Drie wet wheelers spraken in kleine groepjes met de kan-

didaat-begeleiders. Zonder schroom werden de juiste vragen gesteld én beantwoord. Na de middag gingen we naar Nekkerpool, waar we dankzij duikschool Aphrodite de praktische oefeningen konden proberen. Opnieuw in kleine groepjes, zodat elke kandidaat-begeleider kon ervaren hoe het is om te duiken met een parapleeg (onderste ledematen verlamd), een hemipleeg (halfzijdig verlamd, arm en been) en een zwaar slechtziende. De kandidaten leerden snel. De oefeningen met de wet wheelers gingen naar een steeds hoger niveau en er werden grenzen verlegd, zowel door de kandidaat-bege-

Begeleiding van een slechtziende duiker.

leiders als door de wet wheelers zelf. De initiële aarzeling maakte snel plaats voor enthousiasme en plezier met wederzijds respect. Het was opnieuw een zeer geslaagde dag. Wij hopen dat alle kandidaten hun opleiding verderzetten in het Wet Wheels opleidingscentrum van hun keuze en wensen hen daarbij veel succes en plezier!  LISBET LENAERS, SECRETARIS COMMISSIE DUIKERS MET EEN HANDICAP

Advertentie

Duikshop zeeën de

gsuren e openin 1/2021 d ig z ij w 1/0 Ge a g v anaf op zaterd tot 12.00 u & u 0 van 10.0 6.00 u. 0 u tot 1 van 13.0

Bekende duikmerken Eigen hersteldienst Vulstation tot 300 bar

Openingsuren: wo. – do. & vr. 16.30 – 19.00 u za. 10.00 – 12.00 u & 13.00 – 17.00 u

Antwerpsestraat 258 – 2850 Boom 03 888 43 34 – zevenzeeen@telenet.be Hippocampus nov./dec. 2020

Bondsnieuws

Van DIVES naar DIVES 2.0

Even een tipje van de sluier oplichten over het nieuwe DIVES-systeem ter vervanging van de voorgaande versie.

et DIVES-systeem is nu bijna twee jaar in voege. Ondertussen zijn we volop bezig met de ontwikkeling van een volledig nieuwe versie die een aantal kinderziektes zal oplossen. We doen dit met de hulp van een enthousiast team en gebruiken de opmerkingen over de eerste versie als vertrekbasis. We krijgen vaak de vraag waarom we de huidige versie niet verder aanpassen? Wel, als je van in het begin een bepaalde werkmethodiek toepast, is het moeilijk om die achteraf nog grondig te veranderen. Bovendien zijn we niet breed bezaaid met software-ontwikkelaars, we moeten dus keuzes maken. Dit is dan meteen ook de reden waarom we met een volledige nieuwe versie van start gingen. Wanneer deze nieuwe versie beschikbaar zal zijn, hangt sterk af van de tijd die de vrijwilligers hebben. Een harde deadline kunnen we voorlopig nog niet bepalen. In Dives 2.0 zullen ook de technische brevetten, het vrijduiken en het duiken met een handicap mee opgenomen worden. Ook andere opleidingen kunnen makkelijk toegevoegd worden. Maar we moeten voorlopig nog even verder met het huidige systeem en konden daarin nog een aantal kleine aan-

Hippocampus nov./dec. 2020

passingen doorvoeren, die DIVES weer wat gebruiksvriendelijker maken (zie kadertje). Naast de toelichting over een aantal veel voorkomende problemen en hoe die op te lossen, licht ik al even een tipje van de sluier op over de aanpak ervan in de volgende versie.

Probleem: "Ik kan geen 'proef' aftekenen â&#x20AC;&#x201C; er staat een hokje met VOUCHER". Hier gaat het over een item (proef, duikleiding, les), waarvoor een andere voorwaarde

eerst vervuld moet zijn. Meest voorkomend zijn de doopduiken voor 1*D of de BND-duiken. Conform de NELOS-Infomap moet hiervoor eerst de theorie en het zwembadgedeelte afgerond zijn alvorens je dit kan aftekenen. Een item dat je niet kan aftekenen, heeft links een zwarte kantlijn en er staat 'voucher' in plaats van de knop 'uitgevoerd'. Als je dit tegenkomt, moet je de NELOS-Infomap raadplegen. Een zwarte kantlijn betekent dat er nog een voorwaarde moet vervuld worden die in DIVES nog niet in orde is gebracht.

DIVES 2.0: Als je iets niet kan aftekenen in DIVES 2.0 zal je de reden hiervoor kunnen raadplegen. Je krijgt dan een lijst met de items die eerst dienen afgewerkt te worden (pre-decessors). In het bovenstaande voorbeeld komt daar dan 'BND-theorie' te staan.

Foto: Andrea Izzotti - shutterstock.

Commissie Duikonderricht

Probleem: "Ik heb de tijd en diepte omgewisseld". De enige manier om dit op te lossen is aan de 'Power-Users' de juiste codering door te geven om de duik te laten verwijderen, waarna je hem opnieuw kan invoeren. Indien er een proef aan de duik hangt, kan de duik echter niet verwijderd worden, ook niet als je de proef eerst laat verwijderen. Dat is vervelend, maar er is daar momenteel geen oplossing voor. Er is nu wel een 'vuilbakknop' toegevoegd naast de duik, die aangeeft welke info je aan de 'Power-Users' moet bezorgen. De reden van het niet kunnen aanpassen in de eerste versie was ingevoerd om misbruik tegen te gaan, waarbij bijv. duiken uit het verleden aangepast zouden worden om het aantal duiken op 30 m te halen. DIVES 2.0: Je zal duiken kunnen aanpassen, maar er komt een logpagina en alle betrokkenen van een activiteit zullen de aanpassingen kunnen zien. Dit zal de kans op misbruik drastisch beperken, maar laat wel toe om zelf aanpassingen te doen bij foutieve ingave, waardoor je minder beroep op de 'Power-Users' zal moeten doen.

Probleem: "Mijn duikplaats staat niet in het systeem". Het manueel inbrengen van een duikplaats in DIVES is beperkt tot de betrokken duik en is omslachtig. Om een duikplaats opnieuw te kunnen gebruiken, moet je een verzoek indienen via de webmaster. Dat is vervelend, omdat je dan meestal je duiken niet kan ingeven op het moment dat je ze uitvoert. DIVES 2.0: Je zal duikplaatsen kunnen aanmaken voor persoonlijk of openbaar gebruik. Dat laatste is vooral handig als je met een groep op een nieuwe locatie duikt. EĂŠn persoon kan de plaats dan aanmaken en iedereen kan ze meteen gebruiken. Er zal wel een opvolging gebeuren om te vermijden dat er een wildgroei komt of dat bepaalde plaatsen meerdere keren voorkomen met een net iets andere naam.

Probleem: "Ik kan de 'palmproef' niet aftekenen". Omdat een instructeur van meerdere kandidaten tegelijk de proef vinzwemmen ('palmproef') kan afnemen en daarna niet met alle kandidaten duikt, moet deze proef afgetekend worden met de activiteit 'overige'. DIVES 2.0: Er zal een mogelijkheid voorzien worden om bij een duik een niet meeduikende instructeur toe te voegen om die proeven af te tekenen die wel gebeuren in het kader van een duikactiviteit, zoals vinzwemmen of de organisaties voor instructeur.

Probleem: "Ik vind geen proeven bij een duik". Als je een duik aanmaakt en de persoon waarmee je gedoken hebt is ingeschreven voor een opleiding, dan kom je na het opslaan automatisch op de pagina waar je de proevenkaart kan openen. Indien de kandidaat de duik aanmaakt of je wilt later de proef inbrengen en je opent een duik via het potloodje, dan kom je niet standaard op die pagina terecht. Je dient dan op de knop details te drukken om de proevenkaart zichtbaar te maken. DIVES 2.0: Er zal afgestapt worden van een brevetkaart en een proevenkaart. In DIVES

zie je als AI/I enkel de proeven en activiteiten die je kan afnemen van de kandidaat. In DIVES 2.0 zal enkel nog met brevetkaarten gewerkt worden. Als een item niet kan afgetekend worden, omdat je niet bevoegd bent, dan zal het systeem dit melden.

Probleem: Proeven verwijderen? Dit kan door de 'Power Users' opgelost worden, maar zij moeten specifieke informatie krijgen. Hiervoor moet je de procedure 'DIVES corrigeren van fouten' beschikbaar op NELOS-documentencentrum onder DIVES raadplegen.

Wat is er nu wel nog aangepast in het huidige DIVES-systeem? D Het potloodsymbool werd groter gemaakt, zodat het beter te zien is. D Bij de buddy's staat naast de naam nu ook de naam van de club vermeld. D Naast de duik staat nu een 'vuilnisbakteken' met instructies over hoe je de duik kan laten verwijderen. D Als je aan een duik per ongeluk een buddy toevoegt waar je niet mee gedoken hebt, kan je die nu nadien verwijderen door op het 'vuilnisbakteken' dat naast de buddy staat te klikken. Je moet dus niet meer de ganse duik schrappen als je zo'n fout gemaakt hebt. De voorwaarde is wel dat er bij die buddy geen proef gemarkeerd werd tijdens die duik, want dan kan je hem niet verwijderen. D Als secretaris of ledenadministrator zie je nu de naam van de club in de menubalk staan i.p.v. de clubcode. D De secretaris krijgt op de ledenadministratorpagina nu ook de knop 'Opleidingen' in de menubalk te zien. D Op de tab 'Opleidingen' en op de ledenadministratorpagina is nu een laadicoontje toegevoegd. Dankzij dat laadicoontje weet je dat het systeem de gegevens nog aan het laden is. D Het woordje 'Buddies' werd gewijzigd naar: Buddy's. ď&#x20AC;ź LUTGART STALS, VANWEGE HET DIVES-TEAM

Hippocampus nov./dec. 2020

Bondsnieuws

BEFOS

BEFOS / FEBRAS

Belgische Federatie voor Onderwateronderzoek en -Sport vzw

FFESSM-certificaat Om als ploegleider/duikleider te mogen fungeren in de Franse wateren moet je beschikken over het Frans duikbrevet ‘Plongeur niveau 4’ of minstens een 2*Instructeur CMAS zijn.

NELOS-leden met een geldige CMAS-kaart en met minimum het brevet 3*Duiker, kunnen bij de Franse duiksportfederatie FFESSM een aanvraag indienen voor het specifieke duikleiderscertficaat ‘Niveau 4 guide de palanquée associé FFESSM’. Alle 3*D's, 4*D's, AI's en 1*I's moeten een dergelijk certificaat aanvragen indien ze zelfstandig willen duiken in Frankrijk. De procedure voor die aanvraag staat beschreven op www.nelos.be/ffessm. De kostprijs voor het certificaat is 15,00 euro. Het blijft geldig zolang je over een geldige CMAS/BEFOS-kaart beschikt. Voor de 2*I's is dit certificaat niet nodig. Zij mogen aan duikopleidingen doen tot 40 m (niet dieper), omdat zij in het decreet aanzien worden als MF1. Opgelet: voor 3*I's gelden andere regels, die eveneens op hogervermelde website te vinden zijn.

aanvragen van het FFESSM-certificaat Het aanvragen van het certificaat verloopt

Hippocampus nov./dec. 2020

Medevoorzitter: Ronny Margodt Steenovenstraat 24 – 8490 Varsenare Gsm 0473 96 13 50 – voorzitter@nelos.be Bestuursleden: Marc Lycops Av. de la Liberté 158 Bte 7 – 1080 Molenbeek-Saint-Jean Gsm 0473 81 68 62 – marc@lycops.eu Catherine Bes Rue de la Plaine 10 – 1390 Archennes Gsm 0476 24 92 89 – catherine.bes@skynet.be Jean-Pierre Vlieracker Rue Georges Rodenbach – 1420 Braine-l'Alleud Gsm 0476 31 91 78 – jpvlieracker@hotmail.com

oen de wet over het FFE SSM-duikleider scer tif icaat op 1 juli 2010 van kracht werd, sloot BEFOS een overeenkomst af met de Franse duikfederatie FFESSM die toelaat dat NELOSen LIFRAS-duikers zelfstandig kunnen duiken, mits ze in het bezit zijn van een duikleiderscertificaat. Een uitgebreid artikel hierover publiceerden we in Hippocampus nr. 231 (nov./dec. 2010).

Voorzitter: Maria del Pilar Ruiz Lopez Rue G. Stocq 18 – 1050 Ixelles Tel. 02 649 57 95 – gsm 0477 74 38 17 pilarlifras@gmail.com

Dirk Saman Groeningenlei 106 – 2550 Kontich Gsm 0475 26 79 20 – dirk.saman@nelos.be Ivo Hubert Stijn Streuvelslaan 24 – 2630 Aartselaar Gsm 0475 49 87 24 – ivo.hubert@nelos.be Sven Vandekerckhove Acaciastraat 76 – 9890 Asper Gsm 0476 34 00 64 – duikonderricht@nelos.be

BEFOS-secretariaat:

Margaux Montrieux Jules Broerenstraat 38 – 1070 Anderlecht Tel. 015 29 04 86 – secretariaat@nelos.be

LIFRAS al geruime tijd niet zoals gepland. De aanvragen kunnen niet meer via de website gebeuren, maar wel door te e-mailen naar de contactpersoon bij FFESSM: • Via licences1@ffessm.fr vraag je het FFESSM-certificaat aan. • Je voegt volgende zaken toe: D je persoonlijke gegevens: naam, voornaam, geboortedatum, adres; D een kopie (recto verso) van je CMAS-kaart. • Stort 15,00 euro op het rekeningnummer (zie document RIB-IBAN-BPPCFFESSM.pdf op www.nelos.be/ffessm). Let op! Je registratie wordt geweigerd indien je geen NELOS- of LIFRAS-lid bent. Heb jij of heeft één van jouw leden sinds oktober 2019 een e-mail gestuurd naar FFESSM en geen antwoord ontvangen? Gelieve de naam en voornaam van de duiker door te geven aan het NELOS-secretariaat (secretariaat@nelos.be) voor verdere opvolging.  HANNELORE SPRENGERS

r s

Ligue Francophone de Recherches et d'Activités Subaquatiques

Ligue Francophone de Recherches et d'Activités Subaquatiques asbl

Présidente: Maria del Pilar Ruiz Lopez Rue G.Stocq 18 – 1050 Ixelles Tel. 02 649 57 95 – gsm 0477 74 38 17 pilarlifras@gmail.com Vice-Président: Marc Hiernaux Avenue des Paveurs 10 – 1410 Waterloo Gsm 0475 46 09 65 – marc.hiernaux@skynet.be Secrétaire Général: Roland Thiebault Hoogstraat 31 – 1980 Zemst Gsm 0475 92 00 03 – roland.thiebault@proximus.be Administrateurs: Didier Arts rue Baudet, 7 – 7090 Petit-Roeulx-lez-Braine Gsm 0495 50 86 02 – easy.engine@skynet.be Catherine Bes Rue de la Plaine 10 – 1390 Archennes Gsm 0476 24 92 89 – catherine.bes@skynet.be Sylviane Godin Rue Bruyère St Jean 95 – 1410 Waterloo Gsm 0475 87 99 95 – sylviane.godin@gmail.com Marc Lycops Avenue de la Liberté 158 boite 7 – 1080 Bruxelles Gsm 0473 81 68 62 – marc@lycops.eu Frédéric Willem Des Charmes 28 – 5100 Jambes (Namur) Gsm 0475 64 59 74 – willem.frederic@skynet.be

Secretariaat: Katia Van De Veegaete – katia@lifras.be Muriel Van Blommen – muriel@lifras.be Boekhouding: comptabilite@lifras.be Jules Broerenstraat 38 – 1070 Brussel Tel. 02 521 70 21 – fax 02 522 30 72

Reisinspiratie om in te duiken. Wordt jouw duikvakantie in 2021 een relaxte reis naar ‘Divers Paradise’ Bonaire, of streep je liever de duik naar The Great Blue Hole in Belize van je bucketlist? Op onze website hebben we reisinspiratie voor je verzameld om samen met je buddy in te duiken. Onze enthousiaste reisspecialisten staan juist nu voor je klaar en ontzorgen je graag bij de planning van je ideale duikvakantie.

Check onze website www.abctravel.nl voor een compleet aanbod naar onze veelzijdige bestemmingen.

Nieuw adres Langestraat 45b | 7511 HB Enschede | Nederland | +31 [0)53 303 0012

Bondsnieuws NELOS-boetiek

NELOS-artikelen in de kijker Het naslagwerk Na vele jaren intens werk kunnen wij jullie het heugelijke nieuws brengen dat er een opvolger is voor de huidige tweedelige NELOS-cursus Theorie sportduiken: het NELOS-naslagwerk Theorie sportduiken. In dit nieuwe werk wordt niet enkel de cursusinhoud aangeboden, het is een compleet naslagwerk geworden voor het sportduiken dat 904 pagina's in recto verso kleurendruk bevat. Alles is verzameld in

Hippocampus nov./dec. 2020

een luxueuze ringmap, zodat je een hoofdstuk uit het naslagwerk mee kan nemen naar de theorieles of eigen bladen kan toevoegen. Bovendien werd gekozen voor niet-blinkend papier, zodat je gemakkelijk notities kan maken. Het naslagwerk kan vanaf 1 januari 2021 aangekocht worden voor de prijs van â&#x201A;Ź 40,00.

Boek 'Vissen in Zeeland' 'Aka de Visatlas', is een tijdelijk artikel binnen ons aanbod. In dit boek worden alle ooit waargenomen vissoorten (177) in Zeeland uitgebreid beschreven en geïllustreerd met fantastische foto's. Samen met vele partners en vrijwilligers is na jaren van veldonderzoek, digitalisering van oude data en data-analyse een aantrekkelijk en toegankelijk boek gerealiseerd voor iedereen die van vis houdt. Vissen vormen zonder twijfel de meest geliefde diergroep van Zeeland. Grote aantallen sportduikers komen zelfs speciaal naar Zeeland voor de visstand. Ze gaan, uitgerust met dure apparatuur het water in, in de hoop kleurrijke lipvissen of snotolven te fotograferen. Een enkele keer wordt daarbij geheel onverwachts een nieuwe soort voor Zeeland of zelfs Nederland vast-

Rugzakje jeugdduikers gelegd. De visstand is volop in ontwikkeling, steeds meer exoten vestigen zich hier en zuidelijke soorten doen door de klimaatsveranderingen hun intrede. Het boek 'Vissen in Zeeland' kan bij NELOS aangekocht worden voor de speciale ledenprijs van € 17,00. Wees er snel bij, de voorraad is beperkt.

Na vele jaren hebben ook onze jeugdduikers een eigen tasje. Hun versie van het documententasje is een handig blauw rugzakje geworden met daarin de nodige documenten voor elke startende jeugdduiker, namelijk: het blauw paspoort, het logboek voor jeugdduikers, een NELOS-sticker en een welkomstboekje. Het gevulde rugzakje wordt te koop aangeboden voor een prijs van € 25,00. Omdat we de jeugdduikers die al enige tijd bezig zijn met de opleiding niet willen vergeten, kan de rugzak ook afzonderlijk aangekocht worden voor de prijs van € 20,00.

Advertentie

UW EXPERT IN ONDERWATERFOTO & -VIDEOGRAFIE

WIJ ALLE SERVICEN IN EI MERK GEN E ATEL N IER

ONDERHOUD HERSTELLING

MAATWERK

VERKOOP

WWW.MES-BVBA.BE Hippocampus nov./dec. 2020

NELOS-boetiek Fleece € 45,00

T-shirt kind € 10,00

Longsleeve € 17,00

Polo € 20,00

Alle artikelen kunnen besteld worden via het NELOS-secretariaat. De bestellingen worden opgestuurd vanuit het NELOS-secretariaat of worden afgehaald bij de regioverantwoordelijken. Meer informatie: boetiek@nelos.be. Bij het opsturen worden verzendingskosten aangerekend.

NELOS-boetiek Algemeen verantwoordelijke Rik Olievier Gsm 0475 64 31 71 boetiek@nelos.be Rekening boetiek: BE45 4016 5136 2189

NELOS-boetiek Duikerhuis Limburg: Stefan Paas Slakweidestraat 20 3630 Maasmechelen Gsm 0475 76 10 11 boetiek.lim@nelos.be

NELOS-structuur?

Antwerpen: Frederik Rausenberger Brandheide 2 2880 Bornem Gsm 0468 57 58 75 boetiek.ant@nelos.be

Oost-Vlaanderen: Mark Bulte Hendrik Consciencelaan 6 9950 Waarschoot Tel. 09 377 37 97 boetiek.ovl@nelos.be

Raadpleeg de brochure NELOS-structuur, voor meer info over wie wat doet binnen NELOS, zoals bijv. de Ereraad, de ombudsman, de verantwoordelijken voor de commissies, ...

Vlaams-Brabant: Tiny Heremans Janseniusstraat 8 3000 Leuven Tel. 016 22 56 98 boetiek.vbr@nelos.be

West-Vlaanderen: Kurt Lommens Jules Deconinckstraat 16 8560 Wevelgem Gsm 0475 78 11 32 boetiek.wvl@nelos.be

Brusselsesteenweg 313-315 2800 Mechelen Tel. 015 29 04 86 secretariaat@nelos.be

Regionale verantwoordelijken

Hippocampus nov./dec. 2020

Je kan deze brochure downloaden via onze website: www.nelos.be/ documentencentrum.

Lopende

Raadpleeg de uitgebreide Lopende Agenda op www.nelos.be voor meer info.

Agenda

Opgelet! Ten gevolge van de coronacrisis werden en worden er heel wat activiteiten afgelast of uitgesteld. Afhankelijk van wat de Nationale Veiligheidsraad beslist, kunnen sommige geplande activiteiten misschien toch nog doorgaan. Check dus dubbel of een bepaalde activiteit wel degelijk doorgaat of niet.

December 2020 12-13 Lowland Photo Festival Locatie: CC Ter Dilft, Absveldstr. 37, Bornem Info: www.landschapvzw.com

13 Proclamatie OBK-festival Omwille van de coronamaatregelen zal de proclamatie online gehouden worden via YouTube en Facebook. De livestream start om 14.00 u Meer info op: www.nelos.be/OBK_2020

Januari 2021 08 Examen 2*I – Limiet inschrijvingen secretariaat@nelos.be

08-11 Salon de la Plongée sous-marine Locatie: Exhibition Park, 1 place de la Porte de Versailles, 75015 Parijs, Frankrijk – vr. van 10.00 - 21.00 u – za./zo. van 10.00 - 19.00 u – ma. van 10.00 - 15.00 u Info: www.salon-de-la-plongee.com

09 Examen 3*I – Theorie Locatie: Duikershuis NELOS – 08.00 - 18.00 u

18 Infoavond – Nitrox-Instructeur Locatie: Duikershuis NELOS – 20.00 - 22.00 u

Maart 2021

Oktober 2021

07 AV NELOS

03-07

Locatie: DIOS – Liedekerke – 14.00 - 18.00 u

10 Herexamen AI/Initiator – M1 + M3 Locatie: Duikershuis NELOS – 19.00 - 22.00 u

14 Herexamen 1*I (theorie + praktijk) 15 Herexamen Nitrox-Instructeur Locatie: Duikershuis NELOS – 20.00 - 23.00 u

20 Herexamen theorie 3*I 20 College der 3*I's + workshop

April 2021 09 Indienen verhandeling examen 3*I 18 Academische Zitting Locatie: CC De Waai, Werft 28, 2440 Geel

25 Examen 2*I – Theorie Locatie: Duikershuis NELOS – 09.00 - 13.00 u Inschrijven: secretariaat@nelos.be

Mei 2021 06 Examen 2*I – Theorie – Herkansing Locatie: Duikershuis NELOS – 19.00 - 22.00 u

08 Duiker-Hulpverlener – examensessie 1 Locatie: te bepalen - NELOS – 08.30 - 17.00 u

17 Kick-off Zeestages 2*Instructeur Locatie: Duikershuis NELOS – 20.00 - 22.00 u

18 Examen 3*I – Verhandeling Locatie: Duikershuis NELOS – 19.00 - 23.00 u

23-27 Zeestage enkel voor de kandidaten 2*I van vorig jaar (2020) Locatie: Hotel Cap Boulouris, 2430 Route de la Corniche, 83700 Saint-Raphaël, Frankrijk

boot Düsseldorf

Juni 2021

Locatie: CCD Congress center Dūsseldorf

02 Safety Dive Day 2021

23-31

Info: www.boat-duesseldorf.com

Februari 2021

Locatie: nog te bepalen

15 DHV – Train the Trainer Locatie: Duikershuis NELOS – 20.00 - 23.00 u

Duikvaker & Duikvaker VirtualXpo

September 2021

Locatie: Expo Houten, Meidoornkade 24,

05 College der 3*I + workshop

05-07

3992 AE Houten, Nederland Info: www.duikvaker.nl

15 Examen Nitrox-Instructeur – Theorie Locatie: Duikershuis NELOS – 20.00 - 23.00 u

16 DHV – Train the Trainer Locatie: Duikershuis NELOS – 20.00 - 23.00 u

28 Examen AI/Initiator – M1 + M3 Locatie: Duikershuis NELOS – 09.00 - 13.00 u Inschrijven: secretariaat@nelos.be

Zeestage voor kandidaten 2*I en 3*I Locatie: Hotel Cap Boulouris, 2430 Route de la Corniche, 83700 Saint-Raphaël, Frankrijk

16 Duiker-Hulpverlener – examensessie 2 Locatie: nog te bepalen – 08.30 - 17.00 u

24 Examen AI/Initiator – M1 + M3 Locatie: Duikershuis NELOS – 09.00 - 13.00 u

28 Ronde Tafel regio WEVOS Locatie: Brugs duikershuis, Doornstraat 112114, 8200 Brugge – 19.00 - 21.00 u

November 2021 07 Examen 1*I – Theorie Locatie: School Regina Caeli, Rozenlaan 45, 1700 Dilbeek – 09.00 - 12.30 u

07 Zeestage 2*I en 3*I – Post-Boulouris Locatie: School Regina Caeli, Rozenlaan 45, 1700 Dilbeek – 13.00 - 15.00 u

08 Herexamen AI/Initiator – M1 + M3 Locatie: Duikershuis NELOS – 19.00 - 22.00 u

09 Ronde Tafel regio BRAVOS Locatie: nog te bepalen – 19.00 - 21.00 u

13 Specialisatieopleiding Jeugdduiken Theorie deel 1 Locatie: Duikershuis NELOS – 09.00 - 17.00 u

17 Herexamen 1*I – Theorie Locatie: Duikershuis NELOS – 19.00 - 22.00 u

18 Ronde Tafel regio OVOS Locatie: nog te bepalen – 19.00 - 21.00 u

20 Specialisatieopleiding Jeugdduiken Theorie deel 2 Locatie: Duikershuis NELOS – 09.00 - 17.00 u

21 Examen 1*I – Fysieke Fitheid + Vergadering afspraken voor Module 4 Locatie: Zwembad Strop, Stropstraat 31, 9000 Gent – 13.00 - 18.00 u

December 2021 02 Ronde Tafel regio AVOS Locatie: nog te bepalen – 19.00 - 21.00 u

Locatie: Duikershuis NELOS - 09.00 u

05 Zeestage 2*I en 3*I – Pré-Boulouris Locatie: Duikershuis NELOS – 14.30 u

28 Jeugdduikorganisatie Subcommissie Jeugdduiken Meer info volgt later.

Op www.nelos.be/sdt vind je meer info over de opleiding extended range, trimix, CCR, ... Controleer even of het evenement inderdaad plaatsvindt. Weet je van interessante evenementen of organiseer je zelf een activiteit die in onze Lopende Agenda kan opgenomen worden? Bezorg ze dan aan: Ivo Madder – redactie@nelos.be.

Hippocampus nov./dec. 2020

CERTIFICATION INTERNATIONAL

De Nederlandstalige Liga voor Onderwateronderzoek en -Sport vzw is lid van BEFOS, stichtend lid van de Wereldbond voor Onderwateractiviteiten CMAS, erkend door Sport Vlaanderen en EUF-gecertificeerd.

www.facebook.com/NederlandstaligeLigaVoorOnderwateronderzoekEnSport Verantw. der brevetten: René Van Leeuwen Gsm 0475 65 53 55 – rene.vanleeuwen@nelos.be

INFORMATIEBLAD VAN NELOS vzw

Voorzitter & Public Relations: Ronny Margodt Gsm 0473 96 13 50 – voorzitter@nelos.be

Ereraad: Wim Van Doeselaer Gsm 0479 82 48 84 – voorzitter.ereraad@nelos.be

Penningmeester & vice-voorzitter: Dirk Saman Gsm 0475 26 79 20 – penningmeester@nelos.be

Subcommissie Jeugdduiken: Franklin Forrez Gsm 0492 25 12 33 voorzitter.jeugdduiken@nelos.be

Hoofdredacteur: Ivo Madder De Bisthovenlei 46 – 2100 Deurne (Antwerpen) Tel. 03 290 54 06 – gsm 0475 73 32 01 redactie@nelos.be

Raad van Bestuur

Boetiekverantwoordelijke: Rik Olievier Gsm 0475 64 31 71 – boetiek@nelos.be Bestuurslid: Ivo Hubert Gsm 0475 49 87 24 – ivo.hubert@nelos.be Bestuurslid: Sven Vandekerckhove Gsm 0476 34 00 64 – sven.vandekerckhove@nelos.be Bestuurslid: Franklin Forrez Gsm 0492 25 12 33 – franklin.forrez@nelos.be Bestuurslid: Michel Declercq Gsm 0475 56 56 18 – michel.declercq@nelos.be

Secretariaat, ombudsman & API Duikershuis – Margaux Montrieux Brusselsesteenweg 313-315 – 2800 Mechelen Tel. 015 29 04 86 – secretariaat@nelos.be www.nelos.be/secretariaat Ombudsman & Aanspreekpunt integriteit (API): Eric Sels Gsm 0475 36 88 23 – ombudsman@nelos.be

Ongevalsaangiften-administratie

Brevettencomité: John Maes Gsm 0495 66 56 19 voorzitter.brevettencomite@nelos.be Sectie duiktechnieken: Glenn Tessens Gsm 0485 57 52 13 – voorzitter.sdt@nelos.be Sectie EDIT: Lutgart Stals Gsm 0473 2 86 64 – voorzitter.edit@nelos.be Veiligheidscomité: Eric Vonk Gsm 0475 44 55 29 voorzitter.veiligheidscomite@nelos.be

Geneeskundige Commissie Voorzitter, dopingpreventieverantwoordelijke en contactpersoon Medisch Verantwoord Sporten: Catherine De Maeyer voorzitter.duikgeneeskunde@nelos.be Mental Coaching: Elfrie van Poppelen Gsm 0497 44 60 03 – mental.coaching@nelos.be

Audiovisuele Commissie Voorzitter: Marc Vermeiren Gsm 0472 27 96 67 – voorzitter.audiovisueel@nelos.be

Arena NV: tel. 02 512 03 04 – www.arena-nv.be arena@arena-nv.be (contactpersoon Inge Ghijsels)

Voorzitter Sectie Onderwaterfotografie: Marc Vermeiren – owf@nelos.be

Dodelijk ongeval: binnen de 2 dagen ongevalsaangifte (maak een kopie voor jezelf) naar het NELOS-secretariaat verzenden. Zo snel mogelijk erna een verslag over de omstandigheden van het ongeval, vergezeld van een medisch attest over de doodsoorzaak. Arena NV mag ook op de hoogte gebracht worden. Andere ongevallen: binnen de 15 dagen ongevalsaangifte naar het NELOS-secretariaat verzenden, vergezeld van de geneeskundige getuigschriften (maak een kopie voor jezelf). Attesten moeten door de dokter worden afgeleverd binnen de 3 dagen na het ongeval!

Voorzitter Sectie Onderwatervideografie: Jo De Smedt Gsm 0478 25 09 21 – owv@nelos.be

Hulpdiensten

Commissie Biologie Voorzitter: Tiny Heremans Tel. 016 22 56 98 – voorzitter.biologie@nelos.be

Commissie Redactie Hippocampus Hoofdredacteur: Ivo Madder Gsm 0475 73 32 01 voorzitter.redactieteam@nelos.be

Commissie Duikers met een Handicap

UNIVERSITAIR ZIEKENHUIS ANTWERPEN Tel. 03 821 30 55 (24/24 uur)

Voorzitter: Jan Decrock Gsm 0483 66 79 01 – voorzitter.cdmh@nelos.be

HYPERBAAR CENTRUM Militair Hospitaal Neder-over-Heembeek (afrit 6 op de ring rond Brussel), Tel. 0800 12382

Commissie Innovatief Sporten

ALGEMEEN ALARMNUMMER Tel. 112 Medisch Centrum Hyperbare Zuurstoftherapie 's-Gravenpolderseweg 114, Goes, Nederland Tel. 0031 113 23 42 90 (24/24 uur)

Deadlines artikels Hippocampus Editie januari/februari: vóór 5 december Editie maart/april: vóór 5 februari Editie mei/juni: vóór 5 april Editie september/oktober vóór 15 juni Editie november/december: vóór 5 oktober

Commissies Commissie Duikonderricht Voorzitter: Sven Vandekerckhove Gsm 0476 34 00 64 voorzitter.duikonderricht@nelos.be

Voorzitter: Mario Verhaeghe Gsm 0475 63 16 97 voorzitter.innovatiefsporten@nelos.be

Juridische Commissie Voorzitter: René Van Leeuwen Gsm 0475 65 53 55 – rene.vanleeuwen@nelos.be

Sportcommissie Ambassadeur: Michel Declercq Gsm 0475 56 56 18 voorzitter.sportcommissie@nelos.be

Commissie Solidariteitsfonds Leden: Guy Bosmans, Ronny De Meersman, Ronny Margodt

Erevoorzitters Jozef Van den Berghe jozef.vandenberghe@nelos.be

Verantwoordelijke uitgever: Ronny Margodt Steenovenstraat 24 – 8490 Varsenare Gsm 0473 96 13 50 – voorzitter@nelos.be

Redactieteam: Luc Beets, Wim Bollein, Natalie Decrock, Chrisje Demuynck, Jan Dieu, Melanie Gevaert, Ivo Madder, Katrijn Ools, Patrick Swinnen, Marijke Van Cauwenberghe, Jozef Van den Berghe, Wim Van Doeselaer, Patrick Van Hoeserlande, Stef Van Uffel, Roland Wantens Ambassadeur: Ivo Hubert Vormgeving en publiciteit: Katrijn Ools Brusselsesteenweg 313-315 – 2800 Mechelen Tel. 015 29 04 86 publiciteit@nelos.be Drukkerij: Moderna Printing Schoebroekstraat 50 – 3583 Paal-Beringen www.moderna.be

Hippocampus verschijnt 5 maal per jaar:

februari, april, juni, september en december. Oplage: meer dan 10.000 exemplaren. ISSN-nummer: 1782-8414.

Gedrukt op:

Advertentietarieven Zie 'Media Pack' op: www.nelos.be/mediapack Hippocampus kan je downloaden in pdf-formaat via de NELOS-website, meer bepaald via: www.nelos.be/Hippo-archief Of je kan door de recentere uitgaven bladeren via: http://issuu.com/ivomadder De redactie en de uitgever zijn niet verantwoordelijk voor de inhoud van de geplaatste advertenties. Ongevraagd toegestuurde redactionele teksten en/of foto's worden niet teruggestuurd. De artikels ter publicatie in de Hippocampus moeten binnen zijn bij de redactie minstens 45 dagen vóór de maand van verschijning. Overeenkomstig de Europese privacywetgeving (GDPR – General Data Protection Regulation – of ook genoemd Algemene Verordening Gegevensbescherming – AVG), welke op 25 mei 2018 volledig van kracht werd in iedere lidstaat van de EU, melden wij dat uw persoonsgegevens worden bijgehouden in een bestand. Wij verbinden ons ertoe deze gegevens enkel te gebruiken voor de verzending van ons tijdschrift en de administratie van de liga overeenkomstig het doel van onze organisatie. U heeft inzage- en correctierecht. Niets van deze uitgave mag overgenomen worden zonder schriftelijke toestemming van de verantwoordelijke uitgever.

Lid van:

Adresveranderingen enkel via het secretariaat van je duikclub waar je als 1e lid ingeschreven bent.

Willy van der Plas willy.vanderplas@nelos.be www.facebook.com/hippocampusredactie

Hippocampus nov./dec. 2020

BIJ AANKOOP VAN EEN ADEMAUTOMATENSET, 1STE & 2DE TRAP MET OCTOPUS, KRIJG JE ER EEN

CADE A FEESTDA US GE VEN TIJDEN GEN WOR DT MAKKS DE ELIJK

WINTER

EERSTE TRAP BIJ.

A ANBIED ING

MK17 EVO gratis!

MK17 EVO

R195 of

of MK25 EVO gratis!

MK25 EVO S600 MK17 EVO of MK25 EVO /S600 & R195. (INT & DIN)

MK17 EVO

MK17 EVO gratis! R195

of MK25 EVO

MK25 EVO gratis!

G260 MK17 EVO of MK25 EVO /G260 and R195. (INT & DIN)

Mechelen P 004152 – TWEEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD (NIET IN JULI EN AUGUSTUS) VAN DE NEDERLANDSTALIGE LIGA VOOR ONDERWATERONDERZOEK EN -SPORT NELOS Nr. 281 – nov./dec. 2020

SUUNTO EON CORE + TANK POD

Normaal € 999,Nu voor € 699,- *

Sao Tomé Titicacameer Academische Zitting