De riemvis

Na het zien van één van de afleveringen van 'River monsters' was mijn nieuwsgierigheid toch wel gewekt. Wauw, wat voor een mysterieuze vis zit er in de Middellandse Zee. De presentator omschreef het met de volgende woorden: "Ik denk dat meer mensen de aarde vanuit de ruimte hebben gezien, dan deze vis van dichtbij".

Hierbij had hij het over de riemvis, haringkoning, zeeserpent, 'giant oarfish', … De riemvis (Regalecus glesne) is de langste beenvis ter wereld en behoort tot de orde van de koningsvissen. Gemiddeld wordt hij ongeveer 3 meter lang. De maximumlengte zou tot 11 meter zijn, maar er zouden ook exemplaren zijn gespot van 17 meter lang. De riemvis heeft een langgerekt lintvormig lichaam. Het is zilverkleurig met verticale golfvormige zwarte lijnen en de vinnen zijn rood tot roze-achtig. De tandeloze mond is opvallend fel naar boven gericht en staat bijna verticaal. De dier heeft een karmijnrood gekleurde rugvin met naar achter gerichte vinstralen over de hele lengte van zijn lichaam. De eerste 10 tot 12 vinstralen zijn erg lang. Nog een bijzonder weetje is dat deze vissen meestal verticaal zwemmen met de kop naar boven gericht.

En het is natuurlijk de lengte en zijn prachtige kop die deze vis zo speciaal maken. Al sinds de oudheid is het een vis die tot verbeeldingen spreekt. Met wat fantasie lijkt het wel of de riemvis een kroontje draagt. In veel talen heet deze vis dan ook de 'haringkoning'. Deze naam kreeg het dier van vissers rond 1700. Dit omdat vissers hem vaak in de nabijheid van grote scholen haring vonden, waardoor ze dachten dat de riemvis de scholen haring aanvoerde als een koning.

De riemvis wordt wereldwijd aangetroffen in tropische en gematigde zeeën en oceanen, op een diepte van 50 tot 1.000 meter. Hij voedt zich voornamelijk met zoöplankton en visjes, maar ook met kleine ongewervelden, zoals pijlinktvissen en krill. De riemvis werd altijd als zeldzaam beschouwd, maar dit heeft vermoedelijk meer te maken met zijn verborgen leven in de diepzee dan met de werkelijkheid. Feit is wel dat deze vissen zelden levend worden gezien, maar daar tegenover staat een groeiend aantal aangespoelde dode exemplaren.

De term haringkoning (Duits: 'König der Heringe', Engels: 'king of herrings' is in verschillende talen de aanduiding voor een riemvis (Regalecus glesne).

Maar de 16e-eeuwse Scheveninger Adriaen Coenen verwees met de term haringkoning in zijn 'Visboeck' (1577-1581) overtuigend naar de mul, een rode vis met grote schubben en een prima smaak. Naar de visie van Coenen kan de mul worden beschouwd als de Hollandse, 16e-eeuwse, haringkoning.

Vele jaren later, in het boek Natuurlijke Uitspanningen van Job Baster, werd de door Coenen beschreven mul ook 'Koning van den Haring' genoemd, die tegenwoordig ook wel aangeduid wordt als 'koning van de poon' (Mullus surmuletus). In 1858 koppelde Hermann Schlegel de naam haringkoning aan de riemvis (Regalecus glesne).

Peter Ascanius (1723-1803), de Noorse bioloog en student van de legendarische Zweedse natuurkenner Carolus Linnaeus, had nooit kunnen denken welke mythische verhalen de ronde zouden doen over de vis die hij in 1772 ontdekte nabij het plaatsje Glesvær in Noorwegen. Zo zou de riemvis aardbevingen kunnen voorspellen.

Voorspeller Van Onderwaterbevingen

In Japanse mythologie staan de dieren bekend als 'ryugu no tsukai', wat 'boodschapper uit het paleis van de zeegod' betekent. Volgens de legende zouden ze zichzelf op het strand gooien vlak voor onderwaterbevingen. Deze legende won nog aan kracht na de aardbeving en tsunami in Fukushima, die aan meer dan 20.000 mensen het leven kostte. Zeker een dozijn riemvissen spoelde in het jaar voor de ramp aan op de Japanse kusten.

Wetenschappers hebben echter vragen bij de theorie. "We kunnen het niet met 100 procent zekerheid uitsluiten, maar er is geen wetenschappelijk bewijs dat riemvissen tevoorschijn zouden komen net voor zware aardbevingen", aldus Kazusa Saiba van het lokale Uozu Aquarium. "Het zou evengoed de opwarming van de aarde kunnen zijn of een andere oorzaak die we niet kennen, die ervoor zorgt dat de vissen zich op de kusten storten".

De prachtige tekening van een riemvis, getekend door John Norris Wood, verscheen in een deelpublicatie van 96 nummers uit de late jaren zestig die in Groot-Brittannië 'Purnell's Encyclopedia of Animal Life' heette (en 'Funk en Wagnall's Wildlife Encyclopedia' in de Verenigde Staten).

Volgens de Kazusa Saiba is het evenwel niet onmogelijk dat subtiele veranderingen in de aardkorst, die aan een zeebeving voorafgaan, de stromingen verstoren en de dieren vanop de zeebodem naar boven duwen. Directeur Osamu Inamura van het aquarium denkt eerder aan een andere theorie. Hij vermoedt dat de vissen de bewegingen volgen van hun voedsel. Op die manier komen ze net als de garnalen, waarmee ze zich voeden, meer richting wateroppervlak en kunnen ze soms in de netten van vissers terechtkomen.

Een groep Japanse onderzoekers heeft verschillende bronnen bekeken om een verband te vinden tussen riemviswaarnemingen en aardbevingen. Om dit te doen verzamelden ze informatie uit krantenberichten, academische artikelen en aquariumverslagen van november 1928 tot maart 2011. Uit deze informatie bepaalden ze dat het totale aantal verschijningen van diepzeevissen 392 was, op een totaal van 45 soorten. Van deze 45 worden slechts 8 soorten – waaronder de riemvis – in verband gebracht met aardbevingen. Ze vergeleken 336 fenomenen waar diepzeevissen aan de oppervlakte opdoken met 221 aardbevingen die in die periode plaatsvonden, door statistische methoden toe te passen. Ze konden echter geen correlatie vinden. Ten eerste werden er geen diepzeevissen waargenomen voordat er een aardbeving met een kracht van 7,0 of hoger plaatsvond. Bovendien werden er geen aardbevingen met een kracht van 6,0 of hoger gemeld, ondanks de waarneming van 30 diepzeevissen tussen januari en februari 2010. Deze resultaten zijn niet alleen in tegenspraak met de legende, maar ze bevestigen ook dat de verschijningen van diepzeevissen dat niet zijn.

Er valt nog veel te leren over dit mysterieuze en iconische wezen, inclusief hun gedrag en ecologie en de natuurlijke omgeving waarin ze leven. Maar van één ding kunnen we zeker zijn: hoewel de legende misschien boeiend en aantrekkelijk is, is er geen wetenschappelijk bewijs dat de waarnemingen van riemvis kunnen worden gebruikt in waarschuwingssystemen voor aardbevingen, en 'ryugu no tsukai' blijft dus een legende.

Vis of draak?

In Zuidoost-Azië circuleert een bijzondere ingelijste foto van een riemvis in hotels, restaurants en andere openbare gelegenheden. Een twintigtal Amerikaanse mariniers van een legerkamp in Laos torsen een – volgens het bijschrift – 7.80 meter lange 'Queen of Nagas' die op 27 juni 1973 is gevangen in de Mekong. Het is de standaardpose die men aanneemt wanneer men met een riemvis op de foto gaat, maar het verhaal achter deze vondst is op zijn minst vreemd. Eerst de vindplaats, die klopt natuurlijk niet. De riemvis leeft in diep zeewater en niet in zoete, ondiepe rivieren. En dan de naam die men de vis geeft, Queen of Nagas, waar komt die vandaan? Naga is de naam van de bekende reusachtige slangachtige draak (of draakachtige slang) die vooral in centraal Zuidoost-Azië figureert. Hij huist in en onder bergen en af en toe roert hij zich. Dan spuwt de aarde vuur. Boeddhistische monniken houden hem koest door onophoudelijk op enorme bronzen gongs te slaan. Vrijwel elke trapleuning van een Boeddhistische tempel wordt gesierd door zo'n draak en de aanblik daarvan maakt veel duidelijk: de naga heeft net als de riemvis een lang, lateraal afgeplat schubbig lichaam, een duidelijke rugvin en grote ogen.

Video van een zeldzame gigantische riemvis (oarfish) gefilmd in Mexico. Tijdens het kajakken in Baja, Mexico, een reis georganiseerd door Un-Cruise Adventures, filmden gasten twee gigantische riemvissen. Ze waren elk ongeveer 4,5 lang en zorgden voor een werkelijk spectaculair zicht.

Oorlogspropaganda

Deze wijdverspreide 'Queen of Nagas' riemvisfoto kunnen we het beste als oorlogspropaganda beschouwen. In 1973 was de Vietnamoorlog nog in volle gang en was het Amerikaanse leger ook in Laos aanwezig. Een stelletje potige US-Mariniers die onverschrokken een bloeddorstige naga uit de Mekong visten, zou het prestige van die legermacht wel eens kunnen opvijzelen.

Oorlogspropaganda of niet, de herkomst van de foto blijft intrigerend. Het blad 'All Hands (the US Navy Magazine)' van april 1997 schrijft dat de foto in 1996 genomen is nadat 'Underwater Demolition / SEAL Instructor 2nd Class' Kevin Blake de riemvis tijdens een strandloop bij Coronado in Californië had gevonden. Die locatie ligt meer voor de hand dan de Mekong, zeker omdat er in de voorbije jaren nog twee dode riemvissen aanspoelden langs de kust van Californië in de Verenigde Staten. De vondst van deze twee exemplaren wakkerde overigens ook weer de nodige mythische verhalen aan over aardbevingen.

Wat met vondsten in onze Noordzee?

De eerste en voorlopig laatste vondst van een haringkoning in Nederland dateert van 19 mei 2009. Toen spoelden er twee aan op de stranden van Texel en Vlieland. De ruim drie meter lange dode vissen werden

Advertentie

veiliggesteld door Ecomare op Texel en Museum Naturalis bewaart ze. Het Verenigd Koninkrijk kreeg ook te maken met een bescheiden invasie van haringkoningen. Op 26 december 2008 spoelde er één aan op de kust van Northumberland bij Druridge Bay en op 23 februari 2009 strandde er een exemplaar tussen Amble en Hauxley. De laatste werd op 28 februari 2009 langs de pier van Tynemouth (Tyne and Wear) gevonden en belandde in het plaatselijke Blue Reef Aquarium. Hier in West-Europa reageerde men kalm en nuchter bij het zien van dit zeemonster. 

Bronnen:

• Magazine Visionair nr. 32 – juni 2014.

• All Hands – Magazine of the US Navy – april 1997.

• Magazine Straatgras, jaargang 21 nr. 3 – juli 2009.

• Wikipedia.