Społeczna odpowiedzialnosc biznesu by Ośrodek Myśli Społecznej im. Ferdynanda Lassalle'a

Dr Janina Petelczyc – pracownik naukowy Instytutu Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego. Autorka licznych publikacji z zakresu zabezpieczenia społecznego i prawa pracy. Współpracowniczka Ośrodka Myśli Społecznej im. F. Lassalle’a, Fundacji „Terra Brasilis” oraz Fundacji „Norden Centrum”.

ISBN: 978-83-63901-05-9

Partner publikacji: Narodowy Bank Polski

Spis treści I. Krótka historia pojęcia „społeczna odpowiedzialność biznesu” /4 II. Wolontariat pracowniczy /13 III. CSR w Polsce – społeczna świadomość czy troska o wizerunek? /17 IV. Czy CSR to PR? /24 V. Perspektywy dla Polski /26 VI. Bibliografia /31 VII. Zakończenie: Skuteczne angażowanie interesariuszy – czyli CSR w praktyce /32 1. Wstęp /32 2. Kim są interesariusze? /32 3. Czym jest angażowanie? /33 4. Dlaczego warto angażować interesariuszy? /33 5. Zasady angażowania /34

Społeczna odpowiedzialność biznesu

I. Krótka historia pojęcia „społeczna odpowiedzialność biznesu”

Pojęcie „społeczna odpowiedzialność biznesu” jest stosunkowo młode, sięga swoimi korzeniami do połowy XX wieku. Wówczas to, w 1953 r. zostało użyte po raz pierwszy przez amerykańskiego ekonomistę, Howarda R. Bowena w książce „Social Responsibilities of the Businessman”. Przez kolejne lata definicja zaproponowana przez tego autora była punktem odniesienia w dyskusjach na temat tego zagadnienia. Rozumiał on społeczną odpowiedzialność biznesu jako „obowiązek menedżerów do prowadzenia takiej polityki, podejmowania takich decyzji i określania takich kierunków działań biznesowych, które będą zgodne z celami i wartościami społeczeństwa”.1 Bowen wskazywał na to, że działalność ekonomiczna przedsiębiorstw wywiera głęboki wpływ na życie zwykłych ludzi i całych społeczeństw, dlatego biznes musi prowadzić działania spójne z celami i wartościami społecznymi. Oczywiście działania społecznie odpowiedzialne niektórzy przedsiębiorcy i pracodawcy podejmowali już wcześniej, gdy działali na rzecz społeczeństwa lub swoich pracowników, wykraczając poza wyłączne zwiększanie zysku. W wydanej w 1819 r. pracy „Nowe zasady ekonomii politycznej, czyli o bogactwie i jego stosunku do ludności” szwajcarski historyk i ekonomista Jean Charles Leonard Simonde de Sismondi opisał ideę tzw. „gwarancji zawodowej”, czyli konieczności zabezpieczenia materialnego pracowników z racji wykonywanej przez nich pracy i powiększania bogactwa pracodawcy. Zabezpieczenie to miało także obejmować takie przypadki jak choroba powodująca nieobecność w pracy oraz starość. Simonde de Sismondi zakładał bowiem, że skoro pracownicy nie są w stanie oszczędzić, ponieważ wszystko wydają na bieżącą konsumpcję dla siebie i rodziny, a pracodawcy czerpią największe korzyści z ich pracy

Cytat za: Rabiański R., Biznes odpowiedzialny społecznie. Odpowiedzialność czy wizerunek, w: red. Sułkowski R., Ignatowski G., Etyka w służbie biznesu, Społeczna Akademia Nauk, Łódź, 2013 r., s. 135.

Jednak kluczowym w rozwoju idei społecznie odpowiedzialnego biznesu był rok 1972, kiedy ukazał się raport Klubu Rzymskiego „Granice wzrostu”. Jego autorzy wskazywali na pojawiające się na skutek globalizacji nowe problemy, takie jak nierówności czy skażenie środowiska. Odpowiedzialnością za ten stan rzeczy obarczono wówczas w największym stopniu międzynarodowe korporacje, które w swoim rozwoju prawie nigdy nie kierowały się aspektami społecznymi.4 Po ukazaniu się tego raportu opinia publiczna zaczęła wywierać nacisk na poszczególne firmy, a grupy konsumenckie przyglądały się działalności ekonomicznej, lokalnej, społecznej i ekologicznej firm. Nacisk obywatelski i grupy konsumenckie rozwijały się już od lat 60. XX wieku, a na skutek ich działania m.in. w roku 1965 r. wydano książkę „Unsafe at any speed” Ralpha Nadera, pokazującą jak jeden z producentów samochodów dążąc do jak najwyższych zysków lekceważyło bezpieczeństwo swoich pasażerów. Dzięki upublicznianiu takich informacji i wzrostowi społecznej świadomości oraz zewnętrznym naciskom przedsiębiorstwa powoli zaczynały uwzględniać także społeczne i ekologiczne aspekty w swojej działalności.

J. C. L. Simonde de Sismondi, Nouveaux principes d’économie politique; ou, De la richesse dans ses rapports avec la population, Delaunay, Libraire de son Altesse Royale madame Duchesse D`Orleans Palais Royal, Seconde Edition, Paris, 1827, książka zdigitalizowana, dostępna on-line: http://archive.org/details/nouveauxprincipe01sismuoft data pobrania: 10 sierpnai 2015 r.

Klimek J., Społeczna odpowiedzialność biznesu w Polsce, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2012.

Meadows, Donella H. et all, The Limits to Growth: A report for the Club of Rome’s project on the predicament of mankind, http://collections.dartmouth.edu/teitexts/meadows/diplomatic/meadows_ltg-diplomatic.html

Społeczna odpowiedzialność biznesu

– to ci ostatni powinni zabezpieczać swoich podwładnych na wypadek niedostatku występującego obecnie lub w przyszłości.2 W XIX wieku część przemysłowców budowała pracownikom swoich fabryk mieszkania, czasami gwarantowała im świadczenia w razie choroby lub wypadku. XIX wiek to czas zmieniających się warunków pracy, szybkiego uprzemysłowienia i pojawiania się nowych problemów społecznych takich jak wyzysk pracowników, praca nieletnich, wykluczenie i bieda. Jednak wszelkie działania podejmowane przez pracodawców, opowiadające na te nowe problemy, prowadzone były w sposób sporadyczny i nieregularny. Duża część pracodawców w najmniejszym stopniu nie zważała na etykę biznesu, a niektórzy budowali nawet całe imperia na wyzyskiwaniu pracowników. W USA działania prowadzone przez takich przedsiębiorców wywoływały sprzeciw społeczny i doprowadziły do uchwalenia pierwszego prawa określającego stosunki pomiędzy gospodarką, państwem i społeczeństwem. Po raz pierwszy w historii wskazano wówczas, że przedsiębiorstwa mają w społeczeństwie swoją rolę, która nie ogranicza się wyłącznie do pomnażania zysków.3

Obok działań ruchu konsumenckiego i nacisków obywatelskich coraz częściej zaczynały pojawiać się inicjatywy ponadnarodowe. W 1976 r. OECD opracowało wytyczne dla przedsiębiorstw międzynarodowych (zrewidowane w 2000 r.).5 Stanowią one zestaw zasad i praktyk, które dobrowolnie zobowiązują się przestrzegać firmy funkcjonujące w państwach zrzeszonych w OECD oraz innych krajach, które ten dokument również uznały, są to: Brazylia, Chile, Argentyna, Estonia, Litwa, Słowenia, Łotwa i Izrael. Rządy państw mają zachęcać funkcjonujące w nich przedsiębiorstwa do stosowania się do wytycznych określonych i systematycznie doskonalonych przez OECD, a przedsiębiorstwa powinny stosować się do zasad państw, w których funkcjonują. Wytyczne OECD można podzielić na kilka podstawowych grup, dotyczą m.in. udostępniania informacji, stosunków na linii pracownik-pracodawca, środowiska przyrodniczego, zwalczania korupcji, dbania o interesy konsumentów, ochrony konkurencji, badań naukowych oraz zasad opłacania podatków. Do dziś wiele kodeksów etycznych firm odnosi się właśnie do wytycznych OECD. Główne wytyczne OECD znajdują się w poniższej tabeli.

Społeczna odpowiedzialność biznesu

Dziedzina

Wybrane prawa/działanie

Stosunki pracy

• Zrzeszanie się w związkach zawodowych, negocjacje, dążenie do układów zbiorowych pracy; • Zatrudnianie w miarę możliwości kadry lokalnej; • Niezatrudnianie dzieci; • Zniesienie pracy przymusowej; • Zakaz dyskryminacji pracowników (chyba, że polityka państwa zakłada tzw. dyskryminację pozytywną); • Informowanie pracowników;

Środowisko

• Posiadanie systemu zarządzania ochroną środowiska w przedsiębiorstwie; • Informowanie o potencjalnym wpływie działania przedsiębiorstwa na środowisko; • Posiadanie planów działań awaryjnych w celu zapobiegania, łagodzenia i kontrolowania szkód dla środowiska naturalnego i zdrowia ludzi wywołanych przez przedsiębiorstwo; • Tworzenie właściwych postaw wśród klientów; • Prowadzenie badań nad długoterminową poprawą standardów; środowiskowych przedsiębiorstwa; • Udział w politykach i działaniach na rzecz ochrony środowiska;

Ochrona konsumenta

• Uczciwe prowadzenie działalności gospodarczej i reklamowej; • Dostarczanie usług i towarów zgodnie z przyjętymi normami; • Dostarczanie pełnej informacji o towarach; • Wprowadzenie prostych procedur reklamacji; • Respektowanie prywatności konsumenta; • Współpraca z organami publicznymi w zakresie zapobiegania i eliminowania zagrożeń wynikających z konsumpcji;

Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych, OECD, 2000, http://www.oecd.org/

Wybrane prawa/działanie

Walka z korupcją

• Zakaz oferowania lub domagania się łapówek i innych korzyści, w tym szczególnie od władz publicznych; • Zapewnianie odpowiednich wynagrodzeń pośrednikom; • Zwiększanie przejrzystości prowadzonych działań; • Przyjęcie systemu kontroli zarządzania przeciwdziałającego korupcji; • Zakaz przekazywania nielegalnych wpłat kandydatom na stanowiska publiczne, partiom politycznym, ani innym organizacjom politycznym;

Nauka i technologie

• Zapewnienie, że podejmowane przez przedsiębiorstwo działania są zgodne w zakresie nauki i technologii z założeniami polityki i planami państw, w których działają; • Tam, gdzie jest to właściwe, przyczynianie się do rozwoju lokalnego i krajowego potencjału innowacyjności; • Pracowanie na rzecz rozwoju nauki i technologii w państwach goszczących zatrudnianie miejscowych pracowników naukowo-technicznych, współpraca z lokalnymi uczelniami i instytucjami badawczymi; • Wprowadzanie rozsądnych warunków licencji na korzystanie z praw do własności intelektualnej lub innego rodzaju transferów, sprzyjających zrównoważonemu rozwojowi;

Konkurencja

• Prowadzenie działalności zgodnie z wszelkimi przepisami oraz biorąc pod uwagę zasady ochrony konkurencji w państwach, na które wpływ mają antykonkurencyjne działania przedsiębiorstw; • Współpraca z organami ds. ochrony konkurencji; • Zakaz zawierania i realizacji z konkurencją porozumień łamiących zasady konkurencji, szczególnie dotyczące ustalania cen, składania sfałszowanych ofert przetargowych, ustalania ograniczeń lub kwot produkcji i łączenia lub dzielenia rynku poprzez podział klientów, dostawców, terytoriów lub obszarów działalności; • Prowadzenie szkoleń wśród pracowników, a zwłaszcza kadry, na temat ochrony konkurencji;

Opodatkowanie

• Terminowe opłacanie należności podatkowych; • Znajomość i przestrzeganie przepisów prawa podatkowego obowiązującego w danym kraju; • Wdrażanie strategii zarządzania ryzykiem podatkowym w celu zapewnienia, że ryzyko finansowe, prawne oraz ryzyko związane z dobrym imieniem przedsiębiorstwa, które wiążą się z opodatkowaniem, są w pełni określone i poddane ocenie;

Tabela 1. Główne sfery wytycznych OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych; źródło: OECD.org

Próbując zdefiniować społeczną odpowiedzialność biznesu należy także odnieść się do tzw. Globalnych Zasad Sullivana z 1977 r. Zostały spisane w Republice Południowej Afryki przez pastora, Leona Howarda Sullivana, który chciał się sprzeciwić systemowi apartheidu, kładł więc silny nacisk na prawa człowieka i konieczność przestrzegania ich przez firmy. Później zasady Sullivana zaczęto wprowadzać w wielu korporacjach amerykańskich, w których również zmagano się z problemem dyskryminacji czarnoskórych, a po jego rewizji z 1999 r. stał się ogólnoświatowym kodeksem zasad społecznie odpowiedzialnego biznesu. Obecnie Globalne Zasady

Społeczna odpowiedzialność biznesu

Dziedzina

Sullivana obejmują kwestie praw człowieka, pracownika, konkurencji i ochrony środowiska. Należą do nich:

»» Wsparcie dla powszechnych praw człowieka; »» Polityka równych szans dla wszystkich pracowników; »» Prawo do zrzeszania się w związkach zawodowych, stowarzyszeniach i innych grupach reprezentujących pracowników; »» Godziwe wynagrodzenie za pracę i możliwość stałego podnoszenia kwalifikacji; »» Ochrona zdrowia ludzi i środowiska naturalnego; »» Wspieranie uczciwej konkurencji; »» Podejmowanie współpracy z rządami i społecznościami w krajach prowadzonej działalności; »» Wspieranie przestrzegania takich samych zasad przez partnerów handlowych; »» Zapewnianie przejrzystości działania;6

Społeczna odpowiedzialność biznesu

W 1994 r. liderzy biznesu z Europy, USA i Japonii podczas obrad okrągłego stołu w Caux przyjęli „Zasady prowadzenia działalności gospodarczej”, które mają odpowiadać na zmieniające się warunki społeczne, gospodarcze i polityczne. Zasady te opierają się na dwóch filarach. Pierwszą jest idea kyosei, wywodząca się z Japonii i oznaczająca życie i pracę dla wspólnego dobra. Drugą ideą zasad z Caux jest poszanowanie ludzkiej godności. Twórcy tego kodeksu postępowania podkreślają bowiem, że prawa rynku są niewystarczające w biznesie gdy dąży się do realizacji pozytywnych zmian społecznych. W dokumencie wyróżniono zasady ogólne (przedstawione na schemacie nr 2) oraz zasady postępowania wobec interesariuszy: klientów, pracowników, właścicieli/inwestorów, dostawców, a także konkurentów jak i wspólnot lokalnych.7

Warto dodać, że stowarzyszenie międzynarodowej sieci liderów z Caux, które powstało w 1986 r., i którego celem jest łagodzenie napięć w sferze działalności gospodarczej, stworzyło także inne zbiory zasad: dla rządu, dla organizacji pozarządowych, posiadaczy majątków oraz zasady odpowiedzialnej globalizacji.

Rok B., Odpowiedzialny biznes w nieodpowiedzialnym świecie, Akademia Rozwoju Filantropii, Forum Odpowiedzialnego Biznesu, Warszawa 2004., s 11.

Zasady prowadzenia działalności gospodarczej przyjęte podczas obrad Okrągłego Stołu z Caux, opublikowane w 1994 r., źródło: Caux Round Table http://www.cauxroundtable.org/index. cfm?&menuid=125&parentid=8, data pobrania: 11 sierpnia 2015 r.

Unikanie działań sprzecznych z prawem (korupcja, narkotyki, broń)

Odpowiedzialność biznesu (od akcjonariusza po interesariusza)

Innowacje, wsprawiedliwość, wspólnota (nowe miejsca pracy, prawa człowieka, rozwój edukacji, rozwój gospodarczy)

Zasady ogólne

Poszanowanie środowiska

Wspieranie wielostronnej wymiany handlowej

Poszanowanie dla reguł prawnych

Wyjście poza literę prawa ku duchowi zaufania

Schemat 1. Zasady ogólne utworzone przez Okrągły Stół w Caux, źródło: Caux Round Table

Klienci Wspólnoty lokalne

Pracownicy

Zasady ogólne (wobec wszystkich) Właściciele/ inwestorzy

Konkurenci Dostawcy

Stopniowy rozwój idei społecznej odpowiedzialności biznesu oznaczał rozszerzanie zakresu działalności, wykraczanie poza obowiązki prawne przez przedsiębiorstwa, zwiększenie rozumienia roli przedsiębiorstw w społeczeństwach. Ważne w przedstawionych koncepcjach jest podejście długoterminowe, działania rozumiane jako społeczna odpowiedzialność biznesu nie są doraźną filantropią, muszą być zaplanowaną strategią, wpisywać się kodeks etyczny przedsiębiorstwa. Kodeksy te często bazują na przytaczanych wyżej zbiorach zasad. Jednak do tej pory nie wypracowano jednej definicji pojęcia „społeczna odpowiedzialność biznesu, nawet nazewnictwo bywa różne, można się spotkać m.in. z określeniem „odpowiedzialność korporacyjna”, „korporacyjny zrównoważony rozwój”, „obywatelskie zaangażowanie przedsiębiorstw” czy „dobry ład korporacyjny”. Brak wspólnej nazwy i wspólnej definicji wynika między innymi z kulturowej różnorodności lokalnej i regionalnej, poziomu rozwoju

Społeczna odpowiedzialność biznesu

Schemat 2. Grupy odbiorców zasad prowadzenia działalności gospodarczej przyjęte podczas obrad Okrągłego Stołu z Caux, źródło: Caux Round Table

Społeczna odpowiedzialność biznesu

danego państwa czy siły poszczególnych branż. W sukurs przychodzą tu różne organizacje międzynarodowe, które próbują znaleźć wspólny mianownik dla wszelkich działań społecznie odpowiedzialnych. Bank Światowy CSR definiuje jako „zobowiązanie biznesu do przyczyniania się do zrównoważonego rozwoju ekonomicznego przy współpracy zatrudnionych i ich rodzin, lokalnych społeczności oraz całego społeczeństwa, zmierzające do poprawy jakości życia, co służy zarówno biznesowi jak i rozwojowi społecznemu”.8 Bank Światowy podkreśla w tej definicji zarówno ideę zrównoważonego rozwoju, jak i korzyści, które czerpie firma z prowadzenia takiej działalności. Z kolei z inicjatywy Sekretarza Generalnego ONZ, Kofiego Annana podczas Światowego Forum Ekonomicznego w 1999 roku stworzono program o nazwie Global Compact. Nie jest on żadną regulacją, ani kodeksem postępowania, stanowi listę dziesięciu zasad, które zobowiązują się przestrzegać te firmy, które dobrowolnie przystępujące do tego programu. Warto dodać, że uczestnicy programu zobowiązują się co najmniej raz do roku umieszczać na stronie Global Compact (www. unglobalcompact.org) informacje o podjętych działaniach, które realizują konkretne zasady oraz zdzielić się wnioskami z uczestnictwa w tym programie.9 Zasady te wyprowadzone z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, dokumentów Międzynarodowej Organizacji Pracy oraz postanowień podjętych podczas Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. można podzielić na 4 grupy: prawa człowieka, standardy pracy, ochrona środowiska naturalnego oraz walka z korupcją.

Prawa człowieka

Standardy pracy

Ochrona środowiska

Walka z korupcją

• Popieranie i przestrzeganie praw człowieka przyjętych przez społeczność międzynarodową; • Eliminacja wszelkich przypadków łamania praw człowieka przez firmę;

• Poszanowanie wolności stowarzyszania się; • Eliminacja wszelkich form pracy przymusowej; • Zniesienie pracy dzieci; • Efektywne przeciwdziałanie dyskryminacji w sferze zatrudnienia;

• Prewencyjne podejście do środowiska naturalnego; • Podejmowanie inicjatyw mających na celu promowanie postawy odpowiedzialności ekologicznej; • Stosowanie i rozpowszechnianie przyjaznych środowisku technologii;

• Przeciwdziałanie korupcji we wszystkich formach, w tym wymuszeniom i łapówkarstwu;

Tabela 2. Dziesięć zasad „Global Compact”, źródło: http://www.programcp.org.pl/polpcp/ global_c.htm

Szukając określenia CSR w polskim kontekście najlepsze wydaje się odniesienie do definicji zaproponowanej przez Komisję Europejską, która ewoluowała w ostatnich

Bank Światowy, Dev Common SDO, 2006, http://web.worldbank.org

ONZ, Czym jest Global Compact, http://www.unic.un.org.pl/gospodarka/gc4.php#sthash.z5a1SRLH.dpuf, 11 sierpnia 2015 r.

latach, co jest ciekawym przykładem zmieniającego się podejścia do omawianego zagadnienia. Przed 2011 r. KE zdefiniowała społeczną odpowiedzialność biznesu w Zielonej Księdze jako „koncepcję dobrowolnego uwzględniania przez firmę aspektów społecznych i ekologicznych podczas prowadzenia działań handlowych i w kontaktach z interesariuszami”. A zatem, zgodnie z tym podejściem, CSR to takie prowadzenie przedsiębiorczości, gdzie celem było uzyskiwanie równowagi pomiędzy aktywnością gospodarczą a interesem społecznym. Za społecznie odpowiedzialne w tym kontekście uważano działania spełniające wszystkie trzy warunki: 1.

Dobrowolności działań (które nie muszą, lecz mogą być podejmowane przez przedsiębiorców);

Interakcji z interesariuszami;

Podejścia długoterminowego i uwzględniania CSR w strategiach przedsiębiorstwa.10

W październiku 2011 r. KE wydała Komunikat o nazwie „Odnowiona strategia UE na lata 2011-2014 dotycząca społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw”11, w którym definicja CSR została zrewidowana, obecnie społeczna odpowiedzialność biznesu jest rozumiana jako:

Do tej pory CSR rozumiany przez Komisję Europejską opierał się na dobrowolnych działaniach przedsiębiorców. Oznaczało to, że były to przedsięwzięcia dodatkowe, ponad to co jest określone prawem. Nowa definicja została wypracowana na drodze współpracy wielu instytucji, zarówno na poziomie europejskim, jak i poszczególnych państw. W jej świetle przedsiębiorstwa są odpowiedzialne za to jaki wpływ wywierają na otoczenie i muszą wywiązywać się ze swoich zobowiązań wobec społeczeństwa. Nie jest to już dobrowolna decyzja, ponieważ uznaje się, że wszystkie firmy, bez względu na wielkość czy rodzaj prowadzonej działalności – mają wpływ na otaczającą rzeczywistość, zarówno pozytywny, jak i negatywny. Dlatego muszą uwzględniać ten element swojej działalności i dążyć do zrównoważonego rozwoju i dobrobytu społecznego. Komisja Europejska zachęca przedsiębiorstwa, by tworzyły długoterminowe strategie, badały możliwości wprowadzenia rozwiązań, które prowadzą do zwiększania dobrobytu społecznego i lepszych warunków pracy oraz życia obywateli. Strategie te powinny opierać się na wytycznych OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych, dziesięciu zasadach inicjatywy ONZ „Global Compact” 10

Plawgo B, (red.).Społeczna odpowiedzialność biznesu: raport z badań, Wyższa Szkoła Administracji Publicznej im. Stanisława Staszica, Białystok, 2009 r., s. 10.

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu regionów „Odnowiona strategia UE na lata 2011-14 dotycząca społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw”, Bruksela, 25.10.2011.

Społeczna odpowiedzialność biznesu

„odpowiedzialność przedsiębiorstw za ich wpływ na społeczeństwo”.

i wytycznych zawartych w normie ISO 26000 dotyczącej odpowiedzialności społecznej. Norma ISO 26000 zawiera wytyczne dotyczące odpowiedzialności organizacji na społeczeństwo i środowisko w siedmiu kluczowych obszarach: prawa człowieka, praktyki z zakresu pracy, środowisko, uczciwe praktyki operacyjne, zagadnienia konsumenckie, zaangażowanie społeczne i rozwój społeczności lokalnej oraz ład organizacyjny.12 A zatem CSR zgodnie z definicją Komisji Europejskiej jest odpowiedzialnością przedsiębiorstwa za społeczność i nie jest już tylko działaniem dodatkowym, lecz powinien należeć do podstawowych działań firmy.

Społeczna odpowiedzialność biznesu

Choć przedsiębiorstwa bardzo często odwołują się do podanych wyżej definicji i kodeksów społecznej odpowiedzialności biznesu warto pamiętać, że wiele z nich tworzy własne inicjatywy i kodeksy zasad dostosowane do społecznych i lokalnych warunków, w których funkcjonują. Taki kanon etyczny stworzyła w Polsce m.in. Konfederacja Lewiatan czy Krajowa Izba Gospodarcza. Z kolei Pracodawcy RP wdrożyli projekt „Koalicja na rzecz odpowiedzialnego biznesu”, który ma na celu wsparcie wdrażania przez zrzeszone firmy strategii odpowiedzialnego biznesu.

International Organization for Standardization, ISO 26000 Społeczna Odpowiedzialność, Genève, 2010.

II. Wolontariat pracowniczy

W ramach wolontariatu pracownicy wykonują różnego typu prace na rzecz potrzebujących, najczęściej w środowisku lokalnym. W założeniu wolontariat pracowniczy powinien realizować tzw. podejście potrójnej korzyści, czyli przynosić korzyści społeczeństwu, pracownikom i biznesowi. W dalszej części tekstu zastanowimy się nad tym czy zawsze potrójną korzyść udaje się osiągnąć.

Pazderski F., Inspirator obywatelski 2.0, Pracowniczy Wolontariat kompetencji z wykorzystaniem Internetu, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa, 2012, s. 7.

Społeczna odpowiedzialność biznesu

Wolontariat pracowniczy jest działaniem wpisującym się w nurt społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa. Polega na umożliwianiu przez pracodawcę swoim pracownikom zaangażowania się w działalność społeczną. W jej organizacji bierze udział dany zakład pracy, niezależnie od tego, czy dzieje się to w czasie czy też po godzinach pracy.13 Nie jest to działalność spontaniczna, jak w przypadku wolontariatu indywidualnego. W przeciwieństwie do wolontariatu indywidualnego wolontariat pracowniczy to najczęściej działania grupowe, mające czasami integracyjny charakter. Najczęściej spotykaną wersją wolontariatu pracowniczego jest tzw. wolontariat czasu, czyli dodatkowa praca fizyczna (remont, przekazywanie paczek, sadzenie drzew etc.). Do wykonywania tych czynności nie są potrzebne żadne dodatkowe umiejętności ani wiedza. Drugą, znacznie rzadziej w Polsce spotykaną formą wolontariatu pracowniczego jest tzw. wolontariat kompetencji (employee skill-based volunteering). W tym wypadku pracownicy wykorzystują swoje umiejętności i kompetencje przy udzielaniu pomocy potrzebującym – np. pracownicy firmy informatycznej tworzą strony internetowe dla NGO-sów, czy też prawnicy nieodpłatnie udzielają porad prawnych osobom, których na takie usługi nie stać.

Wolontariat pracowniczy

Wewnętrzne pomysły na granty pomysły wolontariackie; pracownik znajduje beneﬁcjenta i sposób pomocy.

Stały element funkcjonowania ﬁrmy, przez nią organizowany

Element wyjazdów integracyjnych

Stałe projekty realizowane przez ﬁrmę w sposób zorganizowany i w perspektywie długoterminowej. Firma decyduje o celach, formie i odbiorcach, zachęca pracowników do udziału.

Forma mieszana - pracownik może przeznaczyć na wolontariat określony czas w roku (ile decyduje ﬁrma), nie narzuca jednak sposobu zaangażowania (chyba, że pracownik nie ma pomysłu)

Indywidualny pomysł samodzielnie realizowany (ﬁrma albo nie przeszkadza, albo włącza się organizacyjnie)

Schemat 3. Rodzaje wolontariatu pracowniczego, źródło: Dudkiewicz M., Wolontariat pracowniczy

Wolontariat pracowniczy może mieć charakter akcyjny lub stały i systematyczny. Najdojrzalszą formą wydaje się taki rodzaj wolontariatu, w którym pracodawca zdejmuje odpowiedzialność z pracownika i sam planuje i organizuje różne formy pomocy. Jednak próba angażowania pracowników w wolontariat może napotykać na przeszkody, zarówno po stronie pracodawców, jak i pracobiorców. Poniższa tabela prezentuje najczęstsze problemy.

Społeczna odpowiedzialność biznesu

Bariery blokujące rozwój wolontariatu pracowniczego

Po stronie pracowników

Po stronie pracodawców

• Wolontariat jest uważany za sprawę indywidualną, powinien mieć wymiar osobisty; • Przekonanie części pracowników, że są to działania na pokaz, zabiegi PR-owe; • Awersja do firmy, zmęczenie: po pracy brak ochoty na dalsze przebywanie w środowisku kolegów z pracy/ postrzeganie wolontariatu jako dalszy obowiązek w pracy; • Opór psychiczny, lęk przed nie poradzeniem sobie z trudnymi emocjami (np. po wizycie w domu dziecka lub schronisku dla zwierząt); • Brak wolnego czasu, chęć spędzania go z rodziną i przyjaciółmi;

• Negatywna postawa zarządu i managerów firmy, nastawienie wyłącznie na lepsze wyniki i zyski (może dochodzić do wymuszania wolontariatu przez część załogi); • Brak poszanowania czasu pracowników, zła organizacja wolontariatu, złe doświadczenia zniechęcające pracowników do zaangażowania;

Tabela 3. Źródło: Dudkiewicz M., Wolontariat pracowniczy

Kwestią problematyczną jest także dobrowolność wolontariatu pracowniczego. Jest to definicyjna cecha tej działalności, jednak w licznych badaniach pracownicy podkreślają, że wywiera się pewnego rodzaju „miękką”, nieformalną presję na pracowników. Brak udziału w takim przedsięwzięciu ma wpływ na inne dziedziny, relacje między pracownikami czy też negatywne postrzeganie osób, które się nie angażują. Pracodawcy mogą też lepiej oceniać pracowników angażujących się w wolontariat pracowniczy. Z największą presją mają do czynienia ci pracownicy, w których firmach łączy się wolontariat pracowniczy z wyjazdami integracyjnymi. Dodatkowo niejasna jest dobrowolność wolontariatu pracowniczego gdy pełnić on ma inne niż oficjalne funkcje, przede wszystkim jest narzędziem PR-u lub też polityki personalnej firmy.14 Inną istotną barierą na gruncie polskim jest brak „wolontariatu pracowniczego” w polskim prawie. Pracodawca musi działać na podstawie kodeksu pracy, w umowie o pracę zawierać klauzule dotyczące wolontariatu lub, w przypadku firmy z więcej niż 20 pracownikami – zawrzeć te informacje w regulaminie pracy.15 Wolontariat pracowniczy może pełnić kilka funkcji – społeczną, integracyjną i wizerunkową dla firmy. a) Funkcja społeczna – firma organizując wolontariat pracowniczy robi to w ramach strategii społecznie odpowiedzialnego biznesu. Oznacza to, że celem jest realizacja którejś z zasad przyjętej w kodeksie etycznym firmy lub uznawanym przez przedsiębiorstwo. Wśród wielu przykładów można wymienić m.in.: cownicy wyszukują domy dziecka w okolicach i w razie potrzeby wykonują ich remonty oraz organizują zbiórki pieniędzy i kupują dla danego domu dziecka potrzebne rzeczy; »» Działająca na polskim rynku firma z grupy ubezpieczeniowo-finansowej proponuje swoim pracownikom działania w jednej z trzech grup – zajmowanie się promocją zdrowia, pomocą środowiskom lokalnym lub pomocą zwierzętom. Działania te najczęściej łączone są z wyjazdami integracyjnymi; »» Pracownicy firmy transportowej otoczyli regularną opieką dzieci z jednego przedszkola. Wspierają materialnie dzieci z najbiedniejszych rodzin przygotowując dla nich co roku paczki z okazji Świąt Bożego Narodzenia. Pracownicy biorąc udział w sztafecie wsparli także budowę szpitala dla dzieci z chorobą nowotworową. Mechanizm przedsięwzięcia był tak skonstruowany, że im więcej osób wzięło w wydarzeniu udział, tym większą kwotę firma przeznaczyła na społeczny cel; 14

Dudkiewicz M., Wolontariat pracowniczy – między emocjami a racjonalnością, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2011, s. 19.

Żurek K., Wolontariat pracowniczy w polskich firmach Sposoby angażowania pracowników, bariery, korzyści, Thinktank 2011, s. 14.

Społeczna odpowiedzialność biznesu

»» Wolontariat pracowniczy w jednym z przedsiębiorstw przemysłu naftowego. Pra-

»» Firma

consultingowo-projektowa – pracownicy zaangażowali się w wolontariat pracowniczy na rzecz Stowarzyszenia Wspólne Podwórko na warszawskiej Pradze Południe. Rolą pracowników był remont jednego z pomieszczeń – pokoju zabaw podopiecznych stowarzyszenia.16 »» „Roots and wings” program prowadzony w Wielkiej Brytanii, w który zaangażowało się kilka firm. W gimnazjum w południowym Londynie dzieci chodziły na wagary i nie zdawały egzaminów. Młodzi reprezentanci firm (24-26 lat) stali się ich mentorami, trenerami, z którymi mogli rozmawiać o przyszłości i nauce. Dzieci, które miały swoich mentorów przez 2 do 3 lat miały o 20% lepsze wyniki na egzaminach.17 b) Funkcja integracyjna – wspólne działania społeczne pracowników, najczęściej połączone z wyjazdami czy wspólną pracą nad jakąś inicjatywą, mogą prowadzić do lepszego poznania i integracji pracowników. Przyczyniają się do spersonalizowania relacji, pracownicy, zwłaszcza dużych firm, przestają być dla siebie anonimowi, poznają się w odmiennych niż na co dzień rolach. Wolontariat pracowniczy pozwala też na niwelowanie barier pomiędzy pracownikami na różnych szczeblach hierarchii i lepsze poznanie pracowników z innych działów lub zespołów (co może także usprawnić pracę całej firmy). Wolontariat może też przyczynić się do zmniejszenia poziomu stresu, dzięki oderwaniu się od codziennych, rutynowych zajęć i wpłynąć na większe utożsamianie się z firmą, która oprócz generowania zysków walczy także o cele społeczne.18

Społeczna odpowiedzialność biznesu

c) Funkcja wizerunkowa – prowadzenie wolontariatu może przyczynić się do poprawy wizerunku firmy w społeczności lokalnej. Nie musi być ona głównym celem, lecz beneficjenci pomocy oraz inne osoby dostrzegające te działania firmy mają zazwyczaj lepszą opinię o firmie, która się lokalnie angażuje. Czasami firma celowo informuje o prowadzonych działaniach, wobec niektórych firm pojawiają się nawet oczekiwania społecznego zaangażowania (np. wobec firm tytoniowych).19

Wszystkie przykłady polskie pochodzą ze strony Forum Odpowiedzialnego Biznesu http://odpowiedzialnybiznes.pl/

Courtney R., A Guide for the Journey A Research Study Into Volunteer, Volunteer development agency, 2000.

Dudkiewicz M., Wolontariat pracowniczy…, op. cit., s. 13.

Ibidem.

III. CSR w Polsce – społeczna świadomość czy troska o wizerunek?

Jednak wiedza na temat CSR-u wydaje się wciąż niewystarczająca. W 2011 r. MillwardBrown SMG/ KRC wraz z PwC przeprowadziły dotychczas największe badania „Ocena stanu wdrażania standardów społecznej odpowiedzialności biznesu. Zestaw wskaźników społecznej odpowiedzialności w mikro, małych, średnich oraz dużych przedsiębiorstwach” 21 Przebadano 850 przedsiębiorstw, w tym:

»» mikro (4-9 zatrudnionych) – 200; »» małe (10-49 zatrudnionych) – 250; »» średnie (50-249 zatrudnionych) – 300; »» duże (ponad 250 zatrudnionych) – 100.

20 21

Respect Index, http://www.odpowiedzialni.gpw.pl/, data pobrania 13 sierpnia 2015 r.

Ocena stanu wdrażania standardów społecznej odpowiedzialności biznesu Zestaw wskaźników społecznej odpowiedzialności w mikro, małych, średnich oraz dużych przedsiębiorstwach, Dla PARP opracowane przez: MillwardBrown SMG/ KRC PwC (dawniej PricewaterhouseCoopers), Warszawa 9 grudnia 2011 r.

Społeczna odpowiedzialność biznesu

W Polsce dyskusja nad społeczną odpowiedzialnością biznesu trwa już od kilkunastu lat. Od 2002 r. Forum Odpowiedzialnego Biznesu wydaje roczny raport „Odpowiedzialny biznes w Polsce. Dobre praktyki”. W 2009 r. Premier Polski powołał Międzyresortowy Zespół ds. Społecznej Odpowiedzialności Biznesu, w 2014 r. zarządzeniem Ministra Gospodarki został powołany Zespół do spraw Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw. Na Polskiej Giełdzie Papierów Wartościowych w 2009 r. otwarty został pierwszy w Europie Środkowej i Wschodniej Indeks spółek odpowiedzialnych społecznie, tzw. Respect Index. W pierwszej edycji na liście znalazło się 16 firm. Obecnie jest to 21 spółek.20

Z przedstawionego raportu wynika, że większość pracodawców nie rozumie pojęcia społecznej odpowiedzialności biznesu: aż 62% badanych stwierdziło, że nie spotkało się z takim pojęciem.

Czy spotkał/a się Pan/i z pojęciem Społeczna odpowiedzialność biznesu? Tak

Nie

Nie wiem, trudno powiedzieć

8% 31%

61%

Wykres 1. Znajomość pojęcia społeczna odpowiedzialność biznesu wśród polskich przedsiębiorców, źródło: SMG/KRC

Najsłabsza znajomość pojęcia CSR dotyczy najmniejszych firm. Im większe jest przedsiębiorstwo tym większe jest prawdopodobieństwo znajomości zagadnień związanych ze społeczną odpowiedzialnością biznesu.

Znajomość pojęcia CSR w zależności od wielkości ﬁrmy Tak

>250 os.

Społeczna odpowiedzialność biznesu 18

4-9 os.

Nie wiem

26%

70%

50-249 os.

10-49 os.

Nie

42%

50%

36%

26%

53%

66%

11%

Wykres 2. Znajomość pojęcia CSR w zależności od wielkości firmy, źródło: SMG/KRC

Niewysoka jest także znajomość międzynarodowych standardów CSR pośród tych pracodawców, którzy zadeklarowali znajomość pojęcia społeczna odpowiedzialność biznesu.

Czy dostrzega Pan/i korzyści ze stosowania społecznej opowiedzialności biznesu w ﬁrmie? Tak

Nie

Nie wiem

15%

25%

60%

Wykres 3. Znajomość standardów i przewodników CSR wśród firm deklarujących znajomość pojęcia, źródło: SMG/KRC

Także w tym przypadku znajomość standardów jest znacznie wyższa wśród firm dużych. Zadeklarowało ją 52% przedstawicieli przedsiębiorstw zatrudniających ponad 250 osób. W przypadku firm 50-249 oraz najmniejszych (4-9 os.) jest to już tylko co czwarty przedsiębiorca. Spośród badanych najsłabiej standardy CSR znają przedstawiciele małych firm zatrudniających od 10-49 osób, jest to 21%. Należy dodać, że 60% firm dostrzega, że wprowadzanie u siebie strategii CSR może być korzystne, ale tylko połowa z nich rzeczywiście angażuje się w takie działania. Proszę wskazać 3 najważniejsze Pana/i zdaniem korzyści ze stosowania zasad społecznej odpowiedzialności biznesu 74% 58% 45%

42% 21%

18%

Wykres 4. Dostrzeganie korzyści ze stosowania CSR, źródło: SMG/KRC

Jednocześnie, wśród najwyżej ocenianych korzyści jest pozytywny wizerunek firmy, inne wartości są cenione w mniejszym stopniu. Uczestników badania poproszono o wskazanie trzech najważniejszych korzyści płynących z wprowadzania CSR w firmie. Pozytywny wizerunek i zmotywowani pracownicy to dwie korzyści ze stosowania

Społeczna odpowiedzialność biznesu

80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

CSR wybierane przez wszystkie firmy, bez względu na wielkość, branżę, obszar działalności czy długość funkcjonowania. Proszę wskazać 3 najważniejsze Pana/i zdaniem korzyści ze stosowania zasad społecznej odpowiedzialności biznesu 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

74% 58% 45%

42% 21%

18%

Wykres 5. Osoby, które dostrzegają korzyści ze stosowania zasad społecznej odpowiedzialności biznesu, źródło: SMG/KRC

Społeczna odpowiedzialność biznesu

Choć prawie 2/3 firm wskazuje na korzyści płynące z prowadzenia CSR przez firmę (lecz tylko połowa z nich rzeczywiście wdraża takie strategie) to znaczna część (86%) dostrzega problemy związane z realizacją tych zasad. Najczęściej wymieniane są konieczność poniesienia nakładów finansowych, brak czasu, złożoność tematu i brak wiedzy oraz umiejętności. Firmy jako niekorzystne postrzegają także brak przełożenia takiego zaangażowana na codzienną działalność biznesową.

Można przypuszczać, ze w ostatnich latach nastąpił wzrost świadomości dotyczącej pojęcia społecznej odpowiedzialności biznesu, chociażby wnioskując na podstawie wzrostu o ¼ liczby spółek na liście Respect Index. Wciąż jednak poziom znajomości CSR-u i realizacji wśród polskich przedsiębiorców odpowiedzialnego biznesu wydaje się w Polsce zbyt niski. Nawet firmy dostrzegające istotność tych zagadnień nie podejmują działań w żadnym z obszarów, a wśród korzyści na pierwszym miejscu zawsze wymieniany jest lepszy wizerunek firmy (cele społeczne są mniej istotne). Autorzy raportu dostrzegają konieczność podnoszenia świadomości i edukacji w zakresie społecznej odpowiedzialności biznesu, ponieważ ich zdaniem to jej brak jest główną barierą w rozwoju tej idei. Należy też dodać, że wiele firm nie posiada nawet spisanych misji, wizji ani wartości, co znacznie utrudnia integrowanie pracowników wokół tych zasad. Firmy zajmujące się CSR-em w Polsce powinny brać pod uwagę fakt, że Polacy są szczególnie wrażliwi na intencje jakie kierują takimi przedsiębiorstwami. Z jednej strony działania takie są korzystnie postrzegane przez konsumentów, lecz są oni wyczuleni na zbyt intensywne kampanie informujące o takiej działalności przedsiębiorstw.

Prawie ¾ respondentów w badaniach „Odpowiedzialny biznes”, w ramach których pytano Polaków o zdanie na temat CSR 22 uważa, że wydatki przedsiębiorstw przeznaczone na informowanie o swoich działaniach społecznych przewyższają środki finansowe przeznaczone na te działania, a tylko 13% respondentów uważa, że wydatki te są odpowiednie. Firmy muszą więc dążyć do równowagi i odpowiedniego doboru narzędzi informacyjnych. Zdaniem niektórych autorów wiele firm ma wciąż problem z odróżnieniem prawdziwego zaangażowania społecznego od public relations.23 A jednocześnie aż 93% respondentów w przytaczanym badaniu uważa, że firmy mogłyby robić o wiele więcej w zakresie działalności społecznej. Jednocześnie 76% uważa, że jedyną motywacją firm podejmujących działania CSR-owe jest rozgłos i pozytywny odbiór przez konsumentów, a tylko 9% uznało, że wynikało to z poczucia odpowiedzialności. Firmy, które chcą w Polsce wdrażać zasady społecznej odpowiedzialności biznesu stoją zatem przed dodatkowym wyzwaniem – Polacy są bowiem bardzo krytycznie nastawieni do działań pozorowanych, które ich zdaniem podejmowane są wyłącznie w celu poprawy wizerunku firmy. Podsumowując dostępne badania można powiedzieć, że wciąż jeszcze polskie firmy rzadko wdrażają społeczną odpowiedzialność biznesu, co w dużej mierze wynika z dostrzegania przez nie więcej strat niż korzyści płynących z takiej działalności. Dużym problemem może być także mylenie CSR-u z PR-em i skupianie się głównie na zyskach i nie ponoszeniu zbyt wysokich kosztów przez przedsiębiorców społecznie odpowiedzialnych. Tymczasem obywatele oczekują większego zaangażowania od polskich firm.

W pierwszym przypadku (odpowiedzialnego łańcucha dostaw) uderzający jest fakt, że spośród 500 firm zaproszonych do wzięcia udziału w badaniach przeprowadzanych przez Forum Odpowiedzialnego Biznesu zdecydowało się na to tylko dziewięć z nich. Można więc interpretować te wyniki raczej jako studia przypadku, nie są bowiem reprezentatywne dla wszystkich polskich firm. Odmawiając odpowiedzi najczęściej stwierdzano, że firma nie posiada łańcucha dostaw, co deklarowały nawet duże przedsiębiorstwa. Z kolei spośród dziewięciu firm, które zdecydowały się odpowiedzieć na ankietę 2/3 odpowiedziało, że zna działalność społeczną i środowiskową 22 23 24

„Odpowiedzialny biznes” on board PR i PBS DGA SA, 2008.

Rabiański B., Biznes odpowiedzialny… op. cit., s. 149.

Ibidem, s. 142.

Społeczna odpowiedzialność biznesu

Z zebranych przez R. Rabiańskiego w 2013 r. wyników wielu różnych badań dotyczących wdrażania CSR przez polskie firmy wynika, że trudno jeszcze w Polsce mówić o rozwoju tej idei.24 Przeanalizowano polskie firmy pod kątem odpowiedzialnych dostaw, odpowiedzialnego inwestowania i odpowiedzialnej działalności wobec środowiska naturalnego.

swoich dostawców pierwszego rzędu. Analogiczne informacje o dostawcach drugiego rzędu posiadała już tylko jedna firma. Wszystkie spośród badanych firm zadeklarowały, że prowadzą kontrolę swoich dostawców pod kątem BHP, niezatrudniania nieletnich i przestrzegania praw człowieka, ale tylko jedna z nich przeprowadza stosowny audyt.

Społeczna odpowiedzialność biznesu

Również perspektywa społecznie odpowiedzialnego inwestowania w Polsce nie napawa optymizmem. Głównym celem spółek powinien być nie tylko zwrot finansowy z inwestycji, ale i osiąganie dobra społecznego. I w tym wypadku spośród 87 firm zaproszonych do badania „Społecznie odpowiedzialne inwestowanie w Polsce” przeprowadzanego przez Forum Odpowiedzialnego Biznesu udział zadeklarowało tylko 10 spółek inwestycyjnych. Z badań wynika, ze tylko jedna z nich podczas analizy ryzyka inwestycyjnego brała pod uwagę zaangażowanie spółek w ochronę środowiska. Co więcej, największe zainteresowanie inwestorów budzą te czynniki, które mają bezpośredni wpływ na funkcjonowanie danego przedsiębiorstwa, np. przestrzeganie prawa pracy. Wydaje się, że i w tym wypadku najważniejsze są wyłącznie korzyści finansowe, czyli np. zachowanie płynności w dostawach, które nie byłyby przerywane z powodu np. strajków załogi, której prawa byłyby łamane. Zaskakujący jest także fakt, że z badań pt. „Decyzje inwestycyjne a społeczna odpowiedzialność firm” przeprowadzonych w 2010 r. przez Deloitte Polska i Giełdę Papierów Wartościowych wśród firm specjalizujących się w inwestowaniu na giełdzie wynika, że inwestorzy nie interesują się działalnością CSR firm do tego stopnia, że 70% z badanych nie było w stanie wymienić ani jednej spółki z indeksu spółek odpowiedzialnych Respect Index. Tyle samo osób zadeklarowało, że inwestując nie interesuje się działalnością społeczną spółek giełdowych.

Postawę proekologiczną badano kilkukrotnie. W 2010 r. PBS DGA zapytało przedstawicieli firm podlegającym przepisom dotyczącym ochrony środowiska jaka jest główna przyczyna ich proekologicznych postaw i ponad połowa (59%) odpowiedziała, że jest to presja zewnętrzna. Wśród najczęściej podawanych barier wymieniają: wysokie koszty (35%), brak korzyści finansowych (11%), utrudnienia administracyjno-prawne (9%). Wskazuje się na to, że firmy prowadziłyby działalność proekologiczną chętniej, gdyby stosowano wówczas wobec nich ulgi podatkowe (23%) lub byłyby dofinansowane przez władze publiczne (25%).25 Z rożnych badań wynika zatem, że CSR jest na wczesnym etapie rozwoju w Polsce. Na tle innych państw, zwłaszcza zachodnioeuropejskich wciąż jeszcze polscy przedsiębiorcy mają wiele do zrobienia w tym zakresie. Jest to jednak częściowo wynik innej historii wdrażania takich rozwiązań w Polsce. Przykładowo w Wielkiej Brytanii idea CSR jest zakorzeniona od wielu lat, m.in. dzięki inicjatywom brytyjskiego rządu. 25

Ibidem, s. 144.

V. Heaven, Czym różni się CSR w Polsce i Wielkiej Brytanii?, Forbes, 27.10.2014.

Społeczna odpowiedzialność biznesu

Przy porównywaniu wyników poszczególnych firm agendy rządowe uwzględniały nie tylko wyniki finansowe, ale i takie czynniki jak wpływ na środowisko i otoczenie. Zasada „Dostosuj się lub wytłumacz” sprawiła, że zagadnienie CSR stało się stałym elementem obrad rad nadzorczych. Warto dodać, że zmiany prawne nie mają tam już takiego znaczenia, ponieważ firmy wdrażające CSR w Wielkiej Brytanii osiągnęły taki postęp, że już nie potrzebują zewnętrznych bodźców (ani kar, ani zachęt, na które szczególnie liczą polscy przedsiębiorcy).26 Okazuje się więc, że dużą rolę, obok świadomości i edukacji odgrywa wdrożenie nawyku społecznej odpowiedzialności biznesu wśród polskich managerów. Sprzyja temu także transfer dobrych praktyk z korporacji międzynarodowych, które rozpoczynają swoją działalność w Polsce. Ważne jest, by polscy przedsiębiorcy postrzegali CSR nie wyłącznie przez pryzmat zysków i strat, lecz jako kluczową część strategii biznesowej i wypełnianie odpowiedzialności za społeczeństwo, w którym funkcjonują i które zmieniają poprzez swoją działalność.

IV. Czy CSR to PR?

Społeczna odpowiedzialność biznesu

Świadomość dotycząca społecznej odpowiedzialności biznesu powoli w Polsce rośnie. Jednak przyglądając się społecznemu zaangażowaniu przedsiębiorstw bardzo często stawia się pytanie na ile to działanie wynika z rzeczywistej społecznej odpowiedzialności biznesu i to nawet przy ponoszeniu większych kosztów, a na ile jest to tylko zabieg o charakterze wizerunkowym, który w dłuższej perspektywie ma przynosić danej firmie większe zyski. Jeśli wśród głównych celów i motywacji przedsiębiorcy wciąż deklarują większe zyski w dłuższej perspektywie oznacza to, że jeszcze nie do końca rozumieją ideę CSR-u. Zasadniczym problemem jest zatem próba odnalezienia miejsca, gdzie kończy się CSR, a zaczyna PR. A granica ta jest bardzo cienka.

Kluczowe jest słowo „odpowiedzialność”. Obowiązkiem przedsiębiorstw jest przede wszystkim przestrzeganie prawa, a to najczęściej chroni głównie akcjonariuszy czy pracowników danego przedsiębiorstwa (jeśli są zatrudnieni w Polsce na umowę o pracę). CSR wychodzi poza prawną ochronę i wskazuje na to, że firma jest odpowiedzialna za wszystkie grupy, których w jakiś sposób dotyczą decyzje danego przedsiębiorstwa – a zatem także konsumentów czy wspólnoty lokalne, z także za środowisko naturalne, w którym wszyscy żyjemy. Firma jest odpowiedzialna za jej szeroki wpływ na społeczeństwo. Uwzględnianie tego faktu wymaga wprowadzenia długofalowych strategii, to nie może być jednorazowa akcja filantropijna, którą potem przedsiębiorstwo będzie się chwalić, by klienci chętniej kupowali jej produkty lub korzystali z usług. Nie da się jednak ukryć, że rozwój CSR-u nie jest możliwy jeśli firmy w jakiś sposób nie będą za to nagradzane przez rynek. Dlatego informacja na temat prowadzonych działań powinna być przedstawiana, jednak w sposób wyważony i odpowiedni. Ponad to sukces CSR-u jest możliwy tylko wówczas, gdy ma się do czynienia z sytuacją, w której wygrywa każda ze stron. Jeśli działanie wyłącznie pomaga budować markę i rozwijać relacje z potencjalnymi klientami, albo zatuszować inne prowadzone przez firmę działania, np. szkodliwe dla środowiska naturalnego, wówczas mija się to z celem. Kluczem do sukcesu powinno być zatem znalezienie takich form aktywności, które zapewnią harmonijny rozwój oparty na współpracy z otoczeniem.

Czy firma może zyskać na takiej działalności? Owszem, w dwóch przypadkach. Po pierwsze dbanie o dobrostan wszystkich interesariuszy może wpływać na lepszy wizerunek firmy, a jednocześnie lepszą jakość życia w lokalnej społeczności, czyli sytuację zwycięstwa dla wszystkich. Po drugie zyskuje także w przypadku wsparcia idei przez władze. Ciekawym pomysłem wydaje się rozwiązanie brytyjskie, zgodnie z którym firmy są oceniane nie tylko przez pryzmat wyników finansowych, ale także na podstawie wielu społecznych wskaźników. Klienci mogą sami ocenić, którą z nich preferują, a same firmy konkurują między sobą także na społecznej płaszczyźnie.27 Z badania przeprowadzonego przez radio PIN w czerwcu 2012 r. na grupie przedsiębiorstw oraz konsumentów wynika, że zarządy firm koncentrują się w swoich działaniach społecznie odpowiedzialnych na pracownikach, a ponad 70% badanych twierdzi, że CSR ma służyć ich motywowaniu.28 W takiej sytuacji dobrym przykładem na sukces wszystkich stron są pracownicze programy emerytalne. W Holandii, mimo że nie ma ustawowego obowiązku uczestnictwa w tym filarze zabezpieczenia emerytalnego, pracowniczymi programami emerytalnymi objętych jest 92% pracowników. Z jednej strony eliminuje to niesprawiedliwą konkurencję przedsiębiorców w tej samej branży (wszyscy ponoszą podobne koszty), a z drugiej zwiększa lojalność pracowników wobec pracodawców, ponieważ ci pierwsi rzadziej i mniej chętnie zmieniają miejsce zatrudnienia. Zyskują więc i pracodawcy i pracownicy, którzy w przyszłości uzyskają wyższe świadczenia emerytalne.

Aby oddzielić CSR od PR-u zarządzający przedsiębiorstwem muszą zdawać sobie sprawę, że odbiorcy są szczególnie wrażliwi na informacje promujące przedsiębiorstwo, a zatem należy dążyć do tego, by akcje były przemyślane, a przedsiębiorstwa dbały o swoje otoczenie przez cały czas. Firmy powinny dążyć do częstego komunikowania się z interesariuszami, a tworzone przez nie miejsca pracy powinny gwarantować dobre warunki. Odpowiedzialny biznes nie może być biznesem na pokaz i należy świadomie wprowadzać w firmie dobre praktyki. Fakt, że konsumenci są bardzo wrażliwi na jakiekolwiek oszustwa i próby sztucznego podnoszenia wartości firmy w ich oczach jest także motywacją by realnie dostosowywać działania firmy do współczesnego świata.

Frankental P., Corporate social responsibility – a PR invention? Corporate Communications: An International Journal Volume 6, Number 1, 2001, pp. 18-23.

Wrońska A., PR i CSR - razem czy osobno?, http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/pr-i-csr-razem-czy-osobno#, 25 sierpnia 2015 r.

Społeczna odpowiedzialność biznesu

Przykład holenderski wskazuje na jeszcze jeden bardzo ważny element, który musi być brany pod uwagę przy wdrażaniu społecznej odpowiedzialności biznesu, a który jednocześnie odróżnia te działania od PR-u. Jest to dialog i konsultacje społeczne, udział każdej z zainteresowanych stron w tych procesach i możliwość wyrażania swojej opinii.

Społeczna odpowiedzialność biznesu

V. Perspektywy dla Polski

Dotychczasowe badania pokazują, że w Polsce CSR jest na etapie początkowym, choć systematycznie się rozwija. Aby rozwój ten szedł w dobrym kierunku potrzebny jest wzrost świadomości, zarówno przedsiębiorców, jak i pracowników. Wolontariat pracowniczy, będący elementem społecznej odpowiedzialności biznesu też nie może być tylko jednorazową akcją lub wyłącznie próbą integrowania pracowników. Zarządzający firmami powinni skupić się na długofalowych strategiach uwzględniających rolę przedsiębiorstwa w społeczności. Bardzo ważne jest promowanie postaw etycznych, takich jak ocena przedsiębiorstw uwzględniająca nie tylko wskaźniki ekonomiczne, promowanie dobrych praktyk czy szkolenia i seminaria. Etyka powinna być podstawą takich działań. Ponieważ w przeciwieństwie do tego, co powiedział Milton Friedman – kazanie osobie prawnej by troszczyła się o sprawy społeczne czy ekologiczne – is certainly democratic.29 Należy więc dążyć do rozbicia paradygmatu utylitarystycznego w ekonomii i wskazywania ogromnego wpływu przedsiębiorstw na otaczającą rzeczywistość. Prawa rynku są niewystarczające w biznesie. Kluczowe jest zrozumienie roli przedsiębiorstwa w społeczeństwie i jego wpływu na rzeczywistość. Konieczne jest szerzenie informacji, że społeczna odpowiedzialność biznesu z jednej strony prowadzi do ulepszania rzeczywistości społecznej, a z drugiej strony jest opłacalna, także w sensie ekonomicznym, dla wszystkich członków społeczeństwa oraz dla środowiska naturalnego. To brak społecznej odpowiedzialności generuje większe koszty. Jeśli bowiem mamy do czynienia z firmą, która wyrzuca swoje odpady do rzeki, po czym odpowiednie organy przystępują do jej oczyszczania to koszty takiego działania są nieporównanie wyższe i ponoszą je wszyscy podatnicy. W efekcie za korzyść tańszej utylizacji odpadów przez przedsiębiorstwa równą 100 społeczeństwo płaci 500 rozłożone na wszystkich podatników.30

Wywiad z Miltonem Friedmanem w filmie dokumentalnym „The Corporation”; www.thecorporatin. com, za Dowbor L., „Demokracja Ekonomiczna”, Książka i Prasa, Warszawa 2009, s. 194.

Ibidem, s. 195.

Choć obecnie posiadanie spójnej strategii CSR czy raportowanie społeczne według CSR jest wciąż rzadkością i korzystnie wyróżnia firmy na rynku, to będzie to ulegało zmianie. Obecnie firmy realizujące zasady społecznie odpowiedzialnego biznesu są na rynku po prostu bardziej konkurencyjne. W przyszłości te zasady prawdopodobnie staną się standardem w zarządzaniu organizacją. Obok koniecznej działalności edukacyjnej będą temu sprzyjać także przyszłe regulacje prawne, np. Unii Europejskiej, które wymuszą raportowanie całościowego wpływu przedsiębiorstw na rynek i społeczeństwo.32 Czy możemy dziś ocenić jaka będzie rola CSR w kształtowaniu przyszłych stosunków społecznych? Gdy w 1972 r. zapytano premiera Chin Chou En-Lai o skutki Rewolucji Francuskiej odpowiedział „Jeszcze za wcześnie by to ocenić”.33 Dlatego w przypadku efektów długoterminowych, a więc nie tylko tych, które 31

R.Putnam, Demokracja w działaniu: tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 1995.

DB Sschenker o przyszłości CSR w Polsce: http://www.brief.pl/artykul,1031,db_schenker_o_ przyszlosci_csr_w_polsce.html

Popularnie uważa się, że premier Chin mówił o Rewolucji z 1789 r., aczkolwiek nie jest pewne, czy nie odnosił się wówczas do wydarzeń z 1968 r.

Społeczna odpowiedzialność biznesu

W Polsce mimo olbrzymiej liczby dobrych praktyk i działań wspierających prowadzonych przez instytucje państwowe i inne organizacje społeczna odpowiedzialność biznesu często nadal nie jest traktowana jako element strategii, konieczność przy prowadzeniu firmy. Brak wiedzy rodzi skłonność do mylenia CSR-u z działalnością filantropijną firmy. Tymczasem CSR tworzy nie tylko pozaekonomiczną wartość dodaną dla firm, ale pomaga też budować kapitał społeczny, który przyczynia się do wzrostu kapitału ekonomicznego. W książce „Samotna gra w kręgle” D. Putnama kapitał społeczny został zdefiniowany jako „te cechy organizacji społecznych, takich jak sieci (układy) jednostek lub gospodarstw domowych oraz powiązanych z nimi norm i wartości, które kreują efekty zewnętrzne dla całej wspólnoty”. Putnam udowodnił, że społeczeństwa funkcjonują tym lepiej im wyższy jest ów kapitał, ponieważ jego członkowie chętniej wspólnie działają i współpracują, a dzięki temu osiągają znacznie więcej. Za pomocą teorii kapitału społecznego Putnam wyjaśnił nawet różnice w zamożności północnych i południowych regionów Włoch.31 Im wyższy jest kapitał społeczny, tym większe mogą być przepływy i zyski firm. Nie dotyczy to tylko wielkich korporacji. Jedną z zalet tworzenia i realizowania strategii odpowiedzialnego biznesu w małych i średnich przedsiębiorstwach jest, obok korzyści wizerunkowych, mniejsza rotacja pracowników, ponieważ pracownicy chętniej działają razem, a więc i angażują oraz utożsamiają z firmą. Firmy takie mogą też stać się bardziej innowacyjne i skłonne do podejmowania większego ryzyka. Otwartość w relacjach z interesariuszami sprawia, że informacje o potencjalnych zagrożeniach docierają do zarządzających ze znacznie większym wyprzedzeniem, dzięki czemu mogą je zniwelować lub nawet wyeliminować.

odczuje firma, lecz i całe społeczności – w wymiarze lokalnym i globalnym – trudno jest jeszcze przewidzieć skutki dość młodej dziedziny jaką jest społeczna odpowiedzialność biznesu. Stosowana w sposób prawdziwie etyczny ma szanse przynieść korzyści wszystkim stronom: firmom, lokalnym społecznościom, środowisku naturalnemu i, w konsekwencji – oddziaływać w wymiarze globalnym. Jaki będzie wpływ CSR-u na planetę w ciągu następnych dziesięcioleci jeszcze nie wiadomo. Wiadomo jednak, że idea ta będzie się rozwijać, a Polscy przedsiębiorcy wiele się jeszcze muszą nauczyć. Przykładowe dobre praktyki w Polsce Wczesny etap rozwoju idei CSR w Polsce nie oznacza, że brak jest dobrych praktyk. Dzięki wielu inicjatywom takim jak m.in. „Rzetelna firma”, CSR.pl, Forum Odpowiedzialnego Biznesu czy też Raport Społeczna odpowiedzialność Biznesu tygodnika „Gazeta Finansowa” co roku coraz więcej firm nie tylko wdraża takie praktyki, ale i daje dobry przykład innym przedsiębiorstwom. Warto wymienić m.in.:

Społeczna odpowiedzialność biznesu

»» Polskie przedsiębiorstwo telekomunikacyjne promuje ideę bezpieczeństwa nad

wodą. Jest partnerem dla portalu realizującego projektprostą, zrozumiałą i atrakcyjną graficznie aplikację „Pierwsza Pomoc” na telefony komórkowe, uczącą, jak udzielić pierwszej pomocy w nagłych wypadkach; »» Duża sieć sklepów realizuje program dla szkół pomagający wybranym placówkom oświatowym oraz program dla dzieci o nazwie „Zbudujemy razem Rodzinny Dom Dziecka”; »» Jedna z największych spółek skarbu państwa angażuje się w ochronę gatunkową sokoła wędrownego i opiekuje lęgowym stanowiskiem drapieżnika we współpracy ze Stowarzyszeniem Na Rzecz Dzikich Zwierząt „Sokół”; »» Spółka gazowa prowadziła Program Bezpieczne Miasto, składający się z trzech modułów tematycznych. Moduł Bezpieczna Szkoła realizowany na terenie Świnoujścia obejmował zajęcia teoretyczne i praktyczne z zakresu pierwszej pomocy, Mistrzostwa Pierwszej Pomocy dla 3 tys. uczniów, a także wyposażenie 10 szkół w apteczki. W ramach części Bezpieczna Plaża zorganizowano cykl pokazów ratownictwa wodnego. Moduł Kompetentne Służby był przeznaczony dla pielęgniarek, ratowników medycznych oraz strażaków i umożliwiał naukę zaawansowanych czynności ratujących życie; »» Kolejna spółka gazowa prowadziła program „W służbie bezpieczeństwa” – we współpracy z Państwową Strażą Pożarną. Celami programu były: określenie zasad współdziałania w sytuacjach awaryjnych i kryzysowych, edukacja poprzez wspólne szkolenia i ćwiczenia ratownicze oraz stworzenie schematu przepływu informacji dotyczących zdarzeń nagłych, związanych z infrastrukturą gazową. Należy dodać, że nie tylko prywatne firmy promują i wdrażają idee CSR. W 2010 r. Narodowy Bank Polski był laureatem raportu Społeczna Odpowiedzialność Biznesu

Narodowy Bank Polski prowadzi działalność społecznie odpowiedzialną na wielu polach. Jedną z najważniejszych aktywności jest prowadzenie edukacji ekonomicznej. Ma to szczególne znaczenie w Polsce, ponieważ wciąż jeszcze wiedza na tematy związane z ekonomią jest wśrod obywateli niewysoka. Według badań przeprowadzonych przez CBOS w 2012 r. pt. „Polak na rynku finansowym” zdecydowana większość Polaków nie orientuje się (44%) lub ma słabą orientację (34%) na temat możliwości korzystnego oszczędzania bądź inwestowania. Ledwie 3% określa swoją wiedzę na ten temat jako dobrą.35 Brak potrzebnej wiedzy i wynikająca z tego niechęć do inwestowania ogranicza nie tylko pojedyncze osoby, ale i hamuje rozwój gospodarczy. Narodowy Bank Polski jest pomysłodawcą i realizatorem wielu akcji, które maja upowszechniać podstawową wiedzę z dziedziny ekonomii. NBP od ponad 10 lat prowadzi specjalny portal edukacyjny (https://www.nbportal.pl/). Oprócz tego w trakcie realizacji są warsztaty dla nauczycieli, którzy mają uczniom przekazywać wiedzę o funkcjonowaniu rynku. Trwa kolejna edycja projektu „Młodzi przedsiębiorcy”, pozwalająca uczniom stawiać pierwsze kroki w biznesie. Jest to edukacja ekonomiczna w praktyce, ponieważ młodzi ludzie zdobywają doświadczenie w zakresie oszczędzania, inwestowania własnych środków finansowych, zarządzania budżetem oraz prowadzenia własnego przedsiębiorstwa w wirtualnej rzeczywistości. Uczą się nawiązywania współpracy, promowania własnych pomysłów, budżetowania i analizowania ryzyka. Odbywają się także konkursy na najlepsze prace ekonomiczne dla uczniów szkół gimnazjalnych i średnich. Dzięki działalności NBP widzowie telewizji publicznej mogli dowiedzieć się więcej na temat niebezpieczeństw wiążących się z zawieraniem umów finansowych i zaciąganiem wysoko oprocentowanych pożyczek. Cykl „Czytaj umowy” jest pokazywany w najlepszym czasie antenowym. Szerząc wiedzę ekonomiczną NBP trafia także do urzędników administracji rządowej 34

W celu poszerzenia wiedzy na ten temat warto zajrzeć do tzw. „Bazy dobrych praktyk CSR” na stronie http://odpowiedzialnybiznes.pl/dobre-praktyki/, gdzie w sierpniu 2015 r. znajdowało się 1727 przykładów dobrych praktyk w Polsce. Z tej strony pochodzą także wymienione przykłady.

Polak na rynku finansowym, CBOS, listopad 2012 r.

Społeczna odpowiedzialność biznesu

„Gazety Finansowej” za upowszechnianie wiedzy o gospodarce, przekazywanie informacji na temat mechanizmów rynkowych, prowadzenia działalności gospodarczej, funkcjonowania banków i rynków finansowych. Rok później tę samą nagrodę odebrały Elżbieta Radziszewska – pełnomocnik rządu ds. równego traktowania, Hanna Gronkiewicz-Waltz – Prezydent Miasta St. Warszawy, Krajowa Izba Gospodarcza i Stowarzyszenie Inicjatywa Firm Rodzinnych za organizację pierwszego Forum Dobrych Praktyk „Siła kobiet – Siłą firmy”, mającego na celu wypracowanie lepszych standardów traktowania i zatrudniania kobiet w firmach i instytucjach. Z kolei Ministerstwo Skarbu Państwa prowadzi projekt „Akademia CSR Rozwój i odpowiedzialność biznesu” polegający na organizacji cyklu konferencji regionalnych popularyzujących ideę CSR wśród małych i średnich firm.34

i samorządowej, którzy nie posiadają wykształcenia w tym zakresie. Krajowa Szkoła Administracji Publicznej uruchomiła edycję „Studium edukacji ekonomicznej”, po której urządnicy łatwiej będą poruszać się w świecie pojęć, informacji i analiz ekonomicznych. Narodowy Bank Polski prowadzi też kampanię „NBP nie wyklucza” skierowaną do osób z niepełnosprawnościami, której celem jest udostępnianie informacji na tematy ekonomiczne w formie dostępnej dla wybranych grup odbiorców. Materiały audiowizualne kampanii udostępniane na stronie www.nbpniewyklucza.pl opatrzone są audiodeskrypcją oraz napisami dla osób Głuchych i tłumaczeniem na Polski Język Migowy, zaś wiele informacji ma formę tekstu łatwego do czytania i zrozumienia dla osób z niepełnosprawnością intelektualną.

Społeczna odpowiedzialność biznesu

Courtney R., A Guide for the Journey A Research Study Into Volunteer, Volunteer development agency, 2000

Dudkiewicz M., Wolontariat pracowniczy – między emocjami a racjonalnością, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2011

Frankental P., Corporate social responsibility – a PR invention? Corporate Communications: An International Journal Volume 6, Number 1,2001, pp. 18-23

Klimek J., Społeczna odpowiedzialność biznesu w Polsce, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2012

Meadows, Donella H. et all, The Limits to Growth: A report for the Club of Rome’s project on the predicament of mankind, http://collections.dartmouth. edu/teitexts/meadows/diplomatic/meadows_ltg-diplomatic.html

Pazderski F., Inspirator obywatelski 2.0, Pracowniczy Wolontariat kompetencji z wykorzystaniem Internetu, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa, 2012

Plawgo B, (red.).Społeczna odpowiedzialność biznesu: raport z badań, Wyższa Szkoła Administracji Publicznej im. Stanisława Staszica, Białystok, 2009

Rabiański R., Biznes odpowiedzialny społecznie. Odpowiedzialność czy wizerunek, w: red. Sułkowski R., Ignatowski G., Etyka w służbie biznesu, Społeczna Akademia Nauk, Łódź, 2013

Rok B., Odpowiedzialny biznes w nieodpowiedzialnym świecie, Akademia Rozwoju Filantropii, Forum Odpowiedzialnego Biznesu, Warszawa 2004.,

10. Simonde de Sismondi J. C. L., Nouveaux principes d’économie politique; ou, De la richesse dans ses rapports avec la population, Delaunay, Libraire de son Altesse Royale madame Duchesse D`Orleans Palais Royal, Seconde Edition, Paris, 1827 11. Wrońska A., PR i CSR – razem czy osobno?, http://www.wirtualnemedia.pl/ artykul/pr-i-csr-razem-czy-osobno#, 25 sierpnia 2015 r. 12. Żurek K., Wolontariat pracowniczy w polskich firmach Sposoby angażowania pracowników, bariery, korzyści, Thinktank 2011

Społeczna odpowiedzialność biznesu

Bibliografia:

Zakończenie: Skuteczne angażowanie interesariuszy – czyli CSR w praktyce36 1. Wstęp W dzisiejszym świecie coraz częściej postuluje się przejęcie przez sektor prywatny znacznej części odpowiedzialności za rozwiązywanie licznych, złożonych światowych problemów, od globalnych zmian klimatycznych począwszy, a skończywszy na oddziaływaniu przedsięwzięć biznesowych na społeczności i zdrowie pracowników. Choć opinie odnośnie podziału odpowiedzialności w publicznych i prywatnych instytucjach mogą być różne, przedsiębiorstwa mają obecnie znacznie szerszy niż jeszcze kilka lat temu zakres odpowiedzialności. Dla wielu firm zarządzanie tą odpowiedzialnością, a nawet definiowanie jej stanowi nowy rodzaj wyzwania. Jednym z kluczowych osiągnięć szczytu światowego poświęconego zrównoważonemu rozwojowi z roku 2000 było podkreślenie znaczenia działań „partnerskich” w rozwiązywaniu związanych z nim wyzwań. W rezultacie sektor biznesowy XXI wieku w coraz większym stopniu współpracuje z interesariuszami w celu głębszego zrozumienia ich poglądów i wcielenia ich w strategiczne procesy decyzyjne. Tzw. angażowanie interesariuszy przybiera różne formy, przedsiębiorstwa zaś decydują się na nie z rozmaitych powodów. Niniejszy dokument stanowi zarówno krótki elementarz z zakresu procesu angażowania interesariuszy, jak i punkt odniesienia dla opracowania związanych z nim wytycznych.

Społeczna odpowiedzialność biznesu

SustainAbility posiada blisko dwudziestoletnie doświadczenie w angażowaniu interesariuszy, projektując i wspierając procesy angażowania dla szerokiego zakresu firm takich jak Ford, Microsoft, Nike, Pfizer, Pharma Futures, Shell, Volvo i Wal-Mart.37

2. Kim są interesariusze? Interesariuszem może być każda osoba prywatna lub grupa, która wpływa na działalność firmy lub znajduje się w zasięgu jej oddziaływania. Interesariuszom zależeć może na działalności i produktach firmy z dwóch powodów – gdy są oni do tego

http://www.csr-weltweit.de/uploads/tx_ jpdownloads/SustainAbility_Practices_and_Principles_ for_successful_stakeholder_engagement.pdf

W celu uzyskania dalszych informacji na temat SustainAbility, naszego Programu Angażowania Interesariuszy i oferowanych przez nas usług angażowania interesariuszy proszę odwiedzić stronę sustainability.com lub skontaktować się telefonicznie z naszą siedzibą w Waszyngtonie: +1 202 315 4150 lub w Londynie +44 (0)20 7269 6900.

statutowo zobligowani lub gdy kieruje nimi dbałość o wspólne dobro. W poniższej tabeli zawarto niektóre przykłady grup interesariuszy.

INSTYTUCJE FINANSOWE • banki • akcjonariusze • analitycy

RZĄD • legislatorzy • regulatorzy • samorządy • organizacje multilateralne

GRUPY INTERESU • społeczność • NGO / aktywiści • organizacje wyznaniowe • stowarzyszenia handlowe • środowisko akademickie

BIZNES • pracownicy • związki zawodowe • dostawcy • klienci • konsumenci • konkurenci

3. Czym jest angażowanie? Angażowanie to proces wymiany informacji, słuchania i uczenia się od interesariuszy w celu osiągnięcia głębszego zrozumienia i zaufania w kwestiach wspólnego interesu. Proces ten wyłonił się w okresie zmiany roli korporacji w społeczeństwie.

»» Pierwsza odsłona angażowania interesariuszy była reaktywna. Firmy reagowały na

4. Dlaczego warto angażować interesariuszy? Interesariusze mają możliwość wywierania wpływu na sukces lub porażkę danego przedsiębiorstwa na różnych poziomach (np. wpływając na mandat danej firmy do działania, podważając zaufanie wobec niej itd.). Podstawowym celem korporacyjnego angażowania interesariuszy jest osiągnięcie głębszego zrozumienia punktu widzenia interesariuszy odnośnie kluczowych zagadnień, a następnie budowanie relacji z kluczowymi jednostkami. Z biegiem czasu relacje te mogą przyczynić się do realizacji bardziej wymiernych wartości biznesowych. Firmy z doświadczeniem w dziedzinie angażowania interesariuszy często wyróżniają cztery główne obszary wartości38:

Przykłady za: NGO XXI wieku, SustainAbility, 2002.

Społeczna odpowiedzialność biznesu

naciski ze strony konkretnych grup interesu w celu uniknięcia sprzeciwu i złej opinii. »» W swojej drugiej odsłonie angażowanie interesariuszy stało się systematyczną częścią zarządzania ryzykiem i reputacją. Firmy proaktywnie angażują szerszy zakres interesariuszy by przybliżyć sobie ich punkt widzenia, otwierając się przy tym na informację zwrotną. »» Trzecia odsłona angażowania interesariuszy dopiero się rozpoczyna, lecz prawdopodobnie prędko nabierze rozpędu. Firmy w coraz większym stopniu angażować będą interesariuszy na coraz to wyższych i niższych poziomach łańcucha wartości w celu zwiększenia konkurencyjności poprzez innowację i współtworzenie nowych rynków i produktów.

Społeczna odpowiedzialność biznesu

»» Umożliwianie

świadomego podejmowania decyzji poprzez generowanie wiedzy z zakresu business intelligence i zapobieganie lub redukowanie ryzyka. Za przykład posłużyć może norweskie przedsiębiorstwo naftowe, które pracowało z norweską organizacją broniącą praw człowieka w celu szkolenia pracowników zajmujących się rozpoznawaniem i rozwiązywaniem dylematów biznesowych związanych z dziedziną praw człowieka, redukując dzięki temu związany z nią stopień narażenia się firmy na ryzyko. Statoil współpracuje też z Amnesty International przy ONZ-owskim projekcie w Wenezueli, szkoląc miejscowych sędziów i obrońców z urzędu zajmujących się kwestią praw człowieka, w efekcie przyczyniając się do tworzenia bardziej stabilnego społecznego i biznesowego środowiska. »» Opracowywanie i rozwijanie rynków lub zwiększanie zakresu możliwości rozwoju. Angażowanie interesariuszy promuje przejmowanie zagadnień przez przedsiębiorstwa, co pozwala im zarządzać procesem rozwoju danego zagadnienia w kontekście rynkowym. Koncern DuPont zwołał panel interesariuszy poświęcony biotechnologii by ułatwić sobie zajęcie stanowiska na temat ważnych zagadnień, jak również by kierować działaniem firmy i wyznaczać sobie nowe wyzwania w kwestii rozwoju, testowania i procesów komunikacyjnych związanych z nowymi produktami opracowywanymi w oparciu o biotechnologię. »» Budowanie wartości marki i jej reputacji. Angażowanie może zwiększyć zaufanie interesariuszy wobec organizacji i umocnić przyzwolenie społeczne na jej działalność. „Wybierz Pozytywną Energię” to przykład partnerstwa między firmą The Body Shop International i organizacją Greenpeace International mającego na celu promowanie odnawialnych źródeł energii. Połączenie dwóch marek było ważne dla zapewnienia wiarygodności kampanii pośród kluczowych grup odbiorców, wliczając w to klientów i inne organizacje pozarządowe. »» Przeciwstawianie odmiennych perspektyw w celu rozwoju kreatywności i innowacji. Firma FedEx zawiązała partnerstwo z Sojuszem na rzecz Innowacji Środowiskowej (Alliance for Environmental Innovation, stanowiącym część funduszu Environmental Defense) w celu zmniejszenia wpływu środowiskowego jej taboru samochodowego. Firma ma nadzieję całkowicie zastąpić obecny, trzydziestotysięczny tabor wprowadzonymi w 2004 roku pojazdami hybrydowymi i elektrycznymi, co doprowadziłoby do znacznej redukcji emisji zanieczyszczeń.

5. Zasady angażowania Skuteczne angażowanie interesariuszy wymaga stawienia czoła wielu wyzwaniom, są one jednak niewielkie w porównaniu z ryzykiem związanym z nieudanym zaangażowaniem zewnętrznych interesariuszy podjętym w nieodpowiednim czasie i w nieprzemyślany sposób. Poszerzanie i wykorzystywanie wiedzy na temat tego, jak angażować interesariuszy w sposób efektywny to obecnie kluczowa funkcja biznesowa

ngażuj w kwestiach, które się liczą. Skup się na jasno określonych ceA lach i materialnych potrzebach biznesu tam, gdzie wymagane jest podjęcie działania. Wykaż, w jaki sposób angażowanie przyniesie firmie korzyści.

ądź gotów do działania. Wykorzystuj angażowanie by zarządzać swoB imi decyzjami – nie traktuj go jako rozwiązania z dziedziny public relations. Interesariusze dysponują ograniczoną ilością czasu i preferują współpracę z firmami, które poważnie podchodzą do kwestii zmiany.

ozpoznaj i dobieraj odpowiednich interesariuszy. Zapewnij inkluzywR ność i zróżnicowanie procesu angażowania. Uwzględnij poziom eksperckości, stanowisko, chęci do angażowania i wpływ na firmę.

ngażuj osoby o odpowiednich kompetencjach. Angażuj przedstawiA cieli, którzy mają możliwość podejmowania decyzji w imieniu swoich udziałowców i posiadają mandat na wyjście poza „strefę komfortu”.

kreśl wspólną korzyść. Upewnij się, że każdy interesariusz uzyskuje bezpoO średnią korzyść z procesu angażowania i jest świadom korzyści pozostałych stron.

zgodnij zasady angażowania. Już na początku opracuj zakres, cele, U role, zasady i ryzyka związane z angażowaniem. Uzgodnij procesy decyzyjne, sposoby rozwiązywania konfliktów i ewaluacji.

arządzaj oczekiwaniami. Upewnij się, że każda ze stron posiada realiZ styczne ambicje i zgadza się co do jasnookreślonych rezultatów angażowania. Punkt widzenia interesariuszy służy pogłębianiu wiedzy w procesie podejmowania decyzji, lecz odpowiedzialność za decyzję spoczywa na firmie.

Udostępnij wystarczające środki. Przeznacz ilość zasobów (czasu, pieniędzy, ludzi) odpowiednią do osiągnięcia sukcesu. Tam, gdzie to możliwe wynagródź interesariuszy za ich czas i wydatki lub pozwól im mianować fundusz, który pozwoli im otrzymywać odpowiednią sumę w ramach donacji.

ybierz odpowiedni formę. Wybierz odpowiednią formę (np. prywatne W spotkania, dyskusje przy okrągłym stole, panele interesariuszy itp.) by osiągnąć cel procesu angażowania.

10. D baj o równowagę procesu angażowania. Bądź wrażliwy na odczuwalne lub realne różnice w uprawnieniach i dostosowuj proces angażowania by zapewnić uczciwy poziom partycypacji. Do nadzoru procesu wybierz osoby zaufane i obiektywne, dbające o to, by podkreślić w odpowiednich miejscach głos interesariuszy.

Społeczna odpowiedzialność biznesu

firm, które zamierzają aktywnie zarządzać swoją reputacją i marką, jak również liderów pragnących aktywnie monitorować to, co dzieje się nie tylko na rynku, lecz również w szerzej rozumianym społeczeństwie. Poniższe Zasady Angażowania, oparte o niemal dwudziestoletnie doświadczenie SustainAbility w pracy z firmami i ich interesariuszami stanowią dobry punkt startowy dla skutecznego angażowania.

11. W ysłuchuj (krytycznych) poglądów interesariuszy. Upewnij się, że proces angażowania przebiega w formie dialogu i nie stanowi jednostronnego kanału informacji. Pozwól interesariuszom wyrażać swoje opinie bez ograniczeń i obaw o karę lub zdyscyplinowanie. 12. B uduj zaufanie. Przeznacz odpowiednią ilość czasu na budowanie zaufania opartego na interakcjach i wspólnych celach zainteresowanych organizacji. Postaraj się nawiązać długoterminowe relacje z interesariuszami. 13. B ądź otwarty. Bądź otwarty, responsywny i spójny we wszelkiej komunikacji. Reaguj w odpowiednim czasie. Komunikuj się z wyprzedzeniem, prowadź dokumentację zawierającą uzasadnienie i przebieg procesu angażowania. Pozwól interesariuszom na przekazywanie informacji zwrotnej. 14. B ądź odpowiedzialny. Włącz proces angażowania w podstawowe procesy podejmowania decyzji i zarządzania biznesem. Przygotuj przejrzysty plan działania i/lub reakcji wymaganych po zakończeniu angażowania. 15. W ybiegaj poza proces angażowania. Wyciągaj wnioski z procesu angażowania. Włączaj interesariuszy w ocenę skuteczności zarówno samego procesu jak i jego rezultatów. Oceń, czy potrzebne są dalsze działania.

Społeczna odpowiedzialność biznesu

Tłumaczenie: Ryszard Chytrowski

Społeczna odpowiedzialność biznesu, zwana także CSR-em od angielskiego „corporate social responsibility”, jest pojęciem, o którym słyszymy bardzo często, lecz trudno nam je jednoznacznie zdefiniować. Istnieje wiele koncepcji społecznych działań prowadzonych przez przedsiębiorstwa, a także argumentów za i przeciw takim praktykom. Celem niniejszego tekstu jest wskazanie czym jest i jak rozumieć odpowiedzialny biznes, jak w tym kontekście postrzegać tzw. wolontariat pracowniczy, czy CSR jest tylko próbą polepszania wizerunku czy też wpływa na realną, pozytywną zmianę i jak ta idea rozwija się w Polsce.

ISBN: 978-83-63901-05-9