znalezione kartki

Ktos przyniosl makulature z Polskiej biblioteki . Jak wiem duzo polakow czyta ksiazki zeby zabic samotnosc w obcym kraju . Mieszkam w Australi i polskie ksiazki sa dla mnie cenne . Przegladajac tytuly odrzucalem te kryminalne historie ,

i sercowe wyciskacze lez . Podreczniki szkolne zatrzymalem jako ze bedac fizykiem i badaczem zjawisk , czesto poszukuje wiadomosci starych dobrych podrecznikow na ktorych sam sie wychowalem . Pozostaly te porwane bez tytulow i okladek ale ciagle po polsku . Poskladalem jak umialem . Pragne aby ktos czytajac te fragmenty napisal do mnie , podajac , czyje to sa dziela ? . Moj adres jest na mojej stronie internetowej Paradoks Besslera .

Tresc - jest warta wszystkich wynalazkow na tym ziemskim padole . Ludzie zajmujacy sie , Wolna Energia i szukajacy rozwiazan nietypowych lub malo znanych musza sie opierac na zjawiskach ktore wystepuja juz w naturze . Kartki ktore znalazlem mowia o tym jak nalezy podejsc do tematu od strony wlasnego Ja . Psychika i zrozumienie oraz nasza wpojona wiedza czesto nam przeszkadza w osiagnieciu celu . O.K. Proponuje , sami poczytajcie te kartki a zrozumiecie na czym polega wynalazczosc . Osobiscie jestem zafascynowany .

Sprawdzilem -scanowanie stron i powstal problem polskiej czcionki i ogonkow . Moj CANON od szesciu lat sprawowal sie bez zarzutu . Program jakims cudem wydrukowal litery i jakies obce znaki w miejscach ogonkow .

Niestety nie moge tego zmienic . Praktycznie CANON kompletnie wysiadl a nie mam nastepnego .

Postanowilem umiescic tak jak jest z uwagi na wartosc przeslania .

Jan Rutkowski .

O czym jest ta ksia/ka Dzieki tej ksi^zce poznasz wartosciowe metody tworczego rozwi^zy- wania problemow. Te metody przydadz^ ci si? niezaleznie od tego, czy zastosujesz je do rozwi^zywania problemow zwiqzanych z przelozonymi, pracownikami, dziecmi, klientami, sa.siadami, komputerami, rolnictwem, wojskowosciaj architekturaj zarz^dzaniem, zdrowiem, finansami, uczu-ciami, transportem, produkcja^ marketingiem czy tez w stosunkach in-terpersonalnych.

Narz?dzia w tej ksia_zce s% prezentowane w dzialaniu dzi^ki ciekawym przykladom z zycia.

Mi^dzy innymi poznasz zakulisow^ histori? alfabetu Braille'a i koszykowki. Dowiesz si?, jak pewien wlasciciel firmy podniosl morale swoich pracownikow pozwalaj^c im na ustalanie wlasnych pensji.

Przeczytasz tez, w jaki sposob 500 lat temu Leonardo da Vinci, autor Many Lizy i Ostatniej wieczerzy, zdolal naszkicowac prymitywny smiglowiec!

Narz?dzia opisywane w tej ksia.zce to konkretne metody, ktorych kazdy moze si? nauczyc. Liczne przyklady wyjasniajaj jak zastosowac te metody w napotykanych problemach.

Szkoly z reguly nie ucza^ tworczego rozwi^zywania problemow, a inne ksia,zki na ten temat sa. niekompletne, uproszczone albo abstrakcyjne. Ska.d wi?c pochodzi material wykorzystany w tej ksia,zce? Autor poznal umiejetnosci tworczego rozwiqzywania problemow dzi?ki tworczym dzia-laniom podejmowanym w cia_gu swojego zycia, pocz^tkowo zach?cany do tego przez uznanie, z jakim jego rodzice przyjmowali uzyteczne tworcze pomysly. Zdobywszy wyj^tkow%wiedz? dzi?ki starannej autoanalizie swe-go procesu myslowego i uzyskawszy doswiadczenie w nauczaniu tych za-gadnien na kursach i seminariach, poswie.cil pi?c lat na napisanie ksia_zki, by podzielic si? swa. wiedz^ z wi?ksz^ liczb^ osob.

Jesli masz w^tpliwosci co do przydatnosci poszczegolnych metod pre- zentowanych w ksia.zce,

przekartkuj j% i przeczytaj kilka .przykiadow, oznaczonych symbolem ^Âť- na marginesie. Czytaja.c te przyklady, zasta-now si? nad korzysciami, jakie mogtoby ci przyniesc poprawienie wJa-snej

umiej?tnosci tworzenia skutecznych rozwi^zan problemow, z jakimi masz do czynienia.

:

Otwieramy skrzynke z narzf dziami

Czym jest tworcze rozwia/ywanie problemow?

Najlatwiej wytlumaczyc tworcze rozwia_zywanie problemow na pod-stawie przykladow.

Przez otwarte okno wlecial do klasy ptak, potem nie potrafit si? stam-ta.d wydostac. Nauczyciel i uczniowie znajdujacy si? w klasie probowali go zap?dzic w stron? otwartego okna, ale bez skutku.

Nastepnie usilowa-li go schwytac, zeby wypuscic na dworze, lecz nie zdoiali go zlapac. Na szcz?scie dla przerazonego ptaka nauczyciel zaproponowal, zeby zosta-wic go w spokoju i obmyslic lepszy sposob przywrocenia mu wolnosci. Wkrotce uczniowie wpadli na m%dre i btyskotliwe rozwi^zanie. Zasuneli zaluzje na wszystkich oknach z wyj^tkiem jednego i zgasili lampy. Na-prowadzony przez jedyne zrodlo swiatla w ciemnym pomieszczeniu ptak wyfrunal przez otwarte okno!

Ten przyklad pokazuje, ze kiedy nie ma zadnego oczywistego czy wczesniej znanego rozwiqzania jakiegos problemu, a ty nie chcesz si? pogodzic z istniej^ca, sytuacjaj musisz stworzyc nowe rozwi^zanie.

Zatem tworcze rozwi^zywanie problemow jest procesem tworzenia rozwiazania danego problemu.

Jakie rodzaje problemow mozna rozwia,zywac przy uzyciu narzfdzi przedstawionych w tej ksia.zce?

Wszelkie problemy, ktorym jestes gotow poswiecic czas. Mog^ bye wielkie lub drobne, w pracy albo w domu. Aby pomoc ci dostrzec zadzi-wiaj^ca. roznorodnosc problemow, z jakimi mozna sobie poradzic dzi?ki 15

tworczemu rozwiazywaniu problemow, przedstawiamy trzy przyklady z roznych dziedzin marketingu, kierowania pracownikami i opieki nad dziecmi.

Gdy firma Xerox zaczela produkowac fotokopiarki, dzial marketingu z niepokojem obserwowal kiepskie wyniki sprzedazy. W sytuacji, kiedy zdolnosci produkcyjne przedsiebiorstwa znacznie przewyzszaly istniejacy popyt, ludzie z Xer-oxa wymyslili nowatorska^ strategi? marketingu. Zamiast sprzedawac maszyny proponowali, ze ustawi^ swoje urzadzenia w biurach, ktore zechcq placic po kilka centow za kazd$ wykonan^ odbitk?. Zamiast fotokopiarek sprzedawali fotokopie. Ta innowacja okazala si? tak skutecz-na, ze firma zaczela preferowac wlasnie takie transakcje. Widac tu, ze tra-dycyjne podejscie nie zawsze jest najbardziej skuteczne.

Obserwujac niskie morale zalogi i wysluchujac skarg na niskie place, wlasciciel pewnej malej firmy

postanowil pozwolic, zeby jego pracowni- cy sami decydowali o tym, ile majq zarabiac i jak dlugo powinni praco-wac. Zaiste, duze ryzyko! I co si? stalo? Zona wlasciciela jako pierwsza poprosila o podwyzk? - o dolara za godzin?. Inni pracownicy zadali pod-niesienia placy o 50-60 dolarow tygodniowo. Jeden z zatrudnionych, wcale niczym si? nie wyrozniajqcy w pracy, wniosl o dodatkowe 100 dolarow na tydzien; za to przychodzil wczesniej do pracy i pracowal ci?zej. L^cznie nowe place byly nieco powyzej poziomu zarobkow osob na po-dobnych posadach zatrudnionych gdzie indziej.

Przez nast?pne pi?c lat nikt nie odszedl z zakladu, a pracownicy niezwykle rzadko korzystali ze zwolnien lekarskich. Inaczej mowiqc, nowatorska metoda wplyni?cia na morale zalogi sprawdzila si?.

Oczywiscie, taka nowinka nie bylaby sto-sowna w wielu przedsi?biorstwach, ale widac, ze istniej^ proste, choc nie-oczekiwane sposoby rozwiazywania bardzo powszechnych problemow.

Pewna matka miala syna, ktory dostawal napadow szalu - kladl si? na podlodze, walil pi?sciami, kopal i wyl domagajqc si? tego, na co aku-rat poczul ochot?. Kiedys, gdy byli w supermarkecie, rzucil si? na ziemi? w kolejnym ataku. Zdesperowana matka tez polozyla si? na podlodze, zacz?la bic pi?sciami i kopac wolajac: - Och, przestan wariowac! Nie mog? tego wytrzymac, kiedy doprowadzasz si? do szalu!

Gdy to si? stalo, syn wstal i powiedzial sciszonym glosern: - Mamu- siu, ludzie patrzaj Wstydz? si? za ciebie! - Matka spokojnie wstala, otrze-pala ubranie i powiedziala gtosno i spokojnie: - Tak wlasnie wygladasz, kiedy doprowadzasz si? do szalu.

16 Czasami tradycyjne podejscie - przekupywanie, grozenie, niezwraca-nie uwagi czy dawanie za wygrana, - wydaje si? tak naturalne, ze nie do- strzegamy, iz inne zachowanie, na przyklad wywolanie zaktopotania, rowniez moze dac wyniki.

Zapewne mozesz pomyslec o kilku sytuacjach w swoim zyciu, ktore chcialbys poprawic.

Umiej?tnosci wyjasniane w tej ksi^zce mozna w tych sytuacjach zastosowac niezaleznie od tego, o co w nich chodzi. •s

Jaka jest roznica mi?dzy rozwia.zywaniem problemow a tworczym roz- wi^zywaniem problemow?

Roznica polega glownie na tym, co moze oznaczac stowoproblem. Na-uczyciele i podreczniki powszechnie uzywaj^ go w kontekscie zadan ma-tematycznych lub podobnych zagadnien. Ale nie o takie problemy nam tu chodzi. To prawda, ze problemy rozwazane w szkole sa. problemami w takim sensie, ze trzeba sie nauczyc je rozwiqzywac. Niemniej problemy prezentowane w szkole maja. tylko jedno rozwia.zanie, ktorego cza-sami mozna si? po prostu domyslic, co nie zdarza si? w przypadku wi^kszosci prawdziwych problemow pojawiaja.cych si? w zyciu (tabela na stronie 308. wskazuje jeszcze inne roznice mi?dzy problemami napoty-kanymi w szkole i w prawdziwym zyciu).

W rzeczywistym swiecie spotykamy problemy, na ktore- o ile wiemy - nie ma gotowej odpowiedzi w jakiejs ksi^zce czy w czyjejs gtowie. Jesli to wlasnie mamy na mysli uzywaj^c slowa problem, to nie ma zadnej roz-nicy miedzy rozwi^zywaniem problemow a tworczym rozwi^zywaniem problemow. Inaczej mowiqc, wyraz tworcze podkresla, ze slowo problem w wyrazeniu tworcze rozwiqzywanie problemow odnosi si? do problemow, ktorych (wedle danej osoby) dota,d jeszcze nie rozwi%zano.

Zalozmy, ze ktos tworzy rozwia.zanie, a potem dowiaduje si?, ze ktos inny juz wczesniej wpadt na to samo. Czy nadal jest to tworczym roz-wia.zywaniem problemow?

Niezaleznie od tego, czy jestes pierwsz^, dziesi^t% czy milionowa. oso-baj ktora znalazla rozwiqzanie, musisz przebrnqc przez caly proces twor-czego rozwiqzywania problemow - chyba ze wczesniej ktos ci je podpowie. Chociaz bycie pierwszym ma znaczenie w zapisach historycz2 - Pomysl na kazdii okazje

17

Przyjmowanie nowych pomyslow Pobudzanie nowych, tworczych pomyslow i przyjmowanie ich, gdy sie pojawiaj ma zasadnicze znaczenie w tworczym rozwiazywaniu pro-blemow.

SZUKANIE ZALET W SUROWYCH POMYSLACH Wielu ludzi nie potrafi rozpoznac uzytecznyeh pomyslow tworczych przychodzqcych im do glowy, poniewaz takie mysli pojawiaja. sie w po-staci surowej, niema.drej i niewykonalnej. Osoba kreatywna umie do-strzec, co naprawd? si? w nich kryje, i po udoskonaleniu takiego pomyslu tworzy uzyteczne rozwia.zanie. Osoba pozbawiona zdolnosci tworczych maja,c do czynienia z takimi samymi myslami uznaje, ze do niczego si? nie nadajaj i odrzuca je.

Jak potraktowalbys nastepujqcy pomysl? Wyobraz sobie dwie windy pracuja.ce obok siebie. Przychodzi ci do glowy, ze gdyby pol^czyc obie windy lina^ to ciezar osoby zjezdzaj^cej jedna. wind^ mozna by wykorzy-stac do wciqgni?cia osoby jada.cej w gor? drug^ windq.

Naturalnie ten pomysl jest z wielu wzgl^dow niepraktyczny, na przy-klad dlatego, ze osoba jad^ca na gore nie chciataby czekac, az ktos b?dzie zjezdzac na dot. Wskutek takich niedostatkow wi?kszosc ludzi uznalaby ten pomysl za bezuzyteczny i odrzucilaby go. Ale osoba kreatywna za-uwazylaby, ze w tej mysli tkwi pewna wartosc. Taka metoda pozwolilaby na oszcz?dzanie energii!

To wlasnie jest ,,tajemnica" tworzenia uzytecznyeh rozwi^zan. Kiedy jakas tworcza idea wpadnie ci do glowy, poszukaj ukrytych w niej zalet.

29

w taki sposob, zeby znacznie zmniejszyc ilosc prqdu potrzebnego do funk- cjonowania urza.dzenia.

Ten przyklad pokazuje, ze to, co na poczqtku jest tylko niem^dr^ myslaj moze si? stopniowo przeksztalcic w praktyczne rozwiazanie. Wla-snie tak powstajq tworcze pomysly - nie jako gotowe do uzytku, ale raczej jako gotowe do modyfikacji.

Ten proces modyfikacji moze bye tak szybki, ze wyjsciowa mysl zostaje predko zapomniana.

Moze si? wydawac, nawet samemu autorowi, ze pomysl pojawil si? od razu w ostatecznej postaci. W innych przypadkach modyfika-cja moze zachodzic tak powoli, ze trudno przesledzic proces ewolucji.

Rower stanowi dobry przyklad powolnych zmian. Na samym poczat-ku bylo siodelko na dwoch kolach. Rowerzysta odpychal si? stopami od ziemi, zeby jechac, i rowniez stopami hamowal.

Pozniej dodano pedaly na przednim kole, ktore rownoczesnie powi?k-szono, zeby wygodna pr?dkosc pedatowania pozwalata na jazd? w roz-s^dnym tempie.

32

Wreszcie pedaly polaczono lancuchem z tylnym kolem, przednie zas zmnejszono do praktycznych rozmiarow i dodano hamulec. Rower bez yoemitki wlasciwie wygl^da tak samo i dzis. Pierwsze bicykle w porowiTi z nim wydaJ3 si? prymitywne i prawie nie do uzytku.

Jak powiedzial filozof i matematyk Alfred Whitehead: ,,Prawie ysikie naprawd? nowe pomysly majq w sobie na samym poczatku siupiego". za gtupi pomysl! okazj?

33 Oczywiscie dostrzeganie zalet trzeba rownowazyc umiej?tnoscia. widze- nia wad i niedostatkow. W innym wypadku bylibysmy sklonni wdrazac w zy-cie pomysly, ktore nie zostaly dostatecznie udoskonalone. Narzedzia pozwa-lajqce na znajdywanie i usuwanie wad i slabych punktow zostana^ wyjasnione pozniej, w rozdziale 5 zatytulowanym ,,Udoskonalanie pomyslow".

PODSUMOWANIE Dostrzeganie zalet nowych pomyslow jest najwazniejsza^ umiejetno-scia^ w procesie tworczego rozwiqzywania problemow, poniewaz bez niej odrzucalbys tworcze idee, pojawiaj^ce si? w niedoskonalej postaci.

Cwiczenie 1. Aby poprawic zdolnosc dostrzegania wartosci w suro-wych pomyslach, pocwicz znajdywanie zalet w pozornie niepraktycznych koncepcjach. Na przyklad zastanow sie, co by bylo, gdyby zamiast opie-rac wysokosc podatku na wielkosci dochodow danej osoby, wyznaczac go zaleznie od wskazan ruletki. W pierwszej chwili wydaje si?, ze to zupel-nie bez sensu. Ale gdyby naprawd? wprowadzono taka^ zasad?, jakie mia-laby zalety? Przyjmijmy, ze na kole ruletki s^ wartosci podatku od 0

do 50 procent. Oto kilka mozliwych korzysci wyplywaj^cych z tej, poza tym absurdalnej, propozycji: Niektorzy nie musieliby w ogole placic podatkow w danym roku.

Bogaci i biedni mieliby takie same szanse.

Pomaganie tym, ktorzy nie mieli szczescia, wzmocniloby wiezy rodzinne.

Pojawilby si? nowy temat do rozmow przy roznych okazjach, na przy klad na przyjeciach.

Firmy ubezpieczeniowe na pewno ch?tnie zaoferowalyby nowy rodzaj ubezpieczenia: ,,ubezpieczenie od podatku".

Ponizej przedstawiamy jeszcze kilka pozornie bzdurnych propozycji. Niektore z nich majq rzeczywiste zalety, a w przypadku innych nega-tywy przewazaja. nad pozytywami. Przecwicz zdolnosc dostrzegania ich 34

wartosci, abys mogl wskazac, czy dany pomysi moze prowadzic do prak- tycznego ulepszenia czy tez nie.

Jeszcze wazniejsze jest, zebys nauczyl si? dostrzegac zalety w tych propozycjach po to, by pozniej latwiej znajdy-wac pozytywy w rzeczach przychodz^cych ci do glowy.

Oplat? za list lub paczk? powinien uiszczac odbiorca.

Staraj si? zarabiac mniej pieni?dzy, a nie wi?cej.

Pracownikow nalezy awansowac losowo, a nie na podstawie starannej oceny.

Cz?sc przedmiotow licealnych i uniwersyteckich nalezy przeniesc do szkol podstawowych.

Autorow politycznych rysunkow satyrycznych powinno si? zach?cac do zostawania politykami.

Nie nalezy latac dziur w jezdni.

Jesli b?dzie ci trudno dostrzec pozytywy w tych (albo innych) pomy-stach, sprobuj na nie spojrzec nie tylko ze swojego osobistego punktu widzenia, lecz rowniez z perspektywy innej osoby lub grupy ludzi.

SZUKANIE NOWYCH PUNKTOW WIDZENIA Punktem przelomowym w rozwiazywaniu problemu jest zazwyczaj moment, kiedy uda si? spojrzec na dane zagadnienie z nowej perspektywy.

Kierownictwo firmy Federal Express, zajmuj^cej si? ekspresowym dor?czaniem poczty, martwilo si? cz?stymi opoznieniami przy przelado-wywaniu przesylek mi?dzy nocnymi samolotami Iqduj^cymi w central-nej rozdzielni w Memphis w stanie Tennessee. Aby zrealizowac harmo-nogram, nalezalo przeladowac wszystkie paczki w ci^gu czterech godzin. Zwykle ledwo udawalo si? to osiajnac. Bylo oczywiste, ze pracownicy nie pracuj% tak szybko, jak to mozliwe, ale wszystkie proby zach?cenia ich do szybszej pracy pozostawafy bez rezultatu. W koncu kierownictwo dowiedzialo si?, ze pracownicy celowo przedluzaja, czas pracy, zeby do-stac zaplat? za nadgodziny. Innymi slowy, kierownictwo stworzylo system plac, ktorypremiffwalwolnqpracel Kiedy to stalo si? jasne, latwo bylo znalezc rozwiazanie.

Pracownikom zagwarantowano wynagrodzenie za wyznaczonq liczb? godzin; jezeli jednak skonczyli szybciej, mogli wcze-sniej isc do domu. W ciaju miesi^ca usuni?to spoznienia.

35

Kiedy pomyslisz ,,Wiec tak to si? stalo!" albo ,,Aha, to dziala w taki sposob!", to znak, ze udalo ci si? spojrzec na sytuacj? z innego punktu widzenia. Cz?sto takie spojrzenie automatycznie odsiania

rozwiqzanie problemu.

Nowa perspektywa przydaje si? w rozwi^zywaniu problemow wszel- kiego rodzaju. Ale potrzebny punkt widzenia bywa tak schowany, ze moglbys nigdy go nie odnalezc. Pewna^ matk? bardzo martwity klopoty, jakie czasami sprawial jej syn. W szczerej rozmowie syn wyznal: ,,Dosta-j? to, czego chc?, bo matka si? boi, ze mog? narozrabiac. Oczywiscie musz? rozrabiac odpowiednio cz?sto, zeby j^ przekonac, ze nie placi mi za nie".

Moze tez bye tak, ze znajdziesz nowy punkt widzenia, ale nie uda ci si? osi^gn^c praktycznego rozwiqzania. W takich wypadkach czasami trzeba wi?cej niz tylko jednego swiezego spojrzenia.

Pomysl o stosunkowo niskich placach nauczycieli i o uznanym fak-cie, ze istnieje potrzeba jakosciowej poprawy systemu edukacji publicz-nej (od przedszkola po szkol? sredniaj. Wiele osob spoza pionu edukacji uwaza, ze pensje nauczycieli 53 wystarczaja_ce, poniewaz gdyby bylo ina-czej, to brakowaloby ch?tnych do pracy w tym zawodzie. Takie podejscie, by placic tylko tyle, aby przycia_gn$c wystarczaj^cq liczb? pracownikow, sprawdza si? w przypadku linii montazowych, gdzie wi?ksze zdolnosci intelektualne zatrudnionych nie wplywaj^ na popraw? jakosci wytwarza-nych produktow. Ale w nauczaniu jest inaczej: wyjqtkowym nauczy-cielom zawdzi?czamy lepiej wyksztalconych uczniow. Z tego wzgl?du placenie pensji odpowiadaj^cych jakosci pracy danego nauczyciela po-prawiloby poziom szkolnictwa publicznego, przyciajaja,c do zawodu wi?kszy odsetek swietnych nauczycieli. To nowe spojrzenie sugeruje kie-runek nowych rozwia_zan: zwi?kszyc place wybijaj^cych si? nauczycieli. Jednakze to nowe spojrzenie nie przynosi pelnego rozwi^zania, poniewaz wydaje si?, ze nie ma wiarygodnej i sprawiedliwej metody oceniania wybitnosci. Jesli jednak zaczniemy myslec kreatywnie, znajdziemy nowy punkt widzenia: bye moze istnieje sposob stworzenia wiarygodnej i sprawiedliwej metody oceniania, kto jest wybitny, a kto nie. Nadal nie mamy rozwia,zania, ale jestesmy na dobrej drodze. Konieczne sa, jeszcze dalsze nowe punkty widzenia, bysmy w pelni udoskonalili t? propozycj? poprawy jakosci szkolnictwa publicznego. Ale nawet to posrednie stadium sta-nowi ilustracj? tezy, ze poszukiwanie tylko jednego nowego spojrzenia 36 ^2 jakis problem moze nie bye wystarczaj^ce. Trzeba stale szukac nowych ranktow widzenia, az wreszcie pojawi si? praktyczne rozwiazanie.

Szukanie nowych punktow widzenia mozna okreslic innymi slowami. Rownie dobrze mozemy powiedziec dobrze zrozumiec albo spojrzec na •uko. Wybor sformulowania zalezy od ciebie.

Niezaleznie jednak od na-zwy pami?taj, by wdrazac t? postaw^ w zycie.

Teraz, kiedy juz wiesz o potrzebie szukania nowych punktow widze- ~ia, mozesz si? zastanawiac: ,Jak to osiqgnac?". Szczegolowe techniki s-\-jasniono w rozdziaiach 3 i 4 oraz w rozdziaiach 6-9 (,,Ponowne rozwa-zenie wlasnych celow", ,,Szukanie nowych mozliwosci", ,,R6zne sposoby aiyslenia", ,,Myslenie kategoriami wielkosci", ,,Wlasciwe rozumienie pro-biemu", ,Jeszcze o zastanawianiu si? nad celami").

Pewien m?drzec powiedzial kiedys: ,,Zadnego problemu nie mozna rozwi^zac z tego samego punktu widzenia, z jakiego go stworzo-no".

PODSUMOWANIE Problemy z reguly majq rozwi^zania, ale te rozwiqzania nie zawsze iatwo dostrzec. Aby je znalezc, staraj si? spojrzec gl?biej i poszukac no- wego punktu widzenia, ktory sprawi, ze

rozwi^zanie okaze si? oczywiste.

W wypadku bardziej skomplikowanych problemow jeden nowy punkt widzenia moze nie wystarczyc. Szukaj dalej, az pomyslisz: ,,Aha, teraz to wreszcie ma sens!".

Szczegolowe sposoby poszukiwania nowych punktow widzenia wy- jasniono w rozdziatach 3, 4 oraz 6-9.

Cwiczenie 1. W Stanach Zjednoczonych nie ma praw ograniczaj^- cych liczb? istniej^cych partii, ale ilekroc jakas trzecia partia zdobywa popularnosc, to w ci^gu zaledwie kilku lat jedna z tych trzech partii traci na znaczeniu i dochodzi do przywrocenia systemu dwupartyjnego. Dla-czego?

37 Odpowiedz na to pytanie wymaga dtuzszego zastanowienia. Pami?-taj, ze szukasz nowych punktow widzenia, dzi?ki ktorym bedziesz mogl powiedziec: ,,Aha!". Jesli potrzebujesz podpowiedzi, na jedn$ z przyczyn tego stanu rzeczy naprowadzi ciยง przyklad w sekcji ,,Wyobrazanie sobie przesadzonych konkretnych wypadkow dla okreslenia skutkow".

Cwiczenie 2. Wybierz problem, ktory ci? interesuje, i poswi?c czas i wysilek, by spojrzec nan glebiej i zrozumiec lepiej danq sytuacj?. Ilekroc znajdziesz nowy punkt widzenia, poszukaj ptynacych z niego korzysci.

OCENA PUNKTOW WIDZENIA ZALEZNIE OD ICH PRZYDATNOSci Zamiast okreslac punkty widzenia po prostu jako stuszne lub niesiusz- ne, oceniaj je zaleznie od tego, czy odslaniajq korzystne rozwiazania.

Cz?sto kierownictwo przedsi?biorstwa szukaj^c odpowiedniej osoby do obj?cia jakiegos kluczowego stanowiska uwaza za konieczne znalezie-nie kogos spoza firmy. Pozornie wydaje sie, ze to skutek braku odpowied-nich kandydatow w obr^bie instytucji. Gt^bsze spojrzenie prowadzi jednak do innych wnioskow. Pracownicy, ktorzy poslusznie spetniaj^ polecenia szefa, zwykle awansuj^ cz^sciej niz ich koledzy, ktorzy wskazuj^ bl?dy w niedoskonalych zarzadzeniach przelozonego. Jezeli ta tendencja okazuje si? silna, wiele osob ze zdolnosciami przywodczymi odchodzi z danego przedsi^biorstwa, zeby objac stanowiska kierownicze w innych firmach albo zalozyc wlasny interes. W rezultacie kierownicy sredniego szczebla 53 raczej wykonawcami polecen niz liderami. To nowe spojrzenie prowadzi do nastejmjacych zalecen dotyczacych przypadkow, gdy jest zbyt malo kandydatow do obj?cia kluczowej pozycji kierowniczej: Nalezy przyswajac zdolnosci przywodcze kierownikom, ktorzy ich potrzebuj^, ale nie majq.

Trzeba uczyc kierownictwo odrozniania pracownikow, ktorzy tylko narzekajaj od tych, ktorzy maj^ potencjalne mozliwosci kierownicze i jedni, i drudzy ch^tnie wskazujq bt^dy innych.

Konieczne jest uzyskanie informacji, dlaczego kompetentni pracownicy odchodz^ z firmy.

Nalezy popierac awanse kompetentnych pracownikow, ktorzy ze wzgl?du na zajmowane aktualnie stanowisko mogliby zostac przy tym pomini^ci. Bye moze nie osi^gn^li jeszcze szczebla, na jaki zasluguj^.

38 Czy fakt, ze te praktyczne rozwiazania wynikajq z nowego spojrzenia, lacza, iz kierownicy sredniego szczebla sq raczej wykonawcami pole-niz liderami? Nie! To, ze nowy punkt widzenia pozwala dostrzec praktyczne rozwiqza- [ xu, wcale jeszcze nie oznacza, iz ten punkt widzenia jest sluszny. Najwaz-ejsze jest to, zeby dotrzec do rozwiazania. Jak do niego dojdziemy, nie : znaczenia (tak jak nie ma znaczenia fakt, ze jakis pomysl jest na po-itku niem^dry lub smieszny).

Dla lepszego zrozumienia zapoznaj si? z nastepujacq analogic Zaloz- •ty. ze ktos pokazal ten sam przedmiot trzem roznym osobom i poprosil « ?ego opisanie. Przyjmijmy, ze odpowiedzi brzmiaty tak: r:erwszy obserwator: ,,to jest kwadratowe"; irugi obserwator: ,,to jest okra.gle"; rzeci obserwator: ,,to jest trojk%tne".

Jakie wnioski wyciqgniesz? Prawdopodobnie takie, ze przynajmniej cdna z tych osob klamie albo powinna nosic okulary. A jednak taki przed-acot istnieje! Zaleznie od ka,ta, pod jakim na niego patrzymy, jego profil cs: kwadratowy, okrggly lub trojk^tny. Aby zobaczyc, jak takie cos wy-jjada, spojrz na rysunek ze s. 41. Jesli nadal nie potrafisz sobie wyobrazic •kiej bryty, skonstruuj jej model wedlug wskazowek w cwiczeniu 1 na fcacu tej sekcji.

Kiedy juz b^dziesz wiedziat, jak taka bryta wygl^da, postaw sobie lie: ,,Czy ten przedmiot jest okrajjly, kwadratowy czy trojk^tny?" awiedz brzmi, ze kazdy z tych opisow jest rownoczesnie prawdziwy t sjeprawdziwy. Kazdy opis po prostu dotyczy tylko jednego z kilku moz-rych punktow widzenia.

Podobnie jak nie ma jednego profilu, ktory odpowiadalby calej tej tak nie ma jednego stusznego punktu widzenia, z ktorego mozna liac kierownikow sredniego szczebla w danej firmie.

39 PODSUMOWANIE Zamiast oceniac dany punkt widzenia jako stuszny lub niestuszny, skoncentruj si? na przydatnosci danego spojrzenia. Czy ten punkt widzenia pozwala dostrzec rozwiazanie, czy nie? Tylko to si? liczy.

Cwiczenie 1. Wykonaj model bryiy o trzech roznych przekrojach wykorzystujac wzor na nast?pnej stronie. Przerysuj ten wzor na kartk? papieru, wytnij i sklej tasma^ klejacq. Jesli chcesz, zeby bryia byla wi?k-sza, uzyj fotokopiarki z funkcja^ powi?kszania. Kiedy bryia b?dzie goto-wa, obejrzyj j^ z roznych stron i przekonaj si?, ze jej profil jest kwadratem, kolem lub trojkatem zaleznie od kierunku, z jakiego na ni% patrzysz.

Cwiczenie 2. Zalozmy, ze zrobiles cos, czego ktos inny nie lubi, a zlosc tej osoby jest znacznie wi?ksza, niz mozna by si? spodziewac. Je-den ze sposobow poradzenia sobie z t^ sytuacj^ polega na tym, by wy-obrazic sobie, ze za tob^ stoi brat, ojciec, siostra albo matka tej osoby i ze jej gniew ponad twoimi ramionami przechodzi na tego czlonka rodziny. Slyszysz slowa, ale nie bierzesz ich do siebie. Czy taka perspektywa po-maga? Czy taki punkt widzenia jest sluszny?

40 ZNACZENIE POCZUCIA HUMORU Przy poszukiwaniu tworczych rozwia.zan przydaje si? poczucie hu- moru.

Wyobraz sobie, ze w twoim dywanie zal?gly si? pchly. Jeden ze spo- sobow pozbycia si? ich, jaki moglbys wymyslic, polega na tym, zeby po-zyczyc kota od sqsiadow i kazac mu przejsc si? po dywanie. Jezeli nie masz poczucia humoru, odrzucisz ten pomysl, nie dostrzegajqc swiezego spoj-rzenia, jakie on oferuje - moze przeciez istniec cos innego (nieozywione-go), co scia,gnie pchly z twojego dywanu.

Kazdy pomysl, nawet smieszny czy niema.dry, moze naprowadzic na praktyczne rozwia.zanie.

Oczywiscie nie kazda mysl, ktora przyjdzie ci do glowy, zastuguje na rozwini?cie - zwlaszcza nieetyczny plan prowa-dzqcy do wyrzqdzenia krzywdy kotu s^siada.

Jest jeszcze jeden powod, dla ktorego warto cenic poczucie humoru. Spojrzenie swiezym okiem, tak istotne w tworczym rozwiqzywaniu pro-blemow, wiqze si? ze zmianq punktu widzenia zblizon^ do tej, jaka wy- st?puje w dowcipach. Widac to w ponizszych przykladach.

W przeszlosci architekci traktowali budynki jako uklad scian, podlog i sufitow. Z pewnoscia. ma to sens, poniewaz murarze wznoszq wlasnie te elementy, a my rowniez mozemy je zobaczyc i ich dotknqc. Ale budynki mozna takze traktowac jako przestrzenie ograniczone scianami, sufitami i podlogami. To w przestrzeniach ludzie si? poruszajaj przestrzefi jest row-nie wazna jak elementy, ktore ja_ wyznaczaj^. Ta zmiana perspektywy sta-la si? podstawa_ licznych innowacji w architekturze, wprowadzonych mi?dzy innymi przez Franka Lloyda Wrighta.

Porownajmy teraz opisana. powyzej zmian? perspektywy z nast?pujq- cym dowcipem.

Bojazliwa kobieta z malego miasteczka przyjechala na konferencj?, odbywajqca. si? w wielkim miescie o wysokim wskazniku przest?pczosci. Wracajqc poznym wieczorem z konferencji, wsiadla do hotelowej windy, zeby wrocic do pokoju. Zanim drzwi windy si? zamkn?ly, do srodka wszedl pot?zny m?zczyzna z groznie wygl^daj^cym psem i stanal za ni^. Kobieta byla przerazona i bala si? odwrocic.

Kiedy tylko winda ruszyla, m?zczyzna powiedzial: ,,Kladz si?!" Pospiesznie usluchala. Lez^c na podlodze windy uslyszala smiech m?zczyzny i jego stowa: ,,Nie mowi-lem do pani. To bylo do mojego psa!". Zwroc uwag?, ze humor wynika 42

z dramatycznej i nieoczekiwanej zmiany perspektywy. Znaczenie stow -,kladz si?" nagle i niespodziewanie zmienia si? na koncu dowcipu.

Przyklad z dziedziny architektury oraz ten dowcip pokazuja_, ze zart daje okazj? doswiadczenia takiego samego sposobu myslenia, jaki wyste-puje w istotnych momentach rozwia_zywania problemu chodzi tu o nagle i niespodziewane przesuniecie perspektywy. Jezeli to rozumowanie wyda ci si? zbyt

abstrakcyjne, zwroc uwag? na fakt, ze zarowno dowcipy, jak i tworcze rozwi^zywanie problemow majq wspolny eel: chodzi o to, zeby zycie staio si? przyjemniejsze!

PODSUMOWANIE Pomysiy budz^ce wesolosc cz?sto wyst?puja_ w tworczym mysleniu. Daj si? im rozsmieszac! Ale poza tym zauwaz, ze zawieraja, taka. sam$ zmian? punktu widzenia, jaka wyst?puje w chwilach przeblysku genialnosci.

NA POCZATKU TRZYMAJ SWOJE POMYSLY W TAJEMNICY We wczesnym stadium tworczej ekscytacji moze ci? kusic, zeby opo-wiedziec komus o nowym, obiecuj^cym pomysle. Ale warto pami?tac, ze wiele osob szuka mankamentow, nie zajmuja_c si? pozytywami.

Aby si? przekonac, ze nowosci sq z reguly krytykowane, niezaleznie od ich wartosci, przeczytaj te przyklady: Propozycja Steve'a Wozniaka, zeby produkowac mate, stosunkowo tanie komputery, zostala odrzucona przez jego przelozonych w wielkiej firmie elektronicznej Hewlett-Packard. By moc zrealizowac swojq koncepcj?, rzucil prac? i wspolnie ze Stevem Jobem zalozyi Apple Compu ter, Inc. Podobnie jak wielu innych ludzi w XVI wieku pewien niemiecki duchowny krytykowal innowacj? polegaja.C3 na jedzeniu widelcem, mowia.c: ,,B6g nie dalby nam palcow, gdyby chcial, zebysmy si? poslugiwali takim diabelskim narz?dziem".

Samolot braci Wright powszechnie krytykowano, nazywaja_c go bezuzytecznaj kosztownq i niebezpieczna. zabawk^. Nawet dowodztwo armii amerykanskiej pocz%tkowo nie dostrzeglo w mm zadnej wartosci (generatowie zmienili zdanie, kiedy wynalazkiem zainteresowalo si? wojsko francuskie).

43

Te przyklady pokazuja,, ze negatywne uwagi krytyczne jeszcze nie oznaczajq, iz jakis pomysl jest niepowazny czy niedorzeczny. Oznacza to tylko, ze krytykuja.cy nie dostrzegaja^ w propozycji pozytywow.

Kiedy jakis tworczy pomysl przychodzi ci do glowy, jest zwykle zbyt kruchy, by wytrzymac uwagi krytyczne, nawet jezeli nie sq uzasadnione. Dlatego raczej nie dziel si? nim z innymi, dopoki sam go dokladnie nie ocenisz. Pozniej, kiedy zdasz sobie spraw? z jego najbardziej widocznych zalet i wad i kiedy moze cz?sciowo go udoskonalisz, b?dziesz juz gotow, zeby poprosic innych o sugestie. W tej fazie zapewne rowniez spotkasz si? z krytykaj ale 84 na to sposoby. Wczesniej jednak unikaj niepotrzeb-nego wystawiania si? na uwagi krytyczne.

Jezeli chcesz zagwarantowac sobie prawa autorskie do danego pomy- stu i oglosic go w wybranym przez siebie momencie, zachowaj szczegoln^ ostroznosc i nie mow o nim za wczesnie. Odnosi si? to

zwlaszcza do wy-nalazkow, poniewaz pierwsza osoba, ktora opatentuje wynalazek, naby-wa wszelkie prawa do niego.

Posuwaj^c si? jeszcze dalej w zachowywaniu tajemnicy, mozesz nawet unikac ujawniania, nad czym pracujesz. Krytyczne uwagi typu: ,,Mu- sisz bye niespelna rozumu, jezeli w ogole probujesz rozwiqzac ten problem!" wywoluja, zniech?cenie.

NOTOWANIE NOWYCH POMYSLOW Kiedy dostrzezesz cos wartosciowego w nowym pomysle tworczym, zapisz go, zeby nie zapomniec.

Pewien paleontolog zobaczyl kiedys skamienialy szkielet prehisto- rycznej ryby zachowany w skale. Szkielet byl niekompletny i uczony poswi?cil wiele czasu na dociekania, jak mogly wygl^dac brakuj^ce ele-menty. Pewnej nocy przysnil mu si? caly szkielet. Naukowiec przebudzil si? podekscytowany swoim odkryciem. Po chwili zasnaj znowu w rado-snym przekonaniu, ze nazajutrz spokojnie sprawdzi obraz ze snu. Nie-stety, kiedy si? rano obudzil, nie mogl sobie przypomniec szczegolow. Kilka nocy pozniej ponownie mial ten sam sen. I lym razem zbudzil si? podniecony, a potem dlugo myslal o tym, co mu si? przysnilo, zeby do-brze to zapami?tac. Wreszcie znowu zasn^l.

Ale jak poprzednio nie mogl rano zbyt wiele sobie przypomniec. Po tym zdarzeniu trzymal kartk? i dlugopis przy lozku w nadziei, ze obraz szkieletu ryby powroci w snach.

44

ok si? rzeczywiscie stalo. Tym razem uczony po ciemku narysowal szkie-jet na papierze. Rano ten szkic pozwolil mu przypomniec sobie szczego-hr obrazu - wkrotce potwierdzilo si?, ze pasuja. do skamienialego izkieletu.

Notuj kazdy pomysl, ktory moze doprowadzic tie do nowego rozwia_-zania. Tworzenie uzytecznych koncepcji w umysle nic nie daje, jezeli nie mozesz sobie ich pozniej przypomniec.

PQDSUMOWANIE Aby unikn^c zapominania tworczych pomyslow, koniecznie je zapisuj.

Cwiczenie 1. Czy podczas lektury tej ksiqzki przyszedl ci do glowy jakis ciekawy pomyst?

Jesli tak, zapisz go teraz.

Cwiczenie 2. Czy masz w tej chwili pod r?ka_ kartk? i dhigopis? Jesli nie, przygotuj je.

WybierZ taki rozmiar papieru i takie przybory do pisa-nia, jakie lubisz, a nie takie, jakie ktos inny uwaza za najlepsze. Jezeli nie masz wlasnych preferencji co do formatu kartek, to zastanow si? nad fisz-kami o wymiarach ok. 7x12 cm. Mozna je potem umiescic w przewidzia-nym do tego pudelku, rodzielaja.c przekladkami, ktore uporzqdkuj^ material tematycznie (nie alfabetycznie).

Cwiczenie 3. Kladz zawsze kartk? i dlugopis pod reka, obok lozka, a takze w innych miejscach, gdzie przebywasz.

Ponowne rozwazenie wlasnych celow

Cele istnieja. niezaleznie od faktu, czy jestesmy ich swiadomi. Cz^sto sa. odmienne od tego, co o nich myslimy lub mowimy. Nawet kiedy je znamy, moga. w nieoczekiwany sposob ograniczac nasze wysilki tworcze-go rozwiajzywania problemow.

Aby wi?c otworzyc si? na tworcze mozliwosci rozwia.zania problemu, najpierw trzeba uswiadomic sobie swoje cele i je uscislic.

PONOWNE SPOJRZENIE NA PUNKT WYJSCIA Moze sie zdarzyc, ze jakis pomysl nie rozwi^zuje sprawy zgodnie z two- imi oczekiwaniami, a jednak stanowi rozwia.zanie tego wtasnie problemu.

Gaz ziemny w stanie naturalnym nie ma zapachu. We wczesnych la-tach jego stosowania zdarzalo si& ze ktos zapalil zapatk? nie zdajqc sobie sprawy z tego, iz wczesniej wskutek nieszczelnosci przewodow gaz wy-pelnil cale pomieszczenie. I dochodzilo do wybuchu. Byl to naprawd? problem wart uwagi. Wynalazcy zacz^li opracowywac urza_dzenia wykry-waj^ce obecnosc gazu w powietrzu i wla.czaja.ee alarm.

Projekty tych przy-rz^dow byly imponuja.ce; zawieraly nawet ulepszenia stanowia.ce gwaran-cje, ze same urza,dzenia nie wytworza. iskier, ktore moglyby doprowadzic do zapalenia gazu. Najlepsze rozwia.zanie mialo jednak zupelnie inny charakter. Do gazu ziemnego zacz^to dodawac substancj? o wyraznym zapachu, latwo wykrywanym przez czujnik, jakim dysponuje kazdy czlo-wiek - przez nasz nos!

Pomysl nie stanowia.cy rozwia.zania problemu, jaki okresliles, moze jed nak rozwiazywac kwesti?, o ktora. rzeczywiscie ci chodzi. Jezeli wi^c szukasz

46 rozwia_zania, postaw sobie pytanie: ,,Co naprawd? chc? osiajma.c?". Nast?p-nie rozwaz wszystkie mozliwosci prowadza_ce do tego celu, nawet jesli ktoras z nich nie rozwia_ze pierwotnie okreslonego przez ciebie problemu.

Popatrzmy, jak przebiega ponowne okreslenie punktu wyjscia w przy- padku drobnego problemu.

Przypuscmy, ze malujesz hall w domku jed-norodzinnym. Zeby dosiegna.c sufitu i gornej czesci scian, uzywasz drabiny. Ale kiedy dochodzisz do schodow, musisz zadac pytanie: ,Jak postawic drabine na stopniach, zeby moc pomalowac sufit nad schoda-mi?". Moze rozwazysz uzycie pudel, ktore podlozysz pod dwie nogi drabiny, zeby znalazly si? na tej samej wysokosci, co pozostate nogi oparte na stopniu, ale to nie jest bezpieczne. Moze zastanowisz si? nad skroce-niem dwoch nog drabiny, zeby wyrownac roznic? poziomow, lecz nie ma sensu niszczyc drabiny. Wreszcie przyjdzie ci do glowy, ze aby dosi?gna_c sufitu nad schodami wcale nie trzeba stawiac drabiny na stopniach. Do takiego wniosku dojdziesz, kiedy ponownie zastanowisz sie nad punk-tern wyjscia: zrozumiesz, ze wystarczy przedluzyc r^czk? watka do malo-wania. Zwroc uwag?, ze przedtuzenie r^czki nie rozwiajzuje problemu

ustawienia drabiny na schodach, a jednak przynosi rozwiqzanie problemu malowania sufitu nad schodami.

PODSUMOWANIE Ponownie zastanow si? nad punktem wyjscia. Zeby to osi^gna.c, za- pomnij o wszystkim, co probowales osiqgnqc dota.d, i spojrz na spraw? z szerszej perspektywy. Dobry pomysl moze nie bye rozwia.zaniem pierwotnie okreslonego problemu, a jednak rozwiqzywac kwesti?, na ktorej ci naprawd? zalezalo.

Cwiczenie 1. Cz?sto proponowanq innowacjq jest zainstalowanie mi- niaturowych wycieraczek na okularach; dzieki temu osoba nosza_ca szkla moglaby dobrze widziec rowniez podczas deszczu.

Zwolennik roznych gadzetow mechanicznych probowalby opracowac szczegoly takiego wy47 nalazku, zeby nadac mu walory praktyczne. Co poradzilbys takiemu wy- nalazcy? Jakie inne wyjscia moglbys mu zasugerowac?

Cwiczenie 2. Jak poprawic stosunek liczby nauczycieli do liczby uczniow w klasie nie zmieniajac liczby nauczycieli ani uczniow? (Jedna, z mozliwych odpowiedzi znajdziesz na stronie 317).

Cwiczenie 3. Co bezskutecznie probowales osiajnqc? Jakie metody wykluczyies dqzac do osiqgniecia wqsko zakreslonego celu?

GOTOWOSC DO PONOWNEGO ZASTANOWIENIA SIE NAD SWOIMI CELAMI Sztywno okreslone cele znacznie ograniczaja^ kreatywnosc, wiec zwiejksz wlasne mozliwosci tworcze przez ciajlq gotowosc do zmiany swoich celow.

Kierownictwo odkrywkowej kopalni miedzi w stanie Utah polecilo swiezo upieczonemu inzynierowi, zeby znalazl lepszy sposob rozmiesz-czenia torow kolejowych uzywanych przez pociaji woz^ce rude. W mia-r? eksploatacji rudy nalezalo przektadac tory, by je dostosowac do zmieniajacej si? konfiguracji kopalni. Bylo to bardzo kosztowne. Kierownictwo nie spodziewalo sie, ze mlodemu inzynierowi si? uda, on jednak przedstawil szczegolowa, propozycje, ktor^ potem udoskonalono.

Prze-konal szefow, ze pociqgi trzeba zast^pic ciezarowkami i zamiast torow uzywac drog. Wazkim argumentem wplywaj^cym na zmian? poglqdow kierownictwa byty sporzqdzone przez niego wyliczenia kosztow zastoso-wania ci?zarowek; okazalo sie, ze b?dzie to tansze od eksploatacji poci^-gow.

Zwroc uwage, ze eel w tym przykladzie zostal rozszerzony -nastajilo przejscie od stworzenia tanszego sposobu przekladania torow do znalezienia tanszego sposobu wywozenia rudy z kopalni.

Jest to dobra ilustracja tego, ze elastycznosc w doborze celow powo- duje pojawienie si? nowych mozliwosci. Dlatego bqdz zawsze gotowy do zmiany celow.

Jezeli pracujemy w grupie, sugestia zmiany lub ponownego okresle- nia celow cz?sto wywoluje spojrzenie mowi^ce: ,,Chyba zartujesz?". Cz?-sciowo wynika to z faktu, ze grupa poswi?cila juz wiele czasu na wypra-cowanie starannie okreslonego celu. Jest wi?c oczywiste, ze jej czlonkowie nie maJ3 ochoty odrzucic wszystkiego, nad czym tak dlugo pracowali. Inna przyczyna niech?ci grupy do modyfikacji celow wiqze sie z tym, ze starannie sprecyzowane cele cz?sto wyznaczaj^ granice tego, co

osoby je 48

ustalaja.ce sa_ sklonne zaakceptowac. Czasami takie granice sa, potrzebne, ale cz?sto staja. si? filtrami nie dopuszczaja.cymi rozwiqzan potencjalnie korzystnych.

Istnieje przeklenstwo mowia.ce: ,,Obys dostal to, o co prosisz". Na- prawd? przeklenstwo, poniewaz zazwyczaj ludzie prosza. o to, co - jak im si? wydaje - jest potrzebne, a kiedy juz dostana^ mowia.: ÂťTo nie o to mi chodzilo".

W pierwszej fazie rozwia.zywania problemu zbyt malo jeszcze wiado- mo, by mozna bylo rozsa.dnie wybrac eel. Dlatego rownolegle ze zdoby-waniem lepszego rozeznania w sytuacji staraj si? lepiej zrozumiec swoj rzeczywisty eel.

Najwlasciwszy moment na ponowne rozwazenie celu nadchodzi, kiedy pojawi si? choc troch? obiecuja.cy pomysi, ktory jednak nie odpowia- da naszemu celowi. Gdy to si? stanie, rozszerz swoj eel tak, by obja,l nowe rozwia,zanie, nawet jesli nie ma ono praktycznego znaczenia. To rozsze-rzenie otworzy twoj umysl na inne, moze lepsze pomysly, ktore nie paso-walyby do zaw?zonego celu.

Przy pracy w grupie mozna zach?cic innych do poszerzenia celu mo- wiqc: ,,Zgoda, ten pomysi wykracza poza nasz eel, ale czy nie rozwiqzat-by naszego problemu?". Takie pytanie zwraca uwag? na fakt, ze - bye moze - wazniejszy jest problem niz dostosowanie si? do celow.

PODSUMOWANIE Niezaleznie od tego, czy pracujesz indywidualnie, czy tez w grupie, b^dz gotow do ponownego rozwazenia swoich celow w kazdym momen-cie procesu tworczego rozwia.zywania problemow. Jezeli zlapiesz si? na mysli: ,,Cos jest w tym pomysle, ale nie odpowiada on moim celom", nie ulegaj pokusie odrzucenia tej koncepcji. Zamiast tego zastanow si?, czy nie doszlo do bl?du przy wyznaczaniu celow bez wzgl?du na to, jak starannie je okresliles.

PRZEKSZTALCANIE CELOW NEGATYWNYCH W POZYTYWNE Zwykle jest jasne, czego nie chcesz, ale okreslenie tego, czego chcesz, zobaczenie sprawy z innej, nowej perspektywy.

4 - Pomysi na kazda. okazje

'

moze pozwolic na

49

Oto kilka przykladow wyrazonych w kategoriach tego, czego nie chce- my. Zwroc uwag?, ze slowa wydrukowane kursywa^ wyrazajq nastawienie negatywne.

Skonczmy z wojnami.

Usunmy glod.

Rozwiajzmy problem narkotykow.

Zwalczajmy dyskryminacj?.

Cele negatywne przypominajq tak$ sytuacj?, jakbysmy wskazali ja- kies miejsce i powiedzieli: ,,Nie chodz tarn!". Natomiast cA pozytywny odpowiada zwroceniu si? w innym kierunku i stwierdzeniu: ,,Chodz-my tarn!".

Wyrazanie naszych pragnien w kategoriach pozytywnych nie jest prosta^ sprawq. Zastanowmy si? nad pierwszym przykladem: ,,Skoncz-my z wojnami". Przeksztalcenie tego hasta w eel pozytywny prowadzi do stwierdzenia: ,,Niech zapanuje pokoj". Rzeczywiscie? Nie. Haslo ,,Niech zapanuje pokoj

" brzmi jak eel pozytywny, ale wcale nim nie jest. Pokoj to po prostu brak wojen. Tak wi?c ,,Niech zapanuje pokoj" daje sie przelozyc na ,,Niech nastanie brak wojen". To z pewnosci^ war-tosciowy eel, ale nie zostal wyrazony w kategoriach pozytywnych. Za-uwaz, ze wojna jest traktowana jako metoda rozstrzygania konfliktow. Dlatego, by j^ zlikwidowac, trzeba znalezc rozsqdniejszy sposob rozwiq-zywania sporow. Takie przeksztalcenie celu ,,Skonczmy z wojnami" w wartosc pozytywnq ujawnia, ze nalezy stworzyc cos nowego - a tego nie uswiadamiamy sobie, myslqc jedynie w kategoriach wyeliminowa-nia wojen. Cz^sciowo skuteczne wyjscie polegalo na utworzeniu Orga-nizacji Narodow Zjednoczonych. Zwroc uwag?, ze to cialo pozwala na rozwi^zywanie wielu konfliktow mi^dzynarodowych za pomoc^ gloso-wania, a nie wojen.

Poniewaz ludzie cz?sto myl^ bunt z innowacjaj warto zauwazyc, ze bunt opiera sie na dazeniu do realizacji celow negatywnych, podczas gdy innowacje wiqza^ si? z celami pozytywnymi. Innowacje s^ nie tylko bar-dziej produktywne od buntu; dokladne zrozumienie ostatecznego celu pozytywnego ulatwia rowniez utrzymanie jednolitego kursu podczas prob osi^gniecia tego celu. Natomiast kiedy ludzie koncentruj^ swoj^ uwage na tym, od czego uciekajq, istnieje wi?ksza szansa, ze wpadn^ w nieocze-kiwan^ - i niepozqdana, - sytuacj?.

50 PODSUMOWAHIE Oczywiscie wiesz, czego nie chcesz. Ale czy wiesz, czego chcesz? Kiedy ostalisz, dok^d chcesz isc, odkrycie prowadza_cej tarn drogi b?dzie tatwiej-sze.

Cwiczenie 1. Przeksztaic eel negatywny ,,Pol6zmy kres narkomanii" w pozytywny.

Cwiczenie 2. Zastosuj t? technik? w sytuacji, ktoa_ chciaibys popra-wic. Najpienv okresl sytuacj? wymagaja.ca, poprawy. Nast?pnie zapisz swoj eel w takiej postaci, w jakiej przyjdzie ci do gtowy. Jezeli ten eel w jakis sposob odnosi si? do tego, czego nie chcesz, a nie do tego, czego chcesz, przeksztalc go z celu negatywnego w pozytywny. Zwroc uwag? na nowe mozliwosci, jakie si? w zwiajzku z tym pojawi^.

DAZENIE W KIERUNKUIDEALNEGO ROZWIAZANIA Myslenie idealistyczne jest dobrym sposobem rozpocz?cia pracy nad skutecznym rozwia.zaniem.

Pomysl, jak August Dvorak probowal poprawic uklad klawiatury maszyny do pisania. Mogl zaprpjektowac ulepszona. klawiatur? przesta-wiaj%c po prostu niektore z niewygodnie rozmieszczonych liter, na przy-klad przesuwaja.c cz?sto wykorzystywana. liter? A, ktora obecnie znajdu-je si? pod slabym malym palcem lewej r?ki. Zamiast tego Dvorak zacza.1 idealistycznie - ustalil, jak cz?sto jest uzywana kazda z liter angielskie-go alfabetu, a potem ocenit, jakiego wysilku wymaga dotarcie do po-szczegolnych klawiszy, Na podstawie tych informacji przyporza_dkowal najcz?sciej uzywane litery najlatwiejszym w obsludze klawiszom, a rza-dziej wykorzystywane litery - mniej wygodnym. Wprowadzil tez po-prawki, zeby cz?sto wyst?puj^ce w tekstach angielskich pary liter, np. T i H, S i H czy W i H, nie znajdowaly si? pod klawiszami obshigiwa-nymi tym samym palcem. W ten sposob zaprojektowat uktad klawiatury zaczynaja.c calkowicie od nowa - da_za.c do ideatu polegaj^cego na tym, ze najcz?sciej uzywane klawisze b?da_ si? znajdowac w najdogodniej-szym polozeniu. Jak widac na tym przykladzie, kiedy eel stanie si? juz jasny, kroki prowadza.ce do zaprojektowania rozwia.zania tez stajq si? jasne. •

51 kasz, pami?taj, ze mozesz je sam stworzyc - to wyjscie, ktorego prozno szukac w rubryce ogloszen.

Kiedy stworzyles swoj ideal, daz do niego. Nie chodzi o to, zeby go koniecznie osiagnac - wazne

jest, zeby zmierzac w kierunku, jaki wyzna-cza.

Chociaz powinienes dokladnie okreslic swoj ideal, madrze jest zacho- wac rezerw? w dzieleniu si? jego wizjq z innymi osobami. Wielu ludzi nie docenia znaczenia idealow. Cz?sto nazywaja^ je ,,bezuzytecznymi mrzon-kami".

Podczas wypracowywania swego idealu nie boj si? rozmachu. Celem myslenia o ideale jest poszerzenie swiadomosci wlasnych mozliwosci. Im bardziej ambitne bedzie twoje idealne rozwiazanie, tym silniej poszerzysz swoj^ swiadomosc. W koncu slowo ideal sugeruje brak wszelkich ograni-czen.

Przypuscmy, ze masz dzieci i nie podobajq ci si? telewizyjne kreskow- ki, w ktorych mozna znalezc zach?t? do kupowania zabawek i slodyczy. Przypuscmy rowniez, ze razem z innymi rodzicami chcesz znalezc twor-cze rozwi^zanie tego problemu, rozwiqzanie, ktore nie sprowadza si? tyl-ko do ograniczania liczby programow, jakie dzieciom wolno ogl^dac w telewizji. Przychodzi ci do glowy, ze moglbys sam tworzyc wtasne kre-skowki. To oczywiscie myslenie z rozmachem. Pomysl jest idealistyczny i pozbawiony realizmu. A jednak w miare, jak o tym myslisz, dochodzisz do wniosku, ze zamiast poslugiwac si? rysunkami, moglbys wykorzystac gr? samych dzieci. W ten sposob wypracowujesz realistyczny pomysl, zeby pomoc dzieciom w wystawieniu sztuki, takiej, ktora nie zach?ca do kupowania zabawek i slodyczy. Oto jak powstajq niektore drobne pomy-sly tworcze wszystko zaczyna si? od myslenia z rozmachem.

Tworzenie idealu nie oznacza tworzenia fantazji. W swiecie, w kto- rym zyjemy, obowiazuja^ pewne oczywiste prawa fizyki. Na przyklad, nie mozesz si? spodziewac, ze skoczysz w gor? i nie spadniesz z powrotem. Z drugiej strony niektore ograniczenia mozna przezwyci?zyc. Prostym przykladem jest mysl: ,,Nigdy nie b?d? w stanie wymyslic niczego sensownego". To przekonanie jest prawdziwym ograniczeniem. Jednak w przeciwienstwie do prawa powszechnego ciazenia mozna je pokonac. Dlatego odrozniaj rzeczywiste ograniczenia, ktorych nie mozna przezwy-ci?zyc, od ograniczen natury mentalnej, istniej^cych tylko w ludzkich umyslach.

54

PODSUMOWANIE Ideal jest jak kompas, ktory pozwala ci nie zabladzic. Wskazuje ogol- ny kierunek, w jakim powinienes zmierzac probuj^c znalezc drog? na nie-znaych terenach, ktore przemierzasz. Ale nie myl idealu z fantazj^. Ideal ogranicza sie tylko do tego, co jest naprawde mozliwe, podczas gdy fanta-zja nie ma zadnych granic.Cwiczenie 1. Ktore z ponizszych wyjsc byloby z punktu widzenia firmy tworzacej programy komputerowe najlepszym rozwiazaniem pro-blemu polegajacego na tym, ze klienci skarza^ sie, iz jej programy s$ trud-ne w uzyciu?

Zaproponowac darmowe kursy poslugiwania si? tymi programami.

Dostarczyc przejrzyste, dobrze napisane podr^czniki towarzysz^ce programom.

Sprawic, ze programy b?d^ latwe w uzyciu.

Cwiczenie 2. Oto cwiczenie, ktore da ci szanse praktycznego rozroz-nienia mi^dzy idealami a fantazjami. Uloz ponizsze zagadnienia w kolej- nosci odpowiadajacej stopniowi trudnosci ich zmienienia.

Liczba godzin w ci^gu doby.

Zakres dzialania poszczegolnych wydzialow przedsiยงbiorstwa.

Wytwarzanie energii elektrycznej nie wymagajace zuzycia innego rodzaju energii (chemicznej, slonecznej czy jadrowej).

Zasada, ze pracownicy przychodza. do pracy o godzinie 8 i wychodzq o 16.

Zlikwidowanie przepisu zabraniaj^cego smiecenia.

(Jedna^ z mozliwych odpowiedzi znajdziesz na stronie 317).

Cwiczenie 3. Wybierz sytuacj?, ktorq chcialbys polepszyc. Nastej)-nie wyobraz sobie idealne rozwiazanie. Ukonkretnij ten ideal. Kiedy juz bedziesz wiedzial, na czym polega twoj ideal, postaw sobie pytanie: ,Jak mog? si? do niego zblizyc?".

55

PODSUMOWANIE Rozbicie celu na kilka konkretnych punktow i ustalenie ich hierar-chii waznosci pozwala na stworzenie lepszych warunkow do pracy nad rworczymi rozwiazaniami, spelniajacymi twoje najwazniejsze pragnienia, ale nie realizujacymi twoich mniej istotnych preferencji.

Cwiczenie 1. Okresl jakis wazny eel w swoim zyciu, eel, ktorego nie udato ci si? jeszcze osiagnac.

Nast?pnie okresl inne cele, ktore uznales za istotniejsze od niego. Stanowia. one wyjasnienie, dlaczego nie osiajjnaj:es swego waznego celu.

Cwiczenie 2. Wybierz jaka_s dziedzin? zycia, taka^ jak jedzenie, zycie towarzyskie, sp?dzanie wolnego czasu czy warunki pracy. Okresl, co w tej dziedzinie jest dla ciebie istotne. Swojq list? uporz^dkuj wedlug zna-czenia poszczegolnych pozycji. Najwazniejsze cele umiesc na gorze listy, a naj mniej istotne na dole.

TWORZENIE ROZWIAZAN NIEMATERIALNYCH Poniewaz nasza cywilizacja podkresla znaczenie przedmiotow, cz?sto probujemy rozwi^zywac problemy tworzqc nowe obiekty - urza_dzenia, zabawki czy leki. Nie dostrzegamy przy tym takiej mozliwosci, ze problem mozna rozwi^zac tworz^c cos, co nie ma postaci materialnej.

Kiedy musisz przelac plyn z szerokiego naczynia do pojemnika o w^-skiej szyjce, od razu myslisz o lejku. Gdy nie b?dzie lejka, zaczniesz pew- nie myslec o zrobieniu go z dost?pnych materialow.

Zupelnie odmienne podejscie polega na skierowaniu cieczy do szyjki przy uzyciu jakiegos dlugiego, cienkiego przedmiotu, na przyklad r^czki lyzki - ciecz b?dzie splywac po rqczce, jak to widac na rysunku na nast?pnej stronie.

Jezeli nie znales tej metody, to teraz wiesz, o co tu chodzi. Rozne tech- niki poznaje si? zwykle obserwuj^c kogos albo czytaj^c o nich w ksia.z-kach, co ogranicza liczb? ludzi, ktorzy dowiaduj^ si? o rozwia,zaniach 5-Pomysl nakazd^ okazj^

65

niematerialnych. Natomiast produkty rozwiazujace ten sam problem s% widoczne na niezliczonych

polkach i wystawach sklepowych oraz w ka-talogach. Nowatorskie przedmioty sq tak wazne w naszej gospodarce, ze maJ3 specjalnq nazw?: wynalazki. Jednakze rozwiazania niematerialne mogq bye rownie skuteczne, chociaz nie maj% specjalnej nazwy.

Czym mogq bye rozwiazania niematerialne? Kategoria ta obejmuje techniki, strategic, zwyczaje, procesy, systemy, sposoby przedstawiania, j?zyki (mowione i maszynowe), slowa, postawy, pomysly i sposoby robie-nia roznych rzeczy. Oto kilka przykladow rozwiazan niematerialnych: Czekanie w jednej kolejce do kilku okienek kasowych.

Ustalenie przez czlonkow rodziny, ze jezeli ktos oddali si? od pozostalych w wesolym miasteczku, to b?dzie czekac tarn, gdzie go inni ostatnio widzieli.

Jezdzenie po prawej stronie drog i zatrzymywanie si? przed znakiem STOP. Zapobieganie rozprzestrzenianiu si? choroby zakaznej przez kwarantann?, kiedy to chora osoba zostaje odizolowana od innych.

Zwilzenie wod% brzegu zaslony przy natrysku, zeby przykleic j^ do sciany kabiny.

Zauwaz, ze rozwiazania niematerialne tym si? zasadniczo rozniq od wynalazkow, ze latwo mozna je kopiowac. W naszym systemic ekono- micznym trudno zarabiac pieni^dze tworzqc to, co inni mogq z latwosciq kopiowac, wi?c duze przedsi?biorstwa wol^ koncentrowac si? na tworze-niu przedmiotow.

Te przedmioty (wynalazki) 54 dochodowe, poniewaz 66 rrma moze zarejestrowac pomysl w urz^dzie patentowym i podac do s^du tazdego innego producenta, ktory b^dzie wytwarzac taki wyrob; w ten ;?osob mozna wyeliminowac konkurencje.

Chociaz przedsiยงbiorstwa nie loceniaj^ tworzenia rozwi^zan niematerialnych, ty ich nie lekcewaz. "5" gruncie rzeczy sq bogatym zrodlem tworczych rozwi^zan. Nie przy-~osz^ zyskow fmansowych, ale moga^ bye bardzo skuteczne przy radze- zm sobie z problemami.

Panie Izaaku, kiedy pana zatrudnialismy, oczekiwalismy czegos wigcej. Tego ,,rachunku wzniczkowego", ktory pan wymyslil, nie mozemy opatentowac, nie mo- zemy produkowac, a dzial marketingu musialby sif strasznie namgczyc, zeby prze-konac ludzi do kupowania go! Niech pan teraz wraca do roboty i tym razem proszf wymyslic cos uzytecznego, panie Newton!

67

POMYSL O POCIAGANIU ZAMIAST POPYCHANIA Pociqganie jest cz?sto skuteczniejsze odpopychania.

Niektorym specjalistom od akupunktury w starozytnych Chinach placono, kiedy pacjent by! zdrow, ale przestawano placic, kiedy zachoro-wal. Taki uklad polegaja_cy na pociqganiu stanowil skuteczn^ motywacj? dla medyka, by szybko wyleczyc pacjenta i w ten sposob odzyskac prawo do wynagrodzenia. Natomiast wspolczesni lekarze nie maja_ motywacji fmansowej do szybkiego wyleczenia pacjenta. W gruncie rzeczy lekarz zarabia tym wi?cej, im dluzej trwa choroba. To konkurencja wsrod lekarzy, ktora jest rodzajem popychania, sprawia, ze nie przedtuzaj^ oni zbytnio czasu kuracji. Oczywiscie lekarzy pocia_ga rowniez pragnienie wyleczenia pacjenta, ale to pragnienie

nie jest nagradzane finansowo, jak w starozytnych Chinach.

Warto pamie^ac o tym rozroznieniu, kiedy projektuje si? jakies kre- atywne rozwi^zanie, poniewaz pocia_ganie jest czยงsto lepsze od popychania.

Czy zauwazyles, ze ostatni stupek ogrodzenia mozna wzmocnic uzy- waj^c albo drutu, ktory b?dzie ciqgnqc gorny koniec slupka, albo ukosne-go wspornika, ktory b^dziepc/iacgor? slupka? W obu wypadkach slupek jest utrzymywany w tym samym polozeniu; roznica polega na tym, z kto-rej strony przymocowano element wzmacniaja,cy. Zwroc uwag^, ze zasto-sowanie drutu, ktory b^dzie ciajna.c, wymaga uzycia mniejszej masy niz w przypadku duzo ci^zszego wspornika ukosnego, ktory b?dzie pchac.

W kategoriach fizycznych przyciqganie daje korzysc wynikaja.c^ z koniecznosci uzycia mniejszej masy, natomiast w kategoriach spolecz-nych korzysc polega na wykorzystaniu mniejszego wysilku.

Rodzice szybko si? przekonujaj ze nagradzanie dobrego zachowania dziecka, na przyktad lodami, moze bardziej zwi?kszac jego motywacj? niz zniech^canie do zlego zachowania przez grozenie karaj na przyklad la-niem.

69 wyjscia odpowiadajqce

nacje tych zmiennych. Potem trzeba dokladnie rozwazyc wyjscie lub kazdej kratce tabeli.

Jezeli dwie zmienne nie sa, oczywiste, poszukaj kilku konkretnych rozwia,zan, zeby si? przekonac, czym si? roznia, mi?dzy sobq. Zeby okre-slic druga. cech?, ponownie przyjrzyj si? konkretnym rozwiazaniom i sprobuj znalezc inna, roznic?. Jezeli ta druga cecha nie wia.ze si? w spo-sob konieczny z pierwszaj to sa, one wzajemnie niezalezne.

fW

Cwiczenie 1. Narysuj tabel? przedstawiaja.c% rozne rodzaje ogrodze- nia. Posluz si? nast?puja,cymi dwiema zmiennymi: Lokalizacja - na przyklad ogrodzenie wokol psa jest inaczej zlokalizowane niz parkan wokol domu i podworza.

Typ ogrodzenia - na przyklad zywoplot rozni si? od plotu z siatki.

Kiedy narysujesz tabel?, przyjrzyj si? kolejno kazdej z kratek i wy-obraz sobie, co oznacza dana kombinacja.

L^CZENIE POMYSLOW Bardzo uzytecznym sposobem tworzenia nowych pomyslow jest do-konywanie kombinacji

istnieja.cych koncepcji.

Prostq form? la,czenia pomyslow stanowi kombinowanie istniejacych przedmiotow tak, by powstala nowa, przydatna rzecz. Na przyklad radio z zegarem stworzono przez pola,czenie radia i budzika. Zwroc uwag?, ze powstala kombinacja ma zalet?, ktora nie wyst?puje, jezeli po prostu po-stawimy obok siebie radio i budzik - chodzi o to, ze zegar moze wlaczyc radioodbiornik.

La,czenie przedmiotow jest przydatne przy tworzeniu wynalazkow^ natomiast l%czenie pomyslow obejmuja.ce l^czenie przedmiotow - j jeszcze bardziej pomocne we wszystkich rodzajach tworczego rozwi^zy-1 wania problemow.

Scenarzysta i aktor, Woody Allen, w swojej komedii filmowej Anrni Hall wykorzystal napisy do wyrazenia mysli bohatera i bohaterki pod-czas rozmowy, w ktorej rodzi si? ich wzajemne uczucie.

Kontrast mi?dzr pewnymi siebie slowami wypowiadanymi przez nich na glos a niesmia98

iymi, niepewnymi myslami ujawnianymi w napisach stanowi zrodlo hu-noru. Zwroc uwage, ze Allen skopiowal pomysl umieszczania napisow xa ekranie stosowany w filmach obcoj?zycznych, ale w tym przypadku ezyk napisow i j?zyk dialogow s^ takie same.

Nie zawsze udaje si? rozpoznac zrodlo pomyslow pol^czonych w no- wym rozwi^zaniu. Za pierwsze centrum handlowe w USA uznaje si? Country Club Plaza, zbudowane w 1922 r. w Kansas City. Zaprojektowal •e Jesse Nichols, ktory podrozowal po Europie zbieraj^c doswiadczenia iotycz^ce zagospodarowania terenu. Wiedz? zdobyta^ na starym konty- aencie Nichols wykorzystal w projekcie centrum handlowego w Kansas City. Jednakze rezultat byl odmienny od wszystkiego, co mozna bylo w tym czasie znalezc w Europie. W gruncie rzeczy dzielo Nicholsa moz-•23. okreslic jako typowo amerykanskie.

Tworzenie kombinacji na chybil trafil nie przynosi duzych korzysci, poniewaz wi^kszosc pol^czen pomystow nie ma wartosci. Dlatego warto si? nauczyc sposobow rozpoznawania, jakie pomysly zasluguj^ na l^cze-nie. Wyjasnienie jednej z takich metod znajdziesz w nast?pnej sekcji. Dalsze rozdzialy zawieraj^ wi?cej wiadomosci na ten temat.

PODSUMOWANIE L^czenie istniej^cych pomysiow w nowe kombinacje moze bye zro-dlem pozytecznych rozwi^zan i wynalazkow. Frosty wariant tej metody polega na pol^czeniu dwoch lub wi?cej przedmiotow w jednq rzecz} kto-ra ma zalety, jakich brak poszczegolnym przedmiotom. Kluczem do skutecznego odnajdywania przydatnych kombinacji jest nauczenie si? rozpoznawania, ktore koncepcje zasluguj^ na polaczenie; jest to umiej?t-nosc wyjasniona w nast?pnej sekcji i dalszych rozdzialach.

Cwiczenie 1. Wyobraz sobie, ze l^czysz dwa rodzaje telefonow w je-den, ktory b?dzie wygodniejszy od kazdego z wyjsciowych typow; te ro dzaje to:

99

Jesli utknaies, oto kilka sugestii, ktore mogq ci pomoc: Sprobuj lepiej zrozumiec sytuacje, co opisano w rozdziale 8, zatytulowanym ,,Wlasciwe rozumienie problemu". Moze ci to umozliwic uzyskanie jakiegos przeoczonego, a bardzo waznego spostrzezenia.

Zastosuj narz?dzia opisane w rozdziale 3, ,,Ponowne rozwazenie wlasnych celow".

Wez pod uwag?, ze kazde z uwzgl?dnionych przez ciebie wyjsc moze zawierac elementy dobrego rozwi^zania i ze mozesz stworzyc lepsze rozwi^zanie wybierajqc z nich najlepsze cechy i Iqczqc je w jedna^ calosc.

To narzedzie przedstawiono w sekcji ,,Wybor przez eliminacj? z zachowaniem wartosciowych cech" rozdzialu 4, zatytulowanego ,,Szukanie nowych mozliwosci". Rozdzial ten wykorzystuje narz?dzia opisane w sekcji ,,L^czenie pomyslow" (rowniez w rozdziale 4) i ,,Wl%czanie korzystnych cech innych pomyslow" (rozdzial 5, ,,Udoskonalanie pomystow").

Dotrzyj do swoich nieswiadomych mysli, jak to wyjasniono w sekcji ,,Wykorzystywanie myslenia nieswiadomego do dokonania nowych spostrzezen" (rozdzial 6, ,,R6zne sposoby myslenia"), zeby si? przekonac, czy twoja nieswiadomosc juz ustalila to, czego jeszcze nie wie twoj swiadomy umysl.

Odloz problem na bok i wroc do niego pozniej ze swiezym umyslem.

Pozostala cz^sc tego rozdzialu zapozna ci? ze sposobami przezwyci?- zania oporu innych wobec nowych rozwi^zan; jednakze zadne z pre-zentowanych narz^dzi nie zdola przezwyci?zyc niedostatkow samego rozwi^zania.

PODSUHOWANIE Jezeli masz jakiekolwiek zastrzezenia wobec projektu, ktory zamie- rzasz zrealizowac, wstrzymaj si? z t^ realizacj^ - jeszcze nie zakonczyles procesu tworczego. Jesli jednak twoje rozwiazanie mialoby polozyc kres cierpieniu, nie powoduj^c jednoczesnie nowego bolu, to moze warto pod-j^c ryzyko.

Jesli zas stworzyles rozwiazanie, do ktorego nie masz zadnych zastrzezen, jestes gotow do dzialania!

264 POSTEPOWANIE WOBEC KRYTYKI

Krytyka, sluszna czy niesluszna, jest nieunikniona, wi?c spodziewaj si?, ze twoje tworcze rozwiazania b?d^ krytykowane.

Historia jest pelna przykladow innowacji, ktore na poczqtku byly bardzo krytykowane, a potem zyskaly wielkie uznanie. Oto kilka takich przypadkow.

Wielu renomowanych chemikow poczqtkowo mocno si? sprzeciwialo idei ukladu okresowego pierwiastkow stworzonej przez Mendelejewa.

Pierwszemu statkowi parowemu w Stanach Zjednoczonych, zbudowanemu przez Roberta Fultona, nadano przydomek ,,szalenstwo Fultona".

Przeklady Biblii na j?zyki dost?pne dla ogolu wiernych poczatkowo powszechnie przyjmowano z oburzeniem.

Od wynalezienia szampana przez Doma Perignona (w 1714 r.) musialo uplyn^c 56 lat, nim Francuzi uznali, ze ten napoj im smakuje.

Ksiqzka kucharska Fannie Farmer, zatytutowana Boston Cooking School Cook Book, byla z pocz^tku uznawana za bardzo kontrowersyjnaj poniewaz uzywala takich miar jak jedna filizanka zamiast jedna garsc.

Firma Eastman-Kodak odrzucila stworzony przez Edwina Landa pomysl aparatu fotograficznego natychmiast dajqcego odbitki. W tej sytuacji Land zalozyl wlasne przedsi?biorstwo, Polaroid, ktore stalo si^ powaznym rywalem Kodaka.

Te. list? mozna by ciajna/: i ciqgn^c, ale juz chyba wiesz, o co chodzi. Przewaznie pomysl b?dzie dopoty krytykowany, dopoki nie ujawni si? jego wartosc. Jak powiedzial Mark Twain: ,,Czlowiek majacy jakis orygi-nalny pomysl jest wariatem, dopoki ten pomysl nie odniesie sukcesu".

Dlaczego ludzie przeciwstawiajq si? zmianom? Oto kilka typowych powodow: Zmiana niesie ryzyko, ze nastqpi pogorszenie zamiast polepszenia.

Wprowadzenie zmiany zawsze wymaga wysilku umyslowego, a cz?sto rowniez fizycznego.

Niektorym ludziom nie przeszkadza istniej^ca sytuacja. Zazwyczaj pro blem musi stac si? naprawd? nieznosny, zeby ludzie zacz?li si? interesowac wprowadzeniem zmian.

265

mozliwe, poniewaz jeden produkt moze bye przedmiotem wielu roz- nych patentow, w tym i takich, ktore nie naleza^ do ciebie.

Innymi slowy, kiedy dokonasz jakiegos wynalazku, musisz dodatko-wo poswi?cic czas i pieni^dze, zeby czerpac z niego zyski.

Bracia Wright podali do sa_du osoby naruszaj^ce ich prawa patentowe do samolotu. Wydali mas? pieni?dzy na pokrycie oplat sa_dowych i stra-cili wiele czasu podczas rozpraw. Wilbur Wright zmarl, zanim najwaz-niejszy proces zostal rozstrzygni?ty - na ich korzysc.

Mimo istnienia tych przeszkod, niektorzy wynalazcy zostaja^ boga-czami. Jednakze czasami dzieje si? tak z zupelnie innych powodow, niz oczekiwano.

Robert McCormick wynalazl zniwiark?, a jego syn, Cyrus McCor- mick, opatentowal jaj zaczaj: jej sprzedaz i stal si? bogaty. Jednak duza cz?sc jego dochodow wynikala z nowego sposobu placenia za zakupy -dzis nazwalibysmy to ratami miesi^cznymi - i z rozwini^cia sieci przed-stawicieli handlowych. Inaczej mowi^c, waznymi skladnikami jego suk-cesu finansowego byly innowacje w zakresie marketingu.

Tak, niektorzy wynalazcy rzeczywiscie duzo zarabiaj^ na swoich wy- nalazkach. Ale czy s^ w ten sposob wynagradzani za trud wlozony w stwo-rzenie i udoskonalenie swojego pomyslu, czy za wysilek konieczny do pokonania przeszkod prawnych, finansowych i marketingowych?

Oprocz juz wymienionych przeszkod wynalazca moze napotkac, miยง- dzy innymi, nastejjuj^ce trudnosci: Nie jestes sam w poszukiwaniu wynalazku. 14 lutego 1876 r. Alexander Graham Bell wystajnl o patent na wynaleziony przez siebie telefon.

Kilka godzin pozniej do urz^du patentowego przybyl Elisha Grey, ktory rowniez chcial opatentowac telefon.

Zazwyczaj firmy nie b?d^ chcialy nawet si? zapoznac z twoim wynalazkiem, dopoki nie podpiszesz umowy mowi^cej, ze nie b?dq zobowi^zane do zaplaty za ten pomysl. Taka umowa chroni je przed nieslusznym pozwaniem do s^du za skopiowanie twojego wynalazku, gdyby przypadkiem juz same pracowaly nad podobnym rozwi^zaniem.

Cz?sto nawet rewelacyjny wynalazek nie zostaje doceniony za pierwszym razem. To zadziwiaja_ce, ale niewiele osob traktowalo lataj^ca. maszyn? braci Wright jako cos, co moze miec wartosc nie tylko zabawki.

300 Im bardziej wartosciowy jest wynalazek, tym wi^cej czasu, wysilku i pieni^dzy beda^ gotowi poswiecic rywale na znalezienie legalnych sposobow obejscia lub podwazenia twojego patentu.

Patent daje prawny monopol jedynie w panstwie, ktore go wydalo.

To tylko niektore z wyzwan, jakie czekaja^ wynalazce probuja,cego cia,- gna.c zyski ze swego wynalazku. Sa_ tez inne, ale juz wiesz, o co chodzi. Przyszle zmiany systemu prawnego moze kiedys ulatwia^ indywidualnym wynalazcom dzielenie sie uzytecznymi pomyslami z innymi, a takze zy-skanie uznania i, bye moze, wynagrodzenia za swoje pomysly. Na razie istnieja_ce przeszkody stanowia. dodatkowe wyzwanie.

Jezeli chcesz mice zyski z wynalazkow, szukaj ich! Jest to calkiem mozliwe. Ale nie zakladaj slepo, ze swiat nie moze si? doczekac, zeby wynagrodzic ci? fmansowo za twoje tworcze dokonania.

Na szcz^scie zyski finansowe nie 53 jedynym powodem dokonywania wynalazkow. Taka dzialalnosc moze bye milyrn zaj?ciem uprawianym dla wlasnej przyjemnosci. Mozesz na przyklad skonstruowac now^ zabawk? dla swoich dzieci albo zrobic cos, co rozwi^ze jakis domowy problem.

Jezeli zastosowanie swojego wynalazku ograniczysz do osobistego uzyt-ku w domu, to kwestie prawne zwia,zane z patentami nie b?da_ wchodzic wgr?.

Dokonuj^c wynalazkow dla przyjemnosci, odnosisz dodatkow^ ko- rzysc. Zyskujesz bowiem doskonal^ okazj? do cwiczenia umiejetnosci tworczego rozwi^zywania problemow.

Tworzenie niewielkich obiektow jest szczegolnie wartosciowe jako zaj^cie dla dzieci, poniewaz umozliwia im praktyk? w stosowaniu pod- stawowych umiejetnosci tworczego rozwi^zywania problemow w od-niesieniu do przedmiotow, ktore dziecko moze zobaczyc, wzia,c w r^k? i zrozumiec.

Nawiasem mowia.c, to wlasnie dzi^ki prostym wynalazkom poznalem jako dziecko niektore z narz^dzi opisanych w tej ksia,zce.

PODSUMOWAHIE Jest wiele okazji do dokonywania wynalazkow na wlasne potrzeby. Ciesz sie tworzeniem rzeczy,

ktore dot^d nie istnialy (przynajmniej we-dlug twojej wiedzy) i obserwowaniem ich dzialania.

Jezeli jestes przekonany, ze stworzyles cos, co moze przyniesc pozy- tek wielu osobom, a do tego masz przedsiebiorcza, nature, zastanow si?, 301

czy nie sprobowac pokonac przeszko d fmansowych, prawnych i marke-tingowych, by uzyskac korzysci materialne ze swojego wynalazku.

Cwiczenie 1. Zaprojektuj nowe okulary- albo dostosuj juz istniej^ce - w taki sposob, zeby daltonista mogl rozpoznac kolor przedmiotu,-na ktory patrzy. (Wskazowka: najpierw dokladnie poznaj mechanizm, dzie-ki ktoremu oko rozpoznaje kolory).

ORGANIZOWANIE SESJI GRUPOWEGO TWORCZEGO ROZWIAZYWANIA PROBLEMOW

Wspoldzialanie z innymi osobami przy tworzeniu tworczych pomy- slow moze przyniesc wi?ksze i lepsze skutki niz praca indywidualna. Poza tym, przy wlasciwym podejsciu, moze to bye bardzo sympatyczne!

Sesje grupowe tworczego rozwiazywania problemow (czasami nazy- wane burzq mozgow) mozna organizowac w sposob oficjalny lub prywatny. Sesje oficjalne odbywaj^ sie na ogol w przedsiebiorstwach i organizacjach rz^dowych, podczas gdy sesje prywatne zawi^zuj^ si? spontanicznie w gronie przyjaciol. Do pierwszej kategorii nalezy tez nowa metoda wy-korzystania sieci komputerowych, la_cz^cych uczestnikow nie przebywa-j^cych rownoczesnie w tym samym pomieszczeniu. Wiekszosc uwag w tej sekcji odnosi si? do wszystkich rodzajow sesji grupowych.

Glowna przyczyna faktu, ze myslenie grupowe moze podsun^c po- mysly, ktore inaczej by si? nie pojawily, tkwi w tym, ze kazdy z uczestnikow ma inne nawyki myslowe. Korzysci plynqce z roznorodnosci nawykow myslowych wyjasniono w sekcji ,,Wyobrazanie sobie, co ktos inny moglby zaproponowac" w rozdziale 6, ,,R6zne sposoby myslenia". Inna zaleta takiej metody polega na tym, ze dost?pny zasob wiedzy i do-swiadczenia jest duzo wi?kszy niz w przypadku jakiejkolwiek pojedyn-czej osoby.

Najwi?ksz3 przeszkod^ w mysleniu grupowym moze bye brak wspol- pracy. Pozostala cz?sc sekcji opisuje sposoby pokonywania lub przynaj-mniej minimalizowania tej przeszkody.

302 Do powaznego braku wspolpracy dochodzi woczas, gdy ktorykolwiek z cztonkow grupy krytykuje niedoskonale pomysfy. Tworcze pomysiy s^ latwym celem krytyki, poniewaz pojawiaj^ si? w surowej, niedoskonalej postaci, maj^cej wiele wad i niedostatkow.

Zamiast reagowac krytycznie na pomysiy obarczone usterkami, nale- zy je oceniac, wskazuj^c ich zalety i wady. Zalety i wady powinno si? omawiac oddzielnie, tak jak to robisz w odniesieniu do wlasnych pomy-slow. Chodzi o to, zeby surowe pomysty udoskonalic przez modyfikacje, ktore zachowaja_ ich zalety, a jednoczesnie usuna^ wady. Mozna tez zapo-zyczac wartosciowe cechy z niepraktycznych pomyslow i wt^czac je do innych, bardziej obiecuj^cych koncepcji. Natomiast

l^czenie zalet i wad w jedn^ ocen? ,,dobry" lub ,,zly" nie pozwala na osi^gni^cie zadnych kon-kretnych korzysci podczas danej sesji.

Jezeli ktos nie potrafi si? powstrzymac od krytykowania, lepiej nie zapraszac go na nastepne sesje.

Jezeli jakas osoba krytykuje jeden z twoich pomystow, mozesz jej dyplomatycznie przypomniec, ze surowe pomysiy cz?sto mozna prze-ksztalcic w cos lepszego albo wykorzystac jako bodziec do stworzenia bardziej udanych koncepcji. Mozesz na przyklad powiedziec: ,,Wprawdzie to, co zaproponowalem, nie jest praktyczne, ale gdyby byla metoda, zeby uczynic to bardziej uzytecznym, chyba rozwi^zalibysmy problem". ,,Tak, ten pomysl jest niepraktyczny, ale przedstawiam go z nadziejaj ze moze zasugerowac komus cos podobnego, tyle ze lepszego".

Podczas oficjalnych sesji grupowego rozwiajzywania problemow jest zwykle osoba przewodniczqca obradom, ktora moze ustanowic zasad? zabraniaj^c^ krytyki. Jezeli przyjmie si? takie podejscie, to kazdy moze powiedziec: ,,Byla umowa, ze nie krytykujemy", ilekroc zajdzie taka po-trzeba. Jednakze taka metoda ma pewne ograniczenia, poniewaz krytyka jest podobna do wskazywania slabych punktow, co czasami bywa koniecz-ne jako cz?sc udoskonalania pomyslu. Na przyklad przypuscmy, ze ktos mowi: ,,Ta koncepcja ma taka^ wade, ze nie sprawdza si? w odniesieniu do duzych grup ludzi. Jak mozemy ja. zmodyfikowac, zeby usun^c t? niedo-skonalosc?". Czy pierwsze z tych dwoch zdan mozna nazwac krytykq? Bye moze. Ale czy cala. wypowiedz tej osoby trzeba uznac za krytyk?? Nie. 303 Podczas oficjalnych sesji skionnosc do krytykowania mozna ograni- czyc, jesli prowadza_cy przeprowadzi rozgrzewk?, wykorzystuj^c cwicze-nie podobne do podanego na koncu sekcji ,,Szukanie zalet w surowych pomyslach" w rozdziale 2, ,,Przyjmowanie nowych pomyslow". Chodzi 0 to, zeby zaproponowac jakis niema_dry i smieszny pomysl jako rozwiqzanie zupelnie innego problemu i poprosic wszystkich o wskazanie zalet tej nierozs^dnej idei. Wysluchawszy wielu pozytywnych opinii o koncepcji, ktora niew^tpliwie jest obarczona wadami, uczestnicy b?d^ bardziej skorzy do ujawniania swoich pomyslow, oczekuja_c, ze nie spotkaja_ si? one z krytyk%.

Jesli uda si? zlikwidowac grozb? krytykanctwa, to nie tylko wszyscy poczuja^ si? swobodnie, ale i nikt nie b?dzie mial potrzeby rozpoczynania swojej propozycji od slow: ,,Wiem, ze to glupio zabrzmi i pewnie si? nie sprawdzi, ale przypuszczam, ze...".

Podczas sesji grupowych moze tez pojawic si? inny problem - uczestnicy moga^ starac si? przypisac sobie autorstwo najlepszego rozwi^zania. W trakcie wspolnych obrad pomysly ulegaja. wymieszaniu, wi?c zwykle trud-no jednoznacznie wskazac pojedyncz^ osob? jako autora trafnej koncepcji.

Pewnej grupie zlozonej z pi?ciu osob zlecono wynalezienie szczel-nego zapi?cia do skafandrow kosmicznych. W czasie sesji jedna z osob zaproponowala uzycie owada, ktory przeciajnie nitk? przez otwory w kazdym z bokow zapi?cia. Wi?kszosc ludzi odrzucilaby zaraz taki pomysl jako niepraktyczny, niem^dry i bezwartosciowy. Na szcz?scie czlonkowie grupy byli dostatecznie m^drzy, zeby natychmiast z niego nie zrezygnowac. Owad zasugerowal komus, zeby pomyslec o zastoso-waniu stalowego drutu w ksztalcie spr?zyny, ktory bylby obracany

1 w ten sposob przechodzilby kolejno przez wszystkie otwory na obu bokach zapi?cia. Bylo oczywiste, ze przesuwanie spiralnego drutu o jeden obrot na kazd^ par? otworow zajmowaloby zbyt duzo czasu. Ktos jednak wpadl na pomysl, ze mozna wykorzystac dwa spiralne druty, ktore b?d^ si? wzajemnie zaz?biac, a w srodek wsunqc sztywny drut, ktory pola_czy obie spirale, jak to pokazano na rysunku. Ktora z osob w tym przykladzie zasluguje na miano wynalazcy nowego zapi?cia do skafandrow kosmicznych? Ta, ktora zaproponowala, zeby wykorzystac owada? Ta, ktora zasugerowala wykorzystanie spiralnego drutu? A moze ta, ktora wpadla na pomysl uzycia dwoch spiralnych drutow i sztywnego drutu wsuwanego w srodek?

304 do jednej cz§£ci stroju

spirala przymocowana prosty drut wsuwany w srodek did potqczenia spiral spirala przymocowana do drugiej czijsci stroju

Podobnie jak w pilce noznej czy koszykowce to caly zespol jest tworc$ sukcesu. Ostateczne rozwiazanie wypracowane w grupie najcz?sciej sta-nowi kombinacj? elementow pochodz^cych z propozycji kilku ludzi, tak wi?c zwykle nie mozna uznac tylko jednej osoby za autora.

Podobny problem pojawia si?, kiedy ktos oswiadcza, ze ,,jego" pomy-slu nie nalezy l^czyc z innymi koncepcjami. Przemilczanym glosno celem jest tu zachowanie czystosci pomyslu, zeby

potem, jesli si? go wybierze do realizacji, autor mogl dumnie powiedziec: ,,To moj projekt!". Z takim egocentrycznym podejsciem mozna sobie zazwyczaj poradzic, przypomi-najqc tej osobie, ze celem grupy jest rozwiazanie problemu, a nie kreowa-nie bohaterow. Czlonkowie grupy, ktorzy nie chc$ si? podporz^dkowac takiej hierarchii celow, moga^ oczekiwac, ze nie zostana^ zaproszeni na nast?pne spotkania.

Mozna by jeszcze wi?cej powiedziec o metodach przyjmowania i do-skonalenia tworczych pomyslow w grupie, ale 53 one bardzo zblizone do metod odnoszqcych si? do pracy indywidualnej. Jesli wi?c jestes powaz-nie zainteresowany poprawq sposobow pracy podczas sesji grupowych, przeczytaj nast?pujqce rozdzialy, zwracajqc szczegoln^ uwag? na mozli-wosci zastosowania narz?dzi tworczego rozwiqzywania problemow w sy-tuacjach grupowych: ,,Przyjmowanie nowych pomyslow" ,,Ponowne rozwazenie wlasnych celow" ,,Szukanie nowych mozliwosci" ,Jeszcze o zastanawianiu si? nad celami".

20 - Pomyst na kazd^ okazj?

305

Podczas lektury tych rozdzialow zastap wyobrazenie jednostki ucz^-cej si?, jak bye tworczaj obrazem grupy ludzi dazqcych do kreatywnosci. W obu wypadkach maj^ zastosowanie te same zasady.

PODSUMOWANIE Wartosc myslenia grupowego w pelni docenisz dopiero wtedy, kiedy go sprobujesz. Jesli sesja przebiegnie w duchu wspolpracy, b?dzie efek-tywna i przyjemna.

Krytyk?, ktora tlumi grupowego ducha tworczego, mozna ograniczyc, skupiaj^c si? w ocenie pomyslow na ich zaletach i wadach, a nie wyraza-jac opinii, czy cos jest dobre lub zle.

Dqzenia do przypisania sobie au-torstwa pomyslow nie uwzgl?dniaj^ faktu, ze w mysleniu grupowym dochodzi do wymieszania koncepcji.

ZACHECANIE DZIECI DO TWORCZEGO ROZWIAZYWANIA PROBLEMOW fW Kiedy tylko nadarza si? okazja, zach?caj dzieci do tworczego rozwiq- zywania problemow.

Malych dzieci nie trzeba uczyc myslenia tworczego. Z natury s^ kre- atywne. Przyjrzyj si? zabawom dzieci w wieku od mniej wi?cej dwoch do siedmiu lat, a zobaczysz, jak wyobrazajq sobie samolot tam, gdzie ty do-strzegasz tylko skrzynki, i jak bawia^ si? w szkol?, poslugujac si? wyima-ginown^ tablic^ i nie istniejacymi lawkami. Kreatywnosc i wyobraznia przychodzq w sposob naturalny. Ale szybko uczy si? dzieci, zeby przesta-ly myslec tworczo. Slysza; ,,To niem^dry pomysl" albo ,,Ale to si? nie uda". Dorosli oceniaj^ dzieci swoj^ miarq, a dzieci?ce pomysly s^ zwykle obarczone bl?dami.

Jesli jakis chlopiec wpadnie na pomysl uzycia promieni lasera do t?- pienia komarow, nie b?dzie sobie zdawac sprawy z jego niewykonalnosci spowodowanej trudnosci^ wykrycia komarow i dokladnego wycelowania promienia laserowego, nie mowiac juz o wysokich kosztach potrzebnej do tego energii elektrycznej. Jednak wyjsciowy pomysl jest tworczy (jesli chlopiec nie

zaczerpnql go od kogos innego). Kiedy slyszymy, ze dzieci tworczo myslaj mozemy je zach?cic, mowiac: ,,To sprytny pomysl" albo ,,Podoba mi si? sama idea, ale ma pewne wady". Takie komentarze oddzielaj^ twor306 czy wklad od niepraktycznego charakteru danej koncepcji i jasno poka- zuJ3, ze tworcze myslenie ma wartosc. Jednakze nie przesadzaj z pochwala-mi - niezasluzony podziw podwaza znaczenie zasluzonego uznania.

Spogla.daja.c wstecz na wlasne doswiadczenia, widz? teraz, ze nie stra- cilem umiejetnosci tworczego myslenia dzi?ki temu, iz zachowywalem swoje pomysly dla siebie. Szybko zrozumialem, ze opowiadanie o twor-czych myslach wywoluje krytyke. Na szcz?scie pojajem, ze nie musz? przestac myslec tworczo - wystarczy, ze przestan? ujawniac swoje pomysly. W miar? jak poprawialo si? moje rozumienie swiata, pomysly stawa-ly si? bardziej praktyczne.

Oprocz zach?ty dzieci potrzebuj^ okazji do wykorzystywania umie- JStnosci rozwiqzywania prawdziwych problemow. Mogloby si? wydawac, ze prace zadawane uczniom do domu zapewniq im odpowiednia, prakty-k?, ale wi?kszosc szkolnych problemow zostala juz rozwi^zana niezliczo-n^ ilosc razy przy uzyciu utartych sposobow. Zamieszczona na stronie 308 tabela wyraznie pokazuje roznice mi?dzy problemami szkolnymi a ta-kimi, jakie wyst?pujq w prawdziwym zyciu. Kiedy si? uwzgl?dni te roznice, typowe problemy szkolne lepiej chyba okreslic jako cwiczenia, zadania, pytania i zagadki.

Przypomnij sobie z rozdzialu 1, zatytulowanego ,,Otwieramy skrzyn- k? z narz?dziami", ze jeden z powodow obecnosci slowa tworczy w wyra-zeniu tworcze rozwiqzywania problemow polega na tym, zeby podkreslic, iz wyraz problem odnosi si? do problemow napotykanych w zyciu, a nie takich, z jakimi mamy do czynienia w szkole.

Ironia losu sprawia, ze przez to, iz szkoly nie ucza, dzieci rozwiqzywa nia prawdziwych problemow, firmy i organizacje rzqdowe muszq finan-sowac prace badawcze maj^ce ,,nauczyc" komputery metod symulacji zaawansowanych operacji myslowych, takich jak rozwi^zywanie problemow. Ironia jest tym silniejsza, ze szkoly koncentrujq si? na nauczaniu umiej?tnosci dost?pnych dla komputerow, na przyklad zapami?tywania faktow, wykonywania dzialan arytmetycznych, rozpoznawania zle napi-sanych slow i znajdowania bl?dow gramatycznych w tekstach. W pew-nym sensie chodzi tu o wprowadzanie sztucznej inteligencji do umyslow dzieci i proby wprowadzenia prawdziwej inteligencji do komputerow.

Jakie sa. skutki niezapewniania dzieciom praktyki w rozwi^zywaniu prawdziwych problemow?

Szefowie firm wiedzaj jak trudno znalezc pra-cownikow, ktorzy potrafi^ radzic sobie z dotychczas nie rozwi^zanymi 307 Problemy szkolne Problem zostat juz wielokrotnie rozwia.zany przez wiele osob.

Motywacj a do rozwiazania problemu jest niska, poniewaz nie siยง nie stanie, jesli si? go nie rozwiaze.

Cel jest jasno okreslony. / Wszystkie potrzebne informacje sq dostepne.

Sa_poprawne oraz istotne.

Istnieja, zasady, ktorych przesttzeganie pozwala osiagnac pozadany wynik.

Problemy napotykane w zyciu Gdyby problem zostal juz rozwiazany, przestatby bye problemem.

Motywacja do rozwiazywania problemu jest wysoka, poniewaz niepozadana sytuacja b?dzie trwac, dopoki sie, go nie rozwiaze.

Sami musimy okreslic i sprecyzowac cele.

Informacje, jakimi dysponujemy, mog^ bye nieprawdziwe, nieistotne albo mog% wprowadzacw bia.d. Brakuje nam czesci potrzebnych informacj i.

Nie ma zadnych zasad, na ktorych mozna si? oprzec.

Zazwyczaj jest tylko jedno prawidlowe rozwiazanie.

Ktos moze ci powiedziec, czy twoje rozwiazanie jest dobre, czy zle. Jezeli istnieje kilka poprawnych rozwiazan, ktos moze ocenic twoj wynik.

Rozwiazanie zwykle jest gdzies zapisane, na przyklad na koncu ksiazki.

Problem zazwyczaj obejmuje tylko obiektywnie istniejace elementy, ktore mozna okreslic i zmierzyc.

Fakt istnienia problemu jest oczywisty. Cz?sto problem jest nawet oznaczony kolejnym numerem.

Jest wiele rozwiazan, a zadne z nich nie jest w oczywisty sposob lepsze od pozostarych.

O ile wiesz, nikt niepotrafi powiedziec, czy twoje rozwiazanie sie sprawdzi ani czy jest najlepsze z mozliwych.

Trzeba stworzyc nowe rozwiazanie. Gdyby rozwiazanie juz istniato, to nie byloby problemu.

Problem obejmuje niejednoznaczne informacje oraz preferencje, interpretacje i odczucia roznych ludzi.

Czasami fakt istnienia problemu pozostaje mato widoczny do czasu, az ktos znajdzie rozwiazanie.

308

problemami, oraz ile kosztuje ich zatrudnienie. Co gorsza, dzieci si?, ze ktos inny rozwia,ze za nie ich problemy; przez to staJQ si? podatne na manipulacj? ze strony ludzi, ktorzy obiecaja, im uwolnienie od klopo-tow. W szerszym kontekscie warto sobie przypomniec, ze Adolf Hitler doszedl do wladzy dzi?ki obietnicy rozwia,zania wielu problemow, z jaki-mi Niemcy mialy do czynienia po pierwszej wojnie swiatowej.

Jesli wi?c sp?dzasz sporo czasu z dziecmi, pomoz im osiqgnqc spraw- nosc w tworczyra rozwi^zywaniu problemow, robiac z nimi to samo, co czynisz, zeby uaktywnic wlasne umiej?tnosci tego typu: Dostrzegaj zalety w ich surowych pomyslach.

Przyjmuj z zainteresowaniem ich sugestie dotyczqce radzenia sobie w sytuacjach, gdzie nie ma slusznych ani nieslusznych odpowiedzi.

Zach^caj je do tworzenia rzeczy, ktore jeszcze nie istniejaj ale ktore moglyby dzialac.

Pozwalaj im w poczqtkowej fazie myslec idealistycznie.

Zgodz si?, zeby zachowywaly swoje tworcze pomysly dla siebie, jesli b?d^ mialy na to ochot?.

PODSUMOWANIE Ilekroc masz okazj?, zach?caj dzieci do tworzenia tworczych rozwi^- zan prawdziwych problemow. Takie umiej?tnosci b?d^ im potrzebne bar-dziej niz poprzednim pokoleniom.

Cwiczenie 1. Jezeli organizujesz dzieciom zabaw?, postaraj si? posta-wic im zadanie osiajni?cia czegos konkretnego, prostego i zwiqzanego z ruchem, co mozna wykonac na wiele sposobow - na przyklad, niech si? zastanowia^ jak przemiescic okrqgly magnes z jednego konca pokoju na drugi.

Wyraz entuzjazm dla ich koncepcji. Pozwol im zaraz wyprobowac nowe pomysly.

309 UCZENIE TWORCZEGO ROZWIAZYWANIA PROBLEMOW Istnieje coraz wieksze zapotrzebowanie na nauczanie i tworczego roz- wia_zywania problemow podczas roznych kursow i seminariow. Dzieje si? tak dlatego, ze szkoly oraz przedsi?biorstwa coraz bardziej zdaja, sobie spraw? z tego, ze dzieci i dorosli musza. wiedziec, jak rozwia_zywac problemy napotykane w zyciu, a nie tylko problemy akademickie, maja.ce juz ustalone poprawne rozwiqzania.

Jezeli masz doswiadczenie nauczycielskie, mozesz sam sprobowac poprowadzic taki kurs. Jesli budzi twoje obawy mysl, ze musisz bye tworczym geniuszem potrafia.cym znalezc wspaniaie rozwia,zanie kazdego pro-blemu, odpr?z si?. To nie jest konieczne.

Nauczanie tworczego rozwiqzywania problemow rozni si? od ucze-nia konwencjonalnych przedmiotow, takich jak j?zyk ojczysty, biologia czy matematyka. Nauczyciele tradycyjnych przedmiotow musza, bye ekspertami znaja_cymi wlasciwe odpowiedzi na wi?kszosc pytan zwiqza-nych z dana, dziedzina.. Natomiast nauczyciel tworczego rozwiqzywania problemow powinien umiec ulatwiac prace uczniom. Nie musi natych-miast odpowiedziec na pytanie: ,Jak rozwia.zac ten problem?", ale ma dostatecznie dobrze rozumiec umiejetnosci potrzebne przy tworczym rozwiqzywaniu problemow, zeby moc wytlumaczyc, w jaki sposob je wy-korzystac w roznych rodzajach problemow.

Co jeszcze jest potrzebne?

Zarazliwy entuzjazm dla tworczego rozwia_zywania problemow.

Umiej?tnosc szybkiego dostrzegania zalet w tworczych pomyslach uczniow pozwalajqca na formulowanie zach?caja_cych komentarzy w rodzaju: ,,To jeszcze jedno mozliwe podejscie" lub ,,Kto widzi zalet? zawart^ w koncepcji Mary?". Dzi?ki temu unika si? zdan typu: ,,No tak, to nie nie da, ale dobrze, ze probowales".

Brak sklonnosci do irytacji, dzi?ki czemu ton nauczyciela jest zgodny z wyglaszanymi opiniami. Krytyczna nuta w glosie moze przekazac negatywnq opini? nawet wtedy, gdy nie padna. zadne slowa krytyki.

Wysoka samoocena. To powstrzymuje nauczyciela od rywalizacji z uczniami polegajqcej na pokazywaniu, ze potrafi wpasc na pomyslowe i praktyczne rozwiqzanie przed nimi.

Szerokie zainteresowania. To poszerza mozliwosc doboru przykladow i bardziej odpowiada roznorodnosci problemow wybieranych przez uczniow do cwiczen.

310

Podstawowa^ rol^ takiego nauczyciela jest zapewnianie mozliwosci cwiczenia konkretnych technik tworczego rozwiazywania problemow. Przy wyborze cwiczen i problemow do rozwiazania staraj si?, zeby zain-teresowaly one uczniow. Dlatego czasami warto im polecic, zeby wybrali cos, co ich osobiscie interesuje (zwroc uwag?, ze problem, ktory kogos osobiscie interesuje, wcale nie musi bye problemem osobistym).

Dobieraj^c material nauczania, nie nalezy si? rozpraszac przez kon- centrowanie uwagi na terminologii uzywanej do mowienia o tworczym rozwiqzywaniu problemow. Znajomosc terminologii to nie to samo, co umiej?tnosc rozwiazywania problemow. Uczniowi naprawd? potrzebne jest rzeczywiste rozwia^zywanie problemow i zdobywanie praktyki dzi?ki rozwiqzywaniu cwiczen.

Jezeli trzeba wystawiac oceny, unikaj pokusy wykorzystywania pisem- nych testow, w ktorych

mozna podac dobre lub zle odpowiedzi. Takie sprawdziany powodujaj ze zamiast rozwijac sprawnosci myslenia wyzsze-go rz?du (takie jak tworcze rozwi^zywanie problemow) kladzie si? nacisk na rozwijanie sprawnosci myslenia nizszego rzedu (takich jak znajomosc ortografii czy arytmetyka), ktore mozna programowac w komputerach.

B^dz tworczy w sprawdzaniu post?pow uczniow i wystawianiu ocen. Na przyklad, mozesz polecic kazdemu uczniowi, zeby sam wystawil so-bie ocen?, a potem uzasadnil swoja. propozycj? (jest to zastosowanie me-tody, ktora^ poznales w sekcji ,,Uczenie si? od ludzi, ktorzy rozumieja," w rozdziale 8, ,,Wlasciwe rozumienie problemu")- Mozesz tez poprosic uczniow o sporz^dzenie schematu mozliwych podejsc do zagadnienia wy-stawiania ocen, a innym razem postawic im zadanie udoskonalenia jed-nej z tych mozliwosci. Jesli zapomniales, czego si? nauczyles w sekcji ,,Elastycznosc zamiast standaryzacji" (w rozdziale 9, ,Jeszcze o zastana-wianiu si? nad celami"), zastanow si? nad stosowaniem roznych metod oceniania w odniesieniu do roznych uczniow. Jezeli ktoras z tych suge-stii wydaje ci si? niewlasciwa, wez pod uwag?, ze: Standaryzowane testy pisemne bylyby mniej sprawiedliwe, poniewaz nie sprawdzalyby umiej?tnosci tworczego rozwiazywania problemow.

Stopnie stanowiq przyklad nadmiernie uproszczonego myslenia jednowymiarowego, jak to objasniono w sekcji ,,Dostrzeganie braku wzajemnych zaleznosci mi?dzy wielkosciami" w rozdziale 7, ,,Myslenie kategoriami wielkosci". Ocena to pojedyncza wielkosc, ktora musi obmi?dzy innymi, nast?puja_ce wielkosci: obecnosc, zdolnosc zapa311

Zamykamy skrzynke z narzed/iami

W tym rozdziale znajdziesz: Przypomnienie najwazniejszych zagadnien.

Podzifkowania.

PRZYPOMNIENIE NAJWAZNIEJSZYCH ZAGADNIEN Nie jest mozliwe podsumowanie tresci calej ksia,zki, ale mozna przed- stawic list? niektorych zagadnien, o ktorych czytales: Slowo problem, w znaczeniu tu uzywanym, odnosi si? do sytuacji, w kto rych jest miejsce na poprawe, - nawet jesli normalnie takiej sytuacji nie okreslilibysmy mianem problemowej.

Wykorzystuj narz?dzia tworczego rozwia,zywania problemow w dowolnej kolejnosci. Nie traktuj kolejnosci ich prezentacji w ksi%zce jako

wskazowki, w jakim porzqdku nalezy je stosowac w praktyce. Nie istnieje zadna zalecana sekwencja krokow przy tworzeniu rozwiqzania.

Kiedy jakis nowy pomyst przyjdzie ci do glowy, poszukaj jego zalet.

Badz tez przygotowany na to, ze taki pomysl wymaga udoskonalenia.

Udoskonalaj pomysly, usuwaj^c ich wady przy jednoczesnym zachowaniu zalet. Pami?taj, ze kreatywnosc, pomyslowosc i generalna ocena pomyslu (dobry lub zly) z jednej strony, a zalety i wady z drugiej, to zupelnie inne sprawy.

Opracuj schemat dost?pnych ewentualnosci (na papierze lub w glowie), klada_c nacisk na znajdowanie nowych kategorii. Wykorzystaj schemat do ustalenia przeoczonych mozliwosci i do znalezienia pomyslow, ktore mozna pol^czyc ze soba^ by powstaly lepsze rozwia,zania.

313

• Kiedy l^czysz ze soba_ pomysly, bierz z kazdego to, co najlepsze. > Przeprowadz selekcj?, posluguja_c si? metoda, eliminacji z zachowaniem wartosciowych cech.

Konkretnie mowia.c, zanim zdecydujesz, ze nie skorzystasz z jakiegos pomyslu, wybierz z niego zalety i wlqcz je do po-zostafych koncepcji.

Aby pobudzic tworcze pomysly, szukaj wgla_du - to znaczy swiezego spojrzenia ujawniaja_cego tworcze mozliwosci. W tym celu mysl w sposob odbiegajqcy od utartych schematow, staraj si? lepiej sobie uswiadomic wlasne cele i zdobyc lepsze zrozumienie sytuacji, ktora_ chcesz poprawic.

Aby myslec niestandardowo: Nie ograniczaj si? do myslenia slowami i liczbami.

Mysl poj?ciami. Poj?cie mozna okreslic jako podobienstwo w roznicy. Zbieraj uzyteczne poj?cia, gdzie tylko si? da.

Mysl wizualnie. Posluguj si? formami graficznymi, zeby pobudzic myslenie obrazowe.

Rozwijaj swoje oceny intuicyjne. Ulatwiaj sobie dotarcie do ocen intuicyjnych przez pozbycie si? szumu myslowego.

Mysl kategoriami wielkosci. Zwtaszcza: Pami?taj, ze kazda wielkosc daje mozliwosc zmian.

Unikaj nadmiernego upraszczania wielkosci.

Pami?taj, ze ryzyko i wiele innych wielkosci ma nie tylko jeden wymiar.

Okreslaj kombinacje dwoch niezaleznych wielkosci rysujqc tabel?.

Dokonuj odpowiednich rozroznieii. Szukaja.c roznic, koncentruj si? na najbardziej adekwatnych, a nie na najbardziej oczywistych.

Nie zapominaj o podstawowych wielkosciach, szczegolnie o czasie, kierunku oraz przeciwienstwach pozytywny - negatywny i wyst?powanie - niewyst?powanie.

Aby lepiej zrozumiec swoje cele: Da.z w kierunku idealnego celu. Nie myl go jednak z fantazjami.

Zmierzaj raczej do celow pozytywnych niz do negatywnych.

Staraj si? da_zyc do celow koncowych. Bierz przy tym pod uwag? moz liwosc podejscia posredniego. Szczegolnie przydatne formy podejscia

posredniego to: zmiana kierunku, wzmacnianie, zasada dzwigni i post?powanie krok po kroku.

Podziel ogolny eel na wiele szczegolowych celow i ustal ich hierarchi? waznosci.

314

Ponownie zastanow si? nad punktem wyjsciem.

Zaoszcz?dz sobie wysilku stosujac pociajanie zamiast popychania.

Tworz rowniez rozwi^zania niematerialne.

B^dz w kazdej chwili gotow do ponownego rozwazenia swoich celow, szczegolnie kiedy zamierzasz zrezygnowac z jakiejs ewentualnosci tylko dlatego, ze nie pasuje ona do juz sformulowanego celu. • Aby lepiej zrozumiec sytuacj?, ktorq chcesz poprawic: Wykorzystaj swojq ciekawosc jako motywacj? do lepszego poznania sytuacji.

Ucz si? przez zdobywanie doswiadczenia i dzi?ki doswiadczeniom in nych osob.

Przeprowadzaj eksperymenty myslowe, celowo przesadzajqc, zeby okreslic skutki wprowadzenia zmian.

Przeprowadzaj bezpieczne eksperymenty i wyciajaj z nich wnioski.

Pami^taj, ze eksperymenty nie muszq bye przeprowadzane formalnie.

Unikaj nadmiernie uproszczonego myslenia asocjacyjnego. W tym celu musisz naprawd? zrozumiec, dlaczego i jak poszczegolne rzeczy l%cz^ si? ze sob^ - nie wystarczy poleganie na stereotypach myslowych.

Naucz si? rozumiec innych ludzi. Zwlaszcza zdaj sobie spraw? z wlasnych uczuc, zebys umial lepiej rozumiec uczucia i zachowanie in nych. > Aby w pelni udoskonalic rozwiajzanie: Tak dlugo je modyfikuj, az usuniesz wady, nie tracac zadnej z jego zalet.

Szukaj innych wad poza tymi, ktore si? rzucaj^ w oczy. Dla zapobiezenia stworzeniu nowego problemu przewiduj skutki negatywne.

Wzmocnij rozwi^zanie wl^czaj^c do niego zalety wyst^puj^ce w in nych pomyslach.

Uprose rozwi^zanie, nie mylac przy tym uproszczenia z lenistwem czy nadmiernym uproszczeniem.

Zapewnij most mi?dzy starym a nowym. Chociaz decyzja o dokonaniu zmiany jest zwykle nagla, to jednak sama zmiana nie musi bye raptowna.

Jesli to konieczne, stworz rozwi^zania pomocnicze. > Podczas realizacji tworczego rozwiazania: 315

Upewnij si?, ze twoje rozwiazanie naprawd? si? sprawdzi i nie b?dzie mialo zadnych skutkow negatywnych, ktore bylyby nie do przyjecia.

Traktuj krytyk? odpowiednio do jej charakteru. Reaguj na uzasadnione, konkretne uwagi krytyczne przez usuni?cie krytykowanej wady.

Jesli to konieczne, potraktuj realizacj? rozwiazania jako oddzielny problem z osobnym rozwiazaniem.

Postaraj si? przezwyci?zyc czyjs opor wobec swojego rozwiazania wyjasniaj^c, w jaki sposob rozmowca skorzysta z wprowadzenia tej zmiany.

Nasladuj odwag? zuchwalca, ale odrzuc jego pospiech; nasladuj tez precyzj? perfekcjonisty, ale odrzuc jego obsesj? na punkcie osia^ni?cia doskonalosci.

Badz cierpliwy i wytrwaly. • Przeksztalc techniki tworczego rozwiajzywania problemow w umieje> nosci myslowe, poswi?cajqc czas na stosowanie poszczegolnych narze-dzi do konkretnych problemow, ktore ci? interesuj% Niech umiej?tnosci tworczego rozwi^zywania problemow przynios^ ci wiele szans zyciowych i radosci!