De turbojet White Knight met het raketschip SpaceShipOne.
onderd veertig jaar geleden liet Jules Verne mensen naar de maan reizen. Vandaag is ruimtetoerisme een feit, voorlopig voor de superrijken en binnen een paar jaar voor gewone rijken. Toch geraken ook zij vooralsnog niet zo ver als de maan. Aan plannen nochtans geen gebrek. _ door
H
jan bosteels
Tot eind vorig jaar leek het niet goed te gaan met de bemande ruimtevaart. Al meer dan dertig jaar zette geen mens nog een voet op de maan. Het geldverslindende Nasa Space Shuttle-programma leidde tot de catastrofe met de Colombia. Door de inkrimping van het budget, de droom van Star Wars en enkele andere katers gingen de officiële ruimtevaartorganisaties zich toeleggen op verdere en onbemande missies. Maar naast logge en dure overheidsinstellingen heb je in de Verenigde Staten ook nog de geest van de pioniers. Echte venten die, nu het Westen is veroverd, alle bergen zijn beklommen en alle zeeën verkend, slechts één doel hebben: de ruimte koloniseren en er nog wat aan verdienen ook. Zo stond er een man op die beweerde met zijn SpaceShipOne de ruimtevaart veilig en betaalbaar te kunnen maken: de vliegtuigbouwer en privé-ondernemer Burt Rutan. Dat een man zonder overheidsfinanciering erin is geslaagd met hetzelfde toestel tot tweemaal toe een ruimtevlucht te maken en terug te keren, blijft spectaculair. Burt Rutan begon op zijn zevende houten vlieg-
18
4. Een kamer met uitzicht OP DE AARDE Reizen naar de maan
tuigjes te ontwerpen en beweert dat hij op zijn twaalfde het plan opvatte een raket te bouwen, toen hij Werner Von Braun op een Disneyland-tv-show zag uitleggen hoe de mens naar Mars zou reizen. Dat was in 1955, twee jaar voor Rusland de Spoetnik lanceerde, de onbemande kunstmaan die het officiële begin van het ruimtevaarttijdperk inluidde. De kleine Burt werd groot en ontwierp het ene vliegtuig na het andere, waaronder de Voyager in 1986, het eerste vliegtuig waarmee non-stop rond de aarde werd gevlogen zonder bij te tanken. Zijn naam was nu definitief gevestigd.
Badmintonpluimpje Halverwege de jaren negentig begon Rutan met behulp van een team van ingenieurs zijn ruimteschip te ontwerpen, dat resulteerde in een dubbelontwerp. De turbojet White Knight brengt het raketschip SpaceShipOne naar een hoogte van ongeveer 50 km, waarna SpaceShipOne eigenhandig klimt tot boven de 100 km om zo de officiële grens van de ruimte net te overschrijden, om daarna volgens het principe van een badmintonpluimpje terug te keren naar de aarde. Virgin-
baas Richard Branson, niet vies van een recordje meer of minder, was er als de kippen bij om als eerste ondernemer toeristen in de ruimte te brengen. Met Virgin Galactic tekende hij een overeenkomst met Burt Rutan om SpaceShipOne te commercialiseren. Het definitieve plaatje kan nog een beetje rooskleuriger zijn, maar dit is wat er wordt verwacht in de nabije toekomst. Een luxeversie van SpaceShipOne brengt gedurende een drie uur durende trip vijf passagiers in luxezetels eventjes de ruimte in, waarbij ze naar schatting drie minuten gewichtloosheid zullen ervaren. De ruimtetrips vertrekken vanuit de Mojavewoestijn, passagiers zullen ongeveer 100.000 dollar (76.400 euro) moeten ophoesten en een week training ondergaan voor hun vlucht naar 100.000 meter boven de begane grond een feit is. ,,Het is natuurlijk maar een kikkersprong’’, zegt Carl Koppeschaar, wetenschapsjournalist, hoofdredacteur van Kennislink.nl en tevens ruimtevaartfreak. ,,Alhoewel, als ik het geld had, ik deed het meteen. Ik heb al weleens een kwartier gewichtloosheid ervaren, tijdens een paraboolvlucht, en dat is al onbeschrijfelijk. Maar tijdens een ruimtevlucht zie je het donker van de hemel en het licht van de sterren. Waarschijnlijk is het
48 56
46
LIBANON De Libanese keuken is een kruispunt van culinaire tradities uit het Middellandse-Zeegebied. De aangewezen plaats om van dat lekkers te proeven, is Al Barmaki in Brussel. Ga bij voorkeur in een kleine groep en laat u de mezze van de chef serveren. Al Barmaki, Spoormakersstraat 67, 1000 Brussel,
Filips-Willem, de oudste zoon van Willem de Zwijger, was katholiek en werd in Spanje opgevoed. Maar je hoeft geen Nederlandse royalist te zijn om de Oranjestad Diest te bezoeken. www.diest.be
02-513.08.34.
52
MAROKKO Op het Franse militaire kerkhof van Gembloux in WaalsBrabant staan lange rijen witte stenen met Arabische opschriften. Ze herinneren aan een weinig bekende tragedie tijdens de Tweede Wereldoorlog. 2.300 Marokkaanse soldaten hielden drie dagen de oprukkende Duitse pantserwagens op, om de Franse troepen de kans te geven een verdedigingslijn op te bouwen. 2.250 van hen kwamen daarbij om. Een magere troost: de slag van Gembloux is de enige gewonnen veldslag tegen de nazi’s van mei 1940. Slechts vijftig Marokkaanse soldaten zagen hun geboortestad, Meknes, terug.
47
Frans militair kerkhof, baan van Villeroux naar Chastre.
SpaceShipOne.
zo voorbij en heb je hoogstens een kwartiertje die blik op de ruimte en de aarde. Maar wat een ervaring.’’
Kotsmisselijk De paraboolvluchten, noodzakelijk in de training van astronauten en nuttig voor het opzetten van natuurkundige experimenten om de effecten van gewichtloosheid te testen, worden steeds populairder. Een speciaal daarvoor aangepast vliegtuig klimt eerst steil omhoog, vervolgens laat de piloot het met een boog vallen. Gedurende een periode van zo’n twintig seconden heerst gewichtloosheid, of juister: microgravitatie. Wie het hoofd te veel beweegt of een beetje overgevoelig is, eindigt meestal kotsmisselijk op de vliegtuigvloer, maar opnieuw: wat een ervaring. Bij een echte ruimtevlucht komt nog wat meer kijken, maar de voorbereidingen van een paraboolvlucht zijn ook al niet min. Uitgebreide medische tests, voorbereid zijn op noodsituaties, een goede briefing en de nodige training, het zijn normale vereisten voor wie zich aan de grens van onze wereld waagt. ,,Dat draagt ook bij tot de romantiek van het geheel’’, vindt Carl Koppeschaar. ,,Die trainingservaring hoort er bij, anders zou het wel erg snel gedaan zijn.’’ Een prijs van 100.000 dollar voor een ruimtevlucht met training en alles erop en eraan vindt Koppeschaar niet overdreven. ,,Het is een noodzakelijke eerste stap in een verdere ontwikkeling van het ruimtetoerisme, een permanente ontdekkingsreis die ons in staat stelt om de technieken te verbeteren.’’ Wie zal de eerste ruimtetoerist zijn die door de privésector wordt gelanceerd? Burt Rutan ging niet zelf de ruimte in, maar liet die eer over aan de ervaren testpi-
MEXICO We hadden ooit een Belgische prinses op de keizerinstroon van Mexico. Charlotte, de dochter van Leopold I, en haar echtgenoot, Maximiliaan van Oostenrijk, werden door Napoleon III van Frankrijk als pionnen gebruikt in een poging om Mexico opnieuw te koloniseren. Het avontuur duurde amper drie jaar. De Mexicaanse patriotten joegen de Franse en Belgische troepen het land uit en fusilleerden Maximiliaan. Charlotte van Saksen-Coburg werd krankzinnig en sleet de rest van haar dagen in het kasteel van Boechout, te Meise, tot haar dood in 1927.
48
Nationale Plantentuin van België, Domein van Bouchout, Nieuwelaan 38, 1860 Meise.
MONGOLIE Mongolië is deze keer het gastland op de jaarlijkse beurs Asia Fair (26-27/02/05), georganiseerd door Belasia vzw. Deze groep Vlaamse Aziëliefhebbers geeft ook een nieuwsbrief uit over Azië. Belasia, Koning Albertstraat 48, 1785 Merchtem, tel
49
052-37.47.97. www.belasia.be
NIEUW-ZEELAND In Passendale liggen duizenden Nieuw-Zeelanders begraven op het Tyne Cot Cemetery, de grootste Gemenebestbegraafplaats ter wereld. Begin uw excursie bij de slagvelden van WOI in het Flanders Fields Museum van Ieper. In Flanders Fields, Grote Markt, 8900 Ieper, 059-23.92.20. www.inflandersfields.be, www.greatwar.be
NOOR WEGEN Noorse Zeemanskerk, Italiëlei 8, 2000 Antwerpen, 03-201.19.90
53
OEKRAINE Tijdens de grote betogingen in Kiev mocht een orthodoxe priester op de Vlaamse televisie uitleggen waarom de Oekraïense bevolking zo naar democratie verlangde. Zo leerden we dat ook België een Oekraïens-orthodoxe en een Oekraïens-katholieke gemeenschap heeft, elk met een kerk in Genk. Die zijn te bezoeken, waardoor je meteen kunt genieten van de rijke pracht aan iconen en de mooie iconostase tussen de priester en de gelovigen. Genk heeft ook een Grieks-orthodoxe kerk.
54
Oekraïens-orthodoxe kerk, Hulshagenstraat. Oekraïens-katholieke kerk, Binnenlaan 15. Grieks-orthodoxe kerk, G.A. Galopinstraat 21. Toerisme Genk, Dieplaan 2, 3600 Genk, 08965.44.49
P A A S E I L A N D - P O LY N E S I E / MICRONESIE Het enige godenbeeld dat het Paaseiland verliet, bevindt zich in het Koninklijk Museum voor Kunst en Geschiedenis van Brussel. Het reusachtige stenen beeld van zes ton werd in 1935 van het Paaseiland naar België gevaren met het schoolschip de Mercator. Het beeld is deel van een van de belangrijkste Paaseilandverzamelingen ter wereld. De meeste voorwerpen in het KMKG werden verzameld tijdens de Frans-Belgische expeditie van 1934-1935.
55
Jubelparkmuseum, Jubelpark 10, 1000 Brussel, 02-741.72.11. www.kmkg-mrah.be
NEDERLAND Baarle-HertogNassau is een geografische rariteit: 22 enclaves Belgisch gebied geheel omringd door Nederlands territorium en zes enclaves Nederlands gebied geheel omringd door Belgisch gebied, dat op zijn beurt weer een enclave vormt. Eén dorp, maar twee nationaliteiten, twee gemeentehuizen, twee burgemeesters, twee kerken, twee postkantoren, twee politiediensten... De landsgrenzen lopen dwars door de straten en de huizen heen.
50
NEDERLAND De enige telg van het huis van Oranje die buiten Nederland is begraven, rust onder een grafsteen in de Sint-Sulpitiuskerk van Diest.
51
PERU Hoog in het Andesgebergte zorgen lama’s voor de wol, nodig om zich te beschermen tegen de vriestemperaturen. Maar nog warmer, fijner en dus zachter is de wol van de kleine, lama-achtige guanaco. Het is die wol die Ligne des Andes gebruikt voor zijn ecologische kledinglijn: truien, mantels, poncho’s en mutsen die sinds kort in Brussel te koop zijn. De commercialisering van alpaca-wol moet tegelijk de arme Andesboeren een alternatief bieden voor de illegale cocateelt. Het project krijgt dan ook de steun van de EU. Ligne
56
des Andes, Noorddoorgang 19, Brussel, 02-217.57.95. www.lignedesandes.be
DSM M A G A Z I N E 29 januari 2005
19
De maan Voor Carl Koppeschaar kan er geen twijfel bestaan over waar de volgende reis de ruimtetoerist zal brengen: de trouwe satelliet van de aarde, de maan. Volgens Jules Vernes De la terre à la lune (1865) duurde de reis naar de maan nog 97 uur en 20 minuten nadat de bemande capsule door een enorm kanon in Florida was afgeschoten. Honderd en vier jaar later, in 1969, deed de landingsmodule van de Apollo 11 er 103 uur en 38 minuten over om op de maan te landen, maar het had ook sneller kunnen gaan. Negen Apollo-missies in totaal brachten twaalf astronauten op de maan, maar sinds 1972 zette geen mens nog een voet op het maanoppervlak. Mensen op de maan brengen was ooit het hoogtepunt van het Amerikaanse ruimtevaartprogramma, daarna kregen de bouw van het ruimteveer Space Shuttle en de bouw van een internationaal ruimtestation de voorrang. Met de nieuwe plannen van president George W. Bush voor een kolonisering van het heelal, met een tussenstop op de maan, komt een permanente maanbasis weer in zicht. Dat wordt hoog tijd, want Carl Koppeschaar schreef in 1993 al een reisgids voor de maan, die bij Dominicus verscheen. In die sciencefictionreisgids situeerde Koppeschaar het begin van het maantoerisme in 2019. De auteur zucht. ,,We beginnen aardig achter te lopen op mijn schema. Het vervelendste is dat het technisch gezien geen enkel probleem is om naar de maan te trekken, we hebben er gewoon het geld en de politieke wil voor nodig.’’ Sommige Mars-enthousiastelingen raden president Bush overigens af om een tussenstop op de maan te maken alvorens Mars te koloniseren. Koppeschaar is het daar niet mee eens. Hij denkt dat een maanbasis ons meer kan leren over de moeilijke omstandigheden van het leven buiten de aarde en bovendien de kosten kan drukken, als we de grondstoffen die op de maan aanwezig zijn, gebruiken om de Marsraket te voorzien van water en brandstof. Koppeschaar begroot de kost van de bouw van een maanstad, met gebruik van materiaal ter plaatse en het inzetten van robotmissies, op een slordige 100 miljard euro. ,,Maar ik blijf optimistisch. Vroeg of laat moeten we toch naar de maan, en wel om twee redenen. Ten eerste vanwege de daar aanwezige grondstoffen en omdat we
20
op de aarde hoe dan ook een energietekort zullen hebben. Als we helium voor kernfusie kunnen gebruiken, zitten we goed op de maan. Ten tweede is het voor de mensheid altijd goed ergens een tweede basis te hebben, of dat nu op de maan is of op Mars. Als er dan iets grondig misloopt op de aarde, kan de mensheid nog altijd blijven bestaan.’’
genoeg nog voor de mens een voet op de maan had gezet, barstte Barron Hilton van de gelijknamige hotelketen al van het vertrouwen. Op een ruimtevaartconferentie ontvouwde hij zijn plannen voor een Orbiter Hilton en vervolgens een Hilton op de maan, onder het motto: ,,Als er ruimtevaarttoeristen zijn, moet er een Hilton zijn om ze in onder te brengen.’’ ,,Trouwens’’, grapte de oude Hilton, ,,eerlijkheidshalve moet ik hieraan toevoegen dat er al een Orbiter Hilton bestaat. Met name het Hilton Space Station Number Five, dat u deze herfst zult zien in de film 2001. A space odyssey.’’ Maantoerisme Zo beïnvloeden realiteit en fantasie elkaar voortdurend: Hoe dan ook, toerisme naar de maan is ondenkbaar de Hilton-keten financierde een deel van de film van zonder dat er eerst de nodige basisinfrastructuur is. In Stanley Kubrick en kreeg in ruil ervoor een aardige 1967, in volle ruimtevaartoptimisme en merkwaardig naamsvermelding. De ronde vorm van Kubricks ruimtestad lijkt dan weer verdacht veel op het ontwerp van Werner Von Braun voor een stad in de ruimte. Barron Hilton wist trouwens ook al hoe de drankjes er zouden uitzien in zijn maanhotel, samengesteld uit pure methylalcohol, gedestilleerd water en een tablet voor de smaak. Om ruimte te besparen zouden de hotelgasten het voorts moeten doen met gevriesdroogd eten, opgewarmd door robots in een nucleaire keuken. Smakelijk! Reizen naar de maan bleek toch iets ingewikkelder en duurder en het plan stierf een stille dood, al kwam de Hilton-keten in 1999 op de proppen met een even simpel als revolutionair plan om een ruimtehotel te maken uit oude Space Shuttlebrandstoftanks. Andere ruimtehotels, zoals het kleine Berlijn en het grotere Elk zichzelf respecterend pretpark een unieke ervaring’’, zegt Loosveldt, Europa van het Europese ruimteagentbiedt zijn bezoekers de nodige g- die af en toe het gevoel had echt op schap ESA en het Japanse Shimizu-hotel krachten in rollercoasters, maar voor Mars te zijn. ,,Weet je, de ene groep is bleven voorlopig eveneens steken op de een ware buitenaardse ervaring schie- al serieuzer dan de anderen. Wij voerontwerptafel. ten Bellewaerde, Bobbejaanland en den vijftien dagen lang experimenten De voorlopig laatste visionair om een Boudewijnpark schromelijk tekort. uit, reden rond met onze wagentjes, praktische invulling te geven aan maanDe astronaut in spe kan in het Euro hielden onze dagboeken bij en losten toerisme is de Nederlandse architect Space Center zijn fantasie botvieren kleine probleempjes op.’’ Hans-Jurgen Rombaut. Hij studeerde in en ook echte ervaringen van astronau- De bases van de Mars Society zijn niet 2001 af op het project Hotel Lunatic, ten aan den lijve ondervinden. Vergeet voor toeristen bedoeld, maar voor stuwaarin kamers met uitzicht op de aarde bos- en zeeklassen, hier worden Space denten en wetenschappers. Wie niet worden beloofd in een hotel dat is aangeCamps georganiseerd. Schoolkinde- kan wachten om met Virgin Galactic past aan de laatste inzichten op het ren kunnen er voelen hoe het is om de ruimte in te gaan, kan een bijnagebied van de maan en dat bovendien uitmaar een zesde van de zwaartekracht ruimte-ervaring opdoen in Sterrenstekend gebruikmaakt van de mogelijkte ondervinden. De jonge astronaut stad, bij Moskou. heden die de maan biedt dankzij de tolt rond in een multi-axes-stoel, een Maar dé nieuwe hit lijken de paraboligeringe zwaartekracht. Op de aarde stoel met vijf vrijheidsgraden, en lan- sche vluchten te worden, die sinds onmogelijke structuren verbluffen iederceert zijn of haar eigen mini-raket. De vorig jaar worden gecommercialieen. Hotel Lunatic is tegelijk een waar astronauten zetten hun training ver- seerd. De echte ruimtevaartorganisapretpark waar toeristen volop zullen kunder in een levensechte maquette van ties laten geen toeristen toe, maar het nen genieten van een zesde van de de cockpit van een Space Shuttle en Zweedse bedrijf Xero presenteert zwaartekracht. Nasa, ESA en andere resleren de robotarm bedienen. In de parabolische vluchten vanaf februari pectabele ruimtevaartorganisaties omschoolvakanties zijn er ook duikers aan boord van een Russisch toestel armden het plan en beschreven het als aanwezig, om de ruimtereizigers te (prijs nog niet bekend). In het perfect mogelijk. Dromen is het halve begeleiden in een watertank van 7 Amerikaanse Fort Lauderdale kun je werk, zei Barron Hilton ook al. Het staat meter diep waarin een ruimtewande- dankzij Zero-G nu al gewichtloosheid onomstotelijk vast dat er ooit een maanling kan worden geoefend. ,,Net zoals ervaren voor iets minder dan 3.000 hotel zal komen. De vraag is enkel wanin een echt trainingscentrum voor dollar (2.290 euro), het vliegtuigticket neer. En daarna op naar Mars. Carl astronauten’’, zegt de Nederlands- naar Florida is uiteraard niet in deze Koppeschaar is al naarstig bezig aan zijn talige begeleider Edwin Loosveldt. ,,Je prijs inbegrepen. De Zero-G-vluchten reisgids voor de rode planeet. ,,Het najaar moet eerst, in een astronautenpak zijn niet zo extreem als de meer van 2005 haal ik niet, het zal iets later gehuld, leren bepaalde handelingen wetenschappelijke experimenten die zijn’’, aldus de wetenschapper. Hij heeft uit te oefenen, zodat je ze later in de Nasa in de VS en Novespace in nog even de tijd. ruimte perfect kunt uitvoeren. Onze Frankrijk uitvoeren. Ze zijn vooral op kampen zijn er trouwens niet alleen plezier gericht en bieden vijftien paraZ voor schoolkinderen. Particulieren bolen van telkens vijfentwintig seconkunnen bij ons niet terecht, maar we den. Het begint met twee Mars-ervahebben wel allerlei mogelijkheden ringen (een derde van de zwaartewww.virgingalactic.com voor bedrijven, waarbij volwassenen kracht van de aarde), gevolgd door www.rombaut.nl ook het trainingsprogramma kunnen drie maan-ervaringen (een zesde van www.kennislink.nl de zwaartekracht van de aarde), om te doorlopen.’’ Edwin Loosveldt, gedetacheerd leraar besluiten met tien keer vijfentwintig in Transinne, is overigens de eerste seconden gewichtloosheid. De traiVlaming die naar Mars trok. Dat wil ning voor de vlucht en het feest zeggen, afgelopen lente mocht hij op achteraf zijn wel in de prijs inbegreexpeditie naar het Amerikaanse Utah, pen. waar de bevlogen Mars Society een trainingskamp heeft. Zeskoppige be- www.eurospacecenter.be manningen proberen er te overleven www.marssociety.org in een kleine hub in de woestijn zoals www.nogravity.com ze op Mars zouden doen. ,,Het was www.xero.se
loot Mike Melville. De ruimtetoeristen die via een overheidsprogramma de ruimte ingingen en aan boord van het International Space Station (ISS) verbleven, zijn vooralsnog op de vingers van een hand te tellen. De trip is dan ook alleen voor multimiljonairs weggelegd. Na Dennis Tito, die zich in 2001 een plaatsje aan boord van een Russische Sojoez-raket kocht en Mark Shuttleworth na hem, is de volgende kandidaat ook al bekend: Gregory Olsen, een 59-jarige zakenman en wetenschapper uit New Jersey (VS). De prijzen van reisjes naar het ISS zijn nog bijlange niet gedemocratiseerd: Olsen betaalde 20 miljoen dollar (ca. 15.300.000 euro), leerde Russisch en volgt een intensief technisch en lichamelijk trainingsprogramma in Sterrenstad, bij Moskou. Als alles volgens plan verloopt, vertrekt Gregory Olsen in april van dit jaar met twee echte astronauten in een Sojoez naar het ISS en wordt hij de derde ruimtetoerist. Het totale aantal mensen dat ooit de ruimte bereikte, begint zo stilaan de vijfhonderd te naderen. Maar slechts een fractie onder hen deed wat Jules Verne en Hergé hun personages lieten doen: wandelen op de maan.
Vroeg of laat moeten we naar de maan. Ooit zal er op de aarde een energietekort zijn
Buitenaards leven op aarde