3O
*
pannmARrBo Posr
#Éffi .. ,.,u*g'
.tekst & beetd
.
Jannes MÍlder
*"
-4 €''fit'..
^-*#a+È+ '4.@ '
PARAMARIBO POST
Van de Portugees-Braziliaanse joden die in 1664 uit Frans Guyana vluchtten, trokken de meeste naarJoden Savanne. AI spoedig kregen zij van de Engelsen het recht een eigen schutterij, synagoge en school te hebben. Het Nederlands bestuur handhaafde dit recht. Wel verbood gouverneur Van Sommelsdijck dat hun slaven op zondag werkten. Tegen het einde van de zeventiende eeuw telcle de Joodse gemeenschap ongeveer zeshonderd leden. Ze bezaten toen veertig plantages, waarop negenduizend slaven werkten. In de loop van de achttiende eeuw trol<ken bijna alle Joden weg naar de Sociëteitsgrond aan de l(wattaweg, waar zij zich vestigden als koopman of winkelier. Bronnen vermelden dat rond 1B3o van de 2547 blanke inwoners van Suriname 1258 joods waren, waalvan rzoo in de hoofdstad. In Paramaribo stonden twee slmagogen. De Portugees-Israëlitische van 1736 aan de Heerenstraat en de Hoogduits-lsraëlitische van 1720 aan de I(eizerstraat. Pas in r8z5 kregen zij dezelfde rechten als de overige blanke bewoners. Vanaf die tijd kwamen er ookJoden in openbare functies. De Portugees-Israëlitische synagoge is inmiddels met respect voor
het oude gebouw omgebouwd tot moderne internet walk-in. De synagoge aan de I(eizerstraat, pal naast de moskee van de Surinaams-Islamitische
Vereniging uit 1932, is sinds de fusie van de
Hoogduitse en
*.31
begraafplaats van 1715. Het geruimde stuk lag op de hoek van de Van Idsingastraat waar nu Esso is gevestigd. De ruim 1oo kleine grafstenen en circa 4oo grote loodzware grafstenen van twee bij anderhalve meter, verhuisden naar de ovelkant van de I(wattaweg.
Naar de nog steeds
in gebruik zijnde
'nieuwe' Portugees
Israëlitische begraafplaats van 1868 op de hoek van Nieuwe Charlesburgweg tegenover het Ministerie van Defensie. De stenen
hebben jaren hoog opgestapeld aan de achtergrens gelegen in afwachting van een historisch voor de hand liggende besterrming de Portugees Israëlitische synagoge Sedek ve Shalom aan de Heerenstraat. In r9B4 werd een smalle strook van de begraafplaats grenzend aan een perceel in de nabijheid van de Henriëttestraat verkocht, en bleken de stapels stenen in de weg te liggen. In zooz zijn de stenen uiteindelijk verhuisd. Niet naar de Portugese, waar ze eigenlijk thuishoorden, maar naar de Hoogduitse synagoge aan de I(eizerstraat. Dit besluit werd mede ingegeven door de fusie van beide Gemeenten in 1ggg. De botten afl<omstig van de geruimde graven zijn niet met de stenen meeverhuisd rnaar in rg59 op de Portugees Israëlitische begraafplaats van 1B6B herbegraven.
Via een lange weg zijn mede dankzij de inzet en
'Èt''
volharding van Adriana van Alen-Koenraadt de
de
Portugees
stenen uiteindelijk op
Joodse Gemeenten in r999 met ongeveer 3oo leden het huis van het Israëlitische Gemeente Suriname.
het terrein van de Ne ve Shalom, Huis des Vredes va[ 7720 één voor één gelegd. Ze zlyt zorgr,uldig in oost-west richting
gerangschikt. Het hoofd
Voor de Hoogduitse
in westelijke richting, zodaï als de dode
oude Joodse
opstaat het gezicht naar
begraafplaats van 1715 moet u in Bloemendaal zijn. Vanuit de stad
gezien aan de linkerkant van de Kwattaweg, even voorbij het Esso
benzinestation op
hoek van de
de
Van
Idsingastraat, direct naast loge Concordia.
Oncler reusachtige bomen ligt daar ver-
Zeldzame steen met aren van rijst en koffietakken,
scholen de begraafplaats van de vroegere Nederlandsche Israëlitische Gemeente. Verscholen en onopvallend omdat ingang en omrastering ontbreken, de grafstenen praktisch in het gras liggen en rnensen er rondhangen alsof het terrein hun achtertuin is. De locatie staat te boek als N.W. ze B.W. no 53. De begraafplaats is in r89z gesloten. Zodra u ook maar enige belangstelling toont voor de in het gras verscholen zerken, bieden gidsen zich aan. Voor een soft leiden zij u rond en brengen u naar unieke stenen. De meeste symbolen treft u aan tussen loge Concordia en wat over is van het centrale pad onder de enorme kankantri. De omgehakte levensbomen, de handen van de l<ohen [Joodse priester, red.] - plobeer het na te doen en let daarbij op de vingers - en de Joodse jaartelling. Laat vooral de bijbelse taferelen onder het wied vandaan komen. Vraag aan uw gids goed op het funeraire erfgoed te passen. In 1959 is de oude Portugees Joodse begraafplaats van 1715 ontruimd. Deze begraafplaats grensde direct aan de oude Hoogduitse
Jeruzalem is gericht. De meeste symbolen zijn te vinden in de eerste rij, het dichtst bij de straat. Een medewerker van de synagoge zal u graag rondleiden. Ik vraag uw aandacht voor de punt§ -*.*;es#*§e gave taferelen vol symdichtbij de rijweg op de begraafplaats van 1715 boliel< en voor de details, zoals de dag- en nachtvleugel van de zandloper Izie foto]. Naast de Lewenstein-straat tegenover de Van Idsingastraat en aan
de I(wattaweg ligt de begraafplaats van de HoogduitschIsraëlitische Gemeente van 1825. Het terrein staat geregistreerd als erf N.W. ze B.W. no.53. Het gebouwtje bij de gesloten ingang is het zogenoemde metahier of washuis. Het is een grote begraafplaats en in 1943 werden al r-neer dant4Tt graven geteld, waalvan 372 van kinderen. De spierwitte vleugels en armen van de marmeren engel in het centlum zullen velen herkennen. Achterin ligt een strook wiedland in verband met de wettelijk vereiste afstand van graven tot de daar aahwezige waterputten van omwonenden. Om het terrein te bezoeken kunt u via de taxistandplaats aan de Lewensteinstraat eenvoudig naar binnen. De meest interessante symbolen zijn dan lond de engel en links tegen de achtergrens aan te vinden. Loop rond het monument met de gedrapeerde pot met krans [zie foto] en ontdek het anker en de handen van de nauwe-
lijks te troosten twee geliefden.
32 *
pnnnruARrBo Posr
Zandloper met vleugels. Let op de verschillen links en rechts. Te zien in de graftuin van de synagoge
Gebroken vliegtuig verwiist naar de oorzaak van overlijden. Staat op de begraafplaats van 1825
Grafzerken van de Portugese seÍardische Joden liggen meestal' in tegenstelling tot de rechtop staande stenen van de Hoogduitse asikenazische Joden. Het materiaal van de zerken - wit marmeÍ, zwart graniet oÍ leisteen komt uit Europa en op basis van de fossielen in dit mateÍiaal is vastgesteld dat het meeste marmeÍ van ltaliaanse bodem is. Een groot aantal graÍstenen is in een kader van baksteenwerk gevat. De massieve graf-
steen vormt als het ware het deksel van het baksteenwerk. De bakstenen komen uit Nederlandse steenbakkerijen en ziin hier terechtgekomen omdat zij als ballast voor de lege schepen uit NedeÍland dienden' Bii de oudere gÍaven ziin veel baksteenties gepikt om elders opnieuw te worden gebruikt. De graÍsteen komt daardoor uiteindeliik in het gras te liggen' 0p twee plaatsen treffen we deze Íraai versierde, op de grond liggende stenen aan: op de oude Hoogduitse begraafplaats van r7r5 in Bloemendaal en op het terrein van de Ne ve Shalom synagoge aan de
(eizerstraat.
0mgekeerde toorts, het leven is gedoofd. Te zien op het v0etstuk van de engel op de begraafplaats van r8z5
0ude grafstenen werden in Amsterdam in het Hebreeuws beschreven' LateÍ kreeg het Nederlands de overhand' Soms is een biibelcitaat opgenomen en een tekst met uitingen van lof over de overledenen' Volgens de orthodoxe Íituele voorschriÍten bevinden zich bii de graven geen kunstbloemen of afbeeldingen' Het geheel maakt daardoor een sobere indruk' Bij nadere bestudering vallen vele symbolen van dood, hoop, liefde en verdriet op, Een symbool geeÍt iets weeÍ waaraan in een bepaalde context een diepeÍe betekenis is toegekend' Dus letters, boom of vlindet ziin visuele voorstellingen van een abstÍact idee of begrip.
Dit zal u stirnuleren op zoek te gaan naar de ramshoorn, de vlinders, de geknakte stelen en naar de beschadigde maar nog steeds extlavagante hoge gepolijste rood zuil met het beeld van een musi-
:l:"t"."" De 'nieuwe' Portugees joodse begraafplaats van rB68 ligt vanuit de stacl rechts aan de I(wattaweg te Charlesburg tegen-
ovel het ministerie van Defènsie. Het staat beker-rd als een restelende deel van het erf N.W. ze B.W. r-ro. 20. Olldere mensen spreken van Nassy's Rttst, omdat Mozes Cohen Nassy, secretaris van de Nederlandsch Portugeesch Israëlitische Gemeente er als eerste op 3 maart lB6B werd begraven. Voor die tijd lag er Malia's Lust en latel in 1787 Hortus Surinamensis van het Genootschap ter Beoefening van de Natuurlijke Historie.
Het geheel maakt een sobere indruk maar schijn bedriegt. Want wat dacht u van het vliegtuig met gebroken vleugel? Of van het graf met de blauwe tegels, even naast het hoofdpad recht achterin. Ook vraag ik aandacht vool de houten palen met omgekeerde harten, verwijzend naar het Afrikaanse continent. Een mooier bewijs voor cle culturele integratie, ook na de dood, is nauwe-
lijks denkbaar.
PARAIVIARIBO POST
* 33
ENKELE SYMBOLEN OP DE JOODSE BEGRAAFPLAATSEN, INCTUSIEF DE GRAFTUIN VAN DE SYNAGOGE Aren en bloeiend suikerriet: het voedsel
hanteert bij de rituele handwassing.
Joods symbool, is een zespuntige ster,
des Levens. Ook het symbool van Eucharistie of Avondmaal.
Letters en namen: vraag informatie bij de synagoge vooral indien u in de gene-
gelijkzijdige driehoeken. De dríehoek met
Boom: levensboom, die het beèindigende
alogie bent geinteresseerd.
leven weergeeft. Omgehakt. inclusief bijl
Mes met klemmetje: Joods symbool van
verwijzend naar het te vroeg afgebroken
de rituele besnijder. Muziekinstrument: beroeps- of hobby-
I
even.
Fakkel: omgekeerde fakkel of toorts staat voor het gedoofde leven.
aanduiding.
Hart van hout: een West-Afrikaans sym-
deugd.
bool. 0mgekeerd of Sankofa betekent 'Het is wijs om te leren uit het verleden
0og: alziend oog, oog van God. Passer en meetlat: beroepsaanduiding;
en de lessen als bouwstenen voor de toekomst te gebruiken om te begrijpen waar-
symbool van vrijmetselarij.
om en hoe we zijn geworden wat we vandaag zijn'. Rechtop of Akoma is liefde, geduld, goede wil. Handen: Twee handen van een kohen, Joodse priester tijdens het uitspreken van
0belisk: standvastigheid en onsterfelijke
Passer met winkelhaak: de passer verwijst naar de ideale cirkel van de alom-
een hexagÍam, een combinatíe van hvee de naar boven gerichte punt zou het mannelijke symboliseren, de driehoek naar beneden het vrouwelijke.
Toorts: omgekeerd, uitgedoofde leven. Het uitdoven zinspeelt op het einde van het leven zonder hoop op een voortbestaan na de dood. frap naar de hemel: soms met een hand die een gordijn weghoudt; symbool van de ingang van het paradijs, de hemel. Treurboom: treurberk, -beuk en -wilg. Rouw en verdriet, stromende tranen.
vattende mensenliefde. De winkelhaak en
Urn: symbool van de rouw en verganke-
de rechte hoek staan voor rechtvaardig-
lijkheid. Vaak bedekt met rouwsluier, staat voor afdekken van het leven. Vlinder: vluchtigheid van het bestaan. teerheid, korte levensduur (eendagsvlinder). Denk ook aan leven, dood
heid.
de zegespreuk.
Schedel: vaak met gekruiste beenderen, symboliseert de vergankelijkheid van het
Hoorn: de ramshoorn waarop de overle-
leven en de betrekkelijkheid van aardse
denen tijdens Joods Nieuwjaar en op
bezit.
(cocon) en wederopstanding.
Grote Venoendag blaast.
Sluier: gedrapeerd om een pot, symboli-
Joodse jaartelling: begint op de dag van
seert het afdekken en bedekken van het leven. Vaak van toepassing op kindergra-
Zandloper: de omkeerbaarheid van de zandloper als symbool van het nieuwe
de schepping, september 5757 jaar geleden. Het Christelijke jaartal is globaal te
Ieven.
tijd die vergliidt. Met vlsugels: links
ven.
De
herleiden door van het Joodse jaartal
Ster: vijfpuntige ster is een pentagram.
een vogelvleugel verurrijzend naar de dag
376o af te trekken. Kan die water schenkt: Joods symbool
Symbool voor welslagen en gezondheid. ln de Christelijke leer staat de ster voor
en rechts van een vleermuis, nacht.
van de tempeldienaar die kan en schaal
de vijf wonden van Christus. Davidsster,