Maguza 95 - januari 2014

maguza Afgiftekantoor Antwerpen X, Maguza 95, Tijdschrift – kwartaalblad, januari – februari – maart 2014, v.u. Johnny Van der Straeten, Universitair Ziekenhuis Antwerpen, Wilrijkstraat 10, 2650 Edegem

Zorgmagazine van het UZA

www.maguza.be – UZAnieuws UniversitairZiekenhuisAntwerpen

Oncologie

Herstellen van pancreaskanker NEUROMODULATIE Werken op de zenuwen PEDIATRIE Van buikpijn verlost door hypnose ZWANGERSCHAP Natuurlijk bevallen of keizersnede?

dossier

ERFELIJKE HART­ PROBLEMEN

COMFORT EN MOBILITEIT DESKUNDIG ADVIES •

Comfortabel, veilig en betrouwbaar.

•

Een breed assortiment aan opties, accessoires en speciale aanpassingen.

•

Functioneel in al zijn eenvoud.

•

Gebruiksvriendelijke en veilige modellen.

•

Verschillende merken.

VOLG ONS VIA WWW.SCHAEPS.BE

RIZIV 1/6/10422/96/100 - 1/6/27017/88/200

Schaeps • Turnhoutsebaan 92-94 • 2100 Deurne Tel. 03 326 11 30 • Fax 03 326 06 79 • www.schaeps.be Maandag t.e.m. vrijdag 9u - 18u, zaterdag 9u - 13u Tram 10, bus 33, 410, 411 en 412 • GRATIS PARKING

ORTHOPEDIE • BANDAGISTERIE • SCHOENEN • INVALIDENWAGENS • HOMECARE • REVALIDATIE

IN DIT NUMMER

dossier

PANCREASKANKER

ZWANGERSCHAP

12

HYPNOSE

30

32

ERFELIJKE HART­ PROBLEMEN

MEDISCH 19

In de cardiogeneticakliniek laten families uitzoeken of ze een erfelijke hartziekte in de genen hebben.

Dat vraagt vaak heel wat speurwerk.

10

12

17

Neuromodulatie: de zenuwbanen beïnvloeden bij rugpijn, incontinentie, Parkinson, oorsuizen tot zelfs depressie Pancreaskanker: tweede mening, tweede kans Stoelgangtransplantatie bedwingt infectie

GEZOND

ZORG

28

Hou uw rug te vriend in 7 tips

32

Hypnose verlost kinderen van buikpijn

30

Zwangerschap: natuurlijk bevallen of keizersnede?

34

Zorghotel opent de deuren in 2015

39

De plichten van de patiënt: goede afspraken maken goede vrienden

Alle artikels zijn te vinden op

maguza.be

‘We behandelen niet één patiënt,

EN VERDER

maar een hele 14

Uitgedokterd: een ziekenhuis met kwaliteitsgarantie?

35

U zegt: wettelijke vertegenwoordiger

36

Witjas van dienst: Els Jehaes, hoofd forensisch DNA-laboratorium

familie.’

Dr. Johan Saenen Prof. dr. Bart Loeys

Schrijf je vandaag nog in op onze elektronische nieuwsbrief.

Ga naar www.maguza.be/ abonnement

3

VOORAF

‘Het UZA wil de hoogste kwaliteits­ standaard bereiken, in het belang van de patiënt.’

Kennis en kwaliteit 

Kennis en kwaliteit

Z

iekenhuizen worden in België hoofdzakelijk gefinancierd met publieke middelen. Daarom is het terecht dat ze ook publiek verantwoording afleggen over wat ze met die middelen doen. ‘Wat’ doelt dan niet alleen op kwantiteit, maar ook op kwaliteit. Nog maar recent is er een verschuiving gebeurd in de verantwoording die ziekenhuizen publiek moeten afleggen. Er is een toenemende aandacht voor kwaliteit, en meer nog, voor objectieve kwaliteit in plaats van gepercipieerde kwaliteit. Wat je niet kunt bewijzen is niet meer interessant.

Kwaliteit van zorg is moeilijk meetbaar, maar heeft wel een aantal kenmerken. Ten eerste moet zorg veilig zijn: de zorgverstrekkers moeten hun kennis en vaardigheden onderhouden en permanente opleiding is een basishouding. De zorg moet ook doeltreffend zijn: de patiënt moet worden geholpen. De patiënt staat ook altijd centraal: zijn belang is prioritair. Een behandeling moet voorts tijdig gebeuren en ze moet doelmatig zijn. Dat wil zeggen dat het resultaat met de minste inspanning en met de laagste kosten moet worden bereikt. Dat hangt ook samen met de betaalbaarheid van het gezondheidszorgsysteem.

Het UZA wil de hoogste kwaliteitsstandaard bereiken door te kiezen voor het accrediteringssysteem van JCI. Die accreditering doet de risico’s voor de patiënt sterk dalen. De kwaliteitsverbetering van geleverde zorg meten is ook voor JCI moeilijk. Een totaal kwaliteitsconcept vult de JCI-normen aan met kwaliteitsopvolging en indicatoren specifiek voor de verschillende aandoeningen.

Weten en willen is niet genoeg: toepassen en uitvoeren zijn doorslaggevend.

Johnny Van der Straeten Gedelegeerd bestuurder 4

DOORGELICHT

Klein bekken, grootse chirurgie Chirurg dr. Lee Balliu van de Klein Bekken Kliniek van het UZA opereert met de Da Vinci-robot een patiënt met een verzakte endeldarm en een verzakte blaas.

Voor die gecombineerde operatie werkt een uroloog samen met een abdominaal chirurg. Het UZA is gespecia­liseerd in de multidisciplinaire aanpak van ­complexe ­aandoeningen in het kleine bekken.

Al 12 jaar werken gastro-entero­logen, gynaecologen, urologen, abdominaal chirurgen, radiologen en kinesisten samen in een van de grootste Klein Bekken Klinieken van België. In december organiseerde de Kliniek nog een ­symposium waarop meer dan 150 huis­artsen en ­gastro-­enterologen ­aanwezig waren.

5 5

KORT

WEEK VAN HET HARTRITME Van 24 tot 28 maart vindt de Week van het Hartritme plaats. Op donderdag 27 maart kunt u uw hartritme gratis laten controleren in het UZA.

Vooral vanaf 40 jaar De screening is vooral bedoeld voor mensen vanaf 40 jaar. Zij hebben één kans op vier op voorkamerfibrillatie (VKF), een ernstige aandoening waarbij het hart onregelmatig gaat kloppen. Mensen met voorkamerfibrillatie hebben vijf keer meer kans op een beroerte of een trombose. ‘Nochtans kan de aandoening meestal goed behandeld worden’, zegt Karen Kets, zorgmanager cardiologie van het UZA. ‘Daarom is het belangrijk dat mensen zich bewust worden van het risico.’

Schrijf u online in De screening op 27 maart duurt maar een vijftal minuten. Met een kleine monitor registreert een verpleegkundige uw hartslag.

De screening is natuurlijk niet zo uitgebreid als een volwaardig cardiologisch consult, maar geeft u wel een idee. Als de test wijst op voorkamerfibrillatie, krijgt u een verwijsbrief voor de huisarts. ‘Die bespreekt dan samen met de patiënt wat er verder moet gebeuren’, zegt Karen Kets. Als u last hebt van hartkloppingen, duizeligheid, ademhalingsmoeilijkheden of pijn op de borst, raadpleeg dan sowieso uw huisarts.

Inschrijven voor de screening is verplicht en kan via www.mijnhartritme.be.

6

16

Dat is het aantal infoschermen waarmee het UZA experimenteert sinds december.

Ze hangen onder andere in de inkomhal, in de wachtzaal voor de hospitalisatie en in de wachtzaal van de dienst neus-keel-oorziekten en de dienst radiologie. De schermen tonen filmpjes op maat van de patiënten op die afdeling: ze tonen wat er gebeurt bij een raadpleging, een onderzoek of een opname.

Verder wijzen de infoschermen de weg, kondigen ze evenementen aan of geven ze nog andere praktische informatie. In de loop van dit jaar komen er nog meer schermen op de raadplegingen en ook de patiëntenkamers zullen worden uitgerust met digitale TV en een informatiekanaal.

LEESTIP van Juliet Neefs, hoofdvroedvrouw op de materniteit

De gouden bal Kristien Dieltiens en Seppe Van Den Berghe

‘Hoed af voor deze mensen.

Het is mentaal heel zwaar om in het getroffen gebied te werken.’

Zo reageerde een volger op facebook waar we de activiteiten van het B-FAST team na de tyfoon in de Filipijnen volgden. Vier UZA-medewerkers maakten in november deel uit van de humanitaire missie. Petje af voor Ine Gerard, Yvan Somers, Gunter Thijs, en Tim Das. Het UZA volgen? facebook.com/ UniversitairZiekenhuisAntwerpen

Een prentenboek over rouwverwerking, afscheid nemen en verlies voor iedereen vanaf vijf jaar.

Ergens ver weg en ook een beetje dichtbij leefde een kind tussen mensen en engelen. Het kind was heel gelukkig in de hemel, tot het zijn gouden bal verloor. Toen vertrok het naar de aarde en het werd er als een mensenkind gebo­ ren. Het kind groeide op bij zijn ouders. Maar op een dag vond het kind zijn gouden bal weer.

Eerst kreeg het kind van de wind zijn hemelse vleugels terug. En in een wervelende wind werd hij meegevoerd. De moeder en de vader voelden alleen het stormachtige verdriet.

Het oorspronkelijke boek van Kristien Dieltiens werd uitgegeven in 1997. In 2013 volgde een heruitgave, met nieuwe illustraties van Seppe Van Den Berghe.

De gouden bal, Kristien Dieltiens en Seppe Van Den Berghe, Uitgeverij Clavis, ISBN 9789044819557.

Registreer uw actie

voor het UZA

Gorilla in het OK?

Sinds kort verzamelen we alle benefietacties ten voordele van het UZA op www.uza.be/ actiesvooruza. Zo kan iedereen nagaan of een bepaalde actie wel degelijk een link heeft met het UZA. Wilt u uw organisatie ook laten registreren en publiceren op onze website? Geef dan een seintje aan de communicatiedienst via communicatie@uza.be. www.uza.be/actiesvooruza

Begin november klopten dierenartsen van de Burgers’ Zoo in Arnhem (Nederland) aan bij het UZA. Een van de gorilla’s van het dierenpark, Likalé, had een verzakte endeldarm en moest onder het mes. Meestal voeren dierenartsen zelf de operaties uit, maar voor deze operatie deden ze liever een beroep op ervaren chirurgen van de bekkenbodemkliniek

Brillen

van het UZA. ‘Met drie chirurgen en een anesthesist zijn we naar Arnhem getrokken’, zegt prof. dr. Guy Hubens, diensthoofd abdominale heelkunde. ‘De anatomie van een mensaap verschilt nauwelijks van de menselijke anatomie.

Alleen dienen wij de verdoving normaal niet met een blaaspijpje toe. De operatie is vlot verlopen, en de gorilla was snel weer op de been.’

voor Myanmar

In ontwikkelingslanden kunnen kinderen met oogproblemen die nood hebben aan een bril vaak niet terecht bij een oogarts, of er is simpelweg geen geld voor een bril. Dat heeft een enorme impact op hun verdere leven.

Daarom heeft vzw Eyes For The World een

revolutionaire bril ontwikkeld voor kinderen in kansarme gebieden. De bril kan heel eenvoudig aangepast worden, zonder de hulp van een opticien of oogarts. De vzw hoopt om tegen eind 2014 zo’n 100.000 euro in te zamelen. Daarmee zouden ze 5.000 brillen kunnen verdelen aan kinderen en jongeren die in Myanmar op het platteland wonen.

De vzw werkt voor het project samen met de actie ‘Myanmar 2014’, waarvan prof. Luc Beaucourt peter is. Via opticiens en oogartsen zullen steunpakketten werden verkocht en ook via Music for Life 2013 worden verschillende acties op touw gezet. Alle giften voor ‘Myanmar 2014’ zijn welkom op het rekeningnummer: BE31 0010 8931 5555 met de melding ‘GIFT – BRIL – 21SON00’. www.eyesfortheworld.be

Doorbraak in

behandeling oorsuizen Er is eindelijk hoop voor eenzijdig dove patiënten die last hebben van oorsuizen (tinnitus) in hun gedeeltelijk of volledig dove oor. Tot voor kort was er geen behandeling mogelijk, maar onderzoekers van het UZA hebben nu het positieve effect van een cochleair implantaat (CI) bij die patiënten aangetoond. Zo’n implantaat zet geluidsgolven om in elektrische impulsen die de gehoorzenuw rechtstreeks stimuleren en vervangt op die manier de werking van het binnenoor. CI’s werden tot nu toe alleen gebruikt bij mensen die aan beide kanten doof zijn. Het UZA heeft ondertussen al 38 patiënten geholpen. Allemaal zeggen ze dat ze dankzij het implantaat veel minder last hebben van oorsuizen. Naar schatting 70.000 Belgen lijden aan tinnitus als gevolg van doofheid aan één kant.

Meer info: www.uza.be/cochleair-implantaat-ci 7

MEDISCH

1

2

3

4

5

6

7

1

Dr. Niels Kamerling

2

Dr. Liesbeth Teugels

3

Prof. dr. Stefan De Wachter

4

Dr. Barbara Pickut

5

Prof. dr. Paul Van de Heyning

6

Audiologe Sarah Rabau

7

Prof. dr. Filip Van Den Eede

De werking van de zenuwbanen beïnvloeden: dat is ruw samengevat neuromodulatie.

In het UZA wordt de techniek voor diverse aandoeningen ingezet, van rugpijn en oorsuizen tot depressie en incontinentie.

Wie werkt er op de zenuwen?

Neuromodulatie in het UZA

N Bij neuromodulatie wordt de activiteit van bepaalde zenuw­ banen gestimuleerd of net onderdrukt.

8

euromodulatie heeft zijn nut al ruimschoots bewezen. Zo is het een gevestigde behandeling bij pijn en de ziekte van Parkinson. Bij neuromodulatie wordt de activiteit van bepaalde zenuwbanen gestimuleerd of net onderdrukt. Dat gebeurt hetzij inwendig na een ingreep, hetzij van buitenuit, anders gezegd invasief of niet­invasief. Bij invasieve neuromodulatie krijgt de patiënt een elektrode ingeplant die aan specifieke zenuwen een elektrische stroom toedient. De elektrode is verbonden met een inwendige pacemaker. Bij niet-invasieve neuromodulatie worden de zenuwbanen van buitenaf beïnvloed met behulp van elektrodes of elektromagneten. In het UZA gebeurt niet-invasieve neuromodulatie in het Universitair Centrum voor Neuromodulatie. De invasieve

behandelingen gebeuren binnen de respectievelijke diensten.

Aanslepende rugpijn gekalmeerd Een degelijke toepassing van invasieve neuromodulatie is de behandeling van aanslepende rugpijn.

‘Het gaat dan vooral om patiënten die zonder succes een rugoperatie hebben ondergaan en kampen met rugpijn die uitstraalt naar het been, waarbij die laatste pijn primeert. Bij die patiënten wordt een elektrode aangebracht op het vlies rondom het ruggenmerg’, zegt UZA-neurochirurg dr. Niels Kamerling. De zenuwbaan in kwestie wordt gestimuleerd, wat een pijnstillend effect heeft. Via een afstandsbediening kunnen patiënten de intensiteit van de stimulatie aanpassen.

Situeert de pijn zich hoofdzakelijk in het been en is er maar één zenuw bij betrokken, dan gebeurt

de behandeling onder lokale verdoving in het pijncentrum, met behulp van een holle naald. Bij een meer uitgebreide problematiek is een klassieke operatie onder narcose nodig, uitgevoerd door de neurochirurg. Patiënten komen maar in aanmerking als de andere behandelingen zijn uitgeput. Ze ondergaan eerst een voorlopige ingreep, waarbij de elektrode wordt geplaatst maar de pacemaker nog niet wordt ingeplant. ‘Na die ingreep wachten we minstens vier weken’, zegt pijnarts dr. Liesbeth Teugels. ‘We geven groen licht als er aan drie voorwaarden is voldaan: de patiënt heeft minder pijn, hij gebruikt minder pijnmedicatie en hij kan opnieuw beter functioneren.’ Hoewel het resultaat bij sommige patiënten na verloop van maanden afneemt, ondervindt de meerderheid blijvende verbetering.

Neuromodulatie kan ook worden

ingezet voor patiënten met een slechte doorbloeding in de benen.

Sinds kort wordt die behandeling ook in het UZA aangeboden, in samenwerking met de dienst ­thorax- en vaatheelkunde.

Blaas- en stoelgang­ problemen Ook bij blaas- en stoelgang­ problemen kan neuromodulatie een oplossing bieden. Er zijn meerdere ingrepen mogelijk, waarvan sacrale neuromodulatie er een is.

In dat geval geeft een elektrode, gestuurd door een ingeplante pacemaker, impulsen aan de zenuwen in het heiligbeen. Het UZA past de techniek al bijna vijftien jaar met succes toe. De doelgroep zijn patiënten met aandrangincontinentie of incontinentie door een overactieve blaas, patiënten die niet spontaan kunnen plassen of hun blaas niet volledig kunnen ledigen

of mensen met stoelgangincontinentie. De ingreep wordt voorgesteld indien kinesitherapie en medicatie niet voldoende helpen.

‘Voor we tot een definitieve ingreep overgaan, wordt de behandeling drie weken getest met een externe pacemaker’, legt prof. dr. Stefan De Wachter uit. ‘Bij de grote meerderheid van de patiënten kunnen we daarna overgaan tot een definitieve ingreep, die meestal een blijvend effect heeft (zie ook p. 11). De impact op de levenskwaliteit is vaak enorm.

Als een patiënt na dertig jaar van zijn incontinentieluiers verlost is, zie je die opleven. Het is jammer dat de behandeling niet beter bekend is.’

Ziekte van Parkinson: ­symptomen onderdrukt Ook parkinsonpatiënten worden soms geholpen met neuromodulatie. Zogenaamde diepe hersenstimulatie kan bij hen beven of ➝

Overactieve hersenzones bij

Remedie tegen depressie

tinnitus kunnen behandeld worden door neuromodulatie.

Niet-invasieve neuromodulatie wordt ook ingezet als ambulante behandeling tegen matige of ernstige depressie.

‘Het effect is vergelijkbaar met dat van medicatie of psychotherapie’, zegt prof. dr. Filip Van Den Eede, medisch coördinator psychiatrie. Sommige patiënten kiezen bewust voor neuromodulatie omdat ze geen medicatie of psycho­therapie willen, anderen omdat voorgaande therapieën geen of te weinig effect hadden. In het UZA komen patiënten doorgaans voor een vijftiental sessies, meestal drie keer per week. De neveneffecten zijn beperkt, met voorbijgaande hoofdpijn als meest gehoorde klacht. Heel uitzonderlijk treedt een epilepsie-aanval op bij een patiënt die daarvoor aanleg heeft.

9

MEDISCH

Bij sommige patiënten met aanslepende rugpijn wordt een zenuwbaan gestimuleerd via een elektrode op het vlies rondom het ruggenmerg. Daardoor vermindert de pijn.

➝

Via een afstands­ bediening kunnen rugpatiënten de inten­ siteit van de stimulatie aanpassen.

overbeweeglijkheid onderdrukken.

‘Patiënten komen alleen in aanmerking als die symptomen hun dagelijks functioneren erg belemmeren en als medicatie niet genoeg helpt’, zegt UZA-neurologe dr.

Barbara Pickut. ‘Concreet plaatst de neurochirurg een elektrode in de hersenen om specifieke zenuwbanen te stimuleren. De ingreep gebeurt onder lokale verdoving, aangezien de patiënt wakker moet zijn. De precieze plaats van de elektrode wordt namelijk bepaald tijdens de ingreep zelf, afhankelijk van het vastgestelde effect.’

De resultaten zijn vaak spectaculair. Pickut: ‘Sommige patiënten stellen het jarenlang heel goed. Dat is echter niet altijd het geval: anderen krijgen op de duur opnieuw last van symptomen doordat hun ziekte verder evolueert.’ Diepe hersenstimulatie wordt ook toegepast

bij niet-parkinsonpatiënten die last hebben van overmatig beven.

Oorsuizen: overactieve hersenzones Ook bij oorsuizen of tinnitus werpt neuromodulatie vruchten af.

‘Omdat oorsuizen altijd meerdere oorzaken heeft, behandelen wij het probleem met een gecombineerde behandeling’, zegt prof. dr. Paul Van de Heyning, diensthoofd neus-, keel- en oorziekten. ‘Die behandeling kan bijvoorbeeld ook medicatie, een operatie of kinesitherapie omvatten. Alle patiënten volgen ook Tinnitus Retraining Therapy, waarbij ze technieken leren om het oorsuizen uit het centrum van hun aandacht te verdrijven en zo de last te verminderen. We werken in internationaal verband samen met multidisciplinaire teams, zoals het Tinnitus Research Institute (TRI).

Patiënten bij wie het oorsuizen het gevolg is van eenzijdige doofheid kunnen we behandelen met een cochleair implantaat (CI). Ons centrum realiseerde daarmee een wereldprimeur.’

Bij meer dan de helft van de patiënten is ook neuromodulatie een onderdeel van de therapie. Er wordt dan vooraf nagegaan welke hersenzones overactief zijn en dus moeten worden behandeld. ‘Patiënten komen doorgaans voor acht sessies, verspreid over vier weken’, zegt audiologe Sarah Rabau. ‘Nevenwerkingen zijn er niet. Het effect is niet onmiddellijk, maar 85 % van onze patiënten ondervindt na de gecombineerde behandeling een aanzienlijke verbetering.’ Volgens internationale studies zou 25 % van het succes van de gecombineerde behandeling aan neuromodulatie toe te schrijven zijn. 

Onschadelijk?

Het voordeel van invasieve neuromodulatie is dat de behandeling plaatselijk is en meestal vrij snel werkt. Het effect van de ingreep is ook omkeerbaar: de patiënt kan de pacemaker eenvoudigweg uitschakelen. Wel is er zoals bij elke operatie een

INFO 10

klein risico op complicaties: ongeveer 3 op 1000 patiënten krijgen een bloeding en 3 à 5 op 100 maken een infectie door. Daarnaast zijn er soms ongewenste effecten. Zo voelt 10 à 15 % van de patiënten die zijn behandeld voor blaas- of

stoelgangproblemen de pacemaker af en toe zitten.

En bij 20 % van de patiënten die een ingreep ondergingen tegen rugpijn, verplaatst de elektrode zich vroeg of laat door een val of ongeval. Dat probleem is gelukkig eenvoudig te verhelpen.

De ingeplante pacemaker werkt plaatselijk en vrij snel.

Dienst neurochirurgie, T 03 821 33 28, dienst neurologie, T 03 821 34 23, dienst NKO, T 03 821 33 85, dienst psychiatrie, T 03 821 39 38, dienst

Neuromodulatie in het UZA Ingezet voor de behandeling van

Depressie

Oorsuizen

6000

sessies ­vonden plaats in 2012 in het ­U­­niversitair Centrum voor Neuro­ modulatie van het UZA, waar niet-invasieve ­neuro­modulatie wordt aangeboden.

Rugpijn

Blaas- en stoelgangproblemen

Ziekte van Parkinson (tegen beven arm, handen, benen)

2/3

van de patiënten kwam voor een ­behandeling voor oorsuizen.

Slechte doorbloeding in de benen

Neuromodulatie bij rugpijn

­ euromodulatie bij blaasN en stoelgangproblemen

50

sacrale neuromodulaties per jaar, dit is een ingreep die helpt bij blaas- of stoelgangproblemen. De behandeling wordt in het UZA aangeboden sinds 1997.

Neuromodulatie is vandaag een standaardbehandeling voor patiënten die een mislukte rugoperatie achter de rug hebben en het meest last hebben van een uitstralende pijn naar het been.

30 40%

à van de patiënten in het UZA is na de definitieve ingreep volledig van zijn klachten verlost.

20.000

van hen worden jaarlijks wereld­wijd ­ geholpen met neurostimulatie.

urologie, T 03 821 33 68, pijncentrum, T 03 821 35 86, Universitair Centrum voor Neuromodulatie, T 03 821 45 38

11

MEDISCH lever galwegen

maag

Pancreaskanker

Tweede mening,

galblaas

De diagnose pancreaskanker is een zwaar pancreas

verdict, al is de ene pancreastumor de andere niet. ‘Zogenaamd ongeneeslijke

dunne darm

patiënten kunnen we soms toch nog een kans bieden’, zegt dr. Geert Roeyen.

A

nderhalf jaar geleden voelde Miek (63) dat er iets mis was.

Ze was regelmatig misselijk en kreeg erge jeuk aan haar benen.

Vreemd genoeg was ook haar urine opeens donker, terwijl haar stoelgang net heel licht van kleur was. ‘Na een MRI in het UZA kreeg ik te horen dat ik aan pancreaskanker leed.

Twee maanden ervoor was een familielid aan die ziekte overleden, hij was maar in de veertig. Ik ben de volgende, dacht ik.’

Te laat ontdekt

De vooruitzichten verschillen enorm, afhankelijk van het type pancreaskanker en het stadium.

Jaarlijks krijgen zo’n 1.600 Belgen een van de verschillende vormen van pancreaskanker, gemiddeld op de leeftijd van 70 jaar.

De pancreas of alvleesklier ligt bovenaan in de buik. Hij scheidt verteringssap af en produceert hormonen, waaronder insuline.

Helaas wordt een pancreastumor meestal te laat ontdekt. ‘Veel hangt af van de plaats’, zegt UZA-chirurg dr. Geert Roeyen. ‘Een gezwel achteraan in de pancreas geeft pas laat klachten. Ligt de tumor daarentegen dicht bij het galkanaal, dan kan de gal niet meer afvloeien. Dan krijgt de patiënt geel-

INFO 12

zucht, al dan niet met jeuk. Soms is jeuk het eerste symptoom.’

De vooruitzichten hangen af van het type pancreaskanker en het stadium van de ziekte.

Twee op drie patiënten lijden aan de meest agressieve vorm, het zogenaamde adenocarcinoom. ‘De kans op genezing is dan maar 5 %’, zegt prof. dr. Dirk Ysebaert, diensthoofd hepatobiliaire, transplantatie- en endocriene heelkunde. ‘Bij andere types pancreaskanker is de kans op genezing hoger, soms meer dan de helft. We hopen nu de overlevingspercentages te doen stijgen door voor of na de operatie chemo- en radiotherapie te geven. Op dat vlak is de laatste jaren nog vooruitgang geboekt. Met een voorbehandeling zouden ook iets meer patiënten in aanmerking komen voor chirurgie.’

Toch niet ongeneeslijk?

De exacte diagnose stellen is niet altijd eenvoudig, waardoor soms onterecht het verdict ongeneeslijk valt. ‘Daarom moet elke pancreaskanker secuur worden bekeken, zelfs bij uitzaaiingen’, onderstreept Ysebaert. ‘Zowat de helft van onze patiënten met een pancreas-

Dienst hepatobiliaire, transplantatie en endocriene heelkunde, T 03 821 56 60

Dr. Geert Roeyen

tweede kans tumor komt vanuit een ander ziekenhuis voor een tweede mening. We bekijken die dossiers met ons multidisciplinaire team en ­proberen binnen de twee weken een diagnose en behandelplan te geven’, zegt Roeyen.

‘Dikwijls zijn er extra onderzoeken nodig. Je moet de behandeling echt patiënt per patiënt bekijken. Zogenaamd ongeneeslijke patiënten kunnen we soms toch nog een kans geven.

Als referentie­centrum voor pancreas­kanker ­kunnen we ook meer, bijvoorbeeld een bloedvat vervangen dat tegen de tumor aanligt. Dat gebeurt lang niet overal.’

Omdat een pancreasoperatie meer kans op slagen heeft in een gespecialiseerd centrum, overweegt de overheid om de ingreep te ­centraliseren in een beperkt aantal referentie­centra. In Nederland en Duitsland is dat nu al het geval. Expertise leidt tot betere resultaten op lange termijn.

Chirurgie biedt de enige kans op genezing, maar is momenteel maar voor één op tien patiënten zinvol. Miek was bij de gelukkigen.

Ze leed aan een vorm van pancreaskanker die te behandelen is en de ziekte bevond zich nog in een vroeg stadium. Nog geen week na de diagnose werd ze geopereerd. Haar lymfeklieren bleken niet aangetast.

Zwaar afzien na operatie Tijdens de ingreep worden de pancreas en soms ook omliggende organen deels of volledig verwijderd. Ysebaert: ‘Een pancreas­ operatie is zonder meer de zwaarste ingreep in de buik. We doen dan ook alles om de patiënt zo fit mogelijk aan de start te krijgen.

Na de operatie is er een grote kans op infec-

ties en ook de periode nadien is zwaar. De meeste patiënten ondergaan dan chemotherapie en velen kampen met problemen.’

Als de pancreas niet goed meer werkt of is weggenomen, ontwikkelt de patiënt diabetes.

Anderen krijgen spijsverteringsproblemen, waardoor ze bij elke maaltijd medicatie moeten nemen. Zowat vier op tien patiënten ondervinden blijvende gevolgen. ‘Patiënten moeten veel doorstaan. Daarom voeren we de ingreep alleen uit als er een reële kans op genezing is’, merkt Roeyen op.

Ook Miek had het erg zwaar. ‘Een paar dagen na de operatie kreeg ik een bloeding, waardoor ik opnieuw naar intensieve zorg moest. Ik was vooral erg misselijk, weken aan een stuk. Voor het eerst in mijn leven was ik voor alles afhankelijk van anderen. Ik voelde me ellendig. Al vingen de artsen en verpleegkundigen me geweldig goed op.’ Terug thuis volgde nog een zware revalidatie. Eten bleef lang een probleem, waardoor Miek 13 kilo afviel. ‘Bij momenten dacht ik: dit komt nooit meer goed. Tien maanden heeft het geduurd voor ik er weer bovenop was.’ Ook Miek moet voor altijd medicatie nemen voor elke maaltijd. Dat was in het begin wennen, maar nu lukt het prima.

Veel tijd gaat naar de begeleiding en opvang van de patiënten, zegt Ysebaert: ‘Patiënten hebben enorm veel vragen, die we altijd eerlijk beantwoorden. De waarheid is vaak hard, maar zo hebben ze tenminste zekerheid.’ Bij Miek bleef de kanker weg, al wordt ze regelmatig opgevolgd. Ze beseft dat ze geluk heeft gehad. ‘Ik ben ontzettend blij dat ik het allemaal kan navertellen.’ 

Miek (63): ‘Het heeft 10 maanden geduurd ­vooraleer ik er weer ­bovenop was.’

13

UITGEDOKTERD

UZA werkt aan accreditaties

Ziekenhuis met kwaliteitsgarantie Als patiënt merkt u het misschien niet, maar in het UZA wordt bovenop het dagelijkse werk, ook hard gewerkt aan het behalen van accreditaties – of kwaliteitslabels. Zodat u als patiënt nog zekerder bent van de beste zorg.

14

V

laanderen telt 65 ziekenhuizen.

Maar liefst 58 daarvan zijn recent in een accreditatietraject gestapt. Een twintigtal ziekenhuizen, waaronder het UZA, kiest voor het Amerikaanse JCI (Joint Commission International) als algemeen kwaliteitssysteem voor het hele ziekenhuis. JCI is wereldwijd koploper op dat gebied. Bijna dertig Vlaamse ziekenhuizen kiezen anderzijds voor het systeem van het Nederlands Instituut voor Accreditatie in de Zorg (NIAZ). Als enige doet het UZA daar nog een accreditatie

bovenop. Tegen begin 2015 willen we als eerste ziekenhuis in Europa het label Magnet Hospital behalen, een Amerikaans kwaliteitslabel specifiek voor de verpleegkunde.

Waarom kiest het UZA voor die Amerikaanse kwaliteitslabels?

Johnny Van der Straeten, gedelegeerd bestuurder: ‘JCI sprak ons om verschillende redenen aan.

De standaarden van JCI zijn uitgewerkt door de wetenschappelijke beroepsverenigingen van artsen, wat maakt dat het systeem sterk op de

patiënt gericht is. Voor een universitair ziekenhuis is het voorts ook belangrijk dat het een internationale kwaliteitsstandaard is.’

Kristien Van Brussel, kwaliteitscoordinator: ‘Een groot voordeel is dat we de kwaliteit van onze zorg zullen kunnen vergelijken met de andere JCI-geaccrediteerde ziekenhuizen, nu al zo’n 4500 over heel de wereld.’

Johnny Van der Straeten: ‘Magnet Hospital paste dan weer perfect in ons streven naar de beste verpleegkundige zorg. Het legt de verpleegkunde standaarden op voor professionalisme, bijscholing, kwaliteit … We willen het eerste Europese Magnet Hospital worden.’

Hoe werkt zo’n accreditatie?

Kristien Van Brussel: ‘Grof geschetst moet je aan een hele reeks kwaliteitsvoorwaarden voldoen die zijn opgesteld door experten. De externe organisatie komt je beoordelen en als alles goed is, krijg je je accreditatie. Dat is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan. Zo hebben we in november 2012 een hele week drie consultants van JCI over de vloer gehad die werkelijk het hele ziekenhuis en alle processen hebben bekeken. Er is een prioriteitenlijst opgemaakt met de elementen die het verst verwijderd zijn van de standaarden. Die zijn we nu aan het aanpakken. In juni komen de consultants opnieuw langs en dan zetten we de eindspurt in naar de definitieve beoordeling eind 2014. Dan behalen we hopelijk de accreditatie. Om de

drie jaar word je opnieuw geëvalueerd. De standaarden evolueren ook, dus het is een blijvende inspanning.’

Johnny Van der Straeten: ‘Heel typisch voor JCI is dat ze voor hun evaluatie een aantal patiëntendossiers van begin tot einde volgen. Ze gaan op alle aspecten de kwaliteit na, tot en met de opleiding van alle betrokkenen, de infrastructuur, de gebruikte materialen … Ze vragen ook aan de patiënten en hun familie of er inderdaad is gewerkt volgens de eisen, bijvoorbeeld of de patiënt voldoende uitleg heeft gekregen over de ingreep, of over de medicatie die hij thuis moet nemen.’

‘We zullen de kwali­ teit van onze zorg kunnen vergelijken met 4500 andere JCI­ziekenhuizen over heel de wereld.’

Wat zijn de drijfveren van het UZA om in zo’n kwaliteitssysteem te stappen?

Johnny Van der Straeten: ‘De eerste drijfveer is de veiligheid voor de patiënt te verhogen. Tweede drijfveer is dat we de kwaliteit van de zorg permanent willen verbeteren.

Geneeskunde en verpleegkunde evolueren en als je altijd de best mogelijke standaarden wil toepassen, moet je kunnen controleren of je dat ook werkelijk doet. We willen niet alleen dénken dat we de best mogelijke zorg geven, we willen daar zeker van zijn.’

Kristien Van Brussel: ‘Een accreditatie is een objectivering. Een externe organisatie bevestigt dat je kwaliteitsvol bezig bent. Derde drijfveer is onze verantwoordelijkheid als opleidingsziekenhuis. Als wij de assistenten niet leren wat de beste ➝

1 Johnny Van der Straeten,

gedelegeerd bestuurder 2 Kristien Van Brussel,

kwaliteitscoördinator

1

2

15

UITGEDOKTERD

➝

zorg is, dan zouden we tekortschieten als academisch ziekenhuis.’

Welke voordelen biedt een accreditatie voor de patiënt?

‘Om de drie jaar worden we opnieuw geëvalueerd, dus het is een blijvende inspanning.’

Kristien Van Brussel: ‘De patiënt zal zeker weten dat hij veilige en kwaliteitsvolle zorg krijgt. JCI zal ook de patiënt en zijn familie meer betrekken in de zorg. Zo zullen patiënten merken dat we hen vaker vragen om zichzelf te identificeren. Niet omdat we hun naam niet kunnen onthouden, maar uit veiligheidsoverwegingen. Voor een operatie zal de patiënt bijvoorbeeld ook zelf moeten aangeven welk lichaamsdeel geopereerd moet worden, opnieuw voor de veiligheid.’

‘JCI focust ook op de continuïteit van de zorg. Hoe gebeurt de transfer van de ene afdeling naar de andere?

Hoe verloopt het transport naar bijvoorbeeld een revalidatiecentrum?

Weet de patiënt wat hij thuis nog moet doen?’

Johnny Van der Straeten: ‘Ook de leveranciers van medicatie en materiaal zullen strenge normen moeten respecteren. Het wordt steeds belangrijker om te verifiëren dat we originele en uitvoerig geteste medicatie en medisch materiaal gebruiken. Heel die keten moet dus ook veilig zijn.’

Heeft het UZA grote aanpassingen moeten doen om de kwaliteitsstandaarden te halen?

Johnny Van der Straeten: ‘Niet alles wat we doen in ons ziekenhuis was voldoende gedocumenteerd en uitgeschreven. Diensten hadden zo hun eigen manier van werken,

Accreditaties op de diensten?

Naast de algemene accreditatie die voor het hele ziekenhuis zal gelden, hebben sommige medische diensten ook eigen accreditaties behaald. Een overzicht: • Forensisch DNA-laboratorium: ISO 17025-accreditatie • Dienst klinische biologie, centrum medische genetica en dienst pathologische anatomie: ISO 15189-accreditatie

16

• Dienst hematologie, nefrologie aferese, weefsel- en cellenbank hematopoietische stamcellen: JACIE-accreditatie • Thorax- en vaatheelkunde: Institutional Quality Certification van de European Society of Thoracic surgeons • Dienst verloskunde: certificaat Baby Friendly Hospital van UNICEF en de Wereldgezondheidsorganisatie

die zeker ook kwaliteitsvol was. Het is echter nog beter om de beste manier van werken te zoeken en die duidelijk op papier te zetten voor iedereen. Dat is ook handig voor nieuwe personeelsleden. Als het niet opgeschreven is, dan bestaat het niet voor JCI.’

Zo’n accreditatie is veel werk, maar is wel de moeite waard?

Kristien Van Brussel: ‘Wie in een kwaliteitssysteem werkt, kan nadien niet meer zonder. Dat zien we duidelijk op de diensten die al eerder een eigen accreditatie behaalden. Je leert gestandaardiseerd werken en nadenken over activiteiten en processen.

Dat creëert een bepaalde cultuur.

Eens je die hebt aangenomen, kun je niet meer terug.’ 

MEDISCH

Stoelgangtransplantatie bedwingt infectie Een stoelgangstaal van haar kleindochter verloste een bejaarde patiënte vorige zomer van een ernstige darminfectie. Daarmee was de eerste stoelgangtransplantatie in het UZA een feit.

E

en stoelgangstaal van een ander persoon getransplanteerd krijgen: het klinkt niet prettig. In de praktijk valt zoiets echter goed mee, zegt gastroenteroloog prof. dr. Tom Moreels.

‘Er zijn twee methodes. Je kunt de stoelgang in de dunne darm laten lopen via een neussonde, maar het kan ook met een coloscopie.

In dat laatste geval wordt het stoelgangstaal in verdunde vorm via de aars ingebracht, met behulp van een flexibele slang. Wij opteerden voor de coloscopie omdat die procedure psychologisch meer aanvaardbaar is. In feite merkt de patiënt niet dat de stoelgang wordt ingebracht.’

De dame in kwestie leed al weken aan een hardnekkige infectie met clostridium difficile, een besmetting die gepaard gaat met heftige diarree. Verschillende antibioticakuren konden het tij niet doen keren. ‘Zo’n infectie kan gevaarlijk

INFO

zijn doordat patiënten uitdroging riskeren’, legt Moreels uit. ‘We weten dat een faeces- of stoelgangtransplantatie bij die patiënten vaak goed helpt: het is de meest succesvolle toepassing ervan. Grof gesteld nestelen de goede bacteriën van de donor zich in de darm en ruimen ze de zieke darmflora op.

Dat gebeurt binnen de paar dagen.

Het is een heel eenvoudige, maar doeltreffende behandeling, met tot 90 % kans op succes. Alleen weten we op dit moment nog niet of de therapie een blijvend effect heeft.’

Ruimer toe te passen?

Als donor wordt meestal iemand uit de familie- of vriendenkring gezocht. De persoon in kwestie mag geen risicoprofiel hebben. Hij of zij mag bijvoorbeeld niet recent naar een land gereisd zijn met een hoog risico op darminfecties.

De patiënt zou dan immers een infectie kunnen overnemen. In de dagen voor de transplantatie moet

Tijdens een coloscopie wordt het stoelgangstaal verdund in de darm gebracht.

de donor een dieet volgen en op de dag zelf staat hij of zij een stoelgangstaal af. Bij de bejaarde dame gaf de behandeling het gewenste resultaat: de infectie werd eindelijk bedwongen.

Momenteel wordt onderzocht of een stoelgangtransplantatie ook kan helpen bij andere aandoeningen, zoals darmziekten die gepaard gaan met chronische ontsteking, alsook diabetes en obesitas. Moreels: ‘De behandeling bestaat al heel lang, maar onze kennis over de darmflora is pas recent enorm toegenomen.

Daarom wordt ze nu vaker toegepast. Het UZA staat zeker open voor nieuwe toepassingen.’ 

Het klinkt niet prettig, maar in de praktijk valt het mee.

Dienst gastro-enterologie hepatologie, T 03 821 33 23

17

ADVERTENTIE

TE HUUR

Ruim 4.000 unieke vakantiehuizen in Frankrijk

00 0 .

4 3 n a n d e r z i ĂŠ MĂŠ ntiehu a vak landen 6 in 2

Bestel de nieuwe brochure op www.novasol.be/brochure

m

maguza januari 2014

Zorgmagazine van het UZA

www.maguza.be – UZAnieuws UniversitairZiekenhuisAntwerpen

Een hartkwaal met een stamboom In de cardiogeneticakliniek van het UZA laten families uitzoeken of ze een erfelijke hartziekte in de genen hebben. Meestal start de zoektocht nadat ernstige of zelfs fatale hartproblemen opduiken bij een schijnbaar kerngezond jong familielid. Het cardiogeneticateam gaat voor hen op zoek naar antwoorden, maar leert hen ook omgaan met het vaak verontrustende nieuws.

DOSSIER ERFELIJKE ­ ARTPROBLEMEN H 19

DOSSIER ERFELIJKE ­HARTPROBLEMEN

ERFELIJKE HARTPROBLEMEN 

Er zijn drie belangrijke groepen erfelijke hartproblemen.

HARTSPIERZIEKTEN De bouw en architectuur van het hart zijn verstoord, waarbij vooral het hartspierweefsel is aangetast.

Behandeling?

Medicatie, plaatsing van een Interne Cardioverter ­Defibrillator ICD (zie hoofdartikel), hart­ operatie of radiofrequente ablatie, een ingreep waarbij kleine littekens worden gemaakt in het hart om hartritmestoornissen te voorkomen.

HARTRITMESTOORNISSEN Levensbedreigende erfelijke vormen zijn ventrikeltachy­ cardie (VT), een abnormaal snel hartritme met zijn oorsprong in de hartkamer, en ventrikelfibrillatie (VF), een abnormaal ritme dat ontstaat door elektrische chaos in de hartkamers. Beide vormen komen vaak voor in geval van een erfelijke hartziekte en zijn bijna altijd de oorzaak van een plots overlijden bij deze patiënten.

Weinig is zo beangstigend als een persoon die totaal onverwacht op de spoed belandt met levens­ bedreigende hartproblemen. Zeker bij mensen ­jonger dan 45 jaar is de kans in zo’n geval groot dat het om een erfelijke aandoening gaat. En dan heeft de hele familie er baat bij daar het fijne van te weten.

Behandeling?

Medicatie, plaatsing van een ICD of radiofrequente ablatie (zie boven).

VERWIJDING VAN DE AORTA De aorta is abnormaal breed ter hoogte van de aansluiting met het hart. Daardoor raakt de aortawand verzwakt en kan die scheuren.

Behandeling?

Medicatie of een operatie waarbij een gedeelte van de aorta wordt vervangen.

20

S

pijtig genoeg wordt er niet altijd een rechtstreekse oorzaak gevonden. En zelfs als er wel een diagnose wordt gesteld die mogelijk erfelijk is, worden de overige familieleden zelden gecontacteerd voor bijkomend onderzoek’, zegt UZA-cardioloog dr. Johan Saenen.

Als er wel een zoektocht naar een erfelijke hartziekte wordt gestart, gebeuren het cardiale en het genetische onderzoek doorgaans los van elkaar. ‘Omdat beide

Stamboomonderzoek, medische onderzoe-

Dr. Johan Saenen

1

Prof. dr. Bart Loeys

2

ken en DNA-analyse kunnen de genetische oorzaak van een hartprobleem blootleggen.

1

2

Cardiogenetica

Speurtocht op leven en dood aspecten onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn en wij mensen niet maandenlang willen laten pendelen tussen de diensten genetica en cardiologie, zijn we eind 2011 gestart met een cardiogenetica­ kliniek’, zegt Saenen. Hij en prof. dr. Bart Loeys, adjunct-diensthoofd medische genetica, houden wekelijks een gezamenlijk cardiogenetisch spreekuur, wat uniek is voor Vlaanderen. ‘Zo komen we efficiënt tot een geïntegreerd beleidsplan en heeft de patiënt meteen alle relevante informatie bij elkaar’, aldus Loeys.

Beide artsen gaan samen met de familie na of er sprake is van een erfelijke aandoening. Ze begeleiden hen doorheen het traject van onderzoeken en bekijken wat er mogelijk is op het vlak van ­preventie en behandeling.

Te jong om te sterven De bal gaat meestal aan het rollen na een spoedopname. Niet zelden is er sprake van een plotse dood, waarbij de patiënt al dan niet kan worden gereanimeerd. Saenen: ‘Als het gaat om een mogelijk erfelijk hartprobleem waarvan geweten is dat het tot plotse dood kan leiden,

neemt de behandelende arts met ons contact op. Daarover hebben we afspraken gemaakt met de spoedafdeling, intensieve zorg en cardiochirurgie. Samen bekijken we welke verdere stappen nodig zijn. Ook na een overlijden is het belangrijk om de cardio­genetische diagnose te stellen, vooral voor de familieleden. Daarom w ­ orden er het best bloedstalen voor DNA-analyse afgenomen en een autopsie gedaan. Een paar weken later nemen wij zelf contact op met de patiënt of zijn familie.

We bespreken dan de resultaten en plannen indien nodig verdere onderzoeken.’ Vrij veel patiënten worden ook doorverwezen vanuit andere centra.

Concreet zijn er drie groepen hartaandoeningen waarbij er een grote kans bestaat op plotse dood: hartspierziekten, erfelijke hart­ ritmestoornissen en een v­ erwijde aorta (zie kaderstuk). Plotse overlijdens van mensen ouder dan 45 jaar worden in principe niet doorgegeven aan cardiogenetica, omdat die heel vaak het gevolg zijn van een klassiek hartinfarct. ­Erfelijke factoren staan daarbij minder op de voorgrond.

Ontbrekende puzzelstukje De zoektocht naar een mogelijke genetische oorzaak vraagt vaak heel wat speurwerk. Behalve stamboomonderzoek, medische onderzoeken en DNA-analyse kunnen soms ook uitslagen van eerdere tests en raadplegingen in andere ziekenhuizen het ontbrekende puzzelstukje leveren.

Saenen: ‘Eén kleine aanwijzing ➝

Dankzij de cardiogenetica­ kliniek moeten mensen niet maandenlang pen­ delen tussen de diensten genetica en cardiologie.

Leven met een erfelijke hartkwaal Een erfelijke hartziekte kan iemands leven flink door elkaar schudden. ‘Sommige patiënten moeten koorts, saunabezoeken, zware inspanningen of bepaalde medicatie vermijden om hun risico te beperken’, zegt dr.

Johan Saenen. ‘Ook piekinspanningen of grote stress kunnen echter gevaarlijk zijn. Dat vraagt soms aanzienlijke aanpassingen, ook op werkvlak. Evident is dat niet, maar de meeste patiënten zijn erg gemotiveerd. Ze beseffen dat hun leven er vanaf hangt.’

En wat met een eventuele kinderwens? Prof. dr. Bart Loeys: ‘Koppels die willen voorkomen dat ze een gen­ mutatie doorgeven, kunnen voor preïmplantatie ­genetische diagnostiek kiezen. De vrouw wordt dan zwanger via IVF en de embryo’s worden vooraf genetisch gescreend.

Alleen de gezonde embryo’s worden dan teruggeplaatst.’

21

DOSSIER ERFELIJKE HARTPROBLEMEN

Een elektrocardiogram (EKG) kan ritmestoornissen aan het licht brengen.

Eén kleine aanwijzing kan een groot verschil maken voor een hele familie.

➝ kan een groot verschil maken voor een hele familie. Dat betekent dat je echt actief op zoek moet gaan.

Is de patiënt overleden en zijn er weinig of geen medische gegevens beschikbaar, dan gaan we op zoek naar aanwijzingen bij de nabestaanden.’ ‘We gaan dan na of er familieleden zijn bij wie al een hartziekte werd vastgesteld of die plots zonder aanwijsbare oorzaak zijn overleden. Ook alarmsymptomen als onverklaard flauwvallen, kunnen ons op weg zetten’, licht Loeys toe.

Typisch aan de cardiogeneticakliniek is dat de artsen niet één patiënt, maar een hele familie behandelen. Saenen: ‘Daarom organiseren we vaak een gezamenlijk informatiemoment, waarbij

INFO 22

we alle familieleden samenbrengen voor algemene uitleg. Nadien zien we dan iedereen apart terug om hun individuele situatie te bespreken.’

DNA-analyse brengt in 40 % van de gevallen een genetische oorzaak aan het licht. Een dergelijke diagnose roept tal van vragen op bij de andere familieleden. Moeten zij zich nu ook laten testen? Wat als zij ook drager zijn van de genmutatie? Loeys: ‘Het is belangrijk dat mensen heel goed weten waar ze voor staan. Daarom besteden we veel aandacht aan opvang en psychologische begeleiding.’ Een hoofdstuk apart zijn kinderen.

Loeys: ‘Als een ziekte pas vanaf dertig jaar symptomen geeft en er geen preventie mogelijk is, heeft het

weinig zin een tweejarige te laten testen. Bij een tiener ligt dat misschien al anders. Is er een behandeling, dan bieden we uiteraard altijd aan om te testen. Dat soort zaken moet je heel zorgvuldig bespreken.’

Soms behandelbaar, soms niet En wat als de erfelijke aanleg eenmaal is vastgesteld? Meestal is er een behandeling mogelijk.

Die bestaat doorgaans uit een aanpassing van de levensstijl (zie kaderstuk p.21) en medicatie om het risico op een plotse dood te verminderen. Soms kan ook een ingreep het aantal gevaarlijke hartritmestoornissen beperken.

Voor sommige patiënten is er geen behandeling, maar kan een ICD

wel een oplossing bieden, voluit Interne Cardioverter Defibrillator (ICD). Dat is een toestel dat net als een pacemaker wordt ingeplant en eventuele levensbedreigende hartritmestoornissen opspoort en onderbreekt.

Als er een ernstige hartkwaal in de familie voorkomt, hebben alle familieleden er belang bij zich goed te informeren. Alleen zo is immers preventie mogelijk. Niet zelden blijkt de stap naar cardiogenetisch advies echter te groot. ‘Patiënten proberen soms tevergeefs hun familie te mobiliseren. Daarom geven we hen brieven mee waarin de medische situatie kort wordt uitgelegd, met contactinformatie.

We merken dat dat de drempel verlaagt’, aldus Loeys. 

Dienst cardiogenetica, T 03 821 35 38 of 03 821 33 04, dienst cardiologie, T 03 821 35 38, dienst medische genetica, T 03 275 97 74

Prof. dr. Lut Van Laer

Als artsen een erfelijk hartprobleem vermoeden, is DNA­analyse niet zelden de sleutel tot de diagnose.

Een nieuwe revolutionaire techniek geeft het genetisch onderzoek als het ware vleugels.

Zoeken naar het foute gen

F

amilies die mogelijk met een erfelijke hartziekte belast zijn, kunnen bij het Centrum voor Medische Genetica terecht voor genetisch onderzoek.

Moleculair geneticus prof. dr. Lut Van Laer geeft uitleg.

Hoe verloopt zo’n genetisch onderzoek?

‘Als we de genmutatie vinden, kan de arts gerichter behandelen’

Van Laer: ‘We richten ons altijd in eerste instantie op het familielid met duidelijke klachten. Als die persoon overleden is, gaan we na of er stalen voor DNA-analyse beschikbaar zijn. Zo niet gaan we op zoek naar een ander familielid dat mogelijk hetzelfde probleem heeft. Zo is plots flauwvallen een alarmsignaal. Bijkomend medisch onderzoek kan een eventuele hartziekte bevestigen, zoals wordt besproken op de multidisciplinaire cardiogenetische raadpleging.

Blijkt ons vermoeden juist, dan kunnen we genetisch onderzoek opstarten. Als we bij één persoon de verantwoordelijke genmutatie

vinden, kan de hele familie zich laten testen.’

Kunnen die tests vandaag sneller dan vroeger?

Van Laer: ‘Ja, sinds kort beschikt ons centrum over apparatuur die next generation sequencing mogelijk maakt. Met die techniek kunnen we vele genen tegelijk analyseren. Daardoor kunnen we een DNA-staal in enkele maanden tijd testen op een reeks genen, een zogenaamd genenpanel. Vroeger nam de analyse van één enkel gen al twee maanden in beslag en duurde genetisch testen dan ook heel lang. Vandaag kunnen we onderzoek doen op een panel van 14 genen voor aortaverwijding in de borstkas en een van 50 genen voor erfelijke hartritmestoornissen.

Daarmee kunnen we testen op alle gekende genen voor die aandoeningen. In 2014 zullen we wellicht ook beschikken over een panel voor aangeboren hartspierafwijkingen.’

Welke gevolgen heeft dat voor de behandeling?

Van Laer: ‘Als we de genmutatie vinden, weten we veel meer over de risico’s en de ernst van de ziekte. De arts kan dan gerichter behandelen. Hij weet dan bijvoorbeeld met grotere zekerheid of een patiënt nood heeft aan een ingeplante defibrillator of niet.

We weten dan ook precies welke familieleden opvolging nodig hebben en welke niet.’

Hoe vaak levert een DNA-analyse iets op?

Van Laer: ‘Afhankelijk van het gebruikte panel vinden we bij zo’n 25 à 40 % van de patiënten de verantwoordelijke genetische afwijking. Vinden we niets, dan is de kans groot dat het ziekmakende gen gewoon nog niet gekend is.

Ook in dat geval houden we de DNA-stalen bij. Jaarlijks worden er immers nieuwe genen beschreven. De kans dat er in de toekomst nog een diagnose uit de bus komt, is dus reëel.’  23

DOSSIER ERFELIJKE ­HARTPROBLEMEN

Genmutatie bij vader en zoon

‘ Zijn energie geeft V ons moed’ Toen de kleine Alexander op een leeftijd van amper anderhalf jaar oud ernstige hartritmestoornissen en een hersentrombose kreeg, wees alles in de richting van een erfelijke ziekte. Het verhaal van een lange speurtocht.

24

ictor (46) is fier op zijn kleine kereltje van drie, dat ondanks zijn gezondheidsproblemen vol levenslust zit. Zo’n twee jaar geleden belandden hij en zijn vrouw Sylwia in een regelrechte nachtmerrie. ‘Alexander zakte op een dag in elkaar bij de onthaalmoeder’, vertelt Victor.

‘Hij reageerde nog amper en lag gewrongen in een soort foetushouding. Zijn hartslag bedroeg nog maar 28. In het UZA werden een hersentrombose én hartritme­ stoornissen vastgesteld. De kindercardioloog dacht meteen aan een zeldzaam syndroom, want dit kon geen toeval zijn.’

Papa Victor en zoon Alexander hebben een mutatie op het gen SCN5A, verant­ woordelijk voor het natriumkanaal in het hart.

Tien dagen later kreeg Alexander een pacemaker. Vlak na de ingreep kreeg hij echter een hartstilstand en moest hij worden gereanimeerd.

De trombose en hartstilstand lieten een blijvende motorische ­beperking aan zijn linkerkant na. Terug thuis wachtte een lange revalidatie.

Temidden van al dat verdriet drong die ene vraag zich op: hoe kon dit uitgerekend bij zo’n jong kindje gebeuren? Voorvallen uit het verleden kregen opeens een nieuwe betekenis. De hartstilstand van Victors intussen overleden vader dertig jaar eerder. En die ene keer vijftien jaar geleden toen Victor plots flauwviel in de auto.

‘Twee weken na de trombose zocht geneticus prof. Loeys ons op in het UZA. Hij stelde voor genetische tests bij Sylwia en mij te doen. Eerst werd gedacht aan een immuunziekte, daarna aan een spierziekte.

Die pistes liepen echter dood.’

Hoe meer familieleden, hoe meer informatie Na negen maanden viel alsnog de diagnose: Alexander én Victor hadden een mutatie op het gen SCN5A, dat verantwoordelijk is voor het natriumkanaal in het hart. Victor: ‘Vreemd genoeg droeg Alexander de zeldzame dubbele mutatie, wat de ernst van zijn symptomen verklaart. Nochtans kan zoiets normaal alleen als beide ouders drager zijn en dat is niet het geval. Een zeldzame speling van het lot.’ Victor leek de dans te ontspringen: tests wezen in eerste instantie uit dat hij geen symptomen had. Ook andere familieleden

lieten zich intussen testen.

Nog geen jaar later sloeg het noodlot opnieuw toe. Alexander kreeg in het revalidatiecentrum een tweede trombose. Dat zorgde voor verdere beperkingen, waaronder een gehoorprobleem. Ook praten lukt voorlopig niet meer. ‘En

Voorvallen uit het ­verleden kregen ­opeens een nieuwe ­betekenis.

toch doet hij het op zijn manier uitstekend’, vindt Victor. ‘Hij heeft energie voor twee, kruipt hier zo op de stoelen. Dat geeft ons telkens moed.’ Victor blijft hopen dat de

artsen meer inzicht zullen krijgen in Alexanders ziekte. ‘Als meer familieleden zich zouden laten testen, zouden die niet alleen weten of ze zelf risico lopen, maar zou dat ook meer inzichten opleveren voor bijkomend onderzoek. En met een wetenschappelijke publicatie zouden we internationale respons kunnen krijgen en nog meer te weten komen. Zo zouden we hopelijk ook anderen kunnen helpen.

En voor ons zou Alexanders ziekte dan ook een betekenis krijgen.’

Levensbedreigende ­ritmestoornissen Intussen kreeg het verhaal een nieuwe wending. ‘Anderhalve maand geleden liet ik tijdens een episode van koorts een ECG nemen in een regionaal ziekenhuis. Alles leek normaal, maar dr. S­ aenen, mijn cardioloog in het UZA, stond erop de uitslag te bekijken. Subtiele afwijkingen aan het EKG deden hem twijfelen en

hij wilde me verder testen. Daarop werden in het UZA levensbedreigende hartritmestoornissen blootgelegd. Die wezen op het syndroom van Brugada, een veelvoorkomend gevolg van de genmutatie waarvan Alexander en ik drager zijn.’ Victor kroop door het oog van de naald en kreeg al de dag erna een interne defibrillator ingeplant. ‘Ik ben dr.

Saenen erg dankbaar voor zijn alerte reactie. Anders had ik wellicht op een lukraak moment fatale hartritmestoornissen gekregen. Dit alles werpt ook een nieuw licht op de toestand van mijn zoontje, want mogelijk loopt hij hetzelfde risico.

Zijn dossier wordt momenteel opnieuw bekeken.’

Bij zijn eigen risico lijkt ­Victor nauwelijks stil te staan. Alles draait voor hem om de kleine ­Alexander. ‘Ons leven staat helemaal in het teken van onze zoon.

We doen alles om er voor hem te zijn. Want niemand weet wat de ­toekomst brengt.’ 

Intensivist dr. Rudi De Paep: ‘Alert reageren’ Erfelijke hartaandoeningen komen niet zelden aan het licht op een afdeling spoed of intensieve zorg.

Dr. Rudi De Paep van de dienst intensieve zorg: ‘Als een 24-jarige neervalt tijdens het joggen, weet je dat er meer aan de hand is. Vooral jonge leeftijd en de aard van de aan­doening kunnen een belletje doen rinkelen. Als we dan polsen bij de familie, levert dat vaak nuttige

informatie op over de familiale voor­ geschiedenis. Ook de cardioloog kan meestal goed inschatten of er mogelijk sprake is van erfelijkheid.’

‘Als we een genetisch probleem vermoeden, is het belangrijk om alert te reageren. Bij een overlijden worden in samenspraak met de familie bloedstalen of stukjes hartweefsel afgenomen. Ook een autopsie is dan vaak nuttig. Aan

de familie stellen we voor om na een aantal weken een afspraak te maken met de cardio­geneticus.

We leggen uit dat ze zo meer te weten kunnen komen over de oorzaak en eventuele pre­ventie.

Ook de huisarts wordt via de ontslagbrief op de hoogte gebracht.

Mensen zijn vaak overdonderd, maar slaan ons advies zelden in de wind.’

25

DOSSIER ERFELIJKE ­HARTPROBLEMEN Psychologe Ellen Belmans vangt families op bij de diagnose.

Als mensen mogelijk tegen een levens­bedreigende ziekte aankijken, zijn ook psychosociale begeleiding en menselijke opvang cruciaal. De psychologe en verpleegkundige vertellen.

Omgaan met de angst

I

n de cardiogeneticakliniek krijgen vaak kerngezonde mensen te horen dat ze mogelijk belast zijn met een erfelijk hartprobleem. Dat is een harde boodschap, die met de nodige omzichtigheid wordt gebracht. Vaak komt er ook psychologische begeleiding bij kijken. ‘Om de drempel te verlagen wordt zo’n familie al vroeg met mij in contact gebracht’, zegt psychologe Ellen Belmans. ‘Meestal zie ik de familieleden eerst samen tijdens de cardiogenetische raadpleging met prof.

Loeys en dr. Saenen en later ook individueel tijdens afzonderlijke raadplegingen. Als een familielid een genetische test overweegt, gaat

INFO 26

daar altijd een gesprek aan vooraf.

We bekijken dan wat de impact van eventueel slecht nieuws zou zijn.’

Ook als blijkt dat een patiënt zelf inderdaad drager is van de erfelijke hartkwaal, kan die bij Ellen Belmans terecht. Dergelijk nieuws brengt immers altijd veel angst en bezorgdheid met zich mee. ‘Afhankelijk van de diagnose komt er veel op die mensen af.

Zo krijgen sommigen te horen dat ze een uiterst klein risico op hartritmestoor­nissen lopen, maar dat die wel meteen fataal kunnen zijn, ­mochten ze optreden. Dat is moeilijk om te dragen. Zeker als mensen totaal geen klachten hebben, kunnen ze het verdict

niet goed plaatsen. Ze vragen zich af waarom ze hun leven moeten aanpassen terwijl ze zich perfect gezond voelen. Die mensen moeten een nieuw evenwicht z­ oeken binnen de onzekerheid.’

Wat met de kinderen?

Ouders maken zich vooral zorgen om hun kinderen. ‘Zij zitten met tal van vragen. Hoe en wanneer moeten ze het vertellen? Laten de kinderen zich het best ook testen?

Ook daarin probeer ik ze te begeleiden’, zegt Belmans.

Ook cardiologisch verpleegkundige Jessy Pauli weet goed hoeveel deining een erfelijke hartziekte in een familie teweeg kan brengen.

Mevr. Ellen Belmans, T 03 275 97 63, cardiogenetica, T 03 821 35 38, T 03 821 33 04

In de praktijk ziet zij de patiënten het vaakst. Ze is aanwezig bij de consultaties, regelt afspraken, doet de bloednames … ‘Mensen vinden het fijn om een vertrouwd gezicht te zien. Vaak zitten ze na de raadpleging toch nog met vragen en bedenkingen. En zeker na slecht nieuws probeer ik ze wat op te vangen. Ik druk hen op het hart dat ze ons altijd mogen bellen.’

Doordat ze dicht bij de patiënten staat, komen sommige zaken haar als eerste ter ore. ‘Als er bijvoorbeeld sprake is van een moeilijke gezinssituatie, is het nuttig dat met de artsen te bespreken. Indien nodig verwijs ik mensen ook door naar de psychologe.’ 

Haal de zon in huis met een Health Mate® infraroodcabine

Health Mate® wenst u een gezond 2014

SAMEN TEGEN REUMA Health Mate steunt het fonds voor wetenschappelijk Reumaonderzoek

Health Mate® therapeutische infraroodcabines: uw natuurlijke remedie tegen spieren gewrichtspijnen

www.cobretti.be

DE BESTE KWALITEIT INFR AROODC ABINES - VAN 1 TOT 6 PERSONEN

Health Mate® infraroodcabines Herbron uzelf met Health Mate®. Want een Health Mate® infraroodsessie kan bijzonder heilzaam zijn bij tal van ongemakken*:

Verbetert uw algemene conditie en weerstand.

Vermindert hoofdpijn. Verjaagt stress.

Verdrijft afvalstoffen uit uw lichaam.

toepassingen en wetenschappelijke studies. Of bel 03 295 50 25 voor een gratis brochure.

Surf naar www.healthmate.be voor meer getuigenissen, heilzame

34

D

Geen wonder dat ook topsporters er graag gebruik van maken.

* Raadpleeg steeds uw arts als u een Health Mate® infraroodcabine wil gebruiken voor medische doeleinden.

( )

ANTWERPEN: Arak Wellness LIER 03 295 50 25 | Van den Berg HOOGSTRATEN 03 315 75 31 | Sanik GEEL 014 58 86 70 | AquaVision OUD-TURNHOUT 014 35 91 71 | Fonne Smeulders KALMTHOUT 03 62 01 620 | Reborn Wellness SCHOTEN 03 685 44 50 | NG Project BALEN 014 73 53 99 | Schrauwen: BRASSCHAAT 03 645 24 79 | HERENTALS 014 24 40 20 – WILRIJK 03 825 69 81 – ZANDHOVEN 03 464 19 16 | Sanal BORSBEEK 03 366 17 70 | LIMBURG: ‘t Hoveniertje WELLEN 012 74 53 60 | Schrauwen GENK 089 30 86 20 | Varey LOMMEL 011 54 43 69 | Sleurs & Vangompel BOCHOLT 089 46 56 00 | D&A Pool Technics ZONHOVEN 011 82 37 65 | Aquamaax SCHERPENHEUVEL 0495 35 07 13 | WEST-VLAANDEREN: Spa-Wellness ZWEVEGEM 0477 59 58 13 | Ovalco OOSTKAMP 050 82 75 86 | Health Mate Shop Knokke 0486 51 89 83 | Delaere IZEGEM 051 30 11 82 | Wellness La Rose GISTEL 059 27 61 84 | Florisan VEURNE 058 31 53 15 | Vanderhaeghe IEPER 057 21 37 23 | Vermeersch KORTEMARK 051 57 52 08 | Lamo RUISELEDE 051 68 82 53 | Van Raes ROESELARE 051 22 20 15 | DC infrarood RUDDERVOORDE 050 28 07 87 | Claeys-Verhelst Brugge 050 31 26 52 | Xavier Covemaeker WERVIK 056 20 01 69 | OOST-VLAANDEREN: Aquatropic MALDEGEM 050 71 93 92 | Aquazure NINOVE 054 50 01 69 – WICHELEN 053 39 09 39 | Het Buitenhuis DENDERMONDE 052 25 61 16 | Wellness Decor KRUISHOUTEM 09 383 70 83 | Wida MELSELE 03 336 54 94 | Esento: BRAKEL 055 42 76 08 | Van Poucke ZOTTEGEM 09 360 16 91 | Vepa ZELZATE 09 345 56 25 | Schrauwen ST-NIKLAAS 03 766 18 17 | Sterck AALST 053 70 16 11 | Sani-en Keukendecor WAASMUNSTER 03 250 66 90 | DC Pools GAVERE 0473 25 22 74 | DC infrarood GENT 09 321 25 85 | VLAAMS-BRABANT: Van Poucke LENNIK 02 582 35 03 | L’air et L’eau BEGIJNENDIJK 016 41 42 66 | Ventimec LEUVEN 016 23 39 74 | Pool+ HAACHT 016 85 09 55 | Runningmate KAMPENHOUT 016 65 05 86 | Van Diest HALLE 02 361 14 16 | M&T Fitness Shop LUBBEEK 016 60 10 25 Volledig dealeroverzicht op www.healthmate.be

UMME EN

R

Verzacht spier- en gewrichtspijnen zoals fibromyalgie, reuma, artrose.

Verlicht nek- en rugklachten.

Goed voor hart en bloedvaten.

Verbetert de bloeddoorstroming.

Vermindert huidproblemen zoals acne, psoriasis, eczeem.

Verlicht astma en bronchitis.

Vermindert cellulitis. Verbrandt calorieën.

© Svea Anais Perrine / photocase.com

GEZOND

Hou uw rug te vriend met Wie al eens rugklachten heeft gehad, weet hoe belangrijk het is om je rug in ere te houden.

Bewegen, werken en slapen met respect voor je rug zou een gezonde reflex moeten zijn. Zeven tips voor een sterke rug.

A

ls mensen een hernia of lumbago – een verschot – krijgen, zijn ze vaak verbaasd’, zegt prof. dr. Gaëtane Stassijns, waarnemend diensthoofd fysische geneeskunde. ‘Want meestal hebben ze die dag niets speciaals gedaan. Vaak gaat het echter om de spreekwoordelijke druppel. Ze krijgen die hernia niet door één foute beweging, maar doordat ze die beweging al honderden keren fout hebben gedaan.’

Om rugklachten te vermijden moet er een gezond evenwicht zijn tussen belastbaarheid en belasting.

INFO 28

De belastbaarheid van uw rug kunt u verhogen door hem in een goede conditie te houden. De belasting kunt u verlagen door handelingen en gewoontes te vermijden die slecht zijn voor uw rug, zoals voorover­ gebogen tillen of onderuitgezakt ­zitten. Stassijns: ‘Dat betekent niet dat je bij wijze van spreken niets meer mag doen. Een gezonde rug kan wel wat hebben. Zo mag je gerust een zwaar gewicht heffen, zolang je het op de juiste manier doet.’

Een goede rughygiëne is niet moeilijk, maar vraagt soms wel wat aanpassing. Zeven aandachts­ punten op een rij.

Dienst fysische geneeskunde, T 03 821 31 96

1

Let altijd op uw houding

Probeer altijd een rechte, fiere houding aan te nemen, of u nu zit, staat of stapt.

Zo worden uw rugspieren minder belast.

Moet u lang rechtstaan, bijvoorbeeld bij de afwas of het strijken, zet dan afwisselend uw linker- of rechter­voet op een verhoogje. Op die manier v­ ermijdt u dat u voort­durend dezelfde houding aanneemt.

Kijk kritisch naar uw ­werkplek

2

Zit u elke dag uren voor de computer?

Zorg dan voor een aangepaste stoel en werktafel en zet uw computerscherm op de juiste hoogte. Een bureaustoel moet goede ondersteuning in de rug bieden. Aanpassingen hoeven niet duur te zijn. Zo bestaan er lumbale ruggensteunen om over de rugleuning van een bureaustoel te trekken en kussens om de hellingsgraad van een stoel aan te passen. Onder een te laag computerscherm plaatst u gewoon een dik boek. Zorg dat uw voeten bij het zitten gesteund zijn, eventueel met behulp van een voetenbankje. Spreek bij problemen de arbeidsgeneesheer aan.

7 tips Beweeg op een ­gezonde ­manier

3

Zorg voor voldoende beweging, ook als u al rugproblemen hebt gehad. Als u niets meer doet, zullen de klachten op termijn net verergeren. Kies wel voor de juiste sporten: wandelen en fietsen met rechte rug zijn bijvoorbeeld prima. ­Zwemmen is ook goed mits u de juiste techniek hebt.

Sporten waarbij u moet springen zijn af te raden als u al rugklachten hebt. Door uw algemene conditie te verbeteren, vermindert u de kans op rugklachten. U kunt uw rugspieren ook gericht trainen, via een rugrevalidatieprogramma of onder begeleiding van een kinesitherapeut.

4

Til u geen hernia

5

Slaap (niet te) zacht

6

Vermijd stress

7

Jong geleerd …

Til met gebogen knieën en rechte rug. Hou de last dicht tegen uw lichaam.

Til zware lasten liefst met twee of in twee keer. Maak de ruimte vrij zodat u zich niet in bochten moet wringen. Vermijd vooral draaibewegingen tijdens het tillen: plaats bijvoorbeeld niet in één beweging een bierbak vanuit het winkelkarretje in uw wagen, maar draai uw volledige lichaam en verplaats uw voeten. Zet zware voorwerpen, bijvoorbeeld een dikke ringmap, buiten handbereik. Zo bent u verplicht om recht te staan en neemt u ze vanzelf op de goede manier vast. Berg zware voorwerpen laag op.

Zorg voor een goede matras die voldoende ondersteuning biedt, maar waarin uw schouders en bekken wel kunnen wegzakken. Een heel harde matras of een waarin u helemaal wegzakt, zijn geen goed idee.

Bij de aankoop van een nieuw exemplaar informeert u zich het best vooraf zodat u weet waarop te letten. Slaap bij voorkeur op uw zij. Slapen op de buik is erg belastend voor de rug.

Lichamelijke klachten krijgen minder kans als u zich goed voelt en niet gebukt gaat onder stress: de spreekwoordelijke gezonde geest in een gezond lichaam.

Stress wreekt zich op de zwakste plaats van uw lichaam, of dat nu uw rug, maag of hart is. Zeker spiergebonden rugproblemen of spierklachten worden verergerd door stress.

Een reden te meer om op een andere manier met druk te leren omgaan.

Stimuleer uw kinderen om te bewegen en een correcte houding aan te nemen.

Ze zijn immers volop bezig hun spieren te ontwikkelen en hun lichaam uit te bouwen.

Als ze alleen maar stilzitten, leggen ze geen basis voor een gezond en getraind lichaam.

Bovendien is de kans dan heel klein dat ze op volwassen leeftijd zullen sporten. Pubers met chronische rugproblemen zijn vandaag helaas geen uitzondering meer. Rugklachten bij een persoon jonger dan 20 jaar moeten hoe dan ook worden nagekeken. 

29

GEZOND

Natuurlijk bevallen, natuurlijke Almaar meer vrouwen bevallen met een keizersnede. Normale evolutie of slechte zaak? Prof. dr. Yves Jacquemyn, diensthoofd gynaecologie, houdt zes veel gehoorde uitspraken over keizersnedes tegen het licht.

H

et aandeel keizersnedes in België ligt vandaag op 17 à 18 %, een percentage dat blijft toenemen.

De belangrijkste medische redenen voor een keizersnede zijn een vroeggeboorte met stuitligging of dreigend zuurstofgebrek, eerdere keizersnedes, dwarsligging van de baby of complicaties tijdens de arbeid. Soms wil de vrouw zelf een keizersnede, meestal uit vrees voor bekkenbodemproblemen.

De evolutie naar meer keizer­ snedes is volgens Jacquemyn onomkeerbaar. ‘Patiënten bepalen meer zelf het beleid. In 1990 zou

INFO 30

aantal keizersnedes een probleem?

Jacquemyn hoor je dat niet zeggen.

‘We willen natuurlijk geen 90 % keizersnedes, maar weinig gynaecologen zijn nog van mening dat een natuurlijke bevalling per definitie beter is. Onderzoek toont aan dat beide voor- en nadelen hebben.’

Een aantal stellingen op een rij.

België heeft een hoog ­percentage keizersnedes. het nog ondenkbaar zijn geweest dat een gynaecoloog inging op

De pijn na een keizer­ snede of een vaginale bevalling wordt als even heftig ervaren.

een verzoek om een keizersnede, nu vinden we het meer en meer aanvaardbaar.’ Is het toenemende

Dienst gynaecologie, T 03 821 33 50

✗ Niet waar. Samen met Nederland en Scandinavië heeft België een van de laagste percentages keizersnedes ter wereld. Ter vergelijking: in Brazilië en Argentinië gebeurt 80 à 90 % van de bevallingen met een keizersnede.

Het aantal keizersnedes stijgt alleen omdat vrouwen er vaker zelf om vragen. ✗ Niet waar. De wens van de vrouw speelt mee, maar daarnaast zijn er andere factoren. Zo wagen almaar minder gynaecologen zich aan een stuitbevalling. Ook bevallingen met zuignap of verlostang worden vaker vermeden. Verder neemt het aantal ernstig zwaarlijvige zwan-

geren toe, bij wie een natuurlijke bevalling vaak onmogelijk is.

Bij een keizersnede is er een hogere kans op medische verwikkelingen bij de moeder. ✓ Waar. Het risico op een bloeding ligt bij een keizersnede zo’n 20 % hoger en stijgt licht met elke keizersnede. Ook is er bij een volgende zwangerschap een heel kleine kans dat de baarmoeder scheurt.

Vanaf twee keizersnedes neemt dat risico echter niet verder toe: medisch gezien staat er dan ook geen limiet op het aantal verantwoorde keizersnedes. Er is ook een heel klein risico dat een volgende vrucht zich in het baarmoederlitteken nestelt, met een grote kans op een miskraam of zelfs verlies van de baarmoeder. Al die complicaties zijn erg zeldzaam.

Baby’s lopen minder risico bij een keizersnede. ✗ Niet waar. Ook tijdens een keizersnede kunnen er zaken mislopen.

Doordat de vrouw stil op haar rug

WEERWERK ANTWERPEN

keuze? ligt en er een heel sterke verdoving wordt gegeven, is bijvoorbeeld de kans op een slechte bloeddoorstroming groter, wat kan leiden tot zuurstoftekort bij de baby. Bij een te vroege geplande keizersnede bestaat

Ook bij een keizersnede kunnen er zaken mislopen

ook de kans dat de longetjes van de baby niet volledig rijp zijn, met een iets hoger risico op ademhalingsproblemen. Zwangere vrouwen die eerder een keizersnede ondergingen, hebben een heel licht ­verhoogde kans op een dood­geboorte.

De reden is onbekend.

Het herstel na een ­keizersnede is pijnlijker en duurt langer. ✗ Niet waar. Volgens onderzoek wordt de vaginale pijn na een natuurlijke bevalling als even

heftig ervaren als de pijn na een keizersnede. Een paar weken na de bevalling voelen beide groepen zich evenzeer hersteld. Ook de bewering dat je na een keizersnede geen zwaarder gewicht mag tillen dan dat van je eigen baby, is achterhaald. Net een natuurlijk bevallen vrouw moet oppassen: haar bekkenbodemspieren moeten genoeg hersteld zijn voor ze weer zwaardere gewichten mag tillen. Van de vrouwen die kunnen vergelijken, hoor je er even veel zeggen dat de keizersnede het moeilijkst was, als dat ze de vaginale bevalling het zwaarst vonden. Het gaat dus om een heel persoonlijke ervaring.

Na een keizersnede loop je minder risico op ­bekken­bodemproblemen. ✓ Waar. Na een vaginale bevalling heb je een verhoogde kans op urine- of stoelgangincontinentie op korte of lange termijn. Oorzaak is een verzwakte bekkenbodem.

Ook de zwangerschap op zich stelt je bekkenbodem op de proef, maar die impact is kleiner. 

MAATWERK VOOR UW TUINDROMEN gHeeft u veel tuindromen maar weet u nietg ghoe ze te r­ ealiseren of heeft u geen tijd?g Weerwerk Antwerpen kan u de oplossing bieden. Wij werken met mensen die elders op de arbeidsmarkt geen kansen krijgen (langdurig werklozen, taalproblematiek, …). Ook het UZA doet beroep op onze gemotiveerde ploeg voor het tuinonderhoud. gWeerwerk heeft meer dan 10 jaar ervaringg ­Tuinonderhoud en tuinaanleg (ook tuinpaden) Vellen, snoeien en aanplanten van bomen Het plaatsen van afsluitingen Klussen in en rond het huis

WEERWERK ZOEKT WINTERWERK Ook in de winter helpen wij u graag bij het snoeien, vellen of planten bomen, het opkuisen van uw tuin of de aanleg in het voorjaar.

CONTACTEER ONS VRIJBLIJVEND VOOR EEN GRATIS PRIJSBESTEK Weerwerk Antwerpen, tel: 03/259.08.90, mario.polfliet@weerwerk.net gwww.weerwerk.netg

ZORG Hypnotherapeute Ann Roete helpt ­kinderen ­ontspannen, vaak via verhalen of spelletjes.

Een knoop in je maag Hypnose verlost kinderen

D

Kinderen met buikpijn waarvoor geen medische oorzaak wordt gevonden, kunnen in het UZA worden behandeld met hypnose. ‘De kinderen nemen zelf de controle over hun pijn terug’, vat hypnotherapeut Ann Roete samen. Een verhaal van stress, knopen en hoe ze te ontwarren.

enkt u bij hypnose aan mensen die gekke toeren uithalen nadat een hypnotiseur hen diep in de ogen heeft gekeken? Over dat soort hypnose gaat het dus niet. ‘Wij passen medische hypnose toe. We brengen de patiënt in diepe ontspanning en leren hem zijn pijn of een ander probleem zelf te beheersen, of we brengen hem zo tot rust voor een operatie of behandeling’, zegt pijnverpleegkundige Ann Roete, die in 2011 in het UZA met hypno­ therapie bij kinderen begon.

Hypnotherapie wordt op pediatrie ingezet bij kinderen met chronische buikpijn zonder lichamelijke oorzaak. ‘Vaak heeft zo’n kind ooit een serieuze infectie gehad en heeft dat een heel systeem in gang gezet van pijnklachten die al optreden als het kind er nog maar aan denkt.

Vaak zijn ze al maanden of jaren op zoek naar een oplossing. Ze krijgen van de dokters te horen dat het ­tussen hun oren zit, en dat klopt ook. Maar dat betekent niet dat je er niks kunt aan doen.’

Angst voor de pijn Stress blijkt telkens een heel belangrijke factor. Een kind voelt alle spanning in zijn buik. Het 32

specifieke opdrachten. Bijvoorbeeld om hun ingewanden te zien als een glijbaan, met een moeilijke bocht die soms heel de boel doet opstroppen. Hun lichaam moet een nieuw automatisme krijgen: het moet op moeilijke momenten juist gaan ontspannen in plaats van nog extra te verkrampen.’

De nog levendige fantasie van kinderen is een goeie hulpbron.

‘Ik vertel hen bijvoorbeeld dat

van buikpijn Een kind kan zenuwen kan die zenuwen of stress niet goed benoemen en dus heeft het buikpijn. ‘Stress doet zo’n kind verkrampen: de darmen verkrampen, de ademhaling blokkeert … en zo krijg je natuurlijk ook echt buikpijn. Vaak is dat het mechanisme: angst voor de pijn leidt juist tot pijn.’

De basis van de hypnotherapie zijn ontspanningstechnieken. ‘Al in de eerste sessie oefen ik met de kinderen de buikademhaling. Zo krijgen ze meer zuurstof binnen, maar door zich op hun ademhaling te concentreren, denken ze ook minder aan de pijn en komen ze tot rust. Ademhalingstechnieken kunnen ze bovendien op elk moment en op elke plaats inzetten.

Ik heb het met de kinderen ook over de blije stofjes en de spannings­ stofjes in hun lichaam. Met als belangrijkste boodschap dat ze die stofjes zelf aanmaken en dus zelf de controle hebben.’

Op naar de controlekamer!

In de volgende sessies werkt Ann specifiek op het probleem van het kind, vaak via verhalen of spelletjes. ‘Ik begeleid hen in een verhaal van ontspanning dat ze nadien zelf kunnen gebruiken. Als ze in diepe ontspanning zijn, geef ik ze

of stress niet goed benoemen en dus heeft het buikpijn.

ze met een camera op tocht kunnen gaan in hun lichaam. Heel interessant is wat ze dan allemaal tegenkomen. Een knoop? Hoe kunnen we die losmaken? Een

INFO

meisje zag bijvoorbeeld een grote steen met scherpe hoeken, maar als ze er met haar handen over wreef, dan werd die rond als een stuk zeep. En uiteindelijk kon ze hem ver weggooien. Zo ontdekken kinderen zelf hun probleem en zoeken ze zelf een oplossing.

Ik stuur ze ook vaak naar de controlekamer in hun hoofd, naar de computer die hun buik bestuurt.

Die krijgt pijnboodschappen door terwijl er eigenlijk niks aan de hand is. Ik leer hen hoe ze die boodschappen kunnen veranderen, of hoe ze de spanningsmeter van hun buik zelf kunnen ­bedienen. En dat werkt.’

Tussen de sessies door oefenen de kinderen thuis hun ademhaling en hun ontspanningsverhaal.

‘Eerst op momenten dat ze geen last hebben, om het dan te kunnen toepassen op momenten dat ze wel last hebben. Op de duur kan enkele keren goed ademhalen al genoeg zijn om in ontspanning te geraken. Eens je de technieken onder de knie hebt, kun je ze ook inzetten in andere stresssituaties,

tijdens examens bijvoorbeeld of als je bang bent voor de tandarts of een prik.’ Overigens maakt het UZA momenteel ook werk van positieve patiëntencommunicatie.

‘De manier waarop een patiënt wordt toegesproken door artsen en verpleegkundigen, kan immers tot meer of juist minder spanning leiden, ook bij volwassenen.’

Halleluja De resultaten van de hypno­ therapie zijn erg goed. In Nederland blijkt 85% van de buikpijnpatiëntjes er volledig of gedeeltelijk mee geholpen te zijn.

‘Zelf heb ik intussen 38 kinderen behandeld. Het werkt, en vaak zelfs heel snel. Zo heb ik een meisje van 11 behandeld dat niet meer naar feestjes of op uitstap durfde, omdat ze bang was weer ziek te worden.

De ouders kwamen ten einde raad bij mij aankloppen met een totaal verkrampt kind. Ik ga nooit vergeten hoe het meisje de eerste sessie besloot met een welgemeende ­halleluja. Ze kon zelf amper geloven hoe goed ze zich voelde.’ 

Mevr. Ann Roete, T 03 821 58 42, dienst pediatrie T 03 821 32 51

Frederik (17): ‘Rust in plaats van pijn’ ‘Zo’n drie jaar geleden had ik heel veel last van krampen en buikpijn.

Stressmomenten waren het ergst. Soms kon ik bijna niet meer bewegen van de pijn. De dokters vonden niks. Het zat in mijn hoofd, zeiden ze. ­Gelukkig is mijn ma nogal ondernemend. Zij heeft beslist om naar het UZA te gaan. Daar hebben ze opnieuw onderzoeken gedaan, maar toen daar niks uitkwam heeft Dr. Van de Vijver voorgesteld om hypnotherapie te volgen bij Ann Roete. Ik vond het eerst nogal een vaag verhaal, maar de resultaten in Nederland waren wel overtuigend. Volgens mij moet je er ook wel in geloven als je wil dat het werkt. Tijdens die sessies bracht Ann mij via verhalen in diepe rust. Geleidelijk aan kon ik dat ook zelf. Daardoor is ook mijn onder­ bewuste tot rust gekomen. Ik ben nu in het algemeen veel rustiger en daardoor zijn die pijnaanvallen fel verminderd. Eigenlijk creëerde ik zelf stress waarmee ik mijn eigen lichaam pijn deed. Nu ben ik in staat om mijzelf tot rust te brengen en dan gaat ook de pijn weg.’

33

ZORG In Drie Eiken herstellen gasten op hun eigen tempo en in alle rust.

Bekomen in ZorgHotel Drie Eiken Vanaf 2015 Naast het UZA wordt tegen begin 2015 een ZorgHotel gebouwd, dat Drie Eiken zal heten. Een ideale tussenstap voor wie na een ziekenhuisopname geen dringende medische zorg meer nodig heeft, maar zich toch nog niet sterk genoeg voelt om naar huis te gaan.

Z

orgHotel Drie Eiken wordt een modern viersterrenhotel met alle luxe die daarbij hoort.

Een restaurant op de benedenverdieping, roomservice voor wie dat wenst, een wellnesscentrum en een fitnessruimte. De grote troef van Drie Eiken is dat de gasten er een beroep kunnen doen op een arts, een kinesist of een verpleeg­ kundige. Daarnaast is het hotel ­volgens de laatste normen aan­ gepast aan rolstoelgebruikers: het nieuwe gebouw zal rolstoeltoegankelijk zijn van parking tot douche.

INFO 34

Het wordt een energieneutraal gebouw van vijf verdiepingen in een groene omgeving. Elke kamer krijgt grote ramen voor natuurlijk licht en een wijds uitzicht over de omgeving. Het hotel zal 68 kamers tellen, zowel eenpersoons- als tweepersoonskamers.

Van ex-ziekenhuispatiënt tot toerist Het grootste deel van de kamers in Drie Eiken is bestemd voor ex-ziekenhuispatiënten die er willen komen aansterken. Ook mensen die aan een c­ hronische

Zorgmanager Stefaan Desmyttere, T 03 821 55 48. Neem ook een kijkje in

U ZEGT

­ ettelijke W vertegenwoordiger 

Wat is een wettelijke vertegenwoordiger?

Uw wettelijke vertegenwoordiger – of kortweg vertegenwoordiger – is een meerderjarige wils­ bekwame persoon die in uw plaats uw rechten als patiënt uitoefent wanneer u daar zelf niet meer toe in staat bent, bijvoorbeeld doordat u in coma ligt of dement bent. Minderjarigen of meerderjarigen onder het statuut van verlengde minderjarigheid of onbekwaamverklaring worden altijd – ook bij bewustzijn dus – wettelijk vertegenwoordigd door hun ouders of voogd. Afhankelijk van hun leeftijd en begripsvermogen krijgen ze natuurlijk zelf ook inspraak en beslissingsmacht. Als vertegenwoordigde patiënt wordt u altijd nog zoveel mogelijk betrokken bij de uitoefening van uw rechten.

Het ZorgHotel biedt de nodige zorgen in de setting en het comfort

Wie is uw vertegenwoordiger?

van een viersterrenhotel.

Als wilsbekwame meerderjarige kunt u zelf een vertegenwoordiger aanduiden die uw belangen behartigt als u dat zelf niet meer kunt. Als u dat niet doet, geldt er een wettelijke volgorde: in eerste instantie treedt uw partner voor u op, vervolgens uw meerderjarige kinderen, ouders of een meerderjarige broer of zus. Als er niemand beschikbaar is of als er discussie is tussen de genoemde personen, zal de behandelende arts of zorgverlener uw belangen behartigen in overleg met zorgverleners die bij uw behandeling en verzorging betrokken zijn.

ziekte lijden en tijdelijk lichte verzorging nodig ­hebben of ­mensen die tijdelijk door

Zeker niet alleen voor UZA-patiënten

omstandigheden niet de nodige verzorging thuis kunnen krijgen, kunnen er terecht. De mantelzorger of de partner kan eveneens

in Drie Eiken logeren. Zelfs toeristen die dagelijks lichte medische zorg nodig hebben, zijn er welkom. Gasten kunnen er maximaal 30 dagen verblijven, maar in uitzonderlijke gevallen kan het verblijf verlengd worden.

ZorgHotel Drie Eiken is een gezamenlijk initiatief van het UZA en AZ Monica, maar staat open voor iedereen die er wil v­ erblijven, dus ook voor ­patiënten uit andere zieken­ huizen. Iedereen kan via zijn arts een aanvraag indienen om in het zorghotel te verblijven. 

de tentoonstellingskubus in de bezoekersgang op -1.

Hoe kunt u zelf een vertegenwoordiger aanstellen?

Als u zelf wil bepalen wie uw vertegenwoordiger is, dan kan dat. U stelt daarvoor een verklaring op, ondertekend door uzelf en door de wettelijke ­vertegenwoordiger van uw keuze. U bezorgt die verklaring aan uw artsen. Wilt u de aanstelling intrekken, dan moet dat opnieuw schriftelijk gebeuren.

LET OP Een vertegenwoordiger is niet te ver­warren met een vertrouwenspersoon: dat is iemand aan wie u officieel de toestemming geeft om u bij te staan in uw contacten met de medische wereld.

Hij kan niet in uw plaats uw rechten uitoefenen.

Info O mbudsdienst T 03 821 31 60, ombudsdienst@uza.be

35

s Els JeEhNaSIeSCH

R HOOFD FO ATORIUM R DNA­LABO

IEDEREEN WAAR OOK TER WERELD, HEEFT RECHT OP EEN GOED ZICHT.

In het forensisch DNA­laboratorium, een onderdeel van het Centrum voor Gerechtelijke Geneeskunde, gaan Els Jehaes en haar medewerkers op zoek naar DNA­sporen in criminele zaken.

Ook verwantschapsonderzoek is een van hun taken.

Spoorzoeken Eyes for the World wil in 2014 zelfcorrigerende brillen verdelen bij de kinderen van Myanmar om ook hen toegang te geven tot een beter zicht. De brillen werden speciaal ontworpen voor kansarme gebieden en laten de drager toe om de lenssterkte van de bril zelf afstellen, zonder de hulp van opticiens of oogartsen. Eén bril kost slechts 20 euro.

Geef de kinderen van Myanmar een betere toekomst en steun ons. Met een bril van 20 euro kan u voor hen echt een verschil maken.

ALLE GIFTEN ZIJN WELKOM OP 001-0893155-55 IBAN BE31 0010 8931 5555 BIC code GEBA BE BB Mededeling: GIFT – BRIL – 21SON00

36

www.eyesfortheworld.be

‘Op mijn bureau ligt zoals elke morgen een stapel verslagen van mijn collega’s-deskundigen klaar om na te lezen. In opdracht van het gerecht onderzoeken wij allerlei stukken: de kledij van een verdachte of slachtoffer, wapens, stukken tapijt … We gaan op zoek naar biologisch materiaal zoals bloed, speeksel of sperma waarvan we een DNA-profiel kunnen bepalen om te vergelijken met het DNA van een verdachte. Ik ga snel aan de slag.’

‘Teamvergadering. In ons lab werken een tiental mensen. Tijdens de vergadering bespreken we de lopende dossiers. Ook de accreditatie is

een vast onderwerp: om voor het gerecht te mogen werken, moeten we aan een hele reeks kwaliteitsvoorwaarden voldoen en dat blijft altijd een aandachtspunt.’

‘Ik duik het laboratorium in. Samen met laborante Nadia Mommers onderzoek ik binnengekomen stukken, waar nodig ook onder de microscoop. Met een heel sterk scheerlicht kunnen we verborgen details zien – bloedsporen onder het heft van een mes bijvoorbeeld. Sperma kunnen we ook zichtbaar maken met een speciale lichtbron. Bloed, sperma en speeksel bevatten het meeste DNA. Vinden we die niet, dan gaan we op zoek naar haren of naar contactspo-

WITJAS VAN DIENST

in het forensisch DNA-lab ren zoals huidcellen bijvoorbeeld. We maken een uitgebreide beschrijving van alles wat we vinden.’

‘Vervolgens knippen we de sporen uit of brengen ze over op een steriele wisser. De laboranten halen het DNA uit de cellen en meten de hoeveelheid. We maken geen volledig DNA-profiel – dat is on­­begonnen werk – maar gaan op zoek naar bepaalde stukjes waar het DNA zichzelf herhaalt, alsof het stottert. Die stukjes (STR’s of short tandem repeats) zijn bij elke persoon anders. Als een verdachte dezelfde STR’s heeft als een spoor, dan is de kans dat dat spoor toch van iemand anders komt kleiner dan 1 op de hele wereldbevolking. Zo schrijven we dat dan ook in ons verslag.’

‘Een laborante komt mij melden dat een van de kwaliteitscontroles niet oké is. Mag ze doorgaan met haar onderzoek, of niet? Ik beoordeel de situatie en beslis dat de afwijking geen invloed kan hebben. Ik zorg wel voor een melding in ons kwaliteitssysteem zodat we kunnen opvolgen of het probleem zich nog vaker voordoet. Ik maak van de gelegenheid gebruik om snel iets te eten en duik nadien terug het lab in.’

‘Om 15 uur beginnen mijn consultaties voor het verwantschapsonderzoek. Ook dat gebeurt meestal op bevel van een rechter. Het eerste dossier is

een alimentatiekwestie, waarbij de vader ontkent dat de baby zijn kind is. We vragen altijd dat de betrokkenen samen langskomen, tenzij dat echt niet kan. Zo hebben we meer zekerheid dat iedereen is wie hij zegt te zijn. We hebben eens een vader gehad die een vriend had gestuurd … We controleren altijd uitgebreid de identiteits­ papieren en nemen ook een foto en vingerafdrukken. Het DNA halen we uit speekselstalen.’

‘De laatste van vijf consultaties zit erop. Het was best vermoeiend. Heel vaak willen die mensen hun verhaal eens doen, en ik vind dat ik dan ook moet luisteren. Het menselijk contact is een

fijne afwisseling, al gaat het vaak om heel schrijnende situaties. Dubbellevens hebben we ook al meegemaakt: een man die onverwacht sterft en twee weduwen blijkt te hebben, allebei met kinderen. Gelukkig was het vandaag minder spectaculair.’

‘Ik werk nog snel mijn presentatie af voor de assisenzaak morgen. Zo’n vier of vijf keer per jaar worden wij opgeroepen als getuige. Vanavond kan ik natuurlijk ook nog opgeroepen worden. De politie kan immers ook ’s avonds en in het weekend stalen komen afleveren. Meestal gaat het dan om verkrachtingsdossiers, en dat bewijsmateriaal kan zomaar niet blijven liggen.’  37

Co Voortaa m n hete fo n w rtl ij i ft

Wij verhogen uw comfort !

Plateauliften

VRIJBLIJVENDE OFFERTE / BEZOEK Bel gratis : 0800 20 950 www.comfortlift.be E SERVIC 7/7 24/24 -

NIEUW ADRES: Mannebeekstraat 3 | B-8790 Waregem info@comfortlift.be | www.comfortlift.be

Trapliften Huisliften

BEZOEK ONZE NIEUWE WEBSITE : WWW.COMFORTLIFT.BE

04 adv_magUZA_200x86,7.indd 1

15/10/13 09:31

Bij Landelijke Thuiszorg vinden wij zorgen voor jou de normaalste zaak van de wereld.

Je bent jong of oud, samen of alleen? We komen bij je thuis op die momenten waar extra hulp meer dan welkom is: een geboorte, ziekte, handicap, ouderdom of moeilijke omstandigheden.

Onze medewerkers zijn deskundig opgeleid en helpen je met plezier ĂŠn op jouw maat.

Ontslag uit het ziekenhuis?

Landelijke Thuiszorg helpt met een waaier van diensten gezinszorg - kraamzorg - poetshulp - gastopvang - oppas - klusjesdienst - woningaanpassing

voor meer info en aanvragen

070/22 88 78 www.landelijkethuiszorg.be

Landelijke Thuiszorg maakt deel uit van Ons.

UZA PRAKTISCH

ONVERGETELIJK

Nuttige telefoonnummers • algemeen nummer UZA: T 03 821 30 00 • onthaal en opname: T 03 821 31 01 • patiëntenbegeleiding: T 03 821 37 00 (maatschappelijk werk, ­vrijwilligers, intercultureel bemiddelaar, transfercoördinator, levens­ beschouwelijke begeleiding, tolken en tolken Vlaamse gebarentaal) • ombudsdienst: T 03 821 31 60 • inlichtingen facturen: T 03 821 31 28 • mobiele medische urgentiegroep: T 03 821 38 06 • school in het UZA: T 03 821 58 86 Kinderopvang De Speelvogel In de kinderopvang zijn kinderen van patiënten en bezoekers van harte welkom. U vindt De Speelvogel in de rechtervleugel op het gelijkvloers.

Pijlen vanop de parking wijzen de weg. Meer info: T 03 821 38 87 Gastenkamers Ter Weyde Wilt u in de buurt van het ziekenhuis overnachten, dan kunt u terecht in onthaaltehuis Ter Weyde. Vrijwilligers bieden er een eenvoudig maar warm onthaal aan een billijke prijs. Ter Weyde bevindt zich op 200 meter van het UZA (Edegemsesteenweg 240, 2610 Wilrijk).

Voor meer info: T 03 440 48 18.

Winkelgalerij In de inkomhal vindt u: • de cafetaria, in de week open van 8.30 tot 20 uur; in het weekend en op feestdagen van 12 tot 20 uur • een broodjeszaak, in de week open van 9 tot 14.30 uur • een winkel Momen’to Shop Delhaize met een ruim aanbod verse ­voeding, drank, lectuur, geschenkartikelen … Open op weekdagen van 9.30 tot 20 uur, open op zaterdagen en feestdagen van 12 tot 18 uur, gesloten op zondag • een bloemen- en pralinewinkel ‘Gift Shop’, open op weekdagen en op zon- en feestdagen, telkens van 10.30 tot 19 uur, gesloten op zaterdag • een bankautomaat

Toen zo breekbaar …

Annemieke De Prins is vroedvrouw op de afdeling verloskunde.

Na vijfentwintig jaar zorgde een pasgeboren baby’tje voor een verrassende ontmoeting.

Restaurant Het restaurant vindt u op -1 op het einde van de bezoekersgang. Het is elke werkdag open van 12 tot 14 uur.

Meer info: www.uza.be

Abonnement Wenst u een gratis abonnement op Maguza, wilt u een adreswijziging door­geven of wilt u het magazine niet langer ontvangen? Bel 03 821 32 96 of stuur uw naam en adres naar UZA, afdeling communicatie, Wilrijkstraat 10, 2650 Edegem, of surf naar www.maguza.be/abonnement. U kunt hier ook inschrijven op de gratis digitale nieuwsbrief van Maguza.

Colofon

Maguza · driemaandelijks tijdschrift van het Universitair Ziekenhuis ­Antwerpen · jaargang 26, januari 2014 · Redactieadres: UZA, afdeling Communicatie, Wilrijkstraat 10, 2650 Edegem, communicatie@uza.be · Verantwoordelijke uitgever: Johnny Van der ­Straeten · Hoofdredacteur: Ann Segers · Eindredacteur: Kris Thieren · Redactieraad: Bettina ­Blaumeiser, Patrick Cras, Annick Deckers, Anneleen De Vos, Jonas De Wolf, Tine Lassuyt, Marc Peeters, Ann Segers, Bharati Shivalkar, Elke Smits, Kris Thieren, Paul Van Aken, Miranda Van De Wiele · Redactie & realisatie: Jansen & Janssen Creative Content, www.jaja.be · Fotografie: Frank Bahnmuller, Jan Locus, Eric de Mildt, Jesse Willems, Shutterstock · Illustratie p. 14,16: Frederik Van den Stock · Kruiswoordraadsel: Freddy Roegiest · Reclameregie: Media Surplus, www.media-surplus.be · De inhoud van de advertenties valt niet onder de redactionele verantwoordelijkheid van het UZA. Maguza wordt gedrukt op FSC-papier, afkomstig van duurzaam beheerde bossen.

‘Toen ik vijfentwintig jaar geleden op de dienst intensieve neonatologie werkte, werd er een vierling geboren in het UZA. De kindjes waren veel te vroeg geboren en belandden in de couveuse. Dat was een heel intense periode, zowel voor de ouders, de kindjes als ons, de verzorgers.

De familie is me steeds bijgebleven en voor mij en mijn collega’s van toen was die vierling een deel van ons collectief geheugen geworden.

Fotoboeken Intussen werk ik al een hele tijd op de afdeling verlos­ kunde. Het toeval wil dat vorig jaar een van die vier papa geworden is, en dat zijn vrouw bevallen is op mijn afdeling. Het was een blij weerzien met de hele familie.

Fotoboeken en anekdotes van de 25 levensjaren van de vierling werden boven gehaald en gedeeld met ons. De kersverse oma deed haar verhaal en ook voor haar was het bezoek aan de neonatologie natuurlijk een déjà vu.

Voor mij was het een heel bijzondere ervaring om het kwetsbare baby’tje van toen nu als volwassen man en papa terug te mogen ontmoeten.

39

januari februari maart

UZA AGENDA

2014

gratis deel­ name

PRENATALE ­INFOAVONDEN Als voorbereiding op uw bevalling organiseert de materniteit enkele infoavonden. Tijdens deze avonden ontdekt u meer over alles wat komt kijken bij een bevalling en krijgt u een rondleiding op de materniteit.

Inschrijven U schrijft zich in voor de twee avonden via de raadpleging gynaecologie op het nummer 03 821 33 50.

Data • 20 en 27 januari 2014 • 10 en 17 maart 2014 telkens van 19:30 tot 20:30 Info www.uza.be > activiteiten > prenatale infoavond

ACTIVITEITEN VOOR KANKERPATIËNTEN 1 INFOSESSIES Tijdens de infosessies over kanker wordt telkens een ander onderwerp in relatie tot kanker toe­ gelicht. U en uw familie zijn van harte welkom.

Antihormonale behandeling bij borstkanker Spreker prof. dr. Manon Huizing

Datum donderdag 13/02 Uur 19:00 -21:00 Locatie UZA Auditorium

Van 24 tot 28 maart 2014 vindt voor de vierde keer de nationale Week van het Hartritme plaats.

Op 27 maart kunt u in het UZA gratis uw hartritme laten controleren en krijgt u nuttige tips van onze zorgverleners.

Locatie UZA Blauwe Zaal

www.uza.be/kanker/vermoeidheid_voorjaar2014 of tel. 03 821 52 34

(route 12)

2 BEWEGINGS­ PROGRAMMA HORMOON­ THERAPIE BIJ PROSTAAT­ KANKER Infosessie

Info en inschrijven www.uza.be/kanker/lookgood_ voorjaar2014 of tel. 03 821 44 58

4 VERWENDAG KANKER­ PATIËNTEN Op 14 februari verwennen het UZA en de Stichting tegen Kanker kankerpatiënten met handmassages, aromatherapie, gelaatsverzorging en nekmassages. Zowel op de verpleeg­ afdelingen als in het dagziekenhuis!

Familie en vrienden krijgen een hapje en een drankje. Van harte welkom!

Datum Dinsdag 14/02

Borst­reconstructie bij borstkanker Sprekers: dr. Thiessen en

De bijwerkingen van hormoon­ therapie kunnen een grote invloed hebben. Als patiënt met prostaatkanker kan u daarom deelnemen aan het bewegingsprogramma.

Tijdens de infosessie verneemt hier meer over.

Datum Maandag 13/01 Uur 10:00 Locatie UZA Auditorium ­Kinsbergen (route 12)

dr. Tondu

Info en inschrijven

Inschrijven

Datum donderdag 27/03 Uur 19:00 -21:00 Locatie UZA Auditorium

veerle.lamotte@uza.be of 03 821 33 71 www.uza.be/kanker/ beweging_jan2014

bij de hoofdverpleegkundige van de dienst of via tel. 03 821 42 79 Info www.uza.be/ verwendagoncologie

­Kinsbergen (route 12)

Info en inschrijven WEEK VAN HET HARTRITME

Info en inschrijven

www.uza.be/kanker/hormoon_ voorjaar2014 of tel. 03 821 52 34

­Kinsbergen (route 12)

Uur en locatie van de verwenmomenten 10-13 uur: verpleegeenheden Na 14 uur: oncologisch-hemato­ logisch dagziekenhuis (route 105)

Info en inschrijven Datum Donderdag 27/03 tussen 08:00 en 17:00 Locatie Rode en Blauwe Zaal UZA (route 12) Inschrijven is verplicht via www.mijnhartritme.be

www.uza.be/kanker/reconstructie_ voorjaar2014 of tel. 03 821 52 34

Omgaan met ­vermoeidheid bij kanker Datum Dinsdag 04/02 of ­donderdag 03/04

Uur 14:00-16:00 Locatie UZA Blauwe Zaal (route 12) 40

3 WORKSHOP LOOK GOOD, FEEL BETTER Workshop schoonheidsverzorging door de Vlaamse Liga tegen Kanker om de nevenwerkingen van een behandeling te maskeren en het gelaat te verzorgen.

Datum Woensdag 29/01 of 26/03 Uur 12:00-16:00

5 ONCO­ REVALIDATIE­ PROGRAMMA Het oncorevalidatieprogramma helpt u om uw fysieke en mentale kracht te herwinnen tijdens of na een kankerbehandeling.

Info bij uw oncoloog of tel. 03 821 35 89 (training) of 03 821 50 73 (welzijn)

ZORG

Om u de beste behandeling en verzorging te kunnen geven, hebben onze medewerkers ook uw hulp en medewerking nodig. Wat verwacht het UZA van u als patiënt?

Goede afspraken, goede vrienden De plichten van een patiënt

uw afspraak als u niet kunt komen 1Annuleer

Wie een afspraak maakt voor een niet-acuut probleem, komt op de eerste vrije plaats terecht. Op sommige diensten kan de wachttijd voor een afspraak oplopen tot 3 of 4 maanden. Laat het ons dus tijdig weten als u toch niet op de afspraak kunt zijn. Zo kunnen we in uw plaats een andere patiënt helpen.

eerst langs bij 2 Gauw huisarts

Voor sommige problemen kunt u ook terecht bij uw huisarts. Op die manier kunnen de UZA-artsen meer tijd besteden aan patiënten die gespecialiseerde zorg nodig hebben. Als uw huisarts vindt dat

INFO

u dringende hulp nodig heeft, dan krijgt u voorrang in het UZA. Voor orthopedie, immunologie en bepaalde oogheelkundige behandelingen is een verwijsbrief van de huisarts hoe dan ook verplicht.

altijd uw ­identiteitskaart mee 3 Breng

Uw patiëntendossier is gekoppeld aan uw elektronische identiteits­ kaart. Op die manier zijn de zorgverleners altijd zeker dat ze het juiste medische dossier voor zich hebben. Het is ook belangrijk dat uw adresgegevens en telefoonnummer kloppen. Dan kunnen we vlot contact met u opnemen in verband met een afspraak of een onderzoek.

correcte en ­volle­dige informatie 4 Geef

Om u de beste medische zorg te geven, hebben zorgverleners correcte informatie nodig. Zo is het belangrijk dat ze weten welke medicatie u neemt. Volg ook de adviezen die u krijgt zo goed mogelijk op.

voorbereid op uw factuur 5 Wees

De zorg die u in het UZA krijgt, heeft een prijs. Na enkele weken ontvangt u een factuur voor uw opname of raadpleging. Neem contact op met uw hospitalisatieverzekering vóór de ingreep. Zo weet u exact wat uw verzekering terugbetaalt. U kunt ook vooraf

een kostensimulatie vragen aan de kassa in de inkomhal. De uiteindelijke factuur kan nog licht afwijken van de raming, want het is onmogelijk om alle kosten precies te voorspellen. Bij problemen kan het UZA een afbetalingsplan opstellen.

Neem daarvoor contact op met de medewerkers aan de kassa in de inkomhal. Let op: een afbetalingsplan is niet mogelijk als u voor een eenpersoonskamer kiest.

duurt het langst 6 Vriendelijk

Onze zorgverleners hebben het beste voor met iedereen, maar vriendelijke patiënten maken hun werk natuurlijk een stuk ­aangenamer. 

www.uza.be/patientenrechten. Hebt u vragen of klachten, contacteer dan de ombudsdienst via T 03 821 31 60 of ombudsdienst@uza.be.

41

KRUISWOORDRAADSEL

Puzzel & win!

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

1 2

6

4

3

7.

8.

9.

10.

11.

4 5

8

6 7

1

7

12.

13.

14.

15.

16.

8 9

5

10

naarstig - bezieldheid - lavement geliefde van Zeus - droogoven - rendier - heideplas lust - autobrandstof - houten spie roggebrood - haarkrul - marlpriem zoon van Noach - Turks bevelhebber - binnen - Vlaams - rechtbank vrouwenarts - trotse houding cerium - United States - loofboom - kaartspel Engels bier - platte hooimand - inkom - spijskaart ritje - roem - in orde bedzeil

11 12

Verticaal

2

1.

13 14

2.

3.

4.

5.

3

15

10

16

9 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

Horizontaal 1.

2.

3.

4.

5.

6.

vinger - anorexia nervosa ongaarne - rivier in Frankrijk - voertuig Romanum Imperium gewricht - garenoogje - hemellichaam Oriënt-Express - gedeeltelijk - guur tussenschot tussen borst- en buikholte - oude lengtemaat - vlaktemaat officier van dienst - Italiaanse omroep - zangstem openbare werken

14.

15.

16.

1 1

Doe mee en win!

2 3 4 5

Heb je het letterwoord ontdekt? Mail het dan voor 20 februari 2014 met je naam en adres naar maguza@uza.be of stuur een3 briefkaart naar Maguza, 7 UZA – ­Afdeling communicatie, 6 Wilrijkstraat 10, 2650 ­Edegem en maak kans op één van de 5 x 2 cinematickets van ­Kinepolis.

42

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

B L O E D V E R D U N N E R

2

M O E D E R M E I O E N A U

3

4

5

goedaardige ontsteking van het longweefsel - contant geladen atoom - elpenbeen - stekelig diertje staart - meisjesnaam - gravure jurk - aap met vossenstaart - momenteel - boven oosterlengte - delfstof - zoete vloeistof die bij kaasbereiding van de melk overblijft muzieknoot - erfelijkheidsdrager - buislamp germanium - artikel slagader - nageboorte gereedschap - bouwsleepgoed - rund - bevestiging voetbalploeg - onhartelijk - onderwereld slechtsmakend - bijbelse reus - aantekening gezinslid - plus - zindelijk - slavenschip grondtoon - donor voor transfusie - radon bewusteloosheid - Royal Navy - brillantine - voorteken papegaaiensoort - wild zwijn - ongeluksgodin brandgang - Italiaanse hoofdstad - vlekkenwater - kloosterlinge uitstulping van de buikwand

6

A A G 2 S M A A T A1 N A R D L T R A R O B E D P O E A K O U L D Z4 A M O E G A L E N S T E N T G O O R E M

7

E I K E N B L A D B O D E G A

8

9

R G E R I N N D E 8 A S L T A T R E R T P V L E M M

10

11

O S P R O E N M I D S E R R M I A C T H O E L L O O O G

12

13

14

T E R I E N 5I E M E G A L E M N D O T I E A G E P I F O N S C V A E I R A F

15

16

O L G O N R G A A H R Y P T E A R N T I E N L S U I I E

Oplossing maguza 94 DIABETES – G.A. ­Adriaansens - Van Lingen (Zoersel), E. De Raedt (­Zoersel), E. Meeusen (­Stabroek), S. Ronsse (­Antwerpen), J. Cavens (Grobbendonk) ­krijgen hun ­cadeaubon ­ binnenkort in de bus.

ActUA -Actie Universiteit Antwerpen vzw Voorheen Fonds L. Craeybeckx, F. Detiège, F. Grootjans vzw

TRUM

SPEC

en-

lezing

S

REEK

“Op afspraak” geneeskunde & gezondheid III 2013-2014

Samenwerkingsverband UZA / UA – ActUA / OCMW Edegem Dienstencentrum Den Appel

COLUMN KATTY ALLAERT

Katty Allaert werkt al 20 jaar als journalist op de vrt-nieuwsdienst. Voor Het Journaal maakt ze reportages over gezondheid.

Ze schreef mee aan een boek over allergieën en werkt nu aan een boek over rugpijn. Ze is geboeid door alle mooie ­dingen in het leven.

Locatie: OCMW Edegem, Oude Godstraat 110, 2650 Edegem Van 14u00 tot 16u00 met pauze omstreeks 15u00 In een aantal lezingen zullen artsen van het Universitair Ziekenhuis ­Antwerpen en professoren van de Faculteit Geneeskunde & Gezond­ heidswetenschappen van de Univer­

siteit Antwerpen een uiteenzetting geven met nadien gelegenheid tot vraagstelling.

De lezingen worden ingeleid door emeriti van de Universiteit Antwerpen.

PROGRAMMA MAANDAG 13.01.2014 Prof. dr. Marc Braem, Universiteit Antwerpen Lab Dental Materials, Tandheelkunde

‘Lach je tanden bloot – problemen met de eetkamer’ MAANDAG 27.01.2014 Prof. dr. Viviane Van Hoof, UZA / Klinisch labo

‘Het rode goud… van levensbelang’ ons bloed nader bekeken MAANDAG 10.02.2014 Prof. dr. Inez Rodrigus, Hoofd cardiochirurgie – UZA

Als de motor het laat afweten, hartfalen onder de loupe & ben ik niet te oud voor reparatie?

MAANDAG 24.02.2014 Em. prof. dr. Jef Totté, Farmacie UA,

Kruid je leven – plantengeneeskunde kan nog steeds helpen MAANDAG 10.03.2014 Prof. dr. Paul Pelckmans, UZA – Gastroenterol / proctologie

‘In de donkere spelonken van ons lichaam – de darmflora bepaalt ons leven’ Constipatie, opgeblazen gevoel, diarree, onregelmatige transit, winderigheid, …

MAANDAG 24.03.2014 Prof. dr. Etienne Vermeire, UA Faculteit Geneeskunde en Gezondheids­weten­ schappen – Huisartsgeneeskunde

‘Baat het niet, dan….?’ Alternatieve geneeskunde – mega industrie versus wetenschap?!’ Evidence-based medicine…

DEELNAMEPRIJZEN

ActUA leden Niet leden Cliënten OCMW Dienstencentrum Personeel UA & UZA en OCMW Dienstencentrum Studenten AUHA

Ganse reeks (10 lezingen) € 30,00 € 50,00 € 20,00 gratis toegang € 20,00

Per lezing € 5,00 € 7,00 € 3,00 gratis toegang € 2,00

Drankje aangeboden in de pauze.

Deelnameprijs a.u.b. storten op rekening ING 320-0555977-43 IBAN: BE66 3200 5559 7743 met vermelding ‘ActUA – Op afspraak III’. U kan eventueel per lezing contant betalen aan de onthaalbalie, vooraf inschrijven a.u.b.

INLICHTINGEN Secretariaat ActUA vzw – Tel.: 03 265 34 22 – e-mail: actua@ua.ac.be – website www.uantwerpen.be/ActUA – ‘Op Afspraak’



Baby’s en stress…

H

et was een van die ‘trage dagen’, een eufemisme voor een dag waarop ons wegennet eivol zit. Vertrokken om kwart over zeven ’s morgens om tegen negen uur op de redactie te zijn. Als je weet dat wij op nauwelijks dertig kilometer van de VRT wonen, is dat ruim berekend. Maar niet zo op trage dagen.

Om tien uur, na een reistijd van bijna 3 (!) uur, ben ik op mijn werkplek. Om onmiddellijk naar Genk te vertrekken voor een reportage over premature baby’s… Kindjes die véél te vroeg geboren zijn, hyperkleine mensjes die bij de geboorte driekwart kilogram wegen. Om daarna weken, zo niet maanden strijd te voeren om in leven te blijven. Alleen de happy few worden gezonde baby’s.

Het is een openbaring: tien bedjes met mensjes van minder dan een kilogram. Van wie enkele al levensreddende ­ingrepen hebben overleefd. Aan meerdere bedjes blijven ouders uren de wacht houden, om af en toe voorzichtig een hand of een beentje te strelen. En stilletjes en bang te hopen dat hun kind een van die happy few is. Zelden zoveel pure ouderliefde gezien, en inzet van verpleegkundigen en artsen. Bij elke biep van een monitor springen ze op, mogelijk een signaal dat er iets misgaat. En toch is het daar opvallend rustig, sereen.

Geen enkel moment is er paniek of stress.

Geraakt door zoveel vertederende zorg ronden we onze reportage af. Tot we beseffen dat het twaalf uur is, en dat we dus precies één uur hebben om Het Journaal van 13 uur te halen. Het is even stressen. Wij, de cameraploeg en ik, zijn vertrouwd met die deadlines. We zijn dat gewoon, dénken we. Tot een van de artsen – een hartelijke vrouw – mij streng toespreekt. ‘Mevrouw, u verspreidt stress, mag ik u alstublieft vragen om naar buiten te gaan? Mijn baby’s zijn daar niet tegen bestand.’ Ik sta versteld van het feit dat anderen mijn stress voelen. Even later op de gang krijg ik een warme handdruk van die arts, waarbij ze me recht in de ogen kijkt: ‘Stress is zo enorm slecht voor je gezondheid. En je hebt maar één gezondheid.’ Zij kan het weten, tussen haar kleine baby’s die balanceren tussen leven en dood. Eén gezondheid. Eentje maar. Ik moet er sindsdien telkens aan denken als ik in de file die verkrampte bestuurders massaal hun stress zie verbijten.

43

GEHOLPEN

‘Van ver teruggekomen’ Wat voor François (74) een perfect haalbare hartoperatie moest worden, draaide uit op een nachtmerrie. Liefst een maand lag hij op intensieve zorg en het kwam zelfs tot reanimatie.

H

et begon met krampen in zijn linkerschouder. François: ‘In het ziekenhuis bleek dat mijn kransslagaders verstopt waren. Ik viel uit de lucht, want ik was altijd erg sportief geweest. Mijn cardioloog verwees me naar het UZA voor een overbruggingsoperatie. Met mijn conditie zou ik daar volgens hem snel van herstellen.’ Echtgenote Marleen: ‘Hij herstelde inderdaad snel, maar na een paar weken thuis liep het mis.

François begon vocht vast te houden en kwam op korte tijd geweldig bij. Zelfs pyjama’s in de grootste maat pasten niet meer.’

François: ‘Na weken vochtdrainage in het ziekenhuis belandde ik weer in het UZA voor een operatie. Die had echter niet het gehoopte resultaat en drie dagen later werd ik al opnieuw geopereerd. Deze keer werd

Oproep 44

het vlies rondom mijn hart weggenomen.’

Marleen: ‘Nog weken heeft François op intensieve zorg gelegen. Zijn toestand bleef kritiek. Hij bleef water ophouden en kreeg onder meer een longontsteking.’

Omringd door witte schorten François: ‘Na een paar weken mocht ik weer in de zetel zitten. Ik zat echter amper, of mijn hart stopte en ik gleed op de vloer. Even leek het of ik in diep water zweefde. Ik besefte dat ik snel weer naar boven moest. Het volgende moment voelde ik een zuurstofmaskertje op mijn mond en was ik omringd door witte schorten. Iedereen was met me bezig en riep om vol te houden. Mijn bewaarengelen bleken verpleegsters te zijn die mij aan het reanimeren waren!’

‘Bijna acht weken lag ik in het UZA. Ik moest opnieuw leren praten en schrijven. Over de zorg niets dan lof: er werd perfect in team gewerkt.

De verpleegkundigen brieften elkaar zorgvuldig.

Iedereen was begaan met mij en stond altijd voor me klaar. De eerste keer dat ik weer voorzichtig pasjes kon zetten met een looprekje, kreeg ik prompt applaus van de kinesitherapeut, de verpleegkundigen en de poetsvrouw.’

Marleen: ‘Ook thuis was er nog een lange weg te gaan. Zo had François last van doorligwonden en heeft het nog bijna een half jaar geduurd voor hij weer kon stappen.’

François: ‘Ik kom van ver. Intussen kan ik opnieuw grotere inspanningen aan en kan ik weer mijn normale leven oppikken. Mijn vrouw en ik denken nog altijd dankbaar aan de toegewijde zorgen die we in het UZA hebben gekregen.’ 

Hebt u ook iets bijzonders meegemaakt in het UZA? Laat het ons weten via maguza@uza.be