Maguza januari 09

maguza Afgiftekantoor Antwerpen X, Maguza 75, Tijdschrift – kwartaalblad, jan – feb – maa 2009, v.u. Johnny Van der Straeten, Universitair Ziekenhuis Antwerpen, Wilrijkstraat 10, 2650 Edegem

zorgmagazine van het Uza – JanUari 2009 – #75 – www.magUza.be

Medische primeur Stamcellen maken hoornvlies weer doorzichtig

Kinderafdeling Nierpatiëntjes koken in restaurant Le Cirque

Vaccin beschermt Drie prikjes tegen baarmoederhalskanker

Hersenen onder druk De zware gevolgen van hersentrauma

+ Dossier VruchtbaarheiD

advertentie

5W RUG EN WEL ZIJN ONZE ZORG

6 2 ! !' 6 2 )* "

, )* 6 % . $ / .

%EN RAAKVLAK TUSSEN ERGONOMIE EN ECOLOGIE .IRWANA BIEDT SINDS KWALITEITSPRODUCTEN ROND GEZOND LIGGEN ZITTEN EN GAAN %EN UITGEBREID GAMMA ERGONO MISCHE SLAAPSYSTEMEN RELAX ZETELS STOELEN EN TAFELS VOOR KANTOOR EN THUIS INCLUSIEF KINDER M EUBILAIR

ZIT B ALLEN BABYPRODUCTEN EN SCHOENEN :ORGVULDIG GESELECTEERDE MERKEN VOOR UW RUG EN UW WEL ZIJN

AANGEBODEN IN EEN ONTSPANNEN SFEER IN ONZE SHOW ROOM 7INKELEN BIJ .IRWANA IS EEN OPENBARING VOOR UW RUG

/ P E N V A N D I N S D A G T E M Z A T E R D A G V A N U T O T U

/.!&(!.+%,)*+ !$6)%3 6!. /.:% +).%3)34%. ) $)%.34 .! 6%2+//0

WWW NIRWANA BE ) $E "RUYNLAAN ) !NTWERPEN 7ILRIJK )

: % ' 2 !4 )3 "

2/#(52%

NuMMer ééN V

olgens de Euro Health Consumer Index (EHCI) kent ons land een middelmatige gezondheidszorg. De EHCI rangschikt België op de twaalfde plaats. In 2007 waren we tiende, in 2006 zevende en in 2005 nog vierde. De tekorten zitten in de aansturing van het systeem. Nergens ter wereld nemen politici de gezondheidszorg zo goed ter harte als in België. Niet minder dan zeven ministers zijn in ons land bevoegd voor een of ander onderdeel van de volksgezondheid. Zeven stuurlui op hetzelfde schip, dat is moeilijk koers houden.

Cijfertjes versus kwaliteit Of de Belgische ziekenhuizen het goed doen, weten we niet. Er zijn immers geen goede gegevens beschikbaar. De ziekenhuizen moeten met al die ministers, plus het RIZIV, heel wat rapporteren, data bijhouden, tellen en rekenen, maar daarbij gaat het steeds over structurele gegevens en aantallen, nooit over resultaten en kwaliteit. Wanneer de ziekenhuizen en artsen spontaan zelf kwaliteitsgegevens bijhouden en die aanleveren voor internationale vergelijkingen, scoort ons land wel hoog.

Een voorbeeld. De beroepsvereniging voor cardiochirurgen vraagt de Belgische hartcentra om mee te doen aan de euroscore voor outcome bij openhartoperaties, een score die de complicaties en overlijdens van elk ziekenhuis vergelijkt met alle andere hartcentra in Europa. De score wordt gerelateerd aan het risico dat de patiënt loopt, afhankelijk van leeftijd en andere ziekten. De Belgische centra die meedoen, scoren hoog. Het UZA behoort zelfs tot de absolute top. Toch zegt EHCI dat België slecht scoort voor het aantal hartaanvallen met dodelijke afloop.

Waarom? Omdat de overheid niet in staat is goede gegevens aan te leveren.

De top in Nederland Ook voor de introductie van nieuwe geneesmiddelen scoort ons land slecht. In plaats van oog te hebben voor onderzoek, innovatie en langetermijneffecten kiest de federale overheid voor kortetermijnbesparingen. Bijvoorbeeld intraveneus geplaatste aortakleppen worden daardoor nog steeds niet terugbetaald en het gebruik van stamcellen uit navelstrengbloed voor behandeling van diabetische kinderen wordt bemoeilijkt doordat commerciële navelstrengbloedbanken niet zijn toegestaan.

Het Nederlandse tijdschrift Elsevier publiceert jaarlijks een ranking van de Nederlandse ziekenhuizen.

Altijd staat er één Belgisch ziekenhuis in de kopgroep.

In de rangschikking van september 2008 staat het nog vóór de Nederlandse universitaire ziekenhuizen.

Dat Belgisch ziekenhuis is nochtans ook universitair en ligt in Antwerpen. En het wordt vergeleken met zie ziekenhuizen uit het land dat volgens de EHCI de beste gezondheidszorg van Europa heeft. Een bewijs dat wij - ondanks de overheid – toch het verschil maken.

Zeven stuurlui op hetzelfde schip, dat is moeilijk koers houden.

Johnny Van der Straeten Gedelegeerd bestuurder

maguza 003

advertentie

iN Dit NuMMer

Medisch

010

Hersentrauma

010

Hersenen onder druk. Zwaar traumatisch hersenletsel veroorzaakt heel wat leed en ook de maatschappelijke gevolgen zijn niet min

014

Medische primeur in het UZA: stamcellen maken hoornvlies weer doorzichtig

016

Genetische geheimen ontrafeld met nieuwe DNA-technieken

017

Pectus excavatum: nieuwe operatie, op jongere leeftijd

Gezond

032

Baarmoederhalskanker

022

Voorkom een gipsvlucht

032

Vaccins beschermen tegen baarmoederhalskanker

035

Stoppen met roken: het kan, maar hoe?

Zorg

038

Vrijwilligers

038

Vrijwilligers in het ziekenhuis: doe de zon schijnen

040

NierpatiĂŤntjes koken samen met chef-kok: pizza voor iedereen!

044

Beter bewaakt met nieuwe monitoren

Nieuwste vruchtbaarheids­ technieken maken dromen waar

023

Een op zes koppels heeft medische hulp nodig om zwanger te raken.

Zaadje + eitje = kindje?

023

Dossier VruchtbaarheiD en verder

020

015

U zegt? Meningitis

020

UZA 2020: transplantaties of kunstorganen?

042

Witjas: de radioloog

transplantatiegeneeskunde maguza 005

doorgelicht

Met haar zoektocht naar nieuwe behandelingsmogelijkheden trekt de wetenschap elke dag ten strijde tegen kwaadaardige kankercellen. In het Laboratorium voor Kankeronderzoek en Klinische Oncologie, onder leiding van prof. dr. Filip Lardon en prof. dr.

Jan B. Vermorken, laten de onderzoekers verschillende soorten kankercellen groeien om ze te behandelen met nieuwe vormen van therapie. Dit beeld laat zien hoe baarmoederhalskankercellen worden teruggedrongen en gedood door middel van nieuwe combinaties van chemotherapie. Op de onderste foto zie je de kankercellen sterven.

KaNKerCelleN oNDer Vuur

‘In het laboratorium kunnen we nieuwe behandelingstechnieken experimenteel uitproberen,’ zegt onderzoekster dr. Bea Pauwels. ‘De resultaten van dergelijk onderzoek kunnen we dan direct vertalen naar nieuwe mogelijkheden om kanker te behandelen bij patiënten in het UZA.’ Dat zogenaamde translationele onderzoek is enorm belangrijk in de strijd tegen kanker. In het UZA werken artsen en universitaire kankeronderzoekers elke dag samen om die strijd met steeds betere wapens aan te kunnen gaan.

maguza 007

Kort

oVergewicht Verstoort

slaap

Een op vijf kinderen met overgewicht kampt met ademhalingsstoornissen tijdens de slaap. Dat is opvallend meer dan bij kinderen zonder overgewicht en het is zorgwekkend doordat dergelijke slaapstoornissen kunnen leiden tot diabetes en hart- en vaatziekten in het latere leven. ‘Als we dat kunnen voorkomen door het probleem tijdig te behandelen, boeken we dus heel wat gezondheidswinst’, zei UZAlongarts Wilfried De Backer in de aanloop naar een internationaal symposium in november. Aan het symposium namen 120 experts uit verschillende landen deel.

+

Help Myanmar gaat twee scholen bouwen en twee ziekenhuisjes voorzien van basisuitrusting.

De schooltjes en de ziekenhuizen bevinden zich in de Birmese rivierdelta die in mei vorig jaar zwaar werd getroffen door de

maguza.be gelanceerd Kunt u niet genoeg krijgen van magUZA? Of bent u op zoek naar een eerder verschenen artikel? Surf dan zeker eens naar de gloednieuwe website maguza.be. Meer dan een gewone website is het een online magazine dat u op de hoogte houdt van actuele medische berichten en UZA-nieuws, inclusief geluidsopnamen en beeldverslagen. Natuurlijk vindt u er ook alle artikels en dossiers uit het papieren magazine terug. Wilt u alles op de voet volgen? Abonneer u dan via de website op onze maandelijkse e-letter.

008

uZa zet de Dit voorjaar worden de eerste fotovoltaïsche zonnepanelen geplaatst op de daken van het UZA. Milieuzorg, en dus ook groene energie, is immers een belangrijk aandachtspunt in het ziekenhuis. Er komen zonnepanelen op de daken van de verpleegeenheden, het kantoorgebouw, het kinderdagverblijf en op

patiënten komen er per dag gemiddeld binnen op de dienst spoedgevallen van het UZA. De spoeddienst is bedoeld voor medische problemen die zo dringend zijn dat er geen tijd is om een beroep te doen op de huisarts of de wachtdiensten. Die echte noodgevallen maken echter nog geen 10% uit van de patiënten die op spoed binnenkomen. Onnodig naar de spoedgevallen komen, zorgt nochtans voor overbelasting en lange wachttijden. Eerst naar de huisarts of de huisartsenwachtdienst is de gouden regel.

HuGo leeuwenhart Dat kleine jongens soms een heel groot hart hebben, bewees de zevenjarige Hugo Laureyssens. Toen zijn vriendjes hem vroegen wat hij wilde voor zijn verjaardag, vond hij dat hij eigenlijk al genoeg had.

Toen herinnerde hij zich een bezoekje aan het UZA. Meer bepaald een kindje dat was opgenomen op pediatrie had behoorlijk indruk gemaakt. Dus besloot Hugo zijn verjaardagscenten aan de zieke kinderen in het UZA te schenken. Op 10 november bracht Koning Hugo ze hoogstpersoonlijk naar de afdeling pediatrie. Daar werd hij met open armen – en open mond – ontvangen, want zulke jonge gulle schenkers zien we niet elke dag!

bouwt schooltjes en ziekenhuizen cycloon Nargis. ‘Na onze hulpverlening met drie teams onmiddellijk na de ramp, is het nu tijd voor werk in de diepte,’ zegt prof. dr. Luc Beaucourt, de initiatiefnemer van Help Myanmar.

‘Het UZA werkt daarvoor samen

met het Cyclone Relief Fund van Sitagu. Dat is een hulporganisatie van boeddhistische monniken die baanbrekend ontwikkelingswerk leveren in de dorpjes in de rivierdelta. Hierdoor hebben we de zekerheid dat het geld dat we

voor deze projecten bijeenbrengen maximaal ten goede komt aan de mensen die onze hulp het hardst nodig hebben,’ aldus Beaucourt.

iNfo

www.helpmyanmar.be

antibiotica

zon in het nieuwe magazijn. Alles samen goed voor 3500 m2 zonnepanelen, ongeveer zoveel als een half voetbalveld. Per jaar zullen de panelen zo’n 197 MWh genereren, wat gelijk staat aan het jaarverbruik van ongeveer 60 gezinnen. Op die manier wordt er ook 60 ton minder CO2 geproduceerd.

geslikt

Prof. dr. Herman Goossens van het UZA signaleerde midden november goed – en minder goed – nieuws: het antibioticaverbruik in België daalde met ruim een derde tussen 2000 en midden 2007. Goossens bracht de cijfers naar buiten naar aanleiding van de eerste Europese Antibiotic Awareness Day. In België werd er historisch te veel antibiotica voorgeschreven, ook als dat helemaal geen nut had. En dat is gevaarlijk, want als er te vaak antibiotica wordt gebruikt, worden de bacteriën resistent zodat de medicatie soms niet meer werkt als het er echt toe doet. Dat is een groot probleem, aldus Goossens. ‘Farmaceutische bedrijven hebben immers geen alternatieve geneesmiddelen in de pijplijn zitten.’ De daling van het antibioticaverbruik is positief, en toont aan dat campagnes om artsen en patiënten te sensibiliseren, nut hebben. Toch blijft het globale verbruik te hoog, ook in België. ‘Nederlanders slikken maar de helft zoveel antibiotica als wij,’ zegt Goossens. ‘Zeker kinderen krijgen hier nog te snel antibiotica voor keel- en oorontstekingen.’

iNfo

uit de pers

Een derde minder

www.gebruikantibioticacorrect.be maguza 009

MeDisCH

Hoewel onze hersenen veilig opgeborgen zitten onder onze schedel, kan een klap of een ongeval toch leiden tot traumatisch hersenletsel. Een lichte hersenschudding kan vanzelf genezen, maar zwaar hersentrauma veroorzaakt heel wat leed.

Ook de maatschappelijke gevolgen zijn groot: hersenletsel is de voornaamste doodsoorzaak bij jonge volwassenen en de invaliditeit van wie toch overleeft, brengt hoge kosten mee.

trauMatisCH HerseNletsel

HerseNeN a

HerseNtrauMa: 3 Grote oorZaKeN Verkeersongevallen Verkeersongevallen zijn nog altijd de voornaamste oorzaak van traumatisch hersenletsel, zeker bij jonge mensen, en meer bepaald jonge mannen. auto足 gordels, airbags maar ook politieacties en sensibilisering hebben de absolute aantallen doen dalen, maar het blijft een heel ernstig probleem.

Valongelukken op oudere leeftijd stijgt de kans dat iemand aan een val een zwaar her足

010

senletsel overhoudt. ouderen vallen vaker, kunnen zich minder goed afwe足 ren en door atrofie (verschrompeling) van de hersenen is de schade van een hersenschudding vaak ernstiger.

Geweld ook geweld kan aanleiding geven tot zwaar hersentrauma. elk jaar wordt ook een stijgend aantal kin足 deren, slachtoffers van mishandeling, met ernstig hersentrauma in het uZa binnengebracht.

ls uw hoofd een zware klap te verwerken krijgt, kan dat allerlei gevolgen hebben. Zo kunnen uw hersenen bijvoorbeeld gekneusd geraken.

Net als een gekneusde enkel, gaan ze dan zwellen. Door zijn hardheid geeft de schedel niet mee, zodat de druk stijgt en delen van de hersenen ingekneld geraken. Een ander type letsel komt vooral bij verkeersslachtoffers voor: door de grote krachten van versnelling en afremming worden de wittestofbanen beschadigd, niet op een bepaalde plaats, maar verspreid doorheen de hersenen. Door een klap of een val kan er ook een bloeding ontstaan die opnieuw voor druk op en schade aan het hersenweefsel kan zorgen.

oNDer DruK Binnen het kwartier bewusteloos Als een patiënt met een hoofdtrauma in het UZA wordt binnengebracht, wordt eerst nagekeken of er al dan niet een bloeding is. De gevaarlijkste bloeding is er een tussen de schedel en het hersenvlies dat de hersenen omhult, een zogenaamde epidurale bloeding. ‘Dat zijn slagaderlijke bloedingen die heel stevig doorbloeden,’ zegt prof. dr. Andrew Maas, diensthoofd neurochirurgie. ‘Het is het klassieke verhaal van iemand die na een ongeval op eigen kracht het ziekenhuis binnenwandelt, maar binnen het kwartier bewusteloos is door druk op de hersenen. Je ziet epidurale bloedingen vaker bij jongeren. Meestal zit de bloeding laag aan de zijkant, boven het oor.’

Bij oudere mensen komen subdurale bloedingen vaker voor. In dat geval treedt de bloeding op tussen het hersenvlies en de hersenen. ‘Een subdurale bloeding is meestal het gevolg van schade aan de hersenen, die door de verhoging van de druk door de bloeding dan nog erger wordt. De uitkomst van subdurale bloeding is vaak minder goed dan bij epidurale bloeding die op tijd wordt gespot.’

Druk onder controle Bij de behandeling van hersentrauma’s moet vooral de druk in de hersenen onder controle blijven. Bij binnenkomst in het ziekenhuis wordt er een CT-scan gemaakt om te zien wat er zich in het hoofd afspeelt. Die scan wordt binnen

de 24 uur minstens één keer herhaald.

Intussen wordt de druk op de hersenen bewaakt door middel van een katheter in het hoofd. De behandeling van de patiënt wordt afgestemd op die druk.

Sommige patiënten worden enkel verdoofd, andere krijgen medicatie om de druk te verlagen. Ook een operatie behoort tot de mogelijkheden, en zelfs de tijdelijke verwijdering van een deel van het schedeldak om de druk te verlichten. Zeker bij een epidurale bloeding telt elke minuut.

Nieuwe technieken – een aspect waarin het UZA voorop loopt – helpen de artsen om de behandeling zo goed mogelijk af te stemmen op de specifieke behoeften van een patiënt.

Maas: ‘We kunnen steeds beter zien maguza 011

MeDisCH

Neurochirurg Andrew Maas en intensivist Philippe Jorens: de behandeling van hersentrauma’s vraagt veel ervaring en een multidisciplinair team.

wat er zich in het hoofd van een patient afspeelt. We kunnen de elektrische activiteit op de hersenen meten, de zuurstofvoorziening, de bloeddoorstroming enzovoort. We beschikken

Centra die veel trauma­ patiënten behandelen, behalen betere behan­ delingsresultaten zelfs over scans waarop we de wittestofbanen en eventuele schade kunnen zien. Zo komen we tot een heel gericht behandelingsschema.’ pupillen verraden veranderingen Patiënten met ernstig hersentrauma en bewustzijnsverlies komen op de afdeling intensieve zorg terecht, in een specifieke neuro-eenheid. ‘Het gaat om zo’n 10% van de hersen012

iNfo

schuddingen,’ zegt prof. dr. Philippe Jorens, diensthoofd intensieve zorg.

‘Onze voornaamste taak is te letten op directe en indirecte tekenen van verandering in het hoofd. De grootte van de pupillen is het bekendst, maar we volgen allerlei parameters heel intensief op. Door bloeding of zwelling kan de situatie immers erg snel omslaan. De verpleegkundigen spelen in die monitoring een heel grote rol: zij hebben al heel wat levens gered door een vergroting van een pupil op te merken.’ Meestal blijven de patiënten een week tot tien dagen op intensieve zorg.

Hoewel er heel wat behandelingsmogelijkheden zijn, is een zwaar hersentrauma nog altijd vaak dodelijk. Maas: ‘We kunnen een heleboel, maar we kunnen niet alles. Na majeur hersentrauma, met diepe bewusteloosheid, overlijdt 30 à 40% van de patiënten.’

Voor de omgeving van de – vaak jonge – patiënt is dat soms moeilijk te aanvaarden.

Dienst neurochirurgie, T 03 821 33 28

ervaring troef voor behandeling De behandeling van hersentrauma’s vraagt heel wat ervaring én een multidisciplinair team. Maas: ‘De hersenen zijn heel complex. Bovendien moet je bij de behandeling telkens zoeken naar een evenwicht, want wat goed is voor de hersenen, kan slecht zijn voor andere organen. In het UZA hebben patiënten optimale kansen, dankzij onze voorzieningen voor neuroradiologie, de expertise van ons personeel en de uitgebreide ervaring die we hebben. Internationale studies tonen duidelijk aan dat centra die veel traumapatiënten behandelen, betere behandelingsresultaten kunnen voorleggen.’

Hoe patiënten uiteindelijk het ziekenhuis zullen verlaten, blijft erg moeilijk te voorspellen. Jorens: ‘Een volwassene heeft een bepaald aantal hersencellen.

Als een deel daarvan uitvalt, moet de rest het overnemen. Soms gebeurt dat, maar vaak ook niet.’ Recent onderzoek heeft bovendien aangetoond dat in de hersenen ‘slapende’ stamcellen aanwezig zijn, die zich kunnen ontwikkelen tot nieuwe zenuwcellen. Er zijn dus zeker mogelijkheden voor herstel.

Herstellen gaat echter langzaam en je kunt ten vroegste na zes maanden een definitieve uitspraak doen over de uitkomst. Die onzekerheid maakt het extra zwaar voor de patiënt en zijn omgeving. ‘Bij ernstige trauma’s zijn er wel patiënten die uiteindelijk weer normaal functioneren. Maar bij een grote groep is dat niet het geval. En vooraf kun je nooit voorspellen hoe het zal uitdraaien. Sommige families zijn dankbaar achteraf, maar andere zeggen

Ten vroegste na zes maand kun je een uitspraak doen over de uitkomst.

MeDiCijNeN uittesteN: MetHoDe GeZoCHt heel eerlijk dat het allemaal niet had gehoeven als ze op voorhand hadden geweten hoe zwaar de patiënt zou blijven lijden onder zijn beperkingen.’ revalidatie: plaats tekort Na de ziekenhuisopname begint een vaak lange periode van revalidatie. De patiënt leert zijn resterende mogelijkheden maximaal benutten en omgaan met zijn beperkingen.

Jorens: ‘Er is echter grote nood aan geschikte opvang. Zeker voor jonge hersenbeschadigden zijn er veel te weinig plaatsen. Vaak eindigen die nu in rust- en verzorgingstehuizen, waar ze absoluut niet thuishoren.’ In september is vlakbij het UZA de bouw gestart van een nieuw revalidatiecentrum, met een afdeling specifiek voor jonge verkeersslachtoffers.

het uZa is ook betrokken bij onderzoek op het gebied van hersen­ trauma. Zo wordt er samen met ziekenhuizen in Richmond (VS), rotterdam en edinburgh gewerkt aan een betere methode om nieuwe medicijnen uit te testen. Dat onderzoek heeft een beurs gekregen van de amerikaanse National institutes of health, een zeldzame eer. ‘er zijn in het labo medicijnen ontwikkeld die de beschadigings­ processen in de hersenen afremmen, of het herstel bevorderen,’ zegt prof. dr. andrew Maas. ‘Die zijn vervolgens uitgeprobeerd bij patiënten, maar die trials gaven niet het verhoopte resultaat. intus­ sen weten we dat de gebruikte methode niet efficiënt is, waardoor misschien werkzame medicijnen niet verder zijn ontwikkeld. We betrokken te veel verschillende patiënten, met diverse letsels en uit­ eenlopende prognoses. en we beoordeelden het functioneren van de patiënten te globaal.’ het onderzoek om een betere methode te vinden loopt vijf jaar. ‘Nu al weten we dat we met de helft van de patiënten hetzelfde resultaat kunnen halen, of anders gezegd: met hetzelfde aantal patiënten kunnen we een kleiner, maar nog zeer relevant effect aantonen. Dat is spectaculair.’

advertentie

Rugpijn? Onze kinesisten geven je graag én goed advies!

Maak gebruik van onze gratis test-service.

Sit & Sleep - Ernest Van an Dijckkaai 1 2000 Antwerpen - 03/289 68 81 Parkeren naast de deur.

Ook op zondag open.

maguza 0013 www.sit-and-sleep.be

MeDisCH

staMCelleN MaKeN

HoorNVlies Een team oogartsen onder leiding van prof. dr. Marie-José Tassignon heeft begin september een baanbrekende operatie uitgevoerd. Uit stamcellen lieten ze een vlies groeien dat op het hoornvlies wordt getransplanteerd en daar de aangroei van ongewenst weefsel tegenhoudt. Goed nieuws voor een groep patiënten die tot nu weinig opties had.

H

et hoornvlies is het vlies over de iris aan de buitenkant van het oog. Het is doorzichtig om de lichtstralen door te laten. Het hoornvlies is een bijzonder weefsel, omdat het geen bloedvaten bevat. Bij sommige patienten groeit er echter vaatweefsel uit het oogwit over het hoornvlies heen, waardoor het ondoorzichtig wordt. Dat kan het gevolg zijn van verwondingen, bijvoorbeeld chemische brandwonden, maar ook van aangeboren ziektes.

Patiënten met dat probleem hadden tot voor kort weinig kansen op herstel.

‘In principe zouden ze geholpen zijn met een hoornvliestransplantatie,’ zegt prof. dr. Tassignon, ‘maar ervaring leert helaas dat het vaatweefsel telkens weer terug over het hoornvlies heen groeit en het zicht opnieuw vertroebelt. Bovendien zorgt dat vaatweefsel

Dr. Nadia Zakaria, prof. dr. Marie-José Tassignon en dr. Carina Koppen.

014

iNfo

er ook voor dat een donorhoornvlies wordt afgestoten.’

In een gezond oog bevindt zich aan de rand van het hoornvlies – in de limbus – een voorraad stamcellen, die het hoornvlies voortdurend vernieuwen en zo verhinderen dat vaatweefsel uit het oogwit oprukt naar het hoornvlies.

In die stamcellen uit de limbus vond het team – waartoe ook dr. Carina Koppen en dr. Nadia Zakaria behoren – na twee jaar onderzoek de oplossing. stamcellen kweken Uit het gezonde oog van de patiënt werd een kleine biopsie genomen van de limbus. De stamcellen uit dat stukje limbus liet dr. Nadia Zakaria in het labo van het Centrum voor Celtherapie en Regeneratieve Geneeskunde (CCRG) op nog geen twee weken tijd uitgroeien tot een transplantaat van 12 mm diameter. Dat werd aangebracht op het aangetaste hoornvlies van de patiënt, nadat het vaatweefsel ervan was verwijderd. Het transplantaat groeide vlot vast en week na week verbeterde het zicht van de patiënt.

Bovendien groeide het vaatweefsel

niet opnieuw over het hoornvlies heen: de stamcellen deden dus hun werk. Dr. Carina Koppen: ‘Voor de operatie kon de patiënte hoogstens handbewegingen op 1 meter afstand onderscheiden. Nu kan ze al letters lezen vanop 6 meter afstand. Perfect zicht is voorlopig een utopie, maar de patiënt kan weer functioneren. Ze loopt aan die kant ook niet meer voortdurend tegen dingen aan bijvoorbeeld.’

De procedure is om verschillende redenen een medische primeur. Nadia Zakaria: ‘Het membraan waarop die stamcellen groeien, is vlies van de vruchtzak waarin baby’s in de baarmoeder zitten. Dat wordt dun genoeg gemaakt met een speciale techniek die wij nu als eerste gebruiken voor een concrete transplantatie.’ Voorts is de operatietechniek volledig nieuw.

Marie-José Tassignon: ‘We hebben een manier gevonden om het transplantaat relatief eenvoudig op het oog te bevestigen, met lijm in plaats van hechtingen. Dat wordt veel beter verdragen door de patiënt, en het houdt prima.’ tussenstap naar nieuw hoornvlies Het gekweekte hoornvliestransplantaat zal in vele gevallen slechts een tussenstap zijn naar een nieuw hoornvlies afkomstig van een donor.

Want alleen met een volledig nieuw hoornvlies kan het zicht maximaal worden hersteld. Het hoornvlies van de patiënten in kwestie is immers tot in de diepte beschadigd en het nu gekweekte transplantaat vormt slechts een nieuwe bovenlaag.

Het uit stamcellen gekweekte transplantaat verkleint echter de kans op

Dienst oogheelkunde, T 03 821 33 72 » www.maguza.be > dossiers > oogziekten in beeld

u ZeGt?

Meni ngitis Weer DoorZiCHtiG

Wat is meningitis?

Meningitis of hersenvliesontsteking is een ziekte waarbij een bacterie of virus de vliezen rond de her-

senen aantast. De ziektekiem nestelt zich meestal eerst in de keel. Vandaaruit dringt hij geleidelijk

de hersenvliezen binnen. Besmetting gebeurt doorgaans via speeksel of rechtstreeks contact.

afstoting van een donorhoornvlies.

Het is zo’n 12 mm diameter en bedekt de hele iris. Een donorhoornvlies heeft een diameter van zo’n 7 mm: alleen het centrale deel van het hoornvlies wordt vervangen. Er zou dus rond het donorhoornvlies een randje van het transplantaat blijven zitten, dat een barrière blijft vormen tegen het oprukkende vaatweefsel van het oogwit. En doordat het is opgebouwd uit eigen stamcellen, verkleint het de kans op afstoting van het donorhoornvlies.

Wordt dus nog vervolgd… Het project werd gesteund door de Société Royale de Philantropie.

Wat zijn de symptomen?

Symptomen van een klassieke bacteriële meningi-

tis zijn hoge koorts, hoofdpijn, braken, spierpijn, nekpijn en nekstijfheid. Als het om een agressieve

bacterie zoals meningokokken gaat, kunnen er ook onderhuidse bloedingen ontstaan. Die gaan

gepaard met blauwe of rode stipjes op de huid die je niet kunt wegduwen. Bij baby’s puilt de fontanel – de plaats op het hoofd waar de schedelbeenderen

nog niet vergroeid zijn – soms uit. Hersenvliesontsteking komt in verhouding vaker voor bij baby’s,

kleine kinderen en tieners, maar de ziekte kan op elke leeftijd toeslaan.

Waarom is de ziekte zo gevaarlijk?

Een getroffen persoon kan in een paar uur tijd Het hoornvliesweefsel na twaalf dagen: in de rechteronderhoek het stukje limbus, dat uit de rand van de iris van het gezonde oog van de patiënte werd genomen.

doodziek worden. De hersenvliezen raken ontsto-

ken, soms met abcesvorming. Daardoor neemt de druk op de hersenen toe, wat kan leiden tot verminderd bewustzijn, coma, stuipen en uiteindelijk

zelfs de dood. Door de ontsteking kan ook de door-

bloeding van de hersenen in het gedrang komen.

Dat kan zich vertalen in blijvende handicaps als

doofheid, verlamming, mentale achterstand of chronische epilepsie. Daarom is het zo belangrijk

iK HerKeN MeZelf Weer Patiënte Linda thys, die voor de ope­ ratie zo goed als blind was aan één oog, in De Morgen: ‘ik herinner me nog het moment dat die pleister van voor mijn oog ging. Plots zag ik licht, zag ik de hand van de dok­ ter bewegen… Wat je dan voelt, kun je met geen pen beschrijven. (…) Ik loop nergens meer tegen, ik stap niet meer van de fiets voor elk paaltje. En heel belangrijk: mijn humeur is er stukken op verbeterd. ik herken mezelf weer in de spiegel.’

om bij het minste vermoeden van hersenvliesontsteking ogenblikkelijk hulp te zoeken.

Hoe wordt meningitis behandeld?

De bacteriële vorm is heel goed te behandelen met antibiotica, op voorwaarde dat je er op tijd bij bent. Eventueel opgelopen

hersenschade kun je niet ongedaan maken. Virale meningitis is doorgaans minder ernstig.

Kan iemand de ziekte nog krijgen als hij gevaccineerd is?

Ja, want de bestaande vaccins be-

schermen niet tegen alle vormen van meningitis. Alert zijn blijft dus de boodschap.

iNfo

Dienst pediatrie, T 03 821 32 51

maguza 015

MeDisCH ruBrieK

GeNetisCHe GeHeiMeN oNtrafelD

Sinds kort biedt het UZA een nieuwe, doeltreffende techniek aan om de oorzaak van opeenvolgende miskramen te achterhalen. Ook zijn er vandaag meer mogelijkheden om het genetische waarom te onderzoeken bij kinderen met een mentale achterstand of meervoudige aangeboren afwijkingen.

N

a twee of drie miskramen komt een vrouw in aanmerking voor genetisch onderzoek. Tot voor kort werd maar in een op vier gevallen een genetische verklaring gevonden. Dat kwam doordat bepaalde genetische defecten eenvoudigweg niet konden worden opgespoord. ‘Soms is de oorzaak van de miskramen dat er kleine stukjes van het chromosomenmateriaal van plaats zijn gewisseld’, zegt dr.

Bettina Blaumeiser van de dienst medische genetica. ‘Met de nieuwe techniek MLPA kunnen we die subtiele afwijkingen nu ook vinden en meteen veel meer herhaalde miskramen genetisch verklaren. Dat verhelpt het probleem niet, maar we kunnen wel het risico inschatten op een volgende miskraam of een kind met aangeboren afwijkingen.’

016

iNfo

oorzaak brengt klaarheid Ook in de genetische verklaring van mentale achterstand en meervoudige aangeboren afwijkingen is er grote vooruitgang geboekt. Er is een gloednieuwe techniek, microarray genoemd, die het mogelijk maakt om heel kleine tekorten of een teveel aan genetisch materiaal op te sporen. Er zijn nog maar drie instellingen in België die ermee werken. ‘Bij ongeveer de helft van de kinderen en volwassenen met mentale achterstand of meerdere aangeboren afwijkingen is er een genetische oorzaak’, legt Blaumeiser uit. ‘De nieuwe techniek stelt ons in staat om die oorzaak bij de meeste van die patiënten te achterhalen. Dat biedt een antwoord op prangende vragen, bijvoorbeeld hoe groot de kans op herhaling is bij een volgend kind of bij andere familieleden.’

Dienst medische genetica T 03 820 25 70, medischegenetica@uza.be

MeDisCH

De Nuss-staaf wordt via de zijkant van de borstkas onder het borstbeen ingebracht, en duwt het borstbeen omhoog.

Bovenste foto: voor de operatie; onderste foto: na de operatie.

NieuWe operatie Helpt

peCtuspatiëNtjes Sinds enkele jaren wordt er in het UZA een nieuwe operatie – de Nuss-techniek – uitgevoerd bij kinderen met pectus excavatum (trechterborst). De ingreep gebeurt het best tussen 9 en 12 jaar: op tijd zijn is dus de boodschap.

e

en op duizend kinderen heeft pectus excavatum, een put in de borstkas ter hoogte van het borstbeen.

Bij jongens komt het vaker voor dan bij meisjes. ‘Om een onbekende reden, mogelijk genetisch, groeit er overtollig ribkraakbeen dat het borstbeen naar binnen duwt,’ zegt prof. dr. Jeroen Hendriks. ‘Het is een misvatting te denken dat het er wel uitgroeit. Integendeel: het wordt erger met de groei.’

Sommige mensen hebben geen probleem met hun pectus, terwijl anderen er psychologisch onder lijden. Er zijn ook steeds meer aanwijzingen dat pectus excavatum problemen kan geven bij inspanningen, zoals sporten.

Pectus excavatum werd vroeger behandeld met een open operatie via een incisie midden over het borstbeen waarbij onder meer het overtollige ribkraakbeen werd verwijderd. De nieuwe

iNfo

Nuss-techniek – genoemd naar de kinderchirurg die de techniek bedacht – is veel minder ingrijpend. Door middel van een kijkoperatie brengt de chirurg via de zijkant van de borstkas een gebogen titanium staaf in de borstkas. De staaf duwt het borstbeen in de juiste positie. Na ongeveer drie jaar wordt de staaf verwijderd en blijft het borstbeen in de juiste positie staan. Er wordt nu ook een variant van de techniek uitgetest voor pectus carinatum (kippenborst). op tijd laten nakijken Het beste moment voor de Nussoperatie is tussen 7 en 12 jaar, jonger dan bij de open ingreep, omdat het borstbeen dan nog heel flexibel is. De nieuwe techniek heeft veel voordelen: de operatie is weinig invasief, met minder pijn en een klein risico op bloedin-

Dienst thorax- en vaatheelkunde, T 03 821 37 85

gen en infecties. Het litteken is klein en zit aan de zijkant. Bovendien wordt de afwijking nog voor de puberteit gecorrigeerd, wat psychologische problemen kan voorkomen.

Ook niet onbelangrijk: de lichamelijke conditie van de patiëntjes is na de operatie beter. ‘Kinderen met een pectus hebben vaak ook last van kortademigheid bij inspanningen en hartkloppingen. Die klachten verdwijnen vaak na de operatie.’ Hoewel het dus geen puur cosmetische ingreep is, wordt de titanium staaf (die zo’n 1000 euro kost) momenteel nog niet terugbetaald.

Hendriks benadrukt dat ouders op tijd de stap moeten zetten naar de arts, best vanaf 5, 6 jaar. ‘Ik krijg soms twintigers over de vloer voor wie ik niks meer kan doen. Door een pectus op tijd te corrigeren, kun je veel problemen vermijden.’ maguza 017

Rug-, nek- of schouderklachten?

Spierpijn, spataders, oedeem, ...?

Voelt u zich ’s nachts of ’s morgens minder fit of heeft u meer pijn dan ’s avonds? Duurt het ’s morgens enige tijd voor u zich ontspannen en fit voelt? De oorzaak ligt dan niet bij u, uw leeftijd of een eventueel medisch probleem maar aan uw bed (hoofdkussen, matras en/of bedbodem). Heb je toch slaapproblemen omwille van een medisch probleem? Ook dan kan u wellicht zeer goed geholpen worden.

MATRASSEN 1 WEEK OP PROEF 30 tot 100% meer comfort en duurzaamheid dan vergelijkbare prijsklassen. geperfectioneerde zonering en hardheid. extra dikke, goed ventilerende comfortlagen (2 tot 2,5 x dikker, vooral zeer belangrijk bij gevoelige schouders en rugproblemen).

Aircosleep matrashoes (Lyocell-kapok, verrijkt met Silverguard en Aloë Vera): antistatisch, antiallergisch, antibacterieel, vochtregulerend, elastisch, 4-zijdige rits, wasbaar.

3-D ventilatielaag: antitranspiratie.

HOOFDKUSSENS OP PROEF! TRIPLE: perfect op maat Het Triple hoofdkussen is ideaal voor rug- en zijslapers en wordt perfect op maat gemaakt met de bijhorende maatplaatjes. Het kussen is bekleed met een Aircosleephoes met 3-zijdige rits.

SNOOZETIME: uiterst comfortabel De duizenden minuscule, extra ronde en extra lichte Snoozetimebolletjes, verpakt in een elastisch hoes maken van Snoozetimekussens een zeer geschikt kussen voor buik- en rugslapers. Snoozetimekussens zijn drukverlagend en uiterst comfortabel.

Ze bestaan in verschillende vormen: voor in bed, relaxzetel, op reis, als positioneringkussen of zelfs als knuffelbeer.

De hoofdkussens voor in bed kan men vrijblijvend OP PROEF nemen.

exclusief verdeler van an

HERSELT HERSE

en

DORP 78 - Tel.: 014/54 55 11

e-mail: info@debedstee.be • info@ergorelax.eu www.debedstee.be • www.ergorelax.eu

advertentie

GOED ZITTEN EN SLAPEN KAN WONDEREN DOEN!

Lig jij ook zo zalig?

Perfect Chair Club

Zero-gravity relaxzetels van Ergorelax verminderen en voorkomen rugpijn stimuleren de bloedcirculatie verhogen de longcapaciteit verlagen de hartslag

Tevens aangeraden voor sportmensen en mensen met een staand of zwaar beroep.

Promotie

Sonsie Gravity

Gravity

â‚Ź750

Relaxzetels met opstalift of opstahulp maken opstaan en neerzitten veel gemakkelijker De kantelpositie legt de benen en voeten hoger en zorgt dat men niet onderuit schuift. Een aanrader bij spataders, oedeem en rugklachten. Zalig voor iedereen (combineerbaar met opstalift).

Aangeraden door artsen, kinesisten en binnenhuisarchitecten Open: ma-di-do-vr: 10 - 12.30 en 13.30 - 18.30u.

Zaterdag: 10 - 12.30 en 13.30 - 17u Gesloten op woensdag, zon- en feestdagen!

Perfect Chair

â‚Ź 995

ZEGRAMAX (HT 7450) Zero-gravity massagerelax voor professioneel en particulier gebruik

uZa 2020

Kunst Wint orgaantransplantatie in de toekomst nog verder terrein?

Of wordt transplantatie overbodig en nemen we over pakweg vijftien jaar gewoon een kunstorgaan uit de kast?

Prof. dr. Dirk Ysebaert blikt vooruit.

W

elke grote doorbraken verwacht u de komende vijftien jaar binnen de transplantatiegeneeskunde?

Ik zie er twee. Om te beginnen verwacht ik veel van de combi-

natie van orgaantransplantatie met celtherapie. Door gelijktij-

dig met het orgaan stam-

cellen van de donor in te planten, verkleint

wellicht het risico op

afstoting. Er circule-

ren dan donorcellen in

het hele lichaam, waar-

door dat minder geneigd is

het donororgaan als vreemd

te beschouwen en dus af te

stoten. En nog belangrijker: op

die manier zou de patiĂŤnt op termijn minder afweeronderdrukkende

medicatie moeten nemen, of zelfs helemaal geen meer. Die medicatie is nu onontbeerlijk om afstoting te voorkomen.

020

iNfo

Dienst transplantatieheelkunde, T 03 821 43 27 Âť www.maguza.be > dossiers > transplantatie Âť

organen niet voor morgen Waarom is het zo belangrijk om die medicatie af te bouwen?

teel juist vermindert. Het aantal jonge

ten het lichaam worden gedragen.

Die

donoren steeds vaker oudere mensen

eerste een kunsthart ontworpen dat

medicatie

onderdrukt

het

immuunsysteem en doet daardoor

ook het risico op kanker en infecties sterk stijgen. Een transplantatie mét

behoud van de eigen afweer zou ideaal zijn. Ook de levenskwaliteit zou zonder die medicatie sterk verbete-

ren, want ze heeft veel nevenwerkingen: een verhoogde bloeddruk, een

verstoorde suikerhuishouding en een

verkeersslachtoffers daalt, waardoor zijn. Die organen zijn minder goed.

Met perfusie kunnen we hun kwaliteit

opdrijven, wat meer transplanteerbare organen oplevert én de overleving op lange termijn ten goede komt. Nu al zijn er nierperfusiemachines en er

wordt gewerkt aan perfusiemachines voor harten en levers.

Dr. Carpentier uit Parijs heeft nu als volledig in de borstkas kan. Maar de eerste patiëntenstudie moet nog beginnen. De uitdaging is om niet

louter een pomp te maken, maar een orgaan dat zich aanpast aan het

inspanningsniveau van de patiënt.

Aan een kunsthart waarmee je alleen

maar in de zetel kunt zitten, heb je weinig. Voor andere organen zijn we

teveel aan vetten in het bloed. Ook overdreven haargroei, tandvleesont-

Zal de overleving na transplantatie nog sterk toenemen?

nog lang zo ver niet.

steking, acné en een verdikking van het gezicht komen vaak voor.

De overleving na drie maanden

bedraagt nu al meer dan 95%. Of we

de overleving op lange termijn kun-

Zullen er volgens u nog nieuwe vormen van transplantatie opduiken?

Hoe ver staat de geneeskunde al met die nieuwe therapie?

nen verlengen, hangt af van het suc-

Veelbelovend is de strottenhoofd-

In de Verenigde Staten zijn de eerste

ces van de genoemde nieuwigheden.

Als we niets doen, gaat de lange-

transplantatie. Die is al met succes

uitgevoerd en kan een oplossing

patiëntenstudies gebeurd en zijn de

resultaten goed. Het UZA zal wel-

licht al binnen een paar jaar mee op de kar springen. Met het Centrum

voor Celtherapie en Regeneratieve

termijnoverleving alleszins achteruit, door de oudere donoren. Nu hopen

we op een status quo of zelfs een vooruitgang.

bieden bij strottenhoofdkanker. Zo

kunnen patiënten normaal blijven

slikken, spreken en ademen, zonder tracheostoma (gaatje in de hals).

Minder gebruikelijke transplantaties zullen

De opkomst van orgaanperfusiema-

en wat met kunstorganen?

Zullen die op termijn een alternatief bieden voor transplantatie met donororganen?

chines. Daarin worden organen voor

transplantatie gespoeld met orgaan-

Dat kan, maar dan hooguit over een

send is en de patiënt maar moeilijk

sparende stoffen, waardoor de kwaliteit

paar decennia. Met het kunsthart

staan we het verst. Patiënten kun-

Geneeskunde (CCRG) kunnen we dat.

en wat is de tweede grote doorbraak?

verbetert. Dat is belangrijk omdat de

kwaliteit van donororganen momen-

nen nu al een tijd overleven met een hartpomp waarvan de batterijen bui-

www.beldonor.be » www.eurotransplant.nl » www.transplant.be

vermoedelijk

Naam: Prof. dr. Dirk Ysebaert Dienst: Hepatobiliaire, transplantatie en endocriene heelkunde

uitzonderlijk

blijven. Een gezichtstransplantatie is

gewoon te ingrijpend. Ook een handtransplantatie blijkt problematisch, doordat de revalidatie enorm veelei-

kan wennen aan die vreemde hand.

Sommige getransplanteerden hebben zelfs gevraagd hun donorhand opnieuw af te zetten.

maguza 021

GeZoND

VoorKoM eeN

GipsVluCHt De wintersportvakantie, velen kijken er al naar uit. Maar laat skiën en snowboarden nu tot de meest risicovolle sporten behoren als het gaat om blessures. Onder het motto een gewaarschuwde wintersporter is er twee waard, geeft Lieven Dossche, staflid dienst orthopedie en S.P.O.R.T.S., enkele tips om een retourtje met de gipsvlucht te voorkomen. fit lichaam Zorg ervoor dat u in goede conditie bent. Een goede conditie vermindert de kans op blessures en verwondingen. Mocht u doorgaans niet of weinig sporten, begin dan al enkele weken voor uw wintersportvakantie met wat lichaamsoefeningen om uw conditie op te bouwen. U kunt natuurlijk ook naar een kunstpiste gaan.

Koude spieren, kwetsbare spieren Eindelijk staat u op de sneeuwhelling, klaar om er vanaf te sjezen. Temper uw enthousiasme even want uw spieren zijn nog niet opgewarmd. En een koude spier is kwetsbaarder voor blessures dan een warme. Een goede warmingup is dus belangrijk. Het advies luidt dan ook: begin langzaam met sporten en voer het tempo geleidelijk op tot het niveau waarop u wilt sporten. uitgerust de piste op Een vermoeid lichaam loopt meer risico op blessures dan een uitgerust.

Neem daarom voldoende rust na uw (lange) heenreis richting skioord. Wees ook alert op het einde van de dag. U 022

wilt dan nog die laatste afdaling doen maar vaak functioneren lichaam en geest niet meer optimaal. Een blessure is dan snel opgelopen.

Materiaal tiptop in orde Voor een optimale veiligheid is de keuze van het juiste materiaal essentieel.

Verkeerd materiaal of foutief gebruik ervan vergroot de kans op ongevallen. Het is verstandig om uw materiaal door een vakman na te laten kijken.

Ken uw skitalenten Ski binnen uw mogelijkheden en wees eerlijk tegenover uzelf wat u wel en wat u niet kunt. Uzelf overschatten kan tot onveilige situaties leiden met ongevallen tot gevolg. Werk ook aan uw valtechniek. Blessures bij ongevallen op lage snelheid zijn te voorkomen door helemaal uit te glijden totdat u stil ligt. Sta pas dan weer recht zodat u de kruisbanden niet onnodig belast.

Bescherm uw lichaam Naast het dragen van goede skikleding, handschoenen en skibril is het raadzaam om bepaalde lichaamsdelen extra te beschermen. Snowboarders

dragen best pols- en rugbescherming, skiërs eerder kniebeschermers.

Daarnaast is het dragen van een helm aangeraden, zeker voor kinderen. Een helm vermindert het risico op hoofdletsels bij vallen en botsingen aanzienlijk.

Vals gevoel van veiligheid Met al die beschermmiddelen kan u een gevoel van veiligheid krijgen, dat u alles aankan. Echter niets is minder waar. Beschermmiddelen mogen nooit een reden zijn om uw sportgedrag aan te passen en meer risico te nemen.

sNelle aaNpaK VaN sportletsels s.P.o.r.t.s. is het sportmedisch centrum van het uZa en verenigt een hele waaier medische specialisten onder één dak. Zo kunnen ze sport­ medische problemen met succes aanpakken en trainingsdoelstellingen van sporters mee helpen waarmaken. ook voor uw al dan niet verplichte sportmedische keuring kunt u bij s.P.o.r.t.s. terecht. meer info? www.uza.be/sports of tel. 03 821 42 02 (8.00-17.00 uur).

dossier Vruchtbaarheid rubriek

Zaadje + eitje kindje?

Een op zes koppels heeft vandaag medische hulp nodig om zwanger te raken. Het Centrum voor Reproductieve Geneeskunde (CRG) van het UZA zet de allernieuwste technieken in om hun kinderwens alsnog in vervulling te laten gaan.

Bij negen op tien behandelde koppels lukt dat ook: zij zien een soms lang parcours bekroond met die langverwachte baby.

maguza 023 0023

Dossier VruCHtBaarHeiD

Boven: na aanprikken van de eiblaasjes (follikels) isoleert de embryoloog de eigenlijke eicellen uit het follikelvocht.

Onder: spermastalen staan klaar om voorbereid te worden voor ivf.

a

ls een vrouw na een jaar proberen niet zwanger is, is onderzoek naar de vruchtbaarheid verantwoord.

‘Bij de eerste raadpleging stellen we een uitgebreid dossier op’, zegt prof. dr. Luc Delbeke, kliniekhoofd van het CRG. ‘We informeren naar de voorgeschiedenis en stellen een aantal onderzoeken voor. Meestal is dat een bloedonderzoek bij beiden en bij de vrouw een echografie, een foto van de baarmoeder en soms een kijkoperatie.

Bij de man checken we de kwaliteit van de zaadcellen aan de hand van een of twee spermastalen.’ oorzaken van verminderde vruchtbaarheid Veelvoorkomende oorzaken van verminderde vruchtbaarheid bij de vrouw zijn een onregelmatige of ontbrekende eisprong, slechte doorgankelijkheid van één of beide eileiders, poliepen of vleesbomen in de baarmoeder, cystevorming ter hoogte van de eierstokken en een gebrekkige slijmvorming aan de baarmoederhals, waardoor de zaadcellen niet tot in de baarmoeder en bij de eicel raken. Ook de leeftijd speelt een rol. Rond 30 jaar vermindert

Rond 30 jaar vermindert de vruchtbaarheid van een vrouw geleidelijk. de vruchtbaarheid van de vrouw geleidelijk. Vanaf 37 jaar tekent die afname zich sterk af.

Verminderde vruchtbaarheid bij de man wordt meestal veroorzaakt door ontoereikende spermakwaliteit. De zaadcellen zijn niet beweeglijk of talrijk genoeg, of het aantal ideaal gevormde zaadcellen is te klein. In dat geval wordt de man doorverwezen naar de androloog, die op zoek gaat naar onderlig024

gende oorzaken. Dat kan bijvoorbeeld een infectie van de geslachtsklieren, of spataders op de teelballen zijn.

Soms blijken er geen zaadcellen in het sperma aanwezig, wat kan wijzen op afgesloten zaadleiders. ‘Mannen die volstrekt onvruchtbaar zijn, vormen een heel kleine minderheid. Zelfs als het ejaculaat geen zaadcellen bevat, kunnen we die meestal nog halen uit de teelbal of de bijbal’, merkt Delbeke op.

Minst belastende behandeling eerst Op basis van de diagnose wordt een behandelingsprofiel opgesteld. Bij 10 tot 15% van de koppels is een operatie nodig, bijvoorbeeld om cystes aan de eierstokken te verwijderen of een uitgebreide vorm van spataders op de teelballen te behandelen. Een eventuele infectie van de geslachtsklieren bij de man kan worden behandeld met antibiotica.

Is er geen aanwijsbare afwijking, dan wordt in eerste instantie de meest eenvoudige en minst belastende behandeling voorgesteld. Geeft die na drie maanden geen resultaat, dan wordt op een meer ingrijpende therapie overgeschakeld. Als de vrouw al wat ouder is, wordt er sneller naar een volgende behandeling overgestapt. ‘Omgekeerd proberen we jonge koppels soms wat af te remmen. Die hebben nog tijd genoeg om aan de zwaardere therapieën te beginnen’, zegt dr. wet. Usha Punjabi, hoofd van het IVF-laboratorium.

Een weinig belastende behandeling

Prof. dr. Luc Delbeke

is cyclus monitoring. ‘Via bloedonderzoek en echografie volgen we de cyclus van de vrouw en vragen we het koppel om de avond voor de eisprong betrekkingen te hebben’, legt Delbeke uit. ‘De volgende morgen onderzoeken we of er zich in het slijm van de baarmoederhals genoeg beweeglijke zaadcellen bevinden. Is dat niet het geval, dan helpt het soms om de meest beweeglijke zaadcellen te isoleren en via inseminatie in de baarmoeder te brengen.’ Soms is het nodig de cyclus van de vrouw te stimuleren met behulp van medicatie of inspuitingen.

Ook dan wordt aan cyclus monitoring gedaan, onder meer om het risico op een meerling te beperken. iVf: 30 % kans op succes De meest ingrijpende techniek is in-vitrofertilisatie (IVF) of proefbuisbevruchting. Meer dan de helft van de koppels is daar vroeg of laat op aangewezen, meestal doordat er een probleem is met de eileiders, de spermakwaliteit te laag is of een zwangerschap onverklaarbaar uit blijft.

‘Bij IVF worden de eierstokken van de vrouw hormonaal gestimuleerd, zodat er niet één maar gemiddeld tien

MiljoeNeN ZaaDCelleN aaDCelleN Voor 1 eiCel bijij een vruchtbare vrouw komt onge­ veer maandelijks één eicel vrij aan een van beide eierstokken. in aanloop naar de eisprong verdikt het baarmoe­ derslijmvlies zich als voorbereiding op een eventuele innesteling. als het koppel binnen de 12 of 24 uur na de eisprong betrekkingen heeft, is er ongeveer 25% kans op bevruchting. bij de zaadlozing komen miljoenen zaadcellen in het slijm van de baar­ moederhals terecht. uiteindelijk baant maar een deel van de zaadcellen zich een weg naar de baarmoeder en de eileiders, en slechts enkele tientallen raken tot vlakbij de eicel. bevruchting vindt plaats als één zaadcel de schaal van de eicel binnendringt.

Na de bevruchting begeeft de eicel zich via de eileider naar de baarmoe­ der. Die reis duurt ongeveer vijf dagen. als alles goed gaat, nestelt het embryo zich in het verdikte baarmoederslijm­ vlies en ontwikkelt het zich verder tot een foetus.

maguza 025

Dossier VruCHtBaarHeiD

eicellen kunnen worden geoogst’, legt Punjabi uit. ‘Daarop worden de eicellen buiten de baarmoeder in contact gebracht met zaadcellen van de man.

De zo ontstane embryo’s groeien een paar dagen in een speciaal groeimedium, waarna de beste opnieuw in de baarmoeder wordt geplaatst.’

Vanaf de derde poging of bij patienten van 36 jaar of ouder kunnen

Per IVF­sessie is de kans op een voldragen zwanger­ schap gemiddeld 25%. twee embryo’s tegelijk worden teruggeplaatst. Overtallige embryo’s worden ingevroren voor eventuele latere pogingen. De kans dat daaruit een zwangerschap voortkomt, is vandaag

even groot als bij een poging met een vers embryo (zie verder in dit dossier).

Per IVF-sessie is de kans op een voldragen zwangerschap gemiddeld 25%.

Voor sommige koppels volstaat klassieke IVF niet en worden meer verfijnde technieken voorgesteld. Punjabi: ‘Als de spermakwaliteit heel laag is, kunnen we overgaan tot ICSI, voluit intracytoplasmatische sperma-injectie.

Dan wordt één zaadcel tot in de eicel gebracht. Nog een stap verder is assisted hatching. Er wordt dan een klein gaatje in de schaal van het embryo gemaakt, waardoor het zich vlotter kan ontwikkelen en innestelen.’ Sinds een paar jaar wordt IVF voor een groot stuk terugbetaald. Per sessie betaalt het koppel zelf nog zo’n 500 euro. aanhouder wint Soms leiden de klassieke methodes

ook na lang proberen niet tot een zwangerschap. Ook in dat geval wordt het koppel niet aan zijn lot overgelaten. ‘We vinden het heel belangrijk om altijd een alternatief aan te bieden’, onderstreept Delbeke. ‘Soms kunnen mensen met eiceldonatie of donorsperma alsnog samen een kind krijgen, of is draagmoederschap een optie. We suggereren die mogelijkheden altijd als we denken dat ze een oplossing kunnen bieden. Ook adoptie kan een alternatief zijn. De maatschappelijk werker kan het koppel daarbij op weg helpen. We bieden het paar dus altijd ondersteuning, ook als de medische mogelijkheden uitgeput zijn.’ De kans dat de vrouw aan het einde van de rit een kind op de wereld zet, is gelukkig groot. ‘Als koppels de behandeling tot op het einde volhouden, is de kans op succes zo’n 90%’, zegt Delbeke.

oNs oNV oNVerWaCHte WoNDer Stephanie (32) kreeg een zoontje met behulp van icsi. ‘aangezien mijn man om medische redenen gesteriliseerd is, leken kinderen voor ons geen optie. t tot we hoorden dat het mogelijk is om zaadcellen uit de teelbal te halen. Via icsi kun je dan toch zwanger raken. Drie jaar geleden ben ik met de eerste behandeling gestart. een eerste poging werd niets doordat mijn eierstok overgestimuleerd raakte en er geen eicellen konden worden geoogst.

Maar zeven maanden later, na een derde echte poging, was ik zwanger. intussen proberen we voor een tweede kindje. De

iNfo 026

eerste poging is spijtig genoeg op een buitenbaar­ moederlijke zwangerschap uitgedraaid. Nu ben ik aan de tweede poging bezig. icsi is lichamelijk en psychologisch behoorlijk zwaar. Je moet dagelijks hormonen spuiten en een tiental keer naar het zie­ kenhuis komen voor controles en behandelingen.

Door de hormonen word ik snel emotioneel. Geluk­ kig is mijn directe omgeving op de hoogte (lacht).

Na deze poging hebben we nog recht op één terug­ betaalde sessie. is het dan niet gelukt, dan stoppen we. Voor mijn lichaam is het dan genoeg geweest. en we zijn al heel gelukkig met het kleine wonder dat er tegen alle verwachtingen in toch is gekomen.’

Centrum voor Reproductieve Geneeskunde, T 03 821 36 84 – dienst gynaecologie-verloskunde, T 03 821 39 05 androloog, T 03 821 33 68 » www.deverdwaaldeooievaar.be

Voor sommige koppels is donorsperma of een donoreicel de enige kans op een kind. De zoektocht naar

GeZoCHt: sperMa- eN eiCelDoNoreN K

unstmatige inseminatie met donorsperma (KID) biedt een oplossing voor koppels van wie de man onvruchtbaar is, voor alleenstaande vrouwen en voor lesbische koppels.

Het CRG rekruteert spermadonoren onder meer op de kraamafdeling en in studentenmiddens. ‘Sperma doneren gebeurt meestal uit altruïsme. Van de onkostenvergoeding van 50 euro word je niet rijk’, zegt prof. dr. Luc Delbeke.

Sinds enkele jaren bepaalt de wet dat één spermadonor bij maximaal zes vrouwen een zwangerschap tot stand mag brengen, om zo het risico op inteelt te beperken. Daardoor is er nu nood aan meer donoren. En dat terwijl de dalende zaadkwaliteit de zoektocht juist bemoeilijkt. Het CRG doet dan ook noodgedwongen een beroep op een commerciële Deense spermabank.

Wie kiest voor KID kan voorkeuren opgeven op het vlak van haarkleur, kleur van ogen, ras en lichaamslengte.

Zo vergroot je de kans dat het kindje op zijn ouder(s) lijkt. ‘Maar een hoog IQ of een knap uiterlijk zijn natuurlijk geen selectiecriteria’, zegt Delbeke.

Elke kandidaat-donor wordt bevraagd over ziektes in zijn familie. Hij ondergaat ook genetische tests en tests die specifieke antilichamen opsporen,

iNfo

onder meer om hiv en hepatitis B en C uit te sluiten.

Wachten op een eicel Sommige jonge vrouwen produceren geen eicellen meer, bijvoorbeeld door een vervroegde menopauze. Via eiceldonatie kunnen ze toch een kind op de wereld zetten, al draagt het dan niet hun genetisch materiaal. Andere vrouwen kiezen voor een donoreicel omdat ze erfelijk belast zijn. Kandidaatdonoren worden gescreend op infec-

donoren verloopt echter steeds moeizamer en zeker voor donoreicellen loopt de wachttijd op.

tieziekten en erfelijke aandoeningen.

Anonieme eiceldonoren zijn echter zeldzaam doordat de behandeling vrij zwaar is. De wachttijd voor een donoreicel loopt daardoor al gauw op tot 2 of 3 jaar. Veel koppels zoeken dan ook zelf een donor. Als dat een bekende is, wordt in zowat de helft van de gevallen voor kruisdonatie gekozen. Daarbij wordt via het CRG anoniem geruild met een andere eiceldonor, wat minder confronterend is voor de biologische moeder en de wensouders.

DraaGMoeDersCHap: Wat Met De Wet? een en draagmoeder inschakelen kan een uitweg zijn voor vrouwen die geen baarmoeder meer hebben of bij wie innesteling niet mogelijk is. Koppels die een andere vrouw hun kind laten dragen, bewegen zich in belgië elgië in een volstrekt juridisch vacuüm. Dat maakt beide partijen erg kwetsbaar. als ls de draagmoeder beslist het kind toch te houden, is daar niets tegen te beginnen. Wettelijk gezien is zij namelijk de moeder. ook ok als de wens­ ouders het kind uiteindelijk niet willen, kan de draagmoeder wettelijk geen kant uit. ‘het crG G legt dergelijke aanvragen eerst voor aan het ethisch comité’, zegt prof. dr. Luc Delbeke. ‘als de behandeling doorgaat, wijzen we beide partijen uitge­­ breid op de risico’s en implicaties. We adviseren hen om een gemeenschap­­ pelijke advocaat te nemen en laten hen vooraf een document ondertekenen waarin geanticipeerd wordt op mogelijke probleemsituaties.’

Spermabank: T 03 821 33 65 » http://spermabank.uza.be

maguza 027

Dossier VruCHtBaarHeiD

Koppels die zich met in-vitrofertilisatie (IVF) laten behandelen, kunnen overtallige embryo’s laten invriezen voor een eventuele latere terugplaatsing.

Tot voor kort waren de kansen om met een ontdooid embryo zwanger te worden vrij klein. Een nieuwe techniek brengt daar verandering in.

iNGeVroreN D

Dr. wet. Usha Punjabi: ‘Door de nieuwe aanpak heb je met een cryobehandeling evenveel kans op succes als met een vers embryo.’

e wet van 2003 bepaalt dat bij IVF maar één embryo mag worden teruggeplaatst, althans bij de eerste twee pogingen en als de vrouw jonger is dan 36. Een andere evolutie is dat IVF dankzij de verbeterde technieken almaar meer goede embryo’s oplevert.

‘Daardoor hadden we nog nooit zo

VruCHtBaar teaMWorK De behandeling van vruchtbaarheidsproblemen is niet de zaak van één arts, maar van een volledig team, met verschillende gynaeco­ logen, een bioloog, verpleegkundigen, een maatschappelijk werker en een arts die zich toelegt op psychoseksuele problemen. Voor mannelijke vruchtbaarheidsproblemen kunnen patiënten terecht bij een androloog. afhankelijk van het probleem wordt er verder nauw samengewerkt met andere gynaecologen van binnen en buiten het ziekenhuis, het centrum voor medische genetica, het laboratorium en de diensten endocrinologie en oncologie.

028

KaNKer: KiNDerWeNs iN De DiepVries het crG krijgt regelmatig jonge kankerpatiënten over de vloer die sperma of eierstok­ weefsel willen laten invriezen. Na chemo­ of radiotherapie is er namelijk een grote kans op definitieve beschadiging van de zaadproductie of de eierstokken. ‘Lang niet alle artsen spreken daarover, en de patiënt is meestal te overdonderd om er zelf aan te denken. het is nochtans belangrijk dat hij of zij daarin een bewuste keuze maakt’, vindt dr. wet. usha Punjabi. Zelf trekt ze altijd veel tijd uit om die delicate materie met de patiënt te bespreken. ‘er komt veel bij kijken. Wat bijvoorbeeld als de man sterft en zijn partner alsnog een kind van hem wil? Dat soort zaken moet je vooraf beslissen.’ een kind krijgen met behulp van ingevroren sperma stelt meestal geen probleem. Veel moei­ lijker ligt het voor vrouwen. Zij kunnen eierstokweefsel laten wegnemen en invriezen. Later kan dat weefsel opnieuw worden getransplanteerd. ‘Maar wereldwijd zijn er maar weinig vrouwen die na zo’n transplantatie zwanger zijn geworden. De stap om na een zware ziekte als kanker opnieuw ingewikkelde ziekenhuisbehandelingen te ondergaan, is ook erg groot ’, zegt Punjabi.

eMBryo

Niet laNGer ZWaKKe Broertje veel overtallige embryo’s als vandaag.

Het is dus meer dan ooit belangrijk dat we die optimaal kunnen benutten’ zegt dr. wet. Usha Punjabi, hoofd van het IVF-laboratorium.

Er wordt altijd aan het koppel voorgesteld om overtallige embryo’s in te vriezen om eventueel later terug te plaatsen. Maar tot voor kort was die aanpak weinig succesvol. Bij terugplaatsing van een ingevroren embryo, een zogenaamde cryobehandeling, was er traditioneel maar 9 tot 10% kans op een zwangerschap. Bij het invriezen vormden zich immers ijskristallen, waardoor het embryo makkelijker beschadigd kon raken.

Droomscenario Sinds twee jaar wordt dat probleem omzeild met een nieuwe techniek die vitrificatie heet. ‘Bij het invriezen van een embryo haal je het water eruit en vervang je het door een andere vloeistof’, legt Punjabi uit. ‘Bij het ontdooien doe je het omgekeerde. In geval van

vitrificatie, letterlijk verglazing, gebruik je een uiterst geconcentreerde vloeistof. Daardoor ontstaan er geen ijskristallen en behouden de embryo’s hun kwaliteit.’

Naast die nieuwe invriestechniek hanteert het labo ook een andere selectiemethode. Na ontdooiing worden de embryo’s 48 uur in een groeimedium geplaatst, wat toelaat hun ontwikkeling nauwkeuriger te beoordelen. Punjabi: ‘Door die gecombineerde aanpak geeft een cryobehandeling vandaag evenveel kans op succes als de terugplaatsing van een vers embryo, namelijk 30%. Dat is een droomscenario. Vrouwen met meerdere goede embryo’s hebben zo een veel hogere kans om binnen één cyclus zwanger te worden. Ze kunnen dan één of meer bijkomende pogingen doen met hun ingevroren embryo’s, zonder dat opnieuw een volledige belastende IVF-cyclus nodig is. Ook naar terugbetaling toe is dat belangrijk. Er worden namelijk maar zes cycli terugbetaald.’

eicellen invriezen Vitrificatie blijkt ook geschikt om eicellen in te vriezen. Dat is bijvoorbeeld zinvol als een vrouw na hormonale stimulatie een reeks gezonde eicellen heeft, maar er bij de man niet genoeg sterke zaadcellen zijn om die allemaal te bevruchten. In dat geval kunnen de niet-bevruchte eicellen worden ingevroren in afwachting van latere bevruchting. Punjabi: ‘Als we eicellen met de oude methode invroren, ontstonden er bij bijna 60% chromosomale afwijkingen. Met de nieuwe techniek is dat probleem volledig van de baan.’ Er zijn ook plannen om vitrificatie toe te passen voor het invriezen van stukjes eierstokweefsel (zie kaderstuk). Maar of die werkwijze voordeel oplevert, is nog niet bewezen.

Embryo’s worden in een achtcellig stadium (foto boven) ingevroren door vitrificatie, ontdooid en in cultuur gehouden tot er een blastocyst (foto onder) is gevormd en dan teruggeplaatst bij de vrouw. maguza 029

Dossier VruCHtBaarHeiD

BaBy op BestelliNG? Een kind op de wereld zetten doe je beter niet ondoordacht. Medische assistentie verlenen om een zwangerschap tot stand te brengen evenmin. Daarom hecht het CRG veel belang aan psychomaatschappelijke begeleiding en screening. Dat gaat soms gepaard met ethische dilemma’s.

030

a

lle koppels die voor IVF kiezen, hebben vooraf een gesprek met maatschappelijk werker Ingrid Borremans. Zij praat met hen over de praktische en psychologische impact van de behandeling en signaleert eventuele problemen aan het behandelende team. Ook als koppels in een kwetsbare situatie zitten, bijvoorbeeld door financiële problemen of een ingewikkelde gezinssituatie, gaan ze bij de maatschappelijk werker langs. Ook later kunnen ze bij haar aankloppen voor extra ondersteuning.

Als koppels het psychologisch erg zwaar hebben met een behandeling, kunnen ze terecht bij dr. Rose-Marie Van Hoof. Zij ziet ook alle patiënten die een beroep willen doen op donorsperma, eiceldonatie of draagmoederschap. Dergelijke zwangerschappen hebben altijd belangrijke implicaties, of het nu om een heteroseksueel of lesbisch koppel dan wel een alleenstaande vrouw gaat. Van Hoof: ‘Ik ga altijd na of het koppel of de vrouw voldoende draagkracht heeft. Bij twijfel bespreek ik de aanvraag met de rest van het team.’

Belang van kind primeert Bij het instellen van een vruchtbaarheidsbehandeling staat het belang van het kind altijd op de eerste plaats. Dat brengt soms dilemma’s met zich mee.

‘Laatst hadden we een koppel over de vloer van wie de man verstandelijk en fysiek gehandicapt was. Die mensen hoopten in aanmerking te komen voor IVF, maar na uitgebreid overleg met het hele team hebben we beslist niet op hun aanvraag in te gaan. We waren van oordeel dat de beperking van de man een normale vader-kindrelatie in de weg zou staan’, haalt prof. dr. Luc Delbeke aan.

Omdat elke situatie anders is, evalueert het CRG elke aanvraag individueel.

Voor moeilijke ethische kwesties wordt het advies van het ethisch comité ingewonnen. Momenteel ligt ter discussie of aanvragen van homoseksuele koppels kunnen worden gehonoreerd. Soms is de gezondheid van de wensouders een mogelijk obstakel. ‘Als een vrouw bijvoorbeeld een ernstige hartkwaal of een beperkte levensverwachting heeft, moet je je afvragen of een zwangerschap verantwoord is’, zegt Delbeke.

advertentie

NIEUWE HERFSTCOLLECTIE SCHOENEN

O R T H O PED ISCH E SCH O EN EN

COM FO R T SCH O EN EN

BAN DAG IS T ER I E

I N VALI D E WAG ENS

T H U IS V ER ZO R G I N G

A’

S

BA

TH

Vernieuwde ruime toonzaal

PRO

E

• Schoenen met uitneembaar voetbed

OD

• Verschillende breedtes, maten en sluitingen

M

ES

H BE

D

E

O R T H O PED I E

Discrete pasruimte

• Laarzen van smal tot zeer brede kuitwijdte

Studiedienst

• Steunzolen na dynamische digitale voetmeting

Goed uitgeruste werkplaatsen

• Chroomvrij leder

Traditioneel maatwerk

• Reuma- en diabetesschoenen

Moderne technologieën en technieken

• Steun- en aderspatkousen

BO

Comfort en mobiliteit

RSTPR

OTHE

SE

S

Grote keuze artikelen van hoogstaande kwaliteit

Met deskundig advies

Speciaalzaak leefcomfort RIZIV 1/6/10422/96/100 - 1/6/27017/88/200

Turnhoutsebaan 92-94 • 2100 Deurne • Tel. : 03/326 11 30 • fax: 03/326 06 79 • info @schaeps.be Week van 9 - 18 u, zaterdag van 9 - 13 u • Tram 10, bus 33, 410, 411 en 412 • GR ATIS PARKING O R T H O P E D I E • B A N DAG I S T E R I E • S C H O E N E N • I N VA L I D E N WAG E N S • H O M E C A R E • R E VA L I DAT I E

www.schaeps.be

GeZoND

3

priKjes teGeN

BaarMoeDer Baarmoederhalskanker is de tweede meest voorkomende kanker bij jonge vrouwen. Vaccinatie vóór het eerste seksuele contact vermindert het risico op de ziekte met zo’n 75%. Het begin van het einde van baarmoederhalskanker?

B

aarmoederhalskanker wordt veroorzaakt door het humaan papillomavirus (HPV). De Duitse arts die het virus indertijd ontdekte, Harald zur Hausen, kreeg in oktober nog de Nobelprijs voor Geneeskunde voor zijn historische ontdekking. ‘HPV wordt overgedragen via seksuele betrekkingen of intiem contact van huid op huid’, zegt UZAgynaecoloog prof. dr. Wiebren Tjalma.

‘Zo’n 80% van de bevolking is ermee besmet. Ongeveer 1% van de vrouwelijke draagsters krijgt ooit baarmoederhalskanker, als ze niet tijdig behandeld worden. Dat lijkt weinig, maar vergis je niet: wereldwijd sterft elke twee minuten een vrouw aan die kanker.’

Sinds kort zijn er twee vaccins tegen HPV beschikbaar, Cervarix en Gardasil.

Allebei bieden ze tot 100% bescherming tegen HPV 16 en 18, twee types van het virus die samen verantwoordelijk zijn voor ongeveer 70% van de baarmoederhalskankers in België.

Doordat er ook een zekere bescherming is tegen een aantal andere HPV-types, beschermt het vaccin voor zowat 75%.

032

iNfo

Dienst gynaecologie, T 03 821 39 05

HalsKaNKer er Vaccineren tussen 12 en 18 jaar Aangezien het virus via seksueel contact wordt overgedragen, komt het erop aan te vaccineren voor meisjes seksueel actief zijn. Vandaar de keuze van de overheid om het vaccin terug te betalen voor meisjes tussen twaalf en zestien jaar. Op 1 december werd die leeftijd opgetrokken tot achttien jaar.

Het vaccin wordt toegediend in drie stappen. Mogelijke nevenwerkingen zijn koorts en pijn of zwelling op de plaats van de inenting. De beschermingsduur is nog niet met zekerheid vastgesteld om de eenvoudige reden dat de eerste proefpersonen het vaccin nog maar zes jaar geleden kregen toegediend. Maar wellicht blijft de inenting veertig tot vijftig jaar werkzaam.

Doordat niet alle baarmoederhalskankers door het vaccin worden gedekt, blijft ook na vaccinatie een driejaarlijks uitstrijkje een must. Daarmee begin je het best op 25 jaar. ook zinvol voor oudere vrouwen En wat met de vele vrouwen die nu al draagster zijn van HPV? ‘Bij hen biedt het vaccin nog altijd 40 tot 50% bescherming ’, zegt Tjalma. ‘Ook zij hebben dus baat bij een inenting. Nadeel is alleen dat je boven de leeftijd van achttien jaar het volledige bedrag, drie keer 120 euro, zelf moet ophoesten.

Dat lijkt veel geld, maar zo verminder je wel drastisch het risico op een veelvoorkomende kanker.’

Wie zich regelmatig laat onderzoeken via een uitstrijkje, loopt hoe dan ook

heel weinig risico om aan de ziekte te overlijden. Maar er zijn andere kanten aan het verhaal, vindt Tjalma. ‘Vraag dat maar aan patiënten die al een afwijkend uitstrijkje hebben gehad.

Een slecht resultaat brengt een hoop stress en ongemak met zich mee: bijkomende onderzoeken, soms een operatie, nadien halfjaarlijkse controles… Sommige vrouwen moeten zelfs hun kinderwens opbergen. Als je je die ellende kunt besparen met een paar prikjes, is dat het overwegen waard.’ Je laten testen op het virus en vervolgens beslissen of je het vaccin neemt, is geen optie. Bij de meerderheid van de HPV-draagsters zijn er namelijk geen antilichamen te vinden in het bloed.

60% van doelgroep bereikt Nu al liet in de provincie Antwerpen zo’n 60% van de meisjes uit de terugbetalingsdoelgroep zich vaccineren.

‘Dat is een prachtig resultaat als je bedenkt dat het vaccin nog maar net gelanceerd is. Op termijn hopen we een nog grotere groep te bereiken.

Eigenlijk zou er in dit land nog nauwelijks iemand aan baarmoederhalskanker mogen sterven. Met het vaccin en de screening via uitstrijkjes zijn we in staat de ziekte bijna helemaal uit te roeien. Ik hoop dan ook dat het vaccin in België het begin van het einde van baarmoederhalskanker inluidt’, besluit Tjalma.

Mensen die zichzelf of hun dochter(s) willen laten vaccineren, kunnen daarvoor terecht bij de huisarts. Na terugbetaling is de eigen bijdrage nog zo’n 30 euro voor de drie inentingen samen.

Prof. dr. Wiebren Tjalma maguza 033

advertentie

Wokken is lekker en gezond Wokken is niet alleen zeer lekker, gezellig en trendy. Het is bovendien, net zoals het merendeel van de Chinese keuken, gezond en ideaal voor de lijn. dankzij de razendsnelle bereiding boven de hoge vlammen en de diversiteit van de aangeboden ingrediënten zal u genieten van een zeer evenwichtige maaltijd, waarbij u alle nodige voedingselementen voorgeschoteld krijgt.

Lunch 13 Wokbuffet 21 Wokbuffet weekend 23

(dinsdagmiddag t.e.m. zaterdagmiddag) (dinsdagavond t.e.m. donderdagavond) (vrijdagavond, zaterdagavond, zon- en feestdagen) A12

n-B

russe

l Kape

llestra

at

r

Carillolei

Laar

aa

Della Faillelaan

Gratis parking voor 200 wagens vlakbij

LAAR 7 i AARTSeLAAR i T 03 877 19 88 - fAx 03 877 29 88 dagelijks open van 12U - 14U30 & 17U30 - 22U30 i Maandag gesloten L.e. vAn ARenBeRGpLeIn 11-13 i 3001 HeveRLee i TeL 016 200 160 - fAx 016 30 93 71 Ma-do 12U-14U30 & 18U-22U30 i vrij-za 12U-14U30 & 18U-23U i zo 12-14U30 & 18U-22U HAACHTSeBAAn 20 (GeMeenTepLeIn) i 3140 KeeRBeRGen i T 015 52 03 79 - f 015 52 87 22 di-do: 12-14U30 & 17U30-22U30 i vrij-za 12-14U30 & 17U30-23U i zo 12-14U30 & 17U30-22U i *MA GeSLOTen

WWW.Wokdynasty.be

✁

Kin

50

erpe

Laar

deren % tot j 12

Antw

GRATIS

Bon geschenk voor uw hele tafel. geldig tot en met 31 maart 2009. niet cummeleerbaar met andere acties.

GeZoND

st t ppeN ppe KaN. Stoppen met roken heeft altijd zin. Makkelijk

eCHt! eCH

is het niet, maar u bewijst er uw gezondheid en uw omgeving een grote dienst mee. U hoeft het ook niet alleen te doen: in het UZA kunt u onder professionele begeleiding voorgoed vaarwel zeggen aan de sigaret.

rooKVrij ZieKeNHuis het uZa is volledig rookvrij, zoals de wet oplegt. Dat betekent dat er ner­ gens in het ziekenhuis mag worden gerookt, ook niet in toiletten, traphal­ len of in de inkomhal. Patiënten die willen roken, kunnen daarvoor terecht in de rookcabine. Die bevindt zich aan de achter­ kant van het ziekenhuis en is te bereiken via route 12.

i

n het UZA zijn verschillende tabakologen actief: dr. Bjorn Dieriks en verpleegkundigen Michel Wouters, Karine Colebrants en Lieve Van Dyck hebben zich gespecialiseerd in de rookstopproblematiek. Zij geven advies en informatie, de arts schrijft onder meer ook rookstophulpmiddelen voor, maar rokers kunnen bij het viertal ook terecht voor een individueel rookstopprogramma van zes maanden. Dat geeft de grootste kans op succes. je doet het niet alleen Het rookstopprogramma bestaat uit negen gesprekken van maximaal anderhalf uur gespreid over zes maanden. ‘Als voorbereiding op de rookstop zijn er twee gesprekken,’ zegt Karine Colebrants. ‘Dan wordt de aanpak besproken en of er medicijnen of andere hulpmiddelen zullen worden gebruikt. Na de eigenlijke rookstop volgen nog zeven gesprekken. Zes maand na de stop is het laatste gesprek. Veel mensen slagen erin om op die manier te stoppen, doordat ze gedragsveranderingen aangeleerd krijgen en heel wat nuttige tips meekrijgen.’

De meeste mensen die het rookstopprogramma volgen, gebruiken ook een hulpmiddel dat het stoppen wat makkelijker maakt. Het gaat om nicotinevervangers (pleisters, kauwgom, zuigtabletten of inhalers, vrij verkrijg-

Met een individueel rookstopprogramma heb je de meeste kans op succes. baar in de apotheek) en rookstopmedicatie op voorschrift. ‘Momenteel schrijven wij twee medicijnen voor,’ zegt Dieriks. ‘Zyban® bestaat al het langst.

Het werkt goed maar het wordt afgeraden voor bepaalde groepen, zoals mensen die al een beroerte of een psychische aandoening hebben gehad.

Een nieuwer medicijn is Champix®. Dat kunnen we aan meer mensen voorschrijven. In sommige gevallen is een gedeeltelijke terugbetaling mogelijk.’ maguza 035

GeZoND

roKeN sCHaaDt iNDerDaaD Het UZA-rookstopteam staat in voor professionele rookstopbegeleiding.

Beide medicijnen werken in op de hersenen en zorgen ervoor dat de roker minder zin heeft in sigaretten.

Valkuilen herkennen Het belang van een goede begeleiding bij het stoppen is niet te onderschatten. Tijdens de sessies leert een roker immers ook heel wat over zijn eigen rookgedrag. Colebrants: ‘We testen de nicotineafhankelijkheid van de persoon, de motivatie om te stoppen, het rokersprofiel… Vindt de roker steun in zijn sigaret, of is het meer een gewoonte, of een stimulans, of een ritueel? Zo kun je beter op voorhand inschatten wat de moeilijke momenten zullen zijn.’ Sommige mensen stoppen op die manier heel vlot, anderen hervallen. ‘Dat is nog geen ramp. Je kunt

Je kunt op voorhand inschatten wat moeilijke momenten zullen zijn. er altijd iets uit leren. Ben je hervallen op een feestje, of bijvoorbeeld in een stress-situatie? Dan kun je zoeken naar een strategie om de volgende keer niet in die valkuil te trappen.’

Op zoek naar informatie, advies of begeleiding bij het stoppen met roken? Bel 03 821 35 37 (Karine Colebrants / Lieve Van Dyck) of mail rookstop@uza.be. De persoonlijke rookstopbegeleiding in 9 sessies in het UZA kost 120 euro.

iNfo

Zou u vrijwillig een mengsel van 4000 chemische stoffen inade­ men? rokers doen het elke dag, met een hele reeks negatieve gevolgen voor de gezondheid. er zijn de typische gezondheids­ klachten zoals aanhoudende vermoeidheid, herhaalde neus­ en keelinfecties, hoesten en opgeven van slijmen, verlies van eetlust en afnemende smaakzin, vergeling van vingers en tanden, verou­ dering van de huid (meer en diepere rimpels), irritatie van de ogen, kortademigheid, rauwe stem, tandvleesontsteking… roken veroorzaakt echter ook ernstige ziektes en gezondheids­ problemen: » 30% van de overlijdens door kanker, 75% van de overlijdens door luchtwegenaandoeningen en 25% van de overlijdens door hart­ en vaatziekten zijn het gevolg van roken » naast longkanker geeft roken u ook een groter risico op leu­ kemie, kanker van de mond, lippen, keel, maag, blaas, lever, nieren, alvleesklier, baarmoederhals » roken is de voornaamste oorzaak van chronisch obstructieve longziekten (COPD) » een roker heeft 2,5 keer meer kans om te sterven aan een hart­ ziekte » roken geeft u een grotere kans op osteoporose en bij rokende vrouwen treedt de menopauze vroeger in » roken doet de vruchtbaarheid van mannen en vrouwen afnemen en kan leiden tot impotentie bij mannen » verder hebben rokers een grotere kans op maag­ en darmzwe­ ren, diabetes, gehoorverlies, psoriasis, tandverlies en oogaan­ doeningen De gevolgen van roken tijdens de zwangerschap: » verhoogd risico op miskraam of vroeggeboorte » lager geboortegewicht » grotere kans op afwijkingen zoals open verhemelte » kinderen wiens moeder rookte tijdens de zwangerschap hebben een grotere kans op diabetes er bestaat geen drempel waaronder roken veilig is. Volledig stop­ pen is de enige oplossing. stoppen met roken is de beste gezond­ heidsbeschermende maatregel die u voor uzelf kunt nemen.

(Bron: Stichting tegen kanker)

Tabak Stop Lijn: 0800 111 00 of tabakstop@kanker.be | Voor iedereen met vragen over roken www.rookstopcoach.be | Online rookstopprogramma www.feelfree.be | Rookstopprogramma voor jongeren www.kanker.be > Preventie > Tabak | www.vig.be > Thema’s & doelgroepen > Tabakspreventie | www.vrgt.be/rookstop

036

advertentie

Méér keuze, niet ver, en anders!

“Ergonomische” matrassen – lattenbodems – hoofdkussens – bureaustoelen – relaxzetels massagezetels – salons – kniestoelen - zit-en statafels – zitballen ...

Ergopolis Brasschaat (Maria-ter-Heide) Bredabaan 948 B - 2930 Brasschaat

Bedking-Ergopolis Leuvensesteenweg 338 B - 3190 Boortmeerbeek Tel.: 015 52 03 60 Fax: 015 52 03 62 e-mail: info@bedking.be

Tel.: 03 271 27 01 Fax : 03 271 27 02 e-mail: info@bedking.be

Open : 10u00 – 18u30 Zaterdag : 10u00 – 18u00 Zondag, maandag en feestdagen gesloten

www.bedking.be

Open : 10u00 – 18u30 Zaterdag : 10u00 – 18u00 Zondag: 14u00 – 18u00 Dinsdag en feestdagen gesloten

Gespecialiseerde kinesitherapeuten helpen je graag ter plaatse het beste te kiezen voor je rug.

Slaap wel, zit wel!

ZorG

VrijWilliG t

oen Paul Kestens (60) vijf jaar geleden met pensioen ging, besefte hij al na een maand dat stilzitten niets voor hem was. Via het internet vond hij informatie over de vrijwilligerswerking van het UZA. Hij bood zich aan en sindsdien is hij elke woensdag tussen 10 en 15 uur in het UZA te vinden. Als vrijwilliger op een verpleegafdeling is hij er voor die kleine dingen die voor

iets Voor u? heeft u een warm hart en een luisterend oor en kunt u zich één dag per week vrijmaken om tijd door te brengen met patiënten op de afdeling? of wilt u mensen wegwijs maken in de inkom­ hal? Dan kunt u zich als vrijwilliger kandidaat stellen bij Nora Lens (T 03 821 40 11 of nora.lens@uza.be). Als vrijwilliger op de ver­ pleegafdeling krijgt u een lunch aangeboden en parkeert u gratis. u bent ook verzekerd. u kunt zich natuurlijk ook opgeven voor een van de andere vrijwil­ ligerswerkingen (contactgegevens onderaan).

038

iNfo

de patiënt een groot verschil maken: een babbel, een glas water inschenken, een wandeling in de tuin, even naar de cafetaria of de winkel… ‘Mensen zijn vaak blij dat ze eens de kamer uit kunnen of dat hun dag gebroken is’, zegt Paul.

Vrijwilligers werken één dag per week op een vaste afdeling. Sommige verpleegeenheden hebben geen vaste vrijwilliger, maar doen er af en toe een beroep op. ‘De vrijwilliger neemt geen verpleegkundige taken over,’ zegt Nora Lens. ‘Zijn meerwaarde is tijd en aandacht geven. Hij ziet de patiënt niet als zieke, maar als persoon.’

‘Bij de eerste kennismaking zeg ik meestal gewoon dat ik even goeiedag kom zeggen. Als je de mensen dan vraagt hoe het gaat, kom je al gauw tot wat ze echt bezighoudt. Dat kunnen heel diepgaande gesprekken zijn’, zegt Guus Bischoff (66). Hij leerde de vrijwilligerswerking kennen toen hij zelf patient was in het UZA. Intussen maakt hij al drie jaar deel uit van het team.

Vrijwilligerswerking patiëntenbegeleiding, Ter Weyde en bibliotheek Rode Kruis: T 03 821 40 11 | pastorale dienst: T 03 821 30 65 | Vlaamse Liga tegen

De dienst patiëntenbegeleiding is op zoek naar nieuwe vrijwilligers. ‘We mikken op mensen met een groot hart, maar ook met levenservaring en sterke schouders. Hun belangrijkste taak? Tijd en aandacht hebben voor de patiënt’, zegt Nora Lens, coördinator van de vrijwilligerswerking.

100

BijNa

VrijWilliGers aCtief

iN Het ZieKeNHuis Zonder woorden Soms is het genoeg dat de vrijwilliger er gewoon is. Paul: ‘Ik herinner me een dame bij wie ik de eerste keer een uur heb gezeten zonder dat er iets werd gezegd. In de volgende weken werd er wel gepraat. Maar op het eind zei ze: die eerste keer dat u langskwam, daar heb ik het meeste aan gehad.’

De vrijwilliger werkt in overleg met de verpleging. ’s Morgens overlopen ze samen de patiënten. En als de vrijwilliger met iemand op stap gaat, checkt

Vrijwilligers werken één dag per week op een vaste afdeling. hij vooraf even of dat wel kan. Na verloop van tijd wordt de vrijwilliger een vertrouwd gezicht op de afdeling en maakt hij echt deel uit van het team.

Momenteel worden er nieuwe vrijwilligers gezocht, zowel voor de afdelingen als voor een nieuw project: een onthaalservice in de inkomhal. ‘Sommige mensen voelen zich verloren als ze het ziekenhuis binnenstappen’, zegt Nora. ‘Ze vinden de weg niet, zijn slecht te been of hebben veel bagage bij. Daarom willen we vrijwilligers, herkenbaar aan hun badge, in de inkomhal inschakelen. Zij kunnen mensen de weg wijzen of begeleiden tot de raadpleging of afdeling.’ KanKanker: T 015 40 08 90, 03 213 13 44

didaat-vrijwilligers hebben eerst een kennismakingsgesprek. Wie wordt ingeschakeld, krijgt na een opleiding van twee of drie dagen een peter of meter. Maandelijks is er een vorming van een tweetal uur, bijvoorbeeld rond pijnbeleving of actief luisteren.

Waardering blijkt uit kleine dingen ‘We zoeken mensen die zich voor een langere periode willen engageren.

Ze moeten de nodige levenservaring én sterke schouders hebben. Wie bijvoorbeeld in een rouwproces zit, kan dit soort vrijwilligerswerk niet aan’, zegt Nora. Uiteraard is ook een positieve instelling essentieel. ‘Een hoofdverpleegkundige zei dat mooi: als de vrijwilliger binnenkomt, moet het zonnetje beginnen te schijnen.’

Rest nog de vraag waarom vrijwilligers hun taak graag doen, sommigen al meer dan 25 jaar. De dankbaarheid van de patiënten heeft daar veel mee te maken. ‘Waardering merk je soms aan kleine dingen. Als mensen je na jaren nog herkennen of via een andere vrijwilliger de groeten doen, zegt dat veel’, vindt Paul. Ook zelf halen ze veel uit hun bezoeken op de afdeling. ‘Het doet mensen groeien. Ze doen nieuwe ervaringen op, waardoor hun visies en ideeën veranderen’, zegt Nora. Guus kijkt elke week erg naar ‘zijn’ woensdag uit. ‘Het zijn ervaringen die ik niet zou willen missen. Ik word er zelf rijker door’, klinkt het.

in het uZa zijn op meerdere ter­ reinen vrijwilligers actief. in totaal gaat het om bijna 100 mensen. » 35 vrijwilligers zetten zich in op de afdelingen. Ze houden de patiënten gezelschap, gaan met hen naar de cafetaria of de winkel of maken samen een wandeling. » het pastorale team kan op zon­ dag rekenen op 29 vrijwilligers die patiënten van hun kamer naar de gemeenschapszaal brengen voor de misviering. » ter Weyde, het onthaaltehuis voor familieleden die dicht bij hun zieke willen verblijven, wordt draaiende gehouden door 17 vrijwilligers. Zij zorgen voor een warm onthaal. » het rode Kruis heeft een team van 12 vrijwilligers die op maandagnamiddag langs de patiëntenkamers gaan met een rijdende bibliotheek. » 4 vrijwilligers van de Vlaamse Liga tegen Kanker (VLK) geven informatie over de activiteiten van de vereniging, zowel op de afdelingen als in het dagzieken­ huis oncologie.

maguza 039

ZorG

KooKNaMiDDaG NierpatiëNtjes

piZZa Voor oor r ieDe ie Chef-kok Nicky Van Goethem van het Temsese restaurant Le Cirque kreeg eind oktober een bijzondere culinaire uitdaging op zijn bord: een feestmaal koken voor nierpatiëntjes die een strikt dieet volgen. De kinderen kwamen zelf graag een handje toesteken.

o

nze nieren hebben in ons lichaam een zuiverende functie. Als ze het laten afweten, hopen afvalstoffen zich op in het bloed. Om hun nieren zo min mogelijk te belasten, moeten nierpatienten vaak allerlei voedingsmiddelen vermijden, zoals zout en eiwitten bijvoorbeeld. ‘We wilden onze nierpatiëntjes en hun ouders eens een steuntje in de rug geven,’ zegt verpleegkundige Sofie Eerens. ‘Want het is aartsmoeilijk om zo’n dieet dag in dag uit vol te houden. Net als alle kinderen hebben onze patiëntjes immers voortdurend zin in van alles.’ Chef-kok Nicky Van Goethem had alvast een bijzonder appetijtelijk menu voorbereid: zelf te beleggen pizza, appelbeignets, frambozensorbet en suikerspin.

040

iNfo

Dienst pediatrie, T 03 821 32 51

Chef zonder zoutvat Getooid in schorten en koksmutsen gingen de jonge koks aan de slag: paprika, champignons en uien fijn snijden, beslag maken voor de beignets, fruit spoelen… het werd allemaal met even veel enthousiasme uitgevoerd, door de veertienjarige Sam bijvoorbeeld. Hij heeft al twee niertransplantaties achter de rug en hij studeert voor kok. Eens samenwerken met een echte chef was dan ook een bijzondere ervaring. Ook voor kok Nicky Van Goethem was het echter een hele ervaring.

‘Koken zonder zout was ik echt niet gewoon. Gelukkig kreeg ik van de UZA-diëtisten genoeg tips om met kruiden toch nog smaak in de pizza te krijgen. Ook moest ik bijvoorbeeld alle groenten, zelfs paprika, in heel veel water koken.’

‘Wat voor gezonde kinderen goed is – veel groenten, fruit, melkproducten, volkorenproducten – mag bij heel wat nierpatiëntjes maar beperkt op het menu staan,’ zegt UZA-diëtiste Annemie Van de Sompel. Zout en eiwitten mogen ze vaak maar beperkt eten en ook met stoffen als fosfor en kalium moeten ze uitkijken. ‘De voe-

ding moet daarom ook anders worden bereid. Voor de tomatensaus voor de pizza gebruiken we bijvoorbeeld geen tomatenpuree, omdat daar veel kalium in zit. De meeste groenten koken we, omdat de kalium dan achterblijft in het kookwater.’ Opvallend: vet en suiker mogen de meeste kinderen wel volop eten. ‘Gelukkig wel. Vet is een smaakmaker en brengt calorieën aan.

Suiker mag meestal ook, maar door de afvalstoffen in hun lichaam verandert de smaak van de kinderen en hebben ze juist meer dan andere kinderen zin in hartige dingen.’ feestdagen zijn het lastigst Voor elk kind wordt in het UZA een specifiek dieet uitgetekend. ‘Alles hangt af van de situatie,’ zegt diëtiste Nancy Pyck. ‘Hoe slechter de nieren functioneren, hoe strenger het dieet.

Als het kind uiteindelijk aan de dialyse moet en de afvalstoffen op die manier worden afgevoerd, dan verandert het dieet weer. Het wordt minder streng, maar afhankelijk van de bloeduitslagen wordt het voedingsadvies telkens bijgestuurd.’ Als een kind een niertransplantatie heeft gehad en de

ColuMN

Bart Paepen is verpleegkundige op de dienst intensieve zorg. Elke nieuwe werkdag brengt hij de zorg voor patiënten in de praktijk. Een kijk van binnenuit op het reilen en zeilen in het UZA.

HeiMWee Naar De toeKoMst

reeN! donornier doet haar werk, dan is een dieet overbodig. ‘De kinderen moeten zich eigenlijk constant aanpassen, en ook dat maakt het moeilijk. Vóór een transplantatie mogen de kinderen bijvoorbeeld maar heel weinig drinken, erna juist heel veel.’

Jasper (14) weet als de beste hoe moeilijk het soms is. Hij kreeg op zijn vijfde een niertransplantatie, maar enkele jaren geleden begon ook die donornier achteruit te gaan. Sinds twee jaar is hij weer aan de dialyse, en op dieet. ‘Dat is het moeilijke,’ zegt mama Marleen. ‘Jasper heeft jaren gewoon kunnen leven, en dan op heel korte tijd mocht hij van alles niet meer. Hij beseft heel goed wat hij mist.’

Jasper eet zoutarm, fosforarm, moet op zijn eiwitten letten en mag ook maar 900 cc per dag drinken, terwijl hij voordien juist veel moest drinken, tot 2.5 liter per dag. ‘Ik heb heel veel last van dat dieet,’ zegt Jasper. ‘Zeker met de feestdagen, want ik mag van alle lekkere dingen amper iets eten.’

In restaurant Le Cirque werd na afloop van het koken in elk geval stevig gesmuld.

Een feestmaal zoals er voor de jonge koks elke dag een zou mogen zijn…

Ik ben een nostalgisch type. Geen paniek, ik ga geen kolommetje vol-ijlen over vrolijk-vroeger. Over de goeden, ouden tijd die misschien niet slecht was, maar wel voorbij. Ik wil geen trivialiteiten opwaarderen als waren het ijkpunten in de geschiedenis. Wat zou ik Fixkes-gewijs romantisch zitten doen over vervlogen tijden, alsof wat nog moet komen hoogstens een schraal afkooksel is van wat eens was.

Nee, heimwee is tijdverlies, even zinloos als het kennen van het getal pi tot op honderd cijfers na de komma. Niettemin fijn tijdverlies, zolang het niet al te (heim)weeïg wordt. Zo hoor ik collega’s wel eens graag bezig over een UZA uit lang vervlogen tijden. De tijd dat er nog parkeerplaatsen te over waren, een stuk of vijf afdelingen de boel rechthielden, de muren eenvormig jodiumbruin en alle zusters nog uniform kortgeschort. ‘Dat waren de tijden!’

Nog even ademen en we hebben het over dertig jaar geleden. Van ondergetekende was nog lang geen sprake. Geen ge-nostalgie dus voor mij. Al hoor ik mij mezelf soms verspreken als ik het heb over ‘toen de roltrap nog de inkomhal sierde’, ‘er slechts vier intensieve eenheden waren die noodgedwongen één en dezelfde bloedgasmachine deelden’ of over ‘toen we ons nog na iedere bloedname per step naar het labo dienden te haasten’. Prehistorisch lijkt het wel! Zullen we over vijf jaar hetzelfde zeggen over nu? Vast wel. Het tegendeel zou pas zorgwekkend zijn.

Geen reden dus om sentimenteel te doen. In averechtse beweging is nostalgie eens zo leuk. De onvoltooid toekomende tijd lacht ons tegemoet! Er zullen meer parkeerplaatsen zijn, zowel binnen als buiten. De meest gespecialiseerde afdelingen, vanzelfsprekend. Minder bruin, maar meer blauw.

Misschien wel terug zusters met korte schorten (de mode is onvoorspelbaar). Hoe dan ook: binnen vijf jaar zal het ongetwijfeld beter zijn. Eens de draaideur gepasseerd zal gezondheid geschieden! En misschien – heel af en toe – zal ik nog eens terugdenken aan nu en een tikkeltje weemoedig zuchten ‘Waar is de tijd’. Eens nostalgisch, altijd nostalgisch. Ik had u gewaarschuwd.

Bart Paepen, verpleegkundige intensieve zorg bart.paepen@uza.be maguza 041

Witjas

De scherpe blik van de radioloog prof. dr. Jan Gielen UZA-radioloog

Dé eigenschap van een goede radioloog?

‘Een uitzonderlijk visueel onderscheidings– vermogen’, vindt UZA-radioloog prof. dr. Jan Gielen.

D

e radioloog die van alle mark-

vante diagnose te komen. ‘Dat kan op

– thuis is, wordt stilaan een uitster-

len dat een gewrichtsband gescheurd

ten – lees alle specialismen

vend ras. ‘Daarvoor is de kennis

van specialismen en technieken te uitgebreid geworden. Eerst waren

er alleen röntgenopnamen. Nu zijn er ook echografie, CT-scan, magnetische resonantie (MR) en digitale radiografie. Zelf leg ik mij toe op musculoskeletale

radiologie,

wat

neerkomt op het onderzoek van

spieren, gewrichten, pezen, botten en ligamenten’, zegt Gielen, adjunct-

diensthoofd radiologie en medisch coördinator van S.P.O.R.T.S., het sportmedisch centrum van het UZA.

Dé uitdaging binnen de job is om

vanuit de beeldinformatie tot een rele-

trefzekerder met de jaren

verschillende niveaus. Je kunt vaststel-

Het beoordelen van medische beel-

is, maar je kunt ook nagaan voor

Elke radioloog wordt met de jaren

hoeveel procent die is gescheurd’,

preciseert Gielen. ‘Een hedendaagse radioloog heeft een doorgedreven kennis van de anatomie: je kunt het

abnormale maar herkennen als je

goed bekend bent met het normale.

den is geen zwart-witaangelegenheid. trefzekerder in zijn conclusies. ‘Maar

doordat de technieken zo snel veran-

deren, kun je eigenlijk nooit alleen op je ervaring teren’, aldus Gielen.

‘Levenslang leren is een must.’

Veel contact met patiënten heeft

Bovendien moet je niet alleen ontdek-

een radioloog meestal niet. ‘Daarom

collega’s wijzen op de te behande-

doe, dan zie ik de patiënten wel. De

ken wat afwijkend is, maar vooral je len afwijkingen. Want hoe ouder een mens, hoe meer afwijkingen te zien zijn in de radiologische onderzoekingen. Het merendeel zijn echter over-

blijfselen van doorgemaakte ziektes, die geen behandeling vragen.’

ben ik blij dat ik ook echografieën

radioloog werkt altijd in opdracht van

de

behandelende

042

iNfo

Dienst radiologie, T 03 821 35 21

Die

geheel. Daarom wordt de uitslag niet altijd meegedeeld aan de patiënt, hoe moeilijk dat soms ook is.’

sportBlessures iN BeelD al vroeg in zijn carrière legde prof. dr. Jan Gielen zich toe op het onderzoek van sporters. uit liefde voor de sport? ‘ik kom uit een heel onsportieve familie’, lacht hij. ‘thuis deden wij niet aan sport en gingen we niet naar het voetbal. toen ik destijds voor het eerst Jean­Marie Pfaff moest onderzoeken, kende ik die niet.’ Dat gebrek aan affiniteit met de sportwereld vindt hij geen nadeel, integendeel: het waarborgt de objectiviteit.

arts.

kadert de resultaten in het grotere

‘sportgeneeskunde is boeiend door­­ dat het een kruispunt van disciplines is, van fysische geneeskunde en radiologie tot cardiologie en psycho­­ logie. en n ook op onderzoeksvlak zijn er veel uitdagingen.’ binnenkort innenkort hoopt Gielen te kunnen deelnemen aan een europees uropees onderzoek waarin hij het effect van inspanning op spiersterkte en fitheid wil onderzoeken.

puZZel

puZZel & WiN! 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

11 bron – planeet – gebalk 12 liefdegod – allerbeste lichamelijke toestand 13 raming – ijzerhoudend – spijskaart 14 oceaan – toiletgerei – iridium – waagkans 15 vluchtig – paling – doodmoe – trend 16 inwendig orgaan – mannelijk geslachtshormoon

1 2

6

7

3 4 5

4

6 7 8

5

9

9

10

10 11

2

12

1

3

13 14 15 16

8 1

2

3

4

5

6

7

8

Horizontaal 1 grote hoeveelheid preparaten, in één keer opgenomen (als reactie tegen ziekte) 2 zonder initiatief – muze van het minnedicht – beddenkleed 3 a dato – bijgenaamd – huisdier – ongeluksgodin 4 calorierijk – vreugderoep – ingenieur – afgelegen – klein ventje 5 belangrijke genodigde – genees-

9

10

methode telwoord – parasiet – kunsttaal een zekere – muzieknoot – grootouder – uitroep van verdriet 8 ziektetoestand gekenmerkt door plotse onweerstaanbare neiging tot slapen – lichtblauw 9 tantalium – sloerie – jong meisje – kippenlegsel 10 doping – kadaster – namelijk – biersoort

6 7

1

Doe Mee eN WiN! Heb je het het letterwoord ontdekt?

Mail het naar maguza@uza.be of stuur een briefkaart naar Maguza, UZA – afdeling Communicatie, Wilrijkstraat 10, 2650 Edegem en maak kans op één van de tien paar Crocs schoenen ter waarde van 40 euro.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

2

3

4

5

W A N D Z A G E R I N O A E R B K R A A M E I N E N E G G E H T O R U A S S I G L O7 S L E E K9 O M P R A B A A M I L T E N S E R E L A X

6

7

E L A R M O P Z O2 E N G D I S U I R E S T O I S C A T

8

9

Verticaal 1 darmspoeling – voorspoed 2 gezinslid – imitator – bijbelse hogepriester 3 ego – gevoelig – lofrede 4 aansporing – gram – Control Switching Points – muzieknoot – slede 5 verhouding – ritmische muziek 6 het te klein zijn van een orgaan – balie – zangstem 7 Iers verzetsleger – pigmentgezwel 8 rijstgerecht – prominent persoon – bedrogene – trekdier 9 etage – Luxemburgse omroep – sociale dienst – scenario 10 korte kous – het gemaaide gras binnenhalen – afstammelingen 11 Latijnse groet – schoonheidsbehandeling waarbij dode huidcellen worden verwijderd 12 Italiaanse herberg – Anno Domini – studentenkamer 13 boven – wiel – bruto nationaal product – in memoriam – lidwoord 14 brandgang – Europeaan – rechtschapen 15 brillendoos – bewijsstuk – dochter van Cadmus 16 afdeling van een hospitaal

10 11 12 13 14 15 16

E N D E L P O A G R G P E S N P O D1 E N L A D O N K A L8 N O L A R E S I E

S A U A A R R E O D S E4 M T O E S T O L O P A A G T A O T6 H E E T I E T V V3 I A

N A Z G I E E I N N5 E O G K E R S D E A T T L E G R

B E D P A N A N O R E X I A

oplossiNG MaGuZa 74 DOVENTOLK – Freddy Dierckx (Schelle), Odette Van Remoortere (Wilrijk), Louis Wyckmans (Aartselaar), Nancy Cleeren (Stabroek) en Maria Verryckt (OudTurnhout) winnen elk een Vivabox aangeboden door Sodexo. De winnaars krijgen hun Vivabox binnenkort in de bus!

maguza 043

ZorG

Beter BeWaaKt

Met NieuWe MoNitoreN

Op de afdelingen cardiochirurgie, cardiologie en longziekten worden de vitale functies van patiënten voortaan nog nauwkeuriger gecontroleerd. Een ingenieus monitorsysteem, draadloos verbonden met mobiele telefoons, waarschuwt de

verpleegkundigen onmiddellijk bij ernstige problemen.

Met de nieuwe monitoren wordt de toestand van patiënten nog beter in de gaten gehouden.

044

M

onitorbewaking komt niet alleen voor in de operatiekamer en op intensieve zorg. Ook op een gewone afdeling is het soms noodzakelijk om waarden zoals hartritme, bloeddruk of zuurstof in het bloed voortdurend in de gaten te houden. Als een van die waarden in het rood duikt, gaat er in de controleruimte een alarm af.

Op de diensten cardiochirurgie en cardiologie bestaat monitoring al heel lang. Dat systeem wordt nu vernieuwd en op meer kamers geïnstalleerd. Op de afdeling longziekten doet monitoring voor het eerst zijn intrede. ‘Tot nog toe konden de verpleegkundigen de patiënten alleen via een centrale monitor volgen. Nu krijgen ze een toestelletje op zak dat bij problemen een alarmsignaal geeft’, zegt Koen De Meester, afdelingshoofd patiëntenzorg. eCG bekijken van op pc thuis Een voordeel is dat de afdeling intensieve zorg een gelijkaardig systeem heeft en gegevens voortaan dus gemakkelijk kunnen worden doorge-

geven. Zo beschikt de afdeling meteen over de medische historiek van patiënten die van intensieve zorg komen.

‘Stel bijvoorbeeld dat iemand een hartritmestoornis krijgt, dan kunnen we snel nagaan of dat voordien nog is voorgevallen. Vroeger namen we die gegevens ook over, maar was dat een omslachtige klus’, verduidelijkt De Meester. Nieuw is ook dat artsen gegevens van thuis uit kunnen opvragen.

Zo kunnen ze van op hun pc thuis een elektrocardiogram (ECG) beoordelen.

Er zijn verschillende niveaus van monitorbewaking. Minder zieke patienten kunnen gewoon met het toestelletje rondlopen. En uiteraard wordt er alleen gemonitord als het echt nodig is.

Een dergelijk systeem op verpleegafdelingen is vrij uniek. ‘In een ziekenhuis als het UZA, waar veel kritisch zieke patiënten liggen, zorgt het voor een meer hoogstaande patiëntenzorg.

Het stelt ons in staat problemen sneller op te sporen en meer patiënten intensief te volgen’, aldus De Meester.

advertentie

E-mail info@dalkia.be www.dalkia.be

speCtruM-leZiNGeNreeKs

Verhuizen… dat nooit!

Activiteiten voor jong en oud onder het motto wetenschap, onderwijs en cultuur hand in hand.

Alle verdiepingen weer bereikbaar

do 15 januari 2009 Vlaanderen, een deelstaat met toekomst | Kris Peeters, Vlaams minister-president

Vraag vrijblijvend informatie

do 22 januari 2009 Evolutie, creationisme en intelligent design – twee verschillende werelden van weten en denken | Prof. em. dr. Walter Decleir, departement biologie (UA)

0800 94 365 - GRATIS

do 5 februari 2009 Palmbomen en woestijnen in midden België? Opwarming, klimaat en vegetatie | Prof. dr. Yvan Nijs, departement biologie (UA)

do 5 maart 2009 Er is hier op aarde geen hemel voor mij. Enkele beschouwingen over politiek, utopie en realiteit | Prof. dr. Patrick Loobuyck, Centrum Pieter Gillis (UA)

Elke lezing loopt van 14.15 tot 16.45 uur op de Campus Drie Eiken (Wilrijk).

Overal in België - 24u/24u!

Esthetisch en discreet!

Eigen fabricaat!

NIEUW ook voor smalle trappen

do 12 februari 2009 Een bank in een wereld van beweging | Erik Dralans, Voorzitter ING België

do 19 maart 2009 Problematiek van landbouw en voedsel in de 21e eeuw | Prof. dr. ir. Guido Van Huylenbroeck, vakgroep landbouweconomie (Ugent)

ThyssenKrupp

advertentie

www.monolift.be

Trapliften Ja, stuur mij uw GRATIS documentatie

UZA

NAAM ADRES TEL.

info en inschrijvingen? www.ua.ac.be/actua, tel. 03 265 34 22, fax 03 265 34 23.

ThyssenKrupp Monolift nv - Kaleweg 20 - 9030 Gent - Fax 09 216 65 75 - info@monolift.be Regionale centra: 02 217 37 84 - 03 239 21 43 - 011 25 25 43 - 09 216 65 65 - 050 34 54 50

ColuMN

Annemie Peeters is radiojournaliste en columnist, maar ook mama, partner, dochter, vriendin.

Met twee voeten stevig in het leven heeft ze het in haar column over gezondheid, ziekte, lief en leed.

VrieNDiNNetjes eN ZieKeNHuiZeN

H

et liefst van al reed ik ze overal naartoe, mijn jongetjes. Ik zeg jongetjes, ze zijn 12 en 14 en hele jongens dus, maar voor een moeder blijven jongens altijd jongetjes. En ze zijn ook écht lief daarenboven. Het liefst van al reed ik die grote jongetjes dus overal naartoe: naar school en weer terug en naar sportclubs en voordracht en drama en vrienden. Als je zelf rijdt, weet je dat ze goed zijn aangekomen. Ik doe het niet, dat rondrijden, want ik heb daar geen tijd voor. Het is ook niet gezond en ze zouden het nooit schoppen tot de zelfstandige mannen die ik ze graag zie worden. Dus fietsen mijn zonen.

Wij wonen midden in Antwerpen en ik kan niet klagen over het verkeersbeleid: als je een beetje puzzelt, hoef je nergens over de kasseien te fietsen en ook nooit zonder fietspad. Toch ben ik elke dag, echt élke dag, blij als ik ze ’s avonds zie thuiskomen. Oef. Niks gebeurd. Gelukkig. Dat is geen dwaze gedachte, want veilig of niet, in de klas van mijn oudste zijn vorig schooljaar twéé jongens – nee, ook jongetjés, ook lief – op weg naar school door een auto aangereden. Eén zonder veel erg, één met een schedelbreuk. Mijn hart breekt mee dan, ook als het andermans kinderen overkomt. Ik laat ze wel van jongsaf voor me uit fietsen en ze kennen de regels, maar ja, het zijn kinderen en jongens daarenboven. Die trappen door, die willen laat vertrekken en vroeg aankomen, die komen maten tegen en die fietsen naast elkaar en buiten de lijnen, die kunnen niet altijd aan regels denken. Maar ik denk wél altijd aan hén, als ze alleen op pad zijn, en soms durf ik het vragen: ‘Zal ik je een keertje brengen?’

Ze zeggen alléén ja als het pijpenstelen regent. En dan nog. Ze willen zélf beslissen of ze nat worden of niet. Groot worden, heet dat. En loslaten, van mijn kant, voortdurend afwegen wat opweegt tegen wat: veiligheid tegen zelfstandigheid, en in naam van dat laatste je eigen angst onderdrukken.

Wat gebeurt, gebeurt toch, of je nu naast hen blijft lopen of niet. Laatst is mijn oudste omvergereden, op weg van school naar huis. Hij kwam van een pleintje de straat op en een wagen had hem niet gezien. Ik zat op mijn werk en wist van niks, dus dit heb ik van horen vertellen: chauffeur is gestopt, heeft gevraagd of hij naar het ziekenhuis zou gaan met mijn zoon. Zoon zei nee, had een vriendinnetje mee en met haar en zijn kapotte fiets zijn ze naar de dichtstbijzijnde spoedafdeling gestapt. Zoon hélemaal doorgelicht. Niks ergs. Toen naar huis gelopen. Thuis zijn gsm genomen en gebeld: ‘Mama, ik ben omvergereden’. Eerst stond mijn hart stil. Toen dacht ik: kijk nu, mamie hoeft er helemaal niet naast te lopen, hij weet perfect wat te doen zonder mij. Er zijn vriendinnetjes, en ziekenhuizen. Zo trots op mijn jongen. Nee, jongetjé.

Veiligheid tegen zelfstandigheid afwegen. En in naam van dat laatste je eigen angst onderdrukken.

Annemie 046

iNfo

ColofoN Maguza – driemaandelijks tijdschrift van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen – jaargang 21, januari 2009 – Redactieadres: UZA, afdeling Communicatie, Wilrijkstraat 10, 2650 Edegem, communicatie@uza.be – Verantwoordelijke uitgever: Johnny Van der Straeten – Hoofdredacteur: Tom Meulenbergs – Redactiesecretariaat: Françoise Lippevelt – Redactieraad: Annick Deckers, Anneleen De Vos, Sofie Francque, Tom Meulenbergs, Bart Paepen, Inez Rodrigus, Elke Smits, Paul Van Aken, Miranda Van De Wiele – Redactie & realisatie: Jansen & Janssen Uitgeverij, www.jaja.be – Fotografie: Eric De Mildt – Illustratie p. 20: Debora Lauwers – Kruiswoordraadsel: Freddy Roegiest – Reclameregie: Little Joe, www.littlejoe.be – De inhoud van de advertenties valt niet onder de redactionele verantwoordelijkheid van het UZA. www.maguza.be

steuN Het uZa-MeCeNaatsfoNDs Klinisch wetenschappelijk onderzoek en ontwikkeling van nieuwe behandelingsmethoden zijn een essentiële opdracht van het UZA. Om dat wetenschappelijk onderzoek en zijn klinische toepassingen te ondersteunen, werd het mecenaatsfonds opgericht.

Zowel bedrijven als particulieren kunnen giften of legaten overmaken aan het fonds, hetzij op naam, hetzij toegewezen aan een specifiek onderzoeksdomein.

De giften kunnen worden gestort op rekening 001-0893155-55 van het UZA met vermelding ‘mecenaatsfonds’.

tot uW DieNst Nuttige telefoonnummers » algemeen nummer UZA: 03 821 30 00 » onthaal en opname: 03 821 30 01 » patiëntenbegeleiding: 03 821 37 00 (maatschappelijk werk, vrijwilligers, intercultureel bemiddelaar, transfercoördinator, levenbeschouwelijke begeleiding, tolken en tolken Vlaamse gebarentaal) » ombudsdienst: 03 821 31 60 » inlichtingen facturen: 03 821 31 28 » mobiele medische urgentiegroep: 03 828 15 15 » school in het UZA: 03 821 58 97, 03 821 58 86 Kinderopvang De speelvogel In de kinderopvang zijn kinderen van patiënten en bezoekers van harte welkom. U vindt De Speelvogel in de rechtervleugel op het gelijkvloers. Pijlen vanop de parking wijzen de weg. Meer info: T 03 821 38 87 Gastenkamers ter Weyde Wilt u in de buurt van het ziekenhuis overnachten, dan kunt u terecht in onthaaltehuis Ter Weyde. Vrijwilligers bieden er een eenvoudig maar warm onthaal aan een billijke prijs. Ter Weyde bevindt zich op 200 meter van het UZA (Edegemsesteenweg 240, 2610 Wilrijk). Voor meer info: T 03 440 48 18 Winkelgalerij In de inkomhal vindt u: » de cafetaria, in de week open van 8.30 tot 20 uur en in het weekend van 12 tot 20 uur » een broodjeszaak, in de week open van 9.30 tot 14.30 uur » enkele shops (bloemen, geschenken, voeding, lectuur enz.) in de week open van 8 tot 20 uur, zaterdag van 10 tot 19 uur, zondag van 13.30 tot 19 uur » een bankautomaat restaurant Het restaurant vindt u op -1 op het einde van de bezoekersgang. Het is elke dag open van 12 tot 14 uur.

maguza 047

GeHolpeN?

Georges Ghanem Choucha Uzgen zou je zijn 78 jaar niet nageven. Na ruim 35 jaar in Antwerpen verhuisden hij en zijn vrouw enkele maanden geleden naar Ukkel. Maar toen hij ziek werd, stond hij erop naar zijn vertrouwde UZA te mogen komen.

Veel meer dan een medische case i

k voelde mij al enkele dagen heel erg moe, en dus liet ik de huisarts

komen. Die stelde vast dat ik een

programma voor lichaamsbeweging dat erbij hoort.’

longontsteking had en dat ik meteen

Groot bord vol rauwkost

Brussel kent niemand mij. In een

opgenomen en afgevallen tot 123

moest worden opgenomen. Maar in

‘Het jaar daarna ben ik nog eens

nieuw ziekenhuis zouden ze een

kilo. Ik heb het dieet en het sporten

maand nodig hebben om een goed

zicht te krijgen op mijn problema-

tiek. Hier in het UZA kennen ze mij al jaren: binnen de paar uur weten ze wat te doen. Ik ben hier al elke keer goed geholpen, voor mijn ogen,

mijn hart, noem maar op. Hier in het

UZA ben je ook veel meer dan een medische case. Iedereen is altijd heel

behulpzaam, ook al hebben ze veel werk en werken ze soms in moeilijke

omstandigheden. Ik heb voor mijn

werk als agent in de scheepvaart heel wat van de wereld en ook heel

wat ziekenhuizen gezien. Geloof mij, de zorg die je hier krijgt, is uniek.’

Van 180 naar 116 kilo ‘Ik ben in behandeling voor diabetes en obesitas bij prof. dr. Van Gaal.

Ooit woog ik 180 kilo. Dankzij prof.

Van Gaal weeg ik er nu maar 116

meer. Ik had alles geprobeerd: allerlei diëten, pillen, zelfs pillen uit Amerika. Ik vermagerde wel elke keer,

maar mijn gewicht ging altijd weer

omhoog. Tot ik bij Van Gaal terechtkwam. In 2006 ben ik een eerste

keer opgenomen om de behandeling van mijn diabetes in orde te brengen en om een aangepast dieet op te

thuis volgehouden, en weeg nu 116 kilo. De methode heeft succes omdat

prof. Van Gaal niet uit de losse pols werkt. Hij heeft alles onderzocht, hoe mijn metabolisme werkt enzovoort. Op basis daarvan stelt hij een

dieet op en een programma voor

lichaamsbeweging. In het begin was dat dieet heel zwaar. Ik kreeg elke dag een groot bord vol wortels, selder, komkommer, tomaten enzovoort voorgeschoteld… je moet dat echt leren eten. En prof. Van Gaal houdt je daarbij goed in de gaten. Ik weet zeker dat hij soms in het geniep langs mijn kamer liep om te zien of

ik me wel aan de richtlijnen hield.

Je moet echt je levenswijze ver-

anderen en je

oude eetgewoon-

ten afleren. Nu

vind ik het eigenlijk niet moeilijk meer.’

stellen. Tijdens die opname van drie weken ben ik maar liefst tien kilo vermagerd, dankzij het dieet en het

oproep!

Kent u ook zo iemand in het UZA die voor u het verschil heeft gemaakt? Laat het ons weten via maguza@uza.be