ERAGILE GEOLOGIKOAK
LURRIKARAK
SUMARIOA Definizioa Prozesua Lurraren erliebean duen eragina
ZER DA? Lurrikarak, Litosfera osatzen duten plakek elkar eragiten duten eremuetan gertatzen ohi dira. Sumendiak ugariak diren lekuetan, maiz gertatzen dira lurrikarak.
PROZESUA 1 Lurrikara batean, astinaldi handiak minutu gutxi batzuk irauten du gehienetan; beste batzuetan, segundu gutxitan amaitzen da. Lurraren kanpo-geruza osatzen duten plaketako batek bestearekiko talkarengatik mugimendu azkarra sortzen da lurrikara.
PROZESUA 2 ď‚ŹHipozentro izeneko toki edo fokutik hedatzen
da lurrikara. Foku horri, 70 km baino sakonera baino gutxiagora badago, azaleko foku deitzen diogu;
70-300kmetara dagoena sakonera ertainakoa da, , eta foku sakonekoa 300 km baino sakonera handiagoan sortzen dena. Uhin sismikoak norabide guztietara hedatzen dira harrietan zehar. Lurrazalean hipozentrotik hurbilen dagoen epizentrora heltzen dira lehendabizi, hipozentro edo fokuaren gaingainean dagoen lurrazaleko puntura, eta, normalean, hantxe dira gogorrenak.
LURRAREN ERLIEBEAN DUEN ERAGINA 1 Uhin sismikoak epizentro
inguruan heltzen dira lurrazalera, eta handik putzu bateko olatuak balira hedatzen dita. Lurrikara haundi baten dardarak lur barnetik eta ingurutik, bidaia dezake eta lurrazalean 20 minutuko dardara eragin. Arrisku handiko inguruneak Ozeano Bareko kostaldean dagoen “Ozeano Bareko Arkua”, Asiako hegoekialdea, Indiako iparraldea eta Europako hegoaldea dira.
LURRAREN ERLIEBEAN DUEN ERAGINA 2 Hain bat uhin sismiko mota dago: P uhinak; lurraren barnetik azkar zabaltzen dira, eta Lurraren barneko geruzen eraginez norabide-aldaketak izaten dituzte. S uhinak; motelagoak dira eta ezin dute kanpo-nukleoko likidoa zeharkatu. Bi eskala erabili ohi dira lurrikarak neurtzeko: ď‚Ź Mercalli eskalak lurrikarak
zenbateko kaltea sortu duen adierazten du, eta 1-etik 12-ra doa; Rchter eskalak, berriz, uhinaren magnitudea neurtzen du.
MILA ESKER AMAIERA
GLAZIARRAK
SUMARIOA Definizioa Atalak Lurraren erliebean duen
eragina
ZER DA? Glaziarra, mugitzen ari den izotzezko masa bat da, hau da, izotzeko ibaia edo multzo geologikoa da. Glaziarrek lurraren gainazaleko %10a estaltzen dute.
ATALAK 1.Goiburua 2.Mihia 3.Harana
LURRAREN ERLIEBEAN DUEN ERAGINA 1 ď‚ŹEuropako Alpeetako glaziarrak mugitzen
ari dira, ondoan dauden industria handiek eta hiri turistikoek suertatzen duten kutsadurarengatik. Batez ere, erregai kopuru handia kontsumitzen baita eta horrekin batera, karbono dioxidoa asko sortzen dute, inguruneko tenperatura aldatuz.
LURRAREN ERLIEBEAN DUEN ERAGINA 2 ď‚Ź Alpeetako glaziarren
kasuan, paretetako hausketa efektua ikusgarria da.
ď‚Ź Glaziarra lurzoru
harritsutik mugitzen denean, harriak altxatzen ditu eta hauek, izotzarekin nahasten dira.
LURRAREN ERLIEBEAN DUEN ERAGINA 3 ď‚Ź Prozesu horri glaziar abiada deritzo,
urtutako ura arrailduretan sartu eta sakonera ailegatzen denean, gertatzen da.
ď‚Ź Ur izoztua hedatzean, lurzoruko harriak
altxatzen ditu eta modu horretan mota guztietako sedimentuak glaziarraren barruan sartzen dira.
MILA ESKER
MILA ESKER
SUMENDIAK
SUMARIOA Sumendiak zer diren. Atalak. Lurreko erliebean duen eragina.
ZER DA? Sumendi bat Lurraren gainazalean edo lurrazalean dagoen irekidura bat da, barnean dagoen magma, ateratzen du lurbarnetik. Handik ateratzean laba bihurtzen da eta hoztean harri magmatikoak bihurtzen dira.
ATALAK ď‚Ź Sumendiek bi atal dituzte.
Tximinia: Sumendiaren zuloa da. Magmak zeharkatzen du sumenditik ateratzeko Kraterra: Sumendiaren ahoa da, Tximiniako goiko aldea da. .
LURRAREN ERLIEBEAN DUEN ERAGINA ď‚Ź Sumendiek botatzen duten laba, errautsa,
lurrunak eta harriak lurreko erliebearekin zerikusia dute, erliebea suntxitu eta moldeatu egiten dute.
Sumendi aktiboenetarikoetan hau etengabe gertatzen da. Besteetan, hilabeteak, asteak edo eta urteak pasatu daitezke.
TOLESDURAK eta FAILAK
SUMARIOA Definizioa Atalak/Motak Lurraren erliebean duten eragina
ZER DA? DEFINIZIOA Lurraren geruzetan nahiz haitzetan lurrikararen ondorioz suertatzen den etendura edo zulo zabal sakona da faila. Arroketan sortzen diren deformazio makurrak tolesdurak dira; txikiak zein handiak suerta daitezke.
ATALAK/MOTAK Tolesdura motak
Modu askotan sailkatzen dira: Zahartasunez, Formaz, Angeluz... Failak motak
A- Alderantzizko Failak B- Faila Normala C- Urratze Failak
LURRAREN ERLIEBEAN DUTEN ERAGINA 1 ď‚ŹTolesdurak edo failak
sortzerakoan eragin gutxi egiten dute erliebean. Sortu eta gero ez dute eraginik egiten.
ITSASOA
SUMARIOA Definizioa Atalak Lurraren erliebean duen eragina
ZER DA? ď‚Ź Itsasoa ur gaziko eremu zabala da, ozeanoa baino
txikiagoa. Hala ere, neurri edo definizio zehatzik ez daukanez, mota askotako itsasoak daude. Batzuetan laku handiei itsaso deitzen zaie.
LURRAREN ERLIEBEAN DUEN ERAGINA 1 Itsaspeko erliebean sei motako erliebeak
daude: – Plataforma kontinentala, – Talud kontinentala, – Taludaren oinarria, – Dortsal ozeanikoak, – Itsasazpiko mendiak – Ozeano fosak.
LURRAREN ERLIEBEAN DUEN ERAGINA 2 ď‚Ź Plataforma kontinentala: Kostatik hurbilen dagoen itsas hondoko
eremua da. Laua da, eskualdeen arabera zabal edo estuagoa izan daiteke, eta sakonera handituz doa geroz eta gehiago urrunduz kostatik. Bere maila itsas gainazaletik 0 eta 200 metro sakonera bitartean dago. ď‚Ź Talud kontinentalak: Taluda, itsasoen gune sakonagoetarako sedimentuen amiltze gune bat da. Plataforma kontinentalarekin batera azalerako 78 milioi kilometro karratu betetzen ditu, ia itsas hondoaren laurdena. ď‚Ź Taludaren oinarria: Itsasazpiko arroaren hasiera da, 185 milioi kilometro karratu betetzen dituzten lau mila metro baino gehiagoko eremuak dira, itsasoen hedaduraren erdia baino gehiago.
LURRAREN ERLIEBEAN DUEN ERAGINA 3 Dortsal ozeanikoak: Itsasazpiko paisaia menditsua osatzen dute. Ozeanoak beraien zabalera osoan zeharkatzen dituzten mendikate izugarriak dira. Hiru dortsal bereizten dira: Atlantikoa ( Ipar-Hego), Indiakoa ( Ipar- Eki eta Mendebalde) eta Pazifikoa ( Ipar-Mendebalde). ď‚Ź Itsasazpiko mendiak: Harroetan kokatzen diren formazio isolatuak dira, kasu batzuetan azaleratzen dira irla txikiak osatuz. ď‚Ź Ozeano fosak: Sakonera handiak dituzten sima eta arrakalak dira. Garrantsitsuenak Ozeano Pazifikoan kokatzen dira eta horien artean Marianetakoak nabarmentzen dira, bere sakonera 11.521 metrokoa dena, planetaren azaleko punturik sakonena delarik.
MILA ESKER MILA ESKER
HAIZEA
SUMARIOA Definizioa Motak Lurraren erliebean duen eragina
ZER DA? Haizea: planetan dagoen aire masa mugitzean suertatzen den aire korrontea.
MOTAK ď‚Ź Urakanak:
Eguzkiak aire beroa eta hezea berotzen duenean, aire bero hau atmosferan oso gora igotzen denean suertatzen dira.
ď‚Ź Ekaitzak: Eguraldi bero eta lehorraren ondoren
lurrazaleko parteak berotzen dira. Tantek eta kristalek hodei barruan zurrunbiloak sortuko dituzte, eta bi hodei elkar jotzean elektrizitate estatikoz kargatuko dira. Elektrizitatea pilakatzen joango da tximista moduan erori arte
ď‚Ź Tornadoak: Azkar biratzen duen haizezko zutabe
bat da.
MOTAK
Hurakana
Tornadoa Ekaitza
LURRAREN ERLIEBEAN DUEN ERAGINA 1 •
Higadura Eolikoa: Harri puxka txikiak inguruko elementuekin talka egiterakoan higatzen ditu, erliebea aldatuz, ad. basamortuak eratuz.
•
Garraio Eolikoa: Harri puxka txikiak garraiatzen ditu. Harriak airean flotatzen ... eraman ditzake
LURRAREN ERLIEBEAN DUEN ERAGINA 2 •
Sedimentazioa: Haizearen abiadura txikitzean eta oztopo batekin topo egitean, area hantxe pilakatu egingo da eta duna bat suertatuko da.
IBAIAK eta LURPEKO URAK
SUMARIOA Definizioa Atalak Lurraren erliebean duen eragina
ZER DA? IBAIAK Eskualde altuetatik baxuetara,aintziretara eta itsasoetara, euria edota urtutako elurra garraiatzen duten ibilgune naturalak dira.
LURPEKO URAK •
Lurrazalaren azpitik igarotzen diren urak, gehienak geldirik egoten dira.
•
Gu konturatu ere egin gabe, lurrazpiko uraren gainean gaude.
ATALAK ď‚Ź Goiko ibilgua: ibaiaren hasieran dago, ibai
estua eta aldapatsua. ď‚Ź Erdiko ibilgua: hemen aldapa gutxiago eta ibaia zabalagoa nahiz eta meandro izeneko leku estuak izan. ď‚Ź Beheko ibilgua: ibilguaren bukaera da eta lautada handia da. Hemen ura oso motel doa eta sedimentazioa sortzen da.
LURRAREN ERLIEBEAN DUEN ERAGINA 1 •
Higadura : Uraren indarrez, lurra karraskatzen eta puskatzen da.
LURRAREN ERLIEBEAN DUEN ERAGINA 2 •
Sedimentazioa: korronte batek garraiatutako material solidoa itsasoaren hondoan metatzen da.
MILA ESKER
6.B mailako ikaslegoa