BIM
INFORMATIEBOEKJE
BIM Onderzoek, Hogeschool Utrecht Curriculum 2013/2014
Bartels Ingnieursbureau “3D modelleren maakt het makkelijker om een bepaald beeld naar de opdrachtgever over te brengen”
Bouwbedrijf Heijmans
“Als het BIM-proces goed wordt uitgevoerd heb je een grote bron van informatie die je kan benutten in de exploitatiefase”
ZEEP Architecten “Je wordt geconfronteert met wat je modelleert”
BIM in de praktijk!
Wat ís BIM?
Grontmij Adviesbureau “Dat opdrachtgevers steeds vaker eisen dat er geBIMd wordt, vind ik een mooie kanteling in de markt”
Trebbe Bouw
“Als je gaat BIM-en, moet je samenwerken met andere partijen en informatie delen met elkaar”
Praktijk interviews
Wat betekent BIM voor de bouwpraktijk?
Wat houdt BIM in? “Building Information Modeling (BIM) is a digital representation of physical and functional characteristics of a facility. A BIM is a shared knowledge resource for information about a facility forming a reliable basis for decisions during its life-cycle; defined as existing from earliest conception to demolition.” - NIBS National BIM Standard Niet alleen versnelt dit het gehele proces, ook garandeert dit de kwaliteit van de onderlinge coördinatie tussen tekeningen. - Simulatie Naast bouwkundige informatie, beschikt een BIM model ook over verschillende engineerende disciplines. Vaak komt men bij samenkomst van deze disciplines een aantal clashes of onenigheden tegen. Door middel van simulaties, kan men deze tijdig corrigeren of op elkaar afstemmen nog voor dit complicaties veroorzaakt tijdens de uitvoering. BIM: VIRTUEEL BOUWEN BIM - een acroniem voor Bouw Informatie Model - is een manier van informatie management voor, tijdens en na de bouw, dat begint met een digitaal geometrisch 3D model. Een BIM model bestaat daarom uit secties en elementen die feitelijk gebruikt worden voor de constructie van het gebouw in kwestie. Deze intelligente componenten zijn digitale versies van fysieke elementen waaruit een gebouw bestaat. Dit kan verschillen van staalconstructies tot deuren, kolommen of zelfs vloer- en wandafwerking. Met deze gegevens is het dus mogelijk het gebouw te simuleren voor het daadwerkelijk gebouwd gaat worden. Enkele gebruiksvoordelen van BIM zijn als volgt: - 3D visualisatie Het meest voor de hand liggende functie van een BIM model is het maken van een realistische weergave van het geplande bouwwerk. Het BIM model helpt bij het maken van ontwerpkeuzes door verschillende alternatieven weer te geven, alsmede dit te gebruiken als visueel praatplaatje voor collega’s, opdrachtgevers of gemeentes. - Wijzigingen Omdat alle data opgeslagen is in een centraal bestand van het BIM model, is elke aanpassing aan het ontwerp automatisch doorgevoerd in elke view, zoals plattegronden, doorsneden en aanzichten. 02
- Data management Naast de visueel aanwezige informatie, zoals tekeningen, is het ook mogelijk overige data toe te voegen aan een object of element. Dit kan verschillen van leverancier, leverdata, kostenpost tot onderhoudseisen. Doordat deze informatie digitaal is opgeslagen, zijn deze gegevens ten alle tijden beschikbaar gedurende de levenscyclus van het gebouw, waarbij het ook mogelijk is deze gegevens te bekijken op tablet of mobiele telefoon.
BIM Informatieboekje - BIM Onderzoek 2013-2014, Hogeschool Utrecht
Bartels Ingenieursbureau + Kunt u iets vertellen over uzelf en uw functie binnen het bedrijf? Ik ben van huis uit civiel constructeur, wat ik heb gestudeerd aan de HTS te Arnhem. Momenteel ben ik projectleider bij de Utrechtse vestiging van Bartels Ingenieursbureau en heb daarnaast parttime mechanica gedoceerd aan de Hogeschool Utrecht.
In het begin bleek het schakelen van 2D naar 3D denken voor veel medewerkers toch een flinke stap. Daarnaast veranderen bijvoorbeeld de tekentechnieken en coderingen die gebruikt worden. Door het tijdig omscholen en het werkelijk toepassen van BIM op alle nieuwe grote projecten is het gelukt om dezelfde of zelfs een hogere efficiëntie te halen in het ontwerpproces.
+ Hoe wordt BIM toegepast bij Bartels? Op vrijwel alle projecten wordt BIM toegepast binnen Bartels, omdat dit vroeg in het ontwerpproces al voordeel geeft bij het constateren en bijstellen van mogelijke ontwerpfouten. De afstemming met de architect en de installateur is voornaam geweest in de afweging BIM toe te passen. Voor interne processen wordt BIM sowieso standaard gebruikt maar er komen ook nog projecten voor waarbij het niet wordt gebruikt om samen te werken met de ketenpartners. Dit komt doordat de opdrachtgever aanvankelijk een extra investering moet doen en de meerwaarde hiervan moet zien. Wel wordt er in een groot deel van de projecten geëist BIM te gebruiken en is het ook van duidelijke meerwaarde om het proces en de samenwerking te stroomlijnen.
+ Welke voordelen en nadelen bracht BIM met zich mee? Een groot voordeel bleek de systematiek te zijn wat de werkwijze heeft veranderd.
+ Welke software gebruiken jullie voor BIM? Er wordt gebruik gemaakt van Revit om te tekenen en het programma ‘Robot structural’ om complexe berekeningen te maken. Dit proces gaat als volgt; de architect stuurt het ontwerp toe waarna de hoofddraagconstructie wordt berekend en de dimensionering in dit model wordt geplaatst. Dit model wordt weer terug gestuurd en met behulp van een ‘clash control’ programma gecontroleerd op ontwerpfouten. Er wordt in feite dus met twee aparte modellen gewerkt maar er is (nog) geen koppeling met het 3D berekenen van constructies. + Wanneer zijn jullie met BIM begonnen? Hoe is dit proces verlopen? In 2008 zijn we langzaam aan begonnen met het tekenen van constructies in Revit. Dit leverde een aantal aantoonbare voordelen op, zoals de tekeningen duidelijker en inzichtelijk te maken in 3D en hieruit materiaalstaten te kunnen halen. Daarnaast is het noodzakelijk mee te gaan met de tijd door voorop te lopen en aan te passen aan de eisen van de opdrachtgevers.
“Revit leverde een aantal aantoonbare voordelen op, zoals de tekeningen duidelijker en inzichtelijk te maken in 3D” Het opzetten van een model in 3D vanuit een bibliotheek met standaard elementen duurt iets langer dan het traditioneel met CAD zou gebeuren. Met dit 3D model kan men uiteindelijk alle tekeningen en staten genereren en gemakke-lijk wijzigingen aanbrengen zonder dit dubbelop te moeten doen én kunnen fouten tijdig worden geconstateerd. Het idee staat of valt met de compleetheid van een model en de samenwerking tussen de bouwpartners, hoe zij hier in staan. Indien het model incompleet is moeten afwijkingen later worden gecorrigeerd. Dat kost veel tijd welke juist gewonnen is door het automatiseren van het proces en doet de voordelen dus teniet. Vooral in renovatieprojecten moet de modelopbouw grondig worden gedaan om het gebouw zo waarheidsgetrouw mogelijk weer te geven. Bovendien kan de opdrachtgever het gebouwmodel achteraf weer gebruiken om onderhoudsschema’s en modellen te maken. Daarnaast heeft hij het gebouw meer inzichtelijk voor de eindgebruiker door beperking van het informatieverlies. + Hoe is de communicatie nu met BIM ten opzichte van voorgaande projecten zonder BIM? Binnen de projecten is de communicatie zeker veranderd en bouwoverleg vindt al vroeg plaats, waaronder in de ontwerpfase. 03
Al tijdens het ontwerp worden de partijen er bij gehaald en kunnen de constructeur en installateur om advies gevraagd worden ten aanzien van het BIM model. Het hangt ook af van de opdrachtgever, of hij de investering maakt om extra communicatiemomenten te hebben. Deze investering verdient zich weer terug voor de opdrachtgever in de kwaliteit en het soepelere doorlopen van de uitvoering. + Hoe gedetailleerd wordt er in een model gewerkt? Binnen Bartels worden de constructieve modellen enkel in globale vorm gemodelleerd. Dit betekent bijvoorbeeld dat er een vloer wordt getekend en dat deze een materiaal toegewezen krijgt zoals kanaalplaat, maar echter heeft deze bijvoorbeeld niet de juiste vorm zoals het echte werk. Daarnaast wordt er enkel schetsmatig eigenlijk gewerkt. Dit betekent dat alle boutjes, moertjes, schetsplaten en kopplaten buiten beschouwing worden gelaten. Aan de leveranciers van de verschillende producten wordt het overgelaten om dit te berekenen en een productietekening te maken.
“BIM is de standaard binnen ons bedrijf, AutoCAD wordt niet meer gebruikt”
+ Is BIM sneller of kost het project nu meer tijd? Uit het gesprek is gebleken dat de constructeur eerder in het proces wordt betrokken, maar dat zij zich zoveel mogelijk nog op de achtergrond behouden. Wanneer er producten worden gevraagd wordt dit zoveel mogelijk schetsmatig aangeleverd. Hiermee wordt getracht zoveel mogelijk tijd te besparen tot het moment dat er dan daadwerkelijk gemodelleerd moet gaan worden. Maar in het algemeen duurt het totale proces langer als dat het bij traditioneel is. + Hoe worden ontwerpfouten hersteld? Ontwerpfouten worden gezamenlijk bij het bouwteam vergaderingen opgepakt en worden hierbij in samenspraak overlegd. Hierbij kan elk lid van het bouwteam opmerkingen maken en zo mogelijk aanbieden de fout op te lossen. Het is natuurlijk ook mogelijk dat het voor iedereen veel werk oplevert om een ontwerpfout te herstellen. 04
Hierbij moet er dan besloten worden dat één partij hierin zal moeten zwichten en toch de fout zal moeten herstellen. + Bij wie ligt de verantwoordelijkheid binnen het bouwteam over het model? Over het algemeen wordt gezien dat de aannemer hierin de eindverantwoording krijgt. Het is echter ook mogelijk dat de constructeur architect of installateur deze verantwoording krijgt. + Zijn er door BIM uiteindelijk minder uitvoeringsfouten? Er hoeven op het gebied van constructies niet zozeer minder bouwfouten plaats te vinden. Het is namelijk nog altijd mogelijk dat er een keer een heipaal op net een verkeerde plek wordt geheid. Hierin zal dan nog altijd opnieuw gerekend moeten worden. Er wordt daarnaast gezien dat bouwfouten voornamelijk in het werk plaatsvinden. Echter is het wel dat ontwerpfouten eerder in het proces al uitgefilterd kunnen worden en zo nodig hersteld. + Wordt er binnen uw bedrijf een bibliotheek opgebouwd door BIM voor het model? Er is een zeer grote bibliotheek aanwezig voor de tekenaars. En deze wordt ook zoveel mogelijk geraadpleegd om het dubbel modelleren van onderdelen te voorkomen. Niet alle onderdelen zien er even gedetailleerd uit, maar het doet wel wat het moet doen en bevatten alle benodigde informatie. + Verbetert BIM de communicatie tussen opdrachtgever en het team? Bim kan de communicatie verbeteren, maar dat ligt aan de instelling van de opdrachtgever. Zo is het mogelijk dat een opdrachtgever bij elk bouwteamoverleg aanwezig is. Echter is het vaak zo dat opdrachtgevers hier niet de tijd en moeite in willen steken, maar de mogelijkheid is er wel. Daarnaast maakt 3d modelleren het natuurlijk wel visueel makkelijker om een bepaald beeld naar de opdrachtgever over te brengen.
BIM Informatieboekje - BIM Onderzoek 2013-2014, Hogeschool Utrecht
Bouwbedrijf Heijmans + Kunt u iets vertellen over uzelf en uw functie binnen het bedrijf? Mijn functie binnen Heijmans is BIM Engineer. Deze functie houdt in dat ik als taak heb BIM te ontwikkelen in zijn algemeenheid. Zorgen dat BIM binnen onze bedrijfsprocessen geïmplementeerd worden en daar waar nodig ook de projectteams ondersteunen. + Op welke projecten bent u betrokken geweest in de periode dat u bij Heijmans werkt? Ik ben op een aantal projecten betrokken geweest, vaak door de verschillende fases heen, van aanbesteden, tender tot voorbereiden en uitvoeren. Bijvoorbeeld de Blob in Eindhoven, Meander Medisch Centrum in Amersfoort, Muziekpaleis Vredenburg, Provinciegebouw de Dreef in Haarlem en het Nationaal Militair Museum in Soesterberg. + In hoeverre is BIM toegepast in deze projecten? Het verschilt wel in de toepassingen van BIM, afhankelijk van de fase het project zich verkeerde. Ook zijn de doelstellingen op ieder project anders, in het geval van BIM. + Wat betekend BIM voor Heijmans en hoe hanteren jullie die visie? BIM staat in principe voor Bouw Informatie Model, veelal wordt daar ook onder verstaan het 3D model waar informatie in zit opgesloten. Voor Heijmans is BIM, een Bouw Informatie Model, meer als alleen een geometrisch model waar informatie in is opgesloten. Het gaat dan eigenlijk meer richting bouwinformatie management. Zorgen dat je je informatie dusdanig verwerkt, zodat ook door het hele proces heen - en nu zelfs ook richting het beheer en onderhoud - dat je de informatie kan hergebruiken. Het is inderdaad zo dat BIM een bepaalde ontwikkeling doormaakt waarbij je de BIM Engineers hebt die specialistisch daarin zijn. Maar wij als Heijmans zijnde werken richting de BIM toepassing dat het onderdeel gaat worden van ons proces. Zo we het eigenlijk niet meer hebben over een BIM proces hebben, maar ons bedrijfsproces. Niet op ieder project gebruiken we het maximale wat het BIM model te bieden heeft, maar de mogelijkheid, de kennis en de expertise is er. Als daar binnen een project de mogelijkheid en de ruimte daar toe is, dan wordt het ook toegepast.
Ontwikkelingen van BIM binnen Heijmans hebben zich gestart in de tenderfase, zodat BIM wordt toegepast het vroegste stadium van de ontwikkeling van een project, waarbij met grove modellen en grove kerngetallen wordt gewerkt. Daarna hebben we BIM geïntroduceerd in de voorbereiding waarbij je het DO, DO+, richting UO verder uitwerkt in een model. De huidige stap nu is om BIM verder te implementeren in de uitvoeringsfase, en zelfs op dit project ook in de beheer en onderhoudsfase.
“We werken met Revit, Navisworks en sinds kort ook met BIM 360 Field en solibri”
Want als je het van begin af aan door alle fases heen je BIM goed bijhoudt - tot uitvoering toe - dan heb je een grote bron van informatie die je kan benutten in de exploitatiefase of de beheer- en onderhoudsfase. + Welke BIM software wordt dan toegepast voor deze processen? Wij werken met name met de Autodesk producten. We werken met Revit, Navisworks en sinds kort ook met nieuwe producten zoals BIM360 Field, maar ook Solibri wat geen Autodesk product is wordt door ons toegepast. Eigenlijk alles wat nodig is voor het proces, wordt gebruikt. + Waarom is juist deze keuze gemaakt voor die lijn producten? Autodesk is toch de marktleider en dat daar ook dat het gewoon de beste tool is voor ons om het BIM proces te doorlopen of te ondersteunen. Want software is inderdaad maar een stukje gereedschap en hoeft niet specifiek een Autodesk product te zijn. De keuze hierin is ruim vijf á zes jaar geleden gemaakt. Daarbij zijn afwegingen gemaakt; wat zijn de mogelijkheden in BIM software, wat past het beste bij ons proces en onze bedrijfswerkmethodes en wat verwachten wij van een dergelijk pakket. Gaandeweg zijn er andere producten bij gekomen die in dezelfde lijn liggen en zijn verder ontwikkeld door Autodesk. Ook sluiten de producten van dezelfde ontwikkelaar naadloos op elkaar aan. 05
Dat is een voordeel. Bij conversies hoef ik deze niet eerst geschikt te maken voor een ander software pakket, zoals bijvoorbeeld de meeste staalbouwers die werken met Telka. Een Telka bestand kunnen wij niet direct inladen en moet eerst worden geconverteerd. Je merkt daarbij dat je, zij het vaak gering, toch een stukje verlies aan informatie hebt. In principe alle BIM software kan naar die IFC formaat worden geëxporteerd, maar dat is nog steeds niet helemaal optimaal en zaligmakend. Doordat wij intern met dezelfde een range aan Autodesk producten werken, heb je daarin dus geen problemen of kwaliteitsverlies. + Een aannemer is een belangrijk knooppunt in het realisatieproces. Hoe gaan jullie om met die informatiestromen en welke rol spelen jullie hier in? Wij zijn daarin de coördinerende partij, natuurlijk. Afhankelijk van hoe de contractvorm is, kan onze rol in dat proces iets anders zijn. Maar juist is BIM daarbij een belangrijke peiler om juist voor ons, onze werkprocessen, de informatie die van alle kanten bij ons binnenkomt goed te ordenen en op elkaar af te stemmen.
“Want als van begin van het ontwerpproces tot uitvoering van het gebouw het BIM-proces goed wordt uitgevoerd heb je een grote bron van informatie die je kan benutten in de exploitatiefase”
+ Hoe ondersteunt of verbeterd BIM dit dan? Op vlakken dat de informatie eenduidiger is, dat de informatie beter afgestemd en gecoördineerd is en dat er minder informatieverlies is. + Hoe wordt de toepassing van BIM ervaren bij collega’s en opdrachtgevers? Dat is wisselend en vrij persoonlijk natuurlijk. De ene collega die begrijpt beter wat het betekend - wat het kan betekenen - voor het proces en zijn of haar werkzaamheden. Voor opdrachtgevers zal het ervaren worden als een meer transparante manier van werken. Want een model liegt vaak niet. Dat wil zeggen: “What you see, is what you get”. Als het gaat om hoeveelheden, dan is het aantoonbaar. BIM hoeft op zich geen negatieve invloed te hebben, maar je ziet wel dat het bij sommige een negatieve ervaring oplevert omdat de methode nieuw is en ze ergens een bepaald beeld of verwachting voor zichzelf hebben. BIM gaat het niet allemaal vanzelf doen. Je moet er nog altijd 6
goed mee omgaan. Het grootste voorbeeld dat wij altijd zeggen is “Shit in, is shit out”, om het grof te zeggen. Als jouw model niet goed in elkaar zit, dan krijg je de informatie er ook niet goed uit. Als je de informatie niet in het modellen stopt, dan krijg je die informatie er ook niet uit. + Hoe voorkom je juist zo’n negatieve werkervaring? Door van te voren goed te analyseren wat de mogelijkheden en de onmogelijkheden zijn. Vooraf doelstelligen formuleren zodat daarin duidelijk ontstaat. Als je een model van verschillende partijen ontvangt en je wilt er bepaalde werkzaamheden en processen mee doen, maar het model is er niet geschikt voor, dan laat je dat varen en dan kijk je waar wel de kansen liggen met het model. Wat krijg je aangereikt vanuit het model en wat er mogelijk met de kennis en kunde van de mensen binnen het projectteam. Wat ook als negatief ervaren wordt, voornamelijk in de beginfase van het ontwerp door ontwerpende partijen, is omdat je een model maakt je veel eerder de diepte in gaat. Hoewel dit niet altijd een moeten is, bestaat het gevaar dat je té snel té gedetailleerd gaat werken of dat je in een vroegtijdig stadium tegen problemen aanloopt waarbij het ontwerpproces hier te veel hinder van ondervindt. Dat is iets wat men eigenlijk moet leren. Daar waar je tegen problemen aanloopt, dit het proces verder niet hoeft af te remmen. Je weet zo in ieder geval alvast waar de problemen zich bevinden en waar je de aandacht in de volgende fase van het ontwerpstadium op moet richten. + Passen jullie BIM toe als organisatie of is dit project gerelateerd? In feite is dat Heijmans gerelateerd. Daar vinden ontwikkelingen plaats en leren we de medewerkers van Heijmans met BIM om te gaan. Daar is een visie op en daar zijn plannen voor. Zo zou iedereen met BIM zou moeten kunnen werken binnen een bepaald tijdsbestek. Echter hoeft een projectdirecteur natuurlijk geen kennis te nemen van bepaalde modelleer software maar die zou wel meer het principe van BIM moeten kunnen begrijpen. Voor de werkvoorbereiding geldt hier dat ze de overweg moeten kunnen met de software. Hierbij kan je er voor kiezen om alle werkvoorbereiders op cursus sturen, maar als ze vervolgens geen project hebben waar ze dat in praktijk kunnen brengen dat verlies je die kennis en kunde als snel. Dus het is beter om het op projectbasis, daar waar BIM van toepassing is, het projectteam de juiste mensen de juiste cursus te geven. Vooralsnog is dit projectgebonden, maar het moet als een olievlek over de organisatie uitspreiden. Als je een aantal
BIM Informatieboekje - BIM Onderzoek 2013-2014, Hogeschool Utrecht werkvoorbereiders hebt die ervaring hebben, dan kunnen deze in een volgend projectteam de werkvoorbereiders die geen of nauwelijks ervaring hebben mee op sleeptouw nemen. Echter is nog steeds de BIM Engineer de persoon die de mensen kan ondersteunen, begeleiden en onderwijzen in dergelijke softwareproducten en werkmethodieken. Want met een cursus alleen kom je er niet. Je hebt gewoon ervaring nodig om het helemaal in de vingers te krijgen. + Vanuit de aannemer gezien, wat zijn de concrete voordelen van BIM? Efficiëntere processen, faalkostenreductie en betere kwali-teit. Je werkt transparant. Per saldo wint iedereen er bij. + Geen nadelen dus? Onvoldoende kennis? Te hoog instapniveau?
Nou, dat zie ik niet als nadeel van het gebruik van BIM. Je kunt makkelijk zeggen dat wanneer je BIM wilt gebruiken in processen, het langer duurt wanneer je personeel daar nog geen kennis en ervaring in heeft. Maar ja, dat is inherent aan een leerproces. Dat is een stukje ontwikkeling.
“…de informatie is eenduidiger, beter afgestemd, gecoördineerd en er is minder informatieverlies”
Het programma hoeft het geen nadelen te hebben, nee. Alleen als je het programma niet goed gebruikt, dan kan het wel nadelen opleveren. Dat is met alles zo. Al doende leert men, en door fouten te maken leer je nog vaak het meeste.
ZEEP Architecten +Waarom zijn jullie begonnen met BIM ? Bij een beursbezoek in 2007 zijn voor het eerst in aanraking gekomen met nieuwe softwareprogramma’s, die op een intelligente manier tekeningen kunnen genereren. Dit sloeg goed aan bij ons bureau en vandaar dat wij in 2008 zijn overgestapt. De reden was gebaseerd op het beter verrichten van tekenwerk en had niets te maken met de vraag van de markt. + Hoeveel tijd heeft het gekost om van traditioneel naar BIM over te stappen? Twee jaar heeft het ons gekost om het personeel om te scholen naar Archicad, dit middels een cursus en verdere ontwikkeling uit eigen initiatief. Inmiddels bieden wij aan nieuwe werknemers en stagiaires intern een cursus aan. + Welke software gebruiken jullie voor BIM? Binnen ons bureau gebruiken wij ArchiCAD voor het moduleren. Tegenwoordig hebben wij ook Revit voor het uitwisselen van IFC bestanden. + ArchiCAD heeft niet alle software pakketen in zich, je moet dit dus met een model checker uitsplitsen per discipline, hoe werkt dit ? Revit is momenteel de marktleider en daarmee ook het programma waarmee men onderling informatie uitwisselt. Informatie uitwisselen van bestanden, gemaakt in ArchiCAD, word gedaan via andere softwarepakketten.
Zo hebben wij samengewerkt met constructeurs die gebruik maken van Tekla en installatieadviseurs die met SCAD werkten + Met ArchiCAD kun je prima bestanden uitwisselen, alleen hoe ga je aantonen dat je in de goede model zit te werken? Het programma dat hiervoor gebruikt word het Solibri Model Checker, een programma dat wij inmiddels 4 jaar actief gebruiken.
“Je wordt geconfronteerd met wat je modelleert”
+ Gaat er met IFC geen data verloren tijdens het ontvangen of verzenden van bestanden ? Dit IFC data verloren gaat is een misvatting. Er is niets mis met het IFC-export programma, maar de wijze waarop de exporteerde het bestand heeft uitgewerkt. In tegenstelling tot Revit bevat Archicad goede translators, waarbij geïmporteerde informatie goed word gelezen. Revit heeft vorig jaar van dit deel een open source gemaakt, wat wil zeggen dat partijen nu zelf plug-ins kunnen ontwikkelen, toepassen en gratis verkrijgbaar zijn in Revit. Hierdoor zijn nu ook in Revit bestanden te exporteren. 7
+ Is het zo dat Open BIM naast het technische deel ook de communicatie tussen alle partijen is? Wij maken gebruik van BIMladder.nl. De TNO heeft 3/4 jaar geleden met adviseurs een BIMQuick scan gemaakt, waarmee inzicht kan worden verkregen in het BIM niveau in jou onderneming. Doel van de Quickscan is om je inzicht te geven in BIM, het BIM niveau van de onderneming en de mogelijke verbeterpunten. + Hoe is het proces verlopen van traditioneel AutoCAD naar BIM ? Er zijn maar weinig partijen bezig met volledig geïntegreerd BIM. Ook is men nog steeds op het gebied van contractvorming en de bijhorende juridische aspecten aan het pionieren. Er is geen geïntegreerde contract vorm waarbij BIM al op een of andere manier omschreven is,
“Je kan als student alle software gratis krijgen, maak hier gebruik van”
geen jurisprudentie en ook geen voorbeeldzaak voorbij gekomen, dus tot dat moment is het wachten tot op de fout. BIM is niet echt anders dan dat wij gewend zijn. Twee verschillende toepassingen van BIM zijn momenteel terug te zien in de praktijk, waarbij bij ieder communicatief word samengewerkt en het verschil zit in de software, deze gelijk of verschillend bij de verscheidene partijen. + Worden fouten sneller hersteld door het gebruiken van BIM ? Ja, je word geconfronteerd met wat je moduleert. Het moment dat een tekening verkregen word uit het 3D model, is deze tekening een resultante van het model. Veel punten die je onbewust zou kunnen vergeten in de traditionele proces kom je nu dus tegen tijdens het moduleren. + Voor het omschakeling naar BIM moest aan het begin veel tijd worden geïnvesteerd. Hoe is hier mee omgegaan? Het is een kwestie van het honorarium naar voren verschuiven. Bij BIM wordt in een eerder stadium de benodigde informatie gevraagd. Ontbrekende informatie verschijnt hierdoor eerder aan het licht. Je wordt dus eerder geconfronteerd met punten die opgelost moeten worden, waardoor het lijkt of het proces sneller loopt. 8
+ Als er tijdens de realisatie van de bouw nog fouten tegen komen, worden deze fouten ook hersteld in het model? Ja, aan het einde van de rit moet het model foutloos worden opgeleverd. Het model dient ook voor je revisie. Uiteindelijk word verder met het model niets gedaan. + Architecten bureaus die vanaf dit moment in BIM willen gaan ontwikkelen, hebben die al enigszins de boot gemist ? Eind 2008 ging de bouw economie helemaal mis en daar zitten wij nog steeds in. Er zijn nog nooit zo veel architecten bureaus failliet gegaan als in deze periode. 65 procent van de architecten zijn sindsdien hun baan kwijt. Als er gekeken word naar de motivatie van partijen die momenteel van plan zijn te gaan BIM-en, dan is het veelal de vraag van de markt die aanleiding geeft. Er zit dus een groot verschil in de reden van motivatie tussen huidige ondernemingen die willen BIM-en of de pioniers die dat hebben gedaan. + Bij wie ligt de verantwoordelijkheid binnen het bouwteam over het model? Je bent als bureau verantwoordelijk voor het eigen werk, en daarmee dus ook voor het model. Er zijn daarnaast wel mensen verantwoordelijk gesteld voor bepaalde fases en specifieke onderdelen. Onze BIM manager is bijvoorbeeld verantwoordelijk gesteld voor het inrichten van het proces rondom de samenwerking. De directie van het bureau is de eindverantwoordelijke bij het opleveren. + Wordt er binnen uw bedrijf een bibliotheek opgebouwd door BIM voor het model? ArchiCAD heeft een bibliotheek met flexibele objecten, zoals een raam of deur. In Revit moet een bibliotheek eerst zelf worden opgezet. Een raam moet dus eerst gemaakt/gekocht worden voordat deze in toekomstige projecten verder te gebruiken is. Bij Archicad zijn deze objecten toegeleverd en hoeft een bibliotheek dus niet aangemaakt te worden. + Heeft u een specifiek advies voor studenten die met de opleiding bouwkunde gaan starten en in BIM zijn geïnteresseerd. Kijk goed naar wat voor soort software er allemaal beschikbaar is. Je kan als student alle software gratis krijgen met studenten licenties. Maak hier gebruik van en onderzoek zelf wat de beste software voor je is.
BIM Informatieboekje - BIM Onderzoek 2013-2014, Hogeschool Utrecht
Grontmij Adviesbureau + Wanneer zijn jullie begonnen met BIM? En waarom? In 2009/2010 begon Grontmij met BIM, eerst bij een klein project, en vanaf daar is het steeds verder opgebouwd en uitgebreid. + Welke complicaties traden op tijdens de implementatie van BIM? De bibliotheek van onder andere componenten en mogelijkheden was lang niet toereikend, dat is iets wat men voornamelijk zelf moest opbouwen. + Hoeveel tijd heeft het gekost om van traditioneel naar BIM over te stappen? Welke kosten bracht dit met zich mee? Er zijn verschillende kosten, waaronder het opleiden van het personeel, het aanschaffen van de software en het aanschaffen van een bibliotheek. Deze bibliotheek is nuttig als basis voor een bibliotheek die het bedrijf zelf ontwikkelt. + Welke voordelen en nadelen bracht BIM met zich mee? Een voordeel van BIM is dat communicatie met opdrachtgevers verbeterd wordt.
Daarnaast gaf hij een voorbeeld waar een architect op het laatste moment besloot om nog een verandering in de plattegrond te maken waardoor de technische ruimte op een totaal andere plek kwam. Dit had tot gevolg dat een groot deel van het werk volledig over moest. Het is dus nog meer dan anders van belang dat men goede afspraken maakt over keuzes in het ontwerpproces. Wanneer een ventilatiestaat wordt gemaakt kan die gewoon direct in het model op de plattegrond worden aangegeven, zonder dat de adviseur en architect bijvoorbeeld een aparte tekening opstellen. + Is BIM sneller of kost het project nu meer tijd? Het kost nu meer tijd om tekeningen/modellen op te zetten, zeker wanneer men rekening houdt met het ontwikkelen van BIM. Er wordt echter tijdswinst geboekt omdat men nu minder dingen opnieuw hoeft op te stellen, er wordt minder dubbel werk geleverd.
“Ik verwacht dat de BIM-manager in de toekomst zal verdwijnen door meer algemeen aanwezige kennis op het Daarnaast kan bijvoorbeeld een bestaande ruimte met gebied van BIM, en enkel de gewone installaties worden opgenomen door middel van een approjectmanager overblijft.” paraat wat met lazerstralen de ruimte als puntenwolk in kaart brengt. Dit geeft een goede indruk van de bestaande situatie, waar daarna ´overheen´ getekend wordt. + Welke software gebruiken jullie voor BIM? Binnen Grontmij wordt voor tekenwerk Revit gebruikt. Een voordeel is niet, tegen de verwachting van de meeste Verder zijn er allerlei rekentools voor handen voor allerlei mensen in, dat we onze berekeningen eenvoudiger/anders berekeningen. Hier kan het 3D model van Revit vaak wel kunnen uitvoeren, we konden al werken met 3D modellen. worden ingeladen, maar er wordt binnen Grontmij nog maar weinig gebruik gemaakt van plug-ins in Revit zelf. + Wat zijn de opvallendste veranderingen in jullie ‘work flow’? Verder maakt volgens Martijn de keuze van het soort softWanneer er wordt samengewerkt met bijvoorbeeld een ware pakket niet veel uit, zo lang er maar duidelijke afarchitect is het wel belangrijk dat je een bepaald mo- spraken gemaakt worden over uitwisseling van modellen/ ment stelt waarop de adviseur aan het werk gaat. Op informatie. deze manier kan de adviseur vanuit die situatie aan het werk gaan om een advies op te stellen, zonder dat de + De investering voor BIM lijkt makkelijker te dragen architect veranderingen door blijft voeren. De adviseur voor grote bedrijven als Grontmij, is het ook realistisch krijgt dus wel een preciezer model, maar het is niet zo dat om BIM in te voeren voor kleine bedrijven? men werkelijk tegelijkertijd kan werken aan een bepaald Kleine adviesbureaus zijn vaak gespecialiseerd in bepaalonderdeel. de onderwerpen. Om die reden hebben kleine bureaus ook minder specifieke software en bibliotheek nodig en is de investering dus kleiner. 9
+ Hoe is de communicatie nu met BIM tussen partijen ten opzichte van voorgaande projecten zonder BIM?
“Dat opdrachtgevers steeds vaker eisen dat er geBIMd wordt vind ik een mooie kanteling in de markt”
Grontmij levert hun modellen graag aan aan de partijen die zij adviseren, zodat het voor de architect bijvoorbeeld beter duidelijk wordt waarom die technische ruimte dan zo groot moet worden.
Naar de opdrachtgever toe is het eenvoudiger om visualisaties te maken en het project in zijn geheel te communiceren. + Bij wie ligt de verantwoordelijkheid binnen het bureau over het model? Op dit moment ligt die verantwoordelijkheid vaak bij de BIM-manager, die het proces waarborgt. Binnen Grontmij is de BIM-manager daarom ook verantwoordelijk voor het beantwoorden van simpele en ingewikkelde vragen. Buiten Grontmij is hij er vooral voor de communicatie tussen de samenwerkende partijen. Martijn verwacht dat in de toekomst, naar mate men meer gewend raakt aan BIM, de rol van BIM-manager zal verdwijnen en het beheer van het proces terug komt bij de projectmanager.
Trebbe Bouw + Hoe wordt BIM vormgegeven binnen Trebbe? Eerst zal er een kort stukje geschiedenis verteld worden om hier antwoord op te geven. 4 jaar geleden heeft Trebbe Edwin de Graaf en zijn collega bij Trebbe-west gevraagd of zij geïnteresseerd waren om onderzoek te doen naar BIM. Zij hebben aangegeven dat zij dit wilden en zijn hier mee begonnen. In eerste instantie is Trebbe begonnen met 3D tekenen en hebben hier langzaam clash controles in geïntegreerd. Na een jaar realiseerden zij zich dat 3D tekenen een goed bruikbare tool is, echter dat het bij BIM meer om het proces gaat, zodoende zijn zij zich gaan verdiepen in de aansturing van verschillende partijen.
“Als je gaat BIM-en, moet je samenwerken met andere partijen en informatie delen met elkaar” Een onderzoek van een jaar is er nodig geweest om inzichtelijk te krijgen wat er qua proces aangepast zou moeten worden om deze aansturing te verbeteren. Vier jaar later is Trebbe enorm ontwikkeld binnen BIM, echter naar eigen zeggen nog lang niet klaar (dit wordt echter als basis beschouwd om verder op te bouwen). Tegenwoordig wordt BIM vormgegeven bij Trebbe Bouw op het engineeringsproces voor de uitvoering met vaste partners. 10
Al 2 jaar lang doen zij 70% van al hun werken met BIM op engineeringsniveau en het komende jaar gaan zij ook op ontwerp (VO/DO) niveau kijken wat er te halen is. + Is planning vanwege de kosten nog niet rendabel voor jullie? Het 4D plannen wat er BIM bedoeld wordt is nog niet rendabel voor Trebbe. Zo nu en dan wordt het gebruikt om faseringen aan te geven, echter dat is op massastudie niveau en niet op element niveau. Het fungeert zeer goed als ondersteuning voor je verhaal, maar Trebbe is er nog niet zeker van of hier winst uit te halen is. + Welke software wordt er gebruikt voor die planning? Momenteel wordt er nog Navisworks voor gebruikt. Hierbij kun je de planning inlezen en de koppelingen leggen. Binnen Navisworks zijn er diverse pakketen, echter specifiek voor het planningsgedeelte wordt er Asta powerproject gebruikt met synchro 4D om de 3D modellen aan deze planning te koppelen. Het is op ongeveer 4 werken getest echter het rendement was te laag om dit toe te passen op ieder project. + Kan dit liggen aan gebrek aan ervaring met deze software? Het is getest op een woningbouwproject, waarbij vervolgens een planning op elementniveau is gemaakt en deze gekoppeld werd aan het uitvoerings 3D model. Het bleek
BIM Informatieboekje - BIM Onderzoek 2013-2014, Hogeschool Utrecht echter dat Trebbe het bouwen van woningbouw zo goed beheerst dat het slechts een ‘leuk’ filmpje werd maar verder geen toegevoegde waarde leverde. + Welke nadelen bracht het met zich mee dat Trebbe Bouw is begonnen met BIM-en als zijnde het maken van 3d tekeningen? Het probleem is dat de focus enorm komt te liggen op het 3D model en niet op het proces hiervan. Als men gaat BIM-en moet er samengewerkt worden met andere partijen. Het probleem wat in eerste instantie ontstond was dat de 3D modellen te vol gestopt worden met informatie. Er was geen sprake van efficiëntie gezien de meeste informatie in het model niet een gebruikt werd. Hierdoor zijn er al snel afspraken opgesteld over welke informatie in het 3D model toegevoegd dient te worden.
+ Wanneer er gekeken wordt naar de tijdsbesparing die BIM met zich mee brengt, waar zou men in dat geval bij Trebbe Bouw aan moeten denken? Precies een jaar geleden is Trebbe Bouw begonnen om het engineeringsproces te stroomlijnen van het basis wonen concept van het definitieve ontwerp tot de uitvoering. Normaal gesproken hadden wij hier 24 en de 26 weken voor staan met de traditionele methode. Nadat we met LEAN sessies zijn bezig gegaan hebben we de BIM protocollen aangescherpt en toegepast. In een jaar tijd hebben we die 26 weken weten te reduceren naar 12 weken. Dit scheelt uiteraard heel veel onnodige kosten, ons uiteindelijke doel is om dit naar 8 weken te brengen. + Toen Trebbe is overgestapt van traditioneel naar BIM, is er toen een speciale functie in het leven geroepen die het overzicht hield, een soort van BIM engineer? BIM engineer is de nieuwe functie die bij Trebbe Bouw in het leven geroepen is en er zijn twee mensen aangesteld op deze functie.
+ BIM was destijds meer 3d tekenen i.p.v. dat 3d tekenen een tool was van BIM? Het is een veel voorkomende fout dat mensen zo gaan denken. Het is echter belangrijker om ervoor te zorgen dat de informatie op de juiste tijd op de juiste plek geleverd wordt. Tevens kan men ook BIM-en zonder 3D model. Procesmatig op 2D niveau is dit ook te realiseren. “Wij doen al twee jaar lang 70% van onze werken met BIM” + Wat waren in het begin de beweegredenen voor Trebbe om te beginnen met BIM-en? De grootste beweegredenen voor Trebbe Bouw om te beginnen met BIM was de visie om te vernieuwen toen de recessie begon. Uiteraard heeft marketing ook een rol gespeeld hierin. + Zijn er nog complicaties waar Trebbe tegenaan is gelopen toen jullie BIM gingen implementeren? Het grootste probleem binnen deze implementatie was dat men geen regels en afspraken naleeft wanneer deze niet zijn vastgelegd. Dit is voor Trebbe de beweegreden geweest om een protocol op te stellen waar alle afspraken in staan waar aan voldaan moet worden. + Is de communicatie met andere partijen verbeterd ten opzichte van wanneer er nog traditioneel gebouwd werd? De communicatie is zeer goed verbeterd. Wanneer er tijdens de traditionele tijd nog heel vaak contact werd gezocht middels email, fax en telefoon is dit tegenwoordig veel directer. Tijdens vergaderingen staat Trebbe erop dat bijvoorbeeld installateur en mensen die moeten gaan tekenen aanwezig zijn. Dit om deze mensen alle informatie direct toe te spelen zodat er meer duidelijkheid gecreëerd wordt.
Op project niveau hangt het er vanaf wie de eindverantwoordelijkheid krijgt, maar over het algemeen doet de werkvoorbereider de BIM coördinatie er gewoon bij. Vanwege de strakke planning bij Trebbe is dit mogelijk. Echter deze functies zullen komen te vervallen gezien BIM-en steeds normaler wordt en steeds minder om begeleiding vraagt. + Hoe zou Trebbe Bouw de rol van de projectmanager beschrijven binnen het BIM proces, overziet deze nog steeds de aspecten als communicatie, kosten en tijd of is dit nu meer de BIM engineer geworden? De BIM engineer kijkt meer of de informatie stromen goed zijn, de werkvoorbereider kijkt of al deze informatie ook klopt met wat er afgesproken is en de projectleider kijkt meer naar de kosten, planningsdelen en communiceert hier meer over met de opdrachtgever. De projectleider heeft tevens een gedeeltelijk administratieve taak. De projectmanager neemt dus niet al deze taken meer op zich.
11
Verantwoording Op de opleiding HBO Bouwkunde aan de Hogeschool Utrecht, faculteit Nijenoord is op dit moment geen algemeen introductiecollege BIM voor de eerste- en tweedejaars studenten. Juist omdat BIM binnen en buiten de opleiding een steeds vaker voorkomende werkvorm is en binnen de BBE steeds meer de norm wordt, is het van belang de student daarover vroeg te informeren. Wanneer de student dan wordt geconfronteerd met een project of opdracht in BIM weet de student waarom BIM bestaat, waar het toe in staat is en waar hij rekening mee moet houden. Dit onderzoek dient om de student praktijkgerichte informatie te geven wat BIM is, wat het kan betekenen en hoe het wordt toegepast in de verschillende beroepsgroepen in de bouwsector. De focus ligt hierin bij de architectuur, constructeur, aannemer, installateur, bouwmanagement en bouwfysica. De hoofdvragen hierin zijn geweest; Hoe gaat de student BIM als eerste gebruiken binnen de opleiding of daarbuiten?; Wat weet de student (niet) op het moment van het eerste college?; Welke informatie moet het college/infomatieboekje dus bevatten? Hoewel de onderzoeks- en schrijfwijze is gericht op de opstap voor de beginnende student in dit specifieke onderwerp, is dit tevens een handig hulpmiddel voor diegene die zich verder in BIM willen verdiepen. Graag willen wij alle bedrijven die hebben meegewerkt aan dit onderzoek bedanken voor hun inzet en de informatie vanuit het bedrijfsleven. Want ook dat is BIM; informatie delen, in de meest basale vorm. Dit onderzoek heeft ons, en hopelijk u, een duidelijk beeld geschept wat de stand van zaken op het moment van schrijven is, en wat de te verwachten ontwikkelen zijn op het gebied van BIM.
12
BIM
Onderzoek Food Lover Owned Since 2012
Slotwoord
Dhr. J. Emmen Lay-out&Design Hogeschool Utrecht
De cursus waarbinnen dit onderzoek is uitgevoerd, is verdeeld in twee blokken. Voor het eerste blok was het doel een goede theoretische achtergrond te creĂŤren door elke deelnemende student door onderzoeksvragen te beantwoorden. Het tweede blok bevat de productie van de twee elementen welke in de vorm van het informatieboekje wat voor u ligt en een informatieve weblecture. Het doel dit rapportage is niet om de student te leren werken met specifieke BIM programmatuur, zoals bijvoorbeeld Autodesk Revit, maar juist om het proces, de werkwijze en de voor- en nadelen te benadrukken. Wij hopen dat u het met evenveel plezier zal lezen als wij het hebben gehad om het samen te stellen. Dhr. H. van de Schootbrugge Dhr. J. Emmen Dhr. A. Kevork Dhr. W. Slaterus Mw. A. Weltevrede Dhr. K. Appelman Dhr. T. Haarbrink
Geschreven in opdracht van de Hogeschool Utrecht Faculteit Natuur&Techniek Instituut Gebouwde Omgeving Nijenoord 1, 3552 AS Utrecht Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van de auteurs(s) openbaar worden gemaakt.
BIM
In de praktijk In opdracht van de Hogeschool Utrecht
Design&lay-out;
Met dank aan;
J. Emmen
Tekst;
Bartels Ingenieursbureau Dhr. ing. H. Timmerman - Constructeur & Adviseur
Grontmij Nederland B.V. Dhr. M. Kouwenhoven - BIM Expert & Revit Modelleur
Heijmans N.V. Dhr. ing. J. Tubeé – BIM Engineer
Trebbe Bouw Dhr. ing. E. De Graaf – BIM Engineer
ZEEP architecten Dhr. ir. R. van Aggelen – Architect
Dhr. Dhr. Dhr. Dhr. Mw. Dhr. Dhr.
H. van de Schootbrugge, Architectuur J. Emmen, Architectuur&Restauratie A. Kevork, Architectuur W. Slaterus, Architectuur A. Weltevrede, Bouwfysica K. Appelman, Bouwtechniek T. Haarbrink, Bouwtechniek
In samenwerking met; Dhr. J. Sterkenburg, Tutor Dhr. M. de Jong, Tutor
Dhr. ir. B. Schoeberichts Hogeschool Utrecht - Docent BIM
Geschreven in opdracht van de Hogeschool Utrecht Faculteit Natuur&Techniek, Instituut Gebouwde Omgeving Nijenoord 1, 3552 AS Utrecht