ACHTERGROND
ACHTERGROND
Big Four versus advocatuur:
een technical knockout?
PwC, Deloitte, KPMG en EY investeren flink in legal tech. Wat voor gevolgen heeft dit voor de advocatuur? Wordt hun werk overgenomen? Staan de Zuidas-kantoren straks leeg? Aan de hand van drie scenario’s worden de gevolgen ingeschat. Door Rik Haverman | Illustratie: Aron Vellekoop Leon, Art Associates
Het is februari 2030, 17.00 uur. Het Amsterdamse Zuidplein ligt er desolaat bij. De wind giert tussen de betonnen, verlaten kolossen. Slechts enkele ramen lichten op; daarachter een verdwaalde jurist, gebogen achter zijn laptop. De laatste der Mohikanen, want veel oud-confrères zitten beduusd thuis duimen te draaien. In between jobs. Door legal tech. Met haar automatic drafting en contract reviewing. De boosdoeners zijn de Big Four: PwC, Deloitte, KPMG en EY. Met hun bakken geld, multidisciplinariteit en immense human capital bestierden zij in de twintiger jaren de legal tech-markt. Oude juridische problemen verdwenen als sneeuw voor de zon, opgelost met behulp van hun technologie. Juristen raakten overbodig en de advocatuur, de pleitbezorger van uurtje-factuurtje, stortte in als een kaartenhuis.
Een onterecht doemscenario In een hoop sectoren wordt een soortgelijk technologisch doemscenario geschetst. Of het nou de journalistiek, accountancy of afvalinzameling betreft: tech gaat de boel overnemen. Wat juridisch werk betreft, zouden vooral
52
ADVOCATIE MAGAZINE I APRIL 2020
SDU
SDU
ADVOCATIE MAGAZINE I APRIL 2020
de Big Four flink investeren in automatisering en technologie. De advocatuur mist daarbij de boot. Te conservatief, te traditioneel en gericht op het verdienmodel van uurtje-factuurtje. Is deze
Jeroen Zweers - legal tech-specialist
‘Vaak wordt mij verweten dat ik juristen hun werk kannibaliseer, maar dat is onterecht’
doemdenkerij terecht? “Nee,” luidt het stellige antwoord van Jeroen Zweers. Deze bebaarde legal tech-specialist is mede-oprichter van het platform Dutch Legal Tech en voormalig innovatiedirecteur bij Kennedy Van der Laan. “Vaak wordt mij, als innovatie-evangelist, verweten dat ik juristen hun werk ‘kannibaliseer’, maar dat is onterecht. Door legal tech verschúíft het werk van de jurist, het verdwijnt niet,” legt Zweers enigszins verongelijkt uit. “Juridisch bulkwerk, zoals het analyseren van standaardcontracten (contract reviewing – red.), kan geautomatiseerd worden, en mogelijk heeft dat impact op kleinere kantoren die zich enkel daar op richten. Wellicht verdwijnen deze zelfs, maar voor de interpretatie van de dataresultaten en hoogwaardig, specialistisch juridisch werk biedt de advocatuur nog steeds uitkomst.” Volgens de specialist loopt het bovendien niet zo’n vaart met de technologisering. “In ieder geval niet met zo’n snelheid als een paar jaar geleden werd verwacht.”
Tools en advies Zweers onderscheidt twee ‘stromingen’ in legal tech: tools voor het verbeteren
53
ACHTERGROND
van interne processen, vaak ter ondersteuning van het traditionele juridische werk, en legal tech-advies. Aan dat eerste gebeurt het een en ander, volgens de specialist, maar qua tech-advies blijven de advocatenkantoren achter. “In de advocatuur speelt legal tech advisory nog nauwelijks. De kantoren geven de technologie namelijk gratis weg. Dit zodat ze aanspraak blijven maken op het vertrouwde verdienmodel: het juridische uurtje-factuurtje-werk, want veel gemaakte uren betekent meer geld. Vooralsnog werkt dit, en daardoor zit er geen verdienmodel achter legal tech-advies; de noodzaak is er niet.” Aan de advieskant laat de advocatuur dus kansen liggen, waardoor er volop mogelijkheden zijn voor de Big Four, denkt Zweers. “De Big Four hebben al een sterke adviespraktijk en hebben bewezen dat ze goed zijn in digitale transformaties. Daarnaast liggen er enorme budgetten klaar voor legal tech. PwC, Deloitte, KPMG en EY beseffen dat klanten niet enkel oplossingen willen voor hun juridische vraagstukken, maar ook hulp of advies bij het digitaliseren van bijvoorbeeld een juridische afdeling.” Volgens Zweers moet de advocatuur nu aanhaken, anders is het te laat en snoepen de Big Four de legal tech-markt op. “Advocatenkantoren staan nu nog te boek als dé juridische specialisten, met een bestaande klantenkring, maar als de Big Four zich met al hun menselijk en financieel kapitaal op de legal tech-markt storten, zie ik het zomaar gebeuren dat ze deze volledig overnemen. In Duitsland gebeurt dat al. KPMG is door dit soort investeringen bijvoorbeeld een top twintig-kantoor geworden in de juridi-
54
Jan Padberg - managing partner HVG Law
‘Veel uren voor commoditywerk; daar wordt niet meer voor betaald. Ik maak me daarom weleens zorgen over de advocatuur’ sche sector van onze oosterburen.”
Best of both worlds
ACHTERGROND
verheldert: “Alle technologische innovaties die uit het globale EY Law-netwerk rollen, mogen wij in Nederland inzetten. Dit doen wij vooral om het bulkwerk bij grote klanten te automatiseren. We gebruiken bijvoorbeeld tools voor efficiënter contractmanagement. Hiermee automatiseren we de contractuele processen bij een klant. Zo besparen we de klant enorme externe kosten, en zijn we bij hen in beeld voor diepgaander werk. Een win-winsituatie.” Volgens Padberg is het noodzakelijk om mee te gaan in de technologische vaart der volkeren. De klanten, zeker de grotere vissen, verlangen simpelweg steeds vaker dat het bulkwerk zo efficiënt mogelijk wordt weggewerkt. “Veel uren voor commoditywerk; daar wordt simpelweg niet meer voor betaald,” meent Padberg. “Als advocaat maak ik me daarom weleens zorgen over de advocatuur. HVG Law heeft the best of both worlds: we zijn een puur advocatenkantoor, maar geruggesteund door de technologische kennis en investeringskracht van EY Law’s globale netwerk. Daardoor kunnen we eersteklas legal tech inzetten en weten we tech-savvy juristen aan te trekken. Voor een gemiddeld advocatenkantoor is dat financieel veel lastiger. Ik vraag me weleens af of ze, met de huidige snelheid van digitalisering, niet minder relevant worden als ze nu geen stappen maken.”
Toch zijn er tussen de Big Four en de advocatuur ook gelijkenissen op het vlak van legal tech. Zo lijkt in Nederland, bij EY en KPMG, legal tech ook in dienst te staan van het juridisch inhoudelijk werk. Het is belangrijk om daarbij een kanttekening te plaatsen: EY en KPMG brengen in ons land hun juridisch werk namelijk onder bij respectievelijk HVG Law en Meijburg & Co. Deze kantoren zijn aparte entiteiten en verrichten traditioneel juridisch werk, als advocaten en notarissen.
Enigszins sceptisch
Jan Padberg is managing partner bij HVG Law. Hij legt geduldig uit dat zijn kantoor een alliantie heeft met EY Tax en EY Law. Vanuit die samenwerking legt HVG Law zich toe op legal tech. Hij
Bij Meijburg & Co is de situatie soortgelijk: vooral door de alliantie met KPMG staat legal tech op de agenda. Freerk Volders, partner bij Meijburg & Co, is enigszins sceptisch over al de tech-hosanna-verhalen, die van zijn Big
ADVOCATIE MAGAZINE I APRIL 2020
SDU
Freerk Volders – partner Meijburg & Co
‘Ik geloof niet dat legal tech ons werk overneemt. Antwoorden op juridische vragen zijn immers aard-, tijd- en plaatsgebonden’ Four-collega’s incluis. Op de vraag of Meijburg & Co eveneens de markt gaat ‘bestormen’ met legal tech, reageert hij dan ook grappend: “Nou, voorlopig staan wij nog aan de andere kant van de horizon!” Daarna vervolgt hij op serieuze toon: “Nee, zonder gekheid; ik weet dat KPMG grote bedragen investeert in legal tech, en dat het de toekomst is. Maar in de praktijk zetten we nog weinig spannende technologie in. Legal tech is bij ons vooral voor intern gebruik. Een extra tool om ons juridisch inhoudelijk werk beter en efficiënter te doen door het commodity werk te automatiseren. Bijvoorbeeld door auto-drafting van juridische documenten. Het is dus geen doel op zich.” Hoe kijkt Volders dan aan tegen de gevolgen van legal tech voor het tradi-
SDU
ADVOCATIE MAGAZINE I APRIL 2020
tionele juridische werk? “Dat de markt verandert door technologie: ja, daar kan ik inkomen, maar ik geloof niet dat legal tech ons werk overneemt. Antwoorden op juridische vragen zijn immers aard-, tijd- en plaatsgebonden. Ik kan tot verschillende oplossingen komen voor hetzelfde juridische probleem, afhankelijk van het type klant. Overigens is veel technologie nog niet honderd procent accuraat, waardoor de eindanalyse nog altijd bij een jurist ligt.” En de Big Four met hun legal tech-geweld? Zijn die een gevaar voor de advocatuur? “Wellicht. De Big Four, of gelieerde kantoren zoals wij, hebben het financiële voordeel en de kennisuitwisseling tussen verschillende disciplines. Hierdoor komen wij sneller in contact met goede technologie, die we kunnen inzetten bij opdrachten voor een klant.” Net zoals Padberg ziet Volders het automatiseren van de bulk vooral als een unique selling point; een manier om klanten aan zich te binden voor ander juridisch werk. “Misschien winnen we hierdoor op termijn klanten op de advocatuur, maar dat blijft koffiedik kijken.” Op een koude januari-avond klapt een advocaat haar laptop dicht in de Brabantse hoofdstad. Het is 18.00 uur en het is genoeg geweest voor vandaag. De vrouw blijft nog even mijmerend zitten. Ze kijkt om zich heen: er zijn minder mensen dan vroeger en het kantoor is kleiner dan voorheen. In 2020, vijftien jaar geleden, startte ze haar carrière in de advocatuur. “Man, wat is er veel veranderd,” piekert ze. Een hoop middelgrote kantoren gingen kopje onder. Ze hadden de legal tech-boot gemist. Gelukkig investeerde haar praktijk
55
ACHTERGROND
wel in technologie, afgekeken bij aan de Big Four-gelieerde kantoren. Het routinematige werk verdween, wat een aantal collega’s de kop kostte, maar de klanten waren tevreden met de verhoogde efficiëntie en kwamen op de proppen met nieuwe klussen. En zij? Ergens is ze niet ontevreden dat ze zich meer kan richten op de inhoud. Zelf als een soort robot honderden contracten scannen; daarvoor had ze toch niet gestudeerd? Ze staat op en pakt haar spullen. “It is what it is,” concludeert ze, en ze snelt naar huis.
Juridische processen digitaal verankeren In tegenstelling tot HVG Law en Meijburg & Co maken de juridische takken van PwC en Deloitte Legal integraal onderdeel uit van de organisatie. Piet Hein Meeter staat aan het roer bij Deloitte Legal en legt uit dat ze geen advocaten en notarissen in dienst hebben, maar louter juridische dienstverleners. Een bewuste keuze, volgens hem. “We hebben hiervoor gekozen omdat advocaten niet de winsten, omzetten en bedrijfsnaam mogen delen met bijvoorbeeld accountants. Wij vinden onze multidisciplinariteit echter belangrijk, en de huidige situatie vergemakkelijkt de samenwerking met de andere afdelingen van Deloitte.” Net als Zweers spreekt ook Meeter over een tweedeling: legal tech wordt ingezet voor interne processen óf extern voor de klant. Aan het eerstgenoemde doet Deloitte Legal een stuk minder, dat is meer voor de traditionele advocatuur, vindt hij. “Met technologie proberen wij bij onze klanten vooral juridische processen te verankeren in een digitale omgeving. Vaak doen we dat met bestaande softwareleveranciers, waarbij wij dan de
56
ACHTERGROND
en analyse van legal tech. Dat is feitelijk ook de kracht van juristen, niet procesverwerking.”
Een fragmenterende markt
Piet Hein Meeter - managing partner Deloitte Legal NSE
‘Naast specialistisch werk, blijven er ook altijd juristen nodig voor de interpretatie en analyse van legal tech’ boel toepassen en erover adviseren. Zo voorzien we bijvoorbeeld banken van de meest recente wetgeving door middel van scraping technology: het digitaal ophalen van informatie, rechtstreeks bij de bron.” In de concurrentiestrijd met de advocatuur merkte Deloitte dat deze inzet van technologie onderscheidend werkt. Meeter: “De advocatenkantoren hebben op dat vlak mogelijkheden laten liggen. Hun verdienmodel is eigenlijk gericht op inefficiëntie. Als werk in twee uur kan gebeuren, maar je krijgt ook uitbetaald voor tien, dan kies je voor dat laatste. De klant vraagt echter juist om efficiëntie en om méér dan enkel inhoudelijk werk. Ze verwachten een full-service model. Dat kunnen wij ze bieden.” Toch denkt ook Meeter dat er ruimte blijft voor de jurist: “Naast specialistisch werk, blijven er ook altijd juristen nodig voor de interpretatie
ADVOCATIE MAGAZINE I APRIL 2020
SDU
Jochen Blaffert – partner PwC Legal
Ook bij PwC Legal heeft niemand de advocatuurlijke of notariële status. De reden daartoe is volgens Jochen Blaffert, partner bij PwC Legal, eveneens de samenwerking met collega’s uit andere disciplines, onder dezelfde bedrijfsnaam. Die multidisciplinariteit noemt ook hij als een van de redenen van het legal tech-succes van PwC. “De technologische ontwikkelingen bij onze andere afdelingen gaan een stuk sneller en daar profiteren wij van. Datavisualisatie in dashboards is bij ons bijvoorbeeld heel normaal, terwijl dit helemaal niet zo algemeen omarmd is in de juridische sector.”
‘Ik denk dat advocatenkantoren vooral high endwerk gaan doen óf juist de kleinere opdrachten op zich nemen’
Er zijn echter ook overeenkomsten met de advocatuur. Zo zet ook PwC in op legal tech voor het verbeteren van interne processen, net zoals HVG Law en Meijburg & Co vooral om beter werk af te leveren. Toch ligt de focus bij PwC, net zoals bij Deloitte, voornamelijk op de inzet van legal tech voor het bedienen van de klanten. Blaffert verduidelijkt: “Bij grote due diligence-projecten gebruiken wij bijvoorbeeld wel kunstmatige intelligentie. Zo kunnen we met machine learning snel duizenden contracten analyseren, wat helpt om ons op het inhoudelijke werk te focussen. We bieden echter vooral legal tech-oplossingen richting de klant. Als bij een klant bijvoorbeeld bepaalde inefficiënties spelen, kunnen wij technologie aanbieden, van onszelf of een externe softwareleverancier, en helpen bij de implementatie.” Hoe ziet Blaffert dan de toekomst van de
advocatuur? Verdwijnt er een groot deel van het juridische werk door legal tech? De PwC’er begint te lachen: “Nou ja, ook ik denk dat de investeringsdrift in technologie daarom niet zo groot is op de Zuidas: hun verdienmodel is gebaseerd op het maken van uren. Wij spenderen juist grote bedragen aan legal tech om de efficiëntie te vergroten. Het gaat allemaal wat langzamer dan verwacht, maar ik vermoed dan ook dat in de toekomst de grote projecten en herstructureringen nog vaker bij de Big Four worden belegd. Wij hebben die processen allemaal weten te automatiseren.”
SDU
ADVOCATIE MAGAZINE I APRIL 2020
Welke rol ziet hij dan voor de jurist van de toekomst? Blaffert’s antwoord komt overeen met dat van Zweers: “Misschien zijn er inderdaad minder juristen nodig, maar in mijn ogen verschuift hun rol vooral én fragmenteert de markt. Zo
moet een PwC-jurist nu al een tech-profiel hebben; ze moeten de data kunnen analyseren en logisch presenteren aan de klant, dat wordt in de toekomst nog belangrijker. Daarnaast denk ik dat advocatenkantoren vooral high end-werk gaan doen óf juist de kleinere opdrachten op zich nemen. Het juridische werk wordt dus anders verdeeld.” December 2040, Amsterdam, de Zuidas. In een stalen toren bijt een wat oudere ervaren advocaat zich vast in een ingewikkeld juridisch vraagstuk. Hij is de trusted advisor van een grote klant en verantwoordelijk voor gedegen juridisch inhoudelijk advies. Het is al laat, 21.00 uur, en hij gaat naar buiten om een sigaretje te roken. Een nare, ouderwetse gewoonte, die hem tegenwoordig op veel afkeurende blikken komt te staan. Hij kijkt peinzend om zich heen: het aantal advocatenkantoren dat zich heeft gevestigd op de Zuidas is de afgelopen jaren enigszins geslonken. Want de juridische markt is veranderd. Door legal tech zijn er minder juristen nodig en bovendien doen ze ander werk. Legal service providers, zoals PwC, Deloitte, KPMG en EY, hebben geautomatiseerd wat ze konden automatiseren. Wat overblijft? Tech savvy-juristen met een analytisch oog, vooral werkzaam bij diezelfde Big Four-partijen, en inhoudelijk sterke rechtsgeleerden, werkzaam bij advocatenkantoren. Onder die laatste categorie valt hij. Zijn peuk gooit hij op de grond en drukt hij uit met de zool van zijn schoen. De gepokt en gemazelde advocaat loopt weer terug naar ingang van zijn kantoor. Voordat hij de drempel over stapt, kijkt hij nog een keer om, zich afvragend wat de toekomst nog meer zal brengen.
57