Pioniers blikken terug op 35 jaar radiotherapie

Luc Pannekoeke en Stefan Claes

Pioniers blikken terug

op 35 jaar radiotherapie

Op 1 mei – in volle coronaperiode - ging collega Stefan Claes op pensioen. Zijn hoofdverpleegkundige Luc Pannekoeke volgde op 1 september. Dat onze dienst radiotherapie tegenwoordig als ‘Center of Excellence’ bekend staat, is mede aan hun ondernemende geest te danken. Zelf zijn ze “vooral blij dat we die hele groei hebben mogen meemaken in een team dat altijd open stond voor vernieuwing.”

“Toen ik in 1985 op kobalttherapie begon, had ik twee collega’s, inclusief ons diensthoofd Urbain,” blikt Stefan terug. “Luc kwam er een jaar later bij. Mijn ouders begrepen niet dat ik op zo’n dienst wou werken. Het verdict ‘kanker’ voelde in die tijd aan als een doodsvonnis. We bestraalden zo’n 25 patiënten per dag. Intussen zijn dat er tussen 220 en 250 per dag, op 5 lineaire versnellers: 3 op campus Virga Jesse en 2 decentraal in ZOL.”

Grote stappen vooruit Met de komst van achtereenvolgens dr. Raps, dr. Bulens en de eerste ingenieur-fysicus breidde het aantal patiënten sterk uit. “We begonnen meer toe te spitsen op de combinatie chirurgie, kobalttherapie en chemotherapie om zo de best mogelijke behandeling aan te bieden”, vertelt Luc. “En met de komst van de eerste lineaire versnellers in 1994 konden we grote stappen vooruit zetten.” Lineaire versnellers – zeker de toestellen van vandaag – laten toe om veel gerichter te bestralen. “Je kan een hogere dosis aan de tumor toedienen en toch meer gezond weefsel sparen waardoor minder nevenwerkingen optreden. Hoe hoger de dosis bestraling, hoe meer succes. Ook de lineaire versnellers hebben intussen een hele evolutie doorgemaakt. Zo is bij onze huidige toestellen extra beeldvorming ingebouwd. Hiermee kan de houding van de patiënt in 6 dimensies gecorrigeerd worden om zeer precies te gaan bestralen.” Flexibel, ambitieus team Die grote evolutie doorheen de jaren vroeg veel flexibiliteit van het team. Stefan: “De technische aspecten van elk toestel onder de knie krijgen, als radiotherapieverpleegkundigen beelden leren interpreteren, …. Er kwam heel wat bijscholing bij kijken, ook op vlak van veiligheid. Maar we hebben altijd een super-enthousiast en ambitieus team gehad. Zet bij ons een nieuw toestel en de collega’s staan elkaar te verdringen om ermee te leren werken (lacht).”

Luc beaamt. “Maar hoewel het technische aspect belangrijk is, toch heeft de aandacht voor de patiënt altijd vooropgestaan. Kankerpatiënten hebben harde noten te kraken. Die aandacht voor de patiënt is dan ook cruciaal.”

We hebben vanuit de artsengroep altijd alle kansen gekregen.

Gesteund door artsen Luc en Stefan waren ook 30 jaar aangesloten bij de VVRO, de vereniging voor verpleegkundigen radiotherapie en oncologie. “De eerste jaren hebben we daar enorm veel geleerd van collega’s uit Leuven, Brugge, Brussel, ….” Daarna werden ze al snel zelf experten. “We zijn altijd nogal gretig geweest in het meedenken”, lacht Stefan. “En we hebben vanuit onze artsengroep ook altijd alle kansen gekregen om een ‘gouden standaard’ uit te werken vanuit een wetenschappelijke basis. Zat ons advies goed in elkaar, dan volgden al onze artsen de werkwijze die we voorstelden. Dat is echt wel uniek.”

Voortrekkersrol Dankzij deze manier van werken vervulde Jessa al snel een voortrekkersrol in tal van belangrijke projecten. “Luc werkte bijvoorbeeld mee aan het postgraduaat radiotherapie dat sinds 2000 erkend is. Hij schreef ook mee aan en deed de revisie van het boek dat in de basisopleiding oncologie in alle Hogescholen wordt gebruikt. Vanuit de expertise van Urbain op vlak van palliatieve zorg, waren we voorloper wat ‘ondersteunende therapie’ betreft en dit zowel op psychosociaal vlak als wat de behandeling van pijn en misselijkheid betreft.”

Referentiecentrum huidzorg Dankzij Stefan werd het LOC dan weer hét referentiecentrum rond huidzorg. “Zelfs vanuit de universitaire centra verwijzen ze vertegenwoordigers van nieuwe producten voor huidzorg naar ons. Daar zijn we best wel fier op”, lacht Luc. “Stefan heeft een wetenschappelijk onderbouwd huidverzorgingsprotocol opgemaakt dat via de VVRO ook naar andere centra is uitgerold. Het protocol focust zowel op preventie als op therapie.” Ook het voorkomen van vaginale verklevingen werd door Jessa op de agenda gezet. “Op dat vlak was de komst van Kristel Mulders voor ons een zegen. Elke gynaecologische patiënt wordt bij ons gezien door een seksuoloog.”

Kwaliteit en patiëntveiligheid avant la lettre Luc en Stefan waren op alle vlakken leergierig. Luc: "We hoorden dat ze in Maastricht incidenten en bijna-incidenten via het Prismaprincipe analyseerden, classificeerden en erover communiceerden. Wij naar Maastricht! Een hele tijd voordat JessAlert gelanceerd werd, hadden we op radiotherapie al een eigen systeem met ICT ontwikkeld. We kregen zo’n 100 meldingen per maand, die Stefan analyseerde. We brachten in kaart en trokken er lessen uit, alles overgoten met een ‘no blame’ saus. Dat werkte echt, mensen vertrouwden ons systeem.” Daarnaast begonnen ze ook procedures uit te schrijven. Dat loonde. “Bij onze eerste externe audit in 2011 kregen we meteen het label Center of Excellence! Maar het werk is nog niet af, hoor. Ook nu lopen er nog heel mooie projecten zoals ‘mondzorg’ en ‘quality cancer support’ naar de thuiszorg toe.” Tandem Je voelt bij Luc en Stefan de warmte naar het team en naar elkaar toe. “We kregen veel waardering, ook van de artsen. Ik ben heel dankbaar dat ik de ruimte heb gekregen om te werken rond patiëntveiligheidsprojecten en procedures”, vertelt Stefan. “En ik ben blij dat ik die hele groei heb mogen meemaken in zo’n enthousiast team dat altijd open stond voor vernieuwingen”, voegt Luc eraan toe. “Stefan en ik werkten als een tandem. Je kan wel zeggen dat we meer tijd met elkaar hebben doorgebracht dan met onze vrouwen (lacht).”

Enkele sleutelmomenten

1985: Stefan muteert van ITE naar dienst kobalt therapie. Luc volgt in 1986. Diensthoofd is Urbain Vanspauwen, arts dr. Luc Coolens. Dr. Raps start in 1985. Eind jaren ’80: dr. Bulens en de eerste ingenieur fysicus starten. 1991: Luc neemt de fakkel als diensthoofd over van Urbain Vanspauwen, die kiest voor een andere uitdaging. 1994: twee lineaire versnellers nemen de plaats in van kobalttherapie, in 2000 volgt een derde lineaire versneller. Eind 2001: vzw LOC wordt opgericht vanuit associatie artsen Virga Jessa, Salvator, ZOL. Oktober 2017: eerste decentrale lineaire versneller in ZOL, al snel volgt een tweede. Collega’s van ZOL lopen van 2005 tot 2007 mee in ons ziekenhuis voor opleiding. De collega’s van Jessa en ZOL functioneren als één team.

Dankwoord collega’s

Beste Luc en Stefan, Dankzij jullie is de dienst radiotherapie uitgegroeid tot een Center Of Excellence met vooral veel aandacht voor kwaliteit en het welzijn van de patiënt. Vanuit het hele team een welgemeende dank voor het vertrouwen, de inzet, de steun en de waardering!