Lingua Latina. Pars I. Familia Romana by José María Alegre

HANS H. 0RBERG

LINGVA LATINA PER SE ILLVSTRATA

PARSI

FAMILIA ROMANA

DOMVS LATINA ANNOMMIII

LJNGVA LATINA PER SE Ill.VSTRATA PARS 1: FAMILIA ROMANA

© Hans R l/lrberg 1991 Omnia ploprictalis iwa reservantur Ex officina typ<>grnphica SpecioJ-TryI:J:eriet Vibor.f anno 1991 el, palIeis cor=tis, 1996, 1997. \998, 1999.2001. 2002. 2003 Imagines delineavil Par Lawitzen ISBN 87-9970\6-5-0

LINGVA LATINA PER SE Ill.VSTRATA PARS 1: FAMILIA ROMANA PARS D: ROMA AEIERNA INDICES COlLOQVIA PERSONARVM EXERClI1A lATINA 1 & D GRAMMATICA lATINA

Fu.vrvS: AMPIIrt'RYO CAESAR: DE BEU.O GAlllCO PE1'RON1VS: CENA 'IRIMALCHIONJS

Domos Latina, Sfwwangen 7 DK-8500 GrellQQ, Danla Clberg@Iingua-Iatina.dk

LINGVA LATINA PER SE ILLVSTRATA I FAMILIA ROMANA

UNGVA LATINA PER SE ll.LVS1RATA PARS 1: FAMILIA ROMANA

Ex oflicina l)']lOgnlphica Special-Trykkriel Viborg anno 1991 el, pauciscorrectis. 1996. 1997, 1998.1999.2001, 2002, 2003 Imagines delineavit Peer Lauritzen ISBN 87-997016-5-0

LINGVA LATINA PER SE ll.LVSTRATA PARS 1: FAMlllA ROMANA PARS D: ROMA AETERNA INDICES

COILOQVIA PERSONARVM EXERCITIA lATINA 1 & D GRAMMATlCA lATINA

PlAVlVS: AMPHflRYO CAESAR: DE BElLO GALLICO PETRONNS: CENA TR\MALClIIONIS

Domus Latina, S/wwangen 7 DK-8500 Grenaa. Dania orberg@lingua-latina.dk

LINGVA LATINA PER SE ILLVSTRATA I FAMILIA ROMANA

INDEX CAPITVLORVM pagina

Cap. 1. IMPERlVM ROMANVM . • . . • • • • • • . . . . . . . . . . LITrERAE ET NVMERI . . • . . . . • . . . . . . . . . . . . 11. FAMILIA ROMANA . . . . . . . . • . . . . . • . . . . . . .. LIBER TVVS LATINVS . . . . . . • . . . . • . . . . . . . .. III. PVER IMPROBVS . . . . . . . • . . . . . . • . . • . . . • . . IV. DOMINVS ET SERVI . . . . . . . • . . . . . . . . . . . . . . V. VILLA ET HORTVS . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . .. VI. VIA LATINA . . . . . . . . .. .. . • . . .. .. . • .. . . .. VII. PVELLA ET ROSA . . . . . . . . . . . . . . . . . • . . . . .. VIII. TABERNA ROMANA IX. PASTOR ET OVES . . . . . • . . . . . • . . . . . . . . • . . . X. BESTIAE ET HOMINES . . . . . . . . . . . . . . . . • . . . XI. CORPVS HVMANVM . . . . . . . . . . . • • • . • . • • . .. XII. MILES ROMANVS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • . .. XIII. ANNVS ET MENSES _ • . • . .. XIV. NOVVS DIES . . . . . . . . . . . . . • . • . • • . • • . • . . . XV. MAGISTER ET DISCIPVLI . . • . • . • • . . • . . . . . . .. XVI. TEMPESTAS. . . . . . . . . . . . . . . . • . . . . • . . . . .. XVII. NVMERI DIFFICILES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. XVIII. LITIERAE LATINAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. XIX. MARITVS ET VXOR . . . . . . . . . . . • . . • • • • . • . .. XX. PARENTES XXI. PVGNA DISCIPVLORVM . . . . . . • . . . . . . . . . . . .. XXII. CAVE CANEM . . . . . . . . . . . . . . . . • . • . • . • . . .. XXIII. EPISTVLA MAGISTRI . . . . . . . . . . . . . . . . . . • • •• XXIV. PVER AEGROTVS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. xxv. THESEVS ET MINOTAVRVS • . . . • . . . . . . . . . . . . XXVI. DAEDALVS ET ICARVS XXVII. RES RVSTICAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. XXVIII. PERICVLA MARIS . . . . • . . • . • • • . . . • . . . . . . .. XXIX. NAVIGARE NECESSE EST . . . . . . . . . . . . . . . . . •• XXX. CONVIVIVM XXXI. INTER POCVLA . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXXII. CLASSIS ROMANA . . . . . . . . . . . . . . . . . • . . . . . XXXIII. EXERC1TVS ROMANVS . . . . . . • . . • . . . . • . . . .. XXXIV. DE ARTE POETICA . . . . . . . . . . . . • . . . . • . . . .. XXXV. ARS GRAMMATICA . . . . . . . . . • • • . • . • . . . . . .. TABVLA DECLINATIONVM . . . . . . . . . . . . . . . . .. KALENDARIVM ROMANVM . . . . . . . . . . . . . . . .. INDEX VOCABVLORVM . . . . . . . . . . . . • . . . . . .. INDEX GRAMMATICVS . . . . . . . • • • • • . • . . . . . .

7 9 13 16 19 26 32 41 48 54 63 69 77 85 95 103 110 118 126 135 145 154 163 172 179 187 195 203 211 222 232 242 251 261 273 284 296 307 312 313 326

IMPERlVM ROMANVM Oceanus

Atlanticus

Hispania

ASIA

Syria ,,

, ,,

A:abia "

Acy;y '"

.--- .

,-'

CAP. 1

CAPITVLVM PRIMVM

~~-~¿ .. .

- %.:

..~:c::-,,·~:---:,--------.-_c---------.. .. ~=

- Insula

•

lo • :-!-

nuvius

IMPERIVM ROMANVM 1 Roma in Italia esto Italia in EurOpa esl. Graecia

in Eu-

ropa esto Italia et Graecia in Europa sunt. Hispania quoque in Europa esto Hispiinia

Italia et Graecia in

"_lid

esl SUIU:

"alía in Europa al;

ba1ia e' Graecia in

Europa sunt. S

-a .<1.IlaIia..•

Europa SIDJl

Aegyprus in Europa non est, Aegyprus in África esto GaIlia nOn in África est, GaIlia est in Europa. Syrla nOn est in EurOpa, sed in Asia. Arabia quoque in Asia esto Syrla et Arabia in Asia sunt. Genniinia non in Asia, sed in Europa esto Britannia quoque in Europa esto Germa-

tO nia et Britannia sunt in Europa. Estne GaIlia in Europa? GaIlia in Europa esto Estne ROma in GaIIia? ROma in Gallia nOn esto Ubi est ROma?

<SI-ne••• ? -De z:: •••

Roma est in Italia. Ubi eS! Italia? Italia in Europa esto Ubi sunt GaIlia

Hispiinia? GaIIia et Hispania in Eu-

15 ropa SURt.

Estne Nilus in Eurtipii? Nilus in Europa nOn esto Ubi est Nilus? Nilus in África esto Rhenus ubi est? Rhenus est in Germiiniíi. Nilus fiuvius esto Rhenus fiuvius esto

CAP.!

-us -i: Nnus tluvius est; NIlus et Rhenus t1uvii sunl

NIlus et Rhenus fluvíi sumo Danuvius quoque fluvius . esto Rhenus et Danuvius sunt fluvii in Germanía. Tibe- 20 ris fluvius in Italia esto NUus fluvius magnus esto Tiberis non est fluvius 11

parvus +-+ magnus

magnus, Tiberis fluvius parvus esto Rhenus non est flu-

fluvius magnuslparvus

vius parvus, sed fluvius rnagnus. NUus et Rhenus non

Ouvii magnilparv¡

fluvíi parvi, sed fluvii magni sumo Danuvius quoque 25 fiuvius rnagnus esto

-a -tl8: Corsica insula esti

Come. el Sardioi. Insulae sunt insula II1llgl1<l/parva

insulae magnaelparvae

Corsica insula esto Corsica et Sardinia et Sicilia insulae sum. Britannia quoque insula esto Italia insula non esto Sicilia insula magna esto Melita est insula parva. Britannia non insula parva, sed insula magna esto Sicilia 30 et Sardinia non insulae parvae, sed insulae magnae sunt.

-um -<l:

Brundisium oppidum

Brundisium oppidum esto Brundisium et Tusculum

est;

oppida sunt. Sparta quoque oppidum esto Brundisium

Bmndisium el1llsculum oppida sunl

est oppidum magnum. T"usculum oppidum parvum esto 35

oppidum magouml

Delphi quoque oppidum parvum esto llisculum et

parvum oppida magnalparva

Delphi non oppida magna, sed oppida parva sunt. Ubi est Sparta? Sparta est in Graecia. Sparta est

Graecus -a-um

oppidum Graecum. Sparta et Delphi oppida Graeca sunt. rusculum non oppidum Graecum, sed oppidum 40

R6m.inus -a -um <Roma

Romanum esto rusculum et Brundisium sunt oppida Romana. Sardinia insula Romana esto Creta, Rhodus,

Naxus, Samos, Chios, Lesbos, 1emnos, Euboea sunt insulae Graecae. In Graecili multae insulae sunt. In Italia et in Graecili sunt multa oppida. In Gallia et in Ger-

CAP. 1

mania multI sunt flUvll. Sunme multI fluvii et multa oppida in Arabia? In Arabia non multI, sed pauci flUvll

sum-ne... ? pauc1-ae.¡¡ ++ multI -k -3: multüpaucí fluvii, multaelpaucae insulae,

sunt et pauea oppida.

mullalpauca oppida

Num Creta oppidum est? Creta oppidum non est! so Quid est Creta? Creta msula esto Num Sparta msula est? Sparta non est msula! Quid est Sparta? Sparta oppidum

mon Cr~ta...est? = Cst-ne Creta... ? . mon.•.. ... non...: nwn Roma in Graecii est? Roma in Graecii nQn es(

esto Rhenus quid est? Rhenus est rnagnus fluvius. Num iiceanus Atlanticus parvus est? Non parvus, sed rnagnus est oceanus.

Ubi est imperium Romanum? Imperium Romanum est in Europa, in Asia, in Africa. Hispiinia et Syria et Aegyptus provinciae Rómanae sunt. Germania non est provincia Romana: Germania in imperio Romano non

-um-c: imperium ROminum m imperio ROmanO

est. Sed Gallia et Britannia sunt provinciae Romanae. 60

In imperio Romano multae sunt provinciae. Magnum est imperium Romanum!

/// LITTERAE ET NVMERI 1

numeñ sunt.

11I

quoque numerus esto

numeñ ROmalÜ sunt. 1 et 65

= ÜDus(l) ,,= duo(l) 11I = tres (3) 1

1, 11, 11I

sunt parv¡ numeñ. CO

C1:>(M) = mille(IOOO)

rnagnus numerus est. A

B Iiuerae

sunt.

quoque Iiuera est.

A, B, C

sunt

tres Iiuerae. A est Iiuera pñma (1), B liltera secunda (11),

A= ·i~ B = ·bC'

e:;;; 'ce' ui!s = III (3)

CAP.I

r = 4gllJIllIla' LatInus -8 -um ... ROminus

D'" cele' b = "delta'

e linera tertia (m). r linera Graeca esto e est linera Latina. e et

linerae LatInae sunt. r et

sum linerae 70

Graecae.

Fluvius et oppidum vocabula latina sumo Ubi quoque voclbulum: in voclibultl capilulum pñmum (cap. 1): in capilultl primO rru1le - ct::>/M (1000) &eX = Vt(6)

vocabulum Latinum esto In vocabulo ubi sum trés linerae. In capitulo prImo mme vocabula sum. In voc8bulo insula sex linerae et tres syUabae sum: syUaba pñma in-, secunda -SU-, tertia -la. In vocabulo 75

ünus -. -um = 1 (1)

nOn sum tres linerae et Ona syUaba.

Quid est m? m numerus Románus esto r quid est? r linera Graeca esto Num e linera Graeca est? Non linera Graeca, sed linera Latina est C. Esme

B linera

pñrna? B

non linera pñma, sed secunda esto Quid est nOn? NOn 80 est vocabulum Latinum. NOn, sed, magnus,

numenIS

vo-

cabula latina sunt. Vociibulum quoque vocabulum Latinum est!

(numeros) singuliris: 1; pliirilis: ti, t1t .••

fluvius rnagnus fluvil magnf

-us -i exemplum exempl.

JnSllla magna

Jnsulaemagnae

GRAMMATICA LATINA Singuliiris el plarlilis

[A] Nllus fluvius magous est. Nllus el Rhenus fluvit magot sunl. 'Fluvius' singuliiris esl. 'Fluvii' plüralis esto Singuliiriso -USo Plüriilis: -t. Exemplum: numerus, numeñ. 90 I parvus numerus esto I el 11 parvi numeñ sumo [B] Corsica insula magna est Corsica el Sardinia insulae magnae sumo 'lnsula' singuliiris esto 'insulae' plüriilis esl. Singu1iiris: -a. Plüriilis: -ae. 95

CAP. I

Exempla: linera, litterae; provincia, próvinciae. A linera Latina est. A et B linerae Latinae sunt. Gallia est próvincia ROmAna. Gallia el Hisplnia próvinciae ROm8nae sunt.

100 [q Brundisium oppidum magnum est. Brundisium el Sporta oppida magna sunt. 'Oppidum' singu1iris esto 'Oppida' plürilis esto Singu1iris: -um. Plüralis: -<l. Exempla: vocilbulum, vocabula; exemplum, exempla. lOS Littera est vociibulum Latinum, nOn Graecum. Littera et numerus non vocilbula Graeca, sed Latina sunt. PENSVMA Nilus fluvi- esto Nllus el Rhenus fluvi- - . Crt!ta insul- - . Creta et Rhodus insu1- sunt. Brundisium oppid- - . Brundisium et Tusculum oppid- -. Rbenus fluvi- mago- esto Tiberis est fluvi- parv-. Rhenus et Danuvius non fluví- parv-, sed fluvi- mago- sunt. Sardínia insul- mago- est. Melita insul- parv- esto Sardinia el Sicilia nOn insu1- parv-, sed insul- mago- sunt. Brundisium nOn oppid- parv-, sed oppid- mago- esto 1tIsculum et Delphi non oppid- mago-, sed oppid- parv- sunt. Creta insul- Graec- esto Lesbos et Chios el Naxus sunt insul- Graec-. In Graeciii mult- insul- sum. In Galliii sunt mult- fluví-. In ltaliil mult- oppid- sunt. In Arabia sunt pauc- fluvi- et pauc- oppid-. A el B liner- Latin- sunt. e quoque liner- Latin- esto Mulú el paw;i vocabuI- Latin-- sunt. Ubi quoque vociibul- Latinesto I et 11 numer- Rómiin- sunt. 111 quoque numer- ROmanest.

PENSVMB Sicilia - esto Italia insula - esto Rbenus - esto Brundisium - esto Sicilia et Sardinia - magnae sunt. Melita insulaesto Britannia nOn - parva, sed - - esto Brundisium non-

oppidum magnJUIl opptda magna

..... ....

pensum

pensa

IOOIbuIa:

fluvius insula oppidum 6ceanus

imperiwn prOvincia

numeros linera vocibulwn

CAP. I

capitulum syIIaba exemplum pblSum rNgnUS

parvus Graews

Ri\mlnus Lallnus multl paue] Onu,

magnum esto EsI- Brwxlisium in Graeciá? Brundisium - es! in Graeciá, - in Italia. - est Spana? Spana est in Graeciá: Spana oppidum - esto Delphi - oppidum Grae· cum esto Euboea, Naxus, Lesbos, Chíos - Graecae sunt. In Graeciá sunl - insulae. Quid est III? 111 - est. - es! A? A linera esto A, B, e LatInae sunt. - r lillera LatIna est? r -linera - , sed linera - es!. ¡mula - LatInum est. - , sed -

duo "lo

sex

PENSVMC

mlI1e

Ubi es! Roma? Estne Spana in ltaliá? Ubi est Italia? Ubi sunt Syria el Arabia? Esme Aegyptus in Asia? Ubi sunt Spana el Delphí? Ubi est Brundisium? Quid es! Brwxlisium? Num Creta oppidum est? Estne Britannia insula parva? Quid est Tiberis? Quid est D? Num '" lillera LatIna est? Estne n magnus numerus?

prlmus sccundus

...

tertius

sum

in el

sed nOn

qooque

·ne? ubi? num? quid? grammatica

singularis p1Clri1is

CAP. JI

CAPITVLVM SECVNDVM

FAMILIA ROMANA I

Iolius vir Romiinus esto Aemilia f"emina Romana esto Miircus est puer Romanus. QuIntus quoque puer ROmiinus esto IOlia est puella Romana.

onuS(I) vir duo (JI) viri

unuspuer duopueri

Miircus et QuIntus non viri, sed pueñ sumo Viñ sum 5 100ius et Médus et Diivus. Aemilia et Delia et Syra sunt

ierninae. Estne Iemina Iülia? Non iernina, sed parva pueUa est IOlia. IOlius, Aemilia, Miircus, Quimus, JOlia, Syra, Diivus, Delia Médusque sunt familia Romana. 100ius pater 10

esto Aernilia est matero lolius pater Miirci et Quinti esto lülius pater lüliae quoque esto Aemilia est mater Miirci el Quinti el lüliae. Miircus filius 100il esto Miircus filius Aemiliae esto QUlnlUS quoque filius 100il et Aemiliae esto JOlia eSl filia IOIii et Aemiliae.

Quis est Miircus? Miircus puer Romiinus esto Quis pater Miirci est? lolius pater Miirci esto Quae es( miiter

~uc

= el - : Medus-que

=etMedus

1000us paJer

Oll

Aemilia miicer

Marcus QuIntus lülia filius

fi/ius

filia

quis?quae? qui, es! MArcus? qutU est Jülia? quis est pater Mird? quae est malee Mirci?

CAP. U

Marci? Mater Marcl est Aemilia. Quae est lülia? lülia est puella Romana. Quae mater lüliae est? Aemilia mater lüliae esto Pater lüliae est lülius. Iülia filia lüli¡ esto qui?

qui sUDt filn!

QuI sunt f¡)j¡ Iülil? FiIiI lüli¡ sunt Marcus et QuIntus. 20

IOlia-que

Mareus, QuIntus lüliaque sunt tres lIbeñ. Ubeñ sunt

filiae-que

fili¡ filiaeque. Marcus et Quintus et lülia sunt llbeñ lüliI

duo - 11 (2)

et Aemiliae. In familia lüliI sunt tres IIbeñ: duo filiI et Una filia. Estne Medus filius Iülil? Medus filius Iülii non est,

Medus est servus lülii. lülius dominus Medi esto lülius dominus serv¡ est. Davus quoque servus esto Medus et Davus duo serv¡ sunt. lülius est dominus Med¡ et Davi. Iülius dominus servorum est et pater liberorum. Estne Delia filia Aemiliae? Delia non est filia Aemi- 30 liae, Delia ancilla Aemiliae esto Aemilia domina Deliae duo duae duo:

duoservi duae ancil1ae duooppida cuius? lolif~ Aemiliae

esto Aemilia domina ancillae esto Syra quoque aneilla esto Delia et Syra duae ancillae sunt. Aemilia domina ancilIarum esto Cuius servus est Davus? Davus servus lülii esto Cuius 35 aneilla est Syra? Syra est ancilla Aemiliae.

quot? 1, 11. 111 ... quot filii? quol filiae? quoloppida? <entum

e (100)

Quot libeñ sunt in familia? In familia lülil sunt tres I¡beñ. Quot f¡)j¡ et quot filiae? Duo filil et üna filia. Quot servi sunt in familia? In familia sunt centum servi. In familia lülil sunt multr servi, pauel liberi. lülius est dominus multorum servorum. 'Duo' et 'tres' numeñ sunt. 'Centum' quoque numerus esto Numerus servorum est centum. Numerus libe-

CAP. U

rorum est tres. Centum est magnus numerus. Tres par45 vus numerus esto Numerus servorum est magnus. Nu-

merus liberorum parvus esto In familiii Iülii magnus

magnus numerus serv6-

numerus servorum, parvus numerus Itóerorum esto

ruro = multi servi parvusnumeruslIber6-

Medus servus Graeeus esto Delia est ancilla Graeea. In familiii Iülil sunt multi serv! Graeei multaeque aneil-

rum = paudlIberI multac-que

SO lae Graecae. Estne Aemilia temina Graeea? Aemilia non est remina Graeca, sed Romiina. Iülius non vir Graecus, sed Romiinus esto Spana oppidum Graeeum esto Sparta, Delphi rusculumque tria oppida sunt: duo oppida Graeca et ünum 5S oppidum Romiinum. In

Graeciii et in Italiii magnus nu-

ues Iris: tris libeñ

tris linerae uiaoppida

merus oppidorum esto In Galliii est magnus numerus

magnus numerus oppidórum = multa oppida magnusnumerusfluvi-

fluviorum. Fluvii Galliae magn! SUnl. Miignine sunt flu-

magni-ne

6rum = multi fluvii

vii Africae? In Africii ünus fluvius magnus est: Nilus;

celeri fluvil Africae parvi sunt. Sunme magnae insulae

ceteri -ae-8

Graecae? Creta et Euboea duae insulae magnae

C..omeliu8

ceterae insulae Graeeae lfI

SUnl

SUnl;

parvae. -

Quis est Cornelius? Cornelius dominus Romiinus esto Iülius el Comelius duo domíni Romiinl sumo Medus non esl servus Comelii. Medus servus Iülii esto

Cornelius: "Cuius servus est Medus?" Iülius: "Medus servus meus est." Cornelius: "Estne Diivus servus tuus?" Iülius: "Diivus quoque servus meus esto Servi mei sunt Medus et Diivus et eeteri multL."

7{)

lllCUli

·a -um

lUus -a -um

Cornelius: "Estne Delia aneilla !Ua?"

CAP. 11

lülius: "Delia est ancilla mea, et Syra quoque ancilla mea esto Ancillae meae sunt Delia et Syra et ceterae multae. Familia mea magna est." Comelius: ''Quot servi sunt in familia tua?" lülius: "In familiii mea sunt centum servi."

Comelius: ''Quid?'' Iülius: "Numerus servorum meorum est centum." Comelius: "Centum servil Magnus est numerus servorum tuorum!"

ecee doo libñ--+

üDusliber duo libri

LIBER TVVS LATINVS

novus -8 -urn +-+

Ecce duo libñ LatiIü: liber antiquus et liber novus.

amiquU8 ~a -um

UNGVA LATINA

est pñmus liber tuus Latinus. Titulus

libñ tuJ est 'UNGVA LATINA'. Liber tuus non antiquus, sed novus esto In LINGVA LATINA sunt multae pliginae et multa capi- ss rula: capitulum pñmum, secundum, tertium, cetern. 'IMPERIVM ROMANVM'

capituli secundi est pagina

est titulus capituli primi. Tirulus

'FAMILIA ROMANA'.

In capitulo se-

cundo sunt sex paginae. In pagina pñma capituli secundi multa vocabula nova sunt: vir, jbnina, puer, pu- 90

elkJ, familia, cetera. Numerus voeabulorum Latinorum magnus est! 16

CAP. 11

GRAMMATICA LATINA M ascuunum, jemininum, neutrnm 95 [A] 'Servus' es! vocabuIum mascuHnum. [B] 'Ancilla' es! vociibulum feminjnum. [C] 'Oppidum' est vocabulum neu trum. Exempla: [A] Vocabula masculina: ñlius, dominus, puer, Vil; fluvius, lOO oceanus, numerus, liber, titulus. Masculinum: -us (-r). [B] Vocibula teminina: temina, pueHa, filia, domina; insula, provincia, linera, familia, pagina. Femininum: -a.

[e] Vocabula neutra: oppidum, imperium, vocabulum, capi-

masculinom (m) < mastulus = vir femininum (j) < remina = non m,

neutrum (n)

non! -us

-wn

tulum, exernplum, pensum. Neutrum: -ton. 105

Gene!ivus [A] Masculinum: liilius dominus servi (Diivi) esto liilius dominus servarum (Davi et Medi) esl.

'Serví' genetivus esto ·Servórum' quoque genetivus est. 110 'Servr genetivus singularis est. 'Servórum' est genetivns plüriilis. Genetivus: singularis -i, pliiriilis -o7U17l. lB] Femininum: Aemilia domina aneillae (Syrae) esto Aemilia domina ancillarnm (Syrae et Deliae) esl115 'Ancillae' geneüvus singu1aris est. 'Ancillarum' est genetivus pliiralis. Genetjvus: singularis -ae, pliiralis -arum. [C] Neutrum:

est prima linera vocabuli 'dominus'. Numerus vociibulórnm magous esto 120 'VocabuIf genetivus singularis esto 'Vociibulórnm' est genetivus pluraüs. Genetivus: singularis -i, plüralis -orum. D

genetiws (gen)

servi" servDrum

-i

-mum

ancillae

ancillarnm -.ae -iirum

vocabuli vocabulOrum -i -Orum

PENSVMA Marcus fili- liilii esto lidia fili- liilii esto liilius es! vir Roman-o Aemilia remin- Roman- esto liilius domin-, Aemilia domin- esto MMus serv- Graee- est, Delia est ancill-

CAP. 11

lOOlbu/a 7IOIJQ: vir Rmina puer puella

familia pater rniter

mius filia libeñ llerV\lS

dominus ancilla

domina liber titulus pagina

Graec-. Sparta oppid- Graec- esto lülius pater Miirc- esto Marcus est filius Iüli- et Aemili-. Medus servus luli- esto lülius est dominus serv--o Itllius dominus Med-- et Div- esto lülius dominus serv- esto Nurnerus serv- magnus esto Delia est ancilla Aemili-: AemiIia domina ancill- esto Aemilia domina Deli- et Syr- esto Aemilia domina ancill- esto In familiA Iüli- est magnus nurnerus servet ancill-. Aemilia mater Marc- et Quint- et Iüli- esto Mircus, QuIntus lüliaque sunt liberi lüli- et Aemili-. Numerus liber- est tres. Nurnerus serv- est centum. In pAgina primA capitul- secund- multa vocabula nova sunt. Numerus capitul- non parvus esto

antiquus

noyos ceteri

meus lUUS

centum duae

tria

-que quis? qua.? qui? cuius? quOl?

masculinum temininum neutrum genetivus

PENSVMB Mircus - Romanus esto lülius - Romanus esto Aemilia est - Romana. lulius est - Marci et Quinti et Iüliae. In - lülil sunt tres -: duo - el üna - . - liberorum est Aemilla. - es! Davus? Divus est - lolii. lolius - Davi esto - est Syra? Syra - Aemiliae esto Aemilia est - Syrae. CorneIius: "- servi sunt in familia tua?" lülius: "In familia - sunt - (e) servi." Cornelius: "Familia - magna est!o 'UNGVA LATINA' es! timlus - tui Latini. PENSVMC Quis est QuÜlms? Qui sunt Medus et Divus? Mircusne quoque servus lülii est? Cuius filia est lülia? Quot liberi sunt in familia lülñ? Quot servi in familia sunt? Num Syra domina est? Quae est domina ancillirum? Estoe Cornelius vir Graecus? Num 'puella' vocabulum masculinum est?

CAP. 11I

CAPITVLVM TERTlVM

MARCVS

QVlNTVS

IVUA

.'-Íi""-'::!:

PVER IMPROBVS J

SCAENA PRIMA

scaena

Persenae: IüIia, Marcus, Quimus. Imia cantat: "Lalla." Imia laeta esto Marcus: "St!" Miircus laetus non esto 5

Imia cantat: "LalIa, lalIa." Miircus: "Ssst!" Marcus iriitus esto Iülia cantat: "Lalla, lalIa, lalla." Miircus Iüliam pulsat. Iam Imia non cantat, sed plorat: "Uhuhü!"

Mircus lülimn pulsat

Miircus ñdet: "Hahahae!" Imia p!Orat Mircusooet QulnlUS Mircum videl

Mireus Qulnt... nOn videt

Quintus Miircum videt. Marcus non videt Quintum. Quintus: "Quid? Miircus puellam pulsat - et ridet!" 19

CAP. 111

QuinlUS iliilUS esl el Marcurn pulsal! Iarn non ñdel Marcus. Marcus iralUS pulsal Quimurn. Iülia: "Ubi est mater?" Iülia Aemiliarn non videt.

Iülia Aemiliarn vocat: "Mater! Marcus Quinturn pulsat!" Quin'us Mircum pulsa.

mamma = mller

Marcus (iralUs): "St!" Marcus Iüliam pulsat. Iülia plorat et Aemiliam vocat: "Mamma! Marn-ma! Marcus me pulsa!!"

Aemilia venit.

Mlrcus Quin."", pulsa.

lülia Aemiliam vocat Aemilia venit

SCAENA SECVNDA

Persñnae: Aemilia, [ülia, Mtircus, QuinlUS. Aemilia imerrogat: "Quis me vocat?" interrogat ..... respondet Cfir•.. ? ... quia

...

""'" : IOliam

Quimus respondet: "Iülia te vocat."

Aemilia Quintum interrogat: "Cür lülia plorat?" QuinlUs respondet: "Iülia plorat, quia Marcus earn pulsat." Aemilia: "Quid? Puer parvarn puellam pulsat? Fü! Cür Marcus Iüliarn pulsat?" QuinlUs: "Quia Iülia cantat." Aemilia:

im-probus -&-um ..... probus -8 -um

"0 lülia, mea parva filia! Marcus puer pro-

bus non est; Marcus est puer improbus!"

CAP.III

QuinlUs: "Iülia puella proba est." 35

Aemilia QuinlUm interrogat: "Ubi es! Iülius? Cür

cür /ülius nOO venil?

non venit?" Aemilia lülium non videt. Respondet Mareus: "Pater dormit." Quintus: "Mliter non te, sed me interrogat!" Aemilia: "St, pueñ! Ubi est pater?" 40

Quintus: "Pater non me est, sed Mlireus me est." QuinlUS lülium vocat: "Pater! Pa-ter!" tQlios donnil

~~~~:J Quintus lüliwn vocal

Iülius Quinturn non audit neque venit. Cür lülius Quintum non audit? lülius eum non audit, quia dormito Mlireus: "Hahae! Pater dormit neque te audit." 45

ne-que = et nOn (ne- ~ lIÓn)

eum : Quinrum / ülius donnil

Aemilia: "Fü, puer!" Aemilia irlita esl. Miiter filium verberat: tUX13X, tuxtax... Mlircus plorat: "Uhuhü!" lülius eum audito lam nón dormit patero

verberat = pu1sat et pulsal ('IUX-lax')

eum: Mireum

VHV

CAP. III

SCAENA TERTIA

11/

Perronae: Iülius, Aemilia, Iülia, Miircus, Quinlus.

Quintus: "Pater venit." Aemilia Quintum non audit, quia Marcus plorat. euIIHIue = el eum (: Quintum)

eum:Mircum

Iülius Quintum videt eumque interrogat: "Cür Miircus plorat?" Quintus respondet: "Miircus plorat, quia miiter eum 55 verberat." Iülius: "Sed cür miiter Mareum verberat?"

miUer MArcum verberat, quia Marcus puer improbusest

Quintus: "Miircum verberat, quia puer improbus esto Miireus parvam puellam pulsat!" Iülia: "Mamma! Pater me est." Aemilia Iülium videt.

Aemilia: "Tuus Miireus filius improbus est!" Iülius: "Fü, puer! Puer probus non pulsat puellam. Puer qui parvam puellam pulsat improbus estl" Iülius iriitus puerum improbum verberat: tuxtax, tuxtax, tuxtax...

Miircus plorat. Quintus laetus est et ñdet. Iülia laeta lülia nOn laeta est

nOn est neque ñdet. Cür non laeta est Iülia? Non laeta est, quia Marcus plorat. Iülia est puella proba!

CAP. 111

Puer ñdel. Puella plOraI. Quis es! puer qui ñdel? 70 Puer qui ñdel esl Marcus. Quae esl puella quae p1oral?

qul qrMU

puer qulrld.. puella qrMU pIOn.

Puella quae ploral esl Iülia. Marens, qui puellam pulsal, puer improbus esl. Puella quam Marcus pulsal esl Iülia. lülia Aemiliam VOOII. Aemilia, quam Iülia vocal, maler liberorum esl. Aemi75 tia puerum verberal. Puer quem Aemilia verberal esl

quem

p u.r quem Aemi1ia

verberat

puella _

Mircos

pulsa.

Marcus.

Ollero vocal Quinrus? Quintus Iülium vocal.

Iülius,

quem Quinrus vocal, paler liberorum esl. Iülius Quin-

quem? lolium QuIn'um

tum non audil. Quem audil Iülius? Iülius Marcum 80

audil. Puer quem Iülius audil esl Marcus. Puella quae cantal laela esto Puella quae plOral non esl laeta. Puer qui puellam pulsal improbus esl!

GRAMMATICA LATINA NDmiIllilirJus el IUciMliIJus 85 [A) Masculinum. Mircus ñdel. QuInlUS Márcum pulsal. Marcus QuInlum pulsal. QuInlus plOral. lMircus' nominativus esto IMircum' accüsitivus esto 'QuinlUm' esl acciisiiüvus, 'QuInlus' nOminiiüvus. Nominaü90 vus: -us (-r). Acciisiiüvus: -11m. Exempla: lülius, liilium; filius, fi1ium; puer, puerum; eum. [B) FeminInum. lüIia cantal. Marcus IQliam pulsal. lülia Aerniliam vocal. Aemilia venil. 95 'Iülia, Aemilia' nOminaüvus esl. 'Iüliam, AerniIiam' accüsiidvus esto Nominaüvus: -Q. Acciisiiüvus: -amo Exempla: puella, puellam; parva, parvam; eam.

n6míJljllws (1IÓlft)

accOsl.lvus

Mircus Mircum

(=>

QuinblS Quin....

lüIia AemiIia 100iam AemiIiam

·a -am

CAP. 111

Verbum lülia can/al. Marcus 001. IUlius dormil. 'Cantal' verbum esto 'Cantal" 'ridet') 'dormit' tria yerba

cantal

ridel dormit -al.

....

·il

-us -a

-um -am eum eam lIl<!

-al -el

-il

sunt. Exempla: cantal, pu1sal, pliirat, Vocal, interroga!, verberal (--al); ride!, vide!, responde! (-el); dormir, venir, audi! (-i!) . N Ominiillvus: AccUsallvUS: Verbum: Marcus pulsat. lüliam JOS Quintu., Márcum videt. IUlia vocal. Aemiliam Aemilia QUinlum inlerrogal: "Quis me vocal?" Quinlus respondel: 110 "IUlia le vocat. Marcus eam pulsal." Aemilia puerum verberal. Marcus pliiral. lülius eum audit. 115 lülius venit. "Puer probus parvam puellam non pulsat!"lülius irálus puerum improbum verberat.

PENSVMA Cür Márc- lüliam pulsat? Márcus IUli- pulsal, quia lülicantal. lülia pliir-, quia Marcus e- pulsal. lülia: "Maroma! Marcus - pulsal." Aemilia puell- aud- el ven-o Maler Quinl- videl el e- inlerrog-: "Quis me voc-?" Quinl- respond-: "1-1' u 13 - vocal. " Iülius dom>-. Quinlu., IUli- voc-: "Paler!" Márcus ñd-, quia IUli- non venil. Acmilia Márc- verber-. lülius ven-, quia Marc- plora!. lülius Aemili- et Márc- el Quinl- ellülivide!. lülius: "Puer qui parv- puell- pulsal improbus est." lülius puer- improb- verberal. Quem lüli- verberal? Puer qu- lülius verberat esl Márcus. Marcus p1<'r-. Puer qu- plorat lael- non esl. Puella qu- camal lael- esl.

100

CAP. 111

PENSVM B Puella -: "LaIIa." Puella - cantal esl lülia. lülia - est. Puer improbus puellam -. Puella -: "Uhuhü'" Puer - : "Hahahae'" Puer - ñdel esl Marcus. lülia Aemiliam -: "Mamma'" Aemilia - , el QuinlUm -: "Cür Iülia ploral?" Quinlus -: "Iülia ploral, - Mircus eam pUIsaI." Aemilia: "Marcus puer - nOn esl, puer-esl! Ubi esl paler?" Aemilia Iülium non -. QuinlUS: "Paler non - est." Quintus lülium -: "Pater!" Iülius QuinlUm non - . - lülius Quimum non audil? lülius eum non audit, quia - . Marcus plorat, - Aemilia eum verberal. lülius Marcum audil; -Iülius non dormil. - Aemilia verberal? Aemilia Marcum -. Puer - Aemilia verberal improbus esl. lülia Iaela niin est - ridel.

VocdbtJa """'"

scacna

per>óna

mamma laetUS

iritus

probus improbus can...

pulsar plOrar ñdet videt

vocal venit interrogat

respondet dormit ludit verbera. mi!

PENSVMC Quis Iüliam pulsat? ('.(ir lülia pliirat? QuinlUSne quoque lüliam pulsat? Quem Quinlus pulsat? Cür Aemilia venit? Quis lülium vocal? Cür Iülius Quinlum non audil? Quem audil Iülius? eñr Marcus plural? Rideme Iülia? Num 'Marcus' accüsll.tivus esl? Num 'lüliam' nominativus est? Quid esl 'dormil'?

eum

eam ncque

iam cüri quia

O! hi<: qul quae quem

quam nóminitivus

accOsAtivus verbum

CAPITVLVM QVARTIM

CAP. IV MEOVS IVUVS

}

sacculus

DOMINVS ET SERVI SCAENA PRIMA pedinia

.... m:.

saccuIus: in sacculci eius: lütii ~.,

, .''}'"1 M;>",.... -• ,.J

nummU$

Persim<re; /ü/ius, Aemilia, Midus. Sacculus Iülli non parvus esto In sacculo eius est pectínia. Iülius pecüniam in sacculo habet. Aemilia sacculum videt Iüliumque interrogat: "Quot 5 nurnmI sunt in sacculo tuo?" Iülius respondet: "Centum." Aemilia: "Num hIc centum nummI sunt?"

numeral < numerus I

ünus

duo

tres

111 IV V VI VII VIII IX

sex

decem

qlattuor

quinquc scpJem

Iülius pecüniam numerat: "Ünus, duo, tres, quattuor, quinque, sex, septem, octo, novem, decem. Quid? Decem tantum?" Iülius rursus pecüniam numeral: "Ünus, duo, tres, quanuor... novem, decem." Numerus nurnmorum non

0CI6

novem

est centum, sed decem tantum. Iülius: "Quid? In sacculO meo non centum, sed tan- 15 tum decem nummI sunt! Ubi sunt ceteñ numnu7 ServI me! ubi sunt?"

CAP. IV

Medus: "Servus mus Medus me est." Iülius servum suurn Medurn videl, Davum non vi20

det. Medus adest. Diivus non adesl, sed abest. lülius el Aemilia et Medus adsunl. Diivus celerique servI ahSUnl.

ad..,.. = h!cest .b-esr: +-+ ad-est ad-sunl - hic sunt ab-sunl .... MJ·sunl

lülius: "Quid? Únus servus tantuIn adest! Ubi est Diivus? Diivum voca!" 25

Medus Diivum vocal: "Diive!" sed Diivus Medum nOn audil neque venit. Medus rursus Diivum vocat: "Da-ii-ve! VenI!" Davus venil. lam duo servI adsunl. SCAENA SECVNDA

Perslmae: liUius, Aemilia, MMus, Dávus. Davus, quI dominurn suurn non videl, Medum inter-" rogal: "Quid est, Mede?" Medus: "SI! Dominus adesl. Salülii dominum!" Servus dominurn salülal: "Salve, domine!"

5ervuS dominum sal0t81

Dominus servurn sa!ülal: "Salve, serve!" Davus: "Quid esl, domine?" Iülius: "SI! Tace, serve! Tace el audI!" Servus lacel. lülius: "In sacculo meo SlUlt decem lanturn nurnmI. Ubi sunt eeleñ nummi meI?"

Davus laCet, neque respondel. Aemilia: "Responde, Dave! Dominus te interrogal." Diivus respondet: "Pecünia lUa me niin esl. Interroga Medum!"

CAP. IV

lülius Medum interrogat: "Ubi sunt nurnmi mei, Méde?" Médus nüllum verbum respondet.

nüllum : DOn ÚDUm verbum - vocibuJum

lülius fÜrsus eum interrogat: "Ubi est pecünia mea? Respondé, serve!" Medus Davum accüsat: "Pecünia tua in sacculo Davi esto Davus pecüniam tuam habet." Aemilia: "Audi, Dave! Médus té accüsat."

Otvus

Davus: "Quem Medus accüsat? mé?" lülius: '7acé, Mede! Servus qui servum accüsat improbus est!" Médus tacet. lülius Davum non accüsat, sed interrogat eum: "EstI

ne pecünia mea in sacculo tuo, Dave?"

Davus: "In sacculo meo non est pecünia tua, doDavus saccuJum in m~nsi

lülius: "Ubi est saccuJus mus?"

plInil

ccce sacculus est saccuJus

vi~:

. " nune.

hie

~ eius: Otv!

Davus: "Hic esto Ecce sacculus meus." lülius: "Sacculum tuum in ménsa pOne!"

Davus sacculum suum in mensa pOnit. Iam sacculus eius in ménsa esto Iülius baculum suum in ménsa pOnit. BacuJum domini in méns3 esto

u . '\;: boculum el ssccuJus inmé.nsl

Davus: "Vidé: in sacculó meO nülla pecünia esto " lülius nüllam pecüniam videt in saccuJo. In saccuJo 65 Davi nülli nurnrni sunt. Sacculus eius vacuus esto Davus pecüniam domini non habel.

bonus .. ·um - probus

lülius: "O! Davus bonus servus est: pecüniam meam nOn habel. Ecce nurnmus mus, Diive!" lülius üoum nurnmum pOnit in sacculo Dávi. lam sacculus Davi non 70

----------------

CAP. IV

est vacuus: in sacculo E!ius est ünus nummus. Dliws

laetus esto Iülius: "SOrne sacculum tuum et discede, bone sersiinüt

ve!" Davus sacculum suum sfunit et discedit. 7S

Médus baculum, quod in

mema est, videt.

pOnit

discedit

Médus

venit

quoque discédit! Cm discedit Médus? Médus discédit,

quI qua<: quod: puer quI ... puelJa qua< .••

quia is pecüniam dominI in sacculo suO babel!

is:MedJu

baculum quod.••

Davus et Médus absunt. SCAENA TERTIA 80

PersOruu: lülius, Aemilia. lülius: "Davus bonus serws esto Is nOn habel pecüniam meam. -

is : DiYIu

Sed ubi est pecUnia mea, Méde? Quis

pecüniam meam habet?" Médus nOn respondet.

lülius: "Ubi est Médus? Cür nOn respondet?" SS

Aemilia: "Médus non respondet, quia abest. Nüllus

servus adest." lülius Médum vocal: "Méde! Veni!" sed Médus, qui abest, eum nOn audit neque venít. lülius rursus vocat: "Mé-de! VenI, improbe serve!" 90

Médus non venit. lülius: "Cm non venit Médus?" Aemilia: "Médus non venit, quia is habel pecüniam tuam! Eius saceulus non est vacuus!" Aemilia ñdet. lülius iriitus est -

is nOn ñdet!

lülius: "Ubi est baculum meum?" lülius baculum, quod in mensa est, nOn videt.

CAP. IV

Aemilia: "Eeee baculum in

mema."

lülius baculum suum sümit et diseedit.

GRAMMATICA LATINA vOditlvus (voc) < vocal Divo

-e

voc4 tacl

vocal taat

di5cede

discMil

audi

audit

imperat ... piret imperitIvus (imp) < imperal [I]-<l

-<U

(2)-1

-el -it ·jl

(3)-e (4)-i

Vocañvus 100 Medus Divum vocal: "Diive!'~ 'Dave' voeitivus esto Vociitivus: -e (nominitivus: -us). Exempla: Mede, domine, serve, improbe. Servus: "Salve, domine!" IOlius Medum vocat: "Mede! Veni, improbe serve!" lOS

ImperiiJivus el indiaitiuus Dominus: "Vaca Davum!" Servus Diivum Vocal. Dominus: "Tace et audi!" Servus taeet et audito Dominus: "Disced.e, serve!" Servus diseedit. Dominus imperat. Servus pAret. no 'Voca' imperativus esto 'Vocat' indicitivus esto 'Tace", 'audi', cdiscooe' est imperativus. cTacet', ciudit', 'discedit' indicAtivus esto Imperiitivus: -li, -ci", -e, -l. Indiciitivus: -al, -el, -it, -it. Exernpla: [1] salüta, saliítat; [2] responde, respondet; [3] 115 sume, siímit; [4] venl, veNt. Medus: "Sa!üt<i dominum!" Davus dominum saliítat. Iülius: "Responde, serve!" Servus respondet. Iülius imperat: "Süme sacculum lUum el discede!" Davus saeculum suum siímit el disced.it. 120 lülius: "Mede! Veni!" Medus niin venit. Iülius imperat. Davus piret; Medus non pmt. PENSVMA Medus ad-. Davus al>-. Iülius imper-: "Voc- Davum, Med-'" Medus Davum voc-: "Div-! Ven-!" Davus venneque Iülium vid-. Medus: "Salüt- dominum!" Davus dominum salüt-: "Salve, domin-! Quid es!?" Dominus: "Tae-,

CAP. IV

serv-! Numnñ meI ubi SUDI?" Servus 18C- neque respond-. lülius: "Respond--!M Divus: "Interrog- Medum!M lülius Medum inlerrog-: "Ubi esl peconia mea, Med-?" Medus: "Davus pecüniam tuam hal>-. Mlülius: "POn- sacculum mum in mensii, Div-!" Divus par-o sacculum suum in mensl p6n-. Davus: "Vid--, domin-o sacculus meus vacuus esto MIülius: "Süm- sacculum lUum el disced-, bon- serv-!M Divus sacculum suum slim- el disced-.

\i>cdbvla nooa: sacculus pecünia

nummus mfn.. baculum vacuos bonus quattuor qulnque seplero

OCIó

novem

PENSVMB In sacculO lülñ - est. lülius pecüniam - : "Ünus, duo, 1Us, - , - , sex, - , - , - , - . In - non centum, sed - decem nummi suRt. Davus dominum -: "Salve, dominel Mlülius -: "Pone sacculum lUum in _!M Divus sacculum - in mCnsii -. Sacculus Divi - est, in sacculO - [: Diví) - pecünia esl. Divus sacculum suum - el discedil. lülius: "Mede! Veni!M Medus nOn venil, quia - [: Medus] pecüniam Iülii - . lülius baculum, - in mensii est, sümil el M

-. Dominus imperat, bonus servus-. PENSVMC QuOI numnñ Sunl in sacculo Iülii? Adestne Divus in sesena primi? Quis Dávum vocal? Suntne numnñ IIiIii in saccu16 Divi? Quid lülius pOnil in sacculO Divi? QuOI nummi iam in saccuJij Iülii SUDI? Estne vacuus sacculus Médi? Cür Medus discedil? Quem Iülius vocal? Cür Medus Iülium nOn audil?

decem babet

numem adesI .best salOtat tacet aCCÚS8t

pOnÍt sQmjt

disc!dit impera( pire< núllos

eius &uus

is quod rursus

tanrum salve vocltlvus imperillvus indiciIivus

CAP. V

CAPITVLVM QVINTVM

VILLA ET HORTVS Ecce villa el hortus Iülii. Iülius in magna villa habitat. 1 Pater et mater et

tres libeñ in villa habitant. Iülius et ,

Aemilia tres !iberos habent: duos filios et ünam filiam emum : serv6nml

non duas filias. In villa multI servi habitan!. Dominus eorum est Iü-

is: Iüliw

lius: is multiis serviis habet. Ancillae quoque multae in

eárum : ancillarum ea: Acmilia

vJ1la habitant. Domina elirum est Aemilia: ea multas

ancilliis habet. -ó -ii:

in horro, in V111ci tum MircO, cuna lülla -is:

in hortis, in vntis ami servis,

cum ancillis

Iülius in vJ1la sua habitat cum magna familia. Pater et mater habitant cum Marco et Quinto et Iülia. lülius et tO Aemilia in villa habitant cum llbeñs et servis et anci!lls. VnIa Iülii in magno hono esto In Italia sunt multae vnIae cum magnIs horus. In horus sUn! rosae et l1lia. lülius multlis rosas et multa hua in horto suo habet.

ea: hortO

Hortus lülii pulcher est, quia in eO sont multae et pul- tS

pukher -chra -chrum: hortus pukher(m) rosa pulchra (j) mium pulchrum (n)

chrae rosae l1liaque.

eius: Syrae

chra, neque pulcher est nlisus eius, sed foedus esto

foedus -8 -um ++ pulcher

Aetnilia Iernina pulchra esto Syra non est remina pul-

CAP. V

•

I./islium 2. Atrium 3. impluvium 4. peristY!um S. cubicula 6. /islium

4 "7

5 5

Syra, quae bona ancilla est, nasum magnum et foedum 20 habet. lü1ius est vir Aemiliae, reminae pulchrae. liilius

nisus

Aemiliam amat, qlÚa ea pulchra et bona Iemina esto Aemilia lülium virum suum amat et curo eo habitat.

cii: ¡filió

Pater et mater Uberfis sufis amanto lülius non solus, sed

s51us-a -uro

cum Aemilia et cum magna familia in villa habitat. 2S

In vil\ii sunt duo osúa: fistium magnum et Ostium parvum. Villa duo fisúa et multas fenestras babet.

ostium el fenestra

ümum

~=~/

. -, ,

In vTIIii lülñ magnum atrium est cum impluvio. QlÚd est in impluvio? In eo est aqua. In atrio nüUae fenestrae

cii: impluvi6

sunt. 33

CAP. V

peristylum

ctiam = quoque: ctiam periNf.5'1um = p. quoque

Etiam peristylum magnum et pulchrum in villa esto 30 'Peristylum' est vociibulum Graecum. In villis Graects et Romiinls magna et pulchra peristY1a suot. Estne im-

id : impluvium

pluvium in periSt9lo? Id non in peristY1o, sed in atrio esto In peristylo parvus hortus esto In villa suot mulla cubícula. Quimus in cubículo 35 parvo dormito Estne magnum cubiculum Marci? Id quoque parvum esto IoHus et Aemilia in cubiculo magno

il (= (,.-1) : servr

dormiunt. Ubi dormium servi? Ii quoque in cubicuus

ea : cubicula

dormium. Suntne magna e6rum cubícula? Ea non magna suot, et multi servi in Ono cubículo dormium. 40 Etiam ancillae mullae in Ono cubiculo dormiunt, neque

cae : ancillae

cac magna cubícula habem. Aemilia in peristylo esto Estne sOla? Aemilia sOla non

ea in peristylo adsunt.

ca: Acmilid

est: liberi cum

sine ...... (:um

milia sine viro suo IOlio in vJ1laest. Ubi est Iolius?In op- 45

Iülius abest. Ae-

pido Uisculo est sine Aemilia, sed cum servis quauuor.

CAP. V

Aemilia cum Marco, QUÜlto lüliaque in peristYlo esto JUlia rosas pulchras in hono videt et ab Aemilia discedit. lam ea cum Aemilia non esto Aemilia eam non

~••.s: >.C>-

(filia cum Aemilia est

• •----+

SO videt. Puella in hono esto

(filia ah Aemili<i disci!dil

Aemilia imperat: "Maree et Quütte! lüliam vocate!" Marcus et QUÜltus lüliam vocant: "lülia! Veni!" sed lülia eos non audit neque venit. lülia pueros vocat: "Maree et QUÜlte! VelÜte! HIe ss multae rosae SUDl." Pueñ lüliam audiuDl, neque ji ab Aernilia díscedUDl. Quintus: "Carpe rosas, lülia!" lülia rosas carpit et curo qUÜlque rosis ex hono venit.

.do : puer6s

honus

Ir~~ I (filia in hono est

tolia ex hono venil

lülia: "Vide, mater! Videte, pueñ! Videte rosas 60

(filia rosas carpit

meas!" lülia laeta est, rosae eam delectant. Aemilia: "Ecce puella pulchra cum rosis pulchñs!" Yerba Aemiliae lüliam delectant. Marcus: "Rosae pulchrae sunt; puella sine rosis pulchra non est!" Yerba Marci lüliam non delectant!

Aemilia rrrata): "Tace, puer improbe! lülia puella pulchra est -

cum rosis et sine rosis."

CAP. v

Iülia: "Audite, Marce et QuInte!" Marcus: "Mater non videt nasum tuum foedum!" Marcus et QuInlUs ñdent: "Hahahae!" Iülia: "Audi, marnma: pueñ etiam me ñdent!" ¡is (= eis) : pueñs

lülia plorat et cum üna

rosa ab iis discedit.

Aemilia: "Tacéte, pueñ improbi! Nasus Iüliae foedus non esto Discedite ex peris¡Ylo! Sümite céteras rosiis eiisque in aquii piinite!"

as: rosi$

Pueñ céteriis quanuor rosiiS sÜffiunt et cum iis dísce- 75 dunt. Aemilia, quae iam sOla est in peristylo, ancilliis vocat: "Delia et Syra! Venite!"

eds : ancillclt

Delia el Syra ex atrio veniunt. Aetnilia eiis interrogat: "Suntne pueñ in atrio?"

Delia responde!: "In atrio sunt." Aetnilia: "Quid agunt Marcus et Quintus?" Delia: "Pueñ aquam sümunt ex impluvio..." Syra: " ...et rosas in aquii piinunt." Hlc domina et ancillae pueros audiunt ex atrio: Quin- ss tus plorat et MArcus ñdet. Aetnilia: "Quid jam agunt pueñ? Age, Delia! discede

eos: puerós

et interroga ros!" Delia ab Aetnilia et Syrii discedit. AemiIia Syram interrogat: "Ubi est Davus?" Syra responde!: "In oppidó est cum domino." Delia ex atrio venit et dominam vocat: "Veni, o do. 'VienJ. -1" nuna. Aemilia: "Quid est, Delia?"

CAP. V

Delia: "QuIntus est in impluviO!" 9S

Aemilia: "In impluvio? Quid agit puer in impluvio?" Delia: "Aquam pulsat et te vocat." Aemilia: "Quid agit Marcus?" Delia: "Is ñdet, quia Qlñntus in aqua est!" Aernilia:

100

"O,

puer improbus est Mlircus! Agite! IU-

Iium vodite, ancillae!" Syra: "Sed dorninus in oppido esto " Aernilia: "Ú, iam rürsus abest IOOus!" Delia: "Age! Vern, domina, et Marcurn verbera]"

Quid agit domina? Domina ir8ta cum ancillis ex perilOS

stylo discedit.

GRAMMATlCA LATINA Accüsdlivus [A] Mascurmum. IOlius nOn ünum 1llium, sed duOs filias habet 110 'Fi!iwn' est accOslitivus singularis (vide cap. m). 'Filias' accüslitivus plürilis esto AcCÜslitivus: singulAris -um (1\Óminat1vus -us), plürilis -6s (nOminativus -i). [B] Ffmininum. lülius niin duas filias, sed ünarn fi1iam habel. liS 'Ftliam' es! accüsliüvus singularis (vide cap. m). 'Filias' accüslitivus plürilis esto Accüslitivus: singularis -am (nllminiitivus -a), pliiriilis -as (nOrninlitivus -ae). [q NeutrUm. Villa niin ünum cubiculum, sed multa cubicuIa habet. 120 'Cubiculum' accüslilivus singularis esto 'CubicuIa' accüsliüvus pliirlilis est. Accüslilivus: singularis -um (= nominliüvus), plOriilis -a (= nominlitlvus).

filium

mi6s

·um -ós

cubiculum eubicula

..,. -a

CAP. v

abllitlVUs (abQ hornl hortis -IJ-is

·fs

oppidO oppidi.< -IJ-is

-IJ

cum ab

..¡¡

.me

-is

indicatlvus (in4) voci vocAtt

siog. (1) ..¡¡ -al

(2) -i

vocal

vocant

plOr. -ále -anl

-iU

-el

...,

(3) -e -it

.;u -wu

(4) -i

-it

-ile

-iunl

Ablalrvus [A] Masculinum. In horto Iülñ. In hortis Ilaliae. 11S 'HortO' ablilivus singuJiris esto 'Hortis' ablifivus plüriilis esl. Abliifivus: singu1iris -o, plÜfilis -Is. [B] Femininum. In vTIIii Inm. In V11Jis Riiminis. 'Vi\Iii' abliifivus singuliiris esto 'VTIIis' ablifivus plüriilis esto 130 Ablitivus: singuliiris -0., plüriilis -is. [C] Neutrum. In oppidó 1\isculo. In oppidis Graecis. 'Oppidó' abliifivus singuliiris esto 'Oppidis' est abliifivus plüriilis. AblifiVUS: singuliiris -O, plüriilis -is. l3S In, ex, ah, cum, sine cum ablativo: in atrio, in cubiculis, ex hortó, ex Italia, ab Aemilia, ab oppidó, cum servó, cum liberis, sitU! pecünia, sitU! rosis. lmpermrvus el indidiñvus "Divum V0c8, serve!" Servus Divum Vocal. 140 "Iüliam vocile, pueñ!" Pueñ Iüliam vocanl. cVocii' est imperiitivus singularis, ·vocaf indicitivus singuliris (vide cap. IV). 'Vocile' imperilivus plüraJis est, 'vocant' indidfivus plÜfilis. Imperlilivus: singularis -, pliirilis -le. Indiciifivus: singuliiris -1, plürilis -ni. 14S Exempla: [1] -a, -iif.e; -al, -anl: Salüta dominum, serve! Salütme dominum, servil Servus dominum salütat. Servi dominum salütanl. [2] -e, -ele; -el, -em: ISO Tace, puer! Puer tacel. Tacile, pueril Pueñ tacen!. [3] -e, -ile; -it, -unz: Discede, serve! Discedite, servil Servus discedit. Servi discedunt. [4] -i, -ile; -it, -iunl: (SS Veni, Iülia! Iülia venit. Ventle, pueril Pueñ veniunl.

CAP. V

PENSVM A lülius el AemiIia in vnJ- habit- cum Iiber- et sery-. Dominus mult- serv- et mult- ancill-- habel. Aemilia in peris¡Y1-- est cum Marc- et Quint- et Iüli-. lüIia mult- ros- in hon- vid-- et ab Aemili- disced--. lam Aemilia puell- non vid--, neque pueri eam vid--. AemiIia: "Márce et Quinte! Voc- lüliam!" Pueri Iüli- voc-: "Iülia! Ve....!" et lülia puer- voc-: "Márce et Quinte, ve....!" lülia pueros non aud--, sed pueri lüIi- aud-. lülia: "Cür pueri non ve....?" lülia ex hon- ve.... cum v ros- puIchr-. lülia: "Vid- ros- meás, máter! Vid-, pueñ1" Márcus: "Rosae puIchrae sunt, puella sine ros- pulchra non est!" lülia cum ü.... ros- disced--. Pueri rid-. Aemilia: "Tac-, pueril Süm- ros- el disced-!" Pueñ ros- süm- et disced--; in átri- aqu- sÜffi- ex impluvi- et rosin aquá pO.....

Vocabui<l nova: villa honus

rosa 6lium nisus cistium fcnestra itrium

impluvium aqua perislylmn

cubiculum pulcher

foedus sOIus habita.

ama' carpit

delecta. agil

ctiam

cum sine

PENSVMB Iülius in magná - - . Aemilia cum - [: lülio] habitat. Iülius Aemiliam - , quia - [: Aemilia] bona el - remina esto Aemilia in peristylo est - Uberis SUIs, sed - viro suO. lülia - Aemiliá discedit; iam puella in - esto Iülia rosáset - hono venit cum v - . Puella laeta es!: rosae eam - . Ubi est impluvium? - [: impluvium] es! in - . In impluvio - esto In átrio nüllae - sunt. PENSVMC Num Iülius sOlus in vnJá habitat? Quot CiliOs et quot Ciliás habent Iülius el Aemilia? Ubi est impluvium? Ubi donniunt servi? Adesme lülius in peristylo cum AemiIiá? Ubi est Iülius? Esme Aemilia sOla in peristylo? Quid lülia agit in hono? Cür pueñ Iüliam ñdent?

ah ex

ea id eO eA

eae

<Os c:is

eOrum

eirum

lis ablltivus

I'TAL'AI

Sardinia

Mare Inferum

...

Sicilia

CAPITVLVM SEXTVM

CAP. VI

Tusculum

VIA LATINA I

In Italia multae et magnae viae sunt: via Appia, via Lanna, via Fliiminia, via Aurelia, via Aemilia. Via Appia est inter Romam et Brundisium; via Latina inter ROmam et Capuam; via Fliiminia inter Romam et Añmi-

inter Romam et Brundisium(=)

num; via Aurelia iOler Romam et Genuam; via Aemilia inter Ariminum et Placentiam. Brundisium, Capua, Añminum, Genua, Placentia, Ostia magna oppida SUDt. Ubi est Ostia? Ostia est prope Romam. T1:isculum quoque prope Romam est. Brundisium non est prope Ro-

mam, sed procul ab Romii: via Appia longa esto Via La-

prope ROmam 4-1>

procul ab Rom! longus -a -um

nna non tam longa est quam via Appia. Quam looga est via Fliiminia? Neque ea tam looga est quam via Appia. Tiberis fluvius non tam longus est quam fluvius Padus. Circum oppida mfui sunt. Circum Romam est mürus 15

annquus. In müro Romano duodecim portae sunt. Porta pñma Romana est porta Capen;¡. Circum oppidum rus-

~c:'.t:' 6@. 9 (=)

duo-decim = XII (12) porta = magnum óstium

culum mürus non tam Jongus est quam circum Romam.

CAP. VI

IVUVS

VRSVS

Iectica

oppidum

villa

)0 ab oppidOad villam

Villa Iñlji esl prope lnsculum. Ab oppido Tusculo

ad(+aa) .... ab(+abl)

ad villam Iülii non longa via esto Ecce Iülius el qualtUor

lü\ius ir (sing) servl eunt (p/ür)

serví in via. Iülius ab oppido ad villam suam il. Domi- 20 nus el serví ab oppido ad villam eunt. Dominus in lectícli esl. Duo servllectícam cum domino portant. Serví qui lectícam portanl sunl Vrsus el Davus. Iülius non in

umerus

1, ) ¡¡uf quijs: servi qui saccOs ponant sacci quOs sem ponant

via ambulal, serví eum portanl. Syrus el Leander ambulant. Syrus saccum portal et Uander quoque saccum 25 portat: Syrus et Uander dU05 sacdis in umeñs portant. Saccí quos Syrus et Uander portant magni sunt, sed saccus quem Syrus porlat non lam magnus est quam

Uander -<IrI (gen)

saccus Leandñ. Quatmor servl dominum et duos saccos

vehunr = portanl (ab...

ab oppido ad villam vehunl.

ad...)

lülius in lectícli esl inler Vrsum el Davum. Vrsus esl

ante +-+ post

ante Iülium, Davus POSI eum esto Syrus el Uander non

A=ab

ante leCtícam, sed POSI lecticam ambulanl. Venitne Iü-

ab ante a, e, i, o, ti, h iilab lOte cererAs \inelis

qoo? .... un<le?

lius a villa? Non a villli venil. Vnde venil Iülius? Ab oppido venil. Quo il lülius? Ad villam it. lnsculum esl, anle eum esl villa.

POSI

eum

CAP. VI

Iülius solus non est, nam quattuor serv¡ apud eum sunt. Medus non est apud dominum, nam is dominum ¡ratum timet. Medus est malus servus qw nurnmOs do40

apud eum sunt = cum eii sunt

malus -a -um +-+ bonus

mini in sacculo suo habet. Dominus servos malOs baculo verberat; itaque serv¡ maü dominum et baculum eius timent. Diivus autem bonus servus est, neque is Medum amat. Diivus 811ÜCUS Mem non est, nam servus bonus et servus malus non 811Üd, sed ininüd sunt. Me-

...autem = sed... : DIvus autem = sed Dlvus

in-imIcus +-+ amicus

4S dus est inimicus Diiv¡. Ursus autem amicus Diiv'i esto //

Medus abest ii domino suO. Estne in oppido ltisculo? Medus ltisculJ non est; neque ROmae est Medus, sed in viii Latinii inter Romam et ltisculum. Unde venit Medus? ltisculo venit, neque is ad Vlllam IüIiJ it. Quo it

SO Medus? Romam it. rusculum post eum est, ante eum est Roma. Medus viii Latlnii ltisculo Romam ambulat. Etiam Comelius, amicus Iülli, in viii Latlnii est inter

lIlsculi = in oppi<!o 1llscuJo 1lisculó = ah oppidO 1liscu16

Roma

__.,

.~wum

8+~--~® AR6maeest

Romam et rusculum. Unde venit ComeJ.ius? Is non rusculo, sed Roma venit. Quo it? Comelius non Ross mam, sed rusculum it. ROma post eum, ante eum rusculum est. ComeJ.ius in equo est. Equus qw Comelium

B lüsculi est

e Roma Thsculum it D Rómam ltIseulo it lllsculum - ad oppidum lllsculum Corntlius

vehit pulcher esto Iülius et Comelius ad V11liis suas eunt. Villa ubi lülius habitat prope rusculum esto Ubi habitat Comelius? Is ltiscuü habitat. 60

Iam Iülius prope villam suam esto ServJ qw lecticam portant fess¡ sunt. Dominus autem fessus non est, nam

fessus -a -um

is non ambulat. Iülius ab Ursii et Diivo portiitur, itaque

lúlillS ab Ursa et Olivo ponD.tur;¡¡¡ Ursus el OiYus IüIium portan!

is fessus non esto Fess¡ sunt Syrus et Leander, narn j¡

CAP. VI

duOs magnós saccós umeris portant, neque vacuI sunt saccI qulA Syro el Leandra portanlUr = sacci quos Syrus el Uander ponan. ~cus qui i Uandro poI1itur= saccusquem

Uander portal is equo vehiaa- = equus eumvehit

sacci! Sacci quI a Syro et Leandro portantur magni 65 sunt, sed saccus quem Syrus portat non tam magnus est quam saccus quI a Leandró portiitur. ltaque Syrus non taro

fessus est quam Leander. Comelius non est fessus,

nam is equo vehitur. lülius lecticii vehitur. Servi ambulant. DominI vehuntur. Medus ambulat, nam is servus 70 est neque equum habet. lülius prope vnIam suam est. Medus autem, qui dominum iratum timet, procul a vnIa lülii abest. Dominus a servo maló timetur. Medus prope Romam est; iam müñ Romiini ab ro videntur et porta Capena. (Is qui viii 75

porta

Latina venit per portam Capenam Romam intrat.) Cür

Rómam it Medus? Rómam it, quia Lydia Rómae habi-

perpottam --+

amicus (m): amica (j)

tat, nam Lydia amica eius est: Medus Lydiam amat et

Medus ab ea amilur = ea Medum amar

ab ea amiitur. Medus Romam vocatur ab amicii sua, quae temina est pulchra et proba. ltaque is fessus non 80 est et laetus cantat:

amicamea

NOn vía tonga est ROmilm, ubi amica habilat mea pulchra.

id i Lydii non auditur = Lydia id oro audil

Sed id quod Medus cantat a Lydiii nón auditur! lam IOOus in villa est et ab Aemilia Iibeñsque Iaetis saiütatur. Cornelius llisculi esto Medus autem Romae 85 est ante Ostium Lydiae. Medus Ostium pulsat. Lydia imperat: "Intra!" Medus per óstium intrat et amicam suarn salütat: "Salve, mea LYdia! Ecce amicus tuus qui solus Rómam ad te venit."

CAP. VI

Lydia verbis Medi deIect8tur eumque salütat:

amice, salve! Ubi est dominus mus?"

LYdi. verois MedJ delecWur = verba MedJ Lydiam delectanl

Medus: "IOOus in villa est apud servos sUOs - neque

is iam meus dominus est!" 95

Yerba Medi a Lydia laetii audiuntur.

GRAMMATICA LATINA PraeposilWnis lülius 00 vl1lam it; ad oppidum; ad ancillas. Ursus anle lülium est; ante eutn; ante vl1lam. 100

lOS

110

115

120

Dávus pos! lüliwn esl; posl ewn; posl villam. Via inter Romam el Capuam; ¡nter servas. Ostia esl prope Romam; prope V111am; prope eam. Gircum oppidum mürus esl; circum mensam. Mcdus esl apud arnicam suam, nOn apud dominwn. Medus per portam Capenam ROmam intral; per ósliwn. Ah, 00, ex, ret. SUD! praeposiliones. Praepositiiines cum accfisitivo: ad, ante, post, inler, prope, circum, apud, per, cet.; praepositiOnes cum ablativO: ah/a, cum, ex, in, sine, celo (vide cap. v). Qua il MMus? Mcdus ROmam il. Quo il Comelius? Is llisculam it. Unde venil Comelius? Comelius Roma venit. Vnde venil Medus? Is 1liscul<i venit. Ubi habitat Lydia? Lydia R6mat habital. Vbi habitar Cornelius? Is lliscul' habitar. Accüsiilivus: Riimam, llisculwn, Capuam, Brundisium, ÓStiam = 00 oppidum -arn/-um. Abliilivus: ROma, 1liscu1<i, Capuii, BrundisiO, Ostia = ah oppido -W-o. Lociitivus (= genetivus): Romae, 1liscull, Capuae, Brundisii, Ostiae = in oppido -W-o.

úna praepositiO (prp) duae praepositiónes ad

-um

anle

-<mi

posr

-<Js

inur

prope drcum

apud per

..as -a

04, ante, apud, circum, inler, per, poSl, prope

+ BCC.

ah/a. cum, ex, in, sine

+ ahl.

qua? R6mamfIliocuIum unde?RomalIlisculO ubi? Romae/I\isculi cppidum

:::~o

-o -,

..¡¡ -d

-De

CAP. VI

..,

-um

-Q

-am

·i

-as

Verbum daivwn el passlvum

-Ill

Servus saecum portal = Saecus portalur ii servo

.os

-ae

-Q

-us -a ·um

ah/á

'lUT

-á -is

-i

-ae

-7JlUr

Servi saecOs portant = Sacei portanlUr ii servis

125

-Q

-t

-nt

-lUT

-7JlUr

81Og.

plOr.

[1] -álur

-antur

[2] -itur

-<mtur

[3] -itur

-WIlur

(4) -uur

-iuntuT

'Portal portant' verbum iietivum esto 'Portiilur portantur' estverbum passivum. AeHvum: -t-n/. PassiVUm: -tur-n/UT. Exempla: [l]-iitur -antur: Aemilia Illlium amar et ab eo amiitur. Pater et 130 miiter UberOs amanl et ab iis amanlur. Lydia verbis MM¡ delectiitur. [2] -elur -enlUr: IllIia puerOs non videt neque ab os viderur. Pueri IllIiam nOn videnl neque ab eii videnlUr. [3] -itur -un/ur: Davus saeculum in mensii panit = saeeulus in 135 mensii panitur ii Diivo. Pueri rosiis in aquii panunl = rosae ii pueris in aquii panuntur. Cornelius equo vehilur. [4] -ilur -iunlur: IllIia pueros audit neque ab iis audilur = pueñ li IIlI¡li audiuntur neque earn audiunl. PENSVMA IllIius ab oppid- lllsculo ad viiI- su- it. Villa eius prope lllscul- esto lillius in leeHcii est inter Urs- el Dav-. Dominus ii servis port-. Ursus et Diivus non S3CC0s port-, saee- li Syro et Leandro port-. Saecus quem Leander port- non tam parvus est quam saecus qui ii Syr- pon-o Medus non est apud domin-, nam servus malus dominum tim-. Dominus ii serv- mal- tUn-. Dominus serv- mal- VQCneque ab eo aml-. Serv- mal- ii domin- VQC- neque eum aud-. Quo it MMus? Rom- il. Unde venit? Medus Tuscul- venito Ante Med- est Roma, 1llsculum post e- esto Comelius

CAP. VI

non 111sculo Riimam, sed Rom- 111scul- it, nam is 111sculhabitat. CorneJius non ambulat, sed equ- veb-. Lydia, amica Medi, Rom- habitat. 1am Medus Rom- apud Lydi-- esto MMus amic- su-- saIñt- el ab amic- su-- saIñt-, nam Lydia Me<!- 3m- et ab e- 3m-.

WJcábula nova: Vla

mürus porta

lectica saccus

umeros amicus

inimicus

PENSVMB Ostia non - " Romii, sed - Romam esto - venit lñlius? 111sculo venit et - villam it. Duo servi eum - . Syrus et Uander, qui - lecticam ambulant, duiis - ponant. Saccus Syri non - magnus est - saccus qul- Uandro pon"tur;Syrus non tam - est quam Leander. Medus - dominum non est, nam MMus dominum iriilUm - . MMus servus - [= improbus) est; - Medus et lñHus non - , sed inimici sunt. Via Latina, quae est - Romam et C..apuam, non tam - est quam - Appia. - ambulal MMus? Is Romam ambulat. - amica eius Romae habitat. Cornelius - [= sed C.) Romii 1llsculum - . 111sculum est - eum,eum esl Roma. Cornelius equo - , is non - . Iñlius et CorneHus ad vnlas suas - .

equus

amica longus

malus rossus duodecim il ellOI

portal

ambulal vehit limel

¡nlral tam quam ¡nler p"'pe

procul ab

circum ad ante post ii

apud

PENSVM C Ambulame Iñlius? Qui Iñlium ponant? Quid ponant Syrus el Leander? Unde venit Iñlius et quii it? Quó it MMus? Etiamne Cornelius 111sculo Romam it? Ubi habital Coroelius? Cñr MMus laetus est? Quae est Lydia? Quid habet Medus in sacculo suo? Sunlne amici lñlius el MMus? Num portal vcrbum passivum est?

per

nam ¡laque autero

unde! quO? prac:J)OSilio locátivus iictivum pa~¡vum

C!J'11VLVM SEPTIMVM

C!J'. VII

PVELLA ET ROSA 10lia rosam ante n1Sum

Ecce Marcus

Quintus ante ostium villae. Pueñ Iü- 1

lene!

lium exspeetant. MSter non est apud filies, ea in periillic : in peristyIO ocu)us ~.

lacrimat ++ ñdet

stYlo est; iljIc , virum suum exspectat. Aemilia laeta non est, quia I{¡¡¡us abest; nam Aemilia virum suum amat. Ubi est Iülia? In cubiculo suo est. Iülia, quae sola est 5 ¡¡lIc, rosam ante nlisum tenet. Puella lacrimat: in oculIs eius suntlacrimae. Iülia speculum sümit et ante oculos tenet. Puella se in specu!o videt et se interrogat: "Estne f<iedus nlisus

1 0 _ -a -UID = pul· cher

meus?" Nlisus eius aUlem Rirmesus non est. Iülia fÜlSUS

lacrimat. Syra estium cubiculI pulsat.

¡. cubiculum (ate) ...... ucubiculO

c1audit .... aperil hortus

honus

-EJG in hllrunn .... ex hort3

Iülia: "Intri!" Syra ostium aperit et in cubiculum intrat, neque estium post se claudit. Iülia Syram post se in speculo videt. 15 Syra non videtlacrimlis Iüliae, nam pueDa se non venit. Syra:

"O, hic est mea puella. Veni in honum, Iülia!"

CAP. VII

Iülia imperat: "Claude ostium!" Ancilla paret. 20

Iülia: "Num nasus meus foedus est, Syra?" Syra: "Foedus? Iromo flirmOsus est nasus tuus."

tmma fOrmOsus : nOn

foedus sed f6nnOsus

Iülia se vertit. Iam Syra !acrimas videt. Syra: "Quid est, mea lülia? Terge oculos! Es laeta!

estsum es! esu! (imp)

Nasus tuus tam fOrmOsus est quam meus." 2S

Iülia: "Sed nasus tuus non fórmosus est!" Syra: "Quid? Nónne flirmOsus est nasus meus?"

DOn-ne

Iülia: "Iromo foedus es!! Ecce speculum, Syra." Iülia speculum tenet ante Syram, quae nasum suum in speculo videt. Ancilla oculOs c1audit JI

tacet. -

Ecce Iülius ad vntam advenit. Servi lecucam ante Ostium pónunt. Pater filiOs salütat: "Salvete, filU!" et a fillis salütiitur: "Salve, pater!" Iülius ambulat ad Ostium, quod ab ostiario aperItur. Dominus per Ostium in vilIam intrat. Post eum veniunt

ad-venit = ad ... venit salvi! sa)véU!

salve, po.er! (sin¡¡) salvite, filil! (plür)

05tiirius = servus quI Ostium aperit el claudit in Vl1lam +-f' ex vilLi

35 Syrus et Uander, quI duOs saccos portant. Ostiarius

post ros Ostium c!audit. Ursus et Davus cum lecuca vacua discedunt. PuerI saccOs plenOs quI a servIs portantur vident et interrogant: "Quid inest in saccis?" 4Q

plenus -a -um +-f> vaeuus in-est = in... est

Iülius respondet: "In saccO quem Uander portat miila Insunt. HIc saccum póne, Uander'"

in 5unt = in... sunt a

Leander saccum pónit ante Iülium, quI aperit eum.

eum: saccum

Iülius: ''Videte, puerI: hic saccus plenus miilorum

hit saccus = saccus qui me (apud me) OSI

est."

CAP. VII

lülius malum e sacco sümit et

e=ex

ex ante a, e, i, 0, u, h ilex ante ettcris lineras

se venit ad Marcum:

"Ecee malum tuum, Maree." lülius Marco malum dato Pater f'"t!io suo magnum malum dato Jam Marcus malum habet, neque Quintus miilum habet. lülius Quintum ad

se vocat et ei maIum dato lülius Quinto malum dato lam

ef: QuIntó

et Marcus et Quintus mala habent.

Marcus: "Quid inest in sacro Syri?" lülius: "In sacro eius pira insunt. Apeñ saccum, Syre! Videte, pueñ: hic saccus p1enus est pirorum." lüIius duo pira e sacco sümit: "Ecce pirum tuum, Marce, et tuum, Quinte. " Pater filiis suis pira dato Filñ, qui iam ss sOIum = tantum

non sOlum mala, sed etiam pira habent, laeti sunt. Servi

neque...neque +-1> el...el

autem neque maJa neque pira habent.

dat danl dii! date! (imp) iir (= el.) : servis

Quintus: "Etiam servis da mala et pira, pater!" Iülius Syrum et Uandrum servos ad se voeat et ñs mala et pira dato Dominus servis maJa et pira dato Aemilia cum Delia

ad-it ~ ad... il Aemilia

y; .JI;'.

lillió ~~ Osculum '\ -;,- (¡ dat

e perist)ilo in atrium intrat, laeta

60 I1I

ad lülium adit eumque salütat. Aemilia viró suo óseulum dato lülius Aemiliae Oscu1um dato lülius: ''Quid agit lü1ia?" Aemilia: "Rosas carpit in horto."

lülius: "Currite in hortum, pueñ, et vocate eam!" Quintus curtit. Marcus non curtit, sed ambulat. lülius imperat: "Age! Curre, Maree!" Etiam Marcus curtit. Pueñ per peristYlum in hortum

. Mir<:US

currunt. D1ic autem puella non esto Pueñ ex horto per 70 QuinIu.

ambulat currit

perisrylum in atrium ambulant.

CAP. VII

Marcus: "Iulia neque in horto neque in perisrylo est." Aemilia: "Esme Syra in hono?" Quintus: "Non esto Nulla ancilla ilIic est." 75

Aernilia: "Non siilum Iülia, sed etiarn Syra abest! Délia, i ad cubiculum luliae!"

il cunt i! ire! (imp)

Delia ad cubiculum luliae it, iistium pulsat, aperit, in cubiculum iOlrat. I111c non siilum Iülia, sed etiarn Syra esto Oculi Iüliae pletü sunt lacrirnarurn. SO

Delia: "Veni in atrium, lulial IIIic pater tuus te exspeetat." lulia oculos et niisum terget, rosam sumit, e cubiculo exit. Syra et Delia post earn exeuOl. lülia in atrium ad Iülium curtit eique iisculum dato

Iülia: "Ecce rosa. Nonne pulchra est haec rosa?" lulius: "Nulla rosa tam pulchra est quarn filia mea!" Iülius filiae suae osculum dato lamne lacrimat lülia?

exait +-+ mtrat ex-it ex-eunl ei-que

linee rosa = rosa Q.uae me (apud me) esl

iam-ne

Immo laera est et lidet. lülia: "Num niisus meus foedus est?" 90

lülius: "Foedus? Irnmo ram fOrmosus est quarn-hoc malum! Ecce miilum tuum, lulia." Pater filiae miilum magnum et fOrmosum dato lülia malum terget et ante

hocmllum=milumquod hk (apud me) es! hie haee hoc: hi< saccus (m) luucrosa (f) Iwc milum (n)

oculiis tenet. lülia: 95

"O,

quam fOrmiisum est hoc miilum!" Puella

laera malo suo osculum dat! lulius: "Hoc pirum etiam tuum est, lüIia." Iülius ei

el: Iíililu

pirum dato lam puella et miilum et pirum habet. Aernilia: "Etiarn anci1lis meis mala et pira da!"

CAP. VII

as (= eis) : ancillis

Iúlius ancillas ad

se vocat et os quoque mMa et pira

dato Ancillae laetae ex alrio exeunt. c:uiJ puero puella<

100

Cui Iúlius rnlilum dat? Puero malum dato Puer cui Iúlius rnlilum dat esr mius eius. Cui Iúlius Osculum dat? Puellae osculum dato Puella o

cui Iúlius osculum dat filia eius esto GRAMMATICA LATINA dativus (d4l) < da!

servo setvfs

ancilla< ancillis -De

oppido oppidis

-ís

Datrvus [A] Mascullnum. Iülius servo (Syro) malum dato Iülius servzs (Syro el Leandro) mala dato 'Servo' dalivus singularis esto 'Servfs' est dativus plüriilis. 110 Dativus: singul.iiris -o, plüralis -is. lB] Feminlnum. Iülius ancillae (Syrae) malum dato Iülius aneillis (Syrae el Deliae) miila dato 'Ancillae' esl dativus singul.iiris. 'Aneillis' dativus plüralis 115 esto Dativus: singuImis -at, plüralis -is. [C] Neurrum. Fluvius oppidO aquam dal. Fluvii oppidis aquam danl. 'Oppido~ dalivus singulliris esto 'Oppidis' est dativus plürii- 120 lis. Dativus: singuliiris -o, plúriilis -iso PENSVMA Iülius Mare-, mi- su-, malum dato Iúlius Marc- et Quinl-, fili- su-, mala dato Iülius etiam serv- su-, Syr- el Leandr-, miila dal. e- Aemilia osculum dat? Aemilis vir- su- Iüli- osculum dato Iülius Aemili- iisculum dato Iülius Iüli-, fili- su-, malum dal, neque salum Iüliae, sed etiam Syr- et Deli-, ancillsu-. Iülia mal- su- osculum dat!

105

CAP. VII

PENSVMB Iiilius ad vUIam - . ÓStiórius ostium - el post eum - . Sacci non vacui, sed - sunt. Iiilius: "Videre, pueñ: saccus plenus - esto &ce málum tuum, Mórce." Iiilius Mátco mólum -. Iiilius fiIiis non - mála, sed etiam pita dato Iam pueñ - mala - pira babent, sed servi - mála - pita babem. Dominus serves ad - vocat et - quoque mála etda!. Acmilia ad liilium - et ei - dato Iiilia abest. Pueñ non ambulam, sed - in honum. - [: in hono] Iiilia non est, ea in cubiculo suo esto Iiilia non ridet, sed - : in - cius sunt-. Delia: "In ¡¡trio pater tuus te - , liilia." liilia - [= ex] cubiculo - , ad liilium currit el - [: Iiilio] osculum dato Iiilia rosam ante liilium - . liilia: "Nonne - rosa - [= pulchra] est?"

VooibuIa M'I/1: oculus

1acrima speculum

6stiirius milum pirum osculum fl)rmOSus

plenus exspectat

,enet

lacrimal aperit claudit vertit lergel

advenit ines!

da! adi. currit

exit

PENSVM C Quem pueri exspectant? Venitne liilius ROmá? Quis estium aperit et c1audit? Quid inest in saccis? Cui liilius málum primum dat? Cui Aemilia osculum dat? Estne Iiilia in hono? Quo it Delia? Estne liilia siila in cubículO suo? Ridetne liilia? Quo liilia currit? Quid Iiilius dat IUiae suae?

hie haee

hoc ¡mmO n6nne? el... el

neque... neque s61um illic

é el ÜS

cui datIvus

CAPITVLVM OCTAVVM

CAP. VIII

4L1lINVS

-.e: ,

---

gemma

margañla

haec taberna, "" han< ubernam quI= isqui

Inulus cum genuná

linea aun margarllls = linea margarltinun

TABERNA ROMANA Ecce taberna Romana, in qua gemmae et margañtae [ multae sunt. Cuius est baee taberna? Albini esto Albinus hanc tabernam babet. Qui tabernam babet tabernarius esto Albinus est tabernllrius Románus qui gemmas et margañtas vendit. AIii tabernllrii libros vendunt, aIii s

mala et pira, alii rosas el Iilia. Gemmae et margaritae sunt ornamenta. Ánulus cum gemma ornimentum pulchrum esto Etiam linea cum margañtis ornamentum esto Linea sine margañtis non est orniimentum!

haec via, abl ha< vii

Multae reminae quae in hiic via ambulant ante labernam Albini consistunt, nam reminae Ornátnentis delec-

emir _ vendil quae = eae quae

tantur. Eae quae magnam pecüniam habent multa órnamenta emunt. Quae nüllam aUI parvam pecüniam habenl ornamenta aspiciunt tanlUm, non emunt. Etiam 15

quI= i1quI

viñ multi ad hanc tabernam adeunt. Qui magnam pero-

CAP. VIII

niam habent órnamenta emunt et IeminIs dant; ceterI rursus abeunt. Feminae quarum viñ magnam pecüniam habent multa órnamenta ii viñs 20

SlÜS

accipiunt.

Aemilia, cuius vil pecüniósus est, multa ornamenta ab eo accipit. Aemilia anulum in digito et rnargañtas in

ab-it +-i' ad-it ab-it ab-eunt pecOniOsuS -8 -um: p. est = magnam pe<:Üniam habet

Aemilia

colló multaque alía ornamenta habet. Anulus digitum Aemiliae órnat, margañtae collum eius ornant. Feminae gemmIs et margarItIs anulIsque órnantur. 25

In via prope tabernam AlbInI vir et Iemina ambulant. QuI vil et quae Iemina? Est Medus, quI cum Lydia, amIa sua, ambular. Medus est servus IüliI, sed domi-

I quis? <¡uisIqufvir? quid?quodomimentum?

nus eius Rómae nón esto Medus sine dominó suó cum Iemina fOrmósii in viIs Rómae ambulat. 30

Lydia ornamentum pulchrum in colló habet. Quod órnamenIDm? Ornamentum quod Lydia habet est linea rnargarItarum. Collum Lydíae margarItls pulchrIs órnaIDr; Lydía aurem nüllum aliud ornamenIDm habet, quía pecüniósa nón est, neque pecüniósus est amIcus eius.

3S JI

(peroniósus est quI magnam pecüniam habet.)

alius -a -ud (n) qUi= isqui

AlbInus clamat: "Ornamenta! Ornamenta Ieminarum! Or-na-men-ta! Emite ornamenta!" Lydia cónsistit oculósque ad tabernam AlbInI vertit: Lydia tabernam aspicit. Medus nón consistit neque ta-

bemam aspicit. Lydia: "COnsiste, Mede! Aspice illam tabernam! O,

(

iDa taberna = taberna

qua. i1Uc es<

quam pulchra sunt illa ornamenta!" Lydia tabernam AlbInI digito monstrat. Medus se vertit, tabernam vi-

CAP. VIII

det, cum Lydia ad tabernam adit. Medus et Lydia ante tabemam consistunt. A1binus ros salütat et margañtas 45 A1binus Lydiae (da.)

in lineii ante ocuIos Lydiae tenet: Albinus Lydiae mar-

matgarllb osoendit

hoc, ablhoc viginli = xx (20)

sing hic haec hoc plür hi hae haec

gañtas ostendit. A1binus: "In Mc ornamento viginti margañtae magnae sunt. Nonne pulchrae sunt hae margañtae?" Medus: "Amica mea multas margañtas habet. "

Lydia: "In hiic taberna multa alia ornamenta sunt." aspice! aspicile! aspicil "",iciunt tü. acebOs

Albinus iis tres anulos sine gemmis ostendit: "Aspicite Ms anulos! Nonne hI anuli pulchñ sunt?" Medus

bi hae haec, ahl bis

Lydia anuliis aspiciunt.

Lydia: "In his anulis getnmae nü1lae sunt!"

Medus A1binum interrogat: "Quot nurnmis constat qui. abI quó inulus gemmAtus = Anu· lus cum gemmi

anulus in quo gernma est?" A1binus Medo anulum gemmiirum ostendit. A1binus: "Hic anulus cenrum nummis constat." Medus: "Quid?"

hichaec hoc.gen huius s&tertius = nummus

A1binus: "Pretium huius anuli est cenrum sestertii." Medus: ''Centum sestertii? Id magnum pretium est!"

hie inulus, acc hunc á.um, ahl hóc A.o tantus -a -um = taro magnus OC!iiginta = LXXX (1lO)

A1binus: "lmmo parvum pretium est! Aspice hunc anulum: in hiic anulo magna gemma esto Tanta gernma sela OCloginta sestertiis constat."

Medus: "Num anulus sine gemma vigínti tanrum sestertiis constat?" A1binus nOn respondet. Medus, qui alium anulum gemmatum post A1binum bic linulus = linulus qui h1cest

ille linulus = linulus qui illic es!

videt: "Hic anulus pulcher non esto Quot sestertiis constat ille anulus?"

CAP. VIII

Albinus: "Quj anulus?" Medus: "lile post te. QuanlUm est pretium illius anuli?" Medus anulum post Albinum digito monstrat.

quanrus -8 ~um = quam magnoS ille,genilJrus. accillum

Albinus: "lile quoque anulus cenrum sestertiIs con75 stat. Pretium illius anuU tantum est quantum huius; sed

tantu8... quanrus = tam

magnus...quam

aRÜca lUa hunc anulum amat, non iIlum." Lydia anulum gernrnarum ante oculOs tenet. Lydia:

"O,

quam pulchrum hoc ornamentum est!

lIlud ornamenlUm non 80

13m

pulchrum

eS!

quam hoc,

neque iIla gernma tanta est quanta haec." Medus: "Tanta gernma ad tam parvum anulum non

ille -a -ud: ilJe inulus (m) illa gemma (f) iIIud ornamentum (n)

convenit." JJJ

Lydia, quae haec yerba non audit, Medo digitos suos ostendit, in quibus nülli anuli sunt.

qui,ablplrirquibus

Lydia:"Aspice, Mede! In digitis meis nülli soot anu6. Aliae teminae digitfis anulorum plenos habentmei digiti vacui sum!" Medus: "Sacculus quoque meus vacuus es!!" Lydia anulum in mensa p(init. In oculis eius lacrimae

90 soot. Medus, qui Iacrimas videt, sacculum suum in mensa p(init -

neque vacuus es! sacculus, sed plenus

nurnmorum! Quanta pecünia est in saeculo Medi? In eo nonligintli sestenii insoot. Medus: "Ecce sestenii nonliginta."

oon!8im. = xc (90) sestertii noniginll; HSXC

Albinus: "Sed nonligintli non satis esto Pretium anu6 est sestenii cenlUm!" Lydia: "Dli huic tabernario centum sestertios!"

hie haee hoc, da, huie

CAP. VIII

Medus: "Id nimis magnum pretium est!

AJj¡

taber-

nam anulum gemmilIum octiiginlil sestertiis vendum." Albinus: "QUi sunt illi tabernilriI?"

lOO

quI - iIquI

Medus: "Qui in alils vlls tabemiis habent."

slng iIIe iIIa illue! plür illi iIIee iIIa

Albinus: "Quae sunt ilIae viae in quibus ilIae tabernae sunt? Et quae sunt illa ornilmenta quae in ilIis tabernis parvo pretio emumur? Non sunt orniimenta! Sed aspicite haec ornilmenta: h6s anulos, hiis gemmils, hiis lOS margaritils! Haec orniimenta proba sum! Neque pretium hOrum omiimemorum nimis magnum est!"

accipe! accipite! accipit accipiwu

Medus: "Accipe numm6s noni!gintil -

aut nüll6s!"

Albinus: "Num hic nonáginlil sestertii sunt?" Medus: "Numerii e6s!"

digirus

quinus

110

Albinus numerat sestertilis, quorum numeros est nOnilgintil. Albinus: "Sum nonilginlil." Medus: "Satisne est?" Albinus non respondet, sed nummos sümit Medóque 115 anulum dato Albinus pecilniam accipit et Medo anulum vendít sestertiis nonilginlil. Medus se ad Lydiam vertit: "Accipe hunc anulum ab

amico tuo..." Medus anulum in dígito Lydiae pOnit. In quo dígito? In dígito medio. Medus: "Hic ilnulus ad dígiIum tuum non convenit. Ánulus nimis parvus est aut dígirus nimis magnus!" Lydia: quirtus-a -um = 1V(4.)

"ó Mede! Digitus medíus nimis magnus es!.

Pone anulum in dígito quilrto!"

120

CAP. VIII

125

Medus anulum in digito Lydiae quartó pOnit. Anulus satis magnus est et ad digitum ~onvenit, nam digitus quartus non tantus est quantus digitus medius. Lydia laeta digitum suum aspicit el

ami~o suo o~ulum dal.

Medus et Lydia a tabernii abeunt. Lydia, quae ROllO mae habital, Medo viam monstrat. Albinus rursus clAmal: "Orniimenta! Or-nA-men-ta!" el aliós vitOs pecüniósOs, quorum amicae nülla aut pau~

ornAmenta habent, exspectat.

GRAMMATICA LATINA 135 Pr07Wmina 'quis', 'qui', 'is', 'iJk'

(A) Masculinum. Quis saccum portal? Servus sac~m ponal. Qui servus? Servus quí ~ portal esl Syrus. IslilJe servus ~ ponal. 140 IOlius servum vocal. Quem servum? Servus quem IOlius vocal esl Syrus. Iülius eumliJlwn servum vocal. Iülius dominus servf est. Cuius servf? Syrus esl servus cuius dominus Illlius esto Iülios dominus eiusliJlius servi esl. Iülius servo malum dal. Cui servo? Servus cui Iülios ma145 lum dal esl Syrus. Iülios ef/iJli servó malum dal. Saccus a servo ponatur. Aquii servo? Servus a quii saccos ponalUr esl Syrus. Saccus ah eiJlillO servó ponalur. Servf saccos portanlo Quf servf? Servi quí saccOs porlanl sunl Syrus el Uander. IfliJli servI saccOs portant. t50 IOlius servós vocal. Quo. servós? Servi quós Iülius Vocal SUO( Syrus el Léander. Iülius eiislillOs servOs Vocal. Iülius dominus serviirum esl. Quiirum servorum? Servi quiirum dominus esl Iülius sunl Syrus el: Léander. Iülius dominos eiirumlillOrum servórum esto

ÜDum prlinlimen (pron) duo pr6nl1mina

Singuláris: OOminlli'vus quislquf is iI/e qm....

uservus -

ille servus

aceúsitivus qunn eum i1Ium

genetivus

cuius eius ¡llius dativus cui eiillf ablitivus quOeO i110

Plürllis:

noounAtivus qufiiilli

accfisltivus quijs <Os ¡/Jos

CAP. VIII

dativus quibus fu ¡1m

ablitivus quibu, iis illis

Singullris: oominilivus quaeea iDa

accüsitivus qu4m eam iUam

genetivus cuius eius ilJius

dativus cui eiilli ablálIvus quliEdillií PIOr.llis:

nominitivus quae eae iJlae accüsativus quds eds illiis

genetivus quiiTUm

earum ilIiirwn

dativus quibus iis illis

ablativus quibus lis illls

Singuliris:

nOminativus quidlqued id iIlud qued... !

aceiisativus quidlqwHf id iIlud qwJd... ! .

liilius servis mala dal. Quibus servis? Serví quibus Iülius maJa dal sunl Syrus el Leander. l. iislillis servís mala dal. Saco a servis portantur. Á quibus servís? Serví a quibus saceí ponamur sum Syrus el Leander. Ab ñsliUis servls sacci ponanlur. [B] Femininum. Ancilla abes!. Quae ancilla? Aneilla quae abesl esl Syra. Ea/üla ancilla abest. liilius ancillam vocal. Quam anciUarn? Aneilla quam liilius vocal esl Syra. liilius eam/ütam ancillam vocal. liilius dorninus ancillae esl. Cuius ancillae? Syra esl ancilla cuius dominus liilius esl. 1. dominus eiuslillius ancillae esl. liilius aneillae miilum dal. Cui ancillae? Aneilla cui liilius malum dal esl Syra. liilius el/illi aneillae malum dal. liilius ab aneilla saliilalur. A qua aneillii? Ancilla a qua liilius saliimlur esl Syra. liilius ab eatiua ancilla saliimlur. Ancillae absunl. Quae aneillae? Ancillae quae absum sunl Syra el Delia. Eaelülae ancillae absunl. liilius ancillas vocal. Qua, ancillas? Ancillae quas lOOus vocal sum Syra el Delia. liilius ea,lilJás aneillas vocal. Iülius dominus ancillarum esl. Qu<irum ancillarum? Aneillae qwirum dorninus esl liilius sunl Syra el Delia. liilius dominus e<irum!üliírum aneillarum esl. liilius ancillis mala dal. Quibus ancillis? Aneillae quibus lülius mala dal sunl Syra el Delia. l. iislülis aneillis mala dal. liilius ab aneillis saliilatur. A quibus ancillis? Ancillae a quibus liilius salülalur sunl Syra el Delia. Ab iislillis ancillís liilius salii@ur. (e] Neulrum. Quid esl anulus? Anulus esl orniimenlum. Quod 6mamenlum? Anulus esl omamenlum quod digilum ornal. Id/ülud orniimentum pulchrum esl. Quid Lydia in eolio habel? Omamenlum habel. Quod oroamentum? Oroiimenlum quod Lydia in eolio habel est linea margarilarum. Lydia idlüIud 6rniimenlum amal.

160

165

170

175

180

185

CAP. VIII

190

Pretium órniimenti" est lIS (= sesterti.i) c. Cuius órnamenfi? Ornamentum cuius pretium est lIS C est anulus. Pretium eius ¡illius órnamenfi est HS C. F1uvius oppido aquam dato Cui oppidó? Oppidum f1uvius aquam dat est Capua. Fluvius el/illi" oppidó aquam dato CorneIius in parvó oppidó habitat. In quij oppidó? Oppidum in quij CorneIius habitat est lusculum. In eiili/Jij oppidó habitat CorneIius. Qua. oppida prope Rómam sunt? Ostia et lusculum sunt oppida quae prope Romam sunt. Ea/illa oppida prope ROmam sunt. Albinus órnamenta vendit. Qua. órnamenta? Ornamenta quae A. vendit sunt anulI. Ea/illa órnamenta vendit A. Pretium ornament61Um eSl HS C. QuOrum órnamentórum? Ornamenta quñrum preclum est HS e iinuJI sunt. Pretium 00rumlilIñrwn órnarnentorum est lIS C. FluviI oppidi"s aquam dant. Quibus oppidIs? Oppida quibus f1uvü aquam dant sunt Capua et Brundisium. FluviI ii"sIilJis oppidIs aquam dant. Feminae órnamentis deleaantur. Quibus órnamentIs? Orniimenta quibus reminae deIeaantur sunt margañtae et gemrnae. lislarlS Ólnarnenfis deleetantur reminae.

195

200

205

210

PrOnómen 'hU:' Mmcu/inum Femini"num Neutrum Sing. Nom.hie mürus haee via hocverbum A",. hunemñrum 215 hane viam hoc verbum Gen. huius müñ huius vise huius verbi Dat. huic müró huie viae huie verbO Abl. Me mmó hae via hóc verbO PlUr. Nom. hi müñ hae viae haee verba 220 Acc. hós mürils blisviiis haec verba Gen. hórum mürórum hiirum viiirum hórum verhOrum Dat. bIs müñs bIs viIs bIs verbis Abl. bIs mms bIs vüs bIs verb.s

genetivus cuius eius illius

datlvus cuieiiUi ablativos eo il/<l

quii

Pluralis: oominAliVUs

quaeeailla

accQsafivus

quaeeailla

genetIvus qu;;"",. eDrum ilJOrum

dativus quibus ils i/lis

ablitivus quibus ii< i/lis

sing. m.

hwIc

Mee Iumc

hae hae

huius hui<

hiic plür. m.

hae

f. hi Me hós hás hiirum har.m his his

hiic

n. Mee Mee hiirum

CAP. VIII

WJcabula nova: taberna gemma margañta

tabernArius órnamenrum anulus tInea digitus collum pretium sestenius peciini6sus gcrnrnatus

medius quAnus vigintl

PENSVMA Qu- esl Albinus? Esllabernarius qu- ornamenta vendit. Quómamenta? Ornamenta qu- Albinus vendil sunt gemmae et margarita•. Qu- emit MMus? Órnamenturn emito Qu- ornamentum? Omamentum qu- MMus emit est anulus c- pretium est HS c. Digirus in qu- anulus pOnilur est digitus quanus. H- servus MMus, i11-- Davus esto Ljidia h- servum amal, non i!l--. Ljidia amica h- servi esl, non i11--. Ljidia h- servo osculum dat, non ill--. Ljidia ab h- servo amatur, non ab ill--. H- oppidum est lllseulum, ill-- est Brundisium. Cornelius in h- oppido habitat, non in ill--. Vioe h- oppidi parvae sunt.

octllgintA ooniginti vendit

consistit emir aspicit abit

acclpit OOlat

climar rnOnsuat

ostendil cónstal

cmvenit

alius iD. tantus quantus satis nilllis

PENSVMB Geromae et margañlae - pulehra sunt. Aemilia multa ornamenta a Iülio - . Aemi\ia - in eolio el linulum in - habel. Mullae teminae anle tabernam Albini - et ornamenta eius aspiciunt. Vid ornamenta - el IemiIñs dant. - gemmatus cenlUm si!stertils -. - linuli est centum ses.ertll, sed Medus - (xc) tantum habet. Albinus: "Nonaginta non - est!" Medus: "Accipe noni!ginla .estenios - niillós!" Anulus ad digilum medium non -: digitus medius - magnus esl. Sed inulus eonvenil ad digilUm - (IV), qui non - esl quanlUS digitus - . Ljidia Iaela digitum suum - el eum Medo a taberna - . Ljidia MMo viam - .

aut

prooomen

PENSVMC Quid Albinus vendit? Aquo Aemilia ornamenta accipit? Ambulame MMus eum domino suo? Ubi Medus el Ljidia eonsislUnt? Cm MMus margaritas non emit? Cür Ljidia nüllum anulum habel? Estne vacuus saeculus Medi? QUOI sestertils cOnstat inulus gemrnAlUS? Ad quem digitum anulus eonvenit?

CAP. IX

CAPITVLVM NONVM

PASTOR ET OVES 1

Hic vir, quI in campO ambulat, pastor lñliT esto Pastor non solus est in campO, nam canis niger cum

ea est et

centum oves: üna ovis nigra et ündecentum oves albae. Pastor linam ovem nigram et multas oves albas habet. Is 5 est dominus ovis nigne et ovium albarum. Pastor ovi

nigrae et ovibus albis aquam el cibum dato Cum lirt3 ove nigri et ündecentum ovibus albis pastor in campO esto Cibus ovium est herba, quae in campO esto In ñvo est

úD-df-«ntum = lC (99)

albus -a -um ++ niger

"11"8-grutn

....

abI

ovis ov... avis ovi ov.

pliir ovis ovls

ovium

ovibus ovibus

ñws = parvus fluvius

aqua. Oves in campO herbam edunt, et aquam bibunt e 10

ñvo, quI inter campum et silvam esto Canis herbam nOn

est, neque pastor herbam esto Cibus pistoris est panis, quI inest in saccO. lü1ius pastoñ suo plinem dato Pastor cani sIlO cibum dat: canis a pistare cibum accipit. lta-

que canis pistarem amat.

CAP. IX

P/ÜT

sing

páSlow

rriim pistOl" GCC

pistarem pl\slOris

gen past/lris pastórum da! pastro pas<óribus alll pastOr. pistóribus

« monIS)

linus ml\ns duomontis

vallis +-+ rnOns únaarbor

duae arbores lupus ~~-...... ~.~~ ...

In Italia sunt multi pastores. Qui via Appiii Roma

Brundisium it multos piistores videt in campis. Numerus piistorum magnus esto Domini piistoribus suis cibum dant. Canes a pastoribus cibum accipiunt. Post campum montes sunt. Inter montes sunt valles. In campO est collis. (Collis est mons parvus.) In colle

arbor esto In silva multae arbores sunt. Oves non in silva neque in monte, sed in campO sunt. In silva est lupus. Piistoret oves lupum timl;nt, nam lupus oves esto In silvis et in montibus lupi sunt, in vallibus nulli sunt lupi.

supra prp+aa:

Sol in caelo est supra campum. In caelo nulla nubes 25 videtur. Caelum est supra terram. Montes et valles, campi silvaeque sunt in terra. In caelo sOl et nubes sunt, sed supra hune campum caelum sine nubibus esto Ita-

únanübis

duae núbes sub prp+abl_ supri

umbra_sol

que sOl lueet in campO. Pastor in sOle ambulat. Sub arbore autem umbra esto

Pastor, qui niillarn niibem videt in caelo, cum cane et umbram petit ~ ad umbramadit

ovibus ad arborem adit. Pastor umbram petit. Etiam oves umbram petUnt: post pastorem ad arborem adeunt. Pastor oves suas ad arborem ducit. Ecce piistor in umbra arboris iacet cum cane el ovi- 35 bus. Arbor piistoñ et cani et ovibus umbram dató sed ovis nigra cum paucis aliis in sole iacet. Pastor, qui fessus est, oculos c1audit et dormito Canis non dormito Dum pastor in herba dormit, ovis nigra ab ovibus albis

oves albis re1inquit = ab ovibus albIs abit

abit et ad ñvum currit. Ovis nigra oves albas relinquit et 40 ñvum peritó aquam bibit e ñvo, el in silvam intrat!

CAP. IX

Canis lalrat: "Baubau!" Pastor oculiis aperit, oves aspicit, ovem nigram non videt. Pastor oves numerat: "Üna, duae, tres, quanuor, quInque..... ündecentum." 45 Numerus ovium est ündecentum, non centum. NüIlae

oves albae absunt, sed abest ovis nigra. Plistor et canis oves albas relinquunt et silvam petunt. Pastor saccum cum pline in colle relinquit. Dum ceterae oves a pastore numerantur, ovis nigra in 50 magna silva, ubi via nülla est, errat. Ovis, quae iam procul a pastore ceteñsque ovibus abest, neque caelum neque sOlem supra

se videt.

Sub arboribus sOl non lü-

cet. Ovis nigra in umbra esto In terra inter arbores sunt vestigia lupI. Ubi est lupus 55 ipse? Non procul abest. Ovis vestigia lupi in terra videt,

neque lupum ipsum videt. Itaque ovis lupum non timeto Parva ovis sine timore inter arbores errat. Lupus aUlern prope ovem esto Pilstor et canis procul

vestigium

lupus ipse, ipsum

tupum

timo. -/iris (gen) m < rimel

ab ea sunt. Lupus, qui cibum non babet, per silvam .60 errat. Lupus in silva ciburn quaerit, dum pastor et canis ovem nigram quaerunt. Plistor: "Ubi est ovis nigra? Age! quaere ovem, canis, et repeñ eam!" Canis ovem quaerit et vesligia eius in terra reperit, neque ovem ipsam reperit. Canis Iatrat. 65

Pastor: "Ecce vestigia ovis. Ubi est ovis ipsa? Düc me ad eam, canis!" Canis dorninum suum per silvam dücit

avis ipsa~ acc overo i.p8am

docit dOcunt doc! dOci.e! (imp)

ad ovem, sed ovis procul abest. Lupus ululat: "Ubü!" Et ovis et canis lupum audiunt.

CAP. IX

Canis currit. Ovis consistit et exspectat dum lupus ve-

nito Ovis balat: "Baba!"

Ecce lupus qui ante ovem est! lam ovis lupum ipsum

~ den.

ante se videt. Oculi lupi in umbra lücent ut gemmae et

Onus d&u « denls) duodentis

dentes ut margaritae. Parva ovis oculos c1audit et dentes

ac-eurril < ad-currit

Sed ecce canis accurrit! Lupus se ab ove vertit ad

lupi exspectat. Lupus collum ovis petit dentibus... 75

canem, qui ante lupum consistit et dentes ostendir. Lupus ululat. Canis latrat. Ovis balat. prope _ procul clamor -óris (gen) m < clima.

Pastor, qui iam prope est, c1amat: "Pete lupum!" Canis c1amorem pastoris audit, et sine timore lupum petit. Lupus aUlem ovem relinquit et montes petit.

Pastor quoque accurrit et ovem suam, quae in terra iacet, aspicit. In collo eius sunt vestigia dentium lupi! Ovis oculos aperit et ad pastorem suum balar. Pastor laems ovem in umeros impiinit eamque portal ad celeras oves, quae sine pfu;liire in campii erran!.

Procul in monte lupus ululal. pastor overo in UIlK.TOs im-pünil « in-pünil)

dCdinAtic) -finisf(did} < declina' modl1"i -i m: modO ahl

-ue

-iirum

-ae

-is

-d

·u

GRAMMATlCA LATINA Didiniiliii voaibulñnun [1] Decliniilió prima.

Vocabulum 'insula' declinatur Mc modó: Niimi1uítivus Accüs<ilivus GcnelñJus Da/ivus AbliilñJus

Sin¡¡u/iiris

PIÜTiiJis

insulla insullam insullae insullae insulla

insullae insullas insull<i7um insullis insullis

CAP. IX

Hoc modo declInanlUr multa vocabula teminIna. Exempla: remina, pueUa, mia, domina, ancilla, familia, linera, pecünia, mensa, villa, aqua, vía, silva, tena, cel. 100 [n] Declinalio secunda. p¡¡¡,.. Sing. Sing. Plür. NOm. [A] servlus [B] verblwn verbla servl· Acc. servlwn servlós verblwn verbla Gen. servlónun verbli verblónun servl· lOS Dat. servli:! verblo verbli:! servlo Abl. servlo servli:! verblo verbli:! [A] Vt 'servus' decUnantur vociibula rnascuUna: filius, dominus, fluvius, numems, nurnmus, honus, nasus, mürus,

hOc mod6: nl'lnsula'

'''¡-um -il-a -um -w-a -; -<lrwn -<l .ji

-is -is

equus, sacrus, umerus, amicus, oculus, campus, ñvus, lu110 pus, ce!.; puer, vir, Iiber (nom. sing. sine -us).

[B] Vt 'verbum' decUnantur vociihula neutra: oppidum, exemplum, baculum, óstium, cubiculum, speculum, malum, omarnentum, collum, pretium, caelum, vestigium, celo [m] DecUnatiO tertia. p¡¡¡,.. Sing. 115 Sing. p¡¡¡,.. NOm. [A] pastor pastorlls [B] ovlis ovlls

Acc.

pasrorlem pastorlls ovlem ovlls Gen. pastorlis piistorlum ovliwn ovlis Dal. pastorl. pastOrlibus ovlibus ovl· 120 Abl. pastorl_ pastorlibus ovlibus ovle [A] Vt 'pastor' decUnanlUr haec vocabula: sal salis, timor -<Iris, clamor -<iris (masc.); arbor -eris (rem_); cet. [B] Vt 'ovis' decUnanlUr haec vociibula: piinis, coUis, vallis, canis (gen. pliir. canwn); nübes -is (nom. sing. -es); mons 125 montis, dens dentis (nom. sing. -s < -ts); et a1ia multa. FeminIna sunt: ovis, val1is, nUbes; masculina: panis, collis, mons, denso

-tm

-es -es

·is

-um/-ium

·f

-ibus

-/-is

-ibus

PENSVMA In Italia sum mulfi pastOr-. Numeros pastor- rnagnus esto Pastor lüli¡ ünum can- et multAs ov- habet. Pastor es! domi-

CAP. IX

VOC<ibuJa """":

campus pislor

canis ovis cibus h..-ba

rlvus

pInis

valJis

coIlis ubor silva

nus can- et ov-. Can- et ov- pistor- amant. Cibus ov- est herba, cibus pistor- est pan-. Pistor pün-- esto In 0011-- üna arbor esto Pistor cum can- et ov- ad arOOr- it. Iam pastor in umbri arbor- iacet. Albor pistor- et can- et ov- umbram dat, sed ov- nigra in sOl- iacel:. Nüllae nü~ ame sOl- sunt. In silva muhae arbor- sunt, sub arbor- umbra esto Ov- nigra a pastor- ceterisque ov- discMit. Canis ov-

videt.

lupus

PENSVMB

s<lI

Pistor et centum - in - sunt. Pistor ovibus aquam et dato Cibus ovium est - , cibus pastoris est - . Pastor panem - . Oves herbarn - et aquam - e-. Sól-, nülla - in caelo - hunc campum videtur. In oolle fina - est, in - multae arOOres sumo - arOOribus umbra esto Pistor oves suas ad arOOretn - . - pastor in - arOOris iacel, ovis nigra ceteras oves - el silvam - . In terra sunt lupi; lupus - non procul abest. Lupus in silva cibum - , dum pastor et - ovem quaerum.

c:aelum .erra llÚWs

umbn vesrlgíum timar

déns clamor

modus nigee

albus ündécenlUIn "'edunl

bibi.

IOcet

petit docil iacet relinquit IAllal erra. quaerit

reperil

ulula. bilar accurrit impóni. ipse procuI

IUpri sub

dum

décllniriO

declina.

PENSVMC Num piislor solus in campO esl? Quot oves babet pistor? A quo canis cibum accipil? Suntne monles prope pastoretn? Ubi sunt valles? Quid est collis? Quii it pastor? Cür pistor umbram petil? Quo il ovis nigra? Quid ovis in terrii videl? Cm lupus oVetn nigram nOn est?

CAP. X

CAPITVLVM DECIMVM

av!s in me voIant

homír>es in lan.

,.ni ambu-

piscis in aqul natant

BESTIAE ET HOMINES J Equus et asinus, leo et lupus, canis et ovis béstiae sunt. le{)

et lupus sunt béstiae {me, quae alias béstias capi-

leO ~ .., pI leOnes

..onwn

feros ~a-um

unt et edunt. In Mrica sunt multi leones. Pástores Africae leones timent, nam leones non solum oves pastorum 5

edunt, sed etiam pastores ips6s! Non béstia, sed horno est pOstor; leones autem non solum alias bestias, sed etiam homines edunt. Ferae et homines amici non sunt.

hornO -inis .., pI hominh -inum C.... - btstia C....

Canis amicus hominis est, ea béstia fera non est. Aliae béstiae sunt aves, aliae pisces. Aquila est magna 10

....

avis fera, quae parvas aves capit el est. Aves in áere volant. Pisces in aquá natant. Homines in terrá ambu-

ItrAerism

lant. Avis duás álás babet. Horno duOs pedes babel. Piscis neque álás neque pedes habet. Avis quae volat alás movet. Horno qui ambulat pedes movet. Piscis qui 15 natat caudam movet. Curn avis volat, alae rnoventur.

Cum horno ambulat, pedes moventur. Cum piscis na-

~ '..pto

~ iJa

cauda~ 69

CAP. X

12 {

~~11.--1~

[h"

tal, caulla movetur. Qui ambulal vestigia in terra facil.

Qui volat aut natal veSligia non Cacil. lo bono el in silvii multae aves SUD!. Canis aves, quae inter arbores volaD!, aspicil. Canis ipse non volat, nam 20 canis aJas non habel. Canis volare non polesl. Neque

quJ ambulat vestIgia in tcm fadt

paslor volare polesl. PaSIOr duOs pedes habel, itaque

po<-tst pos-SUtIl

paslor ambulare polest. Homines ambulare poSSUD!,

quod =quia

quod pedes habeol, neque volare POSSUD!, quod iiliis non habenl.

Mercurius autem Ul avis volare polesl, nam in pedibus mercitor -6ris '" imperium = id QUod impcrirur

...ením = nam...: is enim=namis nOntius = is qui Yerba panal (inter homines)

in petasO eius aJae SUDI. Mercurius non hornO,

sed deus esto Mercurius esl deus mercalorum. (Mercalor esl horno qui emit et vendit.) Mercurius imperia deorum ad homines portal, is enim nüntius deorum esto 30 Pisces neque volare neque ambulare poSSUDI. Pisces in aqua natare possunl. Eliamne homines natare POSsunt? Alil homínes natare POSSUDI, alii non posSUDt. Marcus el Quintus natiire possunt, Iülia nOn potest. Neptünus natare polesl; is enim deus maris esl.

mare.-is", pi maria -ium ROminí = lKJmines Rllmini

Graeci = lKJmines GraecI

(Oee-

anus esl magnum mare.) Mercurius el Neptünus dei RomiInI sunt. Romiini el Graeci deos mullos habent. Homines deos neque videre neque audire possunt. Dei ab hominibus neque vidert neque audiñ possUDI.

tlúmen = Ouvius ffiimen -inis n, pl·ina

-mwn

Padus magnum flümen esto lo eo flümine multi sUDt 40 pisces. Pisces in aqua flüminis natanl. lo flüminibus et in maribus magnus numerus piscium esl. F1ümína el maria plena SUD! piscium. Homines mullos pisces capi-

CAP. X

unto Nemo pisces flüminum et marium numerare po-

nemo« ne- + hornO) = nollus hornO

45 test. Pisces numer8ri non possunt.

Písces ín aqua vivunt, neque ín terra vivere possunt, nam písces ín aere spirare nOn possunt. Horno sub aqua spirare n6n potest. Horno vivit, dum spirat. Qui spirat vivus est, qui nOn spirat est mortuus. Hom6 mortuus

vivus -a -um = qui vivir (v. est = vivit)

mortuus -a -um +-+ Vlvus

SO neque videre neque audire, neque ambulare neque cur-

rere potest. Hom6 morruus se movere non potest. Cum horno spirat, anima ín pulmOnes íntrat et rursus ex pulmoníbus exit. Anima est aer qui ín pulmones dÜcírur. Qui anírnam dücít anímal esto Non sñlum homínes, sed ss etiam bestiae animalia sunto Alía animalía ín terra vivunt, alía ín maño

JJ puImo ".,-: '0' ""1 -ónism

. ".;

animarndücere = splrire

animal -ilis n. pI-ilia -llium mue -is n. ab/-i

Síne aníma nemo potest vivere. Hom6 qui anírnam n6n dücít vivere non potest. Spirare necesse est homíni.

necesse es< (+<!at)

&se quoque homíni necesse est, nemo ením sine cíb6

es. <duo!: es,. (= <dere) nemo enim

118m n&n6

60 vivcre potest. Necesse est cibum habereo Pecüniam habere necesse est, nam qu¡ pecüníam non habet cibum emere non potest. Síne pecünía dbus emi n6n potesto Necesse n6n est gemmas habere, nemo enim gemmas esse potest. Gemmae edi non possunt; sed qui gemmas 6S suas vendít pecüníam facere et cibum emere potest. Mercator qui omarnenta vendit magnam pecüníam fa-

rolium óvum \

dto Feminae quae pecüníam facere volunt ornAmenta sua vendunt. Aves nid6s faciunt ín arboribus; 70

m6s et folia arborum

SUnl.

mdi e8rum inter ra-

Aquilae in montibus nid6s

CAP. X

facere -:ir: -ium parere -il-ium

faciunt. In nIdIs sunt ova. Aves ova pariunt, ex quibus parvi pum exeunt. Canis non ova, sed pullas vivas pa-

rito Feminae !iberos pariunt. Mareus et Quintus el IüIia in bonO sunt.. Iülia pilam 11I w1l .../"",: ¡illis w1l (= Voll) pueri volunt

tenet et eurn pueñs pila lüdere wlt, neque ¡¡ eurn puella 7S lüdere volunt; pueñ enim nIdos quaerunt in arboribus. Itaque puella lüdit cum eane su! Margañtii.

apere -il -jun. ímp cape! capite!

IüIia: "Cape pilam, Margañta!"

Canis pilam eapit et caudam movel. Puella laeta ñdet <:anere - cant1re

el canit. Pum pue11arn canere audiunt.

Quintus: "Audi: Iülia vOCern pulchram babet." Marcus: "Vox eius nOn puiehra estl" Canis avem supra se volare videt eamque capere vult, neque potest. Canis Iritus lanat: "Baubau!" Eius vox pulchra nOn est, eanis canere non potest! Aves canere SS possunt, pisces nOn possunt: pisces vOCes non babenr. Cum aquila supra bortum volat et cibum quaerit, nOn audent : timent

parvae aves canere non audent, -el inter folia arborurn se

occ:ultire ..... ostendrR

occultant. Itaque aquila eiis repeñre non potest. Neque aves neque nidi aviurn ab aquila repeññ possunt, quod 90 IiimIs et follis occultantur.

Marcus autero nidurn reperit et Quinturn vocat:· "Veni, Quinte! In me arbore nidus est." Aecurrit Quintus.

Mareus: "Age! Ascende in arborern, Quinte!" Quintus in arborem ascendit; iam is supra Mareurn 9S in arbore est. Marcus ipse in arborem ascendere nOn audet!

CAP. X

Mircus interrogat: "QUOl sunt ova in nidO?" QuIntus: "Nülla Ova, sed quanuor pulli.' 100

rimus cenuis

Nidus est in parvO rimO. Rámus qui nidum sustinet IlÓn crassus, sed tenuis esto Rámus tenuis Quinrum sus-

ctaS5US

--a -um ...,. leD.Ws

tínere non potest, is enim puer crassus esto Ecce rimus curo puero el nidO et pullís ad terram cadít! Mircus QuinlUm ad terram cadere videt. Rldetne lOS Marcus? Non ñdet. Marcus enim penerrilUs esto lam QuInrus et pulli quanuor sub arbore ¡acento Neque puer neque pullí se movent. Pulli mortui sunt. QuInlUsne monuus est? NOn esto Quinrus enim spirat. Qui spirat monuus esse nOn potest. Sed Mlircus eum spirare non no videt, neque enim anima videñ potest. Quid fadt Mircus? Marcus penerrilUs 3d villam cur-

ea SUlU: t1U neque enim ,., nOn enim

lacere :c .gen

. rit et magna vOCe clámat: "Age! Veni, pater!" lülius puerum vocire audít et exit in honum. Pater fi1ium penerrirum ad

se accurrere videt eumque inter-

ns rogat: "Quid est, Maree?" Mareus: "QuInrus...est...monuus!" lülius: "Quid? mortuus? () dei boni!" Pater, ipse perterrirus, curo Marco ad QuInrum currito lülia quoque accurrit cum cane sua. Quinrus oculós t20 aperit. lülius eum oculOs aperne vide!. lülius: "Ecce oculOs aperit: ergO vivus est." Mircus et Iülia QuInrum viVUJn esse vident. Puer autem ambulare nOn potest, neque enim pedes eum sustinere possunt; ergo necesse est eum portare.

CAP. X

QuIntus ii liilio in Vl1Jam portiitur et in lecto pOnitur.

125

Aemilia tnium suum ii IüM portBri videt, et intenoIectus

gat: "Cür puer ipse ambulare non potest?" liilius: "QuIntus ambulare non potest, quod non est

QuIntus Alüli6 portAtur Aem.ilia QuinlWll AIOtio ponañvidet QUiDIus in teete) p6nUur

Aemilia QuinIWll in 1ect6 pORi aspicit

avis neque ii1iis habet! QuI volare vult neque potest, ad terram cadit!"

130

Aemilia QuIntum ii Iülio in lecto pOnl aspicit. GRAMMATICA LATINA

Inl1nldvus -1 m (m/J

v0c4re vid&. acCllITe7<

audIn

[IJ -m.

[21 -ir< [31 -lITe

[41 -1re

ene ine portdri

vidlri póni

aud;,;

ínfinilWus [A] AClivum.

lü1ius Marcum non vide.-., sed audire potest. Pater fi1ium 135 voe3re audil, el accurrere videl. IVocajre', 'videlre" 'accurrlere', 'aumlre' Infinitivus esto Infmitivus: -re. [l] -are: canlare, pulsiire, plorne, inlerrogiire, verbetiire, numerare, salütiire, imperare, habitare, amare, delectire, por- 140 tare, ambulAre, exspectare, intrire, omare, clamare, monstme, errare, votare, natire, spirAre; dare; celo [2] -ire: rIdere, videre, respondere, habere, lacere, parere, timere, tenere, iacére, movere, celo

[3] -ere: pOnere, sumere, discedere, carpere, agere, vehere, 145 c1audere, vertere, currere, vendere, emere, eonsistere, ostendere, bibere, petere, dQcere, relinquere, quaerere, v'ivere, lüdere, canere, ascendere, cadere; eapere, facere, aspicere, accipere, parere; Cel. [4]-lre: venire, auaue, dormire, apeñre, repeñre; ire Cad-ire, 150 ab-ire, eX-ire); cet. Medus servus esse non vull. Nemo gemmils isse potesl. 'Esse' quoque el '~sse' InfinItIvus est. [A] PassIvuffi. Marcus ii lülio non videri, sed audiñ potesl. Marcus QuIn- 155 tum ii liili¡; portliri el in ¡eero pOol videl.

CAP. X

'Portaln~, 'videln~,

'pOnlr, 'audilrr infinItIvus passlyj esto

-ñ/-f

infinitivus passlvi: -ñl-i. [1] -mi: portañ, numerañ, vociiñ. 160 [2] -eñ: videñ, tenoo_ [3] -i: pOni, emi, edl, claudr. [4] -iñ: audlñ, reperlrt, apeññ. Pisces numerar; niin possunt. Syra rosam a lolia tenlñ videt. Gemmae edi niin possunt. Magnum Ostium a parva 165 puellii neque aperiñ neque daudi potest.

U]-añ [2]-iñ [3) -,

[4]·;'; - Syra lüliam rosam tenere vide! - parva puella magnum óstium neque apeñ:re neque claudere potest

DécliniilW ¡mia 'Avis' (f) et 'piscis' (m) declInantur UI 'ovis'. Vt 'piistor' decIinatur 'mercator' (m). 'Leó' (m) el 'horno' (m) decrmantur hOc modo: 170 Sing. Pliir. Sing. Pliir. Niim. loo leiinlis horno hominles Acc. leiinlem leiinlis hominlem hominlis Gen. leiinlis loonlum hominlis hominlum Dat. leiinli Ie<lnlibus hominli hominlibus 175 Abl. leiinle leiinlibus hominle hominlibus 'Viix' (f) et 'pes' (m) declinantur hiic modo: Sing. Pliir. Sing. Pliir. Niim. viix viiclis pes pedles Acc. viiclem vOcles pedlem pedlis 180 Gen. viiclis viiclum pedlis pedlum Dal. vOcli viiclibus pedli pedlibus Abl. viicle viiclibus pedle pedlibus 'F1omen', 'mare', 'anima!' (n): vide cap. XI. PENSVMA Av- in aer- volant. Pisc- in aqua nstaD!. IOlia neque volneque nat- poteSl. Horno duOs ped- habel, itoque horno ambul- potesl. Horno mOrlllUS se mov- non potesl. Spir- neoesse esl homini, nam sine anima nemo yjv- polelil. Cum horno spirat, anima in pulmon- intrat et ex pulmon- exit. HomO

Ieñ< Ieiin

vÓX'

VOCs

pes<peds

Vot<lbuJa nova:

asinus leo

bestia hornO fera

avis piscis

ll<Iuila

CAP. X

Ilé!r

ála

pes

canda petasus "

deus mereator

nüntius mare

flumen anima

qtñ spirat mortuus es- non potest. Homin-- deOs vid- non POSSUnl. Dei ab homin-- vid- non possunt. Nemo pisces nu· met- potesl. Pisces numer- non possunt. Sine pe<üniii cibus ern- nOn potest. Pueñ lüliam can- audiunt. Marcus Qtñntum ad terram cad- vide!. 1000us Marcum cIam- audito Aemilia saccum a lIDio in mema pOn-- et aper- vide!.

pulmO

animal nIdus ramus

folium ovum puJlus pila

vOx

lectus ferus vlvus

mortuus crassus tenuis

penerritus capere

volAre natAre movére

(acere vivere

PENSVMB LeO et aquila - sunt. Viñ et reminae - sunt. Mercurius non horno, sed - esto In aqua sunt - . In aere sunt - . Quid agunt pisces e! aves? Pisces in aqua - , aves in aere - . Avis dulis - habet, itaque avis volare - . Avis quae volat alas - . Cum horno ambulat, - moventur. Cum horno - , anima in - iOlrat. HornO qui spirat - est, qtñ non spirat - esto Nam sine anima - vlvere potest. Spirare hornini - esto 1000a - [= cantat]. Iülia - pulchram babet. Pueñ quaerunt. Nidl sunt iOler - et folia arborum. In nidis avium sunt - aU! pum. Aves non puUOs vivos, sed ova - . Qtñntus in arborem - et IV - vide! in nido. Ramus qtñ nidum tenuis es!. Ramus tenuis puerum - sUSlinere non poteS!: Quintus ad terram - . Marcus eum cadere videt et - esto

spirAre

parere

Indere canere audere

occu1tare ascendere SUSlinere

cadere poteSl po8SUD'

vull volunt necessc es( nem6 cum quod enim

ergo rnñnmws

PENSVMC Num Neptünus horno est? Quis est Mercurius? Quid aguot mercatores? Num necesse est rnargañras habére? Quid est oceanus Atlanticus? Cür aquila a parvis avibus timelUr? Ubi suol nidi avium? Quid est in nidis? Quae bestiae ova pariunt? Quid agunt pum in horro? Cür ramus QuinlUm sustinere non potest?

CAP. XI

CAPITVLVM VNDECIMVM caput

peetus---

bracehium manus -

,--

frOns oculus gena

labru.m"'-<

CORPVS HVMANVM

collum

/ Corpus hümanum quatluor membra habel: duo bracehia el duo erora. Braeehium membrum esl el erus membrum esto In braeehio esl manus, in erure

pes.

Duae manüs el duo pedes in corpore hümiino sunt. 5

In eorpore ünum caPUt est, non duo capita. In capile sunt oculi el aures, nasus el os. Super capUl eapillus esl. Capillus virorum non tam longus est quam teminarum. Supra oculOs frons esl. ¡nfra oculOs genae sunl. Post frontem esl cerebrum. Qui eerebrum parvum habet

10 stultus esl. Os esl inter duo labra. In ore lingua et den-

hüminus -8 -um < hom6 corpus -oris ", pi -<Ira -orum CIiis crüris ",pI crüra

-rum

üna manus, duae maoüs

capur ~itis ft, pi capit8

-hum ósóris n, pi ora-wn super prp+aa +-+ sub Cron> -oolisf inrri prp+a« +-+ supra

Slultus -a·um

tes insunt. Dentes sunt a1bi ut margaritae. Lingua et labra rubra sunl UI rosae.

ruber -bra -brurn

Homines oculis vident el auribus audiunt. Horno qui oculos bonOs habel bene videl, qui oculOs malOs babel 15 maJe vide!. Qui aures bonas habel bene audil, qui aures

bene_male

malas habel male audito Syra male audil, ea enim aures malas habel.

CAP.XJ

pcaus -oris n

corcordisn sanguis -inis m

/luere coIor-6rism iecur~n

venter -tris m viscera -um npi

Caput est super collum. Sub coll6 est pectus. In pecrore cor et pulmones sunt. In carde esr sanguis, qui per venas ad cor fluir. Color sanguinis est ruber. jnfra pul- 20 mones est iecur et ventero In ventre cibus esto Cor, pulmones, iecur, venler sunt viscera hOmana.

cibum sQmere = me

Horno qui ventrem malum habet cibum sOmere non

slnus -8 -um ..... aeger -gra-grum

patest, neque is sanus, sed aeger esto Horno sanus ventrem banum, pulmones banos, cor banum habet.

Medicus ad hominem aegrum venit eumque sanum sinm = s1num !acere

facit. Medicus est vir qui homines aegriis sanar, sed multI aegri a medico sanari non possunt.

Estne sanus Quintus? Non est:

eius aeger esto

Puer super lectum ÂĄacer. Aemilia et Syra apud puerum 30 aegrum sunt. Mater apud eum sedet manumque eius

pOcu1um

FiJ

tenet. Syra niin sedet, sed apud Iectum stat. Quintus Ă?3Cer. Aemilia sedero Syra stat. Aetnilia: "Ecce malum, Quinre." Aemilia puero aegro malum rubrum dat, neque is 35

pljeulum aquae ~ pOculumcumaqui modo = tantum, 56lum

malum esse palesl. Mater ei pOCulum aquae dato Aemilia: "Bibe aquam modo!"

CAP. XI

Mater caput QuInti sustinet, dum puer aquam bibit. Aemilia: "Iam dornñ, QuIntel Dornñ benel" 40

Mater manum p5nit in fronte mil: frontem eius tan-

atque = el

git. Qulntus oculos c1audit atque dormito Jl

Iüüus, qu¡ cum Syro servo in atrio est, imperat:

langere

"1 ad

oppidum, Syre, atque medicum arcesse!" Medicus luscull habitat. Iüüus servum suum luSCU45 lum ¡re iubet atque medicum arcessere. Syrus equum

¡ubere = imperare

ascendit, ad oppidum ir, medicum arcessit. Servus cum

equum ascenderc = in equum ascendere

medico ad vUlam revenit.

re-venire = rursus venire

Medicus interrogat: "Quis aegrotat?"

&egfOlare = aeger esse

Imius: "Meus QuIntus mius aegrotat; ambulare non 50 potest." Medicus: "Cür ambulare non potest?" 1ülius: "Quia pes eius aeger esr. Puer stultus eSI, medice: nidum in arbore reperit, arborem ascendit, de

de prp+abl = ab [! 1

arbore cadil! Itaque pedem aegrum habet nec ambulare

nec: '"'" nc:que

55 potest. Nec modo pede, sed eriam capite aeger est."

pede aeger es! = pedem

aegrum habel

Iülius medicum ad cubiculum Quinti dücit. Medicus cubiculum intral, ad lectum adil atque puerum aspicil. Quimus quielUs super leclUm iacet nec oculiis aperit.

cubiculum intrire = in

cubk'tllum intrare quietu"i -8 -um = qui se nonmovel

Medicus puerum dorl1Üre videt. 60

Medicus dicil: "Puer dormir."

dleere

Syra, quae male audil, id quod medicus dicit audire

id qund medicus diol = yerba mediei

non polest; itaque interrogat: "Quid d¡cil medicus?" Aemilia (in aurem Syrae): "Medicus 'puerum dormire' dicít.»

CAP. XI

ad-esse

verbum facere = verbum dicere

Quintus oculos aperil alque medicum adesse vide!.

Fuer, qui medicum timel, n端Ilum verbum facere audel. Medicus: "Os aperi, puer! Linguam oslende!" Syra: "Quid dicit medicus?" Aemilia: "Medicus Quintum os ape単re alque linguam ostendere iubel."

Quintus os aperit atque medico linguam oslendil. Medicus Iinguam eius rubram esse videt. Medicus: "Lingua eius rubra est." Syra: "Quid dicil?" Aemilia: "Dicil 'linguam eius rubram esse'. " spectire ==- aspicere

Medicus eliam denles Quinti speclal el inler dentes albOs 端num nigrum videl. Non sanus esl dens qui colOrem nigrum habel. Medicus: "Puer dentem aegrum habet." Quinlus: "Sed dens non dolel; ergo dens aeger non est.

Pes dolel - e! caput."

Syra: "Quid dicunl?" Aemilia: "Medicus dicit 'Quintum dentem aegrum habere', el Quintus dicil 'pedem el capul dolere, non denlem'. " l端lius: "Non denlem, sed pedem modo

sana,

me-

dice!" Medicus pedem Quinti speclal alque digilum ad peap-pOnere < ad-p6nere

dem appOnit: medicus pedem eius langil. Fuer digitum

sentire

medid in pede suo sentil. Quintus: "Ei, ei! Pes dole!!"

CAP. XI

Medicus (ad Iüüum): "Tene bracchium pueril" (ad

11l

Aemiliam:) "Tene póculum sub bracchiol" (ad Quintum:) "Claude oculOs, puerl" Medicus Quintum oculOs 9S claudere iubet, quod puer cultrurn medid rimet.

Ecce medicus cultrurn ad bracchium pueri appOnit. Perterritus Quintus cultrum medid sentit in bracchio, nec oculOs aperire audet. Capilli horrent. Cor palpitat. horrtre: ctpiIIi horren!

Medicus venam aperit. Ruber sanguis de bracdÍio in 100

= capilli Slanl

póculum fluit. Quintus sanguinem de bracchio fluere senlil alque horre\. Frons et genae a1bae sunt UI

mía...

Medicus puerl,lDl oculos aperire iubet: "Aperi oculOs,

....

h()('Jfre = penenitus

puer!" neque Quintus oculós aperit. Puer quietus super leclum iacet ut mortuus. Syra: "Cür Quintus oculos non aperit? - Ó dei bonil

JOS

Puer mortuus estl" Quintus autem spirat, ergo mortuus non esto Sed Syra eum mortuum esse putat, quod eum splrlire non audit. Iülius et Aemilia filium suum quietum spectant HO -

alque tacent. Medicus manum super pectus pueri im¡lOnit eumque

spIrare

cor eius palpitare sentit.

Medicus: "Puer spIrat et cor eius palpital." Aemilia gaudet quod rilius vivit. lIS

goudlre = laetus ....

Syra: "Quid dicit medicus?" Aemilia: "Medicus dicit 'Quintum spirire et cor eius palpitare.' Ergo Quintus vivit." Syra QuIntum vivere gaudet.

Syra QuinUDn vivm goudet = Syra goudet quod QulnlUS viYit

CAP. XI

Aemilia sanguinem de bracchio filii deterget. lam puer oculOs aperit.

120

Q!Üntus: "Ei! Dalet bracchium!" Mater filium vivum esse videt et audito Aemilia imperat: "Aquam arcesse, Syra!" neque ancilla yerba dominae audito

lülius: "Domina te aquam arcessere iubet, Syra!"

125

Syra abit, atque revenit cum alio pOCulo aquae pleno. Aemilia pOcuIum tenet, dum Quintus bibit. Medicus: "Iam necesse est puerum dormire." horrtre = limm

ab-esse

Exit medicus. Quintus, qui medicum horret, eum abesse gaudet.

DOSler -tra -trum = meus etlUos

130

lülius: "Iam filius noster non modo pede, sed etiam bracchio aeger est." Aemilia: "lile medicus crassus mium nostrum sanare

esl

poteSl

sunt

possunl fJOS$t (in/)

non potest." Aemilia non putat medicum puerum aegrum saniite posse.

135

Syra: "SruItus est medicus! Neque cor neque cerebrum habet!" Syra 'medicum sruItum esse' dicit. lülius et Aentilia eum sruItum esse putant, non dicunt.

GRAMMATICA LATINA

140

tenia [NB] MascuIInum et temininum.

DicJiniiliij

Voclibula masculina: pastor, merclitor, cllimor, timor, rolor, sol, lii!r, venter, leo, pulmO, horno, pés, sanguis; panis, collis, piscis, mons, dé.ns, cOI. 145

CAP. XI

VocabuIa IeminIna: avis, vallis, avis, aurls, nilbés, fr6ns; arbor, vox, praepositio, declinAtio, eet. [C] NeUlrum. Vocabula neurra: flümen, Os, crus, corpus, pectus, iecur, ISO caput, cor; víscera (pl); mare, animal, cet. Plilralis: -a. Accilsalivus = niimin8livus. 'Corpus' et 'flilmen' declinantur hiic modO:

Sing.

Plür.

Sing.

Plür.

NOm. 155 Aa:. Gen.

corpus eorporla flümen flüminla corpus flümen eorporla flüminla corporlis eorporlum flilminlis flilminlum Dat. corporli eorporlibus flüminli flilminlibus Abl. corporle eorporlibus flilminle flilminlibus Ut 'corpus' deelinantur: peetus -<lrlis, os orlis, CtÜS crürlis, 160 iecur -<lrlis (cor cordlis, eaput -itlis); plüralis: viseerla -um. 'Mare' et 'animal' hiic modo declinantur:

NOm. Aa:. 165 Gen. Dal. Abl.

Sing.

Plfir.

Sing.

marle marle marlis marli marli

marlia marlia marlium marlibus marlibus

animal

neutrum: occ. = nOmo

-a -a

-is

-um

-ibus

-tI-

-ia

-tI-

-ia

-is

-ium

-c

-ibus

-i

·ibus

-i

Plür.

animaJlia animal animAllia animallis animAllium animaJli animaIlibus animAll; animAllibus

AccüsáriVus cum infinitivO lülia dormito Syra lüIiam dormiTe videt. Syra: "Iülia dormit." Syra 'Iüliam dormire' dicit. 170 'Iüliam dormIre' es! aeeüsl!tivus eum inf"mitivii. AccilsAti· vus eum infinitivo pijnitur apud multa verba: [J] videre, audire, sentire: Puer medicum adesse videt. Pueñ Iilliam canere audiunl. Medieus puerum spirare sentit. 175 [2] iubere: Dominus servum diseedere iubet. [3] au:ere: Quintus 'pedem dolire' dicit. [4] puJ{lre: Syra Qulntum mortuum esse putat. [S] gaudire: Aemilia filium vlvere gaudet. [6] necesse esse: Puerum dormire neeesse esto

llilia donnil Iüliam dorrnr1t

VoalInda """'"

corpus membrum

bncd>ium eros

manus caput

auris

CAP. XI

capillus frlios gena cerebnun Iabrum Iingua pecrus

cor sanguis véna

color iecur venter VlSceI"a

medkus pOculum culter hClmanus stultus

ruber sinus

seger noster bene

maJe Ouere

sanare aedere S1ire

lansere arcessere

iubere revenire aegrotire dicere spectare dolére 8p¡>OOere

senUre borrete

palpitare

putare gaudEre

detergere posse modo super

fnfra

de atQue

nee

PENSVMA Membra corpor- hOmilnI sunl duo bracchia el duo crQr-. In corpor- hornano On- caput est, non duo capit-. In capitSUnl duae aur- el ün- Os. In or- sunl denl-. In peclOr- üncor et duo pulmOn- sun!. Medicus Quinl- super lectum íac- videt; medicus puerdorm- videt. Medicus: "Quinl- dorm-." Medicus 'Qufnldorm-' dicil. Medicus puer- linguam ostend- iubet, et 'lingu- eius rubr- es--' dicit. Puer dicit 'ped-- et caput doJ.-.' Medicus Aernili- pOcu1um ten- iubel. Syra Quint- spir- non audit, ¡taque Syra t'- morlU- es-- putal. Sed QuInl- viv-. Mater fiIi- viv- gaudel. Necesse est puer- aegr- dorm-. PENSVMB - hümanum haber qualluor -: duo - el duo - . In bracchiís duae - sunt, in crüribus duo - . Super collum est - . In capite sunt duo ocufi, duae - , ünus nilsus, ünum - . In ore Sunl denles el - . Sub collo est - . In pectore sunt pulmOnes el-o In corde el in venIs - esto Sanguis per - ad cor-. Aemilia apud lectum Quino - , Syra apud leetum - . Quintus nOn - , sed aeger esto Syrus medicum ex oppido - . Medicus digilum ad pedero pueñ -: medicus pedero eius - . QuIntus, quI digilum medid in pede -: "Ei! Pes -1" PENSVMC Quae sunt membra corporis hornilni? Ubi est cerebrum? Quid esl in peClore? Ubi esl venler? COr QuinluS cibum somere non polest? Estne Quintus SOIus in cubiculo suo? Unde medicus arcessitur? Quid videt medicus in ore Quino? Quid QuIntus in bracchio sentít? Cür Syra Quintum mortuum esse putat?

CAPITVLVM DVODEClMVM

CAP.XO

.. gladius

pilum

Ii"!1

.Ji

hasta

L/ MILES RüMANVS 1

Quintus est fr~ter Marci. lulia soror eius est. M~rcus et

anna Rlimina

friter -tris m $OlOr -órisf

Quintus friitres IilJiae sunt. Marcus patrem et matrem,

pater -tris m

fratrem el sororem babel. Nomen patris est 'Iülius',

J'lómen -inís n

miler -tris f

matris 'Aemilia'; 'QuinIUS' esl nomen friitris, 'IUlia' sos róris. Marco una soror esto luliae duo friitres sunt. Nómina fralrum sunt 'Marcus' el 'Quintus'. Patri el matri üna

Marcó (dat) ODa soror est - Mircus ÜDam sororemhabet

filia et duo filii sunt. Miitñ 'AemiJia' nómen esto Quod nomen est patñ? Ei 10

nomen est 'Lücius lülius Balbus'. Viro RomallÓ tria nómina sunt. 'Lücius' est praenómen, id est llÓmen pñ-

pne-OOmen -inis ft

mum; 'Balbus' cogn6men esto Filiis niimina sunt 'Mar-

cogniimen-iniSft

cus lülius Balbus' et 'Quintus lülius Balbus'. 'Marcus' 85

CAP. XII pra<n1imina LatJna: A. = AuJu, C. = Giius D. =Decimus L. = Lncius M. = Marcus P. = Pübliu, Q. = QuinlU. Sex. = Sextu. T. = Titus awnculus -i na = (riter mltris

trisUs ....... laetus

et 'QuIntus' praenomina sunt filiorum. Alia praenomina Latina sunt 'Aulus', 'Decimus', 'Gaius', 'Püblius', 15

'Sextus', 'Tiros'. Aemiliae est iinus frater, cui 'Aemilius' nomen es1 (praenomen 'Püblius', cognomen 'Paulus'). Frater Aemiliae est avunculus Iiberorum. Aemilius autem procul a sorore sua abest. Itaque trIstis est Aemilia, quae fra- 20 trem suum amat. Marcus et Iiilia mAtrem suam tñstem in horturn eme vident et patrem interrogant: "Cür mater nostra tñstis est?"

vester -Ira -trUm (= IUUS

Iiilius: "Mater vestra tristis est, quod Aemilius procul 25

ettuus)

ab ea abest. Aemilius avunculus vester est, id est frater matrís. Mater tristis est, quod fratrem suum videre non potest." Marcus: "Ubi est avunculus noster?" Imius: "Avunculus vester est in Germ3niii. Aemilius 30 mDes-iúsm

miles ese In Germania multi sunt milites RomaDi." Iülia: "Quid est miles?" Iülius: "Miles est vir qui SCÜtum et gladium et pilum

fen = panal fen fmml armitus ·a -um = qui

armaren

fert. Scüturn et gladius

pilum sunt arma militis Ro-

maDi. Miles est vir armlitus." Iülia: "Quid agunt milites RomaDi in Germlinill?"

35 /l

Iülius: "MI1ités nostti in Germlinia pugnant." Iülia: "Mei quoque fratres pugnant." Iülius: "Pueri pugnis, non armis pugnant. Milites pugnus-Im

pugnant gladiis, pilis, hastis."

CAP. XII

Marcus: "Num Aemilius el hastam

pilum fen?"

Iülius: "Aemilius pnum tantum fen, is enim pedes esl, non eques. Eques est rones qui ex equo pugnat; qu¡

podes

-rus..

eques -itis m

pedibus pugnat pedes esto Equites hastas, pediles pila 4S

ferunt. Pilum nOn taro longum esl quam hasta, neque gladius peditis taro longus est quam gladius equitis. Pilum AemiliI sex pedes longum est." I

Marcus: "Quam longus est gladius eius?" lülius: "Duos pedes longus esto " SO

Marcus: "Duos

ped~

tantum? Cñe taro brevis est

pes

[- 29,6""] brevis -Ionaus

gladius?" lülius: "Quod g1adius brevis non taro gravis est quam gladius longus. Gladius equitis Iongior el gravior est quam peditis. Pedes, qui pedibus it mullaque alía arma ss ferl, gladium longum et gravem ferre non potest; itaque

Rm'is ea qWlIll g1lldiu<

Iongus ferre (in/) - portlre

gladius eius brevis et levis est - brevior el levior quam

levis .... gravis

is qu¡ ab equite fenur. Etiam gladiI qu¡ a Germfuüs

(enur ferwuur

feruntur longiores el graviores sunt quam ROmanorum ac pna e5rum longiOra et graviora quam nostra sunl." 60

gladius brevis nOn wn

lülia: "Qu:i sunt Gennfuü?" lülius: "GermiinI sunt hotnines barbañ qui Germaniam incolunt. Germiinia est magna terra non procul a

Getrnini -llrum m pI

ac =atque atJ¡ue ante a,e,~~)t

aaaJJ¡ue anle ccleris litteris

barbaru. -a -um = nec ROminUB nec Graecus incolere: terram i. = in terrA habitare

Gallia; Gallia autem provincia Romana esl, ut Hispiinia, Syria, AegyplUs. Provincia est pars impenl Roman¡, ut 6S

membrum pars corporis est; ROma enim capul imperiI est, prOvinciae membra sunt. Germiinia nOn est provin-

cia Romana. Plümen Rhenus Genniiniam a GalJi¡¡ prO-

pan « pans) partis!

CAP.XH

dividere

vincia dIvidit. Rhenus ac Danuvius flümina, quae Germaniam ab imperio Romano dIvidunt, f"mes imperiI

patria -aef; p. nostra

= terraloppidum patrum nostrOrum

nostrI sunt. Germlinia est patria Gerrnlinorum, ut Roma 70 nostra patria est." Iü1ia: "Cur milites RomanI contra Germanos pugnant? Suntne GermanI homines improbI?" Iiilius: "Milites nostrI contrli Germanos pugnant, quod GerrnlinI amIcI Romlinorum non sunt nec Roma- 75

hostis -is m...... amIcus

rus parent. GermlinI hostes RomlinOrum sunt, ac bellum

beUum-In

est inter Germlinos el Romanos. GerrnlinI exercirum op-pugnare = pugnare

nostrum oppugnant. "

contri

exercilus -Os m: ring nOm exercitus ace exercitum gen exercitas dal exercitui ahl exercitü dux ducism metuere = timere

pliir niim cxcrcitrls ace exercitüs gen exercituum dal exercitibus abi exercir.ibw

Iiilia: "Quid est 'exercitus'?" Iiilius: "Exercitus est magnus numerus militum quI 80 contra hosres ducirur. QuI exercilum ducit dux exercitiis esto Dux exercituI imperat, exercilUS ducI suo paret, nam dux ab exercitu metuitur. "In Germania el in Britannili sunt magni exercitüs RomanI qui contrli exercitus hostium pugnant. Milites 85 el

duces exerciruum Romanorum ab hostibus meruun-

tur. In Hispani¡¡ et in Gallili non mulo sunt milites Hispinl -lirurn m pi Galli -lirurn m pi

RomlinI, nam HispanI et GallI, quI elis provincias incolunt, iam exercitibus nostris parent. In exercitibus RO-

militire = rnDes esse

~ita'cY areus

-iíSm caslra .()rum n pi (voci-

bulum pliirále Ul1IlIJm)

manis etiam HisplinI el GalII lÍtultI mIlitant, quI et alía 90 arma et arcüs sagittlisque Cernnt." Iiilia: "Ubi habitat Aemilius?" Iü1ius: "Aemilius in castñs habitat mIIIe passüs a fine imperiI. Castra sunt militum oppidum."

1II

CAP. XII

YiUum -in

fossa -ae,

Marcus: "Quam longus est passus?" Iülius: "Únus passus est quinque pedes, ergo nñl1e

passus ·ús m: I passus = vpedes [l.48m]

passüs sunt quinque In11ia pedwn. In castris Aernilli sex

mIlia ·;umnpl (+ ge.p1): m1Ile (M) hcmines; duo

milia militwn habitant. NÜl1ae renñnae aut pueri illic

pueri = pueri .. puellae

mIlia (MMlü) hominum

habitant, nec enim renñnae pueñque militare possunt. 100 Circum castra fossa et vaIlwn longwn et altum est."

altus-a·um

Marcus: "Quam altwn est vaIlwn castrorum." Iülius: "Prope dccem pedes altwn est, et duo nñIia passuum longwn. Quattuor portae per val1wn in castra

dücum. Imer duiis portas est via lata, quae castra in

Iátus-a -wn

lOS duiis partes dividit; ea via eentwn ped~s lata esto

"In bello portae castrorum clauduntur. Cwn exerci-

in beI1~ = cum beDum es!

tus Germanorum castra oppugnat, ROmanI castra de-

defender<: .... oppugnire

fendunt: vl\llum ascendunt ac pila in GermanOs iaciunt.

iacere ·i(-iunt in (+ ace)· contri

nn autem nec pila in castra iacere possunt, quod fossa 110 nimis lita et v¡¡Jlum nimis altwn est, nec vl\Ilum aseen-

dere, quod RomiinI pms et g1adiis vaIlwn dMendunt. Hostes castra nostra expugnare non possunt.

"Ecce portae aperiuntur atque equitAtus noster in

cx-pugnire

equititus -us m = equilUm numerus (pus exercilÜS)

hostes impetwn facit. Barbañ perterritI, qtñ imliS petwn equitatüs sustinere nOn possunt, arma ad terram

iaciunt atque in magnas silvas fugiunt.

i.mpeNS ·us m: impetum (acere in hostem = hostem armis petere, oppugnire

fugere -it piune:

CAP.xu "MJ1es Romanus, qUI hostem armatum accurrere videt, non ab eo fugit, sed arnüs

se defendít. Milites RO-

roanl fortes sunt. MIles fortis hostem non metuit, sed metus -Os m = timor

sine metO imperum in hostem fadt. Aemilius, avuncu- 120 lus vester, nüles fortis esto "Circum imperium Romanum mulo sum hOstes. Castra et oppida nostra ab hostibus oppugnanmr neque expugnantur, nam milites nostñ provincias ac patriam nostram a Germanls et ab allis hostibus defendunt."

11S

, ,9

Marcus: "Etiam Germaru suam patriam defendum."

"tí'

Iülius: "Sed palria nostra pulchrior est quam ilIorum! Atque GermanI homines barbañ sum."

impetus hostium

Marcus: "Nonne fortes sum Germanl?" Iülius: "Fortes sunt illi, sed ROmani fortiores sum, 130 nec arma Germanorum tam bona sum quam nostra. SCOmm oorum nimis parvum est, pilum nimis longum et grave; nec enirn pilum tam grave procul iad potest. Itaque pilum nostrum breve et leve est -

hrevius

levius quam pilum Germanorum. Milites Romanl bene

135

pugnant, quod pila eorum brevia et levia sunt, non lon-

ga et gravia U1 Germanorum. Patria nostra borus arnüs defenditur. Nüllus hostis ROmam expugnare potest." Marcus: "Cür ROmaru Germaniam nOn expugnant?" Iolius: "Germania non solum armis defendimr, sed 140 etiam alos montibus, magnls siMs atque latls el alos flüminibus."

CAP. XII

GRAMMATICA LATINA

Dedinálió quiirta 145 'Exerciros' (m) dediniitur bOe modll (vide exempla in versibus 80--89 huius eapituli): SinguJaris Plúrmis NOminiitivus exercitlus exercitlUs AccUsálivus exercitlum exercitlUs ISO Genetfvus exercitlUs exercitluum Dativus exercitluí exercitlibus Abúilivus exercitlü exercitlibus Vt 'exercitus' deelinantur mascullna: arcus, passus, equitiitus, impetus, metus, versus, Cll.; reminInum: manus. 155 Adieaívum

[1111] Declinlilio prima et secunda. Mons ahus. Arbor alta. Viillum altum. 'Altlus -a -um' est adieetivum prirnae el secundae declinütionis. Masculinum (altus' declinatur ut 'servus', temini~ 160 Dum 'alta' ut 'temina', neutrum 'alunn' ut 'oppidum'.

Singularis Plúriilis Mase. Fern. Neutr. Mase. Fern. Neutr. Niim. aklus altla altlum altli altlae akla Acc. aklum altlam altlum altlos altlas altla 165 Gen. akli altlae altli altllirum altllirum altllirum Dat. altlo altlae altlo a1tlis a1tlis aklis Abl. ahlo a1tla altlo altlís a1tlis a1tlis H6c modo declinantur haee adieetíva: albus, bonus, fessus, foedus, íriitus, laeros, liitus, longus, rnagnus, malus, 170 meus, novus, plenus, pñmus, sanus, 1UUS, ce...; (-er -ra -rum:) pulcher, aeger, niger, ruber, noster, vester, ret. [111] Dedütatio tenia. Gladius brevis. Via brevis. Pilum breve. 'Brevis -e' est adiectivum teniae decliniitionis. Masewmum 175 et reminütum 'brevis' decliniitur UI 'ovis' (sed abl. sing. -i), neutrum 'breve' ut 'mare'.

versus -üs m: cap. XII 142 versUs babel

-us -um

..;¡,

-j¡s

-uum -ibus -ibus

.j¡s

-uf

-ü

ad-iecrivum -i n (adí) ah.. aha ahum

-us -a

-um

-,-o

-um

.¡¡

-<1m

-ae -ae

-,-os -d

-um

.¡¡ .¡¡

-ae

-as

-a -a

-Orum --dnlm -iJnun

-15 -er

-is

-j's .j's

-Ta

-nmI

.j's .j's

brevis breve d&1. 111: temo = mase.

CAP. XII

Singu/iñis ·h

-ia

-em

....

-is

-ia

-is

-íum ·íum

-j

-iblu -íbw

-j

-ibw -ibus

-is

P¡;¡"iiliJ

Masc.lFim. Neutr. Masc.lFim. Neutr. NOm. brevliJ brevle brevles brevlia Aa. brevlem brevle brevles brevlia 180 Gen. brevliJ brevliJ brevjium brevlium DOl. brevli brevji brevlibus brevjibus Abl. brevli brevli brevlibus brevlibus Hoc modo declinantur haec adiectIva: brevis, fortis, gravis, levis, tenuis, lristis, Cel. 185 Exempla: Pedes forlis Róm~nus gladium brevem el leven!, seütum magnum el grave fen; eques haslllll1 fert longam el graven!. Pedili forli Riimano esl gladius breviJ elleVÍJ, seütum mago num el grave; equili hasta longa el graviJ esl. Pedes gladiO 190 brevi el Ievi, scül6 magno el gravi arrnalus esl; eques hasl<i Ionga el gravi pugnal. Pediles fortis ROmani gladiOs breves el leves, scüta magna el gravia ferunl; equiles hastas feronl Iongás el graves. Peditibus fortibus Romanis sunl gladii breves el leves, scüla magna 195 el gravia; equitibus haslae longae el graves sunl. Pediles gla· dils brevibus ellevibus, seülis magnis el gravibus armiiti sunl; equilés haslls longis el gravibus pugnanl.

Comparmi1Jus Hk mÜfUS ahior esl quam iIIe. 200 Hoc vaIlum a1tius esl quam iIIud. 'A1lior -ius' comparalivus esl. Comparilivus esl adiecllvum dtcJinatiOnis lertiae:

ahior allius

Singularis: -wr

-iórem ·Wris -iññ -ifirt

-ius -ius

-ums

Nom.

·iófi

Acc.

·ibre

-iñm

-iOra

-wres

-ióra

-iOtvm

-iOrum

-iáribw -ióribw

-iáribw -iáribw

Gen. Dal. Abl.

Masc.lFim. a1lior altiOrjem a1liótjis ahiótji ahiótje

PlüriiliJ:

Neulr. 311M a1tius alliótjiJ a1liótji a1tiórje

Masc.lFim. Neutr. ahiórles ahiórla a1tiOrjes a1liótja a1liótjum a1tiOrjum a1tiórjibus a1tiórjibus a1liótjibus a1liótjibus

lOS

210

CAP. XII

Exempla: brevior, fonior, gravior, Ievior, longior, pulebrior. Gladius equitis longior el gravior esl quam peditis. Eques gladium 10ngiOrem el graviOrem fert quam pedes. Eques gla215 dio 10ngi6re el graviOre pugna!. Gladii equilum 10ngiOrés el graviOres sunl quam peditum. Equites gladiis longióribus el graviiiribus pugnanl. Pilum brevius et levius esl quam hasta. Pila breviOra el levWr¡Z sunl quam hasrae. 220 Delia ancilla pulehrior est quam Syra. Uander, qui ancillae pulchriiiris amicus esl, ancillae pulehrióñ rosam dal. Quid pulchrius esl quam rosa? Mililes Romani fortiOrés sunl quam hostes. Dux Romanus mililibus forliiiribus imperal quam dux hostium. lile dux mi225 litum fortiónnn esto PENSVM A Pilum e man- iacilur, sagitta ex are-o In exercil- Romanis multi oam mililanl, qui are- ferunl. Equilal- sine melimpel- in bostes facil, neque oosles impel- equiliil- suslinere possunl. MilIe pass- sunl qUinque milia pedum. Via Latina el. [ISO: cenlum quinquaginlaj milia pass-Iong- esl. Ramus tenu- puerum crass- sustinere non potest, nam puer crass- grav- esl. Ünum malum grav- non esl, nec duo mala grav- sun!, sed saccus plen- malorum grav- esl. Leander saecum mago- el grav- portal. In sacco grav- sunl mala. Servi saceos grav- portan!. In saccis grav- sun! mala el pira. Saccus Uandñ grav- esl quam Syñ, nam maIa grav- sunt quam pira. Via Appia loog- es( quam via Latina. Via Appia el via Aurelia Jong- sunl quam via Lalina. Quintus erass- esl quam Marcus. LeaOOer saeeum grav- quam Syrus portal. In saceo grav- mala sunt. Hoc pilum loog- el grav- est quam illud. Haec pila longel grav- sum quam illa.

VoaibuJa nova: (riter

soror nOmen praenllrnen cogn/lmen

avuneulus rnDes sc:ütum gladius

plum

arma areus sagitta pugnus hasta podes eques pars

tmis patria

hostis

bellum exercitus dux

c&sua passus

fossa viIIum

CAP. XII

equititus

imperus m_tus versus

milla tñstis armitus

brevis

gravis Ievis barbarus

altus Iatus fortis vester

ferre pugnire

PENSVMB M~rcus QuIntl esto QuIntus ÜDum fliitrem el ünam habet. 'Iülia' - sororis esto Fliiter Aemiliae est-fiberOtum. Quintus: "Ubi est avunculus noster?" Iülius: "Avunculuses! in Germania." PrOvincia est - imperñ Romani. Rhenus Germaniam ab imperio Romano - ; Rhenus - impero est. In Ge~ muIti - ROmanl sunt, qui contra Germanos -; Germani enim - Romanorum sunt. Milites Romanl scüta et- el pila - . Milites in - habitant. Circum castra est- et-, quod x pedes - esto MIlites patriam ab hostibus - .

íncolere dividere oppugnire

meroere militire

defendere iacere expugnare fugere ero,,"

ac adiectívum C<lI1lparAtIvus

PENSVMC Num 'Marcus' cognomen est? Quot fliitres habet Aemilia? Quid agit Aemilius in Germiiniii? Quae arma pedes ROm~nus fert? Quam longum est pilum Aemilli? Ubi habitant milites ROmani? Qul sunt Germani et GaIli? Estne Germánia prOvincia Romana? Quod lliimen Germaniam aGal\ia dividit? Cür hostes castra expugn~e nOn possunt? Num miles fortis ab hoste fugit? Cnr hasta procul iaci niin potest?

CAP. XIII

CAPITVLVM TERTIVM DECIMVM

. ...

-. ..

'Y!':.. 'it_.".-.:~ . . '~ .

-. 1<>..'

~ -.

til. -l..::' ..

kalendárium -1 n

MENSIS MENSIS MENSrS MENSIS MENSrS MW~IS iANVAR' FEBRV/IR MAl\T1VS APRILlS MAIVS IVNIVS, D1EsxxxI OlE5XXVtH DJESX:X)(I vlES xxx pIES)l)Q(1 --.

Pi,.,..

...

'D'lES.klO(:

,': tf.. ~

~ W~- -~'. 1~\4. .~ ... . I~sj~-

. ' " ...

MENSrS MENSIS MEN~~ MEN5rS MENSIS ¡YLIVS AVGVS1VS SEPl'EMB OCI'Ol\rR' NOVf.!'IIlIR prCE1'IBE!\ DIESXXXI .PIES X1\1(1 ,OU:SXXX DJES J<lOO , OlISxxx. OIES XXXI ... _. 1-' , , I . .. , '. - - _. .'

Iin. Capricornus Febr Aquirius Mirt. Apr. Ari~ • Mii. Tauros IÜD. Gemini lül. Cancer Aug. Leo Sepl. Virgo Oct. Libra Nnv. Scorpio Dee. SagittAriu.

ANNVS ET MENSES 1

Annus in duodecim menses dividitur, quibus haec sunt

mensis-ism

nonñna: Ianuarius,rnensisprunus; Februarius, seaun-

quintus -a ·uro

dus; Martius, tertius; Apñlis, quartus; Maius, quintus;

VI VII

sextus -a -um

Iünius, sextus; lülius, septimus; Augustus, octavus; 5

SeptembeE, nonus; October, decimus; November, ündecimus; DecernbeE, mensis duodecimus ac postrernus. Ünus annus duodecim menses ve! trecentOs sexaginta quinque díes habet. Saecu!urn est centum anni. Centurn annI ve! saeculum est longurn tempus. Duo saecula sunt

10 ducenti annI. Horno sanus nonaginta ve! etiam centurn

annos vIvere potest; ducentos annos vIvere nemo potest.

seprimus -a -um octavus -8 -um

VIII IX nOOUS -8-um X decimus -a-WD XI ondecimus -8 -UD)

Xli duodecimus -a -uro postremus -a -um ...... pñmus tre-cena -le -a ==(300)

sexiginti = LX (60) tempus -oris n

du-<:enlJ ...... = ce (200)

lanus ·Im

MensI pruno et mensI tertio a deis nOnúna sunt: lanuano a deo rano, Manio a deO Marre. Ianus et Mars 15

sunt del RománI. lanus est deus cui duae facies sunt.

Mirs -nism

Mars deus bellI esto Mensís SeptembeE nOrnÍnatur a numero septem, October, NovembeE, December ab octO, nuvem, decem. Nam

nOminare < nOmen; nOminalur=nilmen habet

CAP. XIII

antIquus < ante tune = iIle tempore

tempore antiquo Marlius mensis pñmus erat. Tune September mensis septimus ·erat, OctOber, November, 20 December menses Ol:tiivuS, nonus, decimus erant.

Dune ;;;;; hOc tempore

Nune autem mensis pñmus est Ianuárius, September

.. .ígilur = ergo

igitur mensis nonus est, Oetober decimus, November ündeeimus, Deeember duodecimus.

lriginli = XXX (30) llnus el lriginli = XXXI (31) duo-dHriginli = XXVlII (28) ün~-trIgiml1

= XXIX (29)

ün-decim =

XI (11)

item - etiam (: U{ Mirtius)

Quam longus est mensis November? November tñ-

ginta dies longus esto December ünum el tñgintii dies babet. llinulirius tam longus est quam December, sed Februarius brevior est: duodetrlginta aut ündetrIgintii dies tamum habel. Februarius brevior est quam eeteñ ündecim menses: is mensis annI brevissimus esto Mar-

tius ünum et tñgintii dies longus est (et ítem Maius, Iülius, Augustus, October). ApñIis tñginta dies habet

dimidia pars = Ih

(item Iünius et September). Sex menses sum dimidia

quma pars = Yo

pars anni, tres menses quarta pars anni.

dies~im

Dies est dum sOl in eaelo esto Prima pars die¡ est 35

vesper -eñ m ++ mine n

mane, pars postrema vesper. Dies est tempus a mane ad

nox noctis/++ dies

vesperum. Nox est tempus a vespero ad mane. Vesper

ininum -i n _ finis

est finis diei atque initium noetis. Mane fmis noctis est

f"lJlis = pars postrema initium = pars prIma

hOra ·se!

atque initium die¡.

Dies in duodecim hOras dividitur. Ab hOra pñma dies initium fadt. Hora sexta, quae hOra media est imer

CAP.XUI

hOram pñmam el duodecimam, 'meñdies' nominiitur. Hora sexta vel meñdies diem dividit in duiis aequas partes: 'ante meñdiem' el 'post meñdiem'. Meridie 501 45 alússimus in caelo esto Sex hOrae sunt dñnidia pars diei. IJ

Nocte sól nón IOcel, sed lOna el slellae IOcent. LOna ipsa SUam IOcem nón habet, lüx IOnae a 50le venit; ila-

merl-dies « medi-) : medius dies aequus -8 ~um

Iüna -""{ Iüx Ulcis{

50 lóla lOna 50le illOstriitur, sed lantum ea pars quae vertitur ad 5Olem; cerera pars obscora esto Cum exigua pars 1000e Ianlum videtur, lOna 'nova' esse dicitur. Die sep-

claros -3 -uro

que lOna nón tam clara est quam 501. SOl est sIena clarissima, quae loce sua el lerram et IOnam illOstrat. Neque

SIena -ae!

lerra

l6tus -8 -urn: (Ola Urna ++ pars liinae ceteros -8 -um

obsctlrus -a -um4-+C1lrus exiguus -8 -um = parvus

úmó vel octavó post IOnam novam lOna dñnidia videlUr, quae rormam habel linerae D. Die quinlo decimó post 55 lünam novam lOna plena est et rormam habel liuerae O. Cum lOna nón IOcel, nox obscora esl. Dies mensis pñmus 'kalendae' nóminiitur. Dies pñmus mensis liinuiirii dicitur 'kalendae lanuiiriae'; is dies

luna nova dimklia plena

quintus decimus = xv (J5.) kalendae -irum{pl

dicirur = nóminarur

allIÜ primus est atque iniúum allIÜ novi. Die¡ pñmó 60 mensis lolii 'kalendae 1000ae' nómen est; is est dies allIÜ medius. Dies tertius decimus post kalendiis 'idos' niirniniitur. 'IdOs liinuariae' dies tertius decimus est post kalendiis

tertius decimus = xJU(\3.) ldüs -uum{p¡

lannarias. Item 'idos Februiiriae' dicitur dies temus de65 cimus mensis Februarii. Sed 'idOs Miirtiae' dies est quintus decimus mensis Miirili, nam mense Mamo (ilem Maió, liilió, Octiibn1 ¡dOs non dies temus deci-

(ménsis) -be< -bris m, abl-bñ

mus, sed quintus decimus post kalendas esto Dies nO97

CAP. XIII

--lnmIfpl

nus ante idüs dicitur 'oonae' (nonae IAnuariae: dies quintus IanuArii; nonae FebruAriae: dies quintus Fe-

bruiirli; nonae Miirtiae: dies septimus Miirtii; cet.) Dies octiiws ante kalendiis Ianuiiríiis, qui dicitur 'ante diern octiiwrn kalendas Ianuiiriiis', est dies anni anle diem octivum kaIendis 10üls (a. d. VIII b1. lO\.) - dies octlvus 8fI1ekalendis Iúliis

brevissimus. Ante diem octiiwrn kalendiis Iüliiis dies anni longissimus esto Ante diem octiiwrn kalendiis Apri- 7S

les (id est die octiivo ante kalendiis Aproes)

IlOX

atque

dies aequi sunt; is dies 'aequinoctiurn' dicitur. Item ante diem octawm kalendiis Octobres aequinoctium dicilUr, aestis -Itisf ~ hiems

narn ro quoque die nox aequa est atque dies. Tempora anIÜ sunt quauuor: aestiis et hierns, ver et 80

hiemisf

ver veris n autumnus -i m

autumnus. Aestiis est ternpus ii mense Iünio ad Augus-

"'~~Wt,

"f"J'. J,

tum, hiems ii rnense Decembñ ad Februiirium. Mensis

r6';-'

Iünius initium aestiitis, December initium hiemis esto

,.":"

.,~~

....r

#" <I~';j iI

incipere ~il -junt =

initium (acere

calidus -a ·um +-+ frigidus -a ·um

imber -bris m nix nivisl

Tempus a Martio ad MAium ver dicitur, a mense Seplernbñ ad Novembrem aulUrnnUS. ver ii mense Martio as initium facit. Auturnnus a Septernbñ incipit. Aestiite dies longi sunt, sallücet, aer calidus esto Aestlis est tempus calidum. Hiems tempus fñgidum esto Hieme non salum imber, sed etiam nix de caelo cadit. Imber est aqua quae de nübibus cadit. Nix frigidior est

opcñre

quam imber. Hieme montes et campi nive operiuntur. Vere campi nova herbii operiunlUr, arbores novis foliis Ornantur, aves, quae hieme tacent, rursus canere incipiunto AulUmnO folia de arboribus cadunt et terrarn ope-

hic:mt: monl!S nive opcriuruur

riun!. In Germaniii hiemes frigidiores sunt quam in Ita- lIS

CAP. XIII

lia: alta nive opeñtur tota terra et JacOs gJacie operiun-

glacíes -éif

tur; hieme Germani pueri super glaciem Jacuum lüdere possunt. liinuarius mensis anni fñgidissimus esto Men-

ses lOO

calidissimi sunt lolius et Augustus. EO tempore

multi Romiini urbem relinquunt et villas suas petunt, neque enim totam aestatem in urbe vivere volunt. -

111

Hora nona est. Aemilia apud filium aegrum sedet. Cubiculum lUce sOlis ilI0stratur. Aemilia ad fenestram it cae!umque spectat.

105

Aemilia: "Hora nona esto SOl altus in caelo est nec nObibus operitur." Quintus: "Quando sol alússimus est?" Aemilia: "Hora sexta ve! meñdie. Sed post meridiem

"'!!i~=-~~ lacus ~ -usm urbs urbisf = oppidum magnum (: R6ma)

~ -~~:.:J_ ~

nll

--¡f

-/11

_:=---•.

pueñ super ¡'aciem lacús

lUdun.

quand6? = qu6 tempore?

aer calidior est quam ante meridiem." 110

Aemilia fenestram c1audit. lam satis obscOrum est cubiculum. Quintus:

"O, quam longae sunt hOrae, cum necesse

est totum diem in lecto iacere!" Aemilia: "Ver esto Dies atque bOrae longiores sunt 115

vere quam hieme." Quintus: "Quando longissimi sunt dies?" Aemilia: "Mense IOnio." Quintus: "Iamne mensis lünius est?"

&aIIl-llC

Aemilia: "Maius est: hic dies est mensis Maii postre120

mus. HOc anni tempore dies non tam calidi sunt quam aestate el noctes fñgidiores sunt." Quintus: "Qui mensis anm calidissimus est?" 99

CAP. XIII

Aenúlia: "Iülius." Quintus: "Cür ille mensis patris nomen habel?" Aenúlia ñdet et

responde~:

"Mensis lülius non a pa-

!re tuo niimen habet - non tantus vir est iIle! IOOus Caesar -arism (m<nsis) Qulno1is ..... = IOOus

125

sed a

lülio Caesare. Ante tempora Caesaris ei mensi erat nOmen 'Quintilis' a 'quinto' numero -

non a nomine

tuo!" QuJntus: "Estne lü1ius mensis quintus?" Puer <lígitis 130 numerare incipit: "Mensis pñmus lanuiirius, seeundus Februarius, tenius Miirtius, quiirtus..." Aemilia: "Antiquis temporibus Miinius non tenius,

sed pñmus mensis erat; tune igitur Quinu1is, qui nunc Caesar Auguslus (mensis) Sex1ilis -is ..

= Aogustus

lülius niiminAtur, mensis quintus erat, non septimus, 135 ut nune es!. Item mensi Augusto nomen erat 'Sextilis', quia sextus erat, nune Augustus nominatur a Caesare Augusto. -

Sed hoc satis es!. lam necesse est te dor-

mire." Mater enim faciem filli aspicil eumque oeulOs vult volunl, üifvdle

claudere videt. Aemilia puerum dormire veUe putat.

140

QuJntus: "Sed <líes esto Siillüeet. Nocte iure me dormire, cum sOl in caelo non est! Ubi sOl est nocte, cum hie non lüeet?" Aemilia: "Cum hie nox est, sOl lüeet in aliis tenis procul ab Italia et ab urbe Roma. Cum nox est illie, hie in Italia dies es!. " Quintus: "Ergo nune in aliis lerñs et urbibus nox est atque homines dormiunt. Hie dies est, nec tempus est dormire!" 100

145

CAP.xm ISO

GRAMMATICA LATINA Declfniilw quinta Dies brevissimus est ante diem VIII kalendas IAnuanas. MAne diis di... initium diei esI. Di.. prImo IanuiiriI nomen es! kaIendae la- diei nuiiriae; ab ro die incipit novus annus. Mense IüniO dies long! diei dié 155 sunI. lünius xxx die< habet: numerus diirum est xxx. Diebus diis dii, pñmIs mensium nomina sunt: kalendae lanuiiriae, Februii· diirum riae, Miiniae, Apmes, eet. Ab iIs diebus memes incipium. die.., diibus Singularis Plürii/i.s NOminiillvus diles diles -is -is 160 ACCÜSlilivus dilem diles -is .¿¡ Genetivus dile¡ dilirum -hum .¿¡ Dalivus dile¡ dilebus .¡ Abl<itivus dile dilebus ..bus Vt 'dies! m declInütur 'meñdies' m, item 'facies' /, 'glacies' 165 J, el pauca a1ia vocabula 1eminIna. in-d~1In4bi1is -e (in· ded) = quI dec1lnañ - 'Mane' est vocábulum neucrum indeclinabile.

....,

nlin potes!

SUperliillvus Aetna mons aJlUS esl, aJtior quam eeleñ montes Siciliae: is mons Sieiliae allissimus esl. 170 Via Appia longa est, longior quam celerae viae ltaliae: ea via ltaliae longissima esto 'Ire' verbum breve eSI, brevius quam cerera yerba Lalina: id verbum Lalinum brevissimum esto 'Altiar, longior, brevius' comparitivus esto 'Altissimus, 10n17S gissima, brevissimum' superlalivusest. SuperliitlvusestadieclIvum declInáliOnis 1 el 11: -issimlus -a -um.

superlitJvu. (sup)

altissimus -a -Ilm longissimus -a-wn brevissimus -a -ami

VocdbuIa nova: annu. mfnsis <liés

PENSVMA Horae di- sunl XII. HOra sexta di- dividil in duas panes: ame meñdi- et post meñdi-. Sex hOrae sunl dImidia pars di-. Mensis Iünius xxx di- habet: numerus di- est xxx. Novus annus incipit ab eo di- qui dicitur kalendae IAnuanae. Iülius mensis anni ealid- est; IAnuanus est mensis anni

saeculum tempus

facies mine

ve.per nnx initium hOra merldiés

101

CAP. XIII

liina steUa

lüx

fOrma kalcndae idüs

llOnae

aequinoctium biems

ver

autwnnus imber

nix Iacus g1acies

urm

postremus

dIrnidius aequus elirus

loros

obscürus exiguus calidus fñgidus

indeclinibilis ündccim triginti sexAginli

ducentI trecentI quInros

sextus

septimus octiVus naous

dccimus Ondccimus duodecimus nOminire illústtire

incipere operire

vell. eral erant ve!

nmc nune igitur

ítem quand6? auperlllivua

102

frigi<!-. Mensis annI brev- est Februarius. Padus est flümen Italiae long- et Ilt-. SOl steUa dir- esto PENSVMB Ilnuirius - pñtnus esto December est mensis - ac -. Tempare antiquo September mensis septimus - , nam - mensis prunus erat M¡¡nius. NW1C September mensis - es!. Die. es! tempus ¡¡ - ad -. Mane es! - diel, vesper - diel est el initium -. Dies in XII - dividitur. Nocle - et - lilcent, neque eae tam - sunt quam sOl. SOl lünam - sua -. Ea lünae pars quae sOle non i1lüstritur - esto Ver et - , aestas el - sunt quartuor - anni. - a mense Iünio -. Rieme nOn sólum - , sed etiam - de nübibus cadil: montes et campi nive -. Aqua nOn tam - est quam nix. PENSVMC Quot sunt rnenses annI? A quo ¡¡¡nuarius nOmen babel? Quam longus est mensis Apn1is? A quO mensis Iülius nomen habel? Cür mensis decimus Oetiiber nOminltur? Cür lüna noo tam clara est quam sOl? Qui dies annI brevissimus esl? Qui dies aequinoctia dicuntur? Quod lernpus annI calidissimum est? QuandO nix de nübibus cadit? Quid est imber? A quo die incipil aonus novos?

CAPITVLVM QVARTVM DECIMVM

CAP.XN

NOVVS DIES 1

Nox esto Familia dormito VIlla lülii obscúra

quieta

esto Marcus quietus in lecto suo cubat; is bene dormito QuInlUS dormite nOn potest, quod et caput et

pes

dolet. Bracchium quoque dolet QuInto; itaque is nOn 5

dormit, sed vigilat.

cubire ~ iacere("m lecto) dolOre + dat: pes el /QuintO dolo' vigila,o _ dormJre

Cubiculum in quo QuinlUs cubat non magnum est, lum parvum es!. Uterque puer cuba! in cubículO parvo,

uCer- utra- utrum..que: uterque pucr : el M. el Q.; uU'Umque cubicuIum : el cubiculum M.i

neuter in cubiculo magno. Neuttum cubiculum mag-

etQ.i neuter -tra -trum: nenta

nec magnum est cubiculum Marci. Utrumque cubicu-

num esto Uterque puer quielUs est, neuter puer se moveto Alter pUer dormit, alter vigilat. Alter e duobus pueñs valet, alter aegrOtat. Uter puer aegrotat,

Mar-

cusne an QuInlUS? QuInlUs aegrotat, Marcus valet.

Aer fñgidus 15

puer : no<: M. nec Q. alter -era-erum duo, abl dUObus valen: +-+ acgród.re Uler -tra -trurn: uta

puer?: M.no""Q.?

cubicu1um Marci intrat, fenestra enim

aperta esto Mircus fenestrii apert3 dormito Fenestra Quinti aperta nOn esto Altera e duibus fenestñs est apena, altera c1ausa. Utra fenestra c1ausa est? Fenestra QuInti. Is fenestri claus8 dormit, quia aeger esto

103

CAP. XIV

canlns.....ns = quI =it ('00< '018)

gallus csnins gallum csnenum donniéns.....ns = quI dormit vigiLins -an/is = quI vigilat qu6-modo? < qull modO? ho-die = hOc die

Ecce gaUus canit:

~Cucurrü!

Cucucurrtil" GaUus ca-

nens novum diem salútat.

se movet. QuIntus, leeturn se vertit. Puer

Marcus oculós non aperit neque qui oculis aperos iacet, super

dormiens gallum canentem non audito Puer vigiliins gallum audit, et Dawm vocat. Daws cubiculurn intraos interrogat: babet

~Quomodo

se 2S

pes luUs hodie?"

tum, sed

male se habet, nec

pes tanetiam caput et bracchiurn dolet. 0, quam

QuInlUs respondet:

~Pes

longa nox es!! Sed iam mane est, nam gallus canit. Da

me (aec:): mihi (dat)

mihi aquam, Dave!"

Daws QuInto aquam in pOculo dato Puer aquam bibit. Servus puetum bibentem aspicit. Daws QuInturn in lecto iacentem relinquit et cubicuad-hüc = ad hoc tempus,

etiamnunc

lum Mard intrat. Marcus adhüc dormito Daws ad puerum dormientem adit eurnque excitat. Quomodo servus 35 puerum excitat? In aurem pueri dorrnientis magna viice c1amat:

~Marce!

Mane est!" EO modo excitiilUr Miircus,

et oculOs aperiens servum apud lecturn stantem videt. Jam neuter e duobus pueris dormito inquit ~ dlcit surgere

~Hora

prima est" inquit Daws,

~Surge electo!"

Marcus e leeto surgit. lam non cubat in.Ieeto, sed af-ferre < ad·fe""

ante lectum stat. Marcus Dawm aquam afferre iubet:

af-fer! (imp)

~Affer

mihi aquam ad manüs!"

Servus Marco aquam alfen et Iavire

sordidus -8-um

104

~Ecce

aqua" inquit,

"Lava faciem et manüs! Manüs lUae sordidae sunt." 4S

CAP. XIV

Márcus pñmum manüs lavat, deinde faciem. Davus: "Aures quoque lava!"

"Sed aures" inquit Marcus "in facie non sunt!" Davus: "Tace, puer! Nón modo faciem, sed totum so caput lava! Merge caput in aquam!"

Mircus lilciem Iavat

Mlircus caput tótum in aquam mergit atque etiam ames et capillum lavat. Iam totum caput eius pürum

púrus -a -uro .... sordidus

esto Aqua non est pÜfa, sed sordida. Aqua qua Marcus lavatur frigida est; itaque puer ma-

ss nüs et caput sOlum lavat, nón tótum corpus. Mane Ro-

mine adv (: hóri pñmi)

máni faciem et manüs aqua fñgida lavant; POSt meñdiem tótum corpus lavant aqua calidli. Marcus caput et manüs tergens Davum interrogat: "Cür frliter meus tam quietus est?" 60

Davus respondet: "Quintus adhüc in lecto est."

toga

-1

Marcus: "In lectó? Quintus, qui ante me surgere solet, adhüc dormit! Excita eum!" "Non dormit" inquit Davus, "Frliter tuus vigilat, nec surgere potest, quod 6S

pes et caput ei dolet."

Marcus: "Mihi quoque caput dolet!" Davus: "Tibi nec capUl nec

virtogirus

pes dolet! Caput valens te (=): tibi (dal)

non dolet nec membra valentia." Per fenestram apertarn intrat aer fligidus. Mlircus m70

gel, quod corpus eius nüdum est (id est sine vestimen-

frIgere = Cñgidus esse

tis); itaque Marcus vestimenta sua a servó poscit: "Da

vestimentum -i n poocere = dañ iubere vestire

mihi tunicam et togam! Vesti me!" Davus puero fñgenti

noous-a-um

tunicarn et togam dat, neque eum vestit: necesse est 105

CAP.XN

puerum ipsum se vestlre. Marcus pñmum ronicam induere

induit, deinde togam. Puer iam nüdus non esto (foga est vestlmentum album, quod viñ et pueñ Ro- JIl

serere = (m corpore) Cerre, habere

mam gerunt. Graeci et barbari togam non gerunt. Mul-

togAtus -8 -UIn = rogam

ñs barbañs magna corporis pars nüda esto Viro togato

gerens praeter prp+aa

nülla pars eorporis est nüda praeter braechium alterum.

dexter -tra -trum_

Utrum bracchium viro togato nüdum est, dextrumne an

sinister -tra -trum.

sinistrum? Bracchium dextrum esl nüdum, braeehium 80 sinistrum toga operitur. Milites togam non gerunl, nemo enim togaros gladio et scüto pugnare potest. Utra manü miles gladium gerit? Manü dextra gladium geril, scürom gerit manü sinistrn.)

caIceus-lm

Marcus, qUi pedibus nüdis ante lecmm stat, ealeeos 85 poscit: "Da mihi ealeeos! Pedes fñgent mihi. " Davus ei

me-cum (= cum me) t~-<:UI11 (= cum t~)

se-cum (= cum ~

ah/: rOO, re, se (- acc) paren,.. -um mpI = pater el mlter

ca1eeos dat, et eum secum venire iubet: "Veni mecum! Dominus et domina te exspectant." Marcus cum servo iitrium intrat, ubi parentes sedent IiberOs exspeetantes. Ante eos in parva mensli plinis et 90 mala sunt. Parenres a mio intrante salütantur: "Salvete, pater et mater!" et ipsi fllium intrantem salütant: "Salve, Maree!" Maler a1terum mium non videns Davum interrogat: "Quintus quomodo se habel hodie?" Dlivus: "Quintus dicit 'non modo pedem, sed etiam eaput dolere'. " Aemilia surgit et ad fllium aegrotantem abit. Mater mio suo aegrotantl plinem et malum dat, sed iIIe, qUi

106

CAP. XIV

lOO multum esse solet, hodie nec panem nec milum esto Puer aegrotiins nihil

multum·ln

esse potest.

Marcus aUlem magnum milum a patre posot: "Da

mihi illud milum, pater! Venter vacuus est mihi." lülius Marco p¡¡nem dans "Pñmum es panem" inlOS quit, "deinde malum!" Marcus plinem suum est. Deinde pater ei in utram-

uua-que manus utram-que manwn

que manum milum dat, et "Allerum mAlum nunc es" inquit, "alterurn tecum fer!»

lkum-cumtf (erre, imp fcrl Cene!

Davus Marco librum el tabulam el stilum el reguIam 110

affen. lülius: "Ecce Davus tibi librum et ceteras res tuas

mm!. ""11 pIiir afferl. Süme res tuas atque abi!" ,.;", m m aa: ron m "Sed cür non venit Medus?" inquit Mircus, qui Me- i<Jl m rerum dum adhüc in familia esse putat. Is servus cum pueris 115 ire solel omnes

res elirum portlins. Mlrcus ipse nülIam

dat obl

rebus cebus

omnis --e +-+ nüllus

rem portare solel praeter malum. lülius: "Medus tecum ire non potest. Hodie necesse est te solum ambulare." Marcus: "...atque me ipsum omnes res meas portare? 120 Cür ille servus mecum venire non potest ut sole!? Etiamne Medo caput dolet?" lülius: "Irnrno bene valet Medus, sed hodie alias res

'abula ...! stilos -i'" eYQ::6F ; i' I++Pi""!l

ri¡uIa ...¡

agito" Marcus: "Quae sunt illae res?" 125

lülius nihil ad hoc respondet et "Iam" inquit "tempus est discedere, Maree. "

107

CAP. XIV

Marcus malum, [ibrom, tabu[am, stilum regu[arnque

filh>é! fXlli! "salve!" dk:it quJ advenit "vale!" dIcit qui

seeum Cerens e V111a abit. Filius a patre discedens "Vale, pater!" inquit.

discedit

"Vale, Maree!" respondet pater, "Bene ambula!"

130

Quó it Mareus eum rebus suIs? Vide capitulum quIntum decimum!

GRAMMATICA LATINA panicipium -1 n (pan)

IPueUa vigiJJJns..• mase/10m. sing. 00m. -ns

acc. gen.

dato ab!.

3<mis - i

el-'

neutro nOm.

-ns

~~~

-nles

-nt ium -

;bus ;bus

8CC.

-ns

-n ia

gen.

-nt is -nti -nt ej.;

• ium -n ¡bus

da!. ab!.

[I)-<Im -anris (2)-ins -enW

[3]-ins -enW [4]-ilns -imtis

VOC<lbuIa nova: gallus vestlmentum

tlltlica toga

calceus

patentes tabula stilus

régula

108

•

;bus

Participium Puer vigiliins in lecto iacins gaUum canemem audito Gallus canins non auditur a puero dormiente. Puer dormiells servum cliitnanzem audit, nec a gallo canente, sed a servo cliintante excitlitUf. Non viix galü canenlis, sed vox servi clamantis puemm dormienlem excitat. Pueñ vigilantis galliis canemes audiUDt. Galü canemes li pueris donnientibus non audiuntur. Pueñ dormientes serviis clamames audiunt, nec a galüs canenlibus, sed a servis clamantibus excitanrur. Non voces gallorum canemium, sed viices servorum c1amanlÍum pueros dormientes excitant. Caput valen. non doler nec membra valencia. Canis anintal voltins non est; animalia volantia SUDt aves. Milites inter pila volantia pugnant. 'Vigilans') 'iacins', 'canins', 'dormiens' participia sURto Participium eSl adiectivum declinliriOnis Ill: gen. sing. -amlis, -enelis (abl. sing. -e vel -j). PENSVMA Puer dorm- nihil audito Davus puerum dorm- excitat: in aurem pum dorm- clamat: "Maree!" Mareus oculiis aperservum apud lecrum st- videt. Servus puero fñg- vestimenta dato Parentes filium inrr- sa!ütant et li filio intr- sa!ü!anrur. Filius disced-- "Vale!" inquit.

135

140

145

ISO

CAP.XN

Corpus val-- nOn doIel. Medicus capul dolpotes!. Pisces SUDl animalia 081-.

sanare niin

PENSVMB Pum in IectIs - [= iacent}. - puer dormil, alter - ; alter - , a11er aegrOtal. - puer aegrotat, Miircusne - Quintos? Quintos aegrotal. Servus puerum dormienrem - el el aquaro - . Miircus ~ leeto - et primum manüs - , - faciem. Fuer vestimenta a servo - , el primum tunicam - , deinde - . laro puer - niin esl. Viro - [= logam gerenti] bracchium - nüdum esl. Dlivus Miircum secum venire iubet: "VenJ _1 M Miircus MMum, qui cum ea ire - , nOn videl. MMus libros el chet3s - Miirci portlire solet, MArcus ipse - porlare solet - miilum. "Hodie lülius "Medus - ire nOn polesl. n Miircus siilus abillibrum el - el stilum - fereos. M

res

apenus clausus sordidus pQrus

nOdus togituS dex1er

sinister omnis cubire

visil... vaIf..

cxcitlre surgere affme lavire mergere soIe.. Crigfr. poscere ves<lre

induere lerete inquit uterqU<

PENSVMC Quinrusne bene dormil? Uler puer aegrotal? Estne clausa fenestra MarcI? Uler e duobus pueris gallum canentem audil? Quiimodo servus MArcurn excitat? "Thtumne corpus lavat Miircus? Cür Miircus fñgel? Quid MArcus a serva poseíl? Utrurn bracchium logli opeñrur? Ulra manü miles scüturn genl? . Quas res Miircus secum fen?

neuter

alter uter? mihi tibi mlcum técum Slcum

nihi1 quOmodo hodie adhQc pómum

d.inde praeter

an vale participium

109

CAPITVLVM QVlNTVM DECIMVM

CAP. XV

D10DORVS

MARCVS

IfJous

..- -.r=u

MAGISTER ET DISCIPVLI Marcus librum et tabulam et ceteriis res Cerens Tusculüdus-im

lum ambulat. Illic est lMus puerorum. Multi pueñ mane in lüdum eum.

rnagister -Id m

Magister lüdi est vir Graecus, cui nomen est DiodOrus. Marcus magistrum metuit, Diodorus enim magís- 5

sevérus aQ ·um discipulus -i m

ter severus est, qui discipulOs suos virgli verberat;

modo magíster severus discípulOs improbOs pünire solet. Discipul¡ sunt pueñ qui in lüdum eunt. Miircus et Quimus sunt duo discipuli. Alii discipuli sum Titus et Sextus.

Sextus, qui ame Marcum et Titum ad lüdum advenít, pñmus lüdum imrat. Sextus sOlus est, nam ceteri discinón-dum = adhfJc nOn

sella

....{

puli nondum adsunt. Magíster imriins Sextum sOlum in sella sedemem videt. Sextus de sella surgens magístrum salütat: "Salve, 15 magister!n

OOo-sidere = sedere indpere (_ surgen:)

110

Magister: "Salve, Sexte! Ciinside!"

CAP. XV

Sextus in seUa consldit. Discipulus tacitus ante rna-

tacitu. -a -um = tacen.

gistrurn sedet. 20

Magister interrogat: "Cür tü solus es, Sexte?" "Ego solus surn, quod ceterI discipulI ornnes absunt" respondet Sextus. Exc1iirnat magister:

"O, discipulos improbOs... !"

ex-cIAmire

SexIUS: "Num ego discipulus improbus sum?" 2S

Magister: "Imrno tü probus es discipulus, Sexte, at

at = sed

Miircus et QUlntus et Titus improbI sunt!" HIc Titus ad lüdurn advenit et iiinuarn pulsat ante-

;anua -ae f - oSlium

quarn intrat: discipulus non stalim intrat, sed prlrnum iiinuam pulsat; tum lüdurn intrat et magistrurn salütat:

lum = deinde

30 "Salve, magisteriO Magister:

"O Tile! Sextus iam adesl..."

iam _ nóndum

Titus: "At Miircus el Qulnlus nondurn adsum!" Magister: "Tace, puer! Claude iiinuam et conslde! Aperite libros, pueril" 3S

Sextus statim librum suum aperit, sed Titus, quI librum non habet, "Ego" inquit "librum non habeo." Magisler: "Quid? Sextus Iibrum suum habel, lü librum tuurn non bailes? CÜr librum non habes?" Titus: "Librurn non babeo, quod Miircus rneurn li-

brum habel. " POSI Titum Marcus ad lüdurn advenit, neque is ianuarn pulsal antequarn intrar. Marcus statim intraI, nec magislrum salütat.

"O Miirce!" inquil Diodorus, "Cür lü ianuam non 111

CAP. xv

pulsas eum ad lüdum venIs, nec mé salütás cum mé 45 vidés?" Al Mareus "Ego" inquit "ianuam non pulsO curo ad

.,..

(¡j)

lüdum venio, nee té salüto eum té video, quia nee Sexrus nee Titus id Cacil." tergum ·In

auditis-oe

verus-a -uro

SeXlUs el TiIUS: "Quid?"

Marcus (ad Sexturn el Titurn): "VOs ianuam non pulsalis eum ad lüdum venltis, nec magistrum salütatis eum eum vidétis. AudItisne id quod dIeo?" Tum Sexlus et Titus "Id quod dIcis" inquiunt "vérum non eSI: nos ilinuam pulslimus eum ad lüdum vern- 55 mus, et magistrum salütamus eum eum vidémus. Non-

verum-ín ~ idquod verumest quod ~ idquod

ne vérum dieimus, magister?" Magister: "Vos vérum dIcitis. Quod Marcus dIcit non est vérum. Discipulus improbus es, Maree! Neeesse est lé pünire. Stalim ad mé veni!"

Diodorus, magister severus, tergum pum virga verposterior -lOS comp <post IacrimArepuero(dat)nIin

convenit = 1acrimae puero n6n conveniunt d!sinere ..... incipere

berat. (Tergum eSI poslerior pars corporis.) Tergum dolet Marco, neque ille lacrimal, nam laerimare puero Romano non eonvenil. Mlircus clamal: "Ei! Iam satis es!! Desine, magister!" 65 Magister puerum verberare désinit et "Ad sellam

red7jre = ñirsus ire (red· = re·)

tuam re<!i" inquil, "atque eonside!" Marcus ad sellam suam redil, neque eonsldit, sed tacitus ante sellam stat.

audis-ne

"Audlsne, Maree? Ego te considere iubeO. Cür non 70 considis?" interrogat magister.

112

CAP. XV

Marcus: "Non oonsido, quod sedere non possum."

pos~sum

Diodorus: "Cür sedere non potes?"

poi'" poI"'l

Márcus: "Sedere non possum, quod mihi dolet... 75 pars tergi inferior in qua sedere soleo."

Haec verba audientes Titus et SextUS ñdem. Diodorus: "Quid ñdetis, Tite et Sexte?"

inferior -ios a>mp < InCra

quid? = cür?

Titus: "Rldemus, quod Mareo dolet..." Diodorus: "Tacete! Eam corporis partero nominare 80

non convenit! -

Sed ubi est friiter tuus, Maree?"

Miircus: "Is domi est apud matrem suam. Quintus dicit

'se aegrum esse'."

Diodorus: "Si aeger est, in lüdum ire non potest, At

domi +-+ in IOdO

Q.: "Egoaeger mm" Q. <!kit 'siaegrum

'ss,'

vos bene valetis. lam apeñte libros!" 85

Titus: "Marcus meum librum habet." Diodorus: "Quid tü librum Titi habes, Maree?" Marcus: "Ego eius librum habeo, quod is meum malum habel. Redde mihi miilum meum, Tite!"

red-ilere =rflrsus date

Titus ñdens "Miilum" inquit "tibi reddere non pos90

sum, id enim iam in ventre meo est!" Marcus iratus Titum pulsare incipit, sed magister "Desine, Maree!" inquit, "Titus tibi malum dare non potest, at ego tibi malum dare possum, nisi mc et nunc Tito librum reddis!"

I1/

malum -í n = mala res;

m. dare tibi: te pünIre nisi = sin6n

Marcus Tito librum reddit. Discipuli libros aperiunt. Item librum suum aperit magister ac recitare incipit. Pueñ autem priorem libri partem tamum audiunt, nam amequam magister par-

prior -ius ++ posterior; prior pars : initiwn

CAP. xv

pan posterior : tlnis

tem Iibñ posteriorem recitare incipit, omnes pum dormiunt!

100

magister recitat discipuli donniunl

Magisler recitare desinil el exclamal: quod = id quod

"O improb¡ dis-

cipull! Dormilis! Quod recilo non auditis!" Marcus magistro ¡ralo "Ego" inquil "non dormio. Immo vigilo el le audio, magisler." Ilem Sextus el Tilus "Neque nos dormlmus" inqui- 105 unl, "Vigilamus el omnia verba rua au<runus. Bene recitas, Diodore! Bonus es magisler!" Magisler laerus "Verum est quod dicitis" inquit, "ego bene recito ac bonus sum magister - at vos male recitatis ac maU discipuU estis!"

JlO

DiscipuU: "Immo boni discipuU sumus! Bene recitamus!" Diodorus: "Tacéte! Ubi estis, puer¡?" DiscipuU: "In lüdo sumus." Diodorus: "Verum dicitis: in lüdo estis lecuJus = porvus leclUS

in lectuUs! In leetulo dormire licet, lñc in lüdo non Iicet dormire!" Magister ¡ratus discipulos virga verberat.

114

non domi JJ5

CAP.

DiscipulI: "Ei, ei! Quid nOs verberas, magister?" 120

Diodorus: "Vós verbero, quod alio modo vos excitáre non possum. Ad sellas vestriis redIte atque cónsidite!" DiscipulI ad sellas suas redeunt, neque consIdunt.

red-íre -it ~nt

Magister: "Quid non ronsIditis?" DiscipulI: "Non cónsIdimus, quod sedere non possu125

mus."

pos·sumus pol~s

pos-sunt

Diodorus: "Quid? Sedere non potestis? Ergo vós hóram totam taciti státe, dum ego sedens partem Iibñ posteriórem recito! Nec enim stantes domüre potestis!"

GRAMMATICA LATINA 130 Pmiinae verbi Pum ñde7ll. Puella nOn ridel. Pum: "Cür tu non rTd!s, cum nOs ñdemus?" Puell.: "Ego nOn ñde6, qui. viis me ñdetis!" 'RIdeo rIdemus' dIcitur persona prima, 'rid~ ñdetis' pecI3S sona secunda, 'ñdel ñdenl' persiína lenia. Singu/4ris Plüralis PersóM prima ñdelo ñelelmus PersóM suunda ñdels ñeleltis PersóM rmia ñdell ñdel7ll 140 Exempla: [1] clamlo clamalmus; [2] ñdelo ñelelmus; [3] dIelo dIclimus; facilo Cadlmus; [4] audilo audIlmus. Malus discipulus in lüdo clamal el ñdu. Qui id niín facil, el omnia verba magístñ audil, bonus es! discipulus. Bonus dIscipulus malo dIcit: "Ego bonus discipulus sum: in 145 Indó nec clamo nec ñdeO, el omnia verba magistñ audiO. Al tü malus discipulus es: in lüdó clamas el ridis nec verba magistñ audis! V-erum dIco! Niinne hoc facis?" Malus dIscipulus: "Quod dicis verum nón est: ego hoc nón faciiJ!"

penOOa (p<rs)

ego

nOs fIIls

lÜ

ñde6 ridfs ñdet

ñdémus rldezis ñdent

sin¡.

.¡;

n ·S m .. (1) e\lmllre

cIIm~

climI!

climal,

(2) ñdelre

ñdeó ñd~s

r:idee

plOr,

.""" -as

....

S""" lis

clima nt ñder= ñde lis ñdent

(3J dlelere aleO

QlCimus

dIcás

die iris

die il

d'IC "'"

115

CAP. XV

Cacel,e fado Caeis faci t [4) audilre audi o

faci mus (ad lis faci unt

audlmus

audis

audi lis

audi I

aum un,

esse sum

sumus

estis

esl

sunt

(1) -O

-Qmus

-as

-iisis

-al (2) -lO -ls

-mil

-ti

[3] -O

-imus -iris

-imus

-is

-iris

-Íl

-lDIl

-iD

-imus

-1S

-it.is -iunt -imus -iris -iunt

-Íl

(4).;0 -ís -Íl

Ire t6 imus fs ftis Ílerml

PO'"

pos-sum pot-es pot-est

116

MaIi discipuli in lUdo c1iimanl et ñdenl. Qui id non faaunl, et omma verba magistñ audiunl, boni sunt discipuli. ISO Boni discipuli malls dicunl: "NOs boni discipuli sumus: in lüdo nec c1iim<imus nec ñdemus, el ornnia verba magistñ audimus. At vos mall discipuli eSlÍS: in lüdo c1ilrnans et ñdelis nee verba magistñ audilis! V"erum dieimus! NOnne hoc facilis?" MaJi discipuli: "Quod dieiIis verum non es!: nOs hoc non 155

facimus!" [IJ Vt 'c1iimo c1iim<imus' declinantur verba quOrum infinitivus desinit in -tire. [2J Vt 'ñdeo ñdemus' déclinantur verba quorum inflnitivus 160 désinit in -ere. [3J Vt 'dicñ dicimus' déclinantur verba quorum Inrlnitivus desinit in -ere, praeter ea quae -i- habeot ante .¡; et -unl, ut 1'acio faciunl": accipere, aspicere, eapere, facere, fugere, iacere, incipe:re, parere, Celo [4J Vt 'audio audimus' déellnantur verba quOrum inflnitivus 165 désinit in -ire, praeter verbum ire (pers. I sing. .o, pers. 111 plür. eunt), item ab-ire, ad-ire, ex-ire, red-ire, Celo Vl'sum sumus' dec1Inantur verba quOrum infinitivus desi-

nit in -esse, ut ab-esse. ad-esse, in-esse, cet., el posse (pers. pos-sumus pol-<Slis pos-sunt

pos-sum pos-sumus, 11 pot-es pot-estis, 111 pot-est pos-sunl). 170 PENSVMA Miircus ad lüdum ven- nec iiinuam puls-. Magister: "Clir tü ianuam nOn puls-, cum ad lüdum ven-?" Marcus: "Ego ianuam non puls- cum ad lüdum ven-, quod nee Sextus nec TilUS id facit. Audite, Sexte el Tite: vOs iiinuam non puls- cum ad lüdum ven-!" Sextus el TiIUS: "NOs ianuam puts- cum ad lüdum ven-!" Magister: "Tacéte! Apeñte librOs!" Titus: "Ego librum nOn hab-." Magisler: "Cür librum non hab-, Tite?" Titus: "Librum nOn hab-, quod Marcus meum Iibrum hab-!" Miircus: "Sed vOs meas res hab-!" Titus el Sextus: "Nos res tuas nOn hab-!" Magisler discipulOs dormire vidéns excliirnal: "O pueñ!

CAP. xv

Dorm-! Ego recit-, vOs nOn aud-!" Mareus: "Ego te recitlire aud-. Non dorm-." TIlUs et Sextus: "Nec nOs dorm-. 10 recitare aud-. Bene recit-, magíster." Magíster: "Ego bene recit-, at vOs male recit-I MalI discipuU es-!" DiscipuU: "Verum nOn dic-, magíster. Boni discipuU &-: in lüdo nec c1imnec ñd-, el re aud-!" PENSVMB Mane pueñ in - eunt. Pueñ qui in lüdum eunt - sunt. Qui lüdum habet - esto Marcus rnagistrum metuit, nam DiodOrus magister - es! qui puerOs ímprobOs - verberat. Intrat magíster. Sextus de - surgít. ceteñ discipuU adsunt. Magister-: "O, discipulOs ímprobOs!" Sexrus: "Num ego ímprobus -?"Magíster: "- discipulus ímprobus non es, - [= sed] reterI discipulI improbI sund" Post Sextum venit TilUS, - [= deinde] Mareus. Marcus - [= Ostium] non pulsat, - lüdum inlrat, nec magistrum salütat. Magíster: "Discipulus ímprobus - , Mlirce! - ad me venI!" Magister - Marci verberat. Tergum est - pars corporiso Magister puerum verberare - . Mareus ad se11am suam - neque - . Magister: "- [= cüt] nOn cOnsidis?" Mlircus: "Sedere nOn - , quod pars lergi - mihi doler!"

VocabuIa """": IMus magister

discipulus viI¡a sella iinua v~rum

lergum malum

lectulus

severos tacitus

veros posterior

inferior prior pünJre considere

excIamlire desinere redire reddere

recitAre Iicére

sum es sumus estis

ego tü

nOs vOs

nondum

PENSVMC Quo pueñ mane eunt? Quis es! Diodorus? Cür pueñ magistrum metUunt? Quís discipulus pñmus ad lüdum advenil? Quid Cacit TItus antequam lüdum intrat? Cür Titus Iibrum suum non babel? Quis est discipulus ímprobissímus? Cür QuIntus in lüdum Ire nOn potest? Cür magister recitlire desinit? lune magister an discipulus es? Num tü ianuam pulsas antequam eubiculum tuum inrras?

statim

rum

quid?

domI antequam

al si

nisi

117

CAPlTVLVM SEXTVM DEC[MVM

"-..->"_..J)~

CAP. XVI

=;..:.

___o.. . . "

"'-.

nivis ROmAna

TEMPESTAS inler-esse

Italia inter duo maria interest, quorum alterum, quod

quórum : ex quibus sirus -a -um: situm est = esl (ubil)

supra Italiam situm est, 'mare Superum' sive 'Hadriliti-

sive"'" vd oppellire = nliminire

cum' appeUlitur, alterum, infrli Italiam sirum, 'mare

inferus -8 -um ..... supe· rus-a-um

Inferum' sive 'ñiscum'. lOtum iIlud mare longum et llitum quod ínter Europam et Africam interest 'mare 5 nostrum' appelIarur li Romanis.

00= apud TIberis -ism(QC(:-im. abI-i) paulum _ mulwm

nivis -isf nivigire < nivis

Uros Roma non ad mare, sed ad Tiberim flümen sita est viginti milia passuum a mari. Quod autem paulum aquae est in Tiberi, magnae naves in eo flümine nlivíglire non possunt. Itaque parvae tanrum naves Romam

adeunt. maritimus -a -um = ad maresilUS ponus -mm

Ostiam omnes nlives adire possunt, id enim est oppidum maritimum quod magnum portum habet. Ad ostium Tiberis sita est Ostia. ('Ostium' sive 'os' flüminis

locus -1m in-fluerc

dicitur is locus quo flümen in mare influit; Ostia sita est

eó 10<:0 (ab/) ~ in eó

eii loco quo Tiberis in mare Inferum influit.)

IocO,IIIic

118

CAP. XVI

Alia oppida maritima quae magnOs portüs habent

sunt Brundisiurn, Añrninurn, Genua, Puteon. Haec

PuteoD «Um mI'l

omnia oppida in Otii maritima sita sunt. (Ora maritima

ora-se!

est finis terrae, unde rnare incipit. Portus est locus in

ora maritima quo naves ad terram adIre possunt.) In ora

ora = Ora maritima

Italiae multI portüs sunt. Ex omnibus tenis in ponüs Italiae veniunt naves, quae merces in Italiarn vehunt.

merx mercisf

(Merces sunt res quiis merciitOres emunt ac vendunt.) 25

Non modo merces, sed etiam hornines navibus vehuntur. POrlUS Ostiensis semper plenus est horninum qui in alias terras navigiire volunt. Is qui navigare vult

ÓStimsi, -e < ÓStia semper = omnI tempare

adit nautam qui bonarn navem habel. Si aer tranquillus

nauta -aem tranquillus -8 ·um

est, necesse est venturn oppeññ. (Ventils es! aer qui

=quiftu' oppeññ = exspectlre ventus -im

30 movetur.) Curn nüllus ventus super mare flat, tranquil-

fIAre: vallUS flaI (= DIO-

lurn est mareó curn magnus ventus fiat, mare turbidum

velur) turbidus -a -um: (mare)

esto Tempestiis est rnagnus ventus qui mare turbat ac

tempeslas -Aú,!

flüctüs facit qui altiores sunt quam naves. Nautae ternpestates melUunt, nam magni flüctüs naves aqua im35 plere possunt. Turn naves et nautae in mare merguntur.

t. um

... tranquillum

turbAre = turbidum fa-

cere:

flüetus -iis m

im-pIere = plrnum fa-

cere

nivis el nautae in mare merguntur

119

CAP. XVI

mañrurbido(abO = dum mareturbidumCSl opperiwuur = exspeetam

vento secunck'l (abO = dwn VCfItus secundus es! e~edi = exirej

egredi-

Nautae nec mañ turbido nec mañ tranquillo navigare volunt; itaque in portü ventum secundum opperiumur (id est vemus quI a tergo fiat). Vento secundo nlves e portO egrediuntur: vela vento implemur ac naves plerus velis per mare vehuntur.

untur - exeunt puppis -is!(aa-im, ab/-i) medium mare = media marispars gubernllor -oris m = is qui n3vern gubernat

Pars navis posterior puppis dicitur. In puppi sedet

nauta quI navem gubernat. QuOmodo navis in mediO Mari gubemiiñ polest, cum terra nolla videtur? Guberniitor caelum spectat: in alto mañ sOl aut stellae ei duces

oriñ: sOl orilUf - SOl

in caeluro ascendit oriens -eIltis m...,. occidens -entis m

~\l/~ O :::::::.

sOl orims ~

sol occidcns

d2. . . _-

sumo Ea pars caeli unde sol oritur dicitur oriens. Partes caeli sunt quanuor: oriens et occidens, meñdies et

" septen-tri6nes -UJn m pi _meridi& occiderc ...,. oññ contrárius -& -um

< "..onm dcxtra -ae f = manus d. mnistra -ae f = manus s.

-$-

SI:.l"11NTJUONE5

OCCJI>"""

• a ..

I>RI.""

MUIDIES

septentriones. Occidens est pars caeli quo sOl occidit. Meñdies d¡citur ea cadi pars ubi sOl meridie videtur; pars contraria septentriones appelliitur a septem slellis quae semper in ea caeli parte stant. lis quI ad septentri- so ones nlviganl, oriens a dexlra est, a sinistra occidens, meridies a lergo. Oriens et occidens partes contrariae sunl, ut meñdies et septentriones. -

serenos -8 -uro: (caelum) s.uro = sinenObibus

"¡mul = ünf) tcmpore

120

Hodie caelum serenum el ventus secundus esto Naves multae simul e portü Ostiensl egrediumur. Inter eOs ss

CAP. XVI homines qw naves conscendunt est Medus, Qwex Italia

cOn-scendere = aseen· der.

proficiscitur cum amica sua Lydia. Medus, qw Graecus

proficiscl - abife

est, in patriam suam redire vult. Graecia nOn modo ipsius patria est, sed etiam LYdíae. 60

ip¡e •• -um, gen-iUS

Medus et Lydia ex Italia proficiscentes omnes res suas secum ferunt: pauca vestlmenta, paulum cilñ nec multum pecüniae. Praeterea Lydia parvum librurn fert, quem sub vestimentis occultat. Sóle oriente navis eorurn e portü egrewtur multis

65 hominibus spectantibus. Navis plenis velis alrum petit.

Aliae naves eam sequuntur. Medus in puppim ascendit. Lydia eum sequitur. Ex

multum pecüniae ..

magna pecünia

praeter-d = praettr ds r~

sóle oriente = dum sól orirur mullis 5peClllntibus ~ dum multi speclllDl siluro -j n = ahum mace sequi .... vcnire POSl; eam seqUUnlur = post eam veniutJt

alta puppi oolem orientem spectant. Iam proeul abest

Ostia, homines qw in porlü sunt vix oculis Cernl pos70 sunt. Medus montem Albanum, qw prope villam Iülñ situs est, cernit et "Vale, Italia!" inquit, "Valete montes et valles, campi silvaeque! Ego in terram eo multO pulchriorem, in patriam meam Graeciam!" Medus laetatur neque iam dominum suum severum vemur. 75

vix = prope nOn

cemere - vidércfld quod proculabesl)

Ire:

Imus

iris ewu laetlñ "'" laetus esse, cauder. veréri 11: timen: Is

Lydia rolles in Quibus Roma sita est proeul cemit et "Vale, Roma!" inquit, "Non sine lacrimls te relinquo, nam tü altera patria es mihi." Lydia vix lacnmas tenere potest. Medus faciem Lydiae intuetur et "Nonne gaudes"

fI()

intuéñ = spectire

inquit, "mea Lydia, quod nOs simul in patriam nostram redimus?" Lydia Medum intuens "Gaudeo" inquit "quod mihi

121

CAP. XVI

licet (+ dal)

lice! recuro venire. At non possum laetari quod omnes arniciis meas Romanas relinquo. Sine lacrimis ROma

Iib! = cadere

proficlsci non possum." De ocullS L:Ydiae lacrimae la-

buntur. oomplectJ: eam oomplec-

Medus eam complectitur et "Terge oculos!" inquit,

titur - btacchia circum corpus eius pOnit

"Ego, arnicus tuus, qUI te amo, tecuro sumo In patriam nostram ImUS, ubi multi amlcl nos opperiuntur." lfis verbls Medus amlcam suam tñstem consOlatur.

paulO posl = post paulum (temporis) quam in partero? - in quampanem?

Paulo post nihil ii nave cernitur praeter mare et caelum. Medus gubernatorem interrogat: "Quam in partem navigamus?" Ille respondet: "In meñdíem. Ecce

.ole duce = dum 001 dux esl, $Ole dücente

sOl oriens mihi a sínistra esto Sole duce navem guberno. Bene naVÍgamus vento secundo atque caelO sereno."

Ioqu! = verbo facere

(dicere); _taei!re

Dum ille loquitur, Medus occidentem speetat et nü- lJl

ater -lfa -trum - niger

bes atras procul supra mare 000 vider; simul mare tran-

ti( = esse incipit

quillum fit. "Non serenum est caelum" inquit, "Ecce nübes atrae..." Gubernaror statim loqw desinit et nübes spectat; mm 100 vela aspiciens exclamat: "Quid (malum!) hoc est? Nü-

bes atrae ab occidente oriuntur et ventus simul cadit!

NeptÜDe! Defende nOs a ternpestate!" Nauta Neptüfulgur

-urisn

num, deum maris, veretur. "Cür NeptÜDum invocas?" inquit Medus, "Prope 105 tranquillum est mare." Gubernator: "Adhüc tranquillum est, sed exspectii

paulum = paulum [emporis tonitrus -Os m - quod aud1tur post fulgur

122

paulum: simul cum i1ñs nübibus atrls tempestiis 000 solel cum tonitrü et fulguribus. Neptünum invoco,

CAP. XVI

110 quod ille dominus maris ac tempestatum est." Nauta penerritus tempestatem venientem oppeñtut. Paulo post toturo caelwn atrum fit, ac fu1gur ünum e! alterum, turo multa fulgura caelum et mare illüsuant. Statim sequitur tOlÚtrUs cum imbre, et simul magnus 115 ventus fiare incipit. Mare tempestate turbatur, ac navis, quae et homines et merces multas vehit, flüctibus iacla-

iactire = iacere atque ¡acere

tur et vix gubemañ potest. Nautae multum aquae e nave hauriunt, sed navis túmis gravis est propter mer-

haurlre propter prp+a«

ces. Hoc vídens gubemator "lacite met'Ces!" inquit nau120 lis, qui statim merces graves in mare iacere incipiunt,

spectante mercltOre, qui ipse quoque nave vehimr. DIe

tñstis merces suas de nave liibi et in mare mergi vide!.

l2S

spectanle mercitol't =

dum mercitoc speaar

Nemo eum consalatur! Navis paulO levior fit, simul yerO

...vero -

tempestas multo turbidior et flüctüs multo altiores ñunt.

lit flunt

Medus penerritus exclamat:

Neptüne! Serva

vero -

sed...: simuI sed simul

",vil"

mel" sed vox eius vix audimr propter tolÚtrum. Navis aqua impleri incipit, neque etúm nautae satis multum aquae hauñre possunt. ceteris penerrilis, Lydia caelum intuetur et clamat:

c&eñs penerritü - dum dleri penerrilí sunt

t30 "Serva nOs, domine!" Medus: "Quis est ilIe dominus quem tü invocas?" Lydia: "Est dominus noster lesüs Chñstus, qui nOn modo homínibus, sed etiam ventis et mañ imperare

potest." 135

Medus: "Meus dominus non est ille! Ego iam nüllius

nonus ... ·um,gen-ius

domíni servus sumo Nemo mihi imperire potest!" 123

CAP. XVI

IDc magnus fliiclUs navem pu)sat. Medus Lydiam nec vetó = sed nf)n

labentem complectitur ac susúnere ctinlilUr, nec vero ipse pedibus stlire potest. Medus et Lydia simullabun-

locO (abl) movfre = é

locomovere iterum - fÜrsUS

lit fitmt, j¡iffieri

tur. Medus surgere ctinalUr, nec vero

se loco movere

140

pOlest, quod Lydia penerrita corpus eius complecútur. Lydia iterum magna voee Chñstum invocat: "O Chñste! Jube mare tranquillum fieñ! Serva nos, domine!" Medus os aperit ac Neptiinum iterum invocare vult, sed magnus f1iiCIUS Os eius aqua implet. Medus loqui

145

ctinlitur neque potest. Tum vero ventus cadere incipit! lam fliictiis non tanti sunt quanti paulo ante. Nautae fessi aquam hauñre desinunt ac laetantes mare iterum tranquillum fieri aspiciunt.

dep<jnéns -mtis (clip) (1) ·Iiñ:-iilur-antur (2) -iñ: -itur -enlur

(3) -/: -ilUr-W/lUr (4) ·iñ: -ilur 'UmIUT

qredi egrediuntur oriri oritur

IOOibuIa nm>a: navis portus Iocus lira

merx

nauta vemus tanpeslAs flOCtus

velum puppis guberniilOr

)24

ISO

GRAMMATICA LATINA Verba dipOnentia Medus laetiilur (= gaudet) nee dominum vere/Uf (= timet). Nauta non proficiscitur (= abit), sed ventum secundum oppeñ/Uf (= exspectat).

'Lietmf, 'verirf, 'proficIsci',

'opperin~

yerba deponen-

tia sunt. Verbum depiinens est verbum quod semper Iormam verbi passivi habet (praeler participium: laetlins, verens, proficiscéns, opperiens) atque in loco verbi lictivi piinitur. Alia exempla verbOrum depiinentium: ciinsiil8ñ, conOñ, 160 intueñ, sequi, loqui, lab¡~ complectI, egredi, oññ. Medus ex Italia profieiscens SOlem orienlem intuetur. Navis e ponO egredi/ur; aliae naves eam sequuntur. Dum Lydia loquitur, laerimae de oculis eius labuntur. Medus eam COmpleetitur et eOnsolañ eooalUr. 165

CAP.XVJ

PENSVMA Nautae, qui Neptúnum ver-, tempestitem opper-. Mfdus et Lydia ex ltalii proficisc-. LYdia Medum in puppim aseendentem sequ-. Dum nau(a loqu--, Medus occidentem inm-, unde nübes atrae orl-. Símul tempestiis or-. Merciitor tristis merci!s suiis in mare Ial>- videl; nemó eum cónso!- pelest. QuI ab amicis proficisc- lael- non polest.

oriáls occidéns

sep<enlriOn& alrum tonitrus

fu1gur situs

superos 'inferus mariúmw

ttaIlQuillus twbidus

contririus

PENSVMB Brundisium esl oppidum - (in - marititnii situm) quod magnum-habel. Ponusest-quO-adlerramadIrepossunt. Cum nüllus - flal, mare - est. - est magnus ventus qui mare-etalt08-facit. Gubemiltorest-quiin-navissedfns navem-.Pani!scaeliSUnt-et-,-etmeñdii!s.Oriensestea caeli pars unde SOI-, occidens est ea pars quo sol-. Médus el Lydia nAvem - alque ex ItaliA -. Ventus - est, navis plfnis - ex portü - ; sed in allO mañ lempestis -: magnus ventus - incipil el tOlum mare turbidum - . Naulae aquam e nave - el - in mare iaciunl. Medus Neptúnum-: "ó Neptünel - me!~ NAvis fluctibus - nec - [= sed nOn] mergitur. PENSVMC Quae naves ROmam adIre possunl? Quid esl 'óstium' flüminis? Num Tiberis in mare Superum üúluíl? QuandO nAves e portü Cgrediuntur? Ubi sedet gubemilor el quid agit? Quae sunt quatlUOr parti!s caen? Quas ri!s Medus el Lydia secum ferunt? QuO Medus cum amicA suA ire vuJt? Cm tñstis est Lydia? Quem deum invocanl nautae? Cür merci!s in mare iaciuntur? Num navis eórutn mergitur?

ser~nus

iter

interesse appellin nivigire Influere

oppeM flire

turblre impla-e ~

gubemlre oM

occidere áinscendere

pro6ctscl sequJ

cernere laetiri verer'I intufd

Iibi compIectI

cOns61iri loquI

invoclre iaalre

hauñre servire

c&1iñ fieñ lit 8unt

pou1um semper simul vix

praererd iterum Slve vfrll

propcer ~

125

CAPlTVLVM SEPTIMVM DECIMVM

CAP. XVII

discipulus digitls

ccmpuw

NVMERI DIFFICILES discere: discipulus discil dodre: ma¡ister doce.

In lOdo pued numeros et lineras discunt. Magíster pueros numerOs e! lineras dOCe!. Magíster puerOs multas res docere potm, nam is multas

rat-scite - n6n scire

doctus -8 -um in-doctus ':11: nOn doctus

res

scit quas pueri

nescillOt. Magíster m vir docrus. Pum adhüc indocti sunt.

Qui paulum aut nihil discere potest, srultus esse diciSexrus manum roI1il pradens -entis .... stultus

indmuius -a·um ..... piger -gra -grum

e1_

quis-que - el úraIS d tertius...; GCC quem-que quisque >nI< SUIITI seUam nem6

corum· nemo ex

ils

tur. Qui discere non vult atque in lodO dormit, piger esse dicitllr. Diseipulus qui nec srullUs nec piger est, sed prOdens atque industrlus, multas

res

ii magistrO

discere potest. -

Magíster DiodOrus recitare desinit et pueros aspicit, qui taciñ stant ante suam quisque sellam; nemo earum dormit. Magister discipulum quemque considere iubet, pñmum Sextum, deinde Titum, postremo Marcum. Magíster: "Nune tempus est numerOs discere. Pri-

dicere, imp die! dicite!

loIIere

mum die nurnerOs

decem Osque ad centum!"

Quisque puer manum tollit, pdmum Sexrus, tum Titus, postremo Marcus. Magíster Tirum interrogat.

126

CAP.XVD

Titus; 20

~Decem,

ündecirn, duodecirn, uedecirn, quat-

tuordecirn, quindecirn, sooecim, septendecim, duodevíginti, ündevlginti, víginti, viginti ünus, vlginti duo..." Hic magister eum interpellat; "Necesse non est omnes numeros dicere; ii vlginti dic decimum quemque

decem fin-deci.m duo-decim xm trt-decim XIV quattUor-de<:im xv quin-decim XVI sl-decim XVII septen-decim XI XII

XVUJ duo-dl-vigintl XIX

numerum tanturn, Tite!" 2S

Titus; "Viginti, tñgintli, quadrligintli, quinquligintii,

XL L

vIginti trlginti quadrigintii quinquAgintli

sexiigintii, septuiigíntii, octOgintii, noniigíntii, centum."

sexaginti

Magíster;

~Bene

xxx

numeriis, Tite. Jaro ro, Sexte, dic

numer6s ii eentum ad millel"

septuiginti LXXX octOgintA XC nooAgintA LXX

Sextus: "Longum est tot numeros dicere!" 30

ün-de-vigintI

Magíster: ~At satis est decem numeros dicere, id est centesirnum quernque."

centum

tot (in&cl) = tarn multi -ae -a cent~us -a -um =

Sextus: "Centurn, ducenti, uecenti, quadringenti, quingenti, sescenti, septingenti, octingenti, nongenti,

(100.) e centum ce

du-centi -Be-a

cee

tre-eentI wae -a

cccc quadringenti -ae-a

mille." 3S

Magíster;

~QUOl

sunt tñgintii et decem?"

Ornnes pueñ sirnul respondent, nemo eiirum manum tollit. Titus

Sextus üno ore dicunt: "Quadrligintii.»

Miircus vero dicit:

~Quinquiigintii.»

Quod Miircus dicit

rectum non esto Resp6nsum Titi et Sexti rectum est: ii 40

recre respondent. Resp<lnsum Miirci est priivum: is priive respondet.

Magíster Titurn et Sexturn laudat: "Vos r&te respon-

quin-gentI -ae-a

ses-centl-ae-a

septin-genti •.. -a DCCC ocrin-genll -ae-a occccnoo-genti -ae-a llCC

M!cI3mnI.

rectus -a-um

respOnsum -i n = quod respoodélur prlivus -a -um ++ recms

prive ..... recte

laudAre

dais, Tite et Sexte. Discipuli prüdentes atque industril estis.» Deinde Miircum interrogat: "Quot sunt lñgintii 45

et septem?"

127

CAP. XVII

Marros: "Ad hoc recte respondere possum: tñginta trI¡inti septem

= XXXVD (37)

et seplem sunl tñgÍDla septem." "Recte respondes, Maree" inquil magister, "Quot sunt tñginri et OCIO?"

facilis ..,

Marros: "Faeile est ad hoc respondere."

Magister: "NOn tam Cacile quam tú putas!" Marros: "Tñginta el OCIO sunt tñginta OCIO.» duo-df.quadriginti -xxxvm(38)

Magister: "Prive dicis! Triginta et OCIO sunt duodequadrliginla. Quot sunt tñginta

novem?"

Mareus: "Tñginta novem."

Magister: "O Maree! Id quoque pravum esto Tñginla Iln-df-quadrigintl - XXXIX (39)

COgitlre

et novem sunt ündequadrliginta. Cúr nOn eOgitlis antequam respondes?" Mareus: "Semper eOgito antequam respondeo." Magisler: "ErgO puer slUltus es, Maree! COgitare non 60

srulruses 'lUIll respondes

potes! Nam stulle et prave respondes!" Magisler Mar-

reprehendere .... lamlAre

curo non laudat, sed reprehendit.

num.quam = nü1lO t~ por<

nwnquam .... sempcr

Mareus: "Cür ego semper a te reprehendor, numquam laudor? Titus et Sextus semper laudantur, nUDlquam reprehendunlur."

Magisler: "1ii a me nOn laudliris, Maree, quia numquam recte respondes. Semper prive respondes, ergo reprehenderis!" dif-ficilis ~ .... Caciüs

Mareus: "Al id quod ego inlerrogor nimis difficile esto Atque ego semper interrogor!" Magister: "Tu non semper interrogaris, Maree. Titus

$lepe = mulas lemporibus

128

et Sextus saepe ÍDterrogantur."

CAP. XVII

Marcus: "Nón talO saepe quam ego." Tirus: "NOs quoque saepe interrog3mur, nec vero 75 prive respondemus. Itaque

nos a magisuo laudamur,

non reprehendimur." Miircus: "Et cür vOs semper laudiimiJñ? Quía id quod vOs interrogBminI faciJe est -

ego quoque ad id recte

respondere possum. Praetereii magíster amIcus est pa80

tribus vesuis, patñ meó inimlcus. Itaque vOs nurnquam reprehendiminI, quarnquam saepe prive respondetis;

quamquam +-+ quía

ego vero nurnquam laudor, quarnquam saepe ri!cte re-

spondeo!" Sextus: "At frater ruus saepe laudatur, Marceo" 85

Magíster: "Recre dIcis, Sexte: QuIntus bonus discipulus est, et industrius et prüdens." Quintus a magistro laudatur, quamquam abesto

111

Sextus: "Nónne tü laetiiris, Marce, quod frater tuus

abs!ns -entis = qui abest

etiam absens i magistro Iaudatur?" 90

Marcus: "Ego non laetor cum frater meus lauditur! Et cür ille laudatur hodie? Quili discipulum absentem reprehendere nón convenitl" Magister iritus virgam tollens "Tacete, pueñ!" in-

o. ..

Miircus: "Nós nec te nec virgam tuam veremur!"

Magíster, qui verba MiircI non audit, ex sacculo suó

...,.,;

••• _o••••.

quil, "Nónne virgarn meam vereminI?" dCnlrius

cr. <.

~~..-.. ~,.t' "

:0-,

duOs nurnmós promit, assem el deniirium, et "Ecce"

prOmert = sIlmere (.

inquít nurnmós ostendens "as el denaríuso Vt scltis,

....... m

MUS

si:stertius est quatlUor asses et MUS denaríus quat-

1ocO)

dmirius-im I se&tenius = IV ass& I dmirius = IV sestenii

129

CAP. XVII

tuor sestertiL Quot asses sunt quatruor sestertii, Tite?"

100

Titus digitis computat: " ...quanuor...octO...duodecim...sedecim: quanuor sesrenii sunt sedecim asses." Magíster: "Et decem deniirii quot sestenii sunt?" Titus: "Quadragintii." duo-de-qulnquiginta ~ ",.vIII

(48)

Magíster: "Quot deniirii sunt duodequinquiigintii lOS sestertiI?"

Titus magístro interroganti nihil respondet. Magíster: "Respiinsum tuum opperior, Tite. Cür mihi non respondes?" Titus: "Nondum tibi respondeo, quod pñmum ciigioportere: oponet = neccsse m, convenit Sextos: "Ugo respOn.~um ~io'"

Sextus dJcit ·si resp(lnsum sciret

110

rare oportet. Duodequinquiigintii est numerus diffi-

cilis!" Sextus manum tollens "Ego respiinsum scio" inquit. Magister: "Audi, Tite: Sextus dicit 'se respiinsum scire.· Sed exspectii, Sexte! Non oportet respondere

115

antequarn interrogiiris." Titus: "Duodéquinquiiginta sestertii sunt deniirii... certus -8 -UJn

quanuordecim? an quindecim? Non certus sum!" Titus

ín-cel1US = n6n cenos

non cenus, sed incertus est, et respiinsum incenum dat magistro.

120

Magíster: "Respiinsum certum magistro dare oportel. Respiinsum incertum nüllum respansum esto Nunc tibi licel respondere, Sexle." Quarnquam difficilis est numerus, Sextus statim recte respondet: "Duodéquinqu3gintii sestertii sunt duodecim denaru." 130

125

CAP.xvn Magisler ilerum Sextum Iaudat: "Bene computas, Sexte! Semper reete respondes. Ecce tibi assem do." Diod6rus assem dal Sexto, el denarium in sacculo re130 ponil.

ciare: d6 dAs dal re-pOnere piInere

damus datis dan. I'ÚI'$US

Márcus: "Discipulo tam industrio denárium dare oportel. Largus non es, magisler. Pecüniam tuam non

largus·a -um = quI

Iargiris."

1arglrl = multum ciare

multurndat

Diodorus: "Non oponel pecüniam Iargiri discipulis." 135

Márcus:

"Quare igitur 101 numerOs difficiles dis-

qul-rt? = cOC?

cimus?" Magisler: "Quia necesse es! compuláre scIre, Ul mullis exemplis tibi demonstráre possum. Si lria mala ünO asse conslant el ro decem asses habes, quol mala emere 140 potes?" Marcus: "Tol asses non habeii -

non tam largus es!

pater meus; nec mihi licel lot mala emere." Magisler: "Id non dico. Ecce aüud exemplum: Si tü sex asses cum fmlre tuo paniris, quot sunt tibi?" 145

Marcus: "Quinque!"

partiñ - dividcre (in partes)

Magisler: "In aequas partes pecüniam paniñ oponel. Si vOs sex asses aeque partimini, quol tibi Sunl?" Márcus: "Pecüniam meam exiguam non largior nec panior cum a1iis!" ISO

Postremo magister

"O Márce!" inquil, "hiic modo

nihil le docere possum! Tam stultus ac lam piger es quam asinus!"

131

CAP.xvn

sing.

• -or n .ris

ID_

[1] iactArli

¡ac(lor

:::1:

plur. -mur

-mini. -IIlUr

lactA mur iactA mini iaaa nlUr

[2] videlñ

vide~ vidern

v~tur

vid~ """ vide mini vide mur

[3] me'llli roer¡¡ imur me'llor rnerg eris roer¡¡iminl mag itur merg unrur [4]audilñ

a~dior

audi ris a <ur

[1] -or

-dri.I -<ilur

l2]-eor

.m,

audimur

audi mini audi untur

-iimur

--dmini .an<ur

-lmur

-imini

·lrur

.m<ur

[31" -or ·ens

-imur -imini

.;"".

-ior -<ris ·itur

[4] ·ior ·iris -fWr

132

.....,. -mrur

-imini

-iumur -imur -imini

·iumur

GRAMMATlCA LATINA Persanae verbi passivi Ego ii magislrO Iaudor = magister me laudat. Tu ii magistrO laudaris = magiSler .e laudat. Nos A magistro laudiimur = magister nos laudat. Vos AmagistrO Iaudiimini = magister vos laudat. SinguUiris Plüriilis Persñna prima laudlor laudAlmur Persñna recrmda laudAlris laudalmini PersémllleTtia laudAllUT laudalruur Exempla: [1] iaetlor iaetalmur; 12] videlor vide\mur; [3] merglor merglimur; [4] audilor audilmur. Nauta, qui f1üetibus iaetiiIUT ac mergilur: "F1üetibus iactor ae mergor! serva me, Neptüne, qui prope ades, quarnquam nee videris nec audiris ab hominibus." Neptünus: "F1üctibus iaetiíris, nauta, nec yerO mergeris! Nam ego adsum, quamquam nee videor nec audiar." Deus ab hominibus nee videlur nec audilur. Nautae, qui f1üetibus iactantur ae merguntur: "F1üetibus iaetiímur ac mergimur! Serva.e nOs, o dei boni, qui prope adestis, quarnquam nec videmini nec audimini ab hominibus." Dei: "F1üetibus iac.iimini, naulae, nee yerO mergimini! Nam nos adsumus, quarnquam nee vidimur nec audimur." Dei ab hominibus nec videnlUT nec audiwuur. [1] Vt 'Iaudor laudiimur' declinan.ur yerba passiva e. depiinentia qUOrum infinilivus desini. in -añ. [l] Vt 'videor vidimur' declinantur yerba passiva et depOnentia quorum infinilivus desinit in -rn. [3] Vt 'mergor mergimur' declinamur yerba passiva er depOnentia quorum infinilivus desinit in -1 (praeter ea quae ·ibabent ante -or et -un/ur, ut 'capior eapiuruur', 'egredior;;grediuntur'). [4] Vt 'audior audimur' declinanour yerba passiva et depOnentia quorum infinilivus desinit in -m (sed 'oññ orimr'). Exempla verbOrum depOnentium: [1) Jaetlor laetalmur;

155

llíO

165

170

175

180

185

CAP. XVII

[2] verelor verelmur; [3] sequlor sequlimur; [4] partilor partilmur. . 190

Lydia: "Ego Neptünum non verear. Thne euro vereris, nauta?" Nauta: "Omnes nautae deum mans veremur.» Lydia: "Cür Neptünum veremini?n NaUlae NeplÜnum verenLUr, LYdia euro non verelUr. PENSVMA M~rcus a magístro non Iaud-, sed reprehend-o Marcus: "Cür ego semper 'reprehend-, numquam Iaud-? Titus el Sextus semper laud-, nwnquam reprehend-." Magíster: "1U non Iaud-, sed reprehend-, quia prave respondes." Marcus: "Sed ego semper interrog-!" Sextus: "lti nan semper interrog-; nos saepe interrog- nec prave respondemus: ilaque a magistro Iaud-, nan reprehend-." Marcus: "At facile est id quod vOs interrog-o itaque recte respondetis ac laud-!" Titus: "Nos

magistrum ver-o Nonne ro emn ver-?" Marcus: "Ego magistrum non ver-o Cür vos eum ver-?" PENSVMB DiscipuIus est puer quI - . Vir quI pueros - magíster esto Magíster est vir - quI mu1~ res - qu~ pueñ - . Sextus nec stuItus ne< piger, sed - atque - est. Magister interr<>gat, discipulus quI respondere potest manum - . Non respondere antequam magíster interrogat. Magíster: "- numeros ¡¡ deeem - ad centum!" - puer manum tollit, pñmum Sextus, deinde Titus, - Marcus. Sextus numeras dIcit:

"x, XI, XII, XIII, XN, XV, XVI, XVII, XVIII, XIX, XX, XXX, XL, L, LX, LXX, LXXX, XC, C."

Sextus bonus discipulus est, qui

semper - respondet; itaque magíster eum - . Marcus, qui semper - respondet, ¡¡ magístrO - : "- recte respondes, Maree! Cfu non - antequam respondes?" Marcus: "Cfu Titum non inter~s? Is non tam - interrogatur quam ego." Magíster: "Iam eum interrogo: quot sunt XXI et LXVIII?" Titus: "LXXXVII? an LXXXVIII?" Titus non - , sed - est ac

=.imes

veremur = timemus veremini =timetis

= timet

veremur =timent

vereor = timeO verCris

ver&ur

VOC<ibuJa "olla: respallSum as denirius

doctus indOClUS

pger prüdens

industrius rectus privus

facilis difficilis absens

cenu.. incertus largus centesimus tredecim qualtuordecim

quIndecim sedecim septendecim duodeviginti Ondeviginti quadIiiginlli qumquiginti sepluaginta quadringentl quingentl scscentJ septingenti oclingemI nfingenti discere decere

133

CAP. XVII

scire oesclre

tollere

ínterpellire

laudire COgitire

reprehendere promere oportere computare

tepOnere Iargiñ

demonstrire partIñ

quisque te" postremO

tecti!

ptivt

aoque

usque numquam

saepe

quarnquam quirt

134

magistro - incertum dal. Sexms vero recte respondet, difficile esl id quod inlerrogamr. Quod Miircus inlerrogitur non difficile, sed - esI. Ünus - esl IV sesle11ii, üous seslertius IV - . PENSVMC Quid pum discunl in lüdO? Cür Sexms a magistro laudatur? Cm Marros reprehenditur? Estoe facile id quod Titus interrogatur? Cür Titus non slatim respondet? Uter recte respondet, Titusne an Sexms? Quot sunt ündetñginta et novem? nes sestertii quot sunt ..ses? Quot denarn sunt ocloginla sesterlUr Num faciles sunl numeri Riimani? lllne a magi&ro mo laudans?

CAP. XVIJI

CAPITVLVM DVODEVICESIMVM ..

_-_.-.... -- __ o

LI1TERAE LATINAE 1

DiscipuII non modo numeros, sed etiam liueras discun!. Parvi discipulI, ut Marcus et Titus et Sextus, liue-

Iitterae dIcunrur A

B '00'

c Cee" n 'de" E "e'

'en'

O '0'

'pO' • 'cu'

o 'ge" H

'hit

&ce omnes litterae Latinae, quarum numerus est vi-

v 'o'

'ká'

ginti tres, ab A üsque ad Z: A, D, C, D, E, F, G, H, 1, K, L,

K L

'ypsIlon'

'el'

'zeta'

'em"

linguam Graecam discunt. Lingua Graeca difficilis esto

M, N, O, P, Q, R, S, T, V, X, Y, z: Litterae sunt aut vOcales

aUl consonantes: vOCiiles sunt A, E,

1, O, V, Y;

ceterae

sunt consonantes. (Etiam I et V cOnsonantes sunt in 10

er' S 'es' T 're'

ras Latinas discunt. Magni discipuli liueras Graecas et 5

Ci'

vocabuns IAM, VEL, VOS, QVAM, cet.)

ter

x 'ix'

(littera) vOcáIis -isl (littera) cOnsonlns

...ntisl

[in hOc libr6 U u = v vilcális (cOnsonins V v)]

Liuerae y et z in vocllbulis Graecis modo reperiunlur

(ut in Me vocllbulo zepl!Yrus, id est nomen venti qui ab

zephyrus-lm

occidenle tlat), y et z igitur litterae rarae sunt in lingua

rirus-a -WD

Latina, in lingua Graecii frequentes.

frequéns -entis _ rlrus

liuera, quae fre-

quens esl in lingua Graecii, littera Latina rarissima est,

l35

CAP.XVllI

narn K in üno vocabulo LallnO tantum repeñtur, id esl Kaeso -onís m

kaJendae (itemque in praenomine KlUsO, quod praenomen Riimanorum rarissimum esl).

quae-que sy\laba : el prima el secunda el tenia syllaba

idem ea-dem idem « is

ea id + -dem): ükm DUmerus(m),«ldemlittera

(f),ükmvocibulum(.)

perst:SOIa

facerelfJerI (lJa/pass): voca1i. syUabarnfaare potesr.; sine vOCllJ syllabajieñ nón pol'"

iungere ... dividere

Ho~

vocabulum amica quinque lineras habel el tres

sylJabiis: a-mí-ea. Quaeque syUaba vOdlem habel, ergo 20 numerus syUabarum el vOCiilium idem esl. In pñma el in postremii syUabii huius vocabuli eadem vOOilis esl: a. Vocalis esllinera quae per se syUabam fa~ere polest, Ul

a syUabarn pñmarn faeil in vocabulo amica. Sine vOCaU syUaba fieñ non poles!. COnsonans per se syllabarn non 25 fa~il,

sed semper

viidU in eadem syllaba iungitur.

In exemplo noS!ro m cum i iungitur in syUabii secuodii mi, el e cum a in syUabii tertia ca.

Cum syUabae iunguntur, vocabuIa fiunl. Cum vocacon-iungere = iungere uter· utra- UlrWn-quc, gen ulrlus-que

bula coniunguntur, senlentiae fium. Ecce duae semen- 30 tiae: Lingua in Ore inest el Lingua Latina difficilis esto Vociibulum pñmum utriusque sententiae ídem est, sed

res

varius -1 -uro ... idem

hoc idem vocabulum duas

idem ea-dem idcm. ca

varia vociibula eandem rem vel eundem hominem signi-

eun-dem ean-dem idem -dem) eros -1", = dominus

«eum-....

varias significat. Item

ficare possunt, ul iistium et iánua, dominus et erus (sed 35 erus est vocabulum multo rlirius quarn dominus).

Qui lineras nescit legere non potes!. Magister, qui puerOs legere docet, ipse et librOs Latinos et GraecOs utI'aQue linaua : lingua Graeca el LatIDa quis- quae· quod-que,

"" quemo quam- quodque, gtrI cuius-que: sic=hócm0d6

136

legere potesl, narn is utrarnque linguarn SCil. Quomodo parvus discipulus han~ senlentiam legil: Miks Riimiinus 40

¡ortUer pugnat? Discipulus quarnque lineram cuiusque vocabull sic legil: UM-I mi, L-E-S les: mi-les, RoO Ro, M-A

CAP. XVIII

mii, Ro-mil-, N-V-S nus: Rii-mii-nus..." Ita quodque vo-

ita = e6modO

ciibulum cuiusque sententiae ii discipulo legitur. (In mc 45 sententia vociibulumfortiter novum est, sed qui vocabu-

lum fortis scit, hoc vociibulum quoque intellegit, nam

intellegere

mTIes fortis est nñles qui fortiter pugnat.)

foros fortiter: miles foros fonu.. pugoat

In Indo pueñ non modo legere, sed etiarn senDere discunt. Quisque discipulus in tabulii sua scnóit eas so sententiiis quas magister ei dictat. Ita pueñ scñbere discunt.

discipull seribunt magistr6 dictante

Magister discipulis imperat: "Promite regulas vestriis et lineas rectas dücite in tabulis. Tum scribite hanc sententiarn: Homii ocu1iis el nasum haber." SS

1Inea <feta

Quisque puer stilum et regulam promit el dücit rmeam rectarn in tabulii sua; tum senDere incipit. Discipuli eandem sententiarn non eiidem modo, sed variís modis scribunt. Sextus

ÜDUS

ex tribus pueñs recte scnóit:

HOMO OCVLOS ET NASVM HABET. W HOCVLOS ET NASVM HABET.

Titus sic scnóit:

Miircus vero sic:

Unus: sNus .... tria, abl tribua

HOMO

OMO OCLOS

ET NASV ABET.

Magister: "Date mihi tabuliis, pueñ!"

date. imp di! date!

137

CAP. XVIII

Discipuñ magistro tabuliis suas dant. Is tabulam cuiusque pueñ in manus sümit Iitterasque eorum aspiQullis-e

cit. QuAles sunt Iitterae Sexti? Pulchrae sunt. QuaIes 65 sum Iitterae Marei et Titi? Linerae eorum foedae sunt ae vix legI possunt. Magister suam cuique discipulo tabulam reddit, pñmum Sexto, tum Tito, postremo Marco, atque "Pulchre et recte scribis, Sexte" inquit,

lUis -e (= qui ita est)

"Facile est tares lineras legere. At Iitterae vestrae, Tite

et MAree, legI non possunl! Foede scnoitis, pigri discipuli!" Magisler Titum el Marcum severe reprehendit. pulcber. wmp pulcluior, fUI> pulcl1errimus ·s -um

Titus: "Certe pulcherrimae sunt Iilterae Sexti, sed rneae Iinerae pulehriores sunt quam Marci." Magisler: "Reddite mihi tabuliis, Tile el Maree!"

TilUS el Mareus labuliis suiis reddunl magistrii, qui simul = eodem tempare

eiis simul aspicit. Magisler Iitteras Titi eomparat cum Iineñs MarcI, el "Linerae vestrae" inquit "aeque foedae sunl: tü, Tite, neque pulehrius neque foedius senois quam Mareus."

Titus: "At eerte rectius seribii quam Mareus." Magister: "Facile est rectius quam Marcus senDere, nemo enim pravius senoil quam iIIe! Non oportet piser, comp pisrior, fUI> piprrimus·s -um

eompatare cum discipulo pigerrimo ae stultissimo! Compara te cum Sexto, qui rectissime et pulcherrime 85 seribil." Tum se vertens ad Mareum: "lli non modo foedissime, sed etiam pravissime scribis, Maree! Nescis latIne senDere! Puer pigerrimus es atque stultissimus!" lam Marcus multo severius reprehenditur quam Titus.

138

CAP. XVIII

Marcus (parva voce ad Titum): "Magisrer illcir

'me

prave scñbere': ergo lineras meas legere poresr." Ar magisrer, qui yerba Marci exaudir, "Lineras ruas rurpes" inquir "legere non possum, sed numerare possum: quanuor lineras deesse cerno. Aspice: in vocabulo 95

pñmo er in vodbulo posrrerno eadem linera

deesr."

ex-audlre = audire(quod parvA v6ce dicitur) turpis -c = foedus de...... (: ab-esse) de-est de-sunt

Marcus: "Ar semper dicti 'oDIO aber'." Magisrer: "Non semper idem dicimus arque scñbimus. In vocabulo secundo v deesr, in quarro

Quid

significanr haec vocabula rurpia odas er nasu? Talia yerba 100 Latina non sunl! NüUum recrum esr vocabulum praerer

ÜDum et, arque id voc1ibulum es( frequentissimum er faciUimum! Quanuor menda in quinque vocabulis! Nemo alrer in ram brevi seorentia ror menda facir!" Magisrer stilo suo addir Iiueras quae desuor; ira 105

ad-dere < ad + dare corrigere=rectum. lacere

rurpirer, sed etiam nimis leviter scñbis. Has lineas te-

leviter scdbere = levf manü scdbere

in cernm premere." (Discipuli in cera scribuor, nam rabulae rorum cera operiuorUT. cera est materia mollis quam apes, bestiolae indusrriae, faciuor.) Marcus: "Stilum gravirer premo, sed cera nimis düra

115

sup facillimus -a -um mendum -1 n: m. facere = prave senDere

menda corrigit. Tum yero "Nec siilum" inquit "prave el nues vix cernere possum. Necesse est re stilum gravius

110

facilis. comp faciliOl',

JI#

apis -isl

~cera-ael ~ola ~I= parva ~

esr. AIiam rabulam da mihi! Haec cera prope raro düra

dürus -8 -um ++ moIIis-e

esr quam ferrum." (Ferrum esr mareria düra ex qua

fCITUm-in

culrñ, gladii, srili aliaeque res mulrae efficiunrur.)

ef-ficere -iO = (acere

Magisrer Marcó eandem rabulam reddir er "cera lua"

ex + facere)

inquir "raro moDís esl quam Sexti, er faciJe esr eius

139

CAP. XVIII

lineIiis Jegere. Süme tabulam luam et senDe H lineram dec:ils = IOx

-ils [x): qufXiis! totw: de<iis = IOx noviis = 9x octils = 8x sel'lils = 7x sexiis= 6x

decies!" Marcus decies magisler eum

scn"bil:

H H H H H H H H H H.

Turn

111

sexies senDere iubel, el Miircus, qui 120

eandem lineram loties scribere non vu!t, v v v V scñbil. Quoties Miireus V scnoit? Miircus, Ul piger discipu!us,

quinquils - 5x qualer = 4>< ter = 3)(

qualer tanturn v senoit. Deinde magisler eum toturn

bis =2x semeI = Ix

vocabulum NASVM quinquies senDere iubel, et Miircus scnoit NASVM NASVM NASVM NASV NASV. Miireus ter 125

1 1\

recte et bis priive scrIbil. Tum Titus, qlÜ duiis lineIiis deesse videt, sic incipit: "Magister! Miireus bis..." -

cum Miircus stilum dü-

rurn in partem corporis eius mollissimam premit! Titus tacet nee linem sententiae facere audel. Magister yero 130 animadvenere = vidire vd audIre

hoc non anirnadvertit. Magisler: "Iam tolam sententiam reCle sen"be!" Marcus interrogat: "Quoties?"

semel = 1x

Magister breviler respondet: "Semel." Marcus totam sententiam iterurn ab initio senDere 135 incipit:

HOMO HOCVLOS•..

Magisler: "Quid significat hoculOs? Illud vocabulurn turpe non intellego!"

Miireus: "Num me quoque liuera deest?" Magisler: "Immó yerO nOn deest, at superest H line- 140 ra! Num tü hocuúJs dicis?" Miireus, ut puer improbus, magistro yerba sua reddit: "Non semper dicimus idem atque scnoimus!"

140

CAP. XVIII

Magister: "Tace, improbe! Dele illam lineram!" 145

Mlircus stilum vertit et lineram H delet. Símul Titus idem mendum eOdem modO corrigit in suli tabilla, neque vero magister hoc anímadvertit. Postremo Miircus "Quare" inquit "nOs senDere doces, magister? Mihi necesse non est senDere posse.

ISO Numquam domi senoo. "

Magister: "Num pater tuus semper domi est?" Marcus: "Non semper. Saepe abest pater meus. " Magister: "Cum pater tuus abest, oportet te epistulas ad eum senDere." 155

Sextus: "Ego frequemes epistulAs ad patrem meum absentem scñoo." Sextus puer probus est ac tam impiger quam apis. Marcus: "Ego ipse non senoo, sed anoni dieto. zeno est servus doctus qUi et Latine et Graece scit.

160 Idem servus mihi recitare solet."

Magister calamum et chartam promit et ipse señbere incipit; is enim calamo in chartii sCDoit, non stllo in cera ut discipuli. (Chana ex papyro efflcitur, id est ex alta herbi quae in Aegypto apud Nllum flümen repeñtur. 165 Charla el fJaPYrus vocübula Graeca sunt.)

frequen.es : mullls ím-piger = industrius ( - piger) im- (antep. In, b)- in-

ZCnO-ornsm Latiné scire = linguam Latinam scire idem servus : is quoque

servus

L -:YJ -

ca~amus chana

·.,1 <--_iiIIIl

papYrus -il

Mlircus magistrum senDere animadvertit eurnque interrogat: "Quid

ro senois, magister?"

"Epistulam" inquit ille "ad patrem tuum scnoo. Breviter SCDOO 'te esse discipulum ímprobum'." 170

Magistro senDente, Miircus "Prlive senois" inquit,

141

CAP. XVIII

"syUaba im superest. Dele illam syUabam et scn1>e 'discipulum probum'!" Magister: "Tace, puer improbissimel Nihil deleo, immo veró vocábulum addó: 'te discipulum improbum atque pigrwn esse' scribó!"

17S

"Scribe 'probum arque impigrum'!" inquit Marcus, nec veró haec verba ¡¡ magistró audiuntur. epislulDe (dat) .,I<lere • • d epistulam addere kalendae liiniIc = dits primus rnmsis Iüoii

Diodorus, qui diern epistulae addere vult, discipulos interrogat: "Qui dies est hodie?" Titus: "Hodie kalendae Iüniae sunt."

180

Magister: "Recte dicis. Kalendae sunt hodie. Ergo date mihi mercedem!" (Merces est pecünia quam magister quóque

mense ii patribus discipulórum accipit.

Discipuli kalendis cuiusque mensis mercedem magistró suó afferre solent.)

18S

Sextus et Titus statim magistró mercedem dant. Marcus Yero mercedem secum non fert. Magíster, antesip¡lre (epistulam) • ctri claudere

quam epistulam signat, pauca Yerba addit.

"Quid nunc scnois?" interrogat Miircus. "Scnoo 'te mercedern ad diem non afferre'" respon- 190 det magister, atque epistulam signat lInulum suum in . im-primeI< < in + pro-

mere

magister epistulam signa.

142

ceram imprimens.

.., ....

CAP. XVIII

GRAMMATICA LATINA

Mverbium 195

Discipulus slOltus est qui stulté respondel. Miles fonis est qui fonileT pugnal. 'SlOltus' el 'fonis' adieclIva sonl. 'SIU1Ié' et 'foniler' sonl adverbia. AdieclIvum: ·us -a -um (decl. 1111). Adverbium: -l. 200 AdieclIvum: ·is -<! (cIkl. IU). Adverbium: -iler. Exempla: SexlOS recré el pulchre senml, Titos et MArros privé el turpiler senount ac severé reprehendunrur. Magisler Latiné el Graece scil. SOl dare lücet. Magister breviler respondet. 205 Puer crassos non leviler, sed graviler cadil. Cene TilOS reclius et pulchrius senoil quam Marcus, nemo pliivius aOl turpius senmt quam iJle; Marcus pliivissimi el lOrpissimi senoit, Sextos recrissimi el pulcherrimi. Némo fortius pugnat quam R6maJÜ: RomaJÜ fonissimi pugnanl. 210 'Recrius', 'fortius' est comparativiÍs adverbli, 'rectissime', 'fortissime' superlalIvos esto ComparalIvos: -ius. Superlativus: ·issimi. PENSVM A Sexlus recl- respondel, Marcos pliiv- respondel el severreprehenditur. NemO rec!- aut pulchr- senoit quam Sextos; is rectissim-- el pulcherrim-- senoit. Lüna plena dar- lüeel, sed s61 clar- lücel quam lüna et celerae slellae; 001 cJarissim-lücet. Hostes nOn lam fon- pugnanl quam Romam. MUitfs nos· tri fon- pugnanl quam hostCs. Nostñ fonissim- pugnan!. Marcos nimis lev- scñbit. Magister brev- señbit 'Marcum

improbum esse.

PENSVM B Ex xxllllitteñs LaliJÜs V1- sunt: A E I o V V; ceterae sont - . Ciinsonans semper cum vocali - . K, v, z linerae - sunl in

stuhi < Slultus -a -Utn

foroUJT < fortis..,

adverbium -{ n (ado) <8d + verbum -l -ifer

rea¡

rCctizu feaissimi fonúer

fonius fortissimi ·iw

-issimi

VOC<ibula rwva: vOcilis cfinsonins 7.cphyruS sententia erus

mendum ctra milena

apis

ferrum epislUIa calamus chana papYruS mortis ..rus

freqUéns varius turpis

143

CAP. XVIII

mollis dürus quilis talis

impiger

iungere coniungere significare legcre intellegere senDere dictAre comparire exaudire deesse

addere oorrigere premere efficere

animadvertere superesse delere signáre

imprimere ¡dem esdem idem quaeque quodque sic

ita quoties lotiés

..mol bis

ter quater quinquies

sexies decies adverbium

144

- Lañna, in lingua Graecii - . Voo1bula 6stium el iiinua rem significanl; /ingua duiis res - significal. Magister Iibriis Lañnos el Graeciis - polest. Discipuli hane - in tabuns SUlS -: HomiJ ocuJiis et niisum haber. Magister tabulam - pueñ aspicil, el Sexti el Tiñ el Marel. In tabula Marct IV Iillerae - . Magister lineras quae desunt - ; - [= ro modo] magisler menda Marel - . Thm Marcos scribil- [= hiic modo]: HOMO HOCVLOS.•• Magister: ''O Maree! Hie non - , immo - linera H!" Marcos stilum vertms H Iineram - . Thm magister calamum et - sümit et - ad parrem Marel scñbil. cera esl - mollis. Ferrum est maleria - . PENSVMC Quot sunl Iitlerae Lañnae? Esme D viiciilis an eonsonans? Quot syllablis habet voo1bulum 'apis'? Quomodo parvos discipulus legit? Quisldiscipulus reetissime scnoil? Quiiles sunt Iinerae qua. Titos scnoil? Quilis discipulus esl Marcos? Ciir Marcos non HOMO, sed OMO scnoit? Quoties Marcos Iineram H scñbil? Stilone in tabula scnoil magisler? Quid magisler scnoit? Esme facilis grarnmatica Latlna? 1iine rectius scñbis quam Mareus?

CAP. XIX

CAPITVLVM VNDEVICESIMVM

lectum

coIumnae

si¡na

MARITVS ET VXOR 1

lülius cum uxore sua in perisrylo ambulat. Uxor eius est

uxor -<Iris!

Aemilia. Iülius maritus Aemiliae esto Mañtus et uxor inter columnas el signa ambulant. Tectum perisryü a1tís

man"lus Aemiliae = vir Aemiliae columna -fle!

colUlIlJÜs suslinetur, inter qulis tria pulchra signa stant:

signum-tn tectum-In

ünum Iünonis, alterum Cupldinis, tertium Veneris.

lúnO -oros!

CupidO -inis m

Iüno et Venus deae sunt. Cupido est filius Veneris et Martis, quamquam Venus Mlirtis coniünx non est, sed a1teñus dei, cuí nomen est Vulclinus. Venus enim mala uxor esl, quae aliOs deos amat praeter coniugem suum

Venus -eris! deus -i m; dea -aef con-iünx -iugispm - uxodman"lus

alter --era -erum, ft" -crius Vulcinus .¡ ..

lO Vulclinum. Mlirs et Vulclinus sunt mil Iünonis el Iovis; Iüno enim coniünx Iovis esto Sed Iuppiter malus mañ-

luppiler lavis ..

tus est, quI multas alias delis amat praeter Iünonem, coniugem suam. Nemii deOrum peioc mañtus est quam Iuppiter, neque ü1Ia dea peioc uxor est quam Venus. 15 Inter omnes deos deasque Iuppiter pessimus maritus est

malos, comp peior -ius, rup pessimus -8 -uro ilIJus .. -um: neque üIlus = el nülJus

ac Venus pessima uxor.

145

CAP. XIX

mAter ramiliás = mAter

(domina) familiae matrona -aef = femina

quac mañtum habel amor..oris m < amare

Matres familias lünonem invocant, ea enim dea est matriinarum. Venerem et Cupidinem invocant amantes, nam Venus et Cupido amorem in cordibus hominum excitare possunt. Cupido enim est deus amoris, et 20

puIchritOd6 -inis!

<pulcher omnes -ium mpi

_nomo

Venus, pulcherrima omnium deiirum, dea amoris ac pulchritüdinis esto Pulchritüdo Veneris ab omnibus laudatur. lülius est bonus mañtus qui uxorem suam neque üI-

bonus~

comp melior -ius, SU/' optimus -a -um Aemilia: "Iülius bonus vir esl t meliorquam 011.. alius vir: IOli.. est optimus omnium . lIt '''onUD.

lam aliam ieminam amat. Cene Iülius mañtus melior 25 quam luppiter est! Item Aemilia bona uxor est quae maritum suum neque ülIum alium virum amat. Cene Aemilia uxor melior est quam Venus! Aemilia Iülium 'virum optimum' appelIat. Item Iülius uxorem suam

voc8re

= appellAre

tres tria, gen uium duo -se -o, gen duürum -irum -lIrum

iUlus -a -um, gen -ius parer ünius filiIItüiae;

dubrum filiórumldubrum filiinunj trium filiorum

/filiiirum

magnus, wmp miior -ius, sup mAximus -3 -um parYUS, txmf/' minor -us, sup minimus -8 -um pater familias = parer (domin..) familiae aduIescens ~ntis m = vir qul nOndum XXX annOs habel virg6 -inis! = lemina

quae mañtum nOndum haber ab-erat

domus -Qs/, abl-o, fJlaa:-ós

146

'optimam omnium reminarum' vocat.

Iülius et Aemilia sunt parentes trium Iiber6rum: duorum filiorum et ünius filiae. Libeñ adhüc parvi sunt. Marcus OCIo annos habet. Quintus est puer septem annorum. Iülia quinque annos habet. Quintus non tantus est quantus Marcus nec tam parvus quam Iülia. Quin- 3S tus maior est quam Iülia et minor quam Marcus. Miiximus liberorum est Marcus, minima est Iülia. Ante decem annOs Iülius pater familias non erat, tune enim nec uxorem nec liberos habebat. lülius adulescens vigíntI duorum annorum erat. Aemilia matrona nOn erat, sed virgjj septendecim annorum, quae Romae apud parentes suos habitiibat. Domus eorum non procul aberat ab alia domo, in qua Iülius cum parentibus

CAP. XIX

sUis habitibat. Iülius et Aemilia in eadem urbe habitli45

hant, non in elidem domo.

In urbe Rornli multae domüs sunt et multa templa deOrum. In medili urbe inter eones Capitolium et Palátium est forurn Romlinum, quo homines ex toti Italia atque ex omnibus provinciis Romanis eonveniunt. In 5(}

Capitolio est templum Iovis Optimi Mlixinü; circum forum Romanum sunt alia multa templa de6rum. In PallitiO sunt domüs magnificae. Romae plüres homines habitant quam in üIla alili urbe imperñ Románi. Urbs

lemplum'¡ n ~ domus dei

forum -j n=locus in urbe apenus qoo multI cm-

veniunt

c;;on-venire = in euodem IocumvmIre

Optimus Miximus: Iovis

C<lBJIl>mm

mllnificus .,. -um = magnus el pukher multi, c:omp plúres -a,

svp p1ürimi .... .,.

Roma plürimas homines et plürimlis domos habet. Añ55

minum, Capua,

Ostia magna sunt oppida, sed minora

quam Roma. Ostia est oppidum minus quam Roma, sed maius quam TIlsculum. Roma urbs máxima atque

pulcherrima est totius imperii Rornlini.

tOlus .. ~umJ gen -tus

Patee Iülii, qUi iam mortuus est, magnam pecüniam

habebat multlisque villas magnificas possidebat praeter

possida. = bailete

domum Romlinam: is horno dives erat. Pater Aemiliae

dives -ilis ;; pecQni6sus

erat horno pauper, qUi ünam domum exiguam posside-

pauper -eris ..... dives

bato Aemilia igitur virgo pauper erat, sed tamen Iülius

lamen :

eam amabat. Cür Iülius, adulescens dives, virginem 65

quamquam ea

pauper eral temen +-+ iUque

pauperem amabat? Quia ea virgo proba ac tOnn6sa erat. Nec Iülius amorem suum occultlibat, nam Aemiliam 'amicam' appel1libat et multa dona ei dabat. Sed tamen

dOnum -j PI = m quae claror

Aemilia non Iülium amabat, sed alium virum Románumo Ergo Iülius miser erat et noete male dormiebat. 70

Vu qui ab Aemilia amabiitur Crassus Dives nomina-

147

CAP. XIX

batur. Aemilia Crassum amabat, neque vera ab ea amabatur, quod parentes Aemiliae pauperes erant. Itaque ea quoque misera erat. Aemilia numquam Iülium salOtabat, cum eum in foro Romano videbat, quamquam ipsa a Iolio salOtabatur. 75 cotIdie

!!!!!!.

omnI~,

Qullquedie

lülius cotidie epistulas ad Aemiliam scn1>ebat, in quibus pulchritüdo eius laudabatur VerblS magniflCIS, ac

fI6s Ooos m: rosa flOs esl; rosae et bua fióressunt

simul cum epistu6s rosas aliOsque flores pulcherrimos ad eam minere solebat. Initio Aemilia epistulas Iolii non legebat nec dona eius accipiebat, sed omnia ad eum

re-minere

anno (abQ ¡>osi = ¡>osi annum coniugé! -um mpl = .mañtus et uxor

reminebat; sed post paucos dies neque epistulae neque flores remiuebantur... Anno post Iülius et Aemilia coniuges erant sub eiidem tecro habitantes. Iülius uxorem suam amabat el ab

ea amabatur. beituS·8 -um +-+ miser

Etiam nunc, decem annis post, beat1 sunt coniuges. lülius Aemiliam amar er ab ea amamr, neque amor coniugum hodie minor eS( quam tunc.

OSCUl!ri (eam) = Oseu· lum date (ei)

Iülius uxorem Osculatur et "0 Aemilia" inquit, "mea Il/ optima uxor! Decem annJ longum est rempus, sed amor 90

148

CAP. XIX

meus tempore non mínuitur. Vt runc te amabam, ita eúam nune te amo." Turn Aemilia, quae verbis liilii delectatur, "Q Iüli" inquit, "mi opúrne vir! Meus amor ergii te multo maior 95 es!

minuere = minórem facere

IUlius. meus. voc liiIi! -,. ·"'lüIiDU.. ·V ,ml-vir!O . ergi PTP + ""

hodie quam tune! Tempus amorem meum non mi-

nuit, ímmo ver¡¡ auget!"

auglre = _ero fa-

Ad hoc Iülius ñdens "Ita est ut dias" inquít, "nam

cere; ... minuere

tune ego te amabam, tü me non amabas! Ego miserrímus eram omniurn adulescentiurn, quod tü nurnquam tOO me salütiibas, cum me videbiis, quamquam ego semper te salütabam, eurn te videbam. Neque epistu1as, quiis eoüdie úbi scnoebam, leg¡:bas, neque flores, quOs úbi multOs mittebam, accipiebas, sed orones ad me reminebas! Propter amorem nocte vix dormiebam -

semper

tOS de te eiigitabam..." Aemilia item de illo tempore ciigitans "Ego quoque" inquit "tune miserrima eram. Amabam enim aliuro vi· rum Romanurn, qui me non amabat, quod virgo pauper er3Jt1." 110

Iülius: "lile vir pessimus te dignus non eral!" Aemilia: "Recte dicis, mi Iüli. 1U solus amare meo

dignus ·a -um (+ abl: taami\l"e tOO d.)

dignus eras, tü enim me amabas, mihi epislUlas scnoebas ae flores mittebiis, quamquam pecüniam nüllam habebam. Cene nOn propter pecüniam me amabas, lüli! lIS At nune te sülurn nee üllurn aliurn virurn amo. Femína beata sum, quod mañturn bonurn babeo, et quía nOs tres !iberOs babemus et euro

magna familiii in hiic yj)(¡¡ 149

CAP. XIX

magnifica habitamus, quae familia nostrli digna esto Hoc peris\Ylum magnifieum, hae eolumnae, haee signa, haec (n pi) = hae res

hI flores -

haee omnia eolIdie me deleetant! Q, quam 120

beiilI Iüe sumus, lüm Quantus est dearum erga nos

amor!" x annis (abO anle .. ante X annOs

Iülius: "Est ut dicis, Aemilia. Deeem annIs ante apud parentes nostros habitabámus, ipsi parentes nondum eriimus nee familiam habebamus. 1ti et parentes mi 125 pauperes eratis, in exigua domo habitabatis nee üUam villam habebatis, sed tamen ego te amiibam..."

pauper, comp -erior. SU/> -errimus dives, comp djvitior,

sup divitissimus

Aemilia: "Quare ego, virgo pauperrima, i\ te, aduleseente divitissirno, amabar?" lülius iterum Aemiliam osculans "Tti a me amábaris" 130 inquit, "quod pulcherrima eras omnium virginum ROmaniirum, prope tam pulchra quam ipsa Venus!"

DÚnUS pulcber (.... pul-

chrior) ~ non lun

pukher

Aemilia: "Num hodie minus puIehra sum quam tune eram?" Iülius faeiem uxoris intuens "Certe" inquit "matrona m lam pulchra es quam virgo eras, mea Aemilia. Omnes pulchritüdinem tuam laudant." Tum vero fOrmam eius

Sracilis -e - letluis

spectáns: "At minus gracilis es quam tune: ea enim tempore gracilior eras quam hoc signum Veneris." Aemilia signum Veneris aspicit, euius corpus graci- 140 lius ae minus est quam ipsius. "Cene tam gracilis hodie non sum" inquit, "sed quare me crassiorem fieñ putas?"

edimus fsúS

.mm ISO

Iülius ñdens respondet: "Quía nune cibum meliorem es quam tune edebiis!"

CAP. XIX

145

Aemilia: "Id quod nunc edo nee melius nee peius est quam quod apud paremes meiis edebam." Iülius: "Ergo plüs es quam tune, Aemilia." Postremo Aemilia "Cene plüs edo quam solebam" inquit, "sed nec pms nee minus quam opus esto Nimis

150 stultus vir es, Iüli! Nonne intellegis non modo amorem

multum. comp plUs plfi· ris, sup plQrimum -j paulum, cmnp minus -óris, SU/> minimum -1 opus esl necease esl !!!!

loportet

nostrurn, sed etiam familiam tempore augerI? Num opus est me plüs dIeere?" Amor donum est Veneris. Liberi dona lünonis sunt.

GRAMMATICA LATINA 155 Verbí tempora Tempus praesins el praeurilum Tempus praesens (nune): Mane esto Sól meel. Onutes vigiIanl, mmo donnil. Aves canunl. Tempus praeleritum (runc): Ante tres hiiras nox eral. 160 Stellae lücebant, 801 non mcebat. Nemo vigiliibat, omnes dormielJant. Aves non canebanl. Praeteritum (pers. m): singularis -baI-ibat, pmrilis -banl -ebanl. Praeurilum 165 [A] Aclívum. Exempla: [1] computalre: computalbat; [2] parelre: pirelbat; [31 senolere: senolebat; [4] dormílre: dormilebat. AnJe víginlí annos Iülios discipulus lsm improbus eral quam Marcos nunc est: in lüdO dormiibat, male computabat, 170 foede senDibat, neque magistrii suo parebat. Marcus: "Num tü melior discipulus eras, pater, quam ego sum? Niinne tü in lüdo donruebiis? Num sernper magistro piirebiis, hene computabas el pulcbre senDibiis?" 1000us: "Ego

praestns -entis (praes) praeteritus -a-um

pneterinun -1 n = tempus praeteritum ·bol -bmu -tbol -lbmu

[11 computi

bar.

computi bei ti com"::a ba 'bei """ computi bei lis computi ba

[21~::~

rIl

;;;tIba ,

~~:" :;t1~rIl

151

CAP. XIX

[3J seno scrIbl~m iha s scn"biba 1

ñbl~-mus lMlis

scríb e ni (4) dodornni ~:~ m

mi s dormí iba 1 dormi eba~mus dormí e - tU

donni iba nt esse era m era mus

[1,2)

era s

era lis

era 1

era nz

bam ·Mmus

- s -ha lis 1 -ha ni

.l3,4J

~am~~mus lIS

-e s -iba 1

(1) lauda ba T lauda M ris laudi ha lUr

laUda~~muT laud- mini lauda ba ntuT (2) lime~T

tom - ris

lime M

lUT

lime bámur lime ha minf time ha ntur [3] repreheud lIJa T reprehend iba ris reprehend iba lUT reprehend iba mur reprehend iba mini reprehend iba ntuT [4] ppilüni ~a. T. nle ns pQni iba tla püni ibdmur püni iba mini

pQni iba ntur [1,2) .~T. -~ muT. - ns ·oumun -ha tla -ha nlur

[3,4) ~~. T. -erIU

~~.mun muTo

ns -e

-iba tur -iba I'IlIIT

J52

numquam in lució dormiebam, semper magistrii pareham, bene computaham et pulchre scnoeham! Cené ego discipulus 175 multo melior eram quam ro nunc es!tt Quintus: "Quid? Num vOs meliores discipuD eriilis quam nOs sumus? Nonne vOs in ludo dormiebiitis? Num semper magistrii piil"ebális, bene computahiilis et pulchre scribibátis?" ¡¡¡Jius: "NOs nurnquam in Iüdodormiibcimus, sempermagistrii 180 p.rebcimus, bene comput'bcimus et pulchre seribibcimus! Cene nos discipuli multo meliores erilmus quam vOs nune estis!" Iülius verum non dicit: ante viginti annos discipuli rarn mali eran/ quam nune sunt: in ludo dormieham, maIe comput'ham, foede scnDibant, neque magistrii suo p.rebanl! 185

Sing. Persóna pñma -bam PersOna secunda -has PersOna tertia -bat

PlUr.

Sing.

PIUr.

-b'mus -batis -hant

-ebam -eb's -ebat

-eb'mus -eb.tis -ebant

[B] Passivum. 190 IuHus magistrum suum non timebat, sed ipse a magistró timehiilur! !taque nOn reprehendehiilur nee puniehiilur, sed laudiihiilur ¡¡ magisu6. M'reus: "Num tU semper Amagisuo lUO laudAbciris? Nonne reprehendibciris ac püniibaris?" IüHus: "Ego a magisuo 195 meO saepe laudiibar, nurnquam reprehendihar aU( puniibar. Ego magisuum nOn timebam, sed ipse ab eO timebar!" Marcus: ""Iiine ¡¡ magistr6 timebciris?" luHus: "NOs omnes a ma· gimo timebcimur. lIaque nOn reprehendebámur nec puniebcimuTt sed semper Iaudibamurr' Mircus: "NOn verum dicis! 200 VOs non timebcimini Amagistrii nee semper laudilbámini, sed reprehendebamini ac puniebáminil" In iIIfi ludo discipuli iI magiSlrO timehamUf! !taque nOn reprehendibanlur nec püniebantur, sed semper laudahan/ur. Sing. PIür. Sing. P/ür. 205 PersOna prima -bar -bamur -ebar -ebiirnur Persiina secunda -baris -b'mini -ebaris -ebiimin¡ Persóna terlia -batur -banlUr -eb'tur -ebantur

CAP. XIX

PENSVMA Ante x annOs lll1ius apud parentes suOs habit- nec uxorem hah-. IOOus et Aemilia Romae habi!-. lülius Aemiliam 3mnec ab ea 3m-. Ea numquam Iillium salüt- cum eum vid-, quamquam ipsa ab eO salüt-. Aemilia epistuliis lülii nOn legnec dOna eius accipi-, sed omnia remiu-. Inlius: "Tunc ego te 3m- nec ii te 3m-, nam lÜ alium virum am- nec ab eo am--o Ego miser er- el tü misera er-. Tunc apud parentes nostros habit-. 1tl et parentes mI in parva domo habit-. Vos ¡¡ me salüt-, quamquam pauperes er-." PENSVMB lll1ius, qui - Aemiliae eS!, - suam nec - aliam temínam amat. Qulntus - quam Miircus et - quam lülia esto - peristY\i XVI altis - sustínemr. Inler columnas 111 stant. 1000, - [= uxor] lovis, - miitronarum es!. Nem6 deorum - mañtus est quam llippiter. In!er omnes deOs luppiter - maritus esto Ante x annOs Aemilia non matrOna, sed - era!. Thnc IOOus - XXII annlirum era!. Pater Illlii vir - [= peCÜDiiisus] era!. QuI non dives, sed - est, in parva - habita!. Romae multi homines habitant, - quam in üllii alía urbe. Roma est urbs - imperü Romilni. PENSVMC Quae est coniünx lovis? Num luppiter bonus mañtus est? Cuius filius est CupidO? Estne Quintus miiior quam Milrcus? Ubi parentes Iüli¡ habitilbant? Cür lülius tune miser erat? Cür Aemilia lll1ium non amilbat? Num Iülius Aemiliam propter pecüniam amaba!? Cür Aemilia nunc beata est? Hodiene Aemilia minus pulchra es! quam rune?

l-iJcáInda nova: uxoc mañtus

columna signum t!etum

deo coniÜllX mitrona

amor pulchritüd6

aduJescens virgO

domus temphun forum

d6num f1ils metior peior optimus pessimus mAior minor mlximus

miIúmus

magnificus p1üres p1ürími dives pauper

miser beatu. dignu. gracili. convenire possidlre

minere reminere O5culiri

minuere augere opu..... mi

üIIus tomen cotIdi~

minus

plü. ergii

praes<;ns praeterinnn

153

CAPITVLVM VICESIMVM

CAP. XX

vicesimus -a-um =xx(2O.)

PARENTES cilnae

parvu1US·8 -um=parvus lañ -Ioqul in-fans -anlis mil

cunae -Ilrurnlpl

Pueri parvuU qui nondum fui possunt infantes dicun- I tur. Parvulus intans in cünis cubare solet. CÜfiae sunt lectulus infantis. Irñans multas hOras dormit non solum

somnus·lm

nocte, sed etiam die; nam longus somnus infanú taro

necessirius -a ·um

necessiirius est quam cibus. Irñans neque somno neque 5

<necesse carere + abl: cibO c. =

sine cibO eMe

JlO'IUIire = poseere vigire = lvá' facere, p16rire (ut inflns)

lae laais n

cibii carere potest. Quomodo infans, qui fui non potest, cibum postulat? Inllins qui cibii caret magna voce viigit. Ita parvulus inians cibum postulat. Thm mater accurrit atque infantem ad pectus suum appiinit. Infijns lac matris bibit. Parvulus inlans, cuí dentes nülli sunt, non tO

alere (infanrern) = cibum dare (inlantl) si-ve = vel si mulicr ~risf = Rmina

piine, sed lacte vivil. Si mater infantem suum ipsa a1ere non potest sive

non vult, inlanS ab alia muliere a1itur, quae ei in 1000

alienus -a -um = n6n suus, alterlus

matris esto Mulier quae alienum infantem alit nütñx

niiUix -icisl

v0c8lUr. Multi infantes Romiini non a miitribus suis, t5 sed ii nütñcibus alunlUr. Multae matres infantes suiis

nOIunt « ne-volunt) =

oonvolunt

154

ipsae a1ere nolunt.

CAP. xx

Ante quinque annOs IOlia parvula üú8ns erat. Tune infantem in cünis habebat Aemilia. Nunc ea parvulo 20 infante carel: cünae vacuae sunt.

Sed post pauc05 menses novus inlans in cünIs erít. Aemilia rursus parvulum infantern habebit neque cünae vacuae erunt. Tum lülius et Aemilia quattuor b1>er6s habebunt. Aemilia laeta cünis movebit et

parva

v6ce

2S cantabit: "Lalla". Pater infantem suum in manibus por-

tabit eurnque nOn minus amabit quam matero Patee et mater infantem suum aeque amabunt. Anno post pater et mater ab infante suo appe1Iabuntur. Aemilia autem 'marnma' appeUabitur, niin 'mater', 30 neque IOlius 'pater', sed 'tata' appelIabitur; neque enim

infAns ipsa nOmina 'patris' et 'matris' dicere potent.

pot.mt

ilÜ3ns igitur parenúbus suis dicet: "Maroma! Tata!" Neque solum prima verba, sed etiam primOs gradOs faeiet ilÜ3ns. lniúo pater eum susúnebit ac manO dOcet, 35

mox vero ilÜ3ns solus ambulare incipiet neque a paren-

gradus -usm mox = brevi tempore

post

tibus susúnebitur neque manO dücetur. inians ambulans a parenúbus laetis laudabitur. Simul inlans plüra verba discet et mox recte loqui scíet.

Vtra infantem Aemiliae alet, mateme an nütñx? 40

in-

fans a matre aletur. Aemilia ipsa infantem vagientem ad pectus suum appOnet. inians lac matris bibet, non nOtrieis. Tum mater infantem in cQnas impOnet. Vespeñ

ptImI grados lnCantis vcsperi (adv) _ mine

duae ancillae cOnas in cubicu1um parenturn portabunt atque ante lectum eorum ponent. Si inians bene dor-

155

CAP. xx

miet nec vagiet, parentes quoque bene dormient neque 45 ah infante v3giente e somno excitabuntur. col-IoquI « cum + loqul) = inler se loquI

lülius adhüc in peristYlo cum uxore colloquirur. Ae- Il milia fessa in sella consldit. MañlUs et uxor iam non de

futllrus -a -um: (te:mpus)

tempore praeterito colloquunlUr, sed de tempore fu-

futiirum_praeteritum sermo -enis m ... id quod

türo. Sermo eiirum est de rebus futüñs.

dIcitur, yerba

lülius, qui iam intellegit Aemiliam novum infantem exspectare, "O Aemilia!" inquit, "Mox parvulum filium habebimus." (ego) volO, (10) vis, (is)vuk

nolO « ne-vo)(;) = non volo

filiola -aef = parva

tl1ia

Aemilia: "Filium? lam duos filios habemus. Ego alteram filiam habere volO, plüres quam duOs filiOs nolo! 55 Cür tü filium habere vis, lOO? Nonne laetus eris, si filiolam habebis? Num parvulam fi1iam minus amabis quam filium?"

profecto = cene némo, acc neminem magis _ minos

lülius: "Profecto Iaetus ero, si alteram fi1iam habebií. Neminem magis amabií quam parvulam fi1iam."

Aemilia: "Iam miOs lUOs magis amas quam tuam l üliam filiolam: Marcum et QuInlUm saepe laudas, sed lürilO (adv) _ saepe

velle: volo volumus vis vultis vult volunt advel8lls prp+= manere (= nOn abire)

---+

~ OSlium

ad ostium versus = adversus astium nOli abirel = mane!

pergere (= non c:tesinere) coUoquium -j n<coUoqw

156

liam raro laudas, quamquam proba est puella. VOS viri filios modo habere vultis, filias non amaús!" Aemilia surgit atque gradum adversus osúum facit.

lülius: "Mane hic apud me, Aemilia!" Aemilia alterum gradum ad osúum versus facit, lUm incena consiSÚt. lülius: "Noli amre! T"ecum colloqui volo." Aemilia non abit, sed apud marirum maneto Coniu- 70 ges colloqui pergunt. &ce colloquium eorum:

CAP. xx

[ülius: "Nos viñ non tllios tantum, sed etiam filias habere volumus, nec filias rninus amamus quam filiOs. Certe mulieres rarius a libeñs SulS discedunt..." 75

Aernilia: "Multae matres Infantes suOs apud nütñces relinquunt, ego vero manebO apud Infantem meum: numquam ab ro discedam! Si aeger erit, ipsa eum cürabO totamque noctem apud eum vigilabO; nemo infantem aegrum tam bene cürare potest quam miiter ¡psa."

lülius: "Nonne ab infante sano discedes?" Aemilia: "Minime! Bona miiter semper apud infantem suum manere debet. Sive nú1ins valet sIve aegrotat, miiter ipsa eum cürare et alere debet -

hoc est miitris

officium!" 85

Iülius: "lUne ipsa Infantem tuum lacte tuo aJes?"

minime = cené nOn (discedam) si-ve ... si-ve = si ... vd SI

d.bére officium -i n: minis ofIicium est = mater dale,

Aemilia: "Profecto infantem meum ipsa alam. Ego faciam offieium meum! Neque sillum die, sed etiam nocte apud Infantem ero: semper cum eo dorrniam." lülius: "Quid? Nos el iIú1ins in eOdem cubiculo dor90

rniemus? Vix ünam horam dormire poterimus, si iIú1ins

poI-erimus

viigiet. SI tü et inlans tuus in cubiculo nostro dormietis, ego profecto in alío cubículo dorrniam, ubi ab Infante viigiente non excitlibor!" Aemilia:

[ülI! Ita loquitur horno qul officium

95 suum nescit!" Iülius: "Meum officium est pecüniam facere ae magnam farniliam aJere, non cum Infante vagiente cubiire! Somnus viro industrio necessiirius est!"

157

•

CAP. xx

pergere : loqui pergore plllra : plOra verba

Aemilia irata "Noli pergere!" inquit, "Plüra a te audire nolO!" atque iterum ad ostium versus ire incipit.

100

"Mane, Aemilia!" inquit Iülius, ''Noli ita me relinquere!" sed iIIa adversus Ostium ire pergit_

Thm verli Syra, quae eo ipsli tempore peristYlum inOni cum = simul curo

OCCUlTere + dat:

/Il

trat ünli eum Iülia, dominae in Ostio occurrit. Aemilia ante Syram et Iüliam consistens "Quid vul- lOS tís?" inquit, ''Cür nlin manetís in horto?" Syra: "Quia mox imbrem habebimus: eeee eaelum nübibus atñs opeñtur. Si in hOrlo manebimus, ümidae erirnus. Vos quoque ümidi eritis, domini, si hie in peristY10 manebitis."

110

Iülius caelum spectlins "Recte dicis" inquit, "Illae nübes imbrem afferent. Venite mecum in atrlum! Mox Syra Aerniliae in Ostia oceurrit

sOl

MSUS

lücebit."

Iülius atrium intrat; Aemilia eum sequitur üna eum sllere = ractre

Iülia et Syrii. In litrio Iülius et Aemilia silentes imbrem 115

silentium -j n « sUtns)

in impluvium eadentem aspiciunt. Iülia silentium pa-

_sermii

rentum animadvertit, et "Quid siletis?" inquit, "Estisne tristes? Ego vos eonoollibor!" Aemilia: "COgitamus de... miseñs nautis, qulirum officium est nliviglire, sive mare tranquillum sive turbi- 120 dum esto Multi nautae nune in mare merguntur, dum ad-vmere

res necessiiriiis ex teros alienis in Italiam advehere eo-

domum = ad domum

nantur. Ó, miseros nautas, qui numquam domum re-

suam

re-veni = red-ire

vertentur! Ó, miseros Iiberos nautiirum, qui post hane tempestlltem patres suOs nlin videbunt!"

158

125

CAP. xx

lülia: "Ego laetor quod pater meus nauta non est et domi apud nOs manen: potest."

domi = in doDIÓ sui

Iülius, qui eras Rilmam ibit, "Non semper" inquit "mihi lieet apud vOs IlUlIlere, Iülia. Neccsse est mihi 130 eras rürsus i vobis discedere, nec vero

tris = die post hunc diem

in terras alienas

ibO, ut nauta." Iülia: "Que> ibis, tata? Quando reverteris? Ego et

be: ibO ibimus Ibis ibitis ibit ibunt

Diamma te sequemur!"

Iülius: ''Quire me sequemini? Romam proficiscar,

m unde temo qu6que die revertar, si potero." Iülia: ''Noli ¡¡ nobis diseedere! Vel si neccsse erit domo abire, nOn modo temo qUOque die, sed eolidie ad

nOs, obI niJbls: i nóbIs

domó = i doDIÓ sui

nOs reverti debes. Hoc postulo ¡¡ te! Noto te carere, tata. Colidie tibi oceurram." 140

Illlius: "Audisne, Aemilia? Iülia dicit

'se patre suo

earere nOlle', ergO me non minus diligit quam te. Atque ego profeetO filiam meam aeque diligo ae filios. Nec alteram filiam minus diligam."

nOUe Ülf« 11&- + velle) =nónveDe diligere = amire (Ut porentfs !iberos su6s) aeque (oc) ~ nec magis nec rninus (quam)

Iülia: "Quam 'alteram filiam' dieis? Mihi soror non 145

est." Iülio silente, Aemilia "Nonne gaudebis, Iüliola" inquit, "si parvulam sororetn habebis?"

liilió silente = dum

IUlius silet liilioIa = parva IUIia

Iülia: "Sororem habere nolo! Nam si sororetn halle00, ea sola i vobis amibitur, ego non arnibor!" 156

Aemilia: "Certe tü non minus ¡¡ nobis amiberis: tü et parvuJa

801"01"

aeque arnibimini."

Iülia: "Si aeque arnibimur, laeta ero. Sed multo ma-

159

CAP. xx

gis Iaerabor, si fratretn habebó, mamma! Nonne Iü quofiIioIus -1 m = parvus

que Iaelaberis, tata, si filiolum habebis?"

filius

IOOus silelo Aemilia Yero, antequam Iülia silentium 155 patris animadvertit, "Noli dicere 'tatam' et 'mammam', n/llumus « ne·volumus) = non voIumus

decére = dignuJ esse; eam de<et = ei dignuJ esI:~ ei convcnit

nOII! (sg) IlÓlile! (pi)

Iüliola!" inquit, "Ea nOmina a te audire nolumus. Ita loquUDtur parvuli infantes, nec sermo infantium te deceto 'Patretn' et 'matretn' dicere oponet." Iülia: "Si inIans non sum, nolite me 'IOOolam' vo- 160 carel Id nomen me non decet. Mihi nomen esl 'Iülia' o" Aemilia: "Recte dicis, Iülia. 'Th igirur a nobis 'lülia' vocaberis, et nos a te 'pater' et 'mater' vocabimuro" Iülia: "Ita semper á me vocabimini, tata et mamma!"

GRAMMATICA LATINA

165

Verb¡ lempoca

Tempus futürum

futürum (ful)

[IJ c:omputi ~¡; computi is computi il

c:omputi ~imus ilis

computi

[2J pir~- b -

Uta

unt

pir- bis

pltebil pire ~imus pire b ilis plrl b IUU

[3J=~:

::~t 160

Tempus praesens: Dies esl. SOl lücet. Orones vigilant. Nemo dormil. Aves canunto Tempus futürum: Mox nox eril. SOl nOn lücehil, sed sleUae 170 lücebunl. Orones dormienl. Nemó vigiIabit. NII11a avis canelo Futiirum (pen. ID): singuJaris -bU -el, plllrllis -bunl-ent. [A] ActIvum.

Exempla: [1] comput3lre: compüt3lbil; [2] parelre: pirelbit; [3] senolere: senolel; [4] dormIlre: dormilel. 175 Malus discipulus: "Ab Mc die bonus discipulus erO, magisler: numquam in lüdii dormiam, semper tibi piireba, bene computaba el pulchre scn1>am!" Magister: "Quid? Tune bonus discipulus eris? Id fietI nón potest! Cris rürsus in lüdo dormiis, male comput3bis, foede scnDis, nec mihi parebis!" 180 Cras discipuJus 18m malus eril quam hodie est: in liidii docmiel, male comput3bil, foede scn1>el, nec magistrii piirebit.

CAP. xx

MaIi discipuli: "Ab hOc die boro discipun erimus, magíster: numquam in liidO dormiimus, semper úbi parebimus, bene 185 computAbimus el pulchre scribemus!" Magisler: "Quid? VOsne boro discipuli eritis? Id fieñ nOn polesl! Crw; rursus in lüdo dormiitis, male computabilis, foede scnDitis, nec mihi parebilis!" Cras discipuli lam improbi erwu quam hodie sumo in IOdo dormiem, male computabunt, foede scribent, nec ma190 gimo p¡¡r~. Sing. PI"r. Sing. Plin: PersOna pñma -00 -bimus -am -tmus PersOna seamda -bis -bilis -es -tús Persona unia -bil -bunt -fl -ent 195

lB]

[4) donni~" donni s dormi e t

~~;:j~

do;;::;I¡'::

esse ero

tritis

tril

enml

[1,2) -b ó -6 is

. ¡,

[3,4) -<J"

-6 imus

·6 iris

....

- unt

lis

Passivum.

Filius: "Ab hOc die bonus discipulus ero. Ergo i magistro laudibor, nOO reprehendar. n Patero "1li nOn Iaudaberis, sed reprehenderis i rnagistro'" eras" discipulus rursus a magistro reprehendetur, nOn laudAbilur. 200 FiIii: "Ab hoc die boIñ discipuli erimus. Ergo A magis!rO laudAbimur, nOn reprehendimur." Patero "VOs nOn laudabimini, sed reprehendimini Amagistro!" Cras discipuli fÜfSUS A magistrO reprehendentur, non laudibumuT. Sing. Plür. Sing. Plür. 205 PersOna pñma -bor -bimur -ar -tmur PersOna secunda -beris -biminJ -cris -tminJ PersOna urtia -bitur -buntur -etur -<Onlur

erimus

eris

t :u~~=

laudi Iaudi eris laudi ¡,'"

laudal~WIllU

reprehcnd~T

reprehend e ris reprebend rur reprehend ~ ..... reprehend mini reprehend e ntur [1,2) -b or -b imur -b eris -b imini -6 irur -6 WIllU [3,4)

ris -4 rur

.....

~1lIIr

PENSVMA Mox novus inIans in cúnis Aemiliae er-. Aemilia rursus inCantem hab-. Tum quallUOt" Iibeñ in familiA er-. Iülius el Aemilia quatlUor !iberOs hab-. Aemilia infantem suum am-. Iülius el Aemilia infantem suum Beque am-. AnDO post infins pñma verba discet primOs gradüs faci-. Íníans ambulans A parentibus laud-. Aemilis: "Ego infanlem meum bene cQr-: semper apud eum man-, numquam ab e<I disced-." Iülius: "Certe bona

161

CAP. XX

l!>c<ibula nova: lIUans COna< somnus Iac mulier nuttix pus sermó

miler er-, Aemilia: Infanlem luum ipsa cür- nec eum apud nü!ñcem relinqu-." Aenúlia: "Etiam noete apud Infantem er-, semper cum eo donn-. NOs el InIins in eOdem cubiculo dorm--." lülius: "Non donnimlus, sed vigil-! Nam cené ab Infanle v~nte excil-l" Aemilia: "Ego excil-, lÜ bene dormi-- nec excit-!"

liIio1a fiüolus coIloquium offJCÍum

silentium parvulus nec:esslrius atiénus futürus ümidus Ilñ

carere

poslulire vigire alere colloqul

0010 viii

volumus vullls manere pe.¡ere cúrlre débere occurnre silére advehere

reverli diligere dccfre ni\Ile domü

""'" magis rirO

era.

advcr.iUS

ad ... versus n61i Jlc1lilc sivc .•• sivc

proC<CI6 minime ímieum

162

PENSVMB Parvulus puer quI in - iacel - appelJAtur. inl8ns quI cibOmagnii vOce - . NOn panis, sed - cibus Infantium esl. NülrIx esl - [= temina] quae nOn suum, sed - Infantem-. Multile mitrés Infanlés suós ipsae alere - . Marilus el uxor iam non dé tempore praeterito - , sed de tempor. - . Aemilia: "Cür lÜ mium habere - , lülI? Ego a1leram miam habere - , plürés quam duós flliOs - [= noo volo). VOs virI mios tantum -! Filios - diJigitis quam filias!" lülius - [= tacet]. AemiJia Irata - adversus oSlium facil, sed Iülius "- hIc apud mé!" inquil, "- discedere!" Aemilia manelac loquI - : "Bona maler apud Infantem suum manere - , hoc miilris - eSI. Némo enim InCanlem meliuspolesl quam maler ipsa." Ph"NSVMC Ubi parvulus Inl8ns cubal? Quid Caeil infilns quI cibO carel? Quid esl cibus inCantium parvulorum? Num omnés Infanlés ii miitribus suIs alunlur? Qua< sunl prima verba InCanlis? Qusndo Aernilia novum Infanlem habébíl? Cür Aernilia a mañlO suii discédere vuJl? Cür Iülius in ali6 cubículo dannIre vull? Quid Aemilia ollkíum miilri. esse dIcil? Cür Syra el Iülia in horlo nOn manent? Cür 1üIia sororem habere noo vult?

CAP. XXI

CAPITVLVM VNVM ETVICESIMVM

,. . .:. /, . ,

';":'/, '1/

j',

•

T-:o:1~'~; :~" .t-~'.~'~:'='!~-'-.' '.:.-..$." PVGNA DISCIPVLORVM J

Ecce puer qui e lüdo domum revertitur. Quis est hie puer? Marcus est, sed diffieile est eum eognOscere, nam sordidus est et sanguis de naso eius fluit. Hodie mane

vestimenta Marci munda erant atque tam candida quam

mundus -a -uro = pÜfUS candidus -a -um = albus

nix nova, nune vero sordida et ümida sunt. Cm vestis

(Ut nix) vestís -ísf = vestimenta

Marci ümida est? Vestis ümida est, quod Marcus per imbrem ambulavít. Nee modo Marcus, sed etiam Titus et Sextus per imbrem ambulaverunt. Omnes discipuli vestimentis ümidis domum revertuntur. 10

Sed cür sanguis de nasO fluít Marco? Sanguis ei de nasO fluit, quod Marcus a SextO pulsatus esto Nonne Marcus Sextum pulsavít? Prlmum Sextus Os Marci pugno puIsavít, deinde Marcus et Titus Sextum pul-

M8tcus a SextO pulsatus est (pt=) = Sextus Marcum pulsavit (tlct)

saverunt. Sextus, qui maior est quam ceteri discipuli, 15

cum Marco et Tito pugnavít et ab iis pulsatus esto

pugnire cum = pugnAre contri

Pueñ pugnaverunt in vía angusta quae ñisculo ad

angusrus -a -uro +-+ lAtus

villam Iülii fert.

via Cert = via dücit (ad)

163

CAP. XXI

geno -us n, pi genua -uum humus -11= terra; hum! (loe) - in humo

Non modo

Ve8ÚS,

sed etiam facies et manüs et genua

Maro sordida sunt. Cür tam sordidus est puer? Sordidus es( quod humI iacuit; humus enim propter imbrem 20 ümida et sordida esto Et Mareus et SextUS humi iacul!runt. Pñmum Mareus iacuit sub Sexto. Titus vero Mar-

geno

eum vociire audIvit ae Sextum oppugnavit. Mox Sextus ipse humi iaeens a duobus pueñs pulsiitus est;

magna

voce patrem et matrem vociivit, nee ver¡¡ parentes eum 25 audIvi!runt: vOx Sexti a nüllo praeter puerCis audita est. Mareus atrium intrans non statim a patre suo eognos- 11 eitur, sed cum primum ruius patrem salütavit, IOOus cruor -6ris m ... sanguis c6n'"Splcere -¡o = videre meus mius, 'llOC mi fiIi'!

vocem mii cognoscit. Tum eruorem in facie eius eonspiciens excllimat pater:

"0 mi mi!

Quis te pulsiivit?"

Mareus: "Biis iriitus comü me pulsiivit!"

comua

Iülius: "Id verum non est! Is qui te pulsiivit eomua

A quo pulsiitus es?" Mareus: "A Sexto pulsiitus sum."

non gerit. bos bovi, mil comü -ü,. (dld IV): sin¡¡ pIür nOm comü comua acc cornu comua gen cornüs cornuum dar comü cornibus abl comü cornibus

Iülius: "Intellegebam te non cornibus, sed pugnis 35 pulsiitum esse. At ror tü pulsiitus es? Certe non sine causii Sextus te pulsiivit. Incipe ab initio: iIle pñmum a te pulsiitus est!" Mareus: "Minime! Primum iIIe me pugno pulsiivit sine causa, deinde ego illum pulsiiVi!" lülius: "Thne sOlus Sextum pulsiivisti?" Mareus: "Ego et Titus eum pulsiivimus." lülius: "Quid? Vos duo ünum pulsavistis? Duo cum ünl'> pugnavistis?"

164

4()

CAP. XXI

Marcus

se el Tilum excüsare eonatur:

"At pugnavi-

ex-cüsire ++ accf1sAre

mus cum puero maiore. Solus Sextum vineere non possum, nam is multo mliior ac validior est quam ego. Sextus

tam

validus est quam oos!"

lülius: "El tü tam sordidus es quam porcus! Cür sor50

dida esl vestís tua nova? HumIne iacuistI?"

parcos -1m

humi-ne

Marcus: "Hunii iaeui: Sextus me tenuil. Sed is quoque hunii iaeuit: nOs eum lenuimus!" lülius: "Iam satis audivi de pugna vestra indigna. Nam certe non decel pulsare puerum minorem, sed 55 duós pueros cum üno pugnare indignissimum est -

pugna ·aef < pugnare in-dignus -8 -um = nOn di¡¡nus

nl'in decet = indignum est

hoc nüllo modo excüsari potesl! Noli mihi plüs narrare de hile re! Age, i in eubiculum tuum ae müta vestimenta! Davus tibi alía vestimenta dabit." Marcus Davum sequitur in cubieulum, ubi cruorem 60

et sordes e eacie, manibus, genibus lavat ae vestImenta

sordes -iuro/pI

mütat. Puer vestem sordidam pónit aliarnque vestem

(vesle...) plInere ++ induere

mundam et candidam induit. Interim Aemilia atrium intrat. Mater familias statim sordes et vestIgia Mara in solo eonspicit et "Sordidum 65 est hoc solum!" inquit, "Aliquis pedibus sordidis in solo

mundo ambuIavit! Quis per ostium intravit? alíquis e

interim = dum baee aguntur soIum -1ft a1i-quis (: nesciO quis) a1i-quid (: nesci6 quid)

familia nostra?" "Porcus intravit'" ait Iülius. Aemilia: "Quid ais?" 70

Iülius: "'Porcum intravisse' aio." Aemilia: "Ain' ro? Porcusne atrium intravil?"

ait = dIdt lió ais ail iiunt

ain'? = ais-ne?

165

CAP. XXI

lülius: "'Porcus' qui intravit est tuus Marcus filius!" lülius 'Marcum intravisse' dicit, at non dicit 'eum a Sexto pulsiitum esse et humi iacuisse.' Aemilia, quae iam intellegit puerum sordidum ¡¡ pa- 75 tre 'porcum' appellatum esse, "Ubi est Mlircus?" in-

quit, "Cür nondum me salütavit?" Iülius: "Mlircus lavatur et vestem mütat." post-quam ... anle-

quam

Mlircus, postquam vestem mütavit, mundus redit

el 111

rnatrem salütat.

"Salve, mi fili!" inquit mater, "Bonus es puer, quod lü<!6-nc

statim vestem mütiivisti. In lüdone quoque bonus puer

sum es

fuisti?"

fui

est

fuisu fui.

....

fui...

Marcus: "Profecto bonus puer fui, matero Laudatus sum a magistrii." Mlircus dicit 'se bonum puerum fuisse 85 et laudatum esse', quamquam puer improbus fuit et a rnagistro verberatus esto Quod dicit non verum, sed

faJsus ·a ·um +-+ veros mentiñ = falsum dicere

falsum est: Marcus mentitur. Iülius: "Quid magíster vOs docuit hodie?"

multa (n pI) ~ mukae res celera (n pI) - céterae res nós, dat nobis

Mlircus: "Multa nOs docuit: legere et senDere et com- 90 putare et cerera. Primum magister nobis aliquid recitiivit, nesció quid: nihil enim audivi praeter initium!" Mlircus dicit

qul de causi? = de qul causA? = ciir?

omnia (n pi) = om~ res (~

nihil)

'se

nihil audivisse praeter initium', id

quod verum esto Aetnilia: "Qua de causa non omnia audivistl?" lülius: "Hahae! MagistrO recitante, Marcus dormivil!" Iülius 'Mlircum dormivisse' dicit, nec vetó rnliter

aMere = v&um esse pul""

166

id credit.

CAP. XXI

Aemilia: "Audisne, Maree? Pater dieit 'te in lüdo \00

dormivísse'! Nonne faIsum est quod dieit pater? Num tü vere in lüdo dormivisti?"

Marcus: "Ita est ut dicit patero Nee vero ego sOlus dormivi: omnes dormivimus!" Aemilia: "Ain' vero? In lüdo dormivistis? Mali disciJOS puli fuistis! Nonne püniti estis a magistro?" Mareus: "Certemali discipuli fuimus ae pünitI su· mus: omnes verberAn sumus a magisrro. Adhüe mihi dolet tergum. Sed paulo post magíster lineras meas Iaudavit. Tabellam vobis ostendam. Eece tabella mea." 110

Mareus parentibus non suam, sed a1iénam tabellam

..bella '~f = parva ..bula

vOs, dat vObis

ostendit. Cuius est ea tabella? Sexti est: Marcus enim tabellas eiirum mütavit inter pugnam! Non Marcus, sed Sextus scripsil lineras quae in

ea tabella leguntur.

scrips- < scrib<·

Aemilia vero, quae tabeUam Miirci esse credit, a filio lIS suo improbO fallitur. Non difficile esr matrem Marei fallere! Aemilia: "Tune ipse has lineras puleherrimas scrip-

sistI?" Marcus: "Ipse scripsi profecto. Mihi crede!" \20

Marcus mentItur; nam id quod Mareus 'se ipsum scñpsisse' dieit, a Sexto scriptum est. Sed Aemiüa,

cñd... + dato mibi aMe! = cñdeid quoddkO! scripI- <

scrib<'

quae lineras a Marco scñptlis esse credit, "Aspice, lüli!" inquit, "Marcus ipse haee scripsit et a magisuo

haec (n pI) - hae res

Iaudatus esto Quid dixir magíster, Maree? Narra nobis

dix- < dil:s.

125 omnia!"

167

CAP. XXI

Marcus iterum mentltur: "Dixit 'me pulcherrime et rectissime scripsisse'." (Nos vero

SCÜllUS

magistrum

aliud dixisse!) Iülius, qui Marcum discipulum pigerrimum esse scit, dutxtlre - incenua esse; dubit1re (dl) '-Hrf.

dere

iam de verbis eius dubitlire incipit. Aemilia vera nihil 130 dubitat, sed omnia eredit! Aemilia: "Ceteñ discipuli nonne recte scñpserunt?" Miircus: "Minime! Tirus et Sextus prlive scñpserunt et mali discipuli fuerunt, nec li magistro Iaudliti sunt. Ego sOlus Iaudlitus sum!"

135

Iülius: "Vosne omnes eadem voclibula scñpsistis?" Miircus: "Omnes eadem scñpsimus, sed ego sOlus recre scñpsi -

ut iam vobis dixi. "

lam Iülius, qui Sextum discipulum industrium ac prüdentem esse scit, Marco non eredit. Mlircus patrem 140 suum faIJere non potest. Ergo lülius, qui interim tabelsiiDU>s- < sOms-

lam in manüs sümpsit, "Mentiris, Maree!" inquit, "Hoc tuli manü seriptum non esto Falsa sunt omnia quae nObis niirrlivisti!"

falsa (npi) -

res úlsae

Aemilia veró "Quli de causa" inquit "eum falsa dIx- 145 isse putlis? Cnr nOn eredis filio tuo?"

Sed antequam Iülius ad haec respondere potest, aIíquis ilinuam pulsat. Quis pulsat? Vide capitulum quod sequitur!

168

CAP. XXI

150 GRAMMATICA LATINA Verbi lempora

PrlUteritum perfeaum et imperfeetum Nox obscüra erat: nülla lUna caelurn illüstrabat; caelurn neque lUna neque steIlls ilIüsuabatur. 155 111m fulgur caelum ilIüsltiivit; caelum obscürurn fulgure c1iirissimo i1Iüstratum esto 'müstrabat, i1Iüsuabatur' est praeteriturn imperfeetum. 'llIüstriivit, ilIüstratum ese' praeteriturn perfectum esto

160

165

170

175

180

Perfectum [AJ Acfivum. Miircus dicit 'se Sexturn puIsavisse': "Ego Sexlum pulsavi." Iülius: "lline sOlus eum pulsavisñ?" Marcus: "Ego el Tims eurn pulsavimus." Iülius: UV-osne ünurn puIsavistis?" Pñmurn Marcurn pulsavit Sextus, lum Mareus el Titus eum puIsavllnmt. injmitivus perfeCl.i: pulsavlisse. Singuliíris Plüriilis PersOna pñma pulsavli puJs¡¡vJimus PersOna secunda pulsavlisti puIsavlistis PersOna lerda pulsavlit pulsavlllnmt Exempla: [IJ recit<ilre: reeilavlisse; [2J parejre: parulisse; [3J scriblere: scñpslisse; [4J aud~re: audivlisse. Marcus malus discipuluslúit: male recitavit, foedé scñpsit, in lüdo dormivit, nec magistro paruit. Sed Mareus dicil 'se bonum discipulurnjUisse, bene recit<ivisse, pulcbre scripsisse, magistro pilruisse, nee in lüdo dormivisse': "Ego bonus discipulus jUi, bene recitavi, pulehre scñpsi, magistrO piirui, nee in lüdo dormivi!" lü1ius: "Menfiris, Maree! Tu malus discípulus jUisti, male recilavisti, foedé scñpsisti, in lUdo dormivistiJ nec magistro paruisti!" Marcus et Titus mili discipull jUerum, mate reeitaverum, foedé scñpsirum, in lüdo dormiverunt, nee magistro pil!"Uirum. Miireus et Titus: "Nos boni discipulijUimus, bene reci-

perfectum (perf) im-perfeetum (imperf)

pulsavisse pulsivi pulslvisti

pulsavimw pulsivislis pulsavinml

pulsavit

-isse I

-i

n -isti

m -ir.

-imus ·istis

-erum

[1] recita-: recitav[2] pAre-: piiru[3] oeñb-: scrips[4] donm- dormiv[1] rceiravlme

:¡~r~E

[2] pArul.sse paru ¡ piiru~imus paru istí par istis paru il piru irunt

[3]señpsl.sse

~~;1~ :~;~ SCñ,P~U

scrlp~erun!

donniV i"

do:Eimus istis

[4] donoivlisse

dol1l1fv istí do donniv it do

- inml

169

CAP. XXI

tiivimus, pulehre &:ripsimus, magistro páruimus, nee in lUdo

Iisse

fui fu "ti it

lauditlus est laudOtjus - qui lauditus esl

laudatli $WIl laudOtji = quT laudil1

sunl laudltlus -a -iIDl

ussum lauddl us es! lauddl

laudatuses

laud~i sumus

laud - i estis

lauddt f sunr

-tI"",e"e lauddllum e"e

-tus\sum -la " e" -lUmes!

-6

sumus

-w estis $WIl

-Ia$Wll

dormivimus!" Iulius: "Mentimini, pueñ! VOs mali discipuli 185 fuistis, male recitavistis, foede &:ripsistis, in ludo donnivistis, nec magistrO paruistís!" [B] Passivum. Pater filiumlfIlíam laudavit = filius laudatus estlfilia laudiila esl a patre. Filius laudatuslillia laudiita gaudet. ' 190 Pater filioslfiliiis Iaudavit = filil laudan suntIfiIia¡, landatae sunt a patre. FiIii laudálilfiliae laudiitae gaudent. 'Laudiitlus -4 -um' est panicipium perfeeti: Participium perleeti est adieetivum declinationis JIu. Alía participia perfectI: pulsiitlus, appeUa~us, verbera~us, &:~us, audJtlus, 195 punillus. Cum participium perfeeti eum tempore praesenti verbi 'esse' eoniungitur, fit perfeetum passivi. Di&:ipulus d1cit 'se laudiitum esse': "A magistro laudiitus

sum." Pater: "1U.ne lauditus es?" Di&:ipuli d1eunt 'se laudiltOs esse': "A magistrO laudiiti su- 200 mus." Pater: "Vósne laudati estisr' i'!finitivus: laudii~ esse Plüriilis Singu/áris PersOna pñma laudiitus sum Iaudan sumus PersOna seamda laudiitus es laudiiti eslis 205 laud¡¡tus es! PersOna tertia laudan sunt PENSVMA Miircus umidus est, quod per imbrem ambul-, ae sordidus, quod humi iac-. Discipuli umidi sunt, quod per imbrem ambul-, ae sordidl, quod humi iac-. Mareus: "A Sexto pul..... sum." Iulius: "N6nne tu Sextum pul ?" Marens: "Pñmum Sextus me pul....., tum ego iUum pul Ego et Titus Sextum puls-." Iülius: "Quid? VOs duo ÜDum pul.....? Et cür sordida esr vestis tua? Humine iac-?" Miircus: "HumI iac-: Sextus me ten-." Aentilía: "Quid magister vOs doc- bodie?" Mareus: "Ma- . gister aliquid reci~, sed ego initium tantum ami-." Aemilia:

170

CAP. XXI

"Ciir nOn omnia aud-?" Iülius: "Miircus in lúdo dorm-!" Aemilia: "AudIsne? Pater dicit 'te in lúdO dorm-: lline vere dorm-?" Miircus: "Cene dorm-, matero Omnes dorm--! Sed paulO post magister Iaud- lineras meás." Mircus matri linerAs quas Sextus scrlpr ostendit. Aemilia: "1\ine ipse hoc scrlpr?" Marcus: "Ipse scrlpr. ceteñ pueñ prlive scñpr."

PENSVMB Hodie mane MArcus - erar, vestImenta eius tam - eram quam nix. Nunc non modo - [= vestImenta), sed etiam facies er manús el - sordida sunr, atque - [= sanguis) el de naso fluir. Nam Sexms, qUI tam - eSI quam biis, Mircum pulsivil sine - CUI air Marcus). Mircus, quI - iacuit, tarn sordidus est quam - . Difficile esl eum - . In cubiculo SIIÓ Miircus laviitur el vestern - . - [= dum haec aguntur) Aemilia Atrium intrat el vestigia pueñ - . Aemilia: "Quid hoc est? - pedibus sordidis in - mundO ambuliivitl" Miircus, - veslern mútAvil, in atrium redil. Puer rniitñ - [= parvam tabulam) SextI oSlendil el 'se ipsum eiis lineras - ' dicil. Id quod Miircus dicil non ~, sed - esr; Miircus - , sed Aemilia mio suo - . Iúlius vero de verbis eius - ; Marcus parrem suum - non porest.

PENSVMC Cúr Marcus rediens ürnidus el sordidus esl?

A quii pulsiitus esl?

W>cábula nooa: vestis genO

humus auor bOs tornO

causa porcus

pugna sorda solum tabella mundus candidus angustus validus indignus falsos

cognoscere d1nspicere excúsire

vinttr< nArrin: mútire mentiñ

-. falJere dubirire

fuisse lió Bis ait ain° aliquis aliquid

humi interim J'Ostquam perktlum imperfettum

Cúr Marcus sÑus Sextum vincere nOn poIest? QuOmodo Marcus se exciislire ciiniitur? Quid agil Marcus in cubículo suii? Quid Aemilia in solO eiinspicil? Quid turn Iülius dicil uxoñ? Quid Miitcus parenlibus sulS OSlendil? Quis lineras quae in ea labula sunt scrlpsil? CUr Iülius filium suum non laudat?

171

•

CAPI1VLVMALTERVMETVICESIMVM

CAP. XXII

•

~ .

••••• ••••• ••••• •• •••

• limen

•

CAVECANEM

card6~'.t'7

roris-is' limen -inis n cardO ·inis '" veni = circum movm

•• • •

• •

Ilinua vilIae

e duabus foribus constato

Umen, in quo

SALVE

Sub foribus est

scñpturn esto Foris duos cardínes

babet, in quibus vero potest; curo foris in cardinibus vertitur, ianua apeñtur aut c1auditur. Servus cuius officium est fores apeñre et c1audere ac villam doIDini s

iinitor ~s 1ft - 6stiirius sI quis = sI aliquis exut prp+tI«

cüstOdire, OStiarius vel ianitor appelUitur. Si quis viIIam intrlire vult, ianuam pulsat et ext1iI ianuam exspectat, duro ianitor fores aperit eumque in

ad-rninere intrá prp+acc .... exn1. ferox «ís - (eros

villam admittit. lanitor intri ianuam sedet cum cane

antei"""ante hoc:: tempus, antiquis ternporibus

est eum catena vinctre. Ante! domini seveñ non sOlum

suo, qui prope tam ferOx est quam lupus; itaque necesse

canes, sed etiam ianitores suos catenis vinciebant. Catena qua canis vincitur ex ferro facta est. Catena (erreus·a·um m ex ferrO

faclUS aurum-in

172

constat e multis anu1is ferreis qui inter se coniunguntur.

Anuli quibus digiti ornantur njin ex ferro, sed ex auro

CAP. XXII

facti sunt. Aurum est magni pretii sicut gemmae. Anu-

sic-m =

lus aureus multo pu1chrior est quam anulus ferreus.

Bureos -8 -um ., ex aur6

Fores e Iigno factae sunt sicut tabulae. Lignum est

Cactus

materia düra, sed minus dUra quam ferrum. Qui res 20

ferreas vel ligneas facit, faber appe1liitur. Deus fabrorum est Vulcanus. liinua c1ausa esto Ianitor, qui fores c1ausit postquam Miircus intravit, iam rursus dormit! liinitore dormiente, canis vigi18ns ianuam cüstOdit. Extra fores stat tabellii-

ligneus -a -UID = ex ligno Cactus Caber-brim

claudere clausisse clausum (ease)

lignum. -in

rius (sic appelliitur servus qUI epistuliis fen, nam antea in tabellis scnoebantur epistulae). Is baculo ligneo fores

pulsat atque c1iimat: "Heus! Apeñ hanc ianuam! Num

heus! ; Budi!

quis hic est? Num quis hanc aperit ianuam? Heus tú,

Dum quis = num aliquis

iiinitor! Quin apeñs? Dormisne?"

quin? = die nOn? quin apeñs? = cm nOn

Cane liitrante iiinitor e sornno excitiitur.

aperla? aperil

Tabelliirius iterum fores pulsat magnii v5ce c1iim3ns: "Heus, iiinitor! Quin me admittis? Putiisne me hostem esse? Ego non venio Vll1am oppugniitum sicut hootis, nec pecüniam postuliitum venio." 35

Tandem surgit iiinitor. "Quis fores nootriis sic pulsat?" inquit.

-lUm: vlIlam oppugnl_ = quia Vl1Jam oppugnirevoló tandem = postrem6 (post longum tempus)

Tabelliirius (extra iiinuam): "Ego pulsO." liinitor (intra ianuam): "Quis 'ego'? Quid est tibi nOmen? Unde venis? Quid vis aut quem quaeris?" 40

Tabe11iirius: "Multa simul rogitiis. Admitte me! Postea respondeoo ad omnia." liinitor: "Responde prius! Posteii admitteris."

rogitare = interrogil'e (multa) post-ci = deinde

prius adv ++ J)OSrea

173

CAP. XXII

nlJmen facile diclü est = facile es. nomen dicerc; vüx difficilis .udiIü esl = di1licile

.Iij:

es. vocem audIre

Tabellarius: "Nomen meum non est facile dietü: Tlepolemus nominor." Ianitor: "Quid dIcis? Cleopolimus? Viix roa difficilis 4S est aUdItü, quod fores intersunt."

dícere dixisse dictum (esse)

eros ~i m = dominus

TabeJJarius: "Mihi nOmen est Tlepolemus, sicut iam dictum esto rusculo venio. Erum tuum quaera." Ianitor: "Si erum salütatum velÜs, melius est alio

dorrnltum ue = ad sornnum. Ire

tempore venire, nam mc hora erus meus dormItum Ice so solet, post brevem somnum ambularom exibit, deinde lavarom ibit." Tlepolemus: "Si quis per hunc imbrem ambulat, non opus est postea Iaviitum ice! At non venio salü!iitum. ss

Tabelliirius sum." forl> adtJ = extrli fores

Tandem iiinitor fores aperit et TIepolemum foñs in II imbre stantem videt. Canis iratus dentes ostendit ac

fremere = 'm? (acere

fremit: "Rrrr.. .!" nec vero tabelliirium mordere potest,

ut canis fritus

re-tinere < re- + tencre

quod calenii retineror. Ianitor: "Cave! Canis te mordebit!" Sic iiinitor homi-

et_

·:\: : : : : 11

re-sistere = d'msistere

nem intrantem de cane ferOci monet. Tlepolemus in limine resistens "Retine canem!" in-

soivere ++ vincire

quit, "Noli eum solvere! Nec vera opus est me monere

... - . .. ·· . . ..' -.. imago . :::. .. f . . -lnJS'· - .. .. ·· . - .

de cane, ego enim legere scio." Tabellarius solum intra

terrere=timenrem facere

rus me terret!" inquit, et propius ad canem acredito

P."':l:<'. ~•.. )(

propius comp < pcope

ac-eedere = ad-lre monere -uisse -imm

174

limen aspicit, ubi CAVE CANEM scriptum est infra imagi- 6S nem canis ferocis. "Neque haec imago neque canis

ve-

"Mane foñs!" inquit ianitor, "Non ad hunc ·canem accedere! Iam te monui!"

CAP. XXII

Tabellarius vero, quarnquam sic il ¡¡¡nitore monitllS esl, a1terum gradum ad canem versus facit - sed ecce canis in eum salit catenam rumpens! Horno terrims ex

salir. rompere

Ostio cMere conilmr, sed canis irlims pallium eius denti-

ddere = ire

bus prehendit et tenet.

pallium-in prehendere

terñre -uisse -iluro

canis saliros catenam rumpit el pallium T1epo!emi dentibus prehendit

"Ei! Canis me morded Mexclamat tabellarius, qui iam

pro. (_) _ re- (~l

neque recedere neque priicedere audet: canis fremens

pr6-c:tderc .... re-ddere

eum loco se movere non sinit.

sinere

lanilor ñdens "Quin priicedis?M inquil, "Noli resislere! Ego te intrilre sino. lilnuam aperui. PrOcede in

aperire -uisse -rtum dé-rIdére

KO villam!» Sic ianitor virum lerrilum deridet. "Id facilius esl diClii qUam faclii Minquit labellarius, alque a1lerum gradum facere audet, sed canis statim in pedes posleriores surgil alque pedes priores in pectore eius p6nil! TabelIarius, toro corpore tremens, ex óstiO 8S

cedil: sic canis eum e vtlla pellil. "Remove canem!» inquit iIIe, "Iste canis ferox me intrare non sinil.» lanitor eum trernere animadvertÍl iterumque deridet: "Quid tremis? Hicine canis te lerruit?M

re-movcre istt:·8 -urJ; ¡SU: canjs

= iIle: canis apud te hicinc = me-oc

175

I CAP. XXII

TIepolemus: "NoII pUlare me ab isto cane territum esse! Si tremo, non propter eanem ferocem, sed propter 90 imbrem fñgidum tremo. Admine me sub teetum, iiini-

sub + ahVaa:

sub lecto esse sub t!ctum ire

tor -

amiibO te! VincI istum canem ferocem! Cür eum

solvere -visse solütuD1

solvistI?" Tabelliirius enim canem ii ianitOre solüturn

arbiuiñ = putire

esse arbitriitur. liinitor catenam rnanü prehendit canemque paulum ii

tabelliirio removet. "Noli arbitriin- inquit "me canem rumpe:re rüpisse ruptum

solvisse. Canis ipse catenam suam rüpit. Ecce catena rupta." l1epolemus: "Num canis carenam ferream rumpere

posse poluisse

potest? Id non credo. At cene vestem scindere potuit: 100

nüper = pauló ante

videsne pallium meum novum, quod nüper magno pre-

emere emisse mtptum scindere scidísse scissum

lio emI, scissurn esse ii cane tuo?"

iSle -I-ud

lanitor: "Istud paUium non est magnI pretii, neque id

venire venisse

nüper emptum esse credo. Sed quid

num quid ~ nuro aliquid

quid tecum fers?"

Cerre: Cero

r....

Cert

ferimus

renis rerunl

aureus -1 m = nummU5

venistI? Num lOS

TIepolemus: "Stulte rogitiis, iiinitor, nam iam tibi dIxI 'tabellarium me esse'. Quid tabelliiriiis ferre arbi-

triiris? aureosne iiinitoribus? Profecto niis aurum non

Bureos (1 aureus = XXV

dCniifÜ

e_ertii)

scI-licet = ut sciunt

ferimus." liinitor: "VOs scilicet epistulas fertis."

110

omnfs

me haee hoc + -oe: hicine? haecine? hociDe.>

l1epolemus: "Recte dicis. Epistulam affero ad Lücium lülium Balbum. Hocine ero tuo nomen est?" liinitor. "Est. QuIn mihi istam epistulam das?" TIepolemus: "Prius vino canem et sine me intrare!

roras adv ~ eroribus, _domo 176

NolI iterum me foras in imbrem pellere!"

lIS

CAP. XXI[

lanitor, postquam canem vinxit, "Non ego" inquit, "sed hie canis te Coras pepulit. Noli nirrire 'té a ianitore

peller. pepuIisse pulsum

Coras pulsum esse'!" Cane vlneto, tabelliirill5 tandem intrat epistularnque 120 ostendit ianitoñ; quI statim epistulam prehendit et in

cane vlnc16 - postquam canis vinctus es(

atrium ad dominum suum Cen.

GRAMMATICA LATINA SuJ>inum [1] Amici salútilum veniunt (= quia salútlre volunt).

'Sa\Qtilum' supInum vocatur. Supinum in -lUm desinéns significat id quod a1iquis ague vult el ¡>Onitur apud verba 'ire', 'velÜre', 'minere' el alia. Exempla: ROrniiIü eotidie Iavilum eunt. Milites oppidum oppugnilum mittuntur. Vespeñ orones dormIlUm eunt. Me[30 dus et Lydia ad tabernam eunt inulum empzum. 1lI] Id est faeile dietü = facile est id dIcere. 'DiClÜ' es! alterum supInum in -tü desinens, quod apud adiecliva 'faeilis' el 'difficiliB' et pauca alia reperItur. Exempla: Multa sunt faciliOra diClÜ quam Cactü. Vóx diffi135 cilis audItü esto 125

PENSVMA Mm nOna erus ambula- ire soIet. Tabelllril nón mittuntur pecúniarn postula-. Mostes castra expugna- veniunt. MultI barbañ Romam veniunt habilit-o Syra: ·Verba medid dilflCi1ia sunt audI-." Ea res est facfacilis. Nomen barbarum diffici1e díe- esto Yerba: terrere -isse -uro; claudere -isse -uro; dIcere -isse -um; solvere -isse -um; troere -:isse -wD; rumpere -isse -um; apeñre -isse -um; vincire -isse -um; peUere -isse-urn; scindere --isse -um; venIre -isse; posse -isse.

salü~

-tum

dictü -tU

VOC<IbuJa """'" foris limen

cardll iinitor

caten.

aurum

lignum faber labe1llrius ¡migo pallium aureus

177

CAP. XXII

ferox ferreus

aureus ligneus custOOIre admittere vincire

r_ rogitire

(remere

mordke

cayere

monere resistere

soIvere rerrere accedere satlce rumpere CCdere prehendere

reeedere próCfdere sinere deñdere

PENSVM B lanua eonstat e duabus - , quae in - venuntur. Ostiarius vel - drcitur servus qui hornines in Vlllam - . Canis eius prope tam - quam lupus est; itaque necesse est eum cat~ [<ferrum) - . Anulus Lydiae non ex ferro, sed ex - factus esto Servus qui epistuIas fert - dicitur, nam - epistulae in tabel1Is scnoebamur. Thbellarius - ianuam stat. lanitor, qui - ianuam sedet, tabelliirium de cane feróci -: "Cave! Canis te -1" In solo inm - scñplUm eS! ' - canem' infra - canis. "Nee haecnee canis veros me -" inquit tabellarius, ae propius ad canem - . Canis eatenam - el vestern eius dentibus - . TabelIirius neque - neque - audet. lanitor: "- prOcedis? Ego re intriire -!" S"lC ianitor horninern territum - . Ille alterum gradum facit, sed canis eum ex oS\Ío - . Tlepolemus tolO eorpore - ex óstio - . - [= postremo) ianitor canem vineit.

tre:merc

pellere removere arbilTiñ

scindere iSle scilicet

ante! poste! prius tandem nuper foris

foras siCUl

quin extri

intri

supinum

178

PENSVMC Quid est iiinitoris officium? COr necesse est canem eius vineire? Ex qua materia constat ianua? Vulciinus quis esl? Quid in solo inm limen videtur? Quid tabelliirius secum fen? Unde venit T1epolemus et quem quaerit? Quomodo ianitor e somno excitatur? Quid agit lülius POSt meñdiem? COr canis saliens catena non retinetur? Quid facit ianitor antequam tabelliirius inlrat?

CAP. XXIII

CAPITVLVM VlCESIMVM TERllVM

EPISTVLA MAGISTRI 1

lülius, qui canem latrare audivit, ilinitorem atrium intrantem interrogat: uQuis advenit?"

ad-venire -vemsse

Ianitor: UTabellárius advenit lnsculo. Ecee episrula quam illine ad te rulit." Hoc dicens ilinitor episrulam s domino suii tradit. Iülius: uQuidnam hoc est? Quisnam lnseulo episrulam ad me misit?"

illinc = ab iDO 1000 rerre mIisse Iltum t,.-de,e = dare (de manO in manum) quid-nam? = quid? quis-nam? = quis? minere mIsisse missum

Ianimr: uNescio. Thnrum scio episrulam lnsculo missam et a rabellário ad te laram esse." 10

Iülius:

~iin

opus est idem bis dieere. Ego id quod

semel dietum est bene intellego. Recede bine ad canem

bine = ab hOC 1ocO

ruum!" Sic Iülius ianitorem dirnittit.

di~minere

Dominus eeram aspiciens signum magistri cogniiscit

= Ji se mittere t iubece discedere

(est enim parva eius irnligo) et "Missa estO inquit "a t5 magistro Diodoro. NOlo has lineras legere, nam eerte

linerae -lrum/pi = episllda

179

CAP.XXIll

debere + <kIt: el debeO :e1daredft>eO

magíster poscit pecuruam quam el debeO. Duorum mensium mercedem magistro debeO." Aemilia: "At fonasse epistula alias res continet. Quis

con·ti~re - in se habf:re integer -gra -grumo (signum) ¡.uro = nOn

scit? Fortasse magister aliquid scñpsit de MarcO? Signo

roptum sign<J intqró (abl)=dum

integro, nemo scit."

signum integrum est ea (npn = eaeres

IOOus signum rumpit et epistulam aperit. Ecce ea quae in epistula magistrI scñpta sunt:

sslos -ütisf: (oi) sslütem dlcere = (oum) salütlre

Diodi!rus /üliO saliitem tttcie.

umquam - üllo tempore

poeese, neque umquam reai respondee cum eum inrerrogii:vi.

(neque urnqusm = numqusm)

DiscipuIus improbus atque piger ese lUUs Mar= filius. Male rerirat, foede ee prii:ve scñbit, computare nüllii modO 25

nemO magister = nüUus

Filium tuum nihil docere possum quia ipse nihil discere vult.

magister

Nema magisler pewrem discipulum umquam docuu.

Vale. lcalendis 1ünils = dié primO m~nsis Innil

Scñbebam rusculf kalendis /iiniís. Hic dies me monee de

peciiniií quam mihi debes. Quare Mii= hodie mercedem

secum nOn tulit? Merds numquam mihi triiditur ad diem. Iterum 'lJIlli. vultus -üs m - facies pallidus -8 -um ~ a1bus (dé colOre vultüs

Interim Marcus, cuius wltus ad nomen magistrI rolorem mü¡¡¡vit, pallidus et tremens patrem legentem 35

dicitur)

pallere = pallidus esse oh prp+aa: = propler

spectat. Cür panet puer? PalIet oh timorem. (Qui timet pal\ere solet.) Item Aemilia vultum lülii severum intuetur. Post-

legere Icgisoe ICctum

quam ille epistulam legit üsque ad f1nem, uxor eum interrogat: "Quid scripsit magister?"

IOOus: "Prior epistulae pars de alia re est; in pane pos- 11 teriore magister me monet de pecünia quam el debeO." 180

CAP. XXIII

Aemilia: "Cm niin solvis peeüniam quae magistrii debelUr? Certe magister, qui filiiis nostrOs tam bene 45

senDere

legere docet, mereedem suam mereto Sed

soIvere pecllniam - dare pecüniam quae c:leMrur meren:·uisse ·itum

quidnam scñptum est in priiire epistulae parte? Nonne magíster Mareum laudat?" lülius: "Hae epistula nülIa laus continelUr, nec enim puer piger atque improbus· laudem meret! 1tine putas

laus Iaudisf ~ verbo laudantia r& epistuli continCtur .!!!!!!

epislula rem continec:

50 te rus lineñs laudari, Maree?" Mareus vultum a patre avertit nec üllum verbum re-

a-venere

spondet, at genua trementia et vultus pallidus respiinsum planum est, quod pater faeile intelIegito Saepe silentium est respiinsum planissimumo 55

Theente Marco, Aemilia "Quid Iecit Mareus?"

tn-

plinus -8 -um = qui filcile inlellegitur facileadv

race.. -;O recisse facturo

quit, "Die mihi omnia!" Iülius: "Marcus prope omnia Iecit quae facere non debuit! Haec epistula omnetn retn planam facit.-O

d~~

-uisse-itum

omnis -e ..... toros

Maree! Iam pIane intellegii falsa esse omnia quae nobis 60

narravisti: magíster planis verbis scribit 'te discipulum improbissimum fuisse ae foede et prave scñpsisse'!" Mareus: "At tabuIam vobis ostendio

00"

lülius: "Aspiee hane tabulam: videsne nomen 'Sexti' lineñs plams in parte superiore inscñplUm? lline soles 65

nOmina aliena inscrJbere in tabula tua? Haec non tua, sed Sexti tabula esto Hacine negare audes?"

ostendere -dissc superior -ros comp .... lnferior

in-scn""bere negare = dice.. 'n6n vertunesse'

Mareus, qui iam non audet mentiñ, nihil negat, sed omnia fatelUr: "Recte dicis, patero ThbuIa Sexti esto

fOlm .... nepre

Tabulas mütavi inter pugnam." 181

CAP. XXIII

Aemilia: "Pugnam? Quam pugnam narras?"

lülius: "Mareus mihi iam narriivit 'se eum Sexto pugnavisse.' per-dere .... servare per-dere -didisse

Nonne tibi satis fuit vestem tuam novam

perdere? Etiarnne tabulam alienam... ?" Mireus: 1'abulam Sexti non perdidi, patero Vide: integra est tabula."

lülius: "At certe pater Sexti putibit eum perdidisse tabulam suam. Fortasse Sextus a patee suo pünietur ob factum -j n = id quod faetumest

pudcre: me pudet=intdlegO m~ indigne fCcisse /indigne factum esse

rubere ;;;; ruber esse pude< -oris m< puclere + gen: faed su!

pudi!re

: ob faetum suum post-hA<: = post hoc

rempus futÜl1lSsum =

ero

hane remo Intellegisne faetum tuum indignum esse? Nonne te pudet hoc Iecisse? Profecto me pudet hoc a meO filio faetum esse!"

Mareus, quI paulo ante ob timorem pallebat, iam rubet propter pudorem. Puerum pudet faeti suI. (ls quem faetorum suorum pudet rullere solet.) Mareus: "Cene malus puer fuI, sed posthie bonus

puer futürus sum: semper vobis piritürus sum, num- 85

piritúrus sum = pireoo

pugniitürus sum = pugniibO dorrnitfirus sum = docmiam

pro-mittere ·nusisse -missum

quam pugniitürus sum in via nee umquam in ludo dormirurus sumo Hoc vobis promino, pater et mater! Mihi eredite!" Marcus prominit semper

'se malum puerum 'se poslbae bonum

fuisse' fatetur ae simul puerum futürum esse, 90

se parentibus piritürum esse nec

urnquarn in

pugnitürum esse

via pugnatürurn nec in lüdo dormirurum esse' -

ante-hAc = ante hoc

quod saepe antehie promisit!

lemptIS; .... post-hlc

(acere, imp Cae! Cacite!

prOrnissum -j n = quod prómissum es.

lülius: "Primum fae quod prornisisti, tum tibi credemus!" lülius non credit Mircum promissum faetürum 9S esse.

182

CAP. XXIII

Miircus: "Omnia quae proIIÜSi faetürus sum. Non me

faetQru¡ 5UD1 = faciam

verberare! Iam bis verberatus sum a magistro." "Ergo verbera magistri non satis fuerunt!" inquil lü100

lius, "PrOfeclo verbera meruisu1" Thm oculós a filio averlens: "Abi bine ab oculis mas! Düe eum in eubicu-

in-clOdere < in

lum eius, Dave, alque inclüde eum! Poslea fer mihi

clivis -i~

c1avem eubicuJ¡!" Poslquam Diivus puerum ex atrio düxil, dominus lOS "Haec omnia" inquil "facla sunl, quod Medus heñ domo ftígil nec hodie Miircum in lüdum eunlem el iIline redeunlem eorniliiri potuil. Posthlie Miircum sine eomile ambuliire nOn sinam. Cras Diivus eum eorniIlibilUr; is eerte bonus comes eril. " no

verbero -wn. pi

Marco in cubiculum duelo alque inclüsO, Diivus redil el "Mlireus" inquil "inclüsus esl. Ecee c1avis eubicun."

+c1a:'~ .0

dOce,e dOxisse ducmm herl = die anle hunc diem (... eriI) ruae,e -ió fiigisse Ire,pan iéns amtis comitiñ: eum c. = cum e6lre comes -ilis m = is qul comititur

in<1Odere -mse-sum Mirco...duetNlIICliisO = postquam Mlrcus ••.

ductwi'lDc1úsus est

lülius c1avem sümil ac surgil. Aernilia, quae pUlal eum ad Mlircum ire, "Quo is, loo?" inquit, "Mlircumne verberaturn is?" Aernilia Mlircum a patre verberliturn iñ lIS PUlal. "Non eum verberare! Non pulO eum posthae in via pugnarürum neque in lüdo dormitürum esse."

mlter putat ftlium i patre verberilum iri = mIler puta! pooem 11Iium verberitiirum ....

lülius: "Pulasne iam mülaturn esse isturn puerum? Ego eum nec mülliturn esse nec posthiie mülliturn iñ credo! Quarnquam heñ a me semel verberlitus es! atque 120 hodie bis a magistró, nec verbera patris nec rnagistñ

eum meliórem

tecerunt."

Aernilia: "Ergo nOn opus es! iterum eum verberare. Nee laudibus nec verberibus melior fieñ polest." 183

CAP. XXIII

lülius: "NolI timére, Aemilial Marcum in cubiculo scriptürus sum ;¡¡; scnDam

cui-nam? - coi?

relinquam. Iam epismlam scriptürus sumo" Iülius dicit 125

'se epistulam seriptürum esse.' Aemilia: "Cuinam scñptürus es?" Iülius: "Magistro scilieet. eras llivus, Marci comes, epismlam meam seeum feret, quae a Marco ipsii trlide-

tri-dere -didisse -dilum

mr magistrii. Thbellarius, qui epismlam magistñ tradi- 130 dit, tempus perdit, si foñs respiinsum meum oppeñmr.

'respünsum i Mircó lri-

ditum in-9 _ cMárcum

resp6nsum tridilürum <sse'

d&itus -a -um = qUi debelUr

"'mercedem solvere nfilo"

Dimine eum, Dave! Die el 'respiinsum meum eras a Marcó tradimm iñ'." Aemilia: "Nonne Mareus simul eum epismlli tua mercedem debitarn trlidet magistrii?"

l3S

Iülius: "Minime! Ego enim plline respondebO 'me mercedem solvere nolle"" Aernilia: "Quid ais? Nonne te pudet pauperi magistro

negire+dat~ dore llólle quamobrem? = ob

quam rem? quArt? af-ferre al-tulisse al-Ilturn

ad-)

qu6-nam? = quO? quae-nam? = quae?

mercedern negare? Quam ob rem mereedem debitarn solvere non vis? Causam afferre opone!."

140

Iülius: "Magister ipse mihi causam attulit." Aemilia: "Quonarn modo? Quaenarn causa alliita est ii magistro?" lülius: "In bis litteris magister ipse fatetur

'se filium

meum nihil docére posse': ergo mereedem non meruit. t45 Pecüniam quae merita non est niin solvam. Nolo peeüniam meam perdere'" Epistulam siimens Aemilia "Itane serlbit magiSler?" episrula Jecra=poslquam episrula lecra esl (ab el)

184

inquit; tum, epistulii lectii, "Hoc te non exeÜS3t, nam plline scn1lit 'Miircum ipsum nihil discere veDe', et qui tSO

CAP. XXIII

nihil discere vult, nihil discere potest. Non modo posse, sed etiam veDe opus est: quod non vis, non potes. ~ ¡ülius rIdens "Recte dicis~ inquit, "Ego enim

pero-

niam solvere nOlo: ergo solvere non possum! ~ t55

Hoc dicens ¡olius epistulam magistri scindit. Iülius epiSlulam 5cindit

GRAMMATICA LATINA Parzicipium el infinitivus futüri

t60

165

170

175

[A] A.ctivum. MIles: "Fortiter pugnauñus sumo ~ Miles dicit 'se fortiter pugniilúrum esse: 'Pugniilürns -a -um' est participium futüri. Panicipium fulÜri est adiectivum decliniitionis UIt. 'Pugnaliirum esse' est infinItivus fUlÜri, qui cónstat ex participio fulÜñ el 'esse'. Exempla: paritürus, dormilÜrus, faetilrus, scñptÜfUs, fuIÜrus. Marcus: "Posthiic bonus discipulus futürus sum... ~ Marcus dicit 'se posthac bonum discipulumjiaÜTUm esse, semper magistró piirilÜTUm esse nec umquam in lüdO dormiliirum esse: Magister non crMit eum promissum faClürum esse. Pueri: "Posthiic boni discipuli jiaúri sumus..." Pueñ dicum 'se posthiic bonOs discipulosJUlúr6s esse, semper magisIro piirilÚros esse nec umquam in IOdo dormilúrOs esse.' Magisler non crMit eos promissum faClúr6s esse. [B] Passivum. Iülius: "Sextus a magistro laudabilUr." Iülius dicit 'Sextum a magistJi\ laud31um irí.' 'Laudlilum ín~ est infinitivus futüñ passivi, qui ex supino el liri' constato

pugnallñjus sum = pugn!bo pugnitUriwn .'"

(1) pugnatürlwn esse

[2] piritürlwn .... [3) faetÜTlwn esse [4) dormUW1wn ....

fUlüT1wn esse

Iaudilumiri -tum iri

PENSVMA Marcus: "Posthac bonus puer fu- sum et vobis piiri- sum." MArcus protniltit 'se bonum puerum fu- esse el se paremibus

185

CAp.xxm IOOlbtda """'"

signum

Unene

vultus la..

(acrum pwIor

prOrnissum verbera

piri- esse.' Aemilia putat Mareum ii Ialló verbera- iñ, sed lülius 'se cpistuIam scrip- esse' dicit. Verba: dücere -isse -um; legere -isse -um; miuere -isse -um; indüdcre -ÍS$e -um; facere ~sse -um; Cerre -isse-urn; afferre -isse -um; tradere -isse -um; perdere -isse; ostendere -isse; fugere -isse.

c1ávis comes

inreger pallidus pllnus superior

tridere <funi...... débtre contin&e salülCm dicere

palIm solver.

¡ venere inscn"'bere n<gáre

rat&! perdere

pudcre rubtre prominere inclüdcre comitlñ illinc bine q uidnam .>

Quisnam?

ron....

urnquam posthic

an.ebic berl ob

186

PENSVMB liinitor dominO epistulam - [= dat]. Iülius - rumpit; iam signum - non esto Miircus - et tremens - patris legentis aspicit. Epistula magistñ otnnem rem - facit. lülius: "Sexti est haec tabula; num hoc - audes?" Puer nihil negat, sed omnia - . lülius: "Indignum est - ruum. NOnne re - faeti tui?" Miircus, quI paulO ante - timOrern palIebat, iam - ob - . Miircu.: "- semper bonus puer ero, hoc vObis -!" Hodie MMus Marcum ad lüdum - nOn potuit, nam domo ffigit; itaque MArcus sine - ambuJavit. Magister pecüniam quam Iülius el - postula!. Iülius: "Magistro pecüniam - nolO, neque enim is mercedem - . Pectlniam meam -

noló." PENSVMC PI. quo episrula missa est? QuOmodo Iülius epistulam aperit? Quid magíster scripsit de MarcO? Cuius nomen in tabulii inscñpmm est? Quam ob rern rubet Miircus? Negatne Miircus se malum discipuIum fuisse? Quid Miircus parentibus suIs prOOtittir? Quo Diivus puerum dücit? Quiire Iülius srugir? Quid Iülius magístr6 respondebit? car mercedem solvere nOn vulr?

CAP. XXIV

CAPITVLVM VICESIMVM QVAR1VM

PVER AEGROTVS 1

Interim Quintus leetó tenemr. Puer aegrótus iterum

aqrOtus -8 -um = aeger

iterurnque SUper leetum se eonvertit nec dormire potest

con-venere - venere

sive in latere dextró cubat sive in !atere sinistro. ltaque e

Iatus -eris 11

lecto surgere eonatur, sed pes denuó dolere incipit.

de-nu6 « de oovó)

Puer territus pedes nüdós aspicit et "Quid hoc est?"

- ñlrsus

inquit, "Pes dexter multó m¡¡jor est quam pes laevus!"

Iaevus -a -um = sinister

Quintus miratur quod pedes, qui heri pares erant, ho-

pIr paris

die taro impares sunt. Thrn puer aegrótus in leetó re·

im-par .....,. pir

eumbit. Villa quieta est: nüllus sonus auditur ab filia lO parte; etiam aves, ternpestate subira lerritae, in hort6 silent. At subit6 silentium clamare et strepirü miixitn6 rum· pitur, nam Mareus in cubieulO sua, quod iüxta eubicu-

= aequus

re-cumbere .....,. surgen: (e1ectó)

subitus -a -um = nOn

exspectatus subilóad1>

Slrepirus -ús 1ft = sonus magnus

illxtlp!l>+acc = apud

lum Quinti est, tnagnQ vOce clamat et forern manibus 15

pedibusque pereutit. Quintus, qui tanrurn strepitum miratur, Syram vocat; quae continua aecurrit.

cmtinoo = statim

Syra: "Quid est, Quinte? Puravi te dormire. "

Quintus: "Mene dormite per tantum strepitum?

187

CAP. XXIV

quid agiturl - quid 1i,1

Quid agitur, Syra? Quam ob rem Miircus sic clamat ac

VlIIdl < validl

forem tam valde percutít?"

frangere - rompere (mndútam) aliter - alio mocl<l

Syra: "N0Ii hoc rniriñ: Miircus forero frangere cOnatur, quod aJiter exire non potest. Sed tü quid agis? Doletne tíbi

sl,d4lsibi dol« -<;ris .. < doIln:

pes adhüc?"

Puer 'pedem sibi dolere' ait: "Valdé mihi dolet

pes,

oh dolorem e lecr6 surgere n6n possum."

Syra: "lUne e lecro surgere cooatus es?" Quintus: "Certe surgere conatus sum, at necesse fuit delire ·uisse intuM, imp -re:

me continuo recumbere, ita pes doluit. Intuere pedes

inrum! = aspa! cadere cecidisse

meOs, Syra! Compará eOs! Antequam de arbore cecidi, pares erant, nunc

pes dexter maior esl pede Jaevo. "

Syra: "Ego non miror pedem tuum aegrum esse, quod de tam alta arbore cecidistl; at miror te cros non fran¡cre frlgísse fñclUm

.sisn~

OS~ fl~re

- lacrimire

patf -&or: dolOr'cm p. - dolórcm ferre el-si = quarnquam

fregisse. Facile os frangere potuisli." Quintus: "Quis scit? Fortasse os fractum est, nam pedem vix movere possum sine doloribus." Syra: "Ossa tua integra sunt omnia. Noli flere! Puerum Romanum sine lacrimis dol6rem pan decet." Quintus: "Non fleO, etsi dolorem gravem palior.

dolor gravis=d. magnus inlus ..... foñs

1listis sum, quod mihi necesse est intus cubiire, dum

córl&óliñ, (oqul. imp -re:

alii pueñ foñs lüdunt. Cóns61are me, Syra! Cónside Iñc

Q. impera" "COnsoIIn me! loqUerl mkum!"

4()

iüxta lecrum et loquere mecum! n Syra iüxta Iectum ad JatUS pueñ laevum considit eumque sic cóns6latur: "N61i tñstis esse quod Iñc intus

....lñ. imp -re: ....irt! = gaudl!

cubas: itnmii laetare te n6n inclüsum esse in cubículo ut frátrem tuum! Nec Marcó Iicet cum aIiis pueñs lüdere." 45

188

CAP. XXIV

QuIntus: "Is nOn aegrOlat nec dolOres patitur." Syra: "Etsí valer, cme tergí dolOres passus est"

palI possum esse

QuIntus: "Estne verbeliitus Marcus? CÜT ei non Iicet exire? Quid Caetum est postquam Criter meus domum 50

redüt? Omnia ignOro. Dum

me solus cubO, nihil nOs-

cere possum, etsi ornnia scire cupiO." II

Syra: "Iam nirrabO tibi omnia quae Caeta sunt: Fliiter tuus hodie sine comite in lüdum ut..." QuIntos: "Nonne Medus eurn comitiitus est?"

Syra: "Medos heñ domo fügit -

QuIntos: "QuOrnodo Medus, qlñ vix umquam ROmae foit, puellam Romanam niiscere potuit?" Syra: "Nescio quomodo, sed cerro scio eurn aliquam feminam oovisse, nam saepe de

CUpefe -ió

= velJe

¡am (+/ul) - continull lre iisse « Ivisse)

comitlri -ItUID esse

puto quia amicam

suam, quae Romae habitat, videre cupi'Yit."

fierl factum esse red-ire -Ü$se ígOOrire - neocIre

locútus esto Nihil

difficile est amantl, ut ¡¡junto

Q1pefe -!vi...

vil< umquam = pope DUmquam certOadv

ali-qua temina, aaaliquam f<minam n&cere 06visse Ioqui Ioctltum ....

ullwminls liunl

"Medos igitur hodie Marcum comitañ non potuito NOper Marcus sOlus redüt, sed pater illium suum redeuntem vix cognovit neque eurn osculiitus est ut soler, 65 nam Marcos non modo ümidus erat quod per imbrem

ambulaverat, sed etiam sordidus atque cruentos quod

cruenrus -a -um < croor

humi iacuerat et a Sexto puLsatus erat. Pueñ enim in viii pugnaverant: pñmum Marcum pulsiiverat Sextos, turn Marcus et Titus Sexturn pulsiiverant. Hoc auditO, do70

minos Miircum

sever~

reprehendito"

QuIntus: "Mater quid dixit?"

Syra: "Mliter tua non aderat, sed paulo post intliivit.

189

•

CAP. XXIV

Iavire Iivisse lautum (= 1aViilUm)

videre vidisse visum

Tune Marcus iam Iautus erat et vestem müraverat, domina eum sordidum arque eruenrum non vidir. Mareus yerO 'se bonum diseipulum fuisse' dixir, ersí in lüdO 75

cetenIm ~ praeterea, sed

dormíverar nec magisrrurn recitanrem audiverat - rete-

peior caeñs (ah/) = peior quam ctteñ

rum in hac

is nOn peior fuerat reterís, nam omnes

dormiverant! Postremo lineras pulchras quas Sextus scrípserat matñ ostendit atque díxit 'se ipsum eas lit-

mentiri mentitum esse

teras señpsisse.' Tam turpiter frater mus mentitus est!" 80 QuÜltus: "Quomodo seis Mürcum rnentitum esse et eas litreras a Sexto scríptas esse?" Syra: "Quia nomen 'Sexti' in tabella señptum erat. Et paulo post tabellarius advenit..."

a1i-quis, na; a1i-quem

Quíntus: "Nüper a1iquem ianuam pulsare et canem 85 valde latrare audívi. Tum subito magna voce eIamavit

rumulrus -ÜS In = clamor

aliquis. Quidnam tantus ilIe tumultus signifieavit?"

etstrepitus

vereñ veritum esse

mordere momord..isse morsum

tupO fer6cior = ferOcior quamlupus

Syra: "TabelIarius eIamavit quod canem veritus est, nec sine causa, nam eanis eum mornordit et vestem eius seidit. Is canis lupa feroeior est!"

Quíntus: "Ego canem ianitoris non vereor neque umquam ab eo morsus sum." saepe. a>mP saepius,

SU/> saepiss~ nOvisse .... ignlirire

Syra: "Id non míror, nam canis saepissime te vidit. Canis te novit, ignorat iIIum." Quíntus: "Canis me non modo novit, sed etiam díIi-

dare dedisse datum

lüdere lüsisse

git, nam multa el ossa dedí et saepe eum eo lüsi. Celerum quid anulit tabellarius?" Syra: "Epistulam attulir in qua magisrer scrípserat •Mareum discipulum pigerrimum fuisse atque fcede et

190

CAP. XXIV

100

prive scñpsisse.' Turn Marcus, q\Ü pñmO omnia nega-

primO dilo = iDiliO

verat, 'se mentiturn esse' fassus esto"

fOleñ fassum ....

QuIntus: "Profecto verbera meruit!" Syra: "Magíster eurn iam bis verberaverat, nec igitur pater eurn denuo verberare voluit, sed in cubiculum

velle voIuisse

105 inclüsit. Qterurn faciJe tibi est frittem ruurn reprehen-

dere, durn ipse hic in mollI lectuló cubas. Tune ipse semper bonus discipulus es?" QuIntus: "Melior sum friue meó! Heñ laudarus sum, quia pulchre scñpseram et recitliveram. "

me1ior frltre me6 = m. quam frita meus

Syra: "1Une sólus pulchre scñpseras et recitaveras?"

110

QUinrus: "lmmo omnes praeter Marcum Iaudati sumus, quod pulchre scñpser3mus et recitaveramus." Syra: "Si vOS Iaudati estis, quod pulchrius scñpseratis el

recitaveritis quam Mareus, nonne iIIe taro recte

115 scñpserat quam vos? Ego Marcum bene nóvi, nec putó

eum vobis srultiórem esseo" Quintus: "At certe pigrior est nóbis!"

stultiOl" fI6bis (ahl) = stultior quam vOs

GRAMMATICA LATINA Verbi tempora 120 Pliisquamperfeaum [A] AetIvumo Puer ümidus est quod per imbrem ambuliivi¡. Puer ümidus erat quod per imbrem ambuliivtral 'Ambuliivit' praeteritum perfecrum esto 'Ambuliiveraf est 125 tempus pr&eteritum plüsquamperfectum. P1üsquamperfectum desinit in -eral (perso In singo), quod ad infinitivum perfecti sine -isu additur.

ambuliv","",

191

CAP. XXIV

[llrtci~<T~m reo <T s red

[21

era l

:f.E :=r-:r ;;;¡;ar,

=~~

1 _ [3 : SCffJ>S el'

~~~

[41 dorDlfv dormiv~~m erá s dormiv era t

d=<T~_ dormio era lis

donniv er nl

~<T~m ~eI'~~ fu el'

era t

/l$

era nl

...-alm ....<11_

-Is -11is ...-al.

......Im

verberátjllura,

verbcrátji <Tam

verber~'" <TaIn

verber w tnis verber us eral

verller~f_ i eratis

verbe~

verberát i erant

192

Exempla: [1] recitivlercu; [2] pirulercu; [3] scñpslerat; [4] dormIvlerat. Heñ magíster puerum laudivil, quia bonus discipulus fue- 130 rat: bene recitaverat el sctIpserat, magistrii piruerat, nec in lüdO dornüverat. Bonus discípu1us malO: "Heñ magíster me laudivil, quía bonus discipulus jUeram: hene recit<ivenlm et scñpseram, magistró parueram, nec in lüdO dormiveram. Al té verberavil 135 magíster, quia malus discipulus jUeras: male reciw'lJenis el scñpseras, in lüdll dormiveras, nec tnagÍStro parueras." Heñ magíster puerlls laudavil, quia bon1 discipuli jUeranr: bene recitaverant el scñpseranz, rnagístro piruerant, nee in

1üdO dormiverant. Botü discipuli malis: "Heñ magísler nlls laudiivil, quía botti discipuli jUeriimus: hene recitaveriimus et scñpseriimus, rnagistro parueriimus, nec in 1üdO dorrnfveriimus. Al vOs verberavil magísler, quía mali discipulijUerdlis: male recitaveralis et scñpser<ilis, in 1üdO dormfver<ilis, nec tnagÍSw piiruertUis." Singularis PEürdlis PersOna primIJ -eram -eriimus Persiino. seamda -eras -eriitis -eranl PersOna lerda -eral lB] Passlvum. Magíster Marcum verberaveral = Marcus verberiilus erat ii magistro. Magísler puer6s verheriiveral = pueñ verberiiñ erant ¡¡ rnagisW. Fi1ius: "Paler me verberavil, etsi iam ¡¡ rnagístro verberitus eram. n Mater: "Cür verberitus eras?" Fi1iI: "Pater nOs verheriivit, etsI iam ¡¡ magístro verberiill eramus." Mlter: "Cür verberiti eraris?" PEüralis Singuláris verberitus eram verberiiñ eriimus verberiilus eras verberiiñ er<ilis verberiilus erat verberiiñ erant

140

145

ISO

155

160

CAP. XXIV

PENSVMA Marcus rediens sordidus eral quod humi iacel cruentus quod Sextus eum pul&-. Pueñ in via pugn--o Tergum Marco dolehal quod magister eum verber-. Marcus a magistrli verber- quod in ludo donn- nec magistrum recilanlem amI-o Marcus: "Magister me verberavil quod in lUdo dorm- nec eum reatanlem aud-, sed me laudavil quod bene compul- el scñps-o" Yerba: lavare -isse -um; videre -isse -um; mordere--isse -um; dare -isse -um; reprehendere -isse -um; frangere -isse -um; cognoscere -isse -um; noscere -isse; lUdere -isse; cadere -isse; ire -isse; cupere -isse; velle -isse; pati -um esse; loqul -um esse; fateñ -uro esse.

VocdbuIa nova: !aros senos srrepims dolor

os tumultos 8egrOWS

laevus pAr impir subitus cruentus

convenere mIriñ

recwnbere perculere frangere

mre

PENSVMB Puer - [= aeger] dormIre non polesl sive in - dextro iacel sive in - [= sinistro]o Ilaque surgere conatur, sed in lecto - , nam pes - [= riirsus] dolere incipilo Marcus clamal el forero valde - [=pulsal]"ita puer inclüsus forern - ronatur. Quintus clamorem el - audil el Syram vocal; quae - accurrilo Puer dicil 'pedem - dolere': "Pes mihi dolel, ob dormire non possumo Fortasse - crüris fractum esl." Syra: "Noli -1" Quintus: "NOn fleo, - [= quarnquarn) dolorern gravem -o"

poli ignOrare

noscere cupere iüxti denUó

subito continuo

ceno

pñmO valde

aliter

inros etsí ci!terum

plllsquamperfecrum

PENSVMC Cür Quintus miratur pedes auOs aspiciens? Quam ob rem pes eius aegrlltal? Esme fiiiClUm os crüris? Quare Marcus forem frangere conatur? Quid Syra QuintO narral de Marco? Cür Marcus rediens cruentus eral? Quiire Medus e villa rugil? Quid Syra de cane iiinilliris putal? Cür canis Quintum dilígil? Cür Iülíus Marcum non verberiivil?

193

ASIA

~---'-"-t:C:r.::.CI;..a _ _

194

•

CAPITVLVM VICESIMVM QVINTVM

CAP. XXV

THESEVS ET MINOTAVRVS 1

Syra, poslquam [aeta Marci narravit, abire vult, sed eurrus

Quintus "Noli" inquit "me relinquere! Te hic manere volo. Narra rnihi aliquam flibulam!"

-úsm

ftbula -ae/ « Bñ)

Syra: "Quam flibulam me libi narrare vis? FabulamS ne de lupo et agno qUl

Corte ad eundem ñvum vene-

runt? an flibulam de puero qui cupivit regere equos qui currum Solis per caelurn trahunt?" Tacente Quinto, Syra pergit: "An cupis audire flibu-

Iam de Achille, duce Graeeorum, qui Heetorem, ducem 10

Troianum, interiecil alque corpus eius mortuum post currum suum traxit circum moenia urbis Troiae? an flibulam de Romulo, qui pñrna moenia Romana aedificivil..."

Quintus: "...el Remurn Criitrem interlecit quia moeIS nia humilia derldebat! Omnes istiis flibuliis antiquas

agnus -j m = parvula ovis fone = nesdo cür, sine

causa regere ;;;;;: gubernare SOl : deus sOlio trahere trixisse lractum Achilles -is m Hector ~ris m TrOiinus·a -um < TrOia -ae/, urbs Asiae lnter-ñcere -jo -tecisse -{ectum = mortuum facere moenia -ium n pi = müñ Rómulus-im Remuo -1 m

humilis .. _ altuo

saepe audivL lam vero nec de horninibus nec de bestils 195

CAP. XXV

aucUre eupili. N8rrli mihi fabulam dé aliquli ferñci m6nstrum -1 n

monstrO, eui capUI béstiae el corpus hominis esl et quod

vorlre = 100Uln me

hominés vivos voral! Talem fabulam audire eupio." Syra: "At tale monstrum té terrebit, Quinte."

timidus -8 -um ~ qui rimel Theseus -im Mínütaurus -1 m alim = a(iqua lempor.,

(empare antiquo

terribilis -e < [errerc taurus·¡ m = bes masculus labyrinlhus -1 m

Quintus: "Non pUliire me puerum timidum esse! Timor monstrorum puerum Romanum non decet!" "Narraoo tibi fiibulam de ThéseO et MiJ¡olauro" inquil Syra, et sic niirriire incipit: "In insulii Creta olim vivébal monsrrum lerribile, 25 nOmine Minolaurus, eui caput tauri, corpus viri erat. Minolaurus in magno labyrintho habitiibat."

laurus

Quintus: ''Quid est labyrinthus?" aedificium -1 n < aedifielre

Syra: "ESI magnum aedificium quod frequentibus müris in plürimiis partés dividilUr. Nemo qui tale aedi- 30 fieium seme! intravil cürsus illine exire polest, etsi ianua

patm ~ apenus esse

Daedalus -) m

A,heniensis -e < ArMnae-irurnfpl,urbs Graeciae qui : Daedalus com-plures -a = plülis quamduo miribilis -e < miriñ qUOl-annIs = omni annó, qu6queanna

196

patel. Labyrinthus iUe in quo Minolaurus inclüsus tenébatur, a Daedalo, viró Atheniénsi, aedificiilus erat. Qui iam antequam ex urbe Athénis in Crétam venit, complürés rés miriibilés iecerat. "Minotaurus nihil praeter hominés vivos edebal. Itaque eomplürés aduléscentés virginéSque quolannis

•

CAP. xxv

AthenIs in Cretam minebantur, qui omnes in labyrintho a monstrO illo saevo vorabantur. Navis qua Atheni40

enses illüc vehebantur vela atra gerebat, nam eo colore significiitur mors."

AtMnú (ab/) = ablex urbe Atbenis saevus -a -um = fetOcissimus

illue = ad illum Iocum mors mortis!

QuIntus: ''Quam ob rern tot Athenienses ad mortern certarn rnittebantur?"

Syra: "Rex MÜlOS, qui tunc Cretarn regebat, paucis 45 annIs

ante urbern Athenas bello expugnaverat. Post ex-

pugniitionern urbis MÜlOs, cupidus auñ atque sangui-

nis, nOn modo magnam pecüniarn, sed etiam hornines

me regis m: vir qui terramlurbem regit MinOs -ois m: me Cretae expugnarlo -oois/

<expugnare cupidus -a -um < cupere; auri cupidus = qui aurum eupit

vivos ab Atheniensibus postuliiverat. Rex enim Atheniensibus male volebat, quod filius eius paulo ante ab iis

amicus!inimicus esse

50 neciitus erat.

"Eo ternpore Theseus, vir patriae amiins atque gloriae cupidus, Atheni"s vivebat. Qui nüper Athenas venerat neque ibi fuerat curn urbs a rege MÜli'>e expugnata esto Theseus, qui patrem Minotauñ, taururn alburn, iam 55

necAre = interficere patriae amAns = quI parriam amat

gloria -ae/ = magnslaus Athenis-in urbe Atbenls Athenas = adlin urbem Atbenas

ibi """ illic

neciiverat, novam gloriam quaerens Mñlotaururn ipsum quoque interficere constituit. Itaque üna curn ceteñs Atheniensibus navem verlS atñs ornatam conscendit

in Cretam profectus esto Ibi continuo ri!gem MÜlOern adüt, qui eum a rnDitibus in labyrinthurn düci iussit. 60

velle: volebat (impeif) benelmale velle + dat ~

"Mñlos autern filiarn virginem habebat, cui nomen erat Ariadna. Quae cum pñmum Theseurn conspexit, eum amare coepit ciinstituitque eum servare. "Ariadna igitur, antequam Theseus Iabyrinthurn intravit, ad eurn accessit et sic loqui coepit: "Contra Mi-

e6n-stituere -uisse -útum velis omitus = vela ge-

reos

dlnscendere -disse proficisci -feetum esse

iubere iussisse iussum eum i militibus düci" iussil = milites eum dücere iussit

con-spicere -ID -spexisse -speetum incipere -iO coepisse coeptum ac-ce'CIere -cessisse

197

CAP. XXV

auxiliwn -1 n

notaurum ego úbi auxilium ferre non possum... ""Dei"

inquit Theseus "mihi auxilium ferent cont1ii iIIum. Hooccid.cre -disse -5Um = inreñlCere (gladiO) dvis -is mi! = quílquae in ei.dem urbe habitat paritus -a -um exitus -üs m < exIre

repeñre repperisse repenum mum -i n = 6nea tenuis hüc = ad hune locum

haee locüta = postquam haec locO,. esr opperiTe! = exspecti!

brev¡ adv = brevi rem-

pore,mox

die eerte Minotautum occidam atque eives meos a monstrf> iIIo terribili servaoo. Bonum g1adium gero. Ad pugnam pariitus sum." Tum Ariadna "Hoc nOn dubito" inquit, "sed quomodo eximm labyrinthi posteii repe-

ries? Nemo adMe per se viam e Iabyrintho ferentem repperit. Ego yerO tibi auxilium feram: eece filum a Daedalo factum quod tibi viam monstriibit. Auxilio huius filI Me ad me redibis." Haec locüta, Ariadna Theseo filum longum dedit; atque iIIe "Opperire me" 75 inquit "me ad iiinuam! Nolí timere! Ego mortem non

timea. Sine úmore mortis contra hosrem ea. Brevi Me redibO, neque sine te, Ariadna, in patriam revertar. IIIüe te meeum dücam neque umquam te relinquam.

pollicm = promiuere

Hoc tibi polliceor."

"Tum Theseus, filum Ariadnae post se trahens, labymen aaef: sine mori = continUó

rinthum intriivit ae sine mora Minotaurum in medio

pelere -ívisse -itum

labyrintbO exspeetantem petivit, quem post brevem

Minótaucó ocdsó = postquam M.us occIsus est sequi sccütum esse

pugnam gladio occidit. MInotauto occisO, Theseus fi-

mum seditus : postquam filuro seciitus est, filum sequtns

lum Ariadnae secütus exitum labyrinthi facile repperit. 85 Ita Theseus ob amorem patriae cives suos a monsrro saevissimo servavit.

nex necís f < nedre

"Haee sunt quae narrantut de nece Minotauñ. " Hie Quintus "Perge" inquit "narrare de Theseo el Ariadna! Nonne iIla Theseum seeüta est?" Syra: "Theseus e labyrintho exiens "Minotaurus ne-

198

JII

CAP. xxv

catus est" inquit, "LaetümiJü, cives ma! IntueminI gla-

laetimini! = gaudete!

dium meum cruentum! SequiminI me ad portum! Ibi

intuemini! = spectite! sequiminf me! = venItc

navis mea parata est ad niivigandum." Tum Ariadnarn

rnecum! nAvigire: ad nAvigandum

95 conspiciens "Et tü" inquit "sequere me! Proficiscere mecum Athenas!" Ariadna, quae nihil magis cupiebat, "Parata sum ad fugiendum" inquit, atque sine mora

;¡¡¡

etiam; el ti\

= etiamtü

fuger.: ad fugieadwn

navem Thesei cOnscendit. Theseus niivem solvit el cum

filia regis niivigavit Naxum; ibi yero nocte silenti AriadtOO nam dormiemem reliquit atque ipse Naxo profectus esto Mane Ariadna e somno excitiita arnIcum in lItore quae-

sivit neque eum repperit. Puella misera ab humili lItore

litus

Naxum NaxO = ah insulA NaxlI relínquere -Uquisse -ÜClWn

titus -oris n quaerere ~sivisse ·situm

saxum

in altum saxum ascendit, unde prospiciens navem Thései procul in mañ vidit. Tum, etsi vox eius a nüllo au105 diñ poterat, Ariadna arnIcum suum fugientem vocavit:

saxum-in pro-spicere -i6 = ante sl:

aspicere asc:endere -<tisse

"Theseu! Theseu! Revertere ad mé!" neque üllum re-

TMseus, VOl: Theseul revertere! = rcdt1

spOnsum ei redditum est praeter vOcem ipsius quam

red-dere -didisse-ditum

düra saxa reddiderunt. Brevi navis é conSPectü eius

conspectUS

abüt neque iarn üllum vélum in mañ cernébiitur. ArillO

Naxus-I{ Naxum = adinsulam

adna igitur in litus descendit atque hüc el illüc curréns

-fiS m < COn-

spicore; e cQnspectü = aboculis de-scender. -<Iisse [ ti .... ascender. [ t I

199

CAP. xxv

multIs curo lacrimís capillurn et vestem scindebat, ut

maerere .... gaude~

homines qui maerent agere solent - ita maerebat virgo

ante omnts : magis

miserrima, quae ii viro quem ante omnes amabat sOla

quam o~s alias

relicta erat inter Ceras insulae sicut agnus timidus inter saevos lupOs."

deserere -uisse-num ~ relinquere

115

Quintus: "Cür Theseus amIcam suam ita deseruit?"

Syra: "1lles sunt viIi, mi puer. Montes anri IeminIs

oblivlsd -UlUm ....

pollicentur, turn promissa oblIvlscuntur ac Ieminas sine

.) qUls••.. : nemo....1

nummo deserunt! Quis tam Cacile promissum oblIviscitur quam vir qui Ieminarn amavit? Ego quoque olim IZO deserta sum ab amIcfi pecüniOs6 qui mihi magnas res

po1licerr -ilUm .... cupidilis -ltisf

<eupidus ob amOrem viri: quia virum arnOIamivi

pollicirus eral. NolI vero putiire me ob cupiditiitem pecüniae amiivisse eurn, ego euro amabarn quia eurn probum virurn esse credebam. Etiam nunc maerro ob lI11IOrem illIus viIi. "

oblIvisci + genia«: o. hominis, o. reflrem

125

Quintus: "OblIvlscere iIlIus viIi improbi qui te tarn turpiter deseruit!"

Syra: "Non Cacile est amoris antiqui oblIvisci. Sed hoc tü nondum intellegis, mi Quinte. Redro ad

narra-

tionern fihulae, quam prope oblIta sum, durn de aliis 130 rebus loquor. Naxi = in Insuli Nix6

Aegeus-lm

"Ariadna Naxi relicta, Theseus ad patriam suam

na-

vigiibat. Interirn pater eius Aegeus, rex Atheniensium, ab alto saxO in mare prospiciebat. BrevI nlivis filii in conspectum venit, sed nlivis rediens eadem vela atra 135

g<rere g...isse gesnun

gerebat quae abiens gesserat: Theseus enim post necem

arbiutrus = quI arbi-

MInOlauñ vela mütiire oblIrus erat! ltaque Aegeus, ar-

tñrusest

200

CAP. xxv

bitrarus monem saxO

filij

ro colore significiiñ, sine mora dé

se ieat in mare, quod a nomine eius etiarn nunc

iaeere -iO ikisseiactllm

140 'rnare Aegaeurn' vociitur.

"Post monem regís Aegei fi1ius eius Theseus

rex

Atbeniensiurn facrus est. Qui multos anniis Athenis magna curn gloria rexit-" His verbis Syra finem nirritionis facit.

rq:ere rtxisse recturn

6nem nirrlliOOis facit =nirrire~t

145 GRAMMATICA LATINA VeriJa deponenlia Imperiüvus. Laemlre! = gaude! Laelalmini! = gaudete! InlUelre! = specla! Intuelmini! = spectAte! ISO Revenlere! s redIl Revenlimini! = redIle! PartIlmini! = dIvidite! Panilre! = divide! 'Laetlire laetimim~ el c<:lera SUDI imperitivi verbórum deplinenúurn_ Imperaüvus verbi di!pOOenús: singu1áris -re, p1ü· riilis ·mini. PENSVMA Medus (ad Lydiam): "In Graeciam iba. Comil- me! Proficisc- mecurn! Hoc núhi pollic-l Oblivisc- R/lmae! ÓSCul-1" me. Mldus (ad nautiis): "Iam profid5C-, nautae! Ventus secundus esl: inru- caelurn! Lael-!" Verba: rrahere -isse -um; pelere -isse -um; quaerere-isse -uDl; occidere -isse -um; relinquere -isse -um; interficere -isse -um; cOnsútuere -isse -um; deserere -isse -urn; conspicere -isse -um; incipere -isse -um; reddere -isse -uro; re· peñre -isse -um; iubere -isse -um; gerere -ísse -um; ¡acere -isse -urn; regere -isse -um; accedere -isse; ascendere -isse; proficisci -um esse; sequi -urn esse; oblivisci -um esse.

[I]laetllti láer<il... laet<ilmini [2] inlUl!lti ¡nmil... inruefminl [3] revenll revertiere revenliminl (4] partlJ ti partlJ... paru1mini

VOC<lbuIa 1IOf1a: !libula

agnus currus

rooenia lOOnstrum

rauros Iabyrinthus aedificíurn mot'S

201

CAP.

xxv

..ex expugnirio

glOria auxilium crvis

exilUS

mum

mora nex Iitus

saxum cOnspectus

cupidíds nirrilti6

humilis timídus

terribilis rnlrAbilis saevus cupidus parlrus

regere rrahere interficere

PENSVMB Quintus - de lupO et - audice nOn vult nec iabulam de Achille, qui Hectorem - et corpus eíus mortuum post suum circum - [= mllróS) Thííae -. Labyrinthus est magnum - unde netnó exIre potest, etsi íAnua - . Theseus, qui patrem Minotauñ, - album, íam neeaverat, MinOtaurum ípsum quoque - [= interficere)-. Antequam Theseus, ad pugnam - , Iabyrinthum íntriivít, Ariadna, filia - , ei -longum dedito Ita Aríadna Theseo tulit, nam iUe filum sequens - labyrinthí repperlt. Post Miniitauñ Theseus cum Ariadna Naxum niivigavit arque [= ílic) eam - [= relIquit). Ariadna ab altll - próspíciebat, sed - [= mox) navís Thesei e - eius abiit. Puella misera in - descendit, ubi - et - currens capillum scindebat, ut faciunt eae quae - . Thl!seus post - patrls multos annos AthenAs - .

aedificite vorire

patere nccAre

constituere occIdere pollicfri

prospicere descendere maerfre dfserere oblMsti coepisse

complllm fone quotannis Olim

ibi iIIüc

htlc

brevi

202

PENSVMC Quid lecit Achilll!s? Quid tecít ROmulus? Qualem iabulam Quinms audite cupit? Ubi habitabat Minotaurus? Quíd est labyrinthus? Quid Miniitaurus edebat? Cür lOt Atheniensea ad eum mittebantur? Quis Atheniensea a Miniítauro servAvít? Quomodo Thl!seus eximm Iabyrinthí repperit? Solusne Thl!seus e CretA profectus est? Ubi Theseus Ariadnam relIquit? A quO mare Aegaeum nOmen habet?

CAP. XXVI

CAPITVLVM V1CESIMVM SEXTIM

DAEDALVSETICARVS 1

QUintus: "Nonne rex Miniis Theseum cum Ariadna fugientero persecütus est?"

per-sequi = (fugienlem)

Syra: "Certe rex eos persequi coepit, sed navis Thesei nimis celeris fuit. Miniis, quarnquam celeriter navigas vit, non tato celer fuit quam Theseus neque eum censequi poIUit. Tum

rex iriltus

cepit Daedalum, qui filum

cenieceral et Ariadnae dederat, eumque in Iabyrinthum inclüdi iussil üna cum eius icaro filio; verum pater et fiüus mirilbili modo e labyrintho fügerunt.

eras

tibi

10 narraoo de fuga eorum, hodie plüs temporis ad narran-

dum non babeO: iam hiiram ciinsümpsi in narrando." Quintus: "Neque teropus meüus ciinsÜffiere poIUisti! Non oportel in media Iabulii fmem narrandi Cacere. Quoniam miiiorem flbulae partero iam narravisfi, perIS tem reliquam quoque narrare debes. Ego paratus sum

sequl ce&er -ens-ere:

equus «ler (m) nivís celeris (j) pilum «lere (n) capete-i6 cq,isse cap<um

dln·ficere ·iO-fecisse -fectum ... facere v!rum:::l sed icarus -1m

fusa ·ae!< fuger<

ad nlrrandum = Id nir·

ritiOnem COn·sllrnere

in nirrandO = in flirri. ti6ne finis nirrandi ~ finis nlrrltiOnis

quoniam = quia reliquus .. -um = dlerus

ad audiendum." Ad hoc Syra "Ergo" inquit, "quoniam tam cupidus es audiendi, reliquam Iabulam tibi narraoo:

cupidus audiendi = quI audIrecupit rdiqua llibula = reliqua

Bbulae pars

203

CAP. XXVI

"Daedalus in labyrintho inclüsus curo filio suo intra ~

in-venlre

reperire

audix -icis ~ audens aera aa: (= aaem) ef-fugere < ex + fugere cOnsilium -1 n: c. eius = quod Cacere cOnstituir

müriis errabat nec exituro invenlre poterat, etsi ipse 20 Iabyrinthum aedificiiverat. Quoniam igilUr aliae viae clausae eram, iIIe vir audíix per aera effugere constituit. ¡caros autero, qui c6nsilium patris ignoriibat, humi

considere ~sedisse

consedit et "Fessus suro" inquit "ambulando in hiic

carcer -cris m

carcere, quero ipse nobis aedificavisti, patero Ipsi per 2S

per nOs :sine auxilió

niis hinc effugere non possumus, neque quisquam nos

quis-quam = 1lI1us hom6 (nequeq. = et_) iuvare iüvisse: eum i. = el auxilium (erre haud= nOn

in fugiendo iuviire poterit,

paene = prope

nam cibus noster paene consÜffiptus est. Ego iam paene

di! = dci

Theseuro iüvit Ariadna.

Haud longum tempus nobis reliquum est ad vivendum, mortuus sumo Nisi dii nos iuvabunt, numquam vivi 30 bine egrediemur. Ó dii boni, auxilium ferte nobis!" "Daedalus vero "Quid iuvat deOs invocare" inquit, "duro hic quielUs sedes? Qui ipse

can:er

ex-tOgitare

se iuviire

non vult,

auxilium deOrum non meret. At niin timere! Ego consi-

lam quae in magnum orbem circum carcerem nostrum

liber -era -erum

volat! Quis est taro llber quam avis quae tmns montes,

orbis -ism

lrAns J!7P+aa:: trios ~"'.,~S - s )-

montem

imitirl: av&: i. ... !acere utav&

e vo1are

Iium fugae iam exciigitavl. Etsi clausae sunt aliae viae, 3S üna via nobis patet ad fugiendum. Intuere illam aqui-

valles, flümina, maria volare potest. Quin aves caen ímitiirnur? Minos, qui terrae mañque imperat, dominus

aeris non est: per iiera binc evoliibimus! Hoc est c6nsi-

Iium meum. Nemo nos volantes persequi poterit." "Ego quidem = cene studiósus -a -um = cupidos disceodi

quidem studiiisus sum volandi'" inquit Icarus, "sed ¡¡lae necessariae sum ad volandum. Quoniam dii nobis iiIiis non dederum, volare non possumus. Homines sumus, 4S

204

CAP. XXVI

non aves. Nemo nisi deus niilüram suam milrare potest.

nisi deos: praeter dcum

Avfs niitiirii volare possunt, homines nOn item.b Tum

nón item : nOn possunt

Daedalus "Quid ego facere nOn possum?" inquit, "Profecto arte mea ipsa niitüra mÜliiñ potesl. Multas res

BIS anis

f. BIS m<a ~ id

quod racere possum

50 mirlibiles iam conreci, quae artem meam omnibus demonstranl, non sOlum aedificia magnifica, ut hune Iabyrinthum, verum etiam signa quae se ipsa movere possunl tamquam homines vivi.

A1as

quoque conficere

possum, quamquam opus haud faciJe estob "Audiix qui55 dem esl consilium luumb inquilIcarus, "sed omne consilium fugiendi me delectat, ae tü id quod semel exeOgitivisti perficere solfs.b "Cene consilium meum perficiamb inquit pater, "Ecce omnia habeO quae necessaria

sUnt ad hoc opus: pennas, ceram, ignem. Igne ceram 60 molliam, cera mollI pennas iungam et in lacertis fJgam. b "Daedalus igirur arte mirlibilI sibi et filio suo ¡Has ingentfs eonrecil ex pennIs, quiis cera iilnxil et in lacertis fixit. Postquam finem operis fa:it, "Opus iam perfecmm estb inquit, "eece exemplum artis meae novissi-

tam-quam .... sien. opus-crisn

c6nsilium fugiendi - COnsiIium fugae per-fJCefe -i6 -fecisse -fectum < per + (acere

.~ .¡~ penna -ae!

moIIIre = moIkm facere lacenus ·1 m = bracchium superius ingms -entis = valdé magnus iungere iQnxisse iünetum

rl.8ere fixisse flxum

65 mum. Aves quidem non sumus, sed avfs imitiibimur in volando. Vento celerius triins mare voliibimus, nülla avis nOs consequi polerit.b "Icarus studiOsus volandi iiliis hüc iIlüc miivit, nec se supra humum levare potuit. "Abe me sustinere non 70 possuntb inquit, "1U doce me voliire!b Statim Daedalus se Mis leviivit et "Nisi iiliis recre movesb inquit, "volare

levire « levis)

-1011ere

non potes. Imilare me! Haud difficilis est ars voland!o

205

CAP. XXVI

sQrsum(fl-dco,surnl!J

Move alas sürsum deorsum bOc modo!" Ita pater filium suum artem volandi docuit tamquam avis pullos suOs.

puerumOsculArus = postquam puerum osculitus <SI

Tum puerum iisculatus "Paran sumus ad volandum" inquit, "sed prius hoc re moneo: vola post me in medio

infimus -3 -um SUp < inCeros. comp Inferior

aere inter caelum et terram, nam si in infuno aere prope

sin = si autem

rnare volabis, pennae ümidae fient, sin volabis in

surnmus -3 -uro sup ...... infimus; ,qmp superior mere ussisse USlum

summo aere prope caelum, ignis solis ceram molliet

= igne cOnsümere caurus -a -um .....,. audix esto! estote! = es! este!

(imp)

atque pennas üret. Noli nirnis aud8x esse in volando! 80 Cautus esto, mi filil lam sequere me! Carcerern nostrum effugimus -

libeñ sumus!"

"Haee yerba loeütus Daedalus eum filio sürsum e 111 labyrintho evoliivit, neque quisquam fugam eiirum amaliquis : aIiqui vi, su-spicere -ió = siirsum aspicere

madvertit nisi a1iqui pastor, qui Corte suspiciens eiis

tamquam magnas aves volantes vidit ae deiis esse arbitratus est. Mox pater et filius Cretam reliquerunt, neque vero reetii viii Athenas in patriam suam voliiverum,

libertas -¡¡lis f < ¡iber

sed nova libertate deleetati in magnum orbem supra

dC-spicere (.....,. suspicere) = dcorsum aspicerc: multitud<> -inis f( <mulla) ;;;;: rnagnus numerus

mare Aegaeum volare eoeperunt. Icarus despiciens multitüdinem insuliirum miratus esto

"6, quOl parvae

insulae in mañ ingenti sunt!" Daedalus vero "Illae insulae" inquit "baud parvae sunt, quamquam parvae esse videntur. Certe Melos insula, quae infrii nos est, non tihi vidétur : tú putas

tam parva est quam tibi videtur." Icarus: "Sed illa in-

res magna esse mihi vidltur = rem magnam cs.'ie puto

sula quae nobis a sinistra est multo maior esse mihi

paen-insula -Be I < paene insula

est, Graeciae pars, nee yerO insula est, sed paeninsula,

I~lhmus -im

nam Peloponnesus terra angusta, quae Isthmus voca-

206

videtur. Quae est iIIa insula?" Daedalus: "Peloponnesus

CAP. XXVI

100 tur, curn reliqua GraeeiS COniungilur. Prope Isthmum sita esl Corinthus, urbs pulcherrima, nec procul absunl

Corimhus -if

Athenae, patria nostra." "SI altius volabimus, non sOlum Graeciam, sed paene lorum orbem lerrarum spectabimus" inquil puer lemeranus alque etiam a1tius se lelOS vavil. IIIinc non rolum magnas Euriipae el Asiae partes

orbis terrirum = ornni!:s lerrae (EurOpa, Asia, Arria) temeririus -8 -um = nimisaudix

despiciebal mirans, verum etiam oram Africae procul cernebal, deinde supra se solem in caelo sereno lucenlem suspexit. Slalim puer, cupidus siilem propius aspiciendi, quamquam paler eum monueral, in surnmum \lO

-spicere -jo -spexisse -speClllJll

caelum ascendit..." Hic QUinlUs, qui exilum flibulae studiose exspectal, interrogal: "Quid tum accidil?"

exilUS = finis

aceidere -dissc: - firri: aceidit = fitlfaaum es1

orbis lerrirum

Syra: "Tum faclUm est id quod necesse eral accidere: ignis sOlis propinqui cenun, qua pennae iunctae el IIXae \lS

eran!, moIlivit el pennas ussit. Puer terrilus, lacenOs nudOs qualiens, in mare cecidil ac mersus est, neque pater ei auxilium ferre polUit. Ea maris Aegaci pars in qua Iearus mersus esl 隆隆 nomine eius 'mare lcarium'

propinquus -. -wn = quI prope .., quau.T. C 路i贸 = celeriter hOc iIIue f1lO\"&'e mcrgerc mc:rsisse rncrsum (t.'lIrius -a -um < rcaru.'i

207

CAP. XXVI

appellatur. Item irisula propinqua, in cuius litore corinvenIre·venisse -ventum omnis -e

toros

lempos dormiendi esl =

tempus eSl dormire

pus pueñ inventum est, etiam nunc 'Icarla' v0c3tur.

120

"Ecce omnem fabulam halles de puero temerario qui libertatem quaerens mortem invenit. lam tempus dormiendi esto Nonne fessus es longas f¡¡bulas audiendo?" Quintus caput quatit et "Non sum fessus, nec illa fabula longa esse mihi videtur. Ex omnibus fabulis haec 12S

cásus -üs m< cadere valde, Cbr1'l/J magis, supmaximi! ab-errire

de casü icañ me miixime delectat, etiam magis quam illa de filio Siilis, qui currum patris regere ciinatus item de surnmo caelo cecidit, quod ab orbe siilis stulre aberraverat. Semper valde delector Wes fabulas audiendo." Syra: "Ego non minus delector narrando illiis fabulas, 130 non modo quod ipsae per

pulcherrimae esse mihi

videntur, sed etiam quia exitüs fiibuliirum homínes temerarios optime monent. ialis enim est hominum natüra, quiiri narralUr fabula?

monendicausa nirrAtur

et quidem maxime puerorum. Non solum delectandi causa, verum etiam monendi causa narratur fabula de 135 filio Daedali, nam quod ilIi puero aceidit, idem omni puero accidere poterit, nisi patñ suo piiret. Noli Icarum imitiíñ, mi Quinte! Semper cautus estii! \'erum haud necesse est te a me moneñ post id quod heñ tibi accidit. Cene ilIe ciisus (Uus rnelius te monet quam ülla fiibula!" t40 His verbis puero monito, Syra tandem narrandi 11-

re-vocire

nem facit. Neque Quintus eam abeuntem revocat, sed in lecto recumbit oculosque claudit. Mox puer in som-

"dire sibi videtur = se vulAre videtlputat

nis sibi videtur ii!is ommus trans montes et f1ümina volare.

208

145

CAP. XXVI

GRAMMATICA LATINA Genmdium Horii in narrando eonsiimpti, Syra plüs temporis ad narrandum non babet el linem facit niirrandi. ISO 'Nirrandum' esl gerundium; quod pónitur in loco infinjfivi el sic dEelinAlUr: acellsAfivus -1!dum, genetivus -ndí, ablAfivus (el dafivus) -rrdO. Exempla: Ovidius, semper paratus ad amandum, líbrum de amandO 155 scñpsil, qui appellalUr 'Ara amandi.' Magíster, qui artem docendi seit, paratus est ad docendum. Magíster ipse discil alíOs docerrdii. Industríi estóte in scnDendii, discipuli! Tempus scnDendi esto Estisne parafi ad scn"bendum? 160 lam tempus dorrniendi est, sed QUinlUS non est fessus audiend6 neque pariitus ad dormiendum. Scribere scn"'bendii, dicendO dieere discEs. PENSVMA NavEs neeessariae sunl ad navig-. lüJia delect3tur in hono ambul- el flores ear¡>-. MMus eonsilium fugí- exciigitivit; Lydia eum iüvit in fugi-. Paulum satis est ad beate viv--.. Verba: iungere -iase -um; figere --isse -um; mergere -isse -um; ürere -isse -uro; movere -isse -um; capere -isse -um;

invenIre -isse -um; considere -isse; ¡uvare -isse; accidere -lsse. PENSVMB Daedalus exilUm labyrinthi - [= repeñre] nlin poterot nec - [= üllus homO] eum in fugiendo - poterat. - igitur aliae viae elausae erant, vir - [= audens] per aera - clinstituit. patris mium delectavit. Thm Daedalus AlAs elimecit ex quas eerii iünxit et in laeertis - . Postquam hoc - peñecit, Daedalus filium suum - volandi docuit: "- mE! Move Alas - - hlic modli! Ara volandi - [= nlin] dift"¡cilis est. Sed antequam bine - , hoc te moneó: nlin volare in - aere prope

nmandum

nmandi nirrandO

o1Idum

-nm -ndO

[I)ama~re

ama

ama ama

"'"

i 6

[21 docelre

=~~

doce ;jo

[31 senolere

=I~r scn~;;;d'o

[41 dormI1re

dormi i dormi/="," 6

dorrni

dicere - Ioqul

VocaInda """'" fuga cOnsilium

carcer orbis nit1lra

ars opus peona ignis

Iacerrus libertiis

multitüdo paenlnsula cisus celer

reliquus

audAx Uber

studiosus ingens infimus surnmus

cautus

209

CAP. XXVI

temeririus propinquus persequI COnsequí

eonficere consfunere invenIre effUgcre ¡uvAre

excógitare imitiri ~olire

roare nec in - aere prope sólem. lam sequere me! -

trum relinquimus, - sumus!" icarus in summum caelum ascendens nOn sOIum Graeciam, - [= sed] etiam Asiam ae - [= prope] tOlUm terriirum de.pieiebat. Thm vero id quod pater timuerat - [= fac1Um esr]: - solís propinqui emm - atque pennas -. Ecce fábula miriibilis de puero - qui - quaerens mortem invenit.

perficere mo1fire

ligere l<vire

ürere suspicere despiccre

accidere quarere aberrare revocare

vidtñ esIéi

quisquam súrsum

deorsum baud paene quidem tarnquam

quoniam

venun

sin triUls

gerundium

210

nOS-

PENSVMC Quis Daedalum in labyrinthum inclüdi iussit? Quomodo Daedalus effugere constituit? Cür homine. voliire non possunt? Ex quibus rebus Daedalus iiIiis cOnfecit? Cür alae icarum sustinere non poter8nt? Quid pater et filius volantes viderunt? Estne Peloponne.us magna insula? Qu~e icarus in summum caelum ascendit? Quid tum puero accidit? Ubi corpus pum inventurn esr? Num haec fábula delectandi causl modo nlrriitur?

CAPITVLVM VICESIMVM SEPfIMVM

CAP. XXVII

arilrum -in

friirnmtum -i n

~n RES RVSTICAE I

QUid agit; pater familias post meñdiem? Primum quiescit, tum ambulat, denique laválUr. lülius igirur, postquam paulum quievit, ambulatum exit. lam desüt im-

ber, aves rursus in horto canunt. Dominus hiic illiic in S horto suo amoeno ambulat, deinde exit in agros, qui hortum cingunt. In agñs frumentum crescit vere et aestate. Mense Augusto frümentum metilUr et ex agris vehitur. Deinde 10

quiCscere -tvisse = nihil agere~ quier.us eSSC J dormlre denique = postremo

d!sinere --siisse

amoenus·a -um = pulcher a.gcr -gñm

cingere: locum cingere = circum locum esse crlscere crevisse = miiorfleñ

agñ arantur et novum friimenlUm seritur. Qui agros

serere ++ rnClcre

arant ac frümentum serunt et metunt, agricolae appel-

agricola -ae m

lantur. Agricola est vir cuius negotium est agros colere.

neg6tium -i n = officium,

Agrícola arans post aratrum ambulat. Aratrum est instrumentum quo agri arantur. Arator duos validOs 15

-inisn

opus

inslrüml.·mum·i"

boves qui aratrum trahunt .prae se agito Quomodo frii-

aritor -6ris m = qui lrat prae prp+abl = ante agere .... euntem (acere

mentum serílUr? Agrícola semen manii spargit. Ex par-

spargere -sisse -sum

vis seminibus quae in agrOs sparsa sunt frumentum crescit. Mense Augusto frümentum rnlitiirum est. Quo-

211

CAP. XXVII

faIx -cisl

modo metitur frürnentum? Falce metitur. Falx est Instrürnentum quo agricola metit. Quo

Iiti lisum .... (+ abl)

inst~ento serit

agricola? Qui serit nüllo instrürnento ütitur !'raeter ma- 20 numo Qui arat aratro ütitur; quI meút falce ütitur; quI serit manü sua ütitur. Deus agricolarum est Saturnus, quI oJim rex caeJ:i

r<gi6 -mis/- pan temIe

LadnJ -CJrwn 1ft '""' qui Latium incoIunl

ruelis ~ - indoctus

-ve - vel: aliAs-ve = velaliis

fuit, sed a filio suo Iove e caelo pulsus in Italiam venit, ubi cam regionem quae Latium appelliitur optime rexit 25 Latiniisque, homines ut tunc erant rudes ac barbaros,

agrOs colere docuit. In forO ROmano est templum Satunü. Ager quI multurn frümenti a1ilsve fruges ferre potest,

friigés -umlpi fenilis~« ferre) = qulfriigés fen

fertiJis esse dicitur. Italia est terra fertilis, sed multa loca 30

loca -órum npl- regi6

Italiae non arantur nec ülliis früges ferunt praeter her-

piscere - hcrbi atere pecus --oris n = ovfst

bam.

porcI, bovés pibulum ~I n - cibus pecari. el equtlrum

est pecoris pabulum, et facilius est pecus pascere quam

lana -ael

rlS locIs oves, porci, boves piiscuntur, nam herba

agrOs colere. Praeterea Iiinii ovium ütuntur homines, nam e lana vestes efficiuntur. Itaque peeus maioris pre- 35 tii est quam frümentum, et quI pecus pascit plüs pecü-

niae facit quam quI agros eolit. eOpia -aef: magna cópia - multum in-vehere soIum = tena, humus parum - nOO satis

Frümenturn minoris pretil est, quia magna copia frümenti ex Africii in Italiam invehitur. Solum Africae fertile est, nisi aqua caret, sed multis locIs Africae parum aquae esto Ergo necesse est agrOs aqua flüminum rigare. Agricolae quI agrOs prope Nilum flürnen colunt bis ter-

Aegyp<us -1/

ve in anno metece possunt, Aegyptus enim terra fertiJissima est, quia solum eius aqua Nili rigiitur.

212

CAP. XXVII

~_~ti!it.~

•

LATlVM

Mare lnCerum

Agri lüm, qui sub monte Albano siti sunt, non solum frümentum, sed etiam vires ferunt. Ji agñ in quibus vites crescunt vineae dicunlUr. Frñges vinearum sunt Uvae, quae mense Septembri matllrae sunt. Ex Uvis matUris vinum efficilUr.

lülius, qui nüper ex urbe in praedium suum A1banum venit, circii agriis el vineiis suiis ambulat. Supra

vilis

-¡sI

praedium -j n = villa cum agris cirea prp+aa = circum

eum est mons A1biinus, post montem lacus A1biinus, qui villis magnificis cingitur. NüIIa in parte Italiae tot el tantae vilIae sitae sunt quam in Latio et miixime circii

lacum i1Ium amoenum. Ne in Campiinia quidem plüres vilIae sunt, quarnquam muIti Romani in ora maritimii

ne = nlJo; ne... quidem =etiamnOn

eius regionis villas possident; nam plürimi Romani sub

sub urbe = prope wbem

urbe Roma habitare volunt in viIIis suburbiinis.

sub-urbiDus -a -mn = sub urbe situs

lülius aspicit agrícolas qui in agris el in vineis opus 60 faciunt, gaudens quod ipsi, ut domino diviti, non

ipse -a -um, dal-I

213

CAP.xxvn labórire = opus facere;

necesse est in agñs labOrare. Quamquam nüllo modo

_qui~ere

labor -óris m = opus exisf.imare = ccnscre

labOrem agricolarum sordidum indignumve esse existi-

= puliire

mat, tamen se prae agricolis bearum esse censet. Neque

prae agricoUs bcitus = beatior quam agricolae

enim labOrat dominus, sed quiescit, cum in praedio suo esto Rüs quietum

rtis rIlris n (.... urbs) =

agrf, silvae, campí...

amoenum eum delectat. In urbe 65

Iülius semper in negotio est, sed rüñ in otio cogitat de

fOrí (loe) +-+ in urbe Otium -i n ...... Regatium (neg-otium < nec +

negotiIs urbams. Itaque Iülius, quI otium rüris valde

lMium)

amat, cum pñmum confecta sunt negotia urbana, in

urbAnus -8 -uro < urbs

praedium suum suburbanum proficIscilUr. Agñ IüliI non a domino ipso coluntur, sed a coloms.

colOnos -i m < colere pro prp+abl: pro domino -= in 10c6 dominI

Colonus est agricola qui non suós, sed alienos agros pro domino absentI colit et mercedem domino solvit pro frügibus agrorum. Colom IüliI sunt agricolae validI qui industrie labOrant omnesque mercedem ad diem solvere solent. At 75 hóc anno quidam colonus mercedem nondum solvit.

qui· qua<· qood-dam:

qui-dam colOnus =

Iülius eum colonum in agro conspicit et "Hüc accede,

GnusexcolOnis

dominus imper.u: Ul colO-

colone!" inquit. Dominus imperat ut colonus accedat,

nus accedat = dominus colonum acccdere iubd

tum interrogat: "Cür nondum solvisñ mercedem quam ter quaterve iam abs te poposcI? Oetingentos sestertiós 80

abs = 1: abs te =ite posccre poposcisse

mihi debes. Solve eós!" lülius colono imperat ut mercedem solvat. ColOnus pallidus prae mefÜ loqui non potes!.

prae meto = obmetum

Iülius: "Audisne? ImperO tibi ut mercedem solvas. Quin respondes?" .~~ "'4t.,.~:,":'?i:.. ~.......

Zl4

........

Colonus: "Nülla est mihi pecünia. Ne assem quidem habeo-."

CAP.XXVll

Iülius: "Nisi h¡c el nunc solvis mercooem debilam, servIs me¡s imperabO Ulle agñs meIs penant. Iam tres

agris : ex agris

90 menses exSpeclO ul ea pecünia mihi solvalur. Els¡ vir patiens sum, hic finis esl patientiae meae!" Colonus ad pedes dollÚ1ü se proicil eurnque orat ut patientiam babeal: "Palientiam babe, domine! NOll a me poslulare ul lanlurn pecüniae Slatim solvam! Intrli 9S duos tresve menses omnia accipies. Noü me e domo

patXllS -entis < paú patientia -ae! < patims

pro-icere (-ücere) -io < pro- + iacere tanlum -in = tam.

multum

mea rapere! OCIO lfuer¡ mihi sunt, quOs ipse cürare

rapere -i6 -11ÍSSe raptum:

debeo. Cüra ¡nfanliurn mullUm lemporis magnamque

cOra-..!

palientiam poslulal, ilaque parum lemporis habeO ad opus rusticum." lOO

rus

ñlsdcus -a -um <

lülius: "Quid? Num uxor abs le poslulal UI lü pro matre Infantes cüres? Itane Infanles sUOs neglegit? Ma-

neglegere~

«tUID

_cürire

tris officium esl Infantes cücare. Tti vero cür3 Ul agñ bene colantur et merces ad diem solvatur!" Colonus: "Uxor mea officium suum non neglegit nec lOS postulat ut ego Infantes cütem; sed nunc nec Infantes cürare nec quidquam aliud agere potest, quia aegrotat: intra paucos dies novum ¡nfantem exspeclat. Non me ab uxore gravida rapere! Per omnes deOs te oro!" His precibus dominus severus tandem moverur. Ca-

quid-<¡uam = Olla res (neque q. = el nihil) gravidus -a -um: (temina) gravida = quae infantem~at

preces -um!pi = yerba

orantia. quod. Odtur

110 lono imperat ut laceat alque surgal, lurn "Quoniam" inquit "uxor tua gravida est, ab¡ domurn! Pñmum cüra ut uxor

llbeñ vaJeant, turn Yero labOra ut pecüniam

omnem solvas intrli finern huius mensis, id est intrli tñcesimum diem!"

tñc!simus -8-um = XXX (30.)

215

CAP. XXVII

di-miuere -misisse -missum

Colono dimisso, liilius alium agricolarn vocal eum-

1Il

que de rebus rñsticis rogilal, ac pñmum de vineis: "Quomodo vineae se habenl Mc anno?" "Oplime" inquit agrícola, "Aspice hanc vilem: 101 el lantae iivae magnam vini copiam promillunl, ac vinum bonum fuliirum esse existimo, nam sol duOs iam mén- 120

prOd-esse pro-fuisse (+ t1al) = honum esse calor -«is m = aer calidus, lempus calidum nocere-uisse prOdesse Crigus -oris n

calor

vínum bonumat: calor effJcil ut v. bonum sil satis de Vineis diclUm est

ses prope cotidie liicel iisque ii mane ad vesperum. Nihil enim vineis rnagis prOdesl quarn sOl el calor, nec quidquarn iis magis nocel quam imber el fñgus.» liilius: "Calor sOlis non ipse per se efficil Ul vinum bonum sil. Viles probe ciirare oporlel. Itaque vos mo- 125 neo Ul induslrie in vineis labOrelis. Sed salis de vineis. Frñmentum quale enl?" "Non ila bonum" inquil aller agricola, "Solum nimis

siccus -8 -um 4-+ Omidus

siccum esl nec rigañ possunt agri quod procul absunl ii ñvo. Imber brevis quem hodie habuimus friimenló prO- 130 fuit quidem, sed parum fuil. Ilem sicca esl herba, pecus parum piibuU invenil. Sed scisne ovem heri paene rap-

.' - ... -.

grex gregis m - multilüd6 besliirum

tam esse a lup6?" liilius: "Quid? Lupusne ovem e grege rapuil?" Agricola: "Ovis ipsa e grege aberraveral. Nec veró l3S lupus ovi nocuil, nam paslor eam in silva repperil atque e dentibus lupi servavit!" liilius:

"0, paslórem pigerrimum, qui officium suum

né=utDC

ita neglexil! Piislóris officium esl ciirare ne oves aber-

m.."-vc = vd nf, el ne

rent neve silvarn petan!. Ego veró ciirabO ne iIIe paslor 140 poSlhac officium neglegat!"

216

CAP. XXVII

Agricola: "NolI nimis severus esse! Non cfnsee illum pastOrem prae ceteris pigrum esse." Iülius: "Recre dIcis: nam pigñ ac neglegentes sunt t45 omnes! At ego faciam ut industrll sint!"

proe c!lerls piser ~ ce-

reñs pigrior neglegens -.:ntis = quí ofliciwn neglegit

Agrícola: "Cene pastores minus IabOrant quam agricolae. Nobis nül1um est oúum, nec opus est nOs monere ut industril simus neve quiescamus." Iülius: "NolI censere opus pastorum fadlius esse. 150 Cüra pecoris magnum est negoúum, non otium, ut pastores nequam in molli herbii dormientes putant. Ego vero cüriibO De ille pastor neglegens sit neve dormiat! Faciam ut tergum el doleat! Arcesse eum!" Sed eO ipsü tempore pastor gregem prae sf agens e 155 campis revertitur. Cum pñmum is prope venit, "Op-

optime: optimo tempore

time advenis" inquit dominus lriitus baculum prae sf tenens, "nam verbera meruisti!" Pastor humi sf proiciens dominum orat ne se verberet: "Noli me verberare, ere! Nihilleci!" 160

"At propter hoc ipsum" inquit lülius ''te verberiibO, hornO nequam, quod nihil íecisti! Officium tuum est cüriire

oves aberrent neve ii lupO rapiantur. Preces

úbi non prosunt. Prehendite eum, agricolae, et tenete!" Iülius duobus agrico1Is imperat ut piistorem prehendant 165 et teneant. Tum verO, dum pastor territus verbera exspectat, oves sine pastore relictae de viii in agrOs aberrant ac frümentum immiitürum carpere incipiunt. Agricolae

im-mitürus-a --wn < inmitiirus

217

CAP. XXVII

pro-hibere ~ retinere

hoc videntes clamant: "Prohibe oves tuas ab agñs nos-

minere ~ prehendere

trIs, pastor!" -

tum pastorem mittunt atque celeriter 170

oves in agm sparsiis persequuntur. modo~nOper

Pastor sólus cum domino reliclUs "Modo dIxistI" inquit "meum officium esse cavere ne oves aberrent. NoU

officiO (abl) prohibére = ah officioprohibére

me officio meo prohibere!" Iúlius: "Ego te non prohibebO officium facere. Fac ut 175 oves, ex agñs agantur! Age, curre, pastor!"

quam ceJerrime polest = tam ce1erirerquam mixime fieñ potes(

Vix haec OIXerat Iülius, cum piístor quarn celerrime potest ad oves suas curnt. Dominus ñdens eum currentero aspicit, turo ad villam revenilUr. EtsI dominus se-

severos ene

in-hürninus ..s -um

coniüncUvus -í m (coni)

verus exIstimatur, tamen inhümiinus non esto

180

GRAMMATICA LATINA C07Iiiuu:lñIus Tempus praesens. [A] ActIvum.

[1] intrel [2] ta<=t [3]claudm [4]audiat

[1] COgit ~m COgi[ e $

cO;:'I~ coglt ~;;

218

Domínus: "Intr., serve! Claude forem! Tace et audIl" Do- 18S minus servo imperat Ul intret, forem c1audat, taceal el audiat. Servus intrat, forem claudit, tacet et audito 'Intrat', 'tacet', 'claudit', 'audit' est indicátIws. 'Intret', 'taceaz" 'claudat', 'audiaf coniünctivus esto Coniünc'tiws praesentis (pers. III sing.) [1] -el, [2, 3, 4] -ato 190 Exempla: [1] ciigítiilre: ciigítlel; [2] respondelre: respondelat; [3] scno!ere: scnolat; [4] audIlre: audilat.

Magíster: "StudiOsus esto, discipule! Pñmum audI quod interrogo, tum ciigítii, deDique surge el responde!" Magister discipulum mOllet ut studiOsus sil: pñmum audiat, tum ciigí- 195 tel, denique surgat et respondeal. Discipulus slle!. Magister:

CAP. XXVII

200

210

215

220

"Audisne, puer? MoneO le UI smdiOsus sis: primum audias, mm cógilis, denique surgas el respondeas." Discipulus: "Noo opus esl me monere Ul audiam el cógilem alque uI studiósus sim. Sed respondere nescio. Non igime I me postulIre ul surgam el respondeam!" Magisler: "SludiOsi estole, discipuU! Primum audile quod inlerrogó, tum cógillle, denique surgile el respondele'" Magisler discipulós mone! Ul studiósi sinl: primum audianl, lum cógitenl, denique surganl el respondea7ll. DiscipuU sileIll. Magisler: "Auditisne, pueñ? MoneO vós Ul stUdiOsi silis: primum audiaris, mm cógiliris, denique surgliris el respondearis." Discipun: "Non opus esl nOs monere ul audiamus el cógilemus alque Ul sludiOsi simus. Sed respondere nescimus. Noli igilur i nobis postulare UI SUIg<ímus et respondeamus!" Sing. Plür. Sing. PIür. -am Persóna prima ",m -amus -émus Pers6na secunda ~ -atis -élis -as -al -anl PersOna lerlia -el -<:nI lB] Passivum. . Dominus imperal ul servus improbus leneatur el verberetur, deinde Ul vincialUT el inclüdalUT. Dominus imperal UI servi improbi leneanlUT el verberencur, deinde ul vincianrur el inclüdanlur. !Anilor tabellirium monel ul caveal ni! ¡¡ cane mordearur: "Cave ne i cane morde<iris!" 1llbellárius: "Tuum nególium est cürlre oc': ego mordear. Vino canem! Ego cürábO UI lÜ vinciaris el inclüd<iris el verberiris ab ero luo!"lAnilor: "Num tuum negótium esl cüráre uI ego vinciar el inclüdar el ver-

225 berer?"

llnilóres tabelliriós monenl Ul caveanl oc': a cane mordeanCUT: "Cavele ne i cane rnorde<imini!" Tabellárii: "Vestrum negótium esl ciirire ne nOs mordeamur. Vmcile canem! Nós cürábimus ul vós vinci<imini el incIüdamini el verberemini ab 230 ero vestro'" llniloces: "Num vestrum negOtium esl cürAre Ul nOs vinciamur el inclüdamur el verberimurr

(2J responde~ m responde - s respondel

respon~~ mus

respon a us responde a nt

(3J SUlllem SUlll s

~A~mus :;;¡~

(4J aUdii aud. a s audi t audi mus

r a S1~m

audi - lis audi a nl

esse

su sU

mus

SllU SI ni

(IJ~: ~:i:"

~nt

:=Ir

(2,3,4] ~ m ~s

-<l~_ mus -aro

-<ll

(IJ verber vetberl~r. e ns verber tur

verber~mur

verber e mini'

verber e nlur [2) IOOrde a r morde aris morded tur

IOOrde~mur

morde á mini mOlde a 1IlUT (3] inclÜdla r inclüd d ris

inc:lüd a CUT

inclüd ~""'r inclüd - mini

inclüd a ntur

[4J~. :~r. V1DCl a ns

vinci ti cur

Era:2 219

CAP. XXVII

[1]

ti:

[2,3,4]04 r -ii mur ris -ii mini -ii -ii .....

-a nIUr

Vocábrd<l """'" ager

rriimemum

ogricola oeg6tilDJl ....trUm

instrümentum

semen ralx

regiO

fi1lges pecus pibulum

lAna cOpia viris vlnea

ova

Sing. Persó1Ul prima -er Persfmo. secunda -eris PersOno. Ienia -ctur

PIür. ~ur

-tminI -entur

Sing. -ar -aris -atur

PIilT. -imur -Amini

-antur

PENSVMA IOlius colOno imperat ut mercedem soIv-. lile dominum lIrat ul patientiam habe-: "No¡¡ postulare Ul tantam peciiniam statim snlv-!" Dominus colOnO imperal ul tace- el surg-, rom "Pñmum cora" inquit "ut \lXor et liberi val~, tum vero cari ut agrOs hene col- et mercedem solv-!" Dominus colOnOs monel ut labOr- neve quiésc-: "Mone6 vOs ut labOr- neve quiesc-!" Mater tlliam monet Ul cauta 8-: "Mooe6 te ut cauta 8-1" FAbula nOs monet ni! temerAril 8-. Yerba: spargere -isse -um; rapere -isse -um; neglegere -isse -um; desinere -ísse; quiéscere -isse; créscere -isse; poscere -isse; priidesse -isse.

Ylnum

praedium labor

rus

Otium

coUínus patientia cUra

preces caJoc fifgus

srex

8lIlOeDUS

mitUrus

rudis

rertilis suburbanus urbinus pa~ns

rusticus

gravidus siccus oegIegtns

nequam

immltürus inhOmánus

220

PENSVM B Mense Augusto - metitur, deinde - arantur et novum Crümentum - . Agrienla quI - post araltUm ambulat duOs boves - [= ante] se agens; aratrum est - qull agri arantur. Agrienla qui serit nüllo inSlrümento - el semen manü - . QuI - falce ütitur. Agrienla es! vir cuius - es! agrOs - . Ex Aegypto, quae terra - est, magna - frümenti in ltaliam-. Früges vInelrum sUD[ - , ex quibus - eflicitur. - sOlis vineis - , - [..... calor] vineIs-. IOlius in - sulI Albino nOn labOrat, sed - . - quietum el - [= pulchrum] eum delectat. Colllnus alienos agros - dominil absenti eoIit. Pastor es! vir qui pecus - et cürat. - pecoris magnum negotium est, nllD - , ut pigñ piistores - [= censent]. PastOres niin tam industrie - quam agricolae. Pastoris oflicium est cOrire - oves aberrent - [= el ne]A lupl\ rapiantur.

235

CAP. XXVII

PENSVMC Quid es! negooum agricolae? Quando frümentum metitur? Num arlitor ipse aritrUm uahit? Quid est pabulum pecoris? Unde frQmentum in ItaJiam invehitur? Quae regio Áfricae fertilissima est? Cür necesse es! agros rigare? Quae sunt früges vinemnn? Num lülius ipse in agñs IabOrat? Ornnesne coloru mercedem solverunt? QUOl sestertiOS colónus 1000 debet? Num uxor coIoDi oflicium suuro neglegit? Quid est oflicium pistOris? Estne Iülius dominus inhümlinus?

trIcésiJoos quitscere cingere

crescere

metere

adre .....re coIere spargerc QtJ

plscore invehere rigAre (abórire cxistimire

censen prOicere Ome npere ne¡le¡ere prOdesse nocére prchibere quidam parum

llllrum dfnique

circA peae prO

abs -ve nf

coniQnctlvus

221

CAPITVLVM DVODETRICESIMVM

CAP. XXVIII

PERICVLA MARIS Interim Medus et Lydia vento secundo per mare Infe- / fretum -in

rum navigare pergunt ad fretum Siculum (id est fretum

Siculus路a -um ., Siciliae dis-iungere (+-+ con-

angustum quo Sicilia ab Italia disiungitur). Gaudent

iungere) = diVidere

ornnes qUI ea nave vehuntur praeter mercltorem cuius

茅路icere (-iicere) -ID -ikisse -iectum <E + iacere

merces necesse fuit e nave eicere.

cessare = opus neglegere, minU5 agere; venrus cessat : v. rninuirur

tempestate quae tam subito cessavit, postquam Lydia

animus -1 m ..... corpus

Medus vero muItum cOgitat de verbIs Lydiae et de dominum suum invocavit. Vt tempestas mare tranquillum turbavit, ita yerba Lydiae animum MedI turbaverunt.

Lydia amIcum suum colorem m眉tavisse animadvertit UtrUlIl...

an = -ne... an

et "Quid palles?" inquit, "Vtrum aegrotas an territus

es?" "Non aegroto" inquit Medus, "Corpus quidem sanum est mihi, animus yero turbatus. Quis est ille domi- 15 ob-<Jcdire (< -amUre) (+ dat) =

222

~re

nus tuus cui mare

ventI oboedIre videntur?"

CAP. XXVIII

Lydia: "Non meus tantum, sed omnium hominum est dominus, et Romanorum et Graecorum et barba-

rorum." 20

Medus: "Utrum horno an deus est?" Lydia: "Chñstus est Dei filius qui hornO factus esto In oppido Bethlehem natus est in lüdaea, patria lüdaeorum, quae inter Syriam et Aegyptum sita esto Ea vene-

IlethIebem n in4icl

liidaca -ae1 liidae¡ -iirum mpI e6ado = iUiie

runt reges, qui stellam eius viderant in oriente, et iove25

nerunt puerum cum Mana, matre eius, et adoriiverunt

ad-órare

eum velut deum. Postea Chñstus ipse pliine demonstrii-

vel~ut

= tamquam, sicut

vit se esse illium Dei, nam discipulos docebat, quorum magna turba eum sequebatur, aegri'ls sanabat..." Medus: "Omnis medicus id facit." 30

Lydia: "Qui medicus verbis sons potest facere ut homines caeci videant, surdi audiant, müñ loquantur, clandi ambulent?" Medus: "Potestne dominus tuus haec facere?" Lydia: "Profecto potest. In lüdaeii Iesüs non salurn

turl,. -ae1- multitüdó hominum

caecus ·a -um = quI

videre non porest

surdus -a -um = qui au<lire non potest mütUS -a -um = quIloquI oon potes<

daudus -a -um = quI ambulare non potes< Iésüs ~ü m (acc -uro)

faciebat ut caed viderent, surdi audirent, müñ loquerentur, verum etiarn verbis efficiebat ut morroi surgerent

ambuliirent. Ex üniversii lüdaeii homines aegñ,

úniversus·a -um =- t&us

qui farnarn de factis eius miriibilibus audiverant, ad

rama -""1- quod nlmtur de aliquó

eum conveniebant. Postremo tamen Iesüs Chñstus ab 40 improbIs horninibus neciitus est." Medus: "Quid? Non vivit dominus tuus?" Lydia: "Immo vero vivit, nam tertio die Iesüs surrexit a mortuis et quadriigesilno die post in caelum

surgere s\llTfxisse

quadrl¡¡esimus -a-um

(40.)

223

CAP. XXVIII

im-mortilis --e _ mortIIis~«m ...)

DiscJ nltum. esee _ mori

-jor mortuum eaae

Jibdlus -[". - puvus liber

ascendit. Immortilis est filjus Dei sicut pater eius, Deus vWus. Homines mortAles nascuntur ac moriuntur,

Deus irnmortilis semper Vivit. Sed ipsa male narro: ex Mc libellO recitaba tibi a1iquid_" Lydia libellum, quem adhllc intri vestem occu1tavit,

ex-tendere

prOrnit et MedO ostendit. Qui manum extendens libel-

ap-prdlend<Ie - pehend... (manO) qlÜ-darn, abI qu6-dam

Jum apprehendit et "Qui liber est iste?" inquit.

Matthaeus -1 '"

mere Vixisse

Lydia: "Scñptus est a qUOdam Iüdaeo, nOmine Matthaeo, qui simul curo Chñsto vixit et discipulus eius fuit. In Me libro Matthaeus, qui suis ocu1Is auribusque

dietum -1 n - quod dictum est, verbum

dominum nostrum viderat el audiverat, dieta et faeta

memorire = nirrire, dicere

eius memorat. "

discere didici...

Medus, qui legere non didicit, Lydiae librum rcddit II

rogire = Orire

eamque rogal Ul aliquid sibi legat; quae continuo li-

e-volv...: Iibrum e.

brum evolvit et "Legam tibi" inquit "de viro claudo cui

- librum aperlre

tollere - stlmere el oecum Cerre

Ieslls imperlivit ut surgerel et lolleret lecturn suum et domum ambularet."

Medus: "Modo dixisu 'Chñsturn etiam mortuis imperavisse ut surgerent el ambularent.' Plüra de ea re audire cupio." pñnceps -ipis 1ft - vir in..,. aJjllo ¡rimos (qul alüs imperar)

$us-cidre - excitlre lMClllIt.9.18-19,23-26] Qnus -

quidam

Lydia: "Audi igitur quod scriptum est de Jairo, pñncipe quOdam Iüdaeorum, qui Iesum rogavil ut filjam 6S suam rnortuarn suscitaret: &ce pñnceps ünus acassit, nómine 1airus, el adórtibat

eum dicins: "Filia mea modo mortua est, sed veni, impOne

manum Il«lm super illam, el viver." El swgins Iesiis sequlbiitur eum cum discipulis mis. - El veniens Iesiis in do-

224

CAP. XXVIII

mum pñndpis, videns li1ñcinis el wrbam cumultuantem,

dicebac: "Diseedice! NOn enim mortua ese puella, sed dor-

rumu1ru8ri = .umu1.um facere

mil." El deñdebanl eum. El, eíeetii turba, inlrilvit elcenuu manum eius el dixil:: "Puella, surge!" El surrexitpuella. El 75 exiil ftima haee in ilniversam cerram illam. Medus: "Per deOs immortales! Si hoc verum est, pñoceps omnium deiirum est deus lUUS; neque enim üIlus deus Romiinus hominem mortiilem ab infeñs suscitiire potest -

ne Iuppiter quidem tantam potestiitem

80 haber, etsi iDe deus miiximus habelUr."

libiccn -einis m

infeñ-orumm =mortui, quJ loca infera (sub terra) incolere dIcuntur

POlest!S -alis!

haber! = exlstimañ

Lydia: "Est ut dicis; nec sOlum deus princeps, sed Deus ünus et sOlus est iDe. TolUS mundus in potestiite

mundos -i m ~ caelum el terra el mace

Dei est, et caelum et terra et mareo " Hie guberniitor, qui sermonem eiirum exaudivit, ss "Tanta" inquit, "finius dei potestiis non esto Nam tres

dii, Neptünus, Iuppiter, Plüto, mundum üniversum ita

PIOto -onis m: deus, Itx

inter Sé diviSérunt, ut Iuppiter rex caeli esset, rex maris

dividere -visisse -vi8um

esset Neptünus, Plüto autem regniiret apud inferos, ubi

regnare = r~x esse anima: fOrma hominis monuI ut ex animA filcta versan = huc el i11üe moveñ, errare

animae mortuorum velut umbrae versiiri dieuntur." 90

Medus: "Num quis

tam

slUltus est ut ista vera esse

lnferorum

eredat? Perge legere e libe110 lUO, Lydia!" Lydia iterum librum evolvit et "Ecce" inquit "quod narriitur de Christo super mare ambulante:

Naui/;ula aueem in mediO mañ Ucetiibillur jlüaibus, erac 95

enim ventus wnlranus. Quartii aucem vigilia noelis venil ad tOs Iesüs ambuliins super mare. Discipull autem videntes

[Malth. 14.24-33] n8vicula -aef = parva nlivis

(ventus) contr3rius

_secundus vigilia -ae!: quArla V. = 0000 hlira noctis (nox in IV vigilills dIvidilUr)

eum super mare ambulamem turbiili sum dicentes: "Phan-

225

CAP. XXVIII ph arKasma-ansn=aruma ..

quae ambulire videtur eis;;: iis dlostins -antis

_rurbitus PetrUs -; m: Chñsti disclpulus ipse : me

rasma ese!"

prae timOre cliimavénml. Stalimque JeSÜS

Iociáus ese eis didns: "Ciinsumtes estÓle! Ego sumo NiJlite

timere!" Respondens autem ei Petrus dixit: "Domine, si tü 100 es, iube me ad té venire super aquam!" At ipse mt: "VenU" Et descendens Petrus de nirvicu/ij ambuJabat super aquam,

= quia venIre voléba. salvus -a -uro = servttus; saIvum facere = setVlte

tU venIret

ut ven'iret ad Iesum. Videns vera vemum validum timuit, et incipiins mergi cliimavit didns: "Domim! Sa/vum me

¡(U!" Et rontinuO Jesús extendens manum apprehendit eum,

-dsti=-dtiisti

et ait i1li: "Quiñi dubitasli?" Et ascendentibus eis in nQvi-

ascendentibus'" - dum ascendunt

culam, cessiiVit ventus. Qui autem in nirvicu/ij mmt vene-

lOS

runt et adOravirunl eum dicentés: "Vire filius Dei es." anenrus -a -um = qui studiIlse audi. per-suidere .stJ8sisSe (+ da/): p. hominI z facele u. homli ...ed..

Gubemator, qui Medum anenturn videt, "Num ron 111 inquit "taro stulrus es ut haec credás? Mihi nemo per- 110 suiidebit hominem super mare ambulare posse!n

Lydia: "Chñsrus non est hornO, sed filius Del, quI [MauII.28.18]

omnia facere polest. Ipse dixit: "Data est mihi omnis

potestas in caelO el in terr/i." Modo nOS e tempestiíte serviívit, nonne id tibi persuásit euro habere potestátem lIS macis et ventorum? AudI igirur quod in eiidem libro [MauII. 8.2341]

= el eum in niviculam ascendenrem secilli sun. discipuU eius

niirriirur de potestiíte Chñsu:

Et ascendente ro in niiviculam, seatti sunt eum discipuli eius. Et ecce tempestáJ magna [a¡;ta ese in mañ, ita návicuIa opeñretur f/üctibus -

salvare = salvwn facere pet-11e -e(\ -iísse = petdI) moñ (_ servin"')

tunc=tum uanquilli.is -litis!

uanquillus)

++tempestas

226

ipse viró dormiebat! El 120

aaessirunl ad eum disciprdi eius et suscitiiverunt eum dicenlis: "Domim, salva nOs! Peñmus!" Ait illlS Jesüs: "Quid

limidi estis?" Tune surgins imperiivil ventis el mañ, el [lUla est tranquiUitas magna. Homines autem mirtiti sunt

CAP. XXVIII

125

dicentes: "Quális est hic, quod venli el mare oboedium el?" GubernJiror: "Mare et ventI neminI oboediunt nisi Neptüno. Ille cüravit ut nOs e tempestate serviiremur neve mergeremur-vel potius nos ipsI quI merci!s i!ii!cimus. NOlite vero ci!nsere nOs iam extra perIculum esse.

130 Tempestiis quidem desiit, sed multa alia peñcula nobis

impendent, ut saxa quibus naves franguntur, voriigines in quiis naves merguntur, praedones marititni qUI naves persequuntur, ut merci!s et pecüniam rapiant nautasque

perlculum -1 n impendere (+dat) vodg6 -injsf = locus

Qoo naves flüetibus vorantur (: merguntur) praedó -ónis m ut .•• rapiant = quia •••

rapere voJunt

occidant. Semper in periculo versiimur." l3S

Medus: "Sed lüc tüti sumus a praedonibus."

türus -a -um = sine peñcul6

Gubernator: "Nüllum mare tütum est a praedonibus, ne mare Inferum quidem, quamquam mi Mc perveni-

per-venire

unto Nec tütl sumus a ceteris pericutls quae modo rnemoravi. Brevi navigabimus per fretum Siculum, ubi ab 140

utraque parte magnum perIculum impendet nautis: ab ora ltaliae saxa perlcullisa quibus Scylla nomen est, ab

peñculosus -a-um

ora Siciliae vorago terribilis quae Charybdis v0c3tur.

Scylla-aef Charybdis -isf(ae<-im)

<periculum

Multae naves quae Scyllam iam vitiiverant, deinde in Charybdim mersae sunt. At bonum animum habete! 145 Ego, ut gubernator ronstans, cüriibO ut omnia perIcula

vitemus ac salvi in Graeciam earnus." Medus: "Omnes id futürum esse speramus. Quando eO perveniemus?"

Gubernator: "Intra sex dies, ut spero, vel potius octO. ISO Sed cür tam cupidus es in Graeciam eundi? Ego Romae

vivere malo quam in Graecia."

(peñculum) vitare = oon ad'"rrc, effugere

(boous) animus ++ timor ire. coni praes: eam eirnus eis mis ea< eanl

sperire = rem bonam fUlúram esse purare eó : in Graeciam ire: eundl (genmdium);

cupidus es eund.i = ire cupis

maI6 = magis vol6

227

CAP. XXVIII mi-vIs;¡;: magis vis servire (+ dal) - servus

esse

in Graecia?"

milumus = magis YO-

10m..

Gubernator: "Nos cives RomiiIü moñ malumus quam servire!"

mAlle = magis velle: miiJij mal"""" mávis miivuIl

Medus: "Num Romae mavis servire quam Iiber esse

mavuIlis m<iIunt

155

Medus: "Noli putare me servire malle, nam ego quoque liber natus sum, nec quisquam qui lfuer fuit libertatem spernre desinit. In Italia domino severo serviebam, qUi a me postuliibat Ut opus sordidum facerem nec mihi

pecülium -i n = pecünia dominiquaeserv6datur 51 quid = si aliQuid

peciilium OOOOt. Si quid prave receram, dominus impe- 160 rabat ut ego ab alus servis tenerer et verberiirer. Sed heñ e villa fiigi, ut verbera vitiirern, atque

amicam

meam viderem se semper cum ea essem. Multis promispersuadlre ut = verbis efflcereuI ma-vult = magis vult

sis ei persuasi ut mecum ex Italia proficisceretur, Lydia enim Romae vivere mavult quam in Graecia. Ostia igi- 165 tur hanc navem ronscendimus, ut in Graeciam navigaremus."

Gubemator Lydiam interrogat: "lline quoque domino Romano serviebas?" Lydia: "Minime yero. Ego nemini serviO nisi domino 170 in caefis = in cael6

nostro qui est in caelis. Nemo potest duobus dominis servire. Cene non laeto animo Roma profeeta sum, et difficile fuit mihi persuadere ut amicas meas Romanas desererem. Nec promissis siilis Medus mihi persuasit ut secum venirem, sed etiam dono pulcherrimo. Ecce anu- 175 lus aureus gemmatus quem amicus meus prope centurn sestertiis emit mihi." Lydia manum extendens digiturn anulo aureo omatum gubematoñ ostendit.

228

CAP.XXVlll

Guberniitor iinulum tam pu1chrum admIriitur, lUm 180 conversus ad Medum "Profecto" inquit "dIves esse vi-

ad-miriri = miriri (rem magnilicam)

deris, ut servus! Num dominus iIle severos, qui tibi imperiibat ut OpUS sordidum faceres, tantum pecülium tibi dabat pro opere sordido?" MMus robens nescit quid respondeat, et velut horno 185 surdus mütusque anle eos stat. Lydia: "Quin respondes? Saccu1um prompsisti pecüniae plenum -

nonne tua erat ista pecünia?"

MMus turbiilus, dum oculós Lydiae vItiire coniitur, merciitorem celeriter aceedere videt.

190 GRAMMATICA LATINA Coniünctivus Tempus imperfeclUm [A] Activum. Dominus servum monet ut sibi pareal. 195 Dominus servum monebatlmonuit ut sibi piirerel. 'Pareat~ est coniünctivus praesentis. 'Pareret' coniünctIvus imperfecti esto Coniünctrvus imperfectr (pers. 11I sing.) -rel. Exempla: [J] recital re: recilalrel; [2] tacelre: taeelret; [3] senolere: scñbleret; [4] audilre: audilret. 200 Magisler discipulum monuit ut taeerel el aua".el el srudiOsus essel. 111m el imperavit ut scriberel el recitiirel. Paler: "Nonne magisrer tibi irnperavil, fiII, Ul senDeres et recitares?" FiLius: "Pñmum me monuit ut lacerem el audITem el slUdiósus essem, lurn rnihi irnperavil ul scriberem el recila205 rem." Pater: "Nurn necesse eral te monere ut laceres el audITes et slUdiosus essisi" Magister discipuliis monuil Ul racerent el audirent et studiosi essenl. 111m irnperavit ul scriberent el recil3rent.

[1] recita

recita

m s

recita re r recita ~mus rec!l~ re lis recita re nt

[21 tace .. m tace s tace re r tace re mus tace tU tace re nt

[31 scrJb.r m scnDer s scno ere 1

scn~ ~"!,,, ro

.. 5Cnoer

sen ..

229

CAP. XXVIII

-reJ-reJris -..1m

-..1m .,"", -rell

(1)

serva .. r

servi re ris

lUr' serva~mur seIV! re mini

servil ..

serva re nlUT

"'ir.

(3] merg merger "' merg er

lUr'

mergere= merg ere mini mergere

-reir

-7ijmur

..ti,;, -reJ-

·reJlUr' -,.1"""

W><abula """": fretum animus turba

Broa IibeUus dietum princeps tibicen

pnlestlis mundus nivicula vigilia

230

Paler: "NOnne magisler vObis imperiivil, fi]j¡, Ul scriberetis el recilarelis?" FiIii: "Primum nOs monuil ul taeeremus el audirCmus el sludiOsi essemus, tum nobls impe~Vil ul 8Cni>erimus el recitirimus. »Pater: "Num necesse eral vos monere ut taeeretis el audiritis el studiOsl essitis}" SinguUiris Persi5na pñma -rem -remus PersOna seamda -res -relís PersOna tertia -rel -renl [Bl Passlvum. Dominus imperiivil Ul servus reneretur el verberiirCtur, deinde Ul vincITetur el ineluderiluT. Dominus imperiivil ut servI tenerenlUT el verberarentur, deinde Ul vincirenlUT el includerenlUT. Medus: "Salvus sumo Neptünus cüriivit ut ego e peñculo servarer neve in mare mergerer." Lydia: "Non putiire Neplunum cüriivisse ul tu servarms neve mergerms. Nemo nisi ChrIslUS curavil UI nOs e perlculo servaremur neve in mare mergeremUT." Guberniilor: "Ego bene gubernandO curiivI ul vos servirimini neve mergeril,tini!" SinguUiris Plüriilis PersOna pñma -rer -remur PersOna seamda -reris -remini PersOna !erlia -retur -rentur PENSVMA Servus dominum o~bat ne se verberii-, sed dominus impera· vil ul tace- el surg-, lUm aliIs servis impe~vil UI eum pre· hend- el lene-. Medus ii dominO fiigit, ul amIcam suam videel semper cum ea es-. Medus: "A domino fiigl, ut amIcam meam videel semper cum ea es-." MinOs imperavil ul Daedalus el Icarus in labyrinthum ine1ud-. i'carus: ''Quis impe~vit Ul nOs inc1ud-?" Daedalus: "MinOs impe~vil ul ego inclüd- el ut IU rnecum incIud-."

210

215

220

225

230

CAP. XXVIII

Verba: dlvidere -isse --um; eicere -isse -um; promere -isse -um; vivere -isse; discere -isse; persuidere -isse; 8Ufgere -isse. PENSVMB Lydia Romae vivere - quam in Graecia, sed Medus mulñs promissis ei - ut secum proficisceretur. In Italia Medus domino severo - . Navis nondum extrli - es!. Multa peñcula nautis - . maritimI naves persequuntur; nüllum mare - est a praedonibus. Homines mortiiles niiscuntur et - , diI verll- sunt. NtIllus deus Romiinus hominem mortuum ab lnferis - [= exciliire] potest, ne Iuppiter quidem tantam - babet, etsI ille deus maximus - [= exIstimatur]. Tres diI üniversum inter se dlvIserun!. Chñstus in oppido Bethlehem - esto lile verbIs siilIs efficiebat ut homines - viderent, - audIrent, - loquerentur, - ambuliirent.

phantasma tranquillitis

vorq:O penculum prae<!o peciiüum

caecus surdus

mütus claudus Qnjversus mortilis

immortilis

cllnstw salvus attentus tQtus

peñculosus

quadrAgesimus disiungere ~cere

cessire

oboed1re adorare násci

mori

extendere apprehendere

memorare rogire

PENSVMC Fretum Siculum quid est? Ubi natus est CMstus? Quid laIrus Chñstum rogavit? Quae perlcula nautis impendent? CUr nautae praediines maritimos metuunt? QuaII domino Medus in Italia serviebat? Quiire MMus a domino suo fügit? Num Lydia laero animo Roma profecta est? QuOmodo Medus el persuasit ut secum veniret? Cür Medus nescit quid respondeat? Quem Medus accedere videt? 1line in Graecia vivere mavis quam in patria tui!?

t!volvere suscitilre

rumultuiñ lulberi Jignire

versad persUidere salvire perire

impendúe pervenire virAre sperire servire

mille admiriñ potius utrum

velut

231

CAPITVLVM VNDETRlCESIMVM

CAP. XXIX

.~:;'$i:::::~5 u.z ----_.--------

•

-::-:-_:-mu--

•

•• . •

•

NAVIGARE NECESSE EST Multae naves mullique nautae quotannis in mm per- 1 eunt. In fundo maris plürimae naves mersae iacent. Nec tamen üllis peñculls a navigando deterrentur nautae. "Navigare necesse est" iliunt, et mercatorés, quI ipsI

ad-iccre (-ücere) -io =addere

peñcula maris aorre non audent, haec adiciunt: "Vivere 5

aestimire: magIñ &e. magni pretil esse do-

non est necesse!" Merciitorés merces suiis magni aesti-

vita -aef < vivere

re-manere = manfre non-núlli -ae -a = haud pauci, compliires pretiOsus -a -um = magni pretii

mant, vilam nauliirum

paro aestimant!

Nec Yero omnes merciitores dorni remanent, cum merces eorum navibus vehuntur. Nonnülli in terras alienas navigant, quod merces pretiOsiis nautIs credere nO- 10 lunt, sicUI merciilor ille Romanus quI ei!dem nave vehi!Ur qua Medus el Lydia. Is laetus Ostia profectus est cum mercibus pretiOsIs quas omni pecüniil suii in Italia emeral eo consilio ut eiis miliore pretio in Graeciii ven-

lucrum -i n: l. facere = pecúniam suam aUJere spcs -eif = id quod speritur

232

derel. Ita sperilbal

se magnum lucrum faClürum esse.

lam yerO ea spés omnis periil, nam fluctibus mersae

CAP. XXIX

sunt merces in quibus omnem spem posuerat. Subito

p6nere posuisse posítum

merditor e divitissimo pauperrimus factus esto Non mi-

niirus -a -um: mirum

rum est eum maestum esse.

rnaestWI -8

Mercator ad gubernatorem acci!di!ns multIs cum la-

crimis queritur: "Heu, me miserum! Omnia quae possi-

quod mirantem facit

-um = mae-

reos) trístis heu! (dolorem animl significar)

debam in fundo macis sunt. Quid fadam? Quid spi!rem? Quomodo uxorem et liberlls alam? Ne as quidem mihi reliquus est: omnia limisi. Heu!" 25

i-minerc -misis8e -missum. .... accipere

"Desine queñ!" inquit gubernator, "Non enim omnia limisistI si uxor et liberi tui salvi sunt. Nonne liberos plüris aestimas quam merces istas? Divitias limittere miserum est, al multo miserius liberos limittere."

pUiris aesÚmAre = mi.iOris pretiI esse c~nRre

diviúae -irumf«dives) = magna pecünia

18libus verbis nauta merditorern maestum ronsiilañ 30 conlitur, sed frustra, nam ille protinus "Noli ro me con-

prOOnus ~ staúm

soIañ" inquil, "qui ipse imperlivistI Ul merces meae iacerenlUr! " Gubernátor: "Iaetürli mercium nlivis serváta est."

iactOra -ae! < iacere

Merditor: "Recte dids: meae merces eieetae sunt, ut 35 navis lUa salva esset!"

Gubernátor: "Merces iedmus ut nOs omnes salvi essemus. laetÜfa merdum non modo nlivis, sed etiam vita omnium nostrum serváta esl. Merces quidem per-

orones nOs, gen OmniUDl

ierunt, sed nemo nostrum perüt. Ergo benum animum

n~mo nostrum

no""",,

n!mO

ex IlObis

habel Laetare ünli nobiscum te vitam non limisisse si-

n6bis-eum = cum n6bis

mul cum merdbus! Homines felices sumus."

felix -ias = cui res bona accidit

Merditor: "VOs quidem felices estis, nemo erum

nemo vestrum = nemo ex vóbls

vestrum assem limisit. Mirum non est vOs laetliñ. At

233

------------------------- -

CAP. XXIX

e-ripere -io -ripuisse -1OJ'YUIIl < e + ropere

laetitia -acl < Iaetus af-fkere -iO -lCcUse

-fecrum

tñstitia -ae f < tristis; t.i ameere = tñstem facere; t.A affici =

tñstisfleñ nAvigiitiO -ODisI

gire

< nAví-

dolor (animJ) ... laetitia dolOre afficere - dolenlem (: maestum) lacere

nolite me monere ut laerus sim, postquam omnia mihi eripuistis! Laetitia vestra me nOn aflicit."

Gubernator: "Nec quisquam nostrum tñstitia tua afficitur. Semp"er gaudeo cum de liberis meis cOgito, qui maxima laetitia afliciuntur cum patrem suum e navigatione peñculllsA salvum redire vident. " Merciitor: "Ego quoque liberos meos amO nec eOs 50 dolore aflicere volo. Sed quOmodo ViV3mUS sine pecünia? Quomodo cibum et vestem emam infantibus meis?

O di immortaIes!

Reddite mihi merces!"

Gubemiitor: "Quid iuvat deos preeañ ut res iimissae tibi reddantur? Frustra hoc preciris."

cum_

vilbIo-<Ulll = per-rurbire = valde turbare

delphIn~

. ¡m~

Arion -<mis m

Merciitor: "Quid ergo faciam? Ipse de nave sa1iam, an in e3dem nave maneam vooiscum?" Vir ita perturbatus est ut se interroget, utrum in mare saliat an in nave remaneat.

uSali modo!" inquit gubernlitor, "Nemo nostrum te // prohibebit. At cene non tam IerIX eris quam Mon, qui de1p1ünO servatus est." Merciitor, quI Arlonem ignorat, "Quisnam est Añ-

n6rus -.. -wn: is mihi nOtus est = eum nOYi ignIrus -a -um - ignOrins, rudis

nObilis.., = mulrls nOrus Lesbos-II Orpheus-im

an-num

ignOtus -a -UIn ++ n6tus

on?" inquit, "Ne nOmen quidem mihi notum est." Gubernlitor: "Igniirus quidem es si illum ignOiAs. 65 Mon, vir nlIbilis Lesbi nlirus, tam pulchre fidibus ca'.

nebat ut alter Orpheus appe11aretur. An tam igniirus'es ut etiam Orpheus tibi ignotus sit?" Merciitor: "Minime vero. Orpheus quidern omnibus

fidicen -inis m = qul fidibus canit

234

notus esto Is fidicen nobilissimus fuit qui tam pulchre 70

CAP.XXlX

canebat ut bestiae ferae, natüram suam oblItae, accede-

renlUr

rent, ut eum canentem audirent, ac rapidi fluvii ciinsis-

rapidus-a-um«rapere) = celerrimus

terent, ne strepitü cantum eius turbarent. Orpheus

ni = ut n~ (: quia... turbare nlllebant) canms -lis m < canere

etiam ad (nferos descendit ut uxorem suam mortuam 75

oblitae : cum oblMsce-

inde redüceret... Sed perge narrare de Mone. » Gubemator, cum omnes anentOs videat, hanc fiibulam narrat: "Cum Mon, nobilissimus sui temporis lidicen, ex Italia in Graeciam navigaret magnasque divitilis secum

80 haberet, nautae pauperes, qui homini diviti invidebant, eum neciire ciinstituerunt. Ille verll, ciinsilió rorum cog-

inde = IDinc

re-dQcere cum videat = videos, quia vide. cum••. n1vigárer = dum nivigat

in-vidtre (+ dat) = in-

imlcus esse ob bonum alil!num

nitll, pecüniam ceteraque sua nautis dedit, hoc solum liriins ut sibi ipsi parcerent. "Ecce" inquit "omnia quae

possideo iam vestra sunt. DlvitiAs meas habete, parcite 85

vitae! Perminite tnihi in patriam revertí! Hoc sólum

parcere (+ dat) = nOn nedre, salvum esse sinere per-rnirtere (el) = sinere (euro)

precor.» Nautae precibus eius ita permoti sunt ut ma-

per-movke: pcnni)ti

nüs quidem ab ro abstinerent; sed tamen intperiiverunt

SUDt : animi eorum p. sunt

ut statim in mare desilIret! Ibi homó territus, cum iam vitam desperliret, id Üfium oriivit

sibi liceret vestem

90 llrnatam induere et lides capere et ante mortem earmen

abs-tinere <abs+ten~re de-silire -uisse < dé + saIire dt-sperare .... sperare

cannen -inis n = yerba

quae canuntur

canere. Id nautae, studiiisi cantum eius audiendi, ei permíserunt. Ille igitur, pulchre vestitus et ornatus, in relsa puppi stlins carmen clara vOce ad lides cecinit. Vt

celsuS -8 -URl = alrus

Orpheus eantü suo feras ad se alliciebat, ita tune Añon

a1·licere .j¡j -Itxisse -Iectum

canere cecinis$e

9S eanendó pisces allexit ad navem. Postremo autem cum

lidibus omamentisque, sicut stabat canebatque, in mare desilui!.

235

CAP. XXIX

"Tum vero nova et mira res accidit: de1phinus, cantii

repente - subitO

sub-Ire eum = sub eum ire donum -; n = tergum

bcstiae vehere vbcisse vectum ex-p6nere

alleclUs, repente hominem natantem subiit eurnque in dorsO suO sedentem vexit et in !itore Graeciae salvum tOO exposuit. Inde Arión prótinus Corinthum petlvit, ubi

Periander -drl m

regem Periandrum, am1cum suum, adiit eique rem sic-

parum: haud crtdere -didisse quasi = tamquam fall1x -Aeis = qui fallit

ut acciderat narrilvit. Rex haee parum crMidit, et Arionem quasi virum fal1acem cüstOdiri iussit. Sed postquam nautae Corinthum venerunt, rex eos interrogavit lOS 'num scirent ubi esset Arión et quid faceret?' Responderunt 'hominem, cum inde abirent, in terra Italia fu-

inde : ex IUI1iA

isse eumque illic bene vivere, aures animósque hominum cantii suó de1ectilre atque rnagnum lucrum facere. ' Cum haee falsa nilrrtrent, Arión repente cum fidibus 110 appArtre -uisse =

in CÓIl-

spectum venire

ornilmentlsque cum quibus se in mare iecerat appiinrit.

SlUp&e = valde mirArl

Nautae slUpenti!s, cum eum quem mersum esse puta-

ma1eficium -í n:::::;: malum faetum COn-fit~r1-fessum esse

bant ita vivum apparere viderent, protinus ma1eficium

= faterl

dubit6 num I1ibula ven sil = niiD crfd611ibu1am

vframeose si-ve... si·ve &aJú. -útiaf < aalws in modum = m0d6 (abl) de &aJú", dtsperire = salütemd. n6n-nurnquam - haud rir6, satis saepe

suum ciinfessi SUDl." Hic MMus "Etsi nólUm est" inquit "nónnülltis homi- lIS nes de1pbinis veetOs esse, lamen dubitó num haec fiibula vera Sil." Gubemiitor: "Sive vera sive falsa est, valde me delectat fiibula de Ielici sa1üte Arionis, nam sicut ille mirum in modum servalUs est, cum iam de salüle di!speriiret, 120 ita homines nónnumquam ronm spem e m3ximis peñculis eripiuntur. Hac fabula monemur ut semper bono

bon6 animO (abl) esse bonum animum habfre

animó simus neve umquam de salüte despi!remus. Dum

anima: vita

anima est, spes est."

236

CAP. XXIX

125

Haec verba tandero merclitorem perturblitum aliquid consólliri videntur.

1I1

Tum veril Lydia ad Medum versa "Modo te interroglivi" inquit "tuane esset pecünia qua hunc iinulum ernísti. Cür nondum mihi respondisti?"

130

Ita repente interrogiitus Medus 'se pecüniam e sacculo domini surripuisse' ci"mfliletur.

"O Mede!" excllimat Lydia, "Für es!

sur-ripere ·io -ripuisse

lam me pudet

te, fücem nequissimum, arnlivisse!" At Medus 135

"Noh~

inquit "me fürem appelllire, mea

nequam, comp nequior.

sup nequissimus

Lydia! Dominus euim aliquid pecülii rnihi debebat. Pecülium debitum sÜffiere fürtum non est." Sed Lydia pergit eum fürti accüsare: "Fürtum tecisti, Mede! Frustra te excüsare cOnliris." Medus: "Si fürtum

140

-reptum <sub+rapere fiirfürism

reci,

llirtum -1 n = maleficium füris accüsare + gen: (ürti' le-

eume =

de ft1n68.

tuli causa id reci. Eo euim

dinsi1io nummils surripui ut donum pretiilsum tibi emerem. Nonne hoc beneficium potius quam rnalefi-

bene-ficium -1 n .... maJe.ficium

cium esse tibi videtur?" Lydia: "Facile est aliena pecünili dona pretiilsa emere. Tale donum me non delectat. Hunc iinulum iam 145

gerere nOlo: in mare eum abiciam!" Hoc diCeDS Lydia iinulum de dígito detrahit, sed gubernlitor protinus

.b-ieere (-iicere)-iO -i6:isse -iecrum < ab + ¡acere de-trahere

bracchium eius prehendit. Simul Medus linulum e manü Lydiae liipsum capit.

Iibi lipsum esse

Lydia ¡rata excllimat: "Abstine manum, nauta!" at ille 150 "Noli stulte agere!" inquit, "Nemo tibi iinulum ita

abiectum reddet -

nisi forte tam relix eris quam Poly-

Polycrates -is m

237

•

CAP. XXIX

ryrannus -i m = rex

erates, Iyrannus Samius, euius anulus, quem ipse in

severissimus Samius -8 -um

mare abiecerat, mirum in maduro inventus est non in

< Samos-tl

fundo maris, sed in ventre piscis!" Lydia: "Cür ille ¡yrannus iinulum suum abiecit?"

155

Gubernator: ..Anulum abieeit, eum sese nimis 1e1Ieem esse censeret. Nihil mili umquarn el acciderat ae tanta erat potestiis eius, tanta gloria tantaeque divitiae, ut non sOlum alii tyranni, sed etiarn di irnmorta1es el felicitas -itisl < tellx

inviderent. Tum arnieus eius, rex Aegypti, cum felicita- t60

suid"'e -sisse (+ dal) = persui.dere cOniñ iactüramfacercrei = rem abicerelamiuere invidia -ae f < invidere A-venere: prohibére

tern atque gloriarn eius ingentem videret, ¡yrannli suasit, ut iactüram faceret eius rei qua rnaxime ornniurn delectabatur: ita deorum invidiarn averti posse sperabato Polyerates igilUr navern conscendit et anulum quern pretilisissirnum habebat in mare abiecit.

pisciror -oris m = quJ

165

"Paucis post diebus aliqui pisciitor in eOdem rnari

pisces capit

piscern e¡;pil qui t3m lormlisus eral Ul piscator eum non dOniire(<diinum)=dare

venderet, sed Iyranno dOnaret. \'erurn anlequarn piscis

secare -uisse sectum = cultrO divídere

ad rnensam ¡yranni alliilus esl, servus qui piscern seca-

re-cognoscere

esse' dixit. Polyerales, cum iinulurn suum recognOsce-

bal el anulurn altulil 'quern in ventre piscis invenlUrn 170 rel, rnaxirnii laetitia affeclUs es\." Medus: "Nemo urnquarn eo tyranno bealior fuil!"

quis-quam, acequemquam = ülJum hominem fortuna -aef: f. hominis = qood forte homini aecidit

Guberniilor: "Noli quernquarn ante rnortem beatum dieere! Hoc nOs docel fortüna illius ¡yranni. Polycrales 175 enirn paulO post ii quOdarn viro fallici, qui eum falsis prornissis Sarnli in Asiarn aUexeral, terribilem in rnodum necaIUS esto Ita nlinnumquarn vita beata rnorte

238

CAP. XXIX

sed homo prüdens bonam et malam fortúnam aequo

fmire « fmis): rem f. = finem facere rei varius = qui müt8tur aequus animus = animus

animo ferl nec alteñus fortünae invidet."

ferre - pali

rniserrima imitur. Varia quidem est hominum fortüna, ISO

c6nstans

Dum guberniitor loquitur, altera navis procul in mañ apparet. Medus eum apprehendit et "Desine loqui!" inquit, "Cürii negotium tuum! Quin prospicis? Videsne 185 navem illam velticem quae a septentrioníbus nobls ap-

velóx -ocis = celer ap-propinquire (+ dat) = prope venire

propinquat?" "Per deos immortales!" inquit gubernator, cum pñmum navem appropinquantem prospexit, "Illa navis velox nos persequitur. Certe navis praedonum esto Om190

nía vela date, nautae!" Navis autem vefis stiUs non tam velticiter vehitur quam ante tempestatem, nam vela vento rapido scissa sunt. Itaque gubernator imperat ut navis remIs agatur. Mox remIs vefisque vehitur navis quam velticissime po-

195

test, sed tamen altera navis, cuius remi quasi alae ingen-

-.-lo

tes SÜfsum deorsum moventur, magis rnagisque apprcr pinquat. Gubernator perterritus exclamat:

"O di bonI! Quid

faciamus? BrevI praedtines hic erunt." 200

-- ...... .

-~~

Tum rnercator, cum gubernatorem pallidum videat, "Bono animo es!" inquit, "NolI desperare! Spes est, dum anima est."

239

•

CAP. XXIX

GRAMMATICA LATINA

= D. clAmol qui. pue-

mm excitare vu1t = S. tace! qui. pueUam excitare IlÓn vult

Vocdbula nova: fundu. vil.

lucrum

.pes

divitiae

iactOra laetitia tñstitia navigitió delphinus

lides

fulicen caoros cannen dorsum

maleflCium salüs filr fiirtum

benefJCi.um lYfaDDus feJ.icitis

invidia pistatol' fonOna remos

240

'UI', 'ni' cum coniünaivii [A] Tempus praesens. 20S Iülius Divo imperat U! puerum excitet. Aemi\ia Syram monet ni puellam excitet. Divus climat, ut puerum excitet. Syra tacet, ni puellam excitet. Divus ita (tam ciare, tanUi vOCe) c1imat U! puerum excitet. 210 Syra tam quieta est U! puellam nOn excitet. lB] Tempus praeteritum. Iülius Divo imperivit U! puerum excitiret. Aemi\ia Syram monuit ni puellam excitiiret. Divus c1imiivit, U! puerum excitiiret. Syra taeebat, ni puel- 215 lam excitiiret. Divus ita climivit U! puerum excitarel. Syra tam quieta erat U! puellam nOn excitiiret.

PENSVMA Magister puerOs manet - pulchre scn'b-. Sextus tam pulchre scnoit - magister eum laud-o Magister ipse calamum sümit, - lineriis seri!>-. Daedalus iiIis ciiniecit - e labyrinthii evo\-. icarus tam alte volivit - sOn appropinqu-, quamquam pster eum monuerat - temerArius es-. Heri Qulntus arborem ascendit, - nidum quaer-, etsi pster eum monuerat - cautus es-. Medicus Quinto imperilvit - oculOs claud-, - cultrum medici vid-. QUinlUs tam psllidus erat - Syra euro mortuum esse put-. SOl ita lücebat - piistor umbram pet-, - in sOle ambul-o Tanros atque tilis deus esl Iuppiter - Optimus Maximus appell-. Yerba: vehere -isse -um; pilnere -isse -um; iminere -isse -um; allicere -isse -um; eripere -isse -um; secare -isse-um; Sllidere -isse; desilire -isse; canere -isse; credere -isse; ciinfiteñ -um esse; libi -um esse.

CAP. XXIX

PENSVMB

preti6sus

Orpheus, fidicen - , tam puIehre amebat ut ferae - [= prope venírent) ae fluvj¡ - eiinsisterenl. Etiam ad - deseendil, ut - [= itline) uxorem suam - . Nemo 13m - est Ut Orpheum ignoret. Arion quoque omnibus - esto Curo itle magnas - seeum in nave haberet, naUlae pauperes hominj divitl - eumque neciire constituerunt. ArlOn, curo - suam in perieuIo esse sentlret, pecüniam nautis - [= dedit) rosque orávit UI sibi - . Precibus - nautae el permjserunt ut ante mortem caneret. HOc Cacto, Arion in mare -; sed delphlnUS eum in - sedentem ad (¡tus vexit. Ita iIle servátus est, curo iam salütem - . Nautae, eum Arjonem - [= in COnspecturo veníre) viderent, - [= slatim] - suum eónfessj sunt.

maestu. feli>< nOtos ignáru.

PENSVMC Quómodo merciitÓfes luerum faciunt? Cür mercator Rómánus tristis est? Quare merees eieetae sunt? Quid mercator deOs precatur? Quare ad inferOs desoendit Orpheus? Num nautae Arionem gladiis inteñecerunt? Quómodo Arion servátus est? Quid nos monet haec fabula? Cür Polycrates anulum suum abitcit? Ubi ánuIus eius inventus est?

mirus

nobilis ignOtos rapidus

celsus

r.ulix velüx

deterrere adicere

aestimare rernanere queri iminere eripere

afficere

precAri pertUrbAre redücere

invidfre parcere perminere pcnnovere

.bstinere desifire desperáre allicere subire exp<inere

appirere stupere confiteñ

surripere abicere dttrahere

suldere dOnAre

secare recognOScere fmIre

appropinquire nonnülli sesé

fiiistrá inde prOtinus repente

quasi oonnumquam

241

CAPITVLVM TRICESIMVM

CAP. XXX

_ -=----::-

.=r

- -=--

UCTVSIMVS

IriclJnium -in

CONVIVIVM reverti -tissel-sum esse balneum -l. - locus ubi

corpus lavAlur

Ex agñs reversus Iülius continuo balneum petit, atque 1 primum aqua calida, tum fñgidii lavalUr. Dum iIIe post balneum vestem novam induit, Cornelius et Orontes,

bospes -iris In

3JIl1c1 et hospites eius, cum uxoribus Fabia et Paulii

adveniunt. (Hospites sunt amIc1 quorum alter alterum 5 re-cipere -iO -- accipere, admittere in-exspectitus -a -uro = oon exspectlltus

semper bene recipit domum suam, etiam sI inexspeetiitus venit.) Hodie autem hospites Iülil

exspec~tI

veniunt, nam

cena-ae'

Iülius eos vocavit ad cenam. (cena est cibus quem Ro-

circiter adv < circum: c. IX - pIüs rninus IX

maDi circiter hora nooa ve! decima sümunt.)

[±9j

tardus -8 -uro = qui ad . lempus nOn vero. diü - per longum rempus induere -uisse -ütum; indütus = vestltus

242

Aemilia atrium intriins hospites sa!Ütat et maritum suum tardum excüsat: "Iíilius tarde ex agris revertit hodie, quod nimis diü ambulavit. Ergo noodum exiit e balneii. Sed brevl lautus erit." Tum Iíilius lautus et nova veste indíitus inIrat et 3JIl1- 15

CAP. XXX

cos salvere iubet: "Salvete, amici! Gaudeo vos omnes

salver. iuWre = saIlllir.

iam adesse. Quam ob rem tam raro te video, mi Corneli?" Comelius: "Nonnumquam te visere volui, nec prius 20

urbem relinquere potui prae mulfis et magnis negotiis meis. Nune demum, postquam heri ad villam Ttisculanam redil, paulum requiescere possum et amieos visere. Post tanta negotia magis quam umquam otio fruor."

visere = vlsum ire

demum = dinique, tandem lnsculinus -8 -um

< 1tiscuI.um re-qui&cere frui (+ abl) = ~lectiñ

Iülius: "Ttine quoque Roma venis, Oronres?" 25

Orontes: "Nüper longum iter reci in Graeciam.

Idi-

bus Milis demum ex itinere Romam reverti, unde ho-

die venio." Iülius: "Ergo vos mihi aliquid de rebus urbams novissinUs nüntiabitis." 30

Iülius frontem contrahit nüDtiire « nüntius)

- (verba) afferre

Comelius: "Et tü nOs docebis de rebus rüsticis, ut agrícola studiOsus et diligens. " Iülius frontem eontrahit et "Agricola" inquit "ipse non sum, sed multis agricolis praesum ac diligenter cüro ut coloni agrOs meos bene colant."

iter itineris n < Ire

Orontes, qui vita rustica non fruitur, "Prüdenter fa-

di1igcns -entis _neglegens ooMrahero prae-esse (+ dJU) = dominos essc, imperare ..cns -entis t adv -enter « -enrlirer): dillgens, adt> dillgenur; plÜdens, adt> plÜdmur

eis" inquit "quod agrOs ipse non colis. Si necesse est in agris labOrare, vita rustica non iücunda, sed molesta

iOcundus ... aum = qul

est. Ego numquam instrümento rusticO Osus sum."

molestos ·8 -uro

Iülius: "De rebus rüsticis et urbanis colloquemur in-

ter cenam. Primum omnium cenilbimus. Sex hiirae iam

~lectar

...... ¡ücundus uti usum esse cenlre =

ctnam fiQmere

sunt cum cibum nOn sümpsi. Venter mihi contrahitur propter famem."

fames-is!

243

CAP. xxx

Cornelius: "Sex hOrae nihil esto Horno sex dies cibO carere potest, nec lamen fame morirur." Iü1ius: "Dubito num ego tam diü famem ferre pos- 4S ~re-uisse

sim. Sex hOras ciiJO caruisse iam molestum esto Magnum malum esl fames."

siris -is/, aa -im, abl-i paulis-per ..... diü

Cornelius: "Id non nego, sed mullo molestior est si-

lis. Sine cibO diii vivere possumus, sine aqua paulisper tantum."

equidem ~ ego quidem

Oronres ñdens "Equidem" inquit "sine aqua iücunde

bonum -i n (4-+ malum)

vivere possum, sine vino non itero! Magnum bonum est

~bonar"

vinum."

Cornelius: "Nemo negat vinum aqua iiicundius esse, sed tamen aquam bibere malo quam sitim patIo Num tii ss per-ferre ~ ferre (Osque ad finem), diO potl e-Iigere -lfgisse -leetum

sitim penerre mavis quam aquam bibere?" Orontes: "Melius quidem est aquam bibere quam sitI perneo Ex malis minimum eligere oponet. Nec verO iiicunde vivo nisi cotIdié bono vinO fruor. V-mum vita esto"

Cornelius: "Non vivimus, ut biblimus, sed bibimus, cocus -1m

coquere coxisse coctum ex..omAre = 0rnAre

ut vivamus." Hic Aemilia "Necesse es!" inquit "paulisper famem et sitim ferre, dum cibus coquitur et tricUnium exOrn8tur."

partre = paritum Cacere cuIIna -.el- locus ubi cibus COQuitur minister -tñ m

(Servus cuius neg6tium est cibum coquere atque cénam parare in culinA, cocus appelIarur. Alii servi, ministri qui vocantur, cibum parlitum e ciilma in triclinium portant. In tricliniO sunt tres lectI, lectus summus, me-

244

CAP. xxx

dius, imus, et mensa in medio. Ante convivium trielinium floribus exomatur et vestís pretiiisa super lectos sternirur. Neque enim sedentes cenant Roman¡, sed in leeñs eubantes. Quot eonvivae in singulis leelis aecubant? In singu!is leetis aut singuli aut binl aut terni

eonv'ivae aceubare solent. Cum igitur paueissimi sunt eonv'ivae, non pauciores sunt quam tres, eum pluriml, non piures quam novem -

nam ter ternl sunt novern.)

Iolius: "Hora decima est.

cenam iam pñdem para-

tam esse oportuit! Nimis tardus est iste cocus!" 80

irnus -a -um = Infimus medium -i" = medius locos

convivium -i n = ema quae amicis datur ste:rnereSlravis$e stritum conviva -ae mil ~ quil quae in convivía adest ac-cubire = ad rnensam

euhire singuli -ae -a = I el l . bini -ae -8 = 11 el 11 . term -ae -a = 111 et 111 .•.

ter lerni ~ 3x3

pñdem = multo ante tardus _ celer

Aemilia: "Tuumne hoc negotium est an meum? Uter nostrum in culfua praeest? Nondum hOra decima esto Patienter exspecta, dum servi leetOs stemunt. cenabi-

lectumsternere = vestem super lectum Slemere

mus eum pñmum cocus eenam pataverit et servi trielinium ornaverint. Brev'i cena patata et triefinium oma85 tum erit."

111

Tandem puer 'eenam pariitam esse' nüntiat. "Trielinium intremus!" inquit Iülius, atque conv'ivae laeñ triefinium floribus exomarum et veste pulcherrima striitum intrant. Rosae et lilia et alia multa florum genera in

mensa sparsa sunt inter vasa et pticula argentea; nee enim quidquam nisi argentum mensam decet viñ nobilis. (Argentum quidem minoris pretil est quam aurum,

puer= serws intrimus! = quin inlramus?

genus -eris n vas visis n; pI vas.. -orum argenteus-a-um = ex

argentO factus argentum -¡ n: ex argentO

fiuntdenirii

nec vero quisquam ex vasis aureis cenat nisi homines dlvitissirnl atque gloritisl, ut reges Orientis.) 9S

glOri6sus -a -um = nimis glóriae cupidus

Iolius, dominus conv'iviI, eum Aemilia in leelo medio accumbit; in aliis duobus leeñs bW eonv'ivae accum-

ac-cumberc = accubantem se pOnere

245

CAP. XXX

bum: Comelius er Fabia in lecro surnmo ad sinistram lülii, Oromes er Paula ad dexttam Aemiliae in lecro ñnO. Thm demum incipir cena. holos ~ris n = herba quam edunt l1omin&

~:.!~ placer. (+ dat) = ¡üc.nd......

caro ..mis!

acülus -a -um: (culter) 8. = qui bene sec8t

Primum Ova oonvivis appiinumur; deinde pisces cum 100 holeribus; sequirur capur cenae: porcus quem lülius ipse e grege elegir; posrremo mensa secunda: nuces, üvae, varia genera malOrum. Cibus optimus esr arque convivis plácer, maxime yero laudamr caro porci, quam rninisrer cultro acüro secar oonvivis specranúbus.

lOS

"Haec caro valde rnihi placer" inquir Fabia cum primum camem gusravir, "Cocus isre sane negoúum suum SÓl."

sil salism

C8rru :in camem a-spergere < ad + spargece cibum sale aspergere cibO sa1em aspergere

calido-oe!- aquacalida funücrc COdissc fUsuro mcrus -8 -um: (V-mum) merum = vinum sine

aquli

"Ego cocum non laudo" inquir Oromes er salem cami aspergir, "qui sale non üúrur! Optima quidem esr caro, llO sed sale carer." Oromes cibum sale aspergere soler, ur

sitim augear! (Sal esr mareria alba quae in mari er sub rerra invenitur.) lam minism vinum er calidam in pOcula fundum. Romani vinum cum aquii miscenr neque vlnum merum llS

misctrc -uisse mixtum

bibere solenr. Siilus Oromes, cui non placer vinum mix-

pOtare = !libere

mm, merum piirar, sed is Graecus esr arque libertmus.

liberire = Iiberum facere

(Libertmus esr qui servus fuir er liberiirus esr; in lecro ñno accubanr h1Jertini.)

bib<imus! = quin bibimus?

lülius pOculum rollens "Ergo bibiimus!" inquir, "Hoc vmum facrum esr ex opÚmis üvis meiirum vineiirum. Nec vinum meum peius esse rnihi viderur quam vmum

falernos -a-um

246

illud Falemum quod vinum Iraliae optimum haberur."

120

CAP. xxx

(Falernum esl vinum ex agro Falerno, regióne Campli125 niae.) Statim CorniHius "Sane optimum" inquit "vinum esl lUum, etiam melius quam Falernum", ilemque Fabia "Sline ita esl" inquil, nam ea omnibus de rebus idem senlÍ! quod marilus. 130

Falemum -1" = vlnum F.

Iger = rerr8, re¡i6

:-.. -

..!

iAser

/Falcmus Vaa A('piI.

c....

Campania

Al Paula vinum guSllins "Hoc vinum" inquil "nirnis acerbum es!: Os rnihi contrahirur. Ego vinum dulce amo; semper mel vinO DlÍsce6." Statim minisler md apporlal, quod Paula in p(lculum suum fundíl. (Mel esl

acerbus -a-um ... dulcis.-e melmellis. vln6 (dat) : iD Wwm

ap-portire < ad-portiJe

quod apes ex floribus quaerunl; nihil melle dulcius est.) 135

Iülius: "Idem non omnibus placel. Sed quidnam

lÜ

sentis, Orontes? Utrurn vini genus melius esse tibi videlUr, Falernum an Alblinum?" "Equidem" inquil Orontes "senlentiam meam non ante dicam quam utrumque gustlivero." 140

_enm mea - id quod sentiO ante ... quam - anrequam

Ad hoc Iülius "Recte me mones" inquit "ÜDum vini genus parum esse in bona mensli. Profeclo ulrUrnque gustabis. Age, puer, profer Falernum quod optimum habeO! Tum demum hoc vinum cum illo comparlire polerimus, cum utrurnque guslliverimus. Ergo pOcula

145 exhauñle, amici! Cum pñmum meum vinum ptilliveri-

ex-haurire -';""-arom .... implere

tis, Falernum p6llibitis!" POculum Orontis pñmum Falerno completur, nam is iam prldem pOculum suum exhausil. Deinde ministñ Falemum in Cetera pOcula fundunt. Omnes, pos¡quam 150 vinum gustliverunl, idem sentiunl: vinum Falernum

247

CAP. XXX

multo melius esse vino Albano! ComeIius et Oromes inter se aspiciunt - alrer alterum aspicit

inter se aspiciunt. Neuter eiirum sententiam suam aperte dicere audet. Tum Cromes sic inctptt: "Nescio equidem utrum melius sito Dulcius quidem est Falemum, nec vero 155 tuum vinum nimis acerbum esse censeo..." At Cornelius prúdenter "Utrumque" inquit "aeque honum esto N eutrum melius esse mihi videtur."

GRAMMATICA LATINA Verbi tempora

160

FtIlüntm perfecEum [A) Áctivum. pugniveril

(1)

rec!""'~_ trió recltav

recil

e'''ls enlt

~!taD~~~ recl{ en lIS recitáv en nt

[2) piru er\ó piiru enjs

"':~~mus

p4ru pinlen lis pi1ru en nt

[3] sclip' er\O

scJ'!Ps~I'

s~~en~' scrip' lis sc- serint

[4)::::T:.,ó, aUd~l~l,

.udiv~mus tU

audiv

audiv en nt

248

Dux militem laudabit, SI fortiter PUgn3.verit. 'Laudilbit' lempus futürun1 esl. 'Pugnaveri,' esl lempus futürum perfeclUm. FUlilrum perfectum desinit in -en, (pers. lit sing.), quod ad InimItIvum perfecñ sine -me adicilUr. Exempla: [1) recitivleril; [2] parulerit; [3] scripsleril; [4] audIvlerit. Disclpulus laudiibitur SI magistro piruerilel industriusfuerile SI recte scrIpseril, bene recitaverit el anenle audwerit. Magister: "re laudabii si mihi piirueris el industrius fueris." Discipulus: "Quid mihi facies si piger fuero nec tibi piiruerO?" Magister: "SI prave scñpseris et male recitaveris nec anenle audíveris, le verberabiif" Discipulus: "Ergo me laudabis SI recté scñpsero, bene recitaverO et anente audlverO." DiscipuIT laudabuntur SI magistro pliruerinl el industriI fuerim: si réClé SCñpserinr, bene recitaverinl el attenle audíverinl. Magisler: "VOS laudabii SI ntihi parueritis et industriI fuerilis." DiscipulI: "Quid nobts facies si pigñ fuerimus nec tibi paruerimus?" Magister: "Si pravé scñpserilis et male recitave-

165

170

175

180

CAP. xxx

rilis nee anenle audiverilis, vas verberiibO!~ Discipufi: "Ergo

nas laudibis si recte scripserimus, bene recitaverimus el anenle

audiverimus. n 185

Pmima prima -ero -erimus Pmima secunda -ens -eritis Persóna rmia -erit -erint [B] Passivum. 190 P8Ier gaudebit si 61ius ii magiSlrO laudalus eril (= si magíster 61ium laudiiveril). Paler gaudebit si 6Iii ii magiSlrO laudañ enmt (= si magíster 61ias laudiiveril). Patero "GaudebO, 61i mi, si Iaudalus tris." Filius: "Quid 195 mihi dabis si laudatus eroJ» Paler: "GaudebO, 6Iii mei, si laudañ erilis." FiIii: "Quid nobis dabis si Iaudatl erimusJ" Singuliiris PliiriiJis Persóna prima laudilus ero laudati erimus 200 Persóna secunda laudicus tris laudati mw Persóna rmia laudacus eril laudati enmt

Ja~VSerii Jaudát vs eris Jauddt vs eris

"~rerimvs

la - i eritis laudatienmt VOC<ibuUJ nooa:

balneum hospes

PENSVMA Syra: "Iam dormi, Quinte! Cum bene dormiv-, val~bis.~ QuinlUS: "Non dormíam anlequam Iü mihi labulam niirriiv-. Cum lllbulam audiv-, bene dormiam. Cum bene dormiv-, brevi sanus erO, nisi medieus me neciiv-!~ , Patria salva erit si milites nostñ forlÍler pugniiv-. Dux: "Nisi vas forlÍler pugniiv-, milites, hosles castra nostra expugnabunt" Mililes: "Num quid nobis dabilUr, si forlÍler pugniv-?" Verba: induere -isse -um; eligere -isse -um; coquere -isse -um; slemere -isse -um; fundere -isse -um; miscere -isse -um; exhauñre -issc -um; reverti -isseI-um esse; üñ

-umesse.

cena ¡ter

famés sitis bonum uicl1nium curma cocus minister

medium convlvium cooYlva

lenus vis argenrum bolus llUX

caro sU

calida

249

CAP. xxx

merum h1>ertinus me! inexspeetáWS

tardua

dJ1igen, iücundus molestu5

Imus argenteus glóriósus

acütus meros

acerbus dulcis

recipere salvere iubére vise:re requiescere frui nlinti1re conuahere praeesse dnAre perferre

Migere

PENSVMB Iülius Comelium et Orontem, amicos el - SUDs, curo uxoribus ad - vociivit. Cum hospires veniunl, Iülius in -Iaviitur. Aemilia eos - iubet [= salütat] el mañturn suum - excüsat. Comelius ad Vlllam suam reversus otio - . Oronles, qui ex longo - revertil, vItarn rusticam non - , sed - esse censet. Hospires in itrio exSpectanl, dum cibus - . Servus qui in cibum coquit, - appeUiitur. In - sunl tres leeti: leclus swnmus, medius, - ; in singuIis leclis - aut ...., aut temi accubant. Rornlini in leetis cubantes - . Tandem puet 'cenam pariitam esse' - . In mensa sunt - el pOcula ex - facta. Cibus omnibus - , mixíme autem laudiitur. - [= servrl vInum in pOcu.la - . Orontes vInum merum - [= bibit], ceteñ convivae aquam vino - . Sine cibo horno - vivere potest, sine aqua - tanturn. mala res est, sed multo pelor est - . Ex malis minimum oponet.

coquere exOrnire

parare stemere

accubare accumbere

placere guSlire

aspeq:ere

fundere miscere pótare UberAte apponire prOferre

exhaurire complete singuli bütí ternl

circiter diii paulisper

demum

ptidem

equidem siM

250

PENSVMC Qui sunt Comelius el Orontes? Ubi est Iülius cum hospites adveniunt? Quid est balneum? Nonne iücunda est vIta rustica? Quid esl coci negotium? Num ROmBni in sellis sedentes cenant? Quot leeti sunl in triclinio? Quot convivae in singulis lectis accubant? Ex qua ruliteri¡¡ pOcula el visa facta sunt? Thne vInum aqua calidii mixturn bibis?

CAP. XXXI

CAPITVLVM VNVM ETTRICESIMVM

INTER POCVLA 1

Non siilum de cibO el piitíone esl senno conviviirum. 1üüus hospites suos de ri!bus urbiinis interrogat: "Quid

pOlio -linis! = quod p6talur

noVi ex urbe? Octo dies iam sunt cum Romae non fUi, nec quisquam interim mihi Iiueras inde misil. Quam ob 5 rem nec ipse prnesens nec absens per üueras quidquam cognovi de ea quod nüper Romae factum esto " Aemilia: "Nemo tibi quidquam scn1>et de ri!bus urbiinis, nisi prius ipse epistulam scñpserís." Orontes: "Opus non est epistuliis exspectare, nam lO facile aüquid novi per nüntiiis cogniiscere pores. Cür non servum aüquem Romam miuis?" Iüüus: "Servi sunt mali nüntii: saepe falsOs rumores nüntianl. Numquam servos melis Romam mino." Cornelius: "Quid? Heñ quendam servum lOum vidi t5 in via Latina. Faciem reoognOvi, saepe eum mc vidi. "

nUnlius -1 m """ is qui nüntiat rumor -oris m = res ex aJiIs audita qua. narriiIur

qui-dam, aiX quen~

«quem-dam)

251

CAP. XXXI

ab aliquo quaercre = atiquem int<l"l'<l(lÓJ:e ali-qui -qua-quod

Iülius a Cornelio quaerit 'quod nomen el sit?' Cornelius: "Aliquod nomen Graecum, puto. 'Midas' fortasse, nec vero certus sumo Semper nomina obliviscor, nam mala memoria mihi est."

Midas-aem qui- quac- quod-dam t abI quO- qua- qu6-dam,

cuius-dam avarus -8 -um = cupidw; gen

pecQniae opll1re = cupere

Orontes: "Midas est nomen regis, de quo haec iabula

narratur: In quadam urbe Asiae olim vivebat rex quldam avaros, nomine Midas, qui nihil magis optabat quam divitiAs..." Iúlius, qul iabulam audIre non vult, Orontem interpellat: "Non Midas" inquit, "sed Medus est nomen 25 cuiusdam servi mel, qui heñ..."

mini~ =

núl16 modó

Oromes vero, minime turbatus, narrare pergit:

Bacchus -j m: deus vinJ

"Tum Bacchus deus, qui ob quoddam beneficium regl

c¡uid-quid ~ cmni. r!s quae

bene volebat, "Daoo tibi" inquit "quidquid optiiveris." Statim Midas "Ergo da mihi" inquit "potestatem quid- 30

tangete teligisse tictum

quid tetigero in aurum mütandI. Hoc sOlum mihi opto."

münus -eris n = oonum

Bacchus, ets¡ regem aviirum miinus pessimum optavisse censebat, tamen promissum solvit."

im-patiens -cntis < inpalien.

liilius impatiens "Tace, Orontes!" inquit, "Omnes iIIam iabulam novimus. "

At Aemilia, quae flIbulam ignorat, ab Oronte quaerit quam-ob-rern = cür cui": Aemiliae

'quamobrem id miinus pessimuffi'sit?' Cui Oromes "Stulte id quaeris" inquit, "Midas enim, quarnquam terram, lignum, ferrum manü tangendo in aurum miitare poterat, fame et siti moriebiitur, .cum

simul a(que = eOdem tempore que, eum primum

252

cibus quoque et pOtio, simul atque a rege tiieta erat, aurum fieret. Postremo rex miser deum oravit ut münus

CAP. XXXI

illud ilüelix revocaret. Bacchus igitur ei suasit ut in

in-RIIx -Icis _ Jet",

quOdam flümine lavaretur; cuius flüminis aqua, simul 45 atque corpore regis tacta est, colorem aureum accepit."

Iülius: "Hicine imis fiibulae est?"

ac-cipere -jo-eepisse -«P\UD1

Crontes: "Huius quidem fiibulae imis est, sed aliam

fiibulam de eiidem rege novI. Deus Apol!o efrecerat ut

ApoUO -inis m

Midiis ames asininiis haberet..."

asinInus -a -um < asinus

Iülius: "Satis est! Fabuliis tulis Graeciis audire nolumus. Redeamus ad meum Medum servum, qui heñ aufügit aliquantum pecúniae secum auferens." Comelius: "Quantum pecÜUÍae abstulit?" Iülius: "Centum circiter sestertios. Atque ego illi

55 servo praeter ceteros ñdebam! Posthac servo Graeco

nül!i confidam, neque enim fide mea digni sunt: inñdi et nequam sunt omnes! In familia mea ünum rolum servum ñdum esse credo." IJ 60

lum(nescioquantum)

quantum=quam multurn Bu-ferre abs-tulisse abIAtum lidere (+ datlabO ~

credore

con-lidere = lidere lides -eif = animus

Ii<!los fidus -8 -um +-+ In-fldus

Hic Aemilia maritum interpellat et "St, Iüli!" inquit, "Noli servum praesentem laullare!" Iülius Diivum conspiciens "Sed is servus adest" inquil, "Nolo eum laudiire praesentem. Medus vero plan¡;

au- < ab-: au-fugere, BUterre ali-quantum=haudpau-

inñdissimus omnium esto Profecto eum verberiibii ar-

crux .....'"- ........ ~ . ..

que ornnibus modis cruciiibii, si eum invenero priusquam Italiam reliquerit. Nisi pecüuiam mihi reddiderit,

crudire = dolOribus afficere prius-quam = antequam

in cruce figetur!"

crux-ucisf

Comelius: "Etiam si adhüc Romae latet, difficile erit

latlre = se occuJ.tire, occuJUI1

servum fugitivum in tanta urbe repeñre. Romae enim

fugitivus -8 -um = qui aufilgit

tot servi sunt quot homines libeñ."

tot... qUOl

= tam multI

... quam

253

CAP. XXXI

Aemilia: "FOrta85e Romam abüt ob amorem a1icuius 70 iuvenis -fs m = vir circiter xxx aODÓrum

credere .... putare

mulieris. luvenis est Medus: quid non faciunt iuvenes amoris causa? Credo eum apud puellam Romanam latere. " Orontes: "Ergo numquam reperietur, nam verum est

Ovidius -1m [I.59]

quod scñpsit Ovidius in libro qui V0c8tur 'Ars amandi': 75

(01 puellis... qUOt

Quot caelum stilliís, tot habet tua ROma puelliis."

praemium·1 n = münus quod datur pro bene-

IOlius: "Profecto magnum praemium daba ei qUi ser-

ficiO re-uahere

vum meum fugitivum hüc retriixerit."

staluere -uisse -QNm

mium statuere oportet."

Comelius: "Quantum pecüniae dabis? Certum prae-

tantum quanwm = tam

lülius: "Tantum quantum ille surripuit."

multumquam nimius -3 -uro = nimis

Orontes: "Centum tantum sestertios? Sane non ni-

magnum

clemens-entis_severus

mium praemium promittis!" Aemilia autem mañto suo suiidet ut c1emens sit: "Noli Medum cruciare, si eum inveneris. Clemens esto,

mi loo! Centum sestertii haud magna pecünia est, ut ait Orontes, nec aliud quidquam surripuit Medus." Iü1ius: "An censes eum praemium meruisse quod manüs abstinuit a gemmis tuis? Nimis clementes sunt ignOscere (+ <!al): a1icui i. = maleficia alicuius obUviscilooD pünire

mulieres:quam facile viñs nequissimis ignascunt! At 90 nostra melior est memoria!" Aemilia: "Novistine hoc dictum: 'Domino severo tot esse hostes quot servas'? Servi enim dominum clementem amant, severum ooerunt. " lülius: "Servi me metuunt quidem, nec yerO ooerunt. 95

necenim urnquam =

numquam enim

254

Nec enim umquam sine causa servum pünivi. Sum do-

CAP. XXXI

minus iüsros. Servus dominum iniOStum iidit, iüstum

iústUs .¡¡-um...in-iÜ8tUS

et severum metuit, non Odit. Ne servo quídem iniúriam

in·iliria ·ae f ~ fllClU11l

facere oportet, sed ne«Sse est servas Infidas aut fugititOO vas severe pünire, nec enim quidquam nisi poena severa eius generis servas a maleficiis deterrere atque in officio tenere potest. Neque quisquam me accüs8bit si

iniOstum nec enim quidquam ~

nihil enim plInIre < poena ...f eius gentris servi - lills servi

servum meum cruci8vero aut inteñecero, id enim est iüs dominI Romani. Servum alienum necare non licet, lOS ut scñprum est in legibus, nec vero ülla lex dominum

vetat servum suum improbum interficere."

ifls ¡úris JI (++ iniüria) = quod licet el iüstum est

lexleaisf

vetire ... pennittere

Cornelius: "Nec üI1a lex id permittit. Non idem est perminere ac non vetare. Solo, vir sapiens et iüstus, quI Atheniensibus leges scñpsit, nüllam poenam statuit in 110 parricidas. Num

ideo censes CM Atheniensi licuisse pa-

SolO -ónis 1ft

sapi&ls ~tis = pr!idms el doctus

paniclda-aem= qui patrem suum occldil id~eo ::a

ob eam rem

trem suum necare?" lülius: "Ita sane non censeo. At quamobrem Solo nüUam poenam in parricidas statuit? Quia nemo Atheniensis umquam post hominum memoriam patrem lIS suum occiderat, nec ilIe vir sapientissimus arbitraoorur quemquam postes tam inhümanum scelus factürum

sceJus -eris JI = grave

esse. At profecto aliud est patrem suum neeare, longe

scelestU8 ~a -um. < scelos

aliud servum scelesrum capite pünIre, illud enim rurpis-

<apile pOnIre = püniendi

maleficium

simum scelus, hoc supplicium iosrum esto Úlirn iüs erat 120 patñ

familias non modo servas, sed etiam h1>eras suOs

imerficere. Eius reI exemplum memorarur Tiros lius Torquarus, quI filium suum

causa interficc:re supplicium -i JI = pocna sevbi:ssima, poena capitis (: vitae)

Man-

coram exerci1Ü necañ

iussit quía contra imperium patris cum haste pugnave-

COram prp+abI: c. oIiquO == ante ocu)6s alicuius

255

CAP. XXXI

CTúdtlis -e

=saevus

au¡ue inhllminus

rat! Sane pater crüdelis fuit Manlius, sed illo supplicio severissimo ceteñ nülites dererrebantur ne officium de- IlS sererent. b

veros -eris - anliquus

Aemilia: "NolUIÍl est veteres RomanOs etiam ergi IiberOs suOs erüdeles fuisse, nec vero quisquam hodie exemplum súmit ab iIIo patre crüdelissimo. b Oromes: "At etiam nune patri lieet infantem suum 130

in~va1idus

-a -um

necandus/pllnie-a

-uro: virnecanduslpünitndusesr- virumnedrilpüniriopon..

invalidum in montibus exp6nere. b Aemilia: "Pater qui infantem exposuit ipse necandus lJI est! Nonne talis pater tibi viderur cruce dignus esse?b Iúlius: "Certe pater tam inhümánus severe püniendus est, namque infames invalidas exp6nere est mos 135

nam-que = nam m6s m6ris .. - id quod fieri sole<

antiquus atque erüdelis. Alli nune sunt mores. Verum

aueI : in cruce

hominem liberum cruei figere non est mas RomanOmm; id supplicium in servas statOturn esto

dtbilis -e _ validus

AemiIia: "Ergo qui infantem suum debilem ad feras exp6ni iussit, ipse ad bestiAs mittendus est eum aliis 140 hominibus scelestis! b

ChñstiinUS·8 -um

< ChñstuSj m pi qui Chr1slum &dOran.

Oromes: "...et eum Chñstianis istis qui quendam hominem Iüdaeum tamquam nowm deum adorant, deOs Veleres Romanos deñdent. In eonviviis suis sanguinem hümánum bibere solent, ut rumor esto b

145

Aemilia: "Non omnes vtñ sunt rfunores qui afferunsuper + abl = dt

tur super Chñstiiínis. b

Fabia: "Nec omnes infantes expositi pereunt. Alii in silvis ab ipsis feñs aluntur, alii inveniuntur a pastonbus, qui eOs cum Iiberis suis educant. b

256

ISO

CAP. XXXI

Orontes: "Sicut Paris, regis PriamI mius debilis, qui a servo rtgis fidO in quOdam monte prope urbem

Paria ·¡dis m Priamus -1 m: rCx Tróiae

Troiarn expositus..." At Cornelius "Opus non est" inquit "vetus exemplum 155 Graecum afferre, cum complüres Iabulae narrentur de

Románis pueñs qui ita servan SUnt. Céterum f8bulam male intellexisll, nec enim debilis fuit Paris nec fidus servus Priami, nam rex ei imperáverat ut Paridem interficeret, et quidquid dominus imperávit, servo facien-

vetus mlp. (""'" sg): libervetus flibula Vel",

vInurn vews inldlege.. -Ifxisse -Iktum servO (da<) : I serv6

160 dum est."

Orontes: "me servus nOn püniendus, sed potius laudandus fuit: namque ita Paridem servlivit -

eum

qui pastel! Helenam, ieminam omnium pulcherrimam, a marlto Meneláo abdüxit. " 165

MeneUus -1m: rfX Spanac ab-dúttre

Paula: "Num tantam iniüriam Iaudandam esse censes?" Orontes: "Quod Venus suadet iniUria non est! Sáne laudandus est iIle iuvenis qui non modo ieminam i11am

scnex

pulcherrimam abdücere ausus est, sed etiam miles for170

tissimus fuit qui et multOs a1i0s hastes et ipsum AchiI-

auderc auswn esse

lem occidit." H1c pOcu1urn tollit Orontfs et excliimat: "Vivat fortissimus quisque! Vivant omnes ieminae amandae! Gaudeámus atque arnemus! luvenes sumus Ut París, non senes ut Priamus, rex uoilinorum, aut 175 Nestor, dux Graecorum senex, qui ad noníigesimurn

annum vixit. Quisquis ieminlis amat, pOcIllum tollat el

fcrtissimus quisque = ~viñfones

senexseni.s m = vir InnOrumph1squarnLX

Neslor -oris m nOnigesimus -1 -uro - xc (90.) quis-quis = omnis hOlDO quJ

bibat mecum! Nunc merum bibendum est!"

257

CAP. XXXI

nimium = nimis multwn

Cornelius: "Tacendurn est, non bibendurn! lam ni-

bibere bibis""

mium bibisti. censeO te iinum tamurn vIni bibisse

alternm tantum = bis tantum

quanturn nos omnes, vel potius alterum tanturn!"

180

Orontes: "Vos igiror parurn bibistis. Nurnquam nimiurn huius vinI bibere possurn. Valeal quisquis vInurn bonurn amal! VIvat Bacchus, deus vIni! VIvamus om-

funditus (adv) = i fundll ab oVO usque ad miIa = ab inilió cénae íisque

ad finem fiibuliñ = Ioqui

nes el bibamus! POcu1a fundilus exhauriamus!" PauIa: "Iam tace! Satis esto Nonne le pudet ita ab ovO 185 ¡¡sque ad mAla fabullirI? Sane pudendurn esl!" Orontes aUlem, simul alque pOculum suurn funditus exhausil, li Paula ad Aemiliam versus "Omnes m-me imerpellanl" inquil, "praeter He Aemilia. Tu t-tarn ppulchra es quam Helena..."

190

AemiJia: "...el tu tarn riisticus quam París, quI ínler rudes piistores educaros eral! Nurnquam mores urbiin6s ebrilL~ ~8 ~um

= qui nimium vin} p:1lavit

didicisti, riistice! Nimium pOllivisti, ebrius es. Abstine manurn li me!" Omnles ilerum pOculum IOUeos haec cantal:

per-lre. umi -cal bis lanlo = bis lanlo mogis nüga<: ·irum f pi = rts

Slultae Deg.al <st~· = dicil

"se nOn t:S.'t'

falsu~ = quJ fallilt

falla.

"Quisquis amal valeat! Pereal quI nesal amiire!

His

li17llÓ

pereal quisquis amiire veUU!"

Aemilia: "Nolurnus iSlas nugiis audire. Ebrius es!" Oronles negal

'se esse ebriurn' alque in leclo surgeos

aliud carmen super feminli falsa el infidA cantare incipil, 200 sed priusquam finem Cacil, sub mensam llibitur!

Duo servi eum e triclinio auCerunt atque in cubículo pOnunt. Tum veslem super eurn iam dormientem sternunt.

258

195

CAP. XXXI

Hace inscñptió inventa est PompCils-in oppidil

Campiniae (item ima80

canis in pig. 172 el Iabyrinthl in pig. 196 el palmae in pig. 2&5) [QVlS)QVIS AMAT VALEAT PEREAT QVI NESCIT AMARE BIS TANTO PEREAT QVISQVlS AMARE VE1l\T

ins<rIptiil-ilnisf Inscrlptum est

~ quod

20S GRAMMATICA LATINA Gerundivum Vir laudandus. Femina laudanda. FaClUm laudandum. 'Laudandus -a -um' gerundivum appeUatur. Gerundivum esl adiectivum declinationis ¡fll. Cum verbó e,se con210 iünctum gerundivum significal id quod fIeñ oportel; is a quó aliquid fIeri Oportel apud gerundivum signifIcatur dalifxJ. Exempla: Discipulus industrius magistro laudandus esl. Discipulus piger reprehendendus el püniendus esto Tacendum esl. 215 Lingua Latina viibis discenda esl. Vocabula diligenter seribenda SUDI. Omoia menda corrigenda SUDI: addendae sunl Iiuerae quae desunl, quae supersunl stilo versO delendae sunl. Quidquid magisler imperavil discipulO faciendum esl. Dorninus dicil 'oves bene ciirandüs esse.' PENSVMA In his exemplis syUabae quae desunl add- sunl: Merces ad diem solv- esl. Qui fllnum recil pün- esl. Quidquid dux imperavil militibus faci- esl. Quid magis Opl- esl quam Vlta beata? E malis mínimum elig- esto In peñcuf"lS desper- non esto Paler dicil 'ffiium pün- esse, non laud-.' Verba: tangere -isse -um; accipere -lsse -um; auferre -isse -um; s1atuere -isse -um; intellegere -isse -um; bibere -isse; audere -um esse. In exemplis quae sequuntur vocilbula add- sunl.

laudandlus", __

magistro (dat) ~

ii magistrO

(1)laudalndlus [2) delelndlus

(3) scn1>lend1us (4)

pünilend1us

\.bcdbula """'"

pi\liO

rumor memoria mllnus fides crux

¡uveros praemium poena

¡OS lex parricIda sce1us supplicium

mos

259

CAP. XXXI

iniüria senex nOgae praeseDS avirus impatiens

inIelix asininus fidus Infidus fugilivus nimius cl~mens

iüstus iniüstus sapii!ns

scelesr:us crü<\elis vetus invalidus debilis

ebrius nonigEsimus optare

imerpellAre aufugere

auferre iJdere c:onfiderc: crociare lat&e

retrahere statuere

ign6scere Odisse vetare edudre

abdilcere fiibuliñ quidquid quisquis quantum aliquantum nimium

quamobrem

ideó funditus priusquam

namque eOram

260

PENSVMB Heri Medus ii domino - aliquanlUm pecüniae secum - . Medus dominum suum nOn amat, sed - . Iülius, qui eum Romae - [= occuItiin1 putat, magnum praemium dabit ei qui eum invenerit - [= antequam] Italiam reliquerit. Iülius dicit 'mulieres nimis - esse ae Cacile vicis nequissirnIs - . ' dominus imper¡¡vit servo Caciendum esto Solo, vir - , Atheniensibus - optimiis scripsit. Patrem suum neeare - inhümiinum esto Iülius nondum - est ut Nestor, sed adhüc - ut Paris ille qUi Helenam ii marito - . "- amat valeal!" cantat Orontes, qUi - est quod - [= nimis multum] vini ¡Xitavit. PENSVMC Quis Cuit Midiis? Quamobrem Midiis Came et silI cruciiibiitur? Cür Iülius illam iabulam audire nOn vult? Ubi Cornelius servum Iülii vidit? Quantum pecüniae Medus secum abstulit? Estne Medus adhüc Romae? Quid Caciet Iülius si Medum invenerit? Quomodo homines ii maleficñs dererrenlUr? Quam Ieminam Faris abdüxit? Qui homines ad bestiiis mitlUnlUr? Cür Orontes pedibus st¡¡re non potest?

CAP. XXXII

CAPITVLVM ALTERVM EfTRlCESIMVM

_---~. .... ~

~-.,¡ :¡:.-

nlvfs long8O

CLASSIS ROMANA 1

Ólim cüncta maria tam imesla eram praedonibus ut nemo navigiirer sine miixiIflo periculo mortis aut servitütis. Mulri naUlae et merciitores, mercibus erepus

na-

vibusque submersis, a praedonibus aut interficiebanmr

cünctus -a -um = omnis~ tOws; pI = orones

inRstus -a -uro: Oocus) ~tus ... tO.tus servitüs -ütisf(<servus)

.... liberds

sub-mergere = mergere (subaquam)

aut in servitütem abdücebanmr. Ii sOli qui magnam pecüniam solvere pomerant servitüte liberiibantur. Ipse

Iiberire + ahl = 1. ablex

Gaius lülius Caesar, cum adulescens ex llalia Rhodum niivigaret, a praedonibus captus est nec prius h1>eriitus quam ingens pretium solvit. tO

Nec sOlum nautae, sed etiam ineolae orae maritimae

incota -ae mil = quilquae incolit

insularurnque in metu eram. Nonnüllae insulae ab ineolis deserlae eram, mulla oppida maritima a praedonibus capla. Tama enim erat vis et audacia eorum, ut vim Romanorum contemnemes etiam portüs llaliae oppugIS niirem.

(oppidum) capere = expugnAre viS/, accvim)ablvI = potestis audacia -801< audax contemnere = parVi &es--

timare, nOn timere

261

CAP'XXXJ]

Quoniam igilUr propter viro atque multitüdinem mare 1liscum Inferum

mate

praedonum ne mare Thscum quidem tütum erat, parum frümenti ex Sicilia et ex Africil Romam advehebil-

in-opia -aef _ copia

tur. Ita maxima inopia frümenti Cacta est, quam ob Tem

crescere =

pretium frümenti semper crescebat. Postremo, cum 20

.ug~ri

cirus -t -uro = DlIgni pretii

populus -j m - cilncti

iam tam cilrum esset frümenlUm ac panis ut multi pauperes inopia cibi necessilrii peñrent, populus ROma-

civ&

c1assis -iJf =- nlvium

numeruo advemIs-conlri e¡regius -a -um - mellor

cerros. optimus

_ _p6nere (+ dal)

proximus --a .wn ¡up (comp propior -ius) < prope; + dal: p. ROrnae ali-qUOl inJ¿d = eompiare. (nesciO quot)

vincere vicisse vietum victOria -lef < vincere gens gentis f Aegyptil oOrum m pi commOnis ~ - nOn

QnIus sed omnium gtituS ·a -um - qut placet, "",Arua

J1Ontius- quodntlntiitur núnui coeptUm cst -= mi· nuicoepit

nus úno ore postuIiivit ut úniversa c1assis ROmilna 00versus hostes iIliis audilcissirnOs rnitteretur. ErgO Gnaeus Pompeius, dux egregius, c1assi praepositus esto 2S

Qui primum e mari Thsco, quod mare proximum ROmae est, et ex Sicilia, insuli! ltaliae proxima, praedOnes pepulit, lUm

eos in Africam persecülUs esto

Denique,

aliquot navibus in Hispiiniam rnissis, ipse cum classe in Asiam profeclUs praedOnes quOs ibi invenit brevi tem- 30 poTe omnes vicit. Hac victoria egregia omnes gentes, ab Hispanis üsque ad AegyptiOs Iüdaeiisque, commüni peñculo libeTiltae sunt. Simul atque gTiltus nÜntius de ea victoria gTiltissima Romam pervenit, pretium frümenti

rninui coeptum est; vicüs enim praedonibus, nautae 35 sine mero per maria, quae omnium gentium cornmünia

swwnus :miximus

sunt, navigabant. Riimae igilUr ex surnrna inopia repente milxima frürnenti ciipia facta est ac panis taro vilis fuit quam anteii fuerat -

victor..()rism= Qulvkit

id quod populo Romilnii gTil-

tissimum fuit. Pompeium vietOrem cúnctus populus 40 Romiinus sURmüs laudibus aflecit.

tit =r: 8Ccidil

262

Ex ro tempore rilrli lit ut nilvis praediinum in mari

CAP. XXXII

InternO appAreal, nam dasses Romiinae, quae cüncta maria percurrunl, naves merc3loriás alque orarn rnariti45 mam diJigenter lUentur. Mare Internum ilerum 'nostrum

mare' iüre appellalur a Románis. Ncque tamen

inlernus -a -um < intri; more I.um (mm rretum

óceaml=marenostrum per-<:WTere

merdJOrius -a-um

<mercator

lUm = türum facere, dislOdire

dassis ROmana orones nautas qui ubique navigant tueñ

¡Ore: rtal:, verc ubí-que ~ omnilocO

potes!. Adhüc supersunt aliquot praedones maritimi,

super-essc = re1iquus

qui lanla audacia sunt ut ne arnüs quidem R6m1nOrum

tanti audacii esse = tam audixesse

so deterreanlUr.

esse

Arnici nostñ in mañ ruscO navigantes tiiles praedones audlicissimOs navem suam persequi arbilrantur. Cüneti perrurbiitl sunl. Etsi nautae omnibus viribus remigant, tamen illa navis, vento secundo adiuvante,

vir!s -jum/pI <vis ráni¡¡ire ~ nivem rémis

asere ad-iuvlre = iuvire

ss magis rnagisque appropinquat. Caelum nübilum suspiciens gubernator 0plat ut ventus in adversum vertatur. 15 enim nautás suos tam validOs esse credit UI nülla alia navis remis solis aCla nlivem

nübilus -a -wn +-+ se·

rmus adversus -a -um: (ventus) l. +-+ secundus agere qisse ictum

suam consequi possit. JI

Intereii Lydia genua flectit

Deum preciitur ut

adiuvet: "Paler noster qui es in caelis! Fial voluntiis tu8!

Sed liberli nOs li malo!"

inter-ei .... interim.

flectere -xisse -xum volWltis -itiB/ < velle; v. tua "'" quod 10 vis [Mallh.6.9,10,13)

Medus autem gladium brevem, quem adhüc sub vesle occu1tiivit, edücit el "Equidern" inquit "nOn iner-

Uüccre in-ermis -e ..... armItus

6S mis occidar. Si praedOnes me armis petiverint, omnibus viribus repugnabO! Fortes fortüna adiuval,

munt."

re-pugnire = contri pugnire

Tum yerO Lydia "Converte gladium mum" inquit "in [Mal/h. 26.52]

locum suum! Orones enim qui ceperint g1adium, gladio peribunt,

ait Chñsms."

263

CAP. XXXII

"Sed te quoque" inquit Medus "gladio meo defen- 70 dam. Nolo te a praedonibus occidi spectlire inertnis. dóne<: = dum, taro diO. quam

Donec ego vivam, nemo tibi nocebit!"

lb lliquO perore = aH-

te" inquit, "sed a Deo auxilium peto. Is slilus nos mm

quemrogire dis-suidere .... persui-

dere neu = ne-ve

re-sistere ( + dat) = re· pugnire

opus esse + abl

Sed Lydia, quae Medum ut rurem contemnit, "Non a potest."

Item guberniitor multis verbis Medo dissulidere ronatur ne gladium educat neu praedonibus vi et armis resistat: "Quid opus est arrnis? Tanta est vis praedonum ut nüllo modo iis resistere possimus. Neque praedones nautlis inermes occidunt, cum eiis magno pretio serviis 80 vendere possint."

prae--ferre: mortem servitüri p. = moñ mAlle quam servire haud scio an díxerim = fonasse dlxi cArus ~ quI di1igitur

Medus: "Iamne oblitus es quid modo ctIXeris? Dixisti enim 'te mortem servitüti praeferre'." Gubernator: "Haud scio an ego ita dixerim, sed profecto libertas mihi vitii carior esto Nihil libert:ati prae- 85 Cero. Quam ob rem omnem pecüniam meam praedoni-

gritia -le! =

res grita,

beneficium

bus dabO, si libertatem mihi reddent. Hanc gratiam slilam ab iis petam." Medus: "Certe praedones pecüniam tibi eripient, sed

aralia = ob gri. riam pecüniae) pec1l-

~üniae

niaecausa sestertium = sestertiOrum

of-ferre Qb-rulisse ohlatum = s! datürum esse dicew08tenderc

telix eris si pecuniae gratia vitae tuae parcent."

Guberniitor: "SI necesse erit, decem miIia sestertium praedonibus oCferre possum. Quod ipse non possideo amici mel pro me solvent." Medus: "ErgO nülla spes est mihi, qui nec ipse pecüniam habeo nec amicum tam pecüniosum, ut me e ser- 95

red-imere -emisse ~ tum <red- + emere

264

vitüte redimere possit aut velit."

CAP. XXXII

Tum mercator "Mihi quidem" inquit "muln sunt amici pecüniosi, sed valde dubito num pecünia sua me redimere velint. Fortünii adversa afiÜcis fidendum non

veIJe, coni praes:

velim veñmus velis

verrtis

velil

velim

adversa Cortüna = mala fortuna

tOO es!! Namque amici, quos in rebus secundis multos habere videmur, temporibus adversis nobis desunt. Duos

de-esse (+dat) = auxj·

versüs reminiscor e cartnine quod de hiic re scñpsit

re-minisci +-+ oblivisci

poC!ta quidam:

poeta -<le mi! =

Diinec eris ftlix, multiis numeriibis amfdis. lOS

Tempora si fuerint nübiJa, siilus eris!"

liuro non ferre quVquae carmina scribit (multOs) numerAre: ha· bere no.bila :adversa

(Ovidius: TñsliaI.9.5-6]

Guberniitor: "Nescio qui poC!ta ista scripserit. lune nomen eius meministi?n Mercator: "lllos versüs scripsit Ovidius, poC!ta i!gre-

meminisse (perj) = memorii tenere (.... oblilUS esse)

gius, nisi memoria me faUit. Qui ipse, cum fortünii ad110

versa premeretur, ab amieis suis desertus erat."

premere : mala re afficere

Gubernator: "Non verum est quod dixit Ovidius. Nam etsi rara est vera amicitia ae fides, non omnes amici sunt falsi seu infiw. Multo melius Ennius poC!ta:

Amuus certus in re incertii cernitur. 115

amicitia -aef< amicus fides = animus fldus seu = sive (amicus) certus : fidus

Certus ac verus amieus est qui numquam amico suo deest seu secunda seu adversa fortüna esto Mihi vero muln sum mIes amici, qui semper mihi aderunt in re-

ad-esse (+ dat) = auxi-

Iiumferre(_ deesse)

bus adversis, seu peeüniii seu aliii re mihi opus erit. Ipse enim saepe amieis meis affui, nemo afiÜeus umquam 120 frustra auxilium a

penvit. Ergo omnes mihi gran

sum pro benefiells. n Mercator: "Aliud est griitiam habere, aliud griitiam referre. Non omnes qui tibi pro beneficlls griitiiis agunt,

ad-esse ar·Cuisse « adCuisse) mihi grAlUs = quI mihi bene vult pro benefICiO; g. esse = grariam (: animwn gritum) habere gritiam re-ferre = g.am pro gritia reddere grariDs agere = dicere ose grnriam habáe'

265

CAP.XXXII

ipsI postea, si opus fuerit, gritiam tibi referent. Facile est gratias agere pro beneficj¡s, nec vero quidquam dif- 125 meminisse + genlau: m. bominis, m. reiJrem

ficilius esse videtur quam beneficiorum meminisse." GubernalOr: "Sed ego ipse soleo anücls mei:s griitiam referre. Numquam beneficil oblitus sum, semper pecñniam acceptam reddidl." Hlc Medus "Ergo" inquit "meüor es amicus quam ille 111

a1i-quand6 - a1iquo tempare (nesci6 quandO)

quem ego aliquando e servitiite redenñ." Gubernator: "Mlror unde pecüniam sÜffipseris ut alios redimeres, cum te ipse redimere non poSSIS." Lydia: "Ego mIror cür id mihi non narraveris."

ne quis = ne aliquis

ne quisqUaDl

Medus: "Nihil cuiquam narravi de ea re, ne quis me 135

gloriosum exi:stimaret. Sed quoniam omnes me quasi servum scelestum contemnitis, nlirrabii vobis breviter quomodo anñcum e servitüte redemerim atque ipse ob eam gratiam servus factus sim: "Cum horno liber AthelÜs vIverern, ¡¡ qutidarn amIcó

pirita -<le m - praedO

140

epistu1am accepi qua ille mihi nüotiavit 'se li piratls cap-

maritimus

tum esse' ac me per anücitiam nostram orlivit ut

se e

servitüte redimerern magnum pretium solvendo. Cum autem tantum pecüniae non haberem, necesse fuit pemutuus -8 -um: peciinia mOtua = pecUnia quae reddenda esl

oondiciO -orn.f = I<x inter du6s statO.ta

dies! = lempus statO.tum

cüniam mütuam sÜffiere. Ergii virum dlvitem adi1, qUI 145

rnihi omnem pecüniam rnütuam dedit MC condicione, U(

annO post ad certam diem omnia sibi redderentur.

Pecünili solütli, amicus meus ii plrlitls liberatus griitilis rnihi egit pro beneficiO, ac simul rnihi pronñsit 'se intra annum omnem pecüniam redditiirum esse' - sed annO 15<l

266

CAP. XXXII

POSI

ne assem quidem ab eo acceperam! Die ad solven-

dum constilÜla, cum pecüniam debilam solvere nOn

c6n-Sliruere = statUere

possem, horno ille dives me in carcerem misil el aliquot diebus posl servum vendidil. -

Sed nescio cür hoc

155 vObIs narraverim, nec enim sine maximo dolore eius lemporis reminIscor curo in paIria IIber inler cIves 1Iberos versarer. Ulinam aliquando liber paIriam videam! Sed früSlrii hoc opto, nam iam iIli pIralae eam spem

reminiscl + gen/=: r. hominis7 r. reilrem utinam (+ cum) - opti\ Ul

mihi eripiem, idque eodem die quo ab 3DÜca mea deser160 rus sum!" Hoc dIcens Medus anulum quem Lydia abicere voluil prae se .fen. Gubemalor: "Ne desperiiveris! Fortasse anulO isto aureo le redimere poteris. Narnque avar! atque auñ cu-

pne si ferre - llIIle si tenére, OSlendere ni d&periveris! = noIi dfspmre!

pid! sunl orones piralae. Magna est vis auñ." 165

Medus anulum parvum aspiciens "Putasne" inquil "me tarn parvi aestimarI a pIrafis?" Gubernalor: "Non omnes homines par! pretio aestimanlur. ScIsne quanlum pIralae ii Julio Caesare caplo postulaverinl? ViginlI lalenla poslUlavemnl, id esl

170 prope quIngema milla seslertium. Al Caesar, vir super-

talentum -1 JI (peclinia Graeca) - JlXlV mDia

s&tenium superbus -a -uro ". quI a1i0s conlemnít

bus, cum id parum esse censerel, quInquaginla talema pIralis OblUlil, simul yerO supplicium iIs minalUs es!! Thm praedOnibus quasi servIs suIs imperavil Ul tace-

minlrl( +d<lt) - poenarn

prllminere

rem nen somnum suum turbarent - ila Caesar praedO175 nes cOmemnebal, cum in eorum potestiite essel. Ubi pñmum redemptus est, ipse naves armavil et caplOs praedones in crucern IOIli iussit. "

cum... esset : quamquam ._. eral ubi pñmurn + pe'¡ = cum primum

armire - armis parlre

267

CAP.XXXll

Medus: "Non sum tam superbus ut me cum Caesare utinam ni = optO ne:

comparandum esse putem. Utinam ne piriitae me ut servum fugitivum oceidantl Verum Me anulo si quis 180 servari potest, non ego, sed amica mea servanda esto

ne abieceris! ; non abicere!

Ecce anulum reddo tibi, Lydia. Ne eum abiecerls! Utinam ille anulus vitam tuam servet!" LYdia anulum obliitum aecipit et "Grlitias tibi ago" inquit, "sed quomodo tua vita servabimr?"

185

"Id non eüro" inquit Medus, "nee enim mortem metuo, si te salvam esse scio." Thm Lydia

"0 Mede!" inquit, ''Nune demum intel-

lega me tibi vita ciiríorem esse. Ignosee mihi quod te me! ¡rItiI ; me! causi

aeeüsiivi! Omnia mea griitiA Ieeisu. Quomodo tibi gra- 190 tiam referam?" Medus: "Nihil rogo, nisi ut me ames ita ut me ama-

Me nihil ¡rItius ~ nihil ¡rItius quam hoc

bas. Hlic nihil grlitius mihi fieri potest." Lydia nihil respondet, sed Medum eomplectitur atque asculatur. Quid verbis opus est?

t95

Imerea gubernlitor in mare prospicit et "Quid hoc?" inquit, "Aliae niives illam sequuntur. Tot naves praedonlvis longa = nivis srmita (e el.... ROmini)

ne timueritis! ~ nolile timen!

nes non habent. Naves longae sum, quae mare pereurrunt, Ut nos a pir3tis tueantur. Ne tirnueritis, arnid!" Merciitor: "Sed eür illae nos persequuntur?" Guberniitor: "Quia tamquam praedones ab ils fugimus. Remos tollite, nautae!"

de-sistere - desinere lollere sus-nWS5e sub-lilUm

268

Nautae statirn remigare desistunt ae remis sublatis naves longas salütant. Classis celeriter appropinquat.

200

CAP. XXXII

lOS

lam milites annatI in nave proxima cernuntur. Lydia magna cum laetitia classem appropinquantem spectat,

sed Medus etiamnunc perterritus esse videtur.

etiam-nunc - adhoc

"Nonne laet3l'is, Mede" inquit Lydia, "quod nos omnes e cornmÜfii periculo servati sumus?" 210

Medus: "Laetor sane quod vos servati estis; sed ego rm1ites aeque timeo atque piratas. Ne oblita sis me servum fugitivum esse. Timeo ne milites me captum Ro-

oe oblita sis! oblivisci!

nóli

mam abdiicant, Ut diram populo ad bestias mittar in amphitheatro. Hoc dominus mihi miniiri solebat." 215

uNe timueris!" inquit Lydia, "Milites ignorant qui

amphitheitrum .¡"

oc timueris!

;¡;¡

n6li

ürnere!

horno sis et quid anteii Ieceris. lam nemo nos prohibebit simul in patriam nostram cornmiinem redire." Interea naves longae tam prope venerunt ut rm1itescognoscant navem mercatoriam esse. Itaque persequi 220 desistunt atque cursum ad orientem flectunt. Brevi

cursus -üs m < currere

ciincta classis e c6nspectii abit. -

Hic amicOs nostros in mediO cursii relinquimus.

Utinam salvi in Graeciam perveniant! Omnia bona iis optilmus.

amphitheitrum

269

CAP. XXXII

l.udiioerir

[l] recita. eri m recitát' en s recittiv en l recitav en mus recitav en lis

recitciv en ni [2] pa", m m pMueris pMueril páru mus ~ru lis piru en nl [3] scrip' m m scñps en s scrips eri 1

en en

scr!ps en~' ~w ~Ips en lIS [4)

.ud",.n Scrir:' mm '"

audiv eri s audiv en I

audiv en~nm' audiv lis audiv en ni

fi/!ctmjer: ms

m¡_ fu en. lis fu

fu en r

fu en '"

rae dubit8veris! "" nñli dubitare! nC dubitAven-'i5! =

nfilitc duhilare!

-mlm

.erilmus

-m1' -mIlis -mIl -en'jnl

270

GRAMMATICA LATINA Coniüncrivus Tempus perfe<:lum [A] AClivum. lülius dubilal num magisler Milrcum laudiivenl. 'Laudiiveril' esl coniünctivus lemporis praeterili perfeclI. Coniünetivus·perfeeti desinil in -em (pers. JII sing.), quod ad inf"mitivum perfecli sine -isse adicitur. Exempla: [1] re<:ililvjeril; [2] paruleril; [3] scñpslenl; [4] audivleril. Paler filium interrogal 'num bonus discipuIus fueril: num magistro pilruem, aliente audrveril, recte scripseril el pulchre recitaverit. ' Paler: • AuolSne? Interrogo le 'num bonus discipulus jUem, num magistro parueris, attente audiveris, recte scñpseris el pulchre recitilveris'." Filius: "Iam tibi dixi 'me indusllium fuisse.' Quare igilUr me interrogils 'num bonus discipulus jUerim, num magistrii pilruerim, atlente audñ>erim, recle scñpserim el pulchre recilaverim'? Crede mihi! Ne du bitavens de verbis meis!" Parentes fililis interrogant 'num boni discipulijUerinl: num magistrii páruerinl, anente audíverinl, reae scñpserinl el pulchre recitáverinl.' Parentes: "Auditisne? Interrogamus vos 'num honi discipulifuerilis, nUID magistro paruerilis, attente audiverilis, recre scripserilis et pulchre recitaverilis'. n Filii: "Iam vObis diximus ~nOs industriós fuisse.' Quare igitur nos interrogatis 'num boni discipuli jUerimus, num magistro paruerimus, anente audiverimus, recté scripserimus el pulchre recitaverimus'? eredile nobis! Ne dubitilverilis de verb¡s noslrts!" Singu1dns Pbiriilis Persima pñma -enm -enmus I'ersóna secunda -ens -eritis

Persóna

lerlia

-erit

-erim

225

230

235

240

245

250

255

CAP. XXXII

[BI Passrvum. Pater dubitat num filius a magistrOlaudázus sito Patero "Tune á magistri\ laudátus es?" Fi1ius: "NesciO num Iaudalus símI" Patero "QuOmodo nescis num 1aud4tus sü á magistrO?" Fi1ius: "NesciO quid ab eo dictum sit, nam in lüdo dormIvI!" 265 Patet dubitat num filtl á magistto laudali sim. Pater: "VOsne á magisttO Iaudafi estis?" F!lii: "NescImus num Iaudati simus!" Patero "Quomodo nescitis num laudati silis?" F!lii: "NeseImus quid magister dixerit, nam in llidO dornñvimus!" 270 SinguJQris PlüTális PersOna pñma laudArus sím laudali simus PersOna secunda Iaudarus sü Iaudáli sllis PerWM.lmia Iaudáli sim laudArus sit 260

1audit '" sim Iaudit '" ñs Iaudit '" Jit

- iñtis (aud lsinl

-<us sim -ti slmus ñs -tal slIU

-la

Jit __ Jit

sinl

-tasint

PENSVMA W>cabula ...... Dominus dubitat num pastor oves hene Cliñv-. Dominus: servitlls "Die mihi, pastor, utrum in campe; dornñv- an vigiliiv-." inc<JIa VIs POslor: "Miror ciir me interroges utrum dornñv- an vigiliiv-. vires audAcia Semper officium meum facio." Dominus: "ErgO die mihi ror "inopia heri ovis e grege aberráv- ac paene ii lupe; capta $-." PAstor populus classis miriitur unde dominus hoc audiv-. victOria 1ülius servos interrogat num Medum vid-. Servi: "Nesci- gm. víctor mus quO ffig-, ut tibi diximus. Cür nOs interrogas num euro virCs voluntis vid-?" Iülius: "Id ioterrogO, quía dubit6 vérumne dix-!" grili2 Verba: vincere -isse -um; agere -isse -uro; flectere -isse po!ra -uro; offerre -isse -uro; redimere -isse -um; tollere -ísse amlcitia plñta -uro; adesse -isse. condiciO talmtum

PENSVMB Priusquam Pompeius, dux - [= optimus], - RomAnae praeposirus est, - (= omnia] maria - erant praedonibus, qui ROmiioBs ita - ut etiam portüs ItaIiae oppugnárent. Tanta erat - praed6num ut n~mO iis - posset. Némo sine metó

arn¡>hilheluum

c:u=s cünctus

inRatus tirus Ogregius

proximus commQnis

271

CAP. XXXII

grltus

vDis inlemus rnercát6rius nübiJus

advcrsus lnetlIllll

mUtuus

superbus submergere contemnere praepOnere percurrere ~ñ

mortis aut - nAvigAbat. - [= compliires] insulae ab re1inquebantur. Romae frllmentum tam - erat ut multI pauperes fame (= - cibi) peñrent. Piratae, qui - [= atiquo lempore] Caesarem ceperant, XX talenta - [= sive] D milla sestertium ab eo postulaverunt, sed Caesar, vir - , L talenta iis - . TantO pretio Caesar - esto Omnes arnId prO beneficiis - agunt, sed paud postea referre volunt. vera - rara esto Difficile est beneficiorum-. Fortes fortüna - .

remigare

adiuvire flectere ediicere repugnare

dissuidere praefc:rre offerre

redimere reminisci meminisse refeITe

miniñ

armare /

desistere'

a1iquot ubIque aliQuandO interea etiamnunc dónec Den

seu U(inam

272

PENSVMC Cür Pompeius c1assi RomAnae praeposilUs est? Ciir amici no.tri ab altera nave fugiunt? Utrum ventus secundus an adversus est? Quantum guberniitor piriitIs offerre polesl? Num ipse lantum pecüniae possidel? Quando verus amicus cognQscitur? Quomodo Medus servus factus est? Ciir Medus adhüc nihil narriivit de ea re? Suntne praedones qui eOs persequuntur? Ciir Medus etiamnunc perterritus est? Quo naves longae cursum flectum?

CAPITVLVM TRICESIMVM TERTIVM

CAP. XXXIII

;--~

agmen -inis ti

EXERCITVS ROMANVS ¡

Exercitus Romanus úniversus constat ex legionibus duodetñgintii, quae in denas cohortes dividuntur. In singulis legionibus sunt sena vel quina vel quaterna milia militum, qui omnes aves Romani sunt. Praeterea

5 magna auxilia exercitui adiunguntur. Auxilia sunt pedi-

tes equitesque ex provinclls, qui arma leviora, sicut ar·cús sagiuasque, ferunt. Legiiinaru sunt pedites scüfis,

1egi6 -6nis!

cohors -nis!

dlni -ae -a = X et x . sénI -ae -8 ;;;:; VI el VI .

quini -ae -8 = V el v . quaterni -3e ·8 = IV el [V•••

auxilia -llrum n pi ad-iungere = addere legillnárius -a -um < le-gi6; m - milcs l.

gladiis pllisque armatL Signum legiiinis est aquila argentea, quae in ilinere 10 ante agmen fertur.

aquila

In ilinere cohortes alia post aliam in

longii iirdine priigrediuntur. ialis iiroo rrulitum priigre-

OrdO-inism

dienlium dicitur agmen. Cum agmen ad hostes perve-

pro.-gredi -ior - pro--

nit, si tempus et locus idiineus est ad pugnandum, ro-

idOneus -8 -uro = con-

hortes in tres iirdines instruuntur. Exercitus ita instrúc-

instruere -flxisse -ÜCIUID

cMere vmi~s

tus acles appelliitur. Ante proelium dux exercitús mili-

acies -el! proelium -1 n = pugna

tes suiis hortiltur ut fortiter pugnent. Tum pedites prO-

exen:ituum hortañ = monere pr6-cucTere ~urrisse

273

CAP.XXXIII

eos

mittcre - iacere

currunt et primum pila in hostes mittunt, deinde

c:aedere - pulsare; (gIadib) c. ~ cccidere imperitor ~ris '" - quI imperal (litulUS ducis) circum-dare ,., cinaere (Iocum) múnlre = villó Im!irO circumdore supti (ado): in cap. XII com-memorIre - me-

g1adiis caedunt. Hostibus proelio victls, dux ji militibus

lII<ldre actis -AlU! = arnü qoos

aliquis vixil

militlris -e < mlles pucr VII 8JU1Qs nIhJs = puer VD annorum

vellc, COfIÍ imp<if: vellem vel1fmus

vena

vclItIU

vellet ve1len1

stud<.. (+ dat): lineris s. -== studiOsus esse lit· ICttrum (: legendJ)

studium -1 n < studm:

'imperiitor' salütiirur. Vespeñ exercitus locii ad deCendendum itlOneO castra pOnit, quae villo el fossii circum- 20 danrur. Ita müniunrur castra Romana. Aemilius, friter Aemiliae minor, quem supra commemoravimus, a prum aetiire studiiisus fuit rci militiiriso Iam puer septem anniis natus gladiOs ligneiis el arcüs sagittiisque sibi faciebat, ut cum aliis pueñs eius- 25 dem aetiitis proelia lüderet_ Septendecim anniis natus a patre interrogatus 'quid tum discere vellet?' filius statim respondit 'se nihil nisi cem militBrem discere velle.' VoIuntiis filij patñ haud placebat, cum ipse litteñs studeret neque üllum aliud studium filio suo dignum esse arbi- 30 trarerur. Cum veco filius nüllo modo contra voluntiitem

dlgere co-tgissc -Aetum « co- + 88..e) = vi petsuidére

stipendium ·1 n :11: merces rnllitis; s. meRre - mIlitlre

ad studium litterarum ciigl posset, pater eum üna cum Püblio Valerio, adull!sceme eiusdem aetiiÚs, in Germiiniam ad exercitum Romanum misit, ut apud ducem quendam egregium stipendia merecet. Ibi Aemilius pro 35

pró .... contrl

patria pugnans iam magnam g10riam militiirem sibi

virtüs -Olis! < vil; (mililU) v. = animus

quaeslvit. Virtüs eius egregia ab omnibus laudiirur.

fortis

Et pater et soror Aemilii frequemes epistu1as ad filium et fritrem suum mittunt. Pater míixime de ri!bus

püblicus-1l-um«poputus) .... prMtus -1l-um

(epistulam) dare = millere p~ = prae cfteris ñIJus, mJximl

274

püblicIs scnoit, sed Aemilia de rebus pñvatls, ut de 1Ibeñs suis el de conviviis, senDere solet. Epistulae quiis Aemilius ad patrem dat praecipue de gloria et virtüte militiiñ sum, sed ex iis litteñs pñvatIs quiis Aemilia

CAP. XXXIII

45 militiiri fatigiitum esse. Ecce litterae novissimae, quas

Aemilia pñdie kalendas Iünias ii fratre aceepit et postero die in convivio reciravit: II

«Aemilius soroñ suae ciirissimae s. d. Hodie demum mihi alIata est epistula tua quae a. d.

50 VII kal. Mai. scripta est, id est ante viginIi dies. Quam

appiret = pIInurn est,

intellegitur fatIgire = fesswn facere pri-die = die ante

posterus -a -um « post) - sequéns

s. d. = salütem dicit a. d. vn kal. Mil. = ante diem septimum kalendas MaiAs

arduos -a -um: _

lardus est isle tabelliirius! Celsi sane el ardui montes Gennaniam ab Italia disiungunt, ac difficillimae sunt

mOns

,.-- "Jo<"*'l ~

nüper a friitre suo accepit pIane apparet eum iam vira

~? ~~ ,,--~.

arduus _ .•

-.-

viae quae Irnns Alpes fernnl, sed tamen celer labelliirius

Alp!s -iurofpl: montes

idem iter quindecim fere diebus conficere potest, UI

fere = circiter

Europae altissirnl

tabelliirü püblici quibus ütitur dux noster. Ego yerO istum tabelliirium properiire doceoo, cum meas liueriis ad te referet.

properare = celeriter ireJagere rc-ferre

Sed quamquam tarde advenil, gratissima mihi fuil tua epistula magn6que cum gaudio ex ea cognovi te et 60

Iülium et !iberos vestros, quos valde diligo, bona valetüdine frui. Cum epistuliis lilas legó, apud vOs in Albano esse mihi videor, neque in hiic terra frigida inter

gaudium -\ n « gaudere) = laclitia valaüdo -misf < vala-.

Albinum -i n = praedium AJbanum

homines barbaros. Tum, nescio quomodo, ita pennoveor ut lacrimas vix teneam 65

ita patriam el amicOs

meos desidero.

Ó, quam longe absum ab ItaliA et ab iis omnibus quos praecipue diligo! Utinam ego Romae essem aut tü apud me esses! Cum Danuvium flümen aspicio, quod praeter

dcsiderare: amic6s d. = dolere se abesse ah amicis

castraD

pt3eter casua

castra nostra fluil, de Tibeñ cOgito arque de Roma. 70 QuandO le aspiciam, urbs pulcherrima? Utinam hic am-

amnis -is m = flfunen

275

CAP.XXXIU

nis Tiberis esset et haec castra essent Roma! Sed früstra haec opto, curn nemo nisi deus ita subito in aliurn locurn transferrI possit. Si Mercurius essem alasque haberem, vento celerius triins montes amnesque ~nus est Mercuril soror

(pater utriusque luppiler) ridiculus -a -um = ridendus eHundere < ex + fundere cupidus patriae videndae = cupidus patriam videndi prae-stire: offLCium p. - officium facere

in ltaliam voliirem, ubi Venus, soror mea pulcherrima, 75 fratrem rIdens reciperet. IUdebis cerre, mea soror, nec sine causa, nam ridieulum est tales res optare, nec lacrimas effundere militem decet, cuius officium est sanguinem effundere pro patria. Ego yero, etsi cupidus sum patriae videndae, offi- 80 cium meum praestAoo sicut ceterI tnlures Romani, quorurn magnus numerus in Germarna esto Nisi nos hic essemus finesque impero defenderemus, hostes celeriter Diinuvium et AI~s transirent atque üsque in ltaliam

18m~ü

... quam-diü

= lJlm diü ... quam dtrá +-+ ultrá prp+aa::

ului fliimen

pervenirent, nec vOs in Latio ron essetis. Ne hoc 118t,

legiones Romanae hIc sunt ac tamdiü remanebunt quamdiü hostis armiitus seu citrii seu ultra Diinuvium flümen reliquus erit. Quoniam igitur ipse ad te properiire non possum,

UnI -ae -3: Üfiae linerae = üna epistula trini -ae -a: ulnae litlene = tres epistulae quatemae litterae =

quanuor epistulae

in scnOend.o in epi>tulis scn1lendis

lineras ad te senDere propero. Quaeris ii

cúr tibi

iinas tantum liueras scrIpserim, curn interim trinas quaternasve lineras ii te acceperim. Haud difficile est me excúsare, quod neglegens fuerim in scrIbendo. Si mihi tantum

esset otii quantum est tibi, in epistulIs senDen-

dis non minus dJ1igens essem quam ro. Sed cum per ad scn1lendum ad epistulam scñbendam

276

\lO

complúres menses vix tempus habuerim ad dormiendum, facile intelleges núllum mihi otium fuisse ad epis-

CAP. XXXIII

tulam scribendam. Prope cotidie aut GermiinI castra nostra oppugnaverunt aut nOs impetüs Iecimus in iUos. 100

Hodie yero nüllum hostem annatum citra flümen videmus. Magnus numerus eiirum aOl caesus aut captus

caedere ceddisse caesum

est a nostñs, reliqui ultra flümen in magnis silvIs latent. Heñ enim exercitum Genniinorum proelio vicimus. Quod 111

SiC

factum est:

ratis

-isl

Media nocte in castra nüntiatum es! 'magnum hostium numerum naviculIs ratibusque copulatis flümen

cOpulare = coniungere

transüsse celeriterque secundum flümen adversus cas-

seamdum prp+acc: s.

tra nostra priigredI.' Hiic nüntio alliito, mIlites statim

DOmen :=. flümen se· quéns con-vocAre

convocan sunt. Qui cum anna cepissent et viillum as!lO

in eundem

cendissent, pñmo mIrabantur quamobrem media nocte

Iocum vocare cum... c!pissent = postquam cq,erunt

e somno excitatj essent, cum extra viillum omnia tran-

flíimen

quilla esse viderentur. Ego quoque dubitare coepef8ffi

......-

./ ./

secundum nümen

num nüntius verum dixisset, cum subito paulo ante

115

lücem magnus numerus Germanorum e silvis proximis

ante Iücem = ante diem

excurrens castra nostra oppugnavit. Nostñ, cum parati

ex-eurrere

essent ad castra defendenda, illum pñmum impelUm

ad defmdendum ad castra defendenda

facile sustinuerunt. Nec tamen hostes castra oppugnare destiterunt, sed aliI ex aliis partibus etiam atque etiam IZO

de-sistere -stitisse

etiam arque etiam =

sub vaIlum priicurrerunt. Cum complüres horas ita for-

ilerum arque iterum

tissime a nostñs, ab hostibus constanter ac non timide

cOnstans, adv cOnstanter

pugnatum esset, equitatus i:Ioster repente porta dextrii

pugnAlur AIlOstñs =

erumpens impetum in latus hostium apertum Iecit.

e-rumperc = subiro excurrere pleñ- pi.....,. p1era-que = prope orones

nostñ pugnant

Paulo post, cum pleñque hostes se ad equites convenissent, pedites nostñ pona sinistra eruperunt. Hostes hac

convenere -tisse -sum

277

CAP. XXXIII

re perturbati, cum iam longA pugna fatigatI essent, im- 125 diü, comp diütius, sup dilltissimi! tergunl venere:

fugere

ñpa -Bel = )jtu, f1Ilmini,

perum Romanorurn ab utraque parte venientium diütius sustinere non potuerunt, ac post brevem pugnam terga verterunt. Cum ad ñpam flüminis fugientes pervenissent, am naviculis ratibusque armis abiectis in flümen

ulterior -jus comp < ultra; SU/) ultimus citerior -tUS comp < citrl; sup citimus caedes -isl < caedere

se servaverunt, am

se proiecerunt, ut natando ad

130

ripam ulteriorem pervenirent, reliqui omnes ab equiti-

bus, qui ad ros persequendos missi erant, in ñpa citeriore caesi aut capti sunt. Tanta ibi caedes hostium facta est ut meminisse horream. Duo fere mIlia hominum magnamque armorum cii- 135 piam hostes ea proelio amisi!runt.

dfsJderantur : iimissi

sun. w1nerire < vulnus -erisn

E nostris haud multi

desiderantur. Ipse sagina in bracchio laevo vulneratus sum, sed vulnus meum leve est, mu\ti graviora vulnera aceeperunt. Nec yerO üllus miles legionarius a tergo vulneratus esto Pli!rique autem mIlites nostri ex tanto 140

incolumi, -e = saIvus,

¡nteger

proelio incolumes sunt. Hoc proelio facto, dux victor, cum a mIlitibus imperalor salütatus esset, virtütem nostram laudiivit 'quod

numero supel'iórfs : plüres

contra hostes numero superiores fortissime pugniivissi!mus'; 'tot hominibus üno proelio 3missis, hostes brevi 145 arma positüros esse' elixit. His verbis miiximo gaudio

pi¡< picisl_ ~NS

bellum

-1m = nümius püblicu,

affectI sumus, nam post longum bellum omnes pacem desideramus. Hodie li!gatI

a Germiinis missi ad castra

venerunt, ut cum imperatore colloquerentur. Nescio an legan pacem petitum venerint, sed certo scio im- ISO perlitorem nostrum cum hoste armato colloqui nolle.

278

CAP. XXXIII

Ego cum cetros Me victoria gloriOsli gaudeii quidem,

gIóril\sus: (r!s) gIOO6sa = qua< g10riam alfen

sed multo magis gauderem si amicus rneus Püblius Valerius, quocum pñmum stipendium menñ, incolumis

quiH:um = cum quO

m esset et mecum gaudere posset. Qu:i cum mihi in hastes

....

priigresso auxilium ferre vellet, ipse ex acle excurrens

~ -ÍO<-gressum

pilo percussus cecidit. Graviter vulneriitus in castra por-

percuten -iO <USSisse

tlitus est, ubi in manibus meis ex vulnere mortuus est,

ex vulnere

-aJSSUID

postquam me Oravit ut per litteriis parentes suas de

propter

vulnus

160 mone filii consolarer. Sed quómodo aliOs oonsoler, cum

ipse me consol8ri non possim? Fateor me lacrirniis effii-

ef-fundere -füdisse -fllsum

disse cum oculOs eius clausissem, sed illae lacrimae et militem et amicum decebant, etenim rnalus amicus fuis-

et-enim = namque

sem, nisi lacrintiis effüdissem super corpus amid mor165 tui, cum ille sanguinem suum pro me effiidisset.

Utinam patrem audivissem, cum me ad studium linemum honllretur! Sed tum lineras et studiosos linerli-

tum=tune

rum despiciebam. Poetas ut homines otiosOs Oderam,

dlspicere = contemnc:rc 6tiOsus -a -um < Otium 6deram .... amibam Tibullus -i m

praecipue Tibullum, qui vitam rUsticam atque OtiOsam 170 laudabat, vitam rnJIitlirem despiciebat. M!rllbar cm ille

poeta mortem glOriosam pro patriá 'dirarn' vocllret et

dlrus -B -UID = terribilis

emes quibus patria defenditur 'horrendOs', ut in bis

ensis -ia m = gladios horrendus -a -um =

versibus, quas senex magister etiam atque etiam nObis recitabat: 175

Quis fui¡ 1wrrend6s pñmus qui prOtulit enses? Quam ferus el vire ferreus i1le fui¡! Tum caedes hominum geneñ, tum proelia 711Úa, tum brevior dime mortis apena via ese! .

dirus

[Trbullus /.10.1-4] pro-ferre = in Iücem p., primum facere

genus hominUID = ctincli homines proeIia náU SIDIl : brevior vía ad diram monem aperta est

279

CAP. XXXIII

Ridicul¡ mihi puero videbantur ii versüs, cum nondum caedem vidissem. Al hodie TibuUum verum

<t1X- 180

isse inlellego. Si iam tum hoc imellexissem, cerre patrem audivissem nec ad bellum profectus essem, ut tot caedes et tot vulnera víderem. At iam satis de caede scñpsi. Nolo le fatigare narfore (In!fui) ~ futOrum I-am... esse

rando de bello cruento, cum brevi piicem fore spere- 185 mus. Nisi ea spes me fallit, posthác plüres epistulils a

exspectaro! ~ exspectiI (posthac)! scnmló! = stnDe! moDitó! = mone!

alias monelO ut ad me liueras dento El de ré püblicii et

nárritóre! = nlrrlUe!

de re pñvata niirratote mihi! Scilole me omnia quae

me exspectiito, alque plüres etiarn ipsa scn1Jito! Etiarn

apud vos fium cognoscere velle. IdOs Máiae: di.. xv meDSis Máil

190

Valetüdinem tuarn cüra díligenter! Datum pridie idüs Maias ex castñs. »

GRAMMATICA LATINA Coniünaívus

laudavissel -issel

[IJ recitllvlisse, 12] paruli.lset [3J scripslisset [4J audiv isset

[iJ recn =!tatI~- J$isse~ms recitáv iss

recit~isse~rnus

rec~t: ~ lis I'CClI

280

use nt

Tempu. plüsquamperfectum 195 [A] ActJvum. IQlius dubitiibat num magíster Miircum laudAvisset. 'Laudiivisset' coniünctivu. est tempori. praeteritJ plüsquamperfeeti. Coniünctivu. plüsquamperfecti desinit in -isset (pers. III sing.), quod ad infinitlvum perfecti .ine -isse ad- 200

¡citur. Exempla: [1] recimvlisset; [2] piirulisset; [3] scrip.lisset; [4]

audivlisset. Pater filium interrogiivit 'num bonus discipulus juisset: num magistrO piiruisset, aliente audWisset, recte .cripsisset et 205 pulchré recillivisset.' Filiu. nlln re.pondit. Tum pater ab ro quaesivit 'num ii magístro laudatus esset.' Cum filius id nega-

CAP. XXXIII

210

215

220

225

vissel, "Ergo" inquit pater "malus discipulus fuisti; nam si [2J ~ru isse~m paru uses bonus discipulus fUisses, magíster te laudavissel. Si magistrO plru Use l paruissis, anente audivisses, recte scripsisses et pulchre recit<ip~~ss~mus paru us tu vissis, a magistro lauoolus esses." Filius: "Eliam si industrius piru us ni fuissem, magister me non lauddvissel." Pater: "Quid?" Filius: [3J say' is,.~m scnps use s "Etiarn si magistro paruissem, anente audfvissem, recte scripsClips use t sissem et pulchre recitdvissem, laudatus non essem ah illO ma· scñps isu~mus scñps Use tis gístrO iniüsto!" scrips irse nt Pater filios interrogiivit 'num boni discipuli fuissenr.: num [4J audiv is,.~m aOOm irse s magístrO piiruissent, a!lente audivíssent, recte scñpsissent et audiv use t pulchre recitdvissent.' Filii non responderunt. Tum pater ah audrv isse~mus audiv use tis iis quaesivit 'num ii magistro laudali esSenl.' Cum fili¡ id negáaudiv use 1U vissent, "Ergo" inquit pater "mali discipull fuistis; nam si i,,~m fu fu isse~mus boni discipuli fUissilis, magíster vos laudavísset. Si magistró fu fu isse, isse us fu isse I fu isse m piiruissétis, anente audivissetís, recte scripsissilis el pulchre recitavissitis, i magistrá laudciñ essetis.)J Fili¡: "Etiam si IDagistró paruissimus, 8Uenre audivissbnus, recte scñpnssemus el pulchre recitdvisSémus, lauddli non esSémus ah iI10 magistro iniüsto!"

Singularis PersOna pñma ·issero PersOna secunda -isses 230 PersOna tenia -isset [B) Passivum. Exempla: vide suprii! Singuliiris PersOna pñma laudlilus essem 235 PersOna secunda laudlilus esses PersOna lertia laudiitus essel

Plüriilis

-issemus

-uselm

-issetis

-issels

-issent

-issell

P/üriilis laudiiti esSémus

laudal; essens laudali essenl

-issilmus -isselris -isselnl

-tl essimus -tus -ta \ """" essét -lae essitis ""el

-lum esset

essenl

-la essent

ImperiiJ.ivus futüri Pugn810, miles! PugniilOIe, mmtes! 'PugniitO, pugniilOte' imperiitivus fUlüri esto Imperiitivus 240 futüñ desínit in -lO (sing.) el -tOle (plür.); ídem fere significat alQue imperiitivus praesentis ('pugnii, pugnate').

pugnlto pugnAtO« -tO

-Iole

28J

CAP.xxxm

[1] pugnalM pugnalrote [2] pir![M [3] sctlbliro

[4].udllro es[M

pirtllOte

scn"b[itOte .udilMte esltOte

Exempla: Magister: "PostMc bonus discipulus estó, puer! Semper mihi pareto! Diligenter auditO! Pulchre recitató et recte scñbito!n 245 Magister: "Posthac bolÜ discipull esWte, pueñ! Semper mihi paretóte! Diligenter audltóte! Pulchre recittltOte et recte

scnrntOte'!"

VocábuIG """": legió cobors

agmen 6rdó acies proelium imperitor aetb Sludium

stipendium vinos

gaudium val!nidO amnis

ralis lipa

caed.. vulnus pi>< légitus

ensis

legiOnArius idOneus mllitiris

PENSVMA Magister epistulam ad lolium scripsit, cum Mareus in lOdo dormivnce magistro paru-. Si Marcus bonus disciPuius fu-, magister eum laudav- nce epistulam scñps-. MArcus: "Heri in cubiculo inclüsus sum, eum pater epistulam tuam Ieg-. Nisi lÜ eam epistulam scñps-, a paue laudAtus e&-. ~ Magister: "Epistulam scñpsi cum in lOdo dormivnce mihi pAro-. Si indusuius fu-, te laudav- nce epistulam scrips-. ~ Mareus: "Etiam si indusuius fu-- et tibi paro-, me non laudav-!" Cleméns e&-, domine! Patientiam habe-l Serviis probOs lauda-, sed improbOs püoi-! . Indusuii e&-, servil Cum dominus loquitur, tace- et audi-l Semper officium faci-! Yerba: insuuere -isse -um; cogere -ísse -um; caedere -isse -uro; convenere -isse --um; percutere -isse -uro; procurrere -isse; desistere -isse; progredi -um esse.

piiblicus

pñvitus posterus

.rduus ñdiculus ulterior citerior incolumis

otiosus

dirus horrendus denl

seni

quJnl quaterni

282

PENSVMB Üna - constat ex v ve! Vt milibus hominum, qui in X dividuntur. Exercitus procedéns - dicitur. Exercitus ad [= pugnam] instrüctus - appellátur. Post victoriam dux a lDI'itibus - nominatur. Si milites fortiter pUgn3verunt, eorum ab imperatore laudatur. Officium militis est sanguinem - pro pauili. Aemilius, qui in capitulo XII - est, üoa cum VaIerio, aduléscente eiusdem - , in Gerrnlinia - meruit. Tabel1arius

CAP. XXXIII

pOblicus xv - [= circiter] diebus Roma in Germiiniam - [= ceJeriter Ire] potest. Diflicile est Alpes -. Milites R6m3niDinuvium sunt, hostes sunt - Dinuvium.

fini tñnl adiungere pró&Rdi

insuuere hortlrl

PENSVMC

caedere circumdare

Quae arma gerunt auxilia? Quid est signum legionis? Quomodo milites in aciem inslruumur? Ad quod studium pater Aemilium honabitur? QuO Aemilius adulesccns missus est? Cür Aemilius epistulas legens permovetur? Quamobrem ipse paucis epistulas scripsit? QuI nüntius nocte in castra alliitus est? Cür hostes castra ROmina nOn expugnaverunt? Num Tibullus vilatn milirarem laudat?

mfinire commemorire

studlre cOSere fañgire properire

dlsldenlre ulnsferre effundere praesllre lrinslre clipuJire

convocare acunere ¡:aOOIrrere

munpere wInerire

fore pIlrlc¡ue prIdil

praecipue

tamdiO c¡uamdiO diotius

eere etenim citñ

u1tti secundum

283

CAPITVLVM TRICESIMVM QVARTVM

CAP. XXXIV

theitcum -1 71

"o"

...

>i:

DE ARTE POETICA Epistula Aemilii convivis recitata, "Ergo" inquit Aemilia "non modo filio, sed etiam fratri

•

pest1JQlidus scalpellum -1 n = paIVUs culter medid turgidus -8 -um

mioeIlus -a -um = miser sanguinem minere ;;;; ve· namapeñre

meo

bracchiurn

vulneratum est.» Fabia: "Quisnam vulneravit filium tuum?" AemiIia: "Medicus bracchiurn eius scalpello suo 5 acüto secuit! Qui, cum Quintus heñ de alta arbore cecidisset, pedem eius turgidum vix tetigit, sed miselJo puero sanguinem misil! Prefecto filius rneus nOn opera

opera -ae/: o. alicuius = quod aliquis agit diis ~ deis (abVd4I)

medid sanabitur, sed diis iuvantibus spero eum brevi sanum fore. Libeñne tui bona valetüdine ütuntur?"

Fabia: "Sextus quidem hodie naso turgido atque crucertare - pugnire

ento e lüdo redüt, cum certavisset curn quibusdam pue-

laedere -sisse -sum = pulsandO vulnerare t

ñs qui eum laeserant."

noc;;re (eO inter-esse liidus ·1 m < lüdere certAmen -mis n « ceetire) = pugna

dum-modo (+ com) = s1modo

284

Aernilia: "Cum pueñ lüdunt, haud multum interest inter lüdum et certiimen. Marcus Yero, si quis eum 1ae- 15 dere vult, ipse se defendere potest." Fabia: "Item Sextus scit

defendere, durnmodo

CAP. XXXIV

curn singulis cenet. Nemo s61us eum vincere potest. Sed filius meus studiOsior est legendi quam pugnandi." 20

Aemilia: "Id de Marco dici non potest. Is non tam lineñs studet quam lüdis et cenaminibus!" Hie Coml!lius mulieres interpellat: "Ego quoque lüdis et cenaminibus studeo, durnmodo a1íos cenantes rele

speetem! Modo in amphitheatr6 cenamen magnifJCUIIl 2S speetávi: p1üs trecenti g1adiatores certabant. Plerique

gladiis et scütis arman erant, alli retía gerebant." Aemilia, quae certamen g1adiatoriurn nOn speetavit, ¡¡ Cornelio quaerit 'quOrnodo gladiitOres retibus certent?' Cornl!lius: "Alter alterum in rete implicare COnatur, 30

nam qui rOO implicitus est nOn potest

se defendere et

~isn

p1ÜSC=p1Ú5'1uamC gladiitor -óris m = vil q\Ji popuIO spectanle cum altero pugnal g1adiilórius -a-um < gladiilo<

im-plicire -lvisseI-uisse -ttuml-ilUJD

sine mora intcrficitur, nisi taro fortiter pugnlivit ut spee-

spectltor-on.m = qul

tátOrl!s eum vivere velint. Sed plerumque is qui vietus

p1trunH¡ue = prope

est occiditur, vietor verO paImarn accipit, durn spectáto-

res delectati cllimant ae manibus plaudunt." /:~:

....

.-~.

.- ........ <.f!.

._~~~~~ ~....". ~

::....~:o.. :t?-' -

speCUII

sempcr p1audere -sisse-sum

~" .•~;ji i'~~ r...·....

. ~ .. r:::-:':;

>~'

palma

-te!

,5'

if?

~ . . ::-~

..,. -

(3-

-J/3I

__ ¡%

circUS-im

Iü1ius: "Mihi nOn libet speetáre lüdOs istas feroces.

MaIo eursüs equOrurn spectlire in circo."

libere: libel = griIUm esl, placet

285

CAP.XXXN

circensis --<: < circus; 1ft pl- liidi circálsls iuvire = d&ctlre modo... modo = tum... tum

auriga -se m = qui currum regit

favfre (+ daz) ~ bene ven.

¡Ogero ~ maerere (00 aU-

Cornelius: "Lü<fi circenses me non mmus iuvant quam gladiatorii: modo in amphitheatrurn, modo in circum

oo.

Sed ex novissinñs circensibus rnaestus abii,

cum ille aurIga cui plerique spectatores favebant ex

curro lapsus equis proeurrentibus occisus esset. Illo occisO spectatores plaudere desierunt ac lügere coepe-

cuius mortero)

runt. "

scaerncus-a-um<scaena COOloedia -<lef

~ libula scaenica de r!bus levi-

bus el ridiculis PIaUlUS -¡ 1ft: poeta quJ COmoedias scripsit Amphiuyan -<lni. 1ft ker Icris Acre = cupidus agendI. impiger

gerere = agerc

Fabia: "Ego Indos scaenicOs praefero: malo fiibulas spectiire in theiiuo. Nnper speetavi comoediam P1auti

de Amphiuyone, duce GraecOrum, cuius uxor A1cmena ab ipsO love amabatur. Dum dux ille licer et fortis procul a domO bellum gerit, luppiter

in Iormam eius

müdvit, ut A1cmenam viseret; quae, cum putliret congeminus -a -um: (lilli) gemini ~ duo eOdem dienlti

parere peperisse partUrn Hercules -is m

ingenium -} n = nitOta .nimi ratió -6nisf ..... causa qua< rem pIinam facil reddere : date [Ot1idius: An am./.99]

iugem suum esse, eum in cubiculum recepit..."

Cornelius: " ...et decirno post mense mios geminos peperit, quorum alter fuit Hercules. lila fabula ornnibus nota esto Sed scitisne ellr feminis Iibeat in theiitrum ire? Ovidius poeta, qui ingenium mulierum tarn bene nóverat quam ipsae mulieres, raúonem reddit hOc

versü:

veniunl, veniunt speetentur Uf ipSQe!"

ut ipsae spea:enrur

Spectiitum

beIIu. -a -um = puk:her

Fabia: "Et virI veniunt ut belliis feminlis spectent!"

poeticus -8 -UIn < poeta

Tum lülius, qui artis poeúcae studiósus est, "Ovidius 11

prlnápium -J n-prima

initium (Ovidius: AnWris1Il.2]

ipse" inquit "id <ficit. Ecce pñncipium carminis quod

par5,

nObilium equOrum tamen precor ut vincat iDe auriga cui tü ¡psa faves

286

scñpsit ad amIcam

secum in circO sedentem:

NOn ego oobilium sedeo studWsus equ6rum;

cui lamen ipsa ¡mieS '/linear Uf iUe precor.

CAP. XXXIV

Ve loquerer ticum ven¡ t.iamIque sederem, 6S

ni tibi nOn MWS quem facis esset amor.

ru CIlnÜS spoccas, ego ti -

speaimus uterque

quod ÍU'Vac, arque ocu1Os piiscal uterque suQs!" Cornelius: "Ego memoria tenefi versüs 0vidiI de puella quae

poetarn industrium prohibebat bellum Troia-

70 num canere et

IatUID regis Priami:

Saepe nwae "Tandem" alri "discide!" puellae - in gremW siilit prótinus illa meii!

Saepe "Pudet" dixi. Lacrimfs 'lJÍX illa Tetenñs

"Me miseram! Iam ti" dixit "amare pudetJ" 7S

Imp1iaJitqu2 suQs ciTcum mea coua IacerWs ee, quae me perdunt., 0scu1a miUe dedil! Vincor, et ingenium sümpm revocatuT ah amüs, Tesque domi geseas et mea bella canO." Fabia: "Iste

poeta

non nOtus : ignOlus amor quem facis (: excilis)

viñs sOlis placet. Me vero magis

80 iuvant carmina bella quae Catullus scripsit ad Lesbiam

piscere: de_ [Ovid;",: Am6ñs U.IB.l belIum anere = de be1Ió

c. (: carmen scn1>ere) Ilirum-'n=quodnecesse est accidcre, mcn rneae puellae dixi randem (+ imp) = age! gremium .j n = genua se· dentis: in gremi6 meo sedére~

mipud.. retinere -uísse -Ientum su6s lacenas colla : coIIum mihi dedil

ingenium ttr8Um_ ab .ümptl. amtIs

mea bella : meos amores

-- ~\~

lucerna

::: -ae! - ~R\

amicam. Si tibi Iibet, liili, recita nobis e libro CatullI. " "Libenter faciam" inquit Iülius, "sed iam nimis oh-

seürum est hoc triclinium; in tenebñs legere non possumo Lucernas accendite, servil" 8S

-=curngaudi6

renebrae -Arum!.... 10. aceendere -disse -fnsum

Lutemis accensis, lülius librum Catulli proferñ iubet, tum "Incipiam" inquit "a carmine de morte passe-

ris quem Lesbia in deliciis habuerat:

libenle. (adv < liben.)

Lügeu, o Veneres Cupidinisque ee quanrum ese Izominum venustíiJTum! Passer mortuus ese nwae puellae,

posser

-eris m

r"'-

deliciae -irum!- id quod delectar VeneJts, Cupidines pi : Venus, CupidO

quantum est bominum - qUOl sunl hotnines venustus -8 -um = beIIus. amandus

CAP. XXXIV

[Carul/us 3]

mellílu. -H -um « meI) = dulci. (Ul mel) nOrat =

navera.

ipse m = dominus; ipsaf = domina: SUBm ipsam circum-silire < -sallre üsque = sempe:r pipiare = »>pi' facere (utavis)

tenebricóSus-a -um(<tenebrae) = obsctirus negant redIre quernquam = dicunt 'nfminem

.redire' Orcus -im=P1üt6: infeñ

de-vOrire = vorire male (acEDro = maleficium wi opera = tui caus:i turgidrdus = turgidus ocellus -í m ~ (parvus) oculus ultimus -8 -um (sup < ultri) = postremus

passer, diliciae meae puelkJe, quem plüs illa ocuIis suis amiibat; Mm mellitus erat suamque nOrat

ipsam tam bene quam puella miitrem, nee sise a gremiO illius movebat,

sed circumsiliens modo hüc modo illüc ad selam dominam üsque pipiiibat.

Qui nunc il per iter renebrici5sum illüc unde negant reatTe quemquam.

Alvobis male sit, malae renebrae

100

0rcI, quae omnia beUa devoriitis: tam bellum mihi passerem abslulistis.

6 faetum male! 6 miselle passer! Tuii

nunc opera meae puellae

flendii lurgiduli rubent oalli! "HIs versibus ultinüs poeta veram rationem dolaris

105

sui reddit: quod ocuIi Lesbiae lacrimis turgidi erant ae perpetUUS -8 -um = qui

nurnquam finietur. sine fine

mens mentis f =

animus

(COgil~ns)

[ClllU1Jus 5]

rubentes! Tune enim Catullus Lesbiam sO[am amiibat atque amorem suum perpetuum fore credebat. Ecce aliud carmen quo mens poetae arnore accensa demons- 110 triitur:

Vrviimus, mea Lesbia, atque amemus,

TÜmiiresque senum severiiirum Onlus assis aestimare : minimi aeslimire, nihil

rorare liix : dies (: vital

: oobis dormiendum est Qnam noctem perpe-

tuam

288

omnes ünius aestimemus assis!

Soles occidere el redlre possunt nObis, cum semel ocddit brevis liix, nox est perpelua üna dormienda.

115

CAP. XXXIV

Da mi bilsia mllle, déinde cemum, 120

de7n mi/le altera, déIn secunda cemum,

mihi bisium -j n = Osculum dein = deinde

délnde Usque altera müle, déinde eemum!

Osque -= sine fine

Dan, cum mUia multa feceñmus,

-- tecerimus

conturbabimus illa, ni sciamus,

con-turbare = turbire (_ numedlre)

aUl ni quis malus invidere POSsil,

ne: numerum scilmus nObís invidere

cum tantum scial esse biisiOrnm. 125

"CaIullus Lesbiam uxorem düeere eupiebat, nec vero ilIa Camilo nüpsit, etsi affirmiibat

'se nülli alii viro nü-

bere malle.' Mox yerO poeta de verbis eius dubitare coepit:

'NUlli se' dicil mulier mea 'nübere malle t30

mi"'"

quam mihi, nOn si se luppiler ipse petat!' Dü:il. Sed mulier cupitJjj quod dlcil amanti

tantum bAsionun .... (01 hasi. uxOrem dOcen = ux6-

rem suam facere affirmAre = cmodieen nubere -psisse (+ dat): alicui n. = alicuius uxorfieri (Caudlus 70] flXÜrem peta!

id quod mulier dIcil amanti cupid6

in ventO el rapida scñbere oporIel aquii! "Postremo poeta intellexit Lesbiam infidam et amore suo indignam esse, neque tamen desüt eam amare. Ecce 135 duo versüs qui mentem

poetae dolentem ae dubiam in-

ter amorem et odium derntinstrant:

Ódi el amO! Quare id faciam, fortasse requüis?

NescW; sedfieñ sentio - el excrncior!"

dolere (animo)-gaudere

dubius -a -um ... incerros, dubidns odiurn -i 11 ++ amor (Caudlus85] re-quirere = quaerere ex-eruciire .... valde cruciAre

His versibus recitatis eonvivae diü plaudunt. 140

Tum Paula "Jam salis" inquit "audivimus de amando et de dolendo. Ego ridére malo, neque iste poéta mum

rtsus -Os m < rldete

excitat. Quin

iocosus -8 -um = qui riSUJO excitat, ridicu1us

Ver8ÜS

iocOsOs recitiis nobis?"

Cui lülius "At Catullus" inquit "non tanmm carmina seria, sed etiam iocOsa scripsit. Ecce versüs quibus po-

s&ius -8·um ....... ioeosus

289

CAP. XXXIV

era pauper quendam amieum dIvireID, nomine Fabul- 145

[CalulIus 13.1-8]

lum, ad eenam voclivit:

Cenábis bene, mi Fabulle, apud mé paucis, si tibi di ¡avent, diebus

Brinea

-oef

nOn sine: cum candidá : pulchrü sil : sel'mO iocOsus et urb4nus

caehinnus -J m = risus inquam(pm 1) = dicO venuste noster : mi amIce

(ñsum) movere : excitAre

epigramma -atis n (pI abJ -oti.) Maniilis -is m: poeta

Roma.us qui xrrlibrOs epigranunatum scrlpsit

si recum attuleris bonam atque magnam

dnam, nOn sine candidii pueUii

ISO

et vinO et sale et omnibus cachinnis.

R aec si, inquam, atlU1eris, venuste noster, cenabis bene - nam tui Catulü plinus sacculus est aranearum!" Hi vérsiis rnagnum mum movent. 'lUm vero Come-

JIJ

lius "Bene quidem" inquit "et iocose scñpsit Catullus, nee tamen versüs eius eomparandI sunt eum epigrammatis sale plerns quae Miirtiiilis in inimiciis scñpsit. Semper libros Miirtiiilis mecum in sinü fero." Ab ornnibus rogiitus ut epigrarnmara recitet, Come- 160 Iius IibeUum evolvit et "Incipiam" inquit

[V/.61]

sinus -üsm

"¡j

versibus

quos poeta de suis Iibellis scñpsit:

nostt6s (: meO.) libelló,

Laudat, amal, cantal nostrós mea ROma libellCs,

6scitiire = Os aperne (ob

sinUs 01II1lis, mé manus omnis habet. Eca rubet quidom, pallet, srupet, óscitat, Odit. méque

donniendi cupidititem)

nobls, nostra : mihi, mea

165

Roe voliJ: nunc nObis cannina nostra placem."

Post hoc pñncipium Cornelius aliquot epigramrnata [V/I.3; JIJ.9; //.81!]

Miirtíilis recitat, in iis haee quae scñpta sunt in aliOs

poetas: Pontiliinum,

poétiis:

Cinnam, MAmercum

CÜT nOn minó tneOs tibi, Pontiliane, libelJ6s? Ni mihi lÜ mitras, Pontiliane, tuós!-

290

170

CAP. XXXIV

VersiculOs in mi! niirriitur scñbere Cuma. NOn scñbil, cuius cannina nbnó legit! Nil recizas - et vis, Mámerce, poeta vi&ñ. 175

Quidquid vis,

esro -

versiculus .¡ m = versus (Parvus)

nOn scnOil is ni! = nihil

dummodo nil recites!

&ce a1ia epigrarnmaIa MiirtiJilis quae Cornelius convIvis anentis atque delectiitis recilat:

NOn amó ti, Sabidl, nee possum dicere quare.

[/.32; X/.67; 1//.6/; X/.64]

Sabidius -1 m

Hoe lantum possum dtare: nOn amO ti! 180

Nil mihi das vivus, dicis 'post fata datürum.' Si nOn es stuIlUS, seis, Maró, quid cupiam! 'Esse nihil' dicis, quidquid petis, improbe Cinna. Si nil, Cinna, petis, nil tibi, Cinna, negii! N esció tam mullis quid scribas, Fauste, puellls.

185

Hoe sció: quod scribit nüUa pueUa tibi! Sequunrur epigrammata quibus deñdenrur ieminae, praecipue anüs, ur Laecania et Paula:

T1W.is habet nigros, niveas Laeronia dentes. Quae ratiO est? Empros haee habel, ¡na suiis! 190

Nübere vis PriscO; nOn miror, Paula, sapisti. Dücere te nOn wll Pñscus: et ille sapit! Nübere Paula cupit niibis, ego dücere Paulam niilO: anus est; vellem si magis esset anus!

ce daltlrum ase

rala: ratum (: monem)

Maro-onism ti mi petis (= me rogiis)

Cinna-aem Faustus -im tam multis puellis (= 101

puellis) : "te amo"! [11.43; /X.5; X.8)

aDUS -Os! = «mina vetus TbAis -idisf niveus -s·uro « nix) = candidus ut nix haec : Laecinia üla: Thiiis sapere -io·üsse = sapiens esse; -isti = -üsIl dücere = ux6rem dücere

n6lñs: mihi magis anus (: brevi moriIDra!)

ceteñs ñdentibus "Quid ñdetis?" inquit Paula, 195

"Num haec in me, uxorem rormosam atque puellam,

puella ....... anus

scrlpta esse puratis?" Cornelius: "Minime, Paula. Nec saucet in te, sed in Bassam scrlptum est hoc:

[11.4SJ

291

CAP. XXXIV

dicis °ri esse fOl'IIl6sam"

ea quaefOnnOsa non es( f-ruNscere = ru~re íncipere, rubens fieñ

Dicis 'fOrmijsam', dicis

re, Bassa,

'puellam'_

/slud quae nOn esl, dicere, Bassa, Solel!"

200

Hoc audiens erubescit Paula atque ceteñ eonvivae mum vix tenent. Comelius vero prüdenter "Non om· nía" inquit "iocosa suot earmina Martialis. Ecee duo

[V.81; /.33]

versüs de rato viñ pauperis, et quanuor in Gelliam,

testis -ís m .... quI adest dvidet

quae eorarn testibus lacrimas effundit super patrem 20S

opOs -umfpl-

dlvitiae

G. patrem imissum (: de patre imisslllll1OltUO) mn fiel pro-sUl!e < -salire quisquis : is quJ quaerit : cupit

monuum:

Semper pauper eris, si pauper es, Aemilidne. Damur opes nüllís nurn: nisi divitibus. .Amissum nOn fiel, cum sOla esl, Gellia patrem; si quis adeSl, iussae prosiliunllacrimae!

210

N rm lüget quisquis laudañ, Gellia, quaerit: ille dolet vire qui sine

leStE

dolet."

Cenrum fere epigrarnmatIs reeiratis, Comelius eum [/.118]

Me fmem facit recitandi: Cuí ligisse satis nOn esl epigrammata centum,

nilman plaudere + da,

215

nil iUi satis est, Caedicüine, mali! Rident omnes et Comelio valde et diü plaudunt.

GRAMMATICA LATINA Deversibus [I] Syllabae breves el longae. Niin ego niibilium setJeij studiOsus equiirum.

220

Hie versus constat ex bIs syllabis: nii-.f'e..go- nii-bi-li-um- sede-o- slU-di-o-su-se-quO-rum. Syllaba brevis est quae in vficiilern brevem (a, e, i, o, u, y) desinit; quae desinit in vficii1em Iongam (ii, i, i, 6, ü,j) aut in 225

292

CAP. XXXIV

diphthongum (fU, oe, au, tu, ei, lit) aut in c6nsonantem (b, e, d, f, g, 1, m, n, p, T, s, 1, x) syllaba longa eSl. Syllabae breves: ne, go, bi, li, se, de, stu, di, su, se; syIlabae longae: nO, um, 6, quñ, mm. 230

Haec nota

syIlabam brevem significat. haec [-] syIla-

bam longam: nOn§giJ nobiJ!!nn ~...:.:' COnsonantes br, gr, er, tr, quae initium syIlabae facere solent (Ol li-bn). interdum dividuntur: nig-riis, paz-remo VocaIis -O ultima inlerdurn tit brevis: va-lO, momO. 235 [11] SyIlabae coniünctae. Linerae vocabulOrum u1timae curn vocaIibus sequentibus coniungunlur his madis: [A] Consonans ultima cum vocaIi pñlna (vel h-) vodibuU sequentis ita coniungitur ut initium syIlabae faciat: a-nu-f'esl; 240 vin-ca-f'u-f'tl-k.

[B] VOcli1is ultima (item -am, -em, -um, -im) anle vocaIem prirnam (vel h-) vocabull sequentis elldirur:

V"lVamus, mea úsbia, atqu2 amemus: úsbi'tlt4U'amimus Ódi el amo. Quiire id faciam: Ód'el.•• Quarid... 245 In esl el es elidilUr e: sOla es!: sNa'sr, fIinmI en: fIinmI'st, beUa es: bel1a's. [111] Pedes. SinguU versüs dlviduntur in pedes. qui binas aUl ternlis syIlablis continent. Pedes frequenlissirnl sunt lrochael. iambl, 250 dactyli, sponde¡. Trochaeus conslal ex sy1Iabli longa el brevi. ut w-na, iambus ex brevi ellonga, ut vi-Ti, dactylus ex longa et duabus brevibus, ut jt-mi-na, spondeus ex dUiibus longis. ut momO. [IV] Versus hexameter. 255 Nqol nObililum sedelo studtlosurelquiirum. Hic versus hexarneter vodirur a numero pedum. nam sex Graece dicitur hex. Hexameter constal ex quinque pedibus dactylls el ünO sponde<i (vel lrochaea); pro dactylis saepe spondei inveniunrur. sed pes quintus semper dacrylus eSI: 260 - :e::: I- :e::: I- :e::: I- :e::: I- ~ I- ."..

diphlhongus -1/= duae vocales in OnA syllabi coniílnctae

Rotae:

" syUaba brevis - syllaba longa inter-dum = OOnnum·

quam

hace nota [n1signifieat lineras in syUabi con-

iungendas e·lJdere -sisse -sum « e + 1aedere) = éicere (... addere)

trochaeus _ ...

iambus .... daetylus -"" spondeus-baec nota pilnitur

minler podes

293

CAP.XXXIV

DoneE'elris fillix mulIros numelrabif'almials. [Honilius: Arspolrica333,

Episwla< I.11.Z7j

Auz prOldesse vollulll autI diJe<;1t4re politae. Caelum,1 nmf'ant1mum mültanl qu~ Ir<íns marel

cumml.

[V] Versus pentameter.

cui tamel,opsa falve.. 11 flincaIU!E'tlle prelror. 2\1,+2\1,=5

W>cdbuIa """'"

scalpellum opero

(üdus cenimen

g1adiil<l<

rete spect1tor

palma circus

auriga theitrurn

c:&noedia

ingenium rati6

ptlncipium flilUm

gremium tenebrae lucerna pa.sser

deJiciae ocellus mens bAsium odium tIsus

cachinnus arinea epigrarnma

sinus versiculus anus testis

oves diphthongus 294

Hic versus dividirur in duiis partes, quArum utraque binos pedes et dimidium continet. Ita versus tOtoS ex quinque pedibus COnstat et vocAtur pentameter: quinque enim Graeee dicilur peme. UtraQue pars es! ut initium hexametñ, sed pars posterior spondeos nOn admittit:

265

-d-~I-"-~I-~I Temporal si fi¡elrinlll nübi1a1 wlurelris. /n gremilo sejdill prOrinu¡.rzlla mela. Versus pentameter semper hexametrum sequitur: NOrf'amóI ti, Sabt1di, necI possuml dicerel quarl.

HO(; tanllUm poslsum 11 dicerel

I7S

nmf'am01 ti.

[VI] Versus hendecasyllabus. Passm- monuuf'esl meae puelJae. Hie versus, quI ÜDdecim syllabAs habel, vociilur hendecasyUabus, nam ündecim Graece hendeca dicilur. Versus hende- 280 casyUabus in quinque pedos dividi plleSl: spondeum, dacty1um, duos trochaeos, spondeum aul lrochaeum (pes pñmus lirius iambus aUI.lrochaeus est). --I-~I-~I-~I-~

V'lfI<ilmus meal Lesbt'latqu'almlmus. Cenalbis benel mi Falbull'alpud mi paucisl sl6bt1 di falvem d'1lbus. PENSVMA ID versüs in syIlob4s breves el longis el in pedes dividendI SUDI notis appositis: SenDere me quereris, VflOx, epigrarnmata longa. Ipse nihil SCrtois: lÜ,breviiira facis! [Mania/is I.ll(Jj Das numquam, semper prOmittis, Gallo, roganti. Si semper fallis, iam raga, GaUa, negiil [//.25]

28S

CAP. XXXIV

Quem recitAs meus est, o Fidentine, libellus. Sed maJe cum recitis, incipit esse luUS! [1.38] Bella es, DÓvimus, el puella, vecum est, et dives, quis enim polest negare? Sed cum te nimium, Fabulla, Iaudis, nec dives neque bella nec puelJa es! [1.64)

nola rurgidus miseUus stadiitOrius circens~

scaenicus iicer

geminus

boUus po<ticus

PENSVMB Dum g1adillOres - [= pugnant], - delectatI manibus - . Feminls nOn - g1adiatOres spectare. Ovidius in - sedens orabat ul vinceret ille cui amica eius - . Hoc nirrlilur in - [= inilio] carminis. Cum poeta - [= fonünam] Priami canere ve1Iel, puella in - eius sedit tique mille - dedito Ovidius - mulierum bene nOveral. Lucenñs - , Iülius recitat carmen - [= pulchrum] de Lesbiae rnortuO: •- , o Veneres... !· Versibus - [= postremis] demonstritur - [= causa] doloris. Catullus Lesbiam uxorem - cupiebat, at ilIa Catullo - nóluit. - poetae inter amOrem et - dividi!bilUr. PENSVMC Quid ROminI in amphitheatrO speetant? Quid Fabia in theatro spectiivit? Quis fuit Ovidius? Quire Ovidius in circum venerat? Quae carmina recital lülius? Cür ocelJI Lesbiae turgidi rubebant? Cür poeta Lesbiam el amabal et Oderat? Num sacculus Catulli p1enus eral nummOrum? Quid scñpsil MiItialis? Cür libros suos nOn nüsil PontiliánO? Tune Cinnam bonum poetam fuisse putis? Cür Laeciniae denli!s nivel eram? Ex quibus sylJabis constal pes daetylus? Ex quibus pedibus COnstat hexameter?

ven\I$\US

melfilU' .enebric6su.

ultimus perp<fUus dubius

iocOsus Sérius niveus

ccrtm laedcre implicire piaudere libtre

favere Iugere accendere circumsilire

plpi;lre devorare conturbire nobere

afllnnare requirere

excrucilre

OSCilare sapere erubescere pr6silire

_lidere libonler

p!erurnque interdum dununodo dein

nJl U'ochaeus iambus

daetylus llpOIldeus hexametC'c

penumeteT hendecasyUabus

295

CAPllVLVM TRICESIMVM QVlNTVM

grarnmaticus -8 -um: ars g.a - grammatic:a DonllUs (-1 m) vOOl saocuJO IV post ChrislUm nltum iJritiO -6nisI = smu6

CAP. XXXV

ARS GRAMMAllCA [Ex DOniili 'Arte grammatidi minOre']

De partibus ÓTiitWnis [Magíster:) Partes orationis qUOI SunI?

[Discipulus:) OcIO. [M.:] Quae? [D.:] Niimen, prooomen, verbum, adverbium, partici- 5 coniúnctiO, interiecti6:

o·infnI

cASllS (nOminis): o. ;,ifrd

proprius -8 -um ...... commnnis nOmina propria, ut

Róma, Tiberis appellitivuS-a-um<ap-

pium, coniñnctio, praepositio, imeriectio.

DenOmine [M.:] Nomen quid est? [D.:) Pars oriltionis cum cAsü, corpus aut rem proprie commüniterve significAns... ; aut enim ÜIÜUS nomen esl 10 et 'proprium' dIcitur, aUI mullorum et 'appell¡¡nvum'.

pel1lre;n6min.aappellAtiva, ut urbs,f1ümen

[M.:] Genera nominum quot sunt? [D.:] Quattuor. [M.:] Quae? Masa -uf; Müsac: nO'o van deae quae singufis anibus praesunl

scamnum -í n-sella sacerdós -ótis mil = vir Ifmúna euius negOtium estdUsservire

296

[D.:] MascuUnum, UI

me magister, remininum, UI hae<;

Müsa, neutrum, ul Me scamnum, commñne, UI hié el haee sacerdós. [M.:) Numeñ nominum qUOl sunl?

CAP. XXXV

[D.:] Duo. [M.:] QuI?

[D.:] SinguIaris,

hic magister, plüralis, mm magism.

[M.:] C3süs niiminum quot sunt? 25 [D.:]

Sexo

[M.:] Qui? [D.:] Niiminativus, genetivus, dativus, accüsativus, va-

ciitivus, abIativus. Per hiis omnium generum nOmina, priiniimina, participia declInantur... 30

[M.:] Comparatiiinis gmdüs quol sunt? [D.:] Tres.

compariiti¡Hlnisf

<compar1re

[M.:] Qui? [D.:] Positivus, ut doaus, compariitivus, ut doetior, su-

perliitivus, Ul doetissimus. 35 [M.:] Quae niimina comparantur?

appeniliva: scilicet

[D.:] AppeUiitiva dumtaxat qualitiitem aut quantitiitem significantia. ...

adíectlva durntaxal = tantum quili... -Atis f < qualis

quantilis -iUsI< quan-

rus

De prijnijmine

[M.:]Priiniimen quid est? 40

[D.:] Pars iiriitiiinis quae prii niimine posita tantundem

tantun-dem « tantuIDdem)= idem

paene significat persiinamque interdum recipit.... [M.~·]

Genera priiniiminum quae sunt?

[D .;] Eadem Cm quae et niiminum: masculInum, ut

el =etiam

quis, ieminInum, ut quae, neutrum, ut quod, commÜfie, 45 ut quiiJis, riilis, triwh generum, ut

ego, tü. 297

CAP. XXXV

Pron6mína swu [1] persOnilla: ego, /.U, nOs, vOs, si [2] possesslva: meus, lUUS, SUUS, noSler, vesltr [3] dem6nstriiÜV3: hic,

isu, iUe, is, idem, ipse

[M.:] Numeñ pronominum quot sum?

[D.:] Duo. [M.:] QUi?

[D.:] Singulliris, ut hic, plüriilis,

lit

hi.

(4) relAfivum: ... '1"; [S) interrogativa: quisI

[M.:] Pers6nae pronominum quot sUDt?

qui, uter (6) indefmita: aliquis! --quf, quis, quisquam,

[D.:] Tres.

quisque, UlerqUe, quidam, nimiJ, nihil, neuur

[M.:] Quae? [D.:] Pñma, ut ego, secunda, ut tú, tertia,

lit

ilk.

[M .:] Clisüs item pronominum quot sunt? quem ad modum = sicut

[D.:] Sex, quem ad modum et nominum, per quOs om- 55

In-fltctere ~ _

nium generum pronomina Inflectuntur...

De verbO

[M.:] Verbum quid e51? [D.:] Pars orationis cum tempore et personli, sine clisü, neuuum : nec agere nec pali optitivus -a "'\1m < op-

tire

aut agere a1iquid aut pati aut neutrum significlins. ...

[M.:] ModI veroorum qUi SUDt? [D.:] Indiclilivus,

lit

/ego, imperlitivus, ut lege, optliti-

vus, ut utinam legerem, coniünetivus, ut cum legam, inflnilivus, ut legere. [M.:] Genera verbOrurn quot sUDt?

[D.:] Quanuor. [M.:] Quae?

[D.:] Acliva, passiva, neutra, depiinentia. [M.:] Acliva quae sum? accepta : additü

faciunt ex se passi"Va

: fiuntp.

298

[D.:] Quae in -ii desinunt et acceptli -r linera faciunt ex 70

se passiva, ut /ego: legar.

CAP. XXXV

[M) Passiva quae sunt? [D.:] Quae in

-T

desinunt

ea dempta redeunt in ac-

-mptum ++addere

tiva, ut legar: kga. 75

dem.ere -mpsisse

[M.:] Neutra quae sunt? [D.:] Quae in -a desinunt ut Activa, sed acceptA -T linera

.Latina non sunt, ut . 1) cunus..

sro,

curra ("stor, currar" non di-

Lafina : recta

[M.:] Depiinentia quae sunt? 80

[D.:] Quae in -r desinunt ut passlva, sed

ea dempta

Latina non sunt, ut luctor, loquor. [M.:] Numeñ verbórum quot sunt?

luctiñ = certire como plcctendIs corporibus

[D.:] Duo. [M.:] QuI?

85 [D.:] Singularis, ut kgo, plüriilis, ut legimus. [M.:] Tempora veroorum quot sunt? [D.:] Tria. [M.:] Quae?

certimen luetantium

[D.:] Praesens, ut kgó, praeteritum, ut Ieg'i, futürum, ut 90

legam. [M.:] Quot sunt [empara in declinatione veroorum? [D.:] QuInque. [M.:] Quae?

[D.:] Praesens, u[ kga, praeteritum imperfectum, ut 95

legebam, praeteritum perfeetum, ut Iegi, praeteritum plüsquamperfectum, ut legeram, futurum, ut legam. [M.:] Personae verbórurn qUOt sunt? [D.:] Tres.

299

CAP. xxxv

[M.:] Quae? [D.:] Prima, ut

lego, secunda, Ul/egis, tertia, ut legiz.

100

[M.:] Da decliniitiónem verbi aetivi! ...

De adverbiO ad-icere -ieásse -iectum significitio -l)nis I < signifidire ex-p1anare - p1ánum

facere

[M.:] Adverbium quid est? [D.:] Pars orationis quae adiecta verbO significationem

eius explanat atque implet. ...

\05

[M.:] Significatió adverbiorum in quo est? [D.:] Sunt aut loei adverbia aut temporis aut numeñ aUl

negandi aut affmnandr aut demonstrandi aut optandr aUl hortandr aUl órdinis aut interrogandi aut quilitatis aUl quantitlitis aut dubitandr...

110

[M.:] Da adverbia loe!!

[D.:] Vt hic vel ibi, intus velfoñs, iUik vel itufe. [M.:] Da temporis! [D.:] Vt hodii, quid-ni = quin, cene

en =ecce eial ~ age!

forsitan = Conasse

nune, nüper, eras, aliquandO; numeri, ut

semel, bis, ter; negandr, ut niJn; affirmandr, ut eciam, 115 quidni; demonstrandi, ut en, ecce; optandi, ut ucinam; honandr, ut eia; ordinis, ut deinde; interrogandi, ut cür, quiire, quamobrem; qu¡¡¡¡tlitis, ut doece, pukhre, forciter; quantitlitis, ut multum, parum; dubitandi, ut forsilan,

forUlSse... [M.:] Comparlitio adverbiorum in quó est? [D.:] In tribus gradibus comparlitionis: positivo, com-

parativo, superlativo. [M.:] Da adverbium positivi gradüs!

300

120

CAP. xxxv

125 [D.:] VI doete; comparatiVi, Ul doctius; superlalivl, Ul

doctissime. .•• De participiO

[M .:] Participium quid esl? [D.:] Pars orationis panem capiens nominis, partem

130 verbi: nóminis genera el casüs, verbi lempora el signifi-

pani-eipium < pars +capere

ciitiones, utriusque numerum... [M.:] Genera participiorum quol sunt?

[D.:] Quattuor. [M.:] Quae?

135 [D.:] Masculinum, Ul hic Iee!US, remininum, Ul haec

Ieeta, neutrum, Ul Me lletum, commÜfie tribus generi-

Ie<:tus -. ·um par! peif < "¡¡ere

bus, ut hic el hilee el Me legens. [M .:] Ciisüs participiorum quOl sunl? [D.:] Sex.

140 [M.:] Qui?

[D.:] Nominiitivus, Ul hic legens, genetivus, Ul huius

legentis, dativus, Ul huic /egenti, aceüslilivus, Ul hunc Iegentem, vociitivus, Ul ¡¡ leglins, ablilivus, Ul ab hiic legente. 145 [M.:] Tempora participi6rum quol sunl?

[D.:] Tria. [M.:] Quae?

[D.:] Praesens, Ul legens, praeleritum, Ul Iee!US, rum, Ul Iectürus el legendus. ... ISO [M.:] Numeñ participiorum quol sunt?

rutüIegendus dicitur 'gerun-

divum' vel"panicipium futüñ passlvi'

301

CAP. XXXV

[D.:] Duo. [M.:] QuI? [D.:] Singuliiris, UI hU /egens, pltlralis, UI Iñ /egentls . ...

[M.:] Da declInationem participiI! ... con-iÜllCtio ~is f < coniungere

De coniünctiOne

ad-nectere = adiungere, coniungere 6rdinire = in 6rdine ponere

[D.:] Pars oriitionis adnec1ens ordiniinsque sententiam.

POlest" = significiliO spcciCs -<iif = 1Orma, gCl1US

155

[M ..o] Coniünetio quid est?

... [M.:] POlestaS coniünCtiOOUffi quot species habet? [D.:] QuInque.

160

[M.:] Quiis? cópuliüvls, c!t., v. infra

[D.:] COpuliitiviis, disiünetiviis, expletiviis, causiiles, ra-

tiOniiles. (;Opuütlvus -a-um

< c6pullire disiünetivus -a -um < disiungere explelivus -3 -um < 6:'pllre ., vacuum impla'e

[M.:] Da cOpuliitlvas!

[D.:] Et, -que, acque, at.

165

[M. .o] Da disiñncliviis! [D.:] AUl, -ve, vet, nee, neque. [M.:] Da expletivas! [D.:) Quidem, equidem, quoqtUi, autem,

Ul1nen.

causilis -e < causa

[M.:] Da causiiles!

sI-quidem = quoniam

[D.:] Sí, etsí, SÜJUidem, quandii, nam, namque, etenim,

quando = quoniam

170

quamobrem... rationilis -e < ratio

[M.:] Da ratiOniiles!

qua-propter - quamobrem propler.... = ideO

[D.:] [taque, enim, quía, quilpropter, quoniam, ergo, ideo,

302

igitur, scilicet, proptereii. ...

175

CAP. xxxv

De praeposUiüne

praepositio -onisf

< prae-panere

[M.:] Praepositio quid est? [D.:] Pars oriitionis quae praeposita allis partibus orati-

onis significationem eiirum am complet aut mütat am 180

minwt.... [M.:] Da praeposititines casOs accüsiitivi!

185

[D.:] Ad, apud, ante, adversum, cis, cilra, circum, circa, contra, erga, extra, ínter, íntra, infra, iüxta, ob, per, prope, secundum, post, trtZns, ultra, praeter, propter, supra...

adversum ., adversus

as = ciUi

[M.:] Quo modo?

[D.:] Dicimus enim ad patrem, apud villam, ante do-

mum, adversum ínimicQs, cis Rhinum, cilra forum, circum oppidum, circa templum, contra hostem, erga parentes, ex190

tra vallum, ínter naves, íntra moenia, mfra teClUm, iüxtii viam, ob iram, per portam, prope fenestram, secundum ripam, pose tergum, tTtZns jlibnen, ultra fines, praecer officium, propcer rem, supra caelum. ...

ira -se! = animus irAtUS

[M.:] Da praepositiones casOs abIativi! 195 [D.:]

A, ab, cum, ciiram,

de,

e, ex, pró, prae, sine...

[M.:] Quo modO? [D.:] DiciInus enim a domO, ah 1wmine, cum exercitü,

200

cñram ceseíbus, de forO, e iüre, ex provincia, pró patria, prae lÍmore, sine labOre... [M.:] DlI urriusque casOs praepositiones! [D.:] In, sub, super. [M .:] In et sub quando accüsiinvo disui iunguntuc?

iils = locus ubi ¡Os dicitur

303

CAP.

xxxv

quandó=cum

signifKire = verbis ostendere

[D.:] Quando 'nOs in locum Irelüsseliruras esse' signifi-

ciUnus. [M.:] Quanda ablativO?

205

[D.:] Quanda 'nos in loco esseIfuisselfuturas esse' signi-

ficamus.... vis = potesds, signi-

ficiitió magis A quam B = nón BsedA mentio -onisf: mentIDnem facere alicuius = loqul de aliquó [V~:AeniisI.75O]

[M .:] Super quam virn babet? [D.:] Ubi locum significat, magis accüsativo casuI servit

quarn ablativo; ubi menlianem alicuius facirnus, abla- 210 tiva tanturn, ut multa super Priamii rogitans, super Hectore multa*

hoc est de Priamii, de Heetore. ... inter-ieclil> -6nis I affectus ·üs m=id QUo afficitur animus (UI laetilia, ira, timar, Cel.) incoodirus -8 -um = nOn órdinilus, rudis. sine

ane aclmñiitiij -ónisf <admirirl si (ali)qua (n pl) sun! similis -e = qui idem esse videtur. eiusdem generis similia: ut ¡jI ei! heus!

Aeneis -idisf

Aeneis-aem Carthagó -inis fi urbs

Africae Dldó -ónisf regina -aef- f!mina tignAns

304

De interieaüJne [M.:] Interiectio quid est?

215

[D.:] Pars arationis significans mentis affectum vOce

incondita. ... [M.:] SignificarlO interiectiónis in qua est? [D.:] Aut laetitiam significamus, ut euax! aut dolorern,

ut heu! aut admIrationem, ut papae! aut meturn, ut allal! et SI qua sunt similia.

*Versus sÜJnptus e libro pñmo i\llus carminis cui titulus es! Aenéis. In Mc carmine Vergilius poeta narra! de Aenea Troiano, qul e patria fugiens Carthaginem veni!, ubi a Dldone regma receptus est Á reglna interrogatus Aeneiis narrat de bella Traiano el de fugii suii (v. cap. XXXVI! el XXXVIll in ollera LINGVAE LATINAE parte).

220

CAP. xxxv

GRAMMATICA LATINA Di didiniiliiirw Nomina, prOnómina, verba déclinantur. Céterae panes órari225 onis sunt indeclinabiles. Déclinatiónes norninum SUDt QuinQue: Décllnlitio pñma: gen. siog. -at, ut tenia -ato Décllnatio secunda: gen. sing. -f, ul annlus -f, verblum -í. D!cllDlitio tertia: gen. sing. -is, Ul sOl -is, urbls -is. 230 DeclInalÍO Quarla: gen. sing. -üs, ut ponlus -üs, genlü -üs. Décrmatio Quinta: gen. sing. -if/-ei, ut diles -ii, res rti. DéclInati6nes verbórum sunt Quanuor, 'coniugationes' Quae vocantur: Coniugatio pñma: inf. -bre/-añ, ut amalre, -ñ. 235 Coniugatio secunda: Inf. -ére/-iñ, ut monejre, -ñ. Coniugatió tenia: Inf. -ere/-f, utlegJere, -í. Coniuglitió Quana: Inf. -ire/-iñ, ut audijre, -ñ.

Declin1li<'lofs: 1. gen.-De 2. gen..j 3. gen. -is 4. sen.·üs 5.gen.-ii

con-iugltilHinis!

CorúuptiOOes: I.-<In

2._

3._ 4.-fre

PENSVMA Declina haee vocabula: [1] aJa, nomen ieminInum I declinationis: Singullirls: nóm. IuJec tiL-, ace. h- iil-, gen. h- iil-, dal. hál-, ab!. h- iil--. Plüralis: nomo h- iil-, acc. h- éil--, gen. hál-, dato h- iil-, ah!. h- ál-. [2] pis, nomen masculinum ID décllnlitiónis: Singul3ñs: nOmo h- pis, 3CC. h- ped-, gen. h- ped--, dal. hped-, ab!. h- ped-. Pli1riilis: nomo h- ped-, acc. h- ped-, gen. h- ped-, dato h- ped-, abl. h- ped--. 13] tirare, verbum aetivum I coniugatiónis (pers. I sing.): Indic3UVUS: praes. tir-, imperf. tir-, fUI. tir-, perf. tir~, plOsquamperf. tir~, fuI. perf. tir~. Coniüncuvus: praes. tir-, imperf. tir-, perf. tir~, plOsquamperf. tir~. [4] au:ere, verbum lictIvum ID coniUglitiOnis (pers. I sing.): Indicauvus: praes. dic-, imperf. dic-, fut. ~, perf. dix-, plúsquamperf. alX-, fut. perf. dix-. Coniúnetivus: praes. aw--, imperf. alC-, perf. dix-, plOsquamperf. dix-.

305

CAP. xxxv

Voc4buúJ """'"

OñIiO coniOOCti6

interiectió Milsa SClIIDJlum ....rdós clsus

compari\iO quiJitás quantitás

signi6dtiii speciés ira

affectus admIriti6

coniugiti6 proprius appellitivus

positlvus opUtivus c6pulitlvus disiünclivus exp!euvus

causilis ratiónllis incondílUS

similis inflcetere demere

Verba: laedere -isse -uro; impliclre -isse -uro; plaudere -isse -uro; parere -isse -uro; retinete -isse -uro; accendere -isse -um; sedüe -isse; nübere -isse; sapere -isse; demere -isse -uro; adicere -isse -um. PENSVMB NOmen est pars - quae corpus aut rem significat. Aemilia et IU1ia nOmina - sunt, miiler etfiJia sun! nOmina - . - oolDÍnum sunt nóminativus, genetivus, ca. Gradüs - sunt tres: - , compariitivus, superlativus. Adiectiva quae cornparantur - aut quantitiitem significanl. Amare est verbum pñmae - . Interiectió mentis - , ut laetitiam veI dolórem, significal. es( affectus eius qui irirus est. Frátres gemini tarn - sunl quam óva. Syn6nyrna (vociibula quae idem fere significanl): pliinum facere el - , fonasse et - , ideo el-, citrii el - , ecce el - . Contraria (vociibula quae res contriiriiis significanl): commünis el - , addere e l - .

mentiOnem facere

PENSVMC Quae sunt parles órátiiinis? Estne discipulus nómen proprium? Ciisüs niiminum qui sun!?

dwntaxa.

~sunlgradüsoomparátiiinis?

luctiri

explAnire adneclere órdinire lantundem quidni

forsilan siquidem quipropter proplerei

advet$W11 cis

eia euax

popae

anal cooillllitiO synOaymum

306

Prliniimen quid esl? Quot sunl coniugiitiónes verblirwn? Num imus el fuñs adverbía lernporis sunl? Cui ciisui iungitur iruer praepositiii? Quae praepositiiines abliitivii iungunmr? Quibus ciis.ibus iungitur in praepositió? Interiectió quid significal?

TABVLA DECLINATIONVM NOMINA

:- . .,~"-~ dat

abl

rr6m

s<'ll

aa gen dat

sOlem sOl is s<'lIl

abl

Mil<

s<'ll~

dat abl

nIv is nIv 1 niv

Diditr4rió IV

leO león em león is Ie<ln 1 león e urb. urbem urbis urbl urbe

sOles sOl um s<'lI ¡bu. s<'ll ibus

:" =:r~m

,..

=~us pIiir~~

libe!

Ii~um

serv um serv 1Os se i rum serv o sen is se.rv O serv is

h6ae h6 A

Dk/ln4liO 111

...,

Dic/iniitiij 11

Diditr4riól

éS

nives ni ium

- ibu. niv ¡bus

~~ ~::

Ii 1 libro librO

león es

v6c~

león mus león ¡bus

mus

urb ¡bus

mons

mont&

mon. I

mont ¡bus

di~ di

comu

com~s

asO

¡bus

comO

comibus

Di</iniúii; 1 el 11: aditalva m I si", us magna magn um magn am

•magnum

magnum

nQUum

magnl

n01llus nOn ¡ nOllo

pblT

magnO mago 1 magn os mago

mago

ÓI'UIIl

mago ae mago Be

di di"<1 di f

di <bus

mil

ingens in¡enlem rogenl is

ingenll

ingenr: 1 ingen es ingeo.

nOUí

nOn6rum nOO is

non Is

•ingms

¡bus

r 1 r li

dicbus

nüllo.

mar 1

nüII us

magnO magnA magnO magn ae magna magna magn As magn irum magn6rUm magnls magnIs magn Is magn Is

•

¡ fE

Diditr4rió V

uum ¡bus

mago i mago O

n6min is nOmin um n6min i nOmin ¡bus nomin e nOmin ¡bus

mont e JnOI1t ibus

üs cis ui

nOmin a oomin a

=f':::m ~: §L

urbes urb ium

coro ua coro ua comuum comibus

gen dal abl

n6men IlOmcn

v6x v6c em v6c l!s v6c is v6c urn vOC i vóc ¡bus VOc e v6C ibus

león es le6n um

{1"'§-1 Ii os Iibr6rUm Ii Is Iib IS

nfill a nüllam nún lus n01lI nfillA noll ae nUllAs n01IArum nüllls

nün

ingentl

ingen ia ingent ia

meli6 l!s

insent is insent 1

ingent ium in¡en ium ingent ¡bus UJIeR mus ingent ¡bus mgent ¡bus

•n01l um nfiUum

nOUius nüll ¡ nfillO n01l a nüUa nfillOrum

n Is nOO is

mil

meld: meliór ero me' is me' i me1i6 e

ingCns

"es

meli()r WD

meliOr ¡bus

meli6r ¡bus

307

oudix -icIis audiclior -ius audiclissimlus

aeger -srIa -srIum aegrjior -ius aeger\rimJus

NVMERI 1 únlus

10 decem

3 tri.. -ia 4 quanuoc 5 quJnque

30 lrigintl 40 quadri¡intl 50 qulnquigintl 60 sexigintl 70 seplUiginti

6 sex 7 seprem

8 0ClÓ 9 novem

1 ptlmlus 2 secundlus 3 tertilus 4 quirtlus S quintlus 6 sextlus 7seprimjus 8 oetivlus 9_lus

1000 milIe 2000 dulo millia 3000 trlia millia

100 centum 200 cktcemfi 300 uecenrfi 400 quadringentll 500 quIn¡enrli 600sescentII 700 sep<ingenrlI 800 octingenlll 900 n611genrjl

2 du o -le -<l 20 vlgintl

80 OCl~tl 90 nOnigintl

<tr.

9745 novem mI1ia septingentl quadri¡inri quinquc

1000 milI<simlus 2000 bis milIésimlus

100 eeDlésimlus 200 ducem<simlus 300 treeentesimJus 400 qusdringenttsimlus 500 quIn¡enresimlus 600 sescentésimlus 700 septingenresitnlus 800 octin¡¡eDlésimlus 900 nongenrtsimlus

10 decimlus

20 vIdsimlus 30 trIclsimlus 40 quadrigésimlus 50 quInquigésimlu. 60 sexigtsimlus 70 seJllUi&ésimlus 80 oct6llésimlus 90 IlÓnigésimlus

11 úndecim 12 duodecim I3uedecim 14 quanuocdecim 15 quIndecim 16 stdecim 17 seprendecim 18 duodevlgintI 19 úndeYigÍntI

ctl.

IJ úndecimlus 12 duodecimjus 13 rertilus decimlus c~t.

18 duodtvIeésimlus 19 Otldevicesim/ús

PRONOMINA

PersóniiJia 110m acc

dat ahl

ego

mihi

Possmf<>a

nOs oo. n6bis oobis

lit

tibi

sibi

melus-a-um

vOs

rulus -a-um su us -a -um

vOs vohis vObls

nosta: VC$lef

-tria -ulum

·u a -tr um.

DémórwratIoo sing

lI<lm

= gen

ils eum eius

dat abI pIür

lI<lm

ÍI

gen

e e

da¡

abI

eo eam eius el ea eae e

~d "d ius

me hune huius huie

Me hI

bO.

baec

hoc

banc

hoc huiua huic Me

me m um m lu. mi m6 i

m ud m ud m lus mi m6 mo m

huius huic hic hae bas

haec haec

~1s ·Is

bIs bIs

iis

bIs bIs

bis bis

m m

I~rtIJitIvum

sin¡¡ularis lI<lm

gen dat abl

308

m qu islqufi qu em eu tUS cui qu o

qu oc qu am cu ius cui qua

p/Qrdlis ft

qu id!qulod qu idIqu od cu ¡us cui qu 6

quOs qu¡ qu6rum qu ibus qu ibus

qu oe qu as qu arum qu ¡bus qu ¡bus

...

rum

h6nun hirum h6rum

"qu ae qu ae qu orum qu ibus qu ibus

VERBA [AIA_

lrifimtiws

pr<res amilre perf amivlisse jia ami'liirfum esse

audJlre audlvlisse

audi~iirfum ....

fUlliirfum

mone

-1"

legl' leg ite

audi audJlle

es osIle

mone o mones mo t mane mus mOlle tis mone n'

leg

audi ii 8udis audi I mus audi lis audi

s1um

[mperiilfWs

si"8 p/ür

ami

amll'e

~:.,

legl.... Il!g isse monu isse :=re mooit iirfum esse iectliirlum esse

....

[Mica""",

praesltts

si"8

[ amo

2 ami s 3 ama I piar J ami mus 2am1 tis 3ams nI imperfeaum si"8 [ ama ba m 2 ama bis 3ama I piar Jama bi mus 2 bi tis 3 ami ba nI

fiaürum

si"8

p/ür

1 ami bii 2 ama bis 3 ama bit 1 ama bimus 2 ami bilis 3 ami b Iml

perf,aum si"8 J amAvI 2amiv ¡5d il 3 plür [ irnus 2 istis 3am1v trunl p/iisquampeif,aum si"8 1 amiv era m 2amiv erls ral 3 p/ür 1 ama eti mus 2amiv erl lis 3amiv e ni fiaürum perfeaum si"8 1 erlo 2 amiv en s 3 eri t piar J am- en mus 2 eri tis en DI 3

Ieg .s leg il

leg imus Ieg itis

leg

lID'

mone ba m mon! bis bal mane bi mus mane bi tis mane ba ni

era m eri s era I erl mus erl lis nI audi m audi s audi el audi e mus

o is

bit bimus mone bilis mon b

audi tris audi e nI

1m'

monui monu ¡&ti monu il monu imus monu isUs monu trunl

es esll slumus esltis sllml

Il!g ¡ Il!g ¡sti Il!g i. Il!g imus Il!g ¡stis Il!g frunl

audi audIv iSl! audlv i' audlv irnus audiv ¡stis audiv rutll

monu era m monu erl s monu era I tnU$ monu tis monu monu era nI mon orlo monu eris monu eril monu eri mus mono eri tis monu en nt

fu erto fu ens fu eril en mus fu eri lis fu eri nI

309

plUr

pIiir

1eg m 1eg as

mane re m monl! res mone re I mone re mus mone re ti. mone re nI

ere m 1eg ere. leg ere I leg ere mus leg ere tis leg ere DI

audi re nI

"" sese ti. "" nI

monu en m monu eri. monu eril monu eri mus moou eri tis moou eri nI

Ieg eri m Ieg en Iq¡ en I le¡¡ eri mus le¡¡ eri tis le¡¡ eri nI

audJ eri m audJ eri. audJ eri t au eri mus aum en u. audiv eti nI

fu eri m fu en s eril eri mus fu en ti. fu en nI

monu isse m monu issC s monu isse I monu isse mus monu isse lis

le¡¡ isse m Iq¡ isse • Iq¡ isse I Iq¡ isse mus Iq¡ isse tis Iq¡ isse nI

audiv isse m a issé s a isse I audlv isse mus

audiv isse DI

fu isse m fu isse s fu isse 1 fu issl! mus fu isse ti. fu isse nI

monelns -eDlli. monillür\u. monirlum -ü

Ieglen. -eD~i. lectlürlus lectlum .¡¡

audilens -eDlli. audillürlu, auditlum -ü

m<>m\ñ

1eg1¡

audiJñ audJllum esse

monui Parti<:ipiwn pr<us amAln. -aDlli.

amAllürlu, fut Supina amallum -ü

les al

les ¡mus 1eg i lis l nI

•

audi m audi as audi I audi imus audi i tis audi nI re m

re. audi rel audi re mus audi re ti.

audiv issl! ti.

lB) Passfvum in}initfvw pr<us amAlñ perf amA~um esse amitumiñ fut

monit um esse monitumiñ

lectlum esse Jectum iñ

mone oc

les or les eri. les irur les ¡mur les ¡mini

audItum iñ

lndiailivus prrusé11s

sing

pIiir

1 amloc 2 amA ti. Jama rur 1 amii mur 2 ama mini Jama nlUf

impeifeaum sing la - ba r 2 amA hA ris

plür

310

3 ama hA lur 1 amA bii mur 2 amA bii mini JamA ba nrur

••im

mone m mone as mone 1 mone Amus mone a lis mone anl

moue ti. mone lUf

moue mur mon mini mone mur

1eg unrur leg eba r 1eg ebii n. 1eg ehA rur leg ehA mur leg ehA mini Iq¡ eb nlUf

audi or audJ ti. a rur a mur audi mini audi unlUf audi ebar audi ebA ris audi ehA rur audi ebii mur audi ebii mini audi eba nrur

•

iI SI mus SI

•i

lis

se m ""es se.

es sel es se mus

fullúrlus

fia;lrum

sin¡¡

2 pIijr

3 - itur 1 aml b imur

mane b <JI" moné eris

mone bitur

mone

¡mur ¡mini

2 ama bimini 3 ami IlIlOO

monebuntur

peifeaum sin¡¡ 1 amillus sum

monitlus sum

2 3 es ...

1 amil~ sumus 2 3 estis SUDl

pIijr

p/ilsquampeif«lU1II sin¡¡ 1 amlllus eram

2 3 eras eral pliir 1 amilli erámll5 2 3 eritis erant

es est monila sumus esOs sunt

monillus cram eris eral

monilli eramos erltis erant

minI legntur

aud.i a r audi l ris audi e 00 audi mur audi e minI audi otor

lectlus sum esest lea~ sumus esOs SUD'

audltlus sum es est auditli sumus cstis sunt

lealus eram erAtia eran.

audillus eram eris cnl audl* erimus eritis erant

l&tlus ero eris eri[ lea~ erimus eritis eron.

audillus ero eris eril auditli erimus eritis emOI

legr Ieg - lis

Iegtur Ieg e mur Ieg

erAs eral

lecrll erlmus

fia;lrum perf<aum

'illll 1 amillus ero 2 3 ens eril pIijr 1 amilli erimus 2 3 mtis erunt

monillus

er~

eñs eril

manilll erimus mtis erunt

Cmáünarws

praesins sing

lamer

2am- is

3 pIijr

ftur

1 am DUlr

2 am mini 3 am entur imperfeaum sin¡¡ 1 ami pliir

r 2 ami re ris 3 amar! tur 1 ama re mur 2 ama ti! minI 3 ami re ntur

perteaum sin¡¡ 1 amillus sim 2 3 sIe Sil pliir 1 amilll simll5 2 3 sItis sinl p/ilsquampeifeaum sin¡¡ 1 amallus essem 2 3 esses esset pIijr 1 amIt~ essemll5 2 3 essetis essmr

Participium amitlus GmDrdivum amalndlus

peif

mone r

mane i ris loo

legr l ris legoo

mur

mone - mini

Ieg imur Ieg i minI

ItIOIlc a nlUr

Ieg mur

monere r

monereris

Iegerer Ieg eri! ns

au a

r r re rís

rewr

leg er tur

Ieg ere mur

audi re mur

moDere mini

Ieg ere

~rentur

Ieg ere mur

audJ ré minI audI re ntur

monillus sirn sIs sil monitli simus sltis sinl

lectlus sim sis sil l&t~ s!mus sitis sinl

audillus sim

monitlus essem

l&tlus essem

audhlus essern

monitll esoemus

lectll essemus essetis essenl

audil~_1S

mon retur mon~remur

ases csset

essetis esstnt

monillus monelndlus

mini

esses esset

sis Sil audil~ simus

sitis sinl

esses esset

essetis essent

lealus audilendlus

311

KALENDARIVM ROMANVM lilnwirius A."mus December

Iünius Sepumber November

Februdrius

M6rtius Máius lúlius Oaóber

(dits XXXI)

(dies XXX)

(dies XXVlll)

(die. XXXI)

kalendae

kalendae a.d. IV nOn. a.d. 111 nro. pñdii! nl\n.

kakDd..

kaIendae a.d. VI nro. a.d. V niln. ..d. IV niln. a.d. tII nOn. pridif noo.

Apñ/is

1. 2. 3. 4.

nOOae

6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

13. 14. IS.

16. 17. 18. 19. 20.

21.

22.

24. 25.

26. 27. 28.

29.

30. 31.

Idas a.d. XIX b1. a.d. XVIII kal. ..d. xvn ka!. a d. XVI kal. ..d. xv kal. a.d. XIV kal. a.d. XIII kal. a.d. XII kal. a.d. XI kal. a.d. x kal. a.d. IX kal. a.d. VIII kal. a.d. VII kal. a.d. VI kal. a.d. V kal. a.d. IV kal.

a.d.

111

bl.

pridie ka!.

Febrnárias Sqxembrts lánuiriis

312

A.d: vm id. A.d. VD id. a.d. VI id. a.d. v id. a.d. IV id. a.d. IJI id. prldie id. IdO.

a.d.

XVIII

kaL

a.d. xvn kal. a.d. XVI kal. a.d. xv kal. ..d. XIV kal. a.d. XIII ka!. a.<I. XII kal. a.d. XI kal. ..d. x kal. a.d. IX kal. A.d. VIII ka!. a.d. VII ka!. a.d. VI kal. a.d. V kal. a.d. IV kal. A.d. ID kal. pñdii kal. Miiis Iüliil;

nlInae

idOs ..d. XVI kal. ..d. xv kal. ..d. XIV kal. a.d. XIII kal. a.d. XII kal. a.d. XI kal. ..d. X kal. a.d. IX kal. a.d.

VIII

kal.

a.d. VII kal. a.d. VI ka!. a.d. V kal. a.d. IV ka!. a.d. 111 ka!. pridit kal. Martiis

a.d. VIII id. ..d. VII id. a.d. VI id. a.d. V Id. a.d. IV Id. a.d. JD id. pridif Id.

IdOS a.d. XVII kal• ..d. XVI kal. a.d. xv kal . a.d. XIV kal. a.d. XIII kal. ..d. XII kal. a.d. XI kal. a.d. x kal. a.d. IX kal. a.d. VlII kal. a.d. VII kal. a.d. VI kal. a.d. V kal. ..d. IV kal. ..d. 111 kal. pridie kal. ApñIes

OetObrts

lüniis

Decembre.

Augustis Novembrts

INDEX VOCABVLORVM [N""";mwil.2.J... copUuJa._tmuis 1,2,3... _ A

16.34v.ab ab'iJ1rt>+ab/ 5.48; 6.10,34,62; U.I25; U.13,36,40; 16.51; 33.23 alHIOcere 31.164 ab-erráre 26.128 ab-esse i-fuisse 4.20 ab-icere 19.145 ab-IreS.IS ablllivus -i m5.126 abs 27.80 v. ab absens ..",tis 17.89 abs·tin&e19.87 ae U.59 v. 8lque ae-ddere 22.67 accendere 34.84,110 accidere 26.112; +dat26.I36 ac-eipere S.19.116; 19.80 oc-eubire 30.73 ac-eumbere 30.96 ac-eurrere -risse 9.75 accüsire 4.48; +,.,,29.137 accüsitiws -1 m 3.88

icer'"Cris -<Te 34.47 acerbus·a -um 30.131 acits -tlf33.15 IIclivus ·a·um 6.127; 35.69 acOtua -a -um 30.105 adp7j>+acc6.19; S.81; 13.36; 14.43; 16.7; 33.132 ad.<JerelS.l04 ad-esse af·fuisse 4.20; +dat 32.117 ad·hOc 14.34 ad-icore 29.5; 30.166 adieclivum 'i n U.I 58 ad-ire 7.62; 16.28; 29.5 ad·iungere 33.5 ad·iuYire 32.54 ad·mIriñ 28.179 admirltill-ónis /35.220 ad-minere 22.9 ad-oectere 35.157 ad-mre 28.25 adu1tscfns -entis f19.39 ad·vebere20.I22 ad-venire 7.30 adverbium ·in 1S.198; 35.103 ad"""um prp+acc 35.182,188

adverSUfl-a -um 32.57,99 adversus prp+acc 20.65; 32.23

aedificire 15. 12 aedificium -i n 25.29 seger -sra -grum 11.24,29 aegriitirell.48 aegr6rus -a·um 24.1 aequH7.147; IS.78;2O.27 aequinocrium -1 n 13. n aequus-a-um13.43,n;29.180 icr -eris m 10.10,53

aestiis -atisfU.80,81 aesUmare 29.6 aelis -ltisf33.23.26 affecrus -üs m35.216 aHerre at-ruJis.. a1-lltum 14.42; 23.140 af-ficere 29.45,46 affirmire 34.126 aser -gñ m27.5; 30.124 aseretgisseictwn 5.82;24. 19; 27.14;age-ileS.87 ,.99 asmen -inis d3.l0 agnus·1 m15.5

asricola -ae m 27.10 ain' 21.71 ii6 ais ailliunI21.6S; 24.61 ¡¡la ..efI0.12 albus·a -um 9.3 alere -uisse aItum 20.12,97 a1ii!nus·a ·um 20.14,122 a1i-quand6 32.131 ,157 a1i·quanrum 31.52 a1i-qui -qua -quod 24.59; 25. 17; 26.85; 31.17 a1i-quis -quid 21.65,91 ali-quot 32.19 a1iter 24.22 a1ius -a -ud S.5,33; aIil.•• aIii 10.33 alIicere -iO -<xisse -ecrum 29.94 alter -era -ftUIII14.II,78; 16. n,1l3j 19.5,8 alrum ·in 16.65 altua·a -um U.IOO,141; 16.44 amiins -antism 19.18 amire 5.21,23 amhullre 6.24 anúca ..ef6.78 amJcitia ·aef32.112 anúcus -i m6.43,44 amicUs -8 -uro 17.79 I·millere 19.24 amnis -is m 33.70

sipijicarul

amoenus -a -um 27.5 amor~rism 19.19 amphilheitrum·1 n32.214 an 14.13; 17.118; 29.67 ancilla -aef2.31 angusrus .. -um 21.16 anima -aefI0.52; 28.89 anim-ad-venere 0.131 animal-Iüs n 10.54 animus-Im28.9,144

annus-imll.l anrep7j>+acc6.32; U.44; 19. 38; 25.113; ado 16.148 anrel 22. 11 ante-hic 23.93 ante-quam 15.27 anliquus·a -um 2.81; U.19 lnuJus·lmS.7 anus·üsf34.I87 ~·uisse·num7.14

_ " ' u m 14.15; 30.152 apis -isflS.1I0 appirCre 29.111; -el 33.44 appelliire 16.3; 20.28

appeIIilivus -a·um 35.11 ap-pOnere 11.&9; JO. 100 ap-ponire JO. 133 ap-prebendere 28.50 ap-propinqulre 29.185 Aprilis ·is m U.3 apudp7j>+acc6.37; 11.32 aqua ·aef5.28 aquila -aefI0.9;33.9 am>ea •.. f34.I54 artre 27.9 aritor -oos m27.13 aritrum·1 n 27.12 arbitriñ 22.94 arboc -oris f9.21 are...... ·lvisse -[rum 11.43 arcus·üs m U.91 arduus .. ·um 33.51 argenreus .. ·um 30.90 argenlum·ln30.91 arma -<lrum n U.34 armareU.I76 armitus -8 -um 12.35 ars arti.f26.49,72 as assis m 17.97; 34.114 a-scendere -<lisseIO.94; 11.46 asinlnus ·a ·um 31.49 asinus-Im 10.1

313

A B

a-spergere -sisse -sum 30.110 a-spicere 8.15,39

at 15.25 ater -tra -trum 16.97 lllQuelac 11.41; U.59; 13.79; 18.143; 20.142; 32.211 Itrium -i n S.27 attenlus -a ~um 28.109 audicia -ae/32.13 audax -acis 26.22,54; 32.24 sume ausum esse 10.88; 31.169 audire 3.42; 6.83; 10.SO au-(erre abs-ndi.sse ab-litum 31.52 au-fugere31.51 augere -xisse --<:tum 19.% Augustus -i m 13.4 aureus -8 -um 22. 17; m22.1OB auríga -ae m34.40 auris -is/11.6 aurum·i n22.15 aUI 8.14,108; aut... sut 18.7 autem 6.42 BUtumnus -1m 13.81,85 auxilium -1 n 25.65;pI33.5 aviirus -a -um 31.22 a-venere 13.51; 29.163

avis -;s/10.9 avunculus -1m U.19

B bacutum -j n 4.62 bilÜle9.70 balneum -1 n30.1,3 barbarus·a -um U.61; m14.76 biisium -1 n 34.118 beatus-a-umI9.86 bellum -1 n U.76 bellus -s -um 34.58 bene 11.14; b. vdle 31.29 beneflcium -1 n 29.141 b<!stla -ae /10.1 beotiola -ae/lB.1I0 bibere -bisse 9.9 bini -se -a JO.74 bis 18.126 oonum-In30.52 boous -a -um 4.68; 11.14 bOs bovis nrI/21.31 bracchlum -1 n 11.1 brevi25.77 brevis -e U.SO; 13.28

314

cachinnus -im34.151 cadere cecidisse 10.103; Ui.l02 caecus -a -um28.31

caedere cecldisse caesum n.18 caedes-is/33.133 caehun -j"n9.25;pl28.171 calamus·1 m 18.161 calceus -1 m 14.85 calidus -a -um 13.87;/30.114 calor -<Iris m 27.122 campus-im'.1 candidus -a -um 21.4; 34.ISO

canere cecinisse 10.80j 14.19; 29.66;34.70 canis -Is nrI/9.2; 10.77 cantare 3.3; 34.163 canrus-üsm29.73 capere -io cepisse captum 10.2, 78; 26.6; 29.90,148; 32.13 capillus-im 11.6 capituhun -1 n 1.73 caput -itis n 11.5; 12.65

carcer -eris m 26.25 cardo -inis m22.2 calere +ab/20.6 carmen -inis n 29.90; 32.102 caro carnis/30. 104 carpere -psisse -plUm 5.57; 27.168 cirus -e -um 32.21,85

castra -orum n U.93 cisus -üs m26.126; 35.9,24 calen. -ae /22.11 canda -ae/10.15 causa -se/21.37; -8. +gen 26. 135;29.139 causiilis -e 35.162,170 caurus -a-um26.81 cavire cavisse22.60,6S; c. ne 27.173 cedere cessisse 22.73 celer -eris -ere 26.4 celsus -a ·um 29.93 cena -ae/30.9 c!n4re 30.40 cfns&e ~uissc censum 27.63 centesimus -a -um 17.31 centwn2.39

cera -ae/18.I08,I09 cerebrum -In 11.9 cernere 16.69; 32.114 certamen ·inis n 34.15 certiire 34.12 cerrH8.73

certli adv 24.59 certus -a -um 17.118,121; 25. 43; 32.114 cessire 28.7 cCteñ -ae -o 2.59; SI 13.51 celerum adv 24.76 cbarra -ae/18.161 cibus -im9.6; 30.9

cingere clnxisse cInctum 27.6 <ipete -io -cepisse -ceplUm < eapere circiP'l'+=27.51 cird!nsis -e 34.37; ni #34. 39 circiter 30.10

circumP'l'+= 6.14 circum-<lare 33.20 circum-silire 34.96 circus -i m34.36 cisPll'+=35.182,I88 citerior -ius 33.132 citriJ>IP+=33.87 civis -is nrI/25.67; 28.154 clamAre 8.36 clAmor -óris m 9.79 c1Ams -a -um 13.48; 29.93 c1assis -is/32.23 claudere -sisse -sum 7.1 S c!aOOus -a -um 28.32 clausus -a -um 14.17 cliivis -is/23.103

c\emens -entis 31.84 cocus -1 m30.67 coep- coept- v. incipere cOgere co-eg¡ss.·icIum 33.32 cOg;tiireI7.57 cognümen -inisn U.12 cognoscere -ovisse ~itum 21~2; 31.10; 32.219 cohoes -rtis/n.2 colere -uisse cultum 27.11 coUis ~is m 9.20

col-Ioqul 20.47; 33.149 co1loquium -j n 20.71 collum -1 n 8.22 colOnus 1m 27.70 color -6ris m 11.20 columna -ae/19.3

comes -itis m23.108 cornitAri 23.107 com-memoriire 33.22 commOnis-e 32.32; 35.10,17 cOmoedia -ae/34.45 comparAre 18.77; 35.35 comparatiO -llnis/35.30 comparitIvus·i m 12.202

e D com~plect¡ -exum 16.87 com-plúe -lvisse -ltum 30.147

com-pIOre. -o 25.35

com-putare 17.101 conañ 16.138 coodiciO -6nisf32.l46 c6n-ficere 26.7; 27.68; l3.54 con~fidere31.56 áín-filtñ -fessum 29.114

coniugitio ·<mis 135.232 coniúnctio -6nis 135.6,156 coniünctivus -i m 27.189 con-iungere 18.30

cOI1-itlnx -iugispm 19.7,9 coo.-scendere -disse 16.56 cOn-sequl26.5

coo.-sidere -sedisse 15.17 col1llilium -1 n 26.23; 29.14

oori-sistere -stitisse 8.12 con-soliri 16.90 eoo.sonans -antisf18.8,25 eonspectus -íis m 2S.108,13S eon-spicere 21.29 eonstins -anUs 28.99 con-SlUe -stitisse 8.56; 22.1 eOn-stituere -uisse -ütum 25.56; 32.152 cm-sflmere 26.11,29 con-temnere -tmIpsisse -remp-wm 32. 14,73 con-tinere23.18 cooOOu624.16 contriptp+= 12.72; 29.121 con-trabere 30.32,41

114; 31.72;+dat 21.119; 29.10 crescer. -e!visse 27.7,17; 32.20

delere "visse -e!lum 18.144 delicia< -arumf34.87,91 delphinus-I .. 29.62

cruciire 31.64

demere-mpsisse-mprum3S.73

crOdClis -<: 31.\24

de-monstriirc 17.138; 26.50

cruentos -a -um 24.66 cruor -oris ni 21.29 cros ·üris n 11.2 crux -ucisf31.66

demum30.21

cubare -uisse -ilUm 14.2 cul)iculum -1 .5.35

curma -oc f3O.67 eulter -tri ni 11.95 cumptp+abI5_9,13,58; 21.15; 25_111,143 cum +indI0.\5; 18.128; 19.74; 25.53;30.41: c. pñmum21.

28; +coni29.76,78jn.175 cOnae -arumf20.2 cúodUS -8 -umn.40jpln.l eupere Mio '¡visse 24.51,56

cupidilas -atisf25.122 cupidus -a -UID 15.46 cür3.26 cüra -oef27.97 calire 20.n; 29.184; 32.186; c. Ul/ne 27.102,139

currere cucurrisse 7.66 currus -ús m lS.7 cursus -üs m 32.220,222; 34.36 cOslOdire 22.6; 29.104

D daclylus -j .. 34.250

contririus -8 -um 16.49; 18.95

dale dedisse datum

con-tUrbiire 34.122 con-verur.8.82; 15.64; 19.49

7.46,63,118 dau"Vus -1 .. 7.110 deptp+abllI.53; 13.89; 19. lOS; 20.48; 21.95 des-acfI9.6 debere20.82; +dat23.16 debilis -<: 31.139 decem 4. 10 December -oos .. 13.6 dec.... 20.\58; 21.54 decies 18.118

con-vertere 24.2 conviva -ae mI/JO.73 convivium -1 n 30.70 con-vocare 33.109 copia -oc f27.38 copulare 33. lOó copu!.tlvus ·0 -um 35.162,164 coquere -xisse -etum 30.64 cor cordis n 11.19, 136; 19.19 coramptp+abI31.122 comü-üsn21.31

corpus -oris n 11.1 cor-rigere -rexisse -rktum 18. lOS cotidiH9.76 cris 20.128,130 crassus -<l-um 10.101,102

crMere ""'idisse -ditUID 21.98,

denarius-I .. 17.97 deni -<le -o 33.2 deDique 27.2 dens dentis m 9.73; 11.10 cIe-nuü24.4 deorsum 26.73 depOnens -entis 16.156 -dere -didisse -diwm <dar. df-ñdere 22.80; 25.15 de-se.Rd.re -disse 25.110

deserere -uisse -num 25.116; 31.125 desideriire 33.65,137

de-silire -uisse 29.88 dÑinere -siisse 15.65,66,158 de-sisrere -stitisse 32.203 de--sper¡¡r. 29.89,120 dMpicer. 26.90,106; 33.168 de-lerger.II.119 d~terrere 29.3 df-trabere 29.146 deus -1 m, pi deildiildi 10.28

d!-vorare 34.101 d.xter otra -lmm 14.79;f 16.51;30.98 diccre -xissc diewm 11.60,61; 13.58; 20.144; 26.\62 dietir.18.S0 diClum -1 n 28.54 dies-e!i m 13.8,35; 18.178,190;

f32.147 dif-ficilis -<: 17.69; 33.52 digilUS -i m 8.21 dignus -o-um 19.110 dnigens -entis 30.31 dlliger. -e!xisse -<!Clum 20.141

dimidius -8 -um 13.33,53 dI-mirtere 23.12 diphlhoogus -lf34.211>

decliniiti6 -átisf9.88

dirus -o -um 33.171 dis-eedere 4.73 discer. didicisse 17.1 diseipulus -j .. 15.6,8; 28.52

de-esse de-sum de-.fuisse

disiünctivus -a -um 35.162,166

18.94; +dat32.101 de-fenden: -disse -sum 12.107 dcin34.119 de-indo 14.46 delectare 5.60

dis-iungere 28.3 dis-suiidere·sisse 32.76 diO 30.13; comp diotius33.126 dives -iris 19.61

decimus -8 -um 13.5 declinare 9.90

dividere -visisse -visum 12. 68,

315

D E F lOS; n.1 dlvi.iae -irum{29.V docere 17.2 docrus -s -um 17.4 dolfr, 11.80; 34.135 doloHlris m 24.25; 29.51 domI 15.81; 18.151; 20. IV domIna -ae{2.31 dominus-im2.26; 9.5; 16.110) 130;3O.95;p/20.109 domus -Os{, ah/ -ó, pi aa:-os 19.42; domum adv 20.123; domO adv 20.137

d6nOr, 29.168 dOnee32.72 dOnum -1 n 19.67 dormlre 3.37 dorsum -i n 29.100 dubilir, 21.130,131; 29.116 dubius·a -um 34.135 do-cena -ae -8 13.10

f.35.1I6 enim 10.30 msis -is m 33.172

eoadv28.23 epigmmma -atis n34.157 epistola -oe{18.153 cques -itism 12.43 cquidem 30.51 cquitiilUS -Os m 12.113 equus -1 m 6.56 ergii¡np+a«19.94 ergO 10.121

e-ripere -io -uisse -reptum 29.45,122 errare9.SO

f-rubescere -buísse 34.201 e-rumpere 3).122 eros -im 18.35; 22.48

esse sum fuisse futnrum esse IforeU, 18,53; 4.32 fsse edO «lisse 9.9,11; 10.59

dücered(ixisscductum9.34;

et 1.2; 25.95; et.. _el 7.50

12.104;18.53;ammamd.10. 54; (uxOrem)d. 34.125,191 du1eis-e 30.131 dum 9.39,69; 10.48; 22.8 dum-modo 34. 17 dum18Xa.35.36 duo -ae -02.23,33,54 duo-dei:im 6.15 duo-declmus -8 -um 13.6

et-enim 33.163 etiam 5.30,70; 26.104; e. nune 19.86; e. a.quee. 33.118 etiam-nunc 32.207 ..-sI 24.38 f-voliire 26.41 ~-volvere -visse -lütum 28.58 ex/f ¡np+ahl 5.58; 14.11; 18. 113; 22.1,13; 33.43,158 ex-audire 18.92 excitire 14.35; 19.20 ex-eliimiire 15.23 ex-cOg'iare 26.35 ex-auciare 34.138 ex-currere -risse 33.115 excUsare 21.45 exemplum -1 n 1.90; 26.64¡ 31.129 exercitus -1ls m 12. n,80 ex-haUñre 30.145 exiguus·s -um 13.51; 17.148 ex-ire 7.83; 10.53 exiStimiire 27.62 exims -us m 25.70; 26.111 ex-6mire 30.64 ex-pliniire 35.105 <x-pletivus -a -um 35.162,168 eX-pOnere 29.101; 31.131 ex-pugnare 12.112 expus.átUl -óIlis{25.45 eX-spec<are 7.2 extendere -dísse 28.49 eXlrii¡np+aa:22.7; 28.129

duo-df.lñgin<an.28 duo-df-vlgintlI7.20 diirus -a -um 18.111 dux ducio m 12.81; 16.44

E e7.45v. ex

ea, eadem v. is, Idem fbrius -o ·um 31.193 «ee 2.81; 4.59 ed- v. fsse educare31.ISO e-dücere 32.64

,f-ficere 18.114; e. UI27.124 c:f-fugere 26.22,82 ef-fundere 33.78 ego mf mihilmi 3.20; 14.30; 15.21; 17.66; me-cum 14.87 e-gredi -gressum 16.39 fgregius -a -um 32.25,31 f-icere 28.5,73 e-Iidere -sisse -sum 34.242 e-ligere -Iegisse -Ifclum 30.58 emere emisse Emptum 8.14

316

faber -bñ m 22.20 ¡abola -ae{25.3; 34.44 f'iibuláñ 31.186 raeere -i/) tecisse faerum 10.17,

65,69,111; 11.27,66; f. ut 27.145,175 raeifs -éj{13.15 facilis -e 17.50; adv -e 23.53 fact- v. fieñ (facere) factum -1 n 23. 78 falliix -iicis 29.104 fallere felellisse f.lsum 21.115; 32.109 falsus -a -um 21.88; 31.200 falx-cis{27.18 mma-aef28.38 fames -is f3O.42 familia -a'{2.9,73 fliñ20.1 f8lfrl fassum 23.68,144 fatigiire 33.45 . flirum -1 n 34.70,180 fsvfre fllvisse 34.40,148 Februirius -i m 13.2 telici.iis -Alis{29.160 te1Ix -¡eis29.41,119 temina -ae{2.1 f&nininum -1 n2.96 fenestta -oe{5.26 fem-o'{10.7 fer<33.54 ferox -óCis 22.10 ferre lulisse,liilum 12.34,55; 21.17; 24.(37); 27.29 ferreos -a -um 22.14; 33.176 ferrum -1 n 18.113 fenilis -e 27.30 feros -a -um 10.2 fessus -a -um 6.61 -fK:ere -in -fecisse -fectum < facere lidere fisum esse 31.55 fides -e¡¡31.56; 32.112 fides -ium{29.66 fidicen -inis m 29.70 lidus -a -um 31.58 flerifactum esse 16.98,143; 18.25; 24.49 fJgere -xisse -xum 26.60 nÜ8-aef2.14 ruiola -ae{20.57 miolus -1 m 20.154 fllius-lm2.12 fiIum -1 n 25.72

F G H 1 finire 29.179 Bni. -is m 12.69; 13.38 flare 16.30 flectere -xisse -xum 32.60,220 fY!re -<!visse 24.36; 34.209 fllis -<Iris m 19.78 flüetus -üs m 16.33 fluere flilxisse 11.20 nümen -inis n 10.40 fluviu.-Im 1.18 foedu. -a -um 5.18 folium -1 n 10.70 f<ris 22. 115 fore33.185 v. esse forí. -isIU.I foris adv 22.56 lOrma-ae/l3.54; 16.157; 19. 137; 34.48 fOnnOsus -a -um 7.10 forsiran3S.119 fonasse 23.18 foneadv 25.5; 29.151 forti.-eU.119 fonuna -ae129.175 forum -i n 19.48 fossa -aeIU.loo frangere -egisse -ictum 24.21,33 friler -tris m 12.1

fremere -uisse 22.58 frequens -enti.18.14,155 fretum -i n 28.2 flig&e 14.68 frigidus -a -um 13.88

fñgus -()ris n 27.123 Cron. -onti./II.8 frü8es -um/27.29 frul3O.23,59

frD.mentum -1 n 27.7 früsuii 29.30 fuga-ae/26.IO fugere -íO filgisse 12.116 fugilIvu. -a -um 31.68 fulgur -uri. n 16.109 fundere fUdisse füsum 30.114 fundilU.31.184 fundus -i m29.2 für -i. m 29.132 fünum -In 29.136 furilrum -I n 20.172 futfJrus -a -um ZO.49; v. esse

G gallu. -I m 14.19 gaudere gavisum esse 11.114

gaudium-in33.59 geminus -a -um 34.51 gemrna -ae18.1 gem.mitus -8 -um 8.5S gena-ae/ll.8 genetivus -im 2.109 gens genti./32.31 genü-usn21.18 genus -eris n 30.89; 31.101; 35. 13,65; g. horninum33.ln gercre gessisse gestum 14.76, 83; 21.33; 34.48,78 gerundium -1 n 26. ISO geruudivum -I n 31.208 glacies -Ci/13.96 gladiitOl' -oris m34.25 gladiAtOrius -a -um 34.27 gladius -i m 12.33 glOm -ae 125.51 glOriOsu. -a -um 30.94;33.152 gracilis -e 19.138 gradus -ü. m 20.33; 35.30

Graecus-a -um 1.39,68; 2.48 grammatica -ae/l.84 grammaticu. -a -um 35.0 gritia-aef32.87,I22;-I32.9O, 19O;-lsagere32.123; -amhabérelreferre32.122 grilU' -a -um 32.33, 120 gravidu. -a -um 27. lOS gravis -e 12.52; 24.38 gremium-in34.72 grex -egi. m 27.134 gubemare 16.42 gubernlitor -<Iris m 16.43 gu...... 30.I07

H habére4.4; 5.3,6; 11.1,14; 13. 8; 19.33; sé h. 14.26; habM 28.80 habiláre 5.1 ha... -ae112.40 haud26.28 hauñre -sisse -stum 16.118 hendeca-syllabu.-a -um34.279 herba -ae/9.8; 18.164 herl23.IOS heu29.21 heu.U.27

hine23.11 ho-diél4.26 holus n 30.101 hornO -inis m 10.5 hOra -ae/13.4O; U.SO horrendus -a -um 33.172 horr!re 11.98,101,129 horl.liri 33.16,167 honus -Im 5.1 hospes -itism 30.4,5 hostis -í. m 12.76 hOC 25.74,110; 27.4

-en.

b1imanus -8 -um 11.1 huml adv 21.20 humili. -e 25.15 humus -1/21.20

1 iacere -io i&isse iactum 12.108 íad!re 9.35; 11.33 iacl.lire 16.116 iaetüra -ae 129.33,162 iam 3.9; 15.31; 24.52 iambu. -¡ m34.249 iinitor -oos m 22.6 iAnua -ae/IS.27 1Inuarius -i m 13.2 ibi 2S.53 -icere (-iicere) -iO -iécisse

-iectum < iacere id v. is Idero eadero ídem 18.21,22,32,160 íd-eó 31.110

idoneus·a -um 33.13 idü. -uum/l3.62 iecur -oris n 11.21 igirur 13.23 ignlru.-a-um29.65 igni. -ís m 26.59 ignlirlre 24.50,94 ignOscere -ovisse 31.90 ignOlus -a -um 29.68 ille -a -ud 8.41,70,79 illic7.3,6 illinc 23.4 illüe 25.40,110; 27.4 illüstrlre 13.49 imlgO -!ni. IU.65

imber -bris m13.89,90

hexameter -m m 34.256

imitiñ 26.40

hie haee hoc 7.43,85,90 Iüe 3.40; 5.85 hieioe 22.88 v. hie hiem. -00'/13.80,82

immfi7.21,27 im-monalis-e28.44 im-pir -aris 24.8

im-mar.ürus -A -um 21.168

317

1 K L im-patiens -entis.31.34 im-pendere28.131 imperare 4.110; +<!at 12.82; 16.40 imperitivus -j m 4.111 imperAtor -()ris m 33.19 imperfectum-In 21.157 imperium -i n 1.55; 10.29 impetus -Qs m U.114 imapiger -gra -grum 18.156 im-pl&e -fvisse -cmm 16.34 im-plicarc -uisse -irom 34.29 impluvium -i n 5.27 im-p6nere 9.84 im-primere-pressisse-pressum 18.192 im-probus -a -um 3.33 imus -3 -um 30.70 inprp+abJ 1.1 ,72,108; 4.3, 60,62; 12.106; 27.43; 34.168; +acc 7.14,17; 12.104,108, 113; 29.120; 34.158 in-cenus -8 -uro 17.119; 20.68

in-cipere -jO coepisse coepr.um 13.86,93; 25.62 in-elüdere -sisse -sum 23.102 ineola -00 mlf32.10 in-eolere 12.62 . ineolumis -<O 33.141 inconditus -8 -UDl 35.217 inde29.75 in-declinibilis -c U.I66 indicitivus -j m4.111; 27.188

in-dignus -3 -um 21.53 in-doctus -a -um 17.4 induere -uisse -iitum 14.74; -útus30.15 industrius -a -um 17.9 in-ermis -e U.64in-esse 7.39,4. in--exspealtus -8 -um 30.6

inBns -antismlf20.1,18 in-telix -itis 31.43 inferior -ius 1S.75 loferus -<1 -um 16.4; m pI 28.78 nuestUS -& -UDl n.1

in-fidus -<I-um 3\.56 infimus -3 -um 26. n infinilivus -1 m 10.137 in-fieaere 35.56 in-fiuere 16.15 infra/1l11+= n.8; 16.3 ingenium -i n 34.54 ¡ngens -entis 26.62 in-humanus -a -um 1.7.180

318

in-imicus -i m 6.44,45

in-imicus -8 -um 17.80 initium -i n 13.38; -ó 19.79 iniüria -aef3I.98 in-iustus -8 -um JI.97 inopia -<lef32.19 inqui. -iun. 14.40; -am 34.152 in-scn-oere 23.64lnscñpliiHinis 131.(204) in-slruere -Uxisse -üctum 33.14 insuümentum -i n 1.7.13 InsuIa -oofl.27 in.cger 1llB -grum 23.20 inlel1egere ~xisse -cetum 18. 46;20.51 inlcr prp+au6.3; 9.54; 16.55; 21.112; i. se 22.14; 30.152 inler-dum 34.233 mler-do 32.60 inler-.oss< 16.1; 22.46; 34.14 inter-ficere 25.10

inler-ieaio -ónisf3S.6,215 inlerim 21.63 internus -a -um 32.43

in.er-pelliire 17.22 inler-rogire 3.24,26 intrippp+acc22.9; 27.94 intriire6.76,87; 10.52; n.57 in-'utri 16.79 inlus 24.39 in-validus -a -um 31.131 in-vehere rJ.39 in-venire 26.20 in-videre 29.80,181 invidia -<l<f29.163 in-voeire 16.105 iocOsus -a -uro 34.142 ipse -a -um 955; 10.20; 18.38; 20.31; 28.101; 34.94 ira-oof35.191 irilUS -a ·um 3.6 ire ro üsse 6.20; 16.72; 22.50 is ea id 4. n; 5.7,33; 8.138 ¡sle -8 -ud 22.86,103 i.aI8.43; 19.97; 27.128 ita-que 6.41 i.cm 13.31,n;16.47 ¡Ier ilineris 30.25; 33.10 ilerum 16.142; i. ique 24.1 iubere iussisse iussum 11.45 iiicundus -8 -um 30.37 Iclius -1m 13.4 iungereiünxisse iünct.um 18. 26 lonius -i m 13.4 ¡Os iuris n 31.~04; 35.198; ¡Ore

32.46 iúsIUS -a -urn 31.97,119 iuvare iuvisse iütum 26.27,32; 34.37 iuvenis -is m31.71 iCxtl/1l11+.'" 24.13

K ka1endae -iirumf1357 kalendirium -i n 13.(0) L Iibiliipsum 16.85,139 labor -óris m1:1.62 labOrar. 27.61; 1. ul27.112 Iabrum -1 n n.lo Iabyrinlhus -1 m 25.27 Iac Iaelis n 20.9 lacenus ·i m26.60 Iacrima -oof7.7 lacrimire 7.6 laeus -Os m IJ.96

laedere -sisse -sum 34.13 IaelJiñ 16.73 Iaetitia -<l<f29.45 laetus ·8 -um J.3 Iaevus -a -um 24.6 liina -00/27.34 Iargiñ 17.133 largus -a -um 17.132 181- v. ferre Ial~re 31.67 Latinus -a -um 1.69; 18.100 1••rare9.42 lalus -eris n24.3; J3.122 Hitus -<I-um 12.104 laudiire 17.42; 19.23 Iaus laudisf23.48 Iaváre Ulvisse Iaulum 14.45; Iavalum ¡re 22.52 Iecllca -00/6.21 lectulus -1 m 15.116 leclus -1 m 10.125; 30.69 IEgalUs -i m 33.148 Iegere Jtsisse leClum 18.37 IcgiiHinisf33.1 legiOnarius -a -um D.7,139 leó -ónis m 10.1 levare 26.69

levis -<O 12.56; 33.138 I~x Iq¡isf3\.I05 libellus -1 m 28.47 libenler 34.82 liber -bñ m 2.81 liber -era -erum 26.38,82

L M N liberare 30.118; 32.6 Iibére 34.35 IiberHlrum m 2.21 liberlis -Atis/26.89 hñeninus·lm 30.117 licere 15.116; +dat 16.83 ligneus -a -um 22.20 lignum -i n 22.18 illium -1 n 5.13 limen -ini, n 22.2 linea -ae/8.8; 18.53 iingua-ae/II.IO; 18.4 linera -ae/I.66;pI23.15; 33.29 Utus -<iris n :15.101 locativos -1 m 6.120 locus -1 m 16.15,159; 20. 13;pl loes -órum n 27.30 kJngBI.ll7; 33.66 longos -a -um 6.10; 13.9,25; 17.29; nAvi, -a 32.198 loqui locütum 16.96 lücere 1úxisse9.29 lucerna -ae/34.84 lucrum -1 n29.15 Iuctañ 35.81 lüdere -sisse 10.75; 33.26 lüdus -1 m 15.2; 34.15; pI 34.35 lügere lüxisse 34.42 Iüna -ae/13.46 lupus -1 m9.22 Iilx IIicis/I3.47; 33.114; 34.116 M maerero 25.112 maesrus -a -um 29.19 magis 20.60; 35.209 rnagister -tri m 1S.4 magnificus -a -uro 19.52,n magnus -a -uro 1.22,65 máior -jos comp 19.36,57 Miios -1 m 13.3 male 11.15; 34.100,103 maleficium -1 n 29.113 miI1e maIuisse 28.151,156 malum -In 15.93; 16.101; 30.47 milum-In7.41 malos-o -um6.39; 11.14 mamma -oe/3.19; 20.29 maneindldn 13.36;adt/ 14.55 ma~re minsisse 20.66 manus -Ü5/1I.3 more -ís n 10.35

margarita -ae/8.1

marítimos -a -wn 16.13 mañtus -i m 19.2 MArtius -i m 13.3 mascuUnum -i n Z.95 miter -tris/2.to,I); 12.2; rn. familia,19.17 miteria -ae/18.109 _a-ae/19.18 mAloros -o -um 27.17 miximt! 26.126,134 mAximus -a -umsup 19.36 me mkum v. ego

mediC118 -1 m11.26 medius -a -um 8.120; 13.41; 16.42; n 30.70 mel meUis n 30.132 melior -juscomp 19.25 melUlus -a -um34.93 membrum-In 11.1 meminisse 32.107,126 memoriire 28.55 memoria -ae/31.19; post huminum-am3l.1I4 mendum -In 18.102 mens menti,/34.110 mensa -ae/ 4.60; 8.89; 29.169; m. secunda 30.102 mensis -is m 13.1 mentiO -ónis/35.210 menliñ21.88 mereator -óris m10.28 mereatOrius -o -um 32.44 merces -edis/18.182; 27.72 merere 23.45,49; stipendia m. 33.35 mergere --sisse ~m 14.50; pass 16.35 merldi<s-eim 13.42; 16.48 merus -a -umJO.IIS; n30.117 merx -rcis/16.23 metere27.8 metuere -uisse 12.83 metus -üs m 12.120 meus -a -um 2.66, 'VOC mJ 19.94mihiImi dat v. ego rrüles -jtism 12.31 rrülia -mm n pll2.97 v. rrülle militire U.90 rrülitiris ~ 33.23 mille 1.73; pl rrülia 12.97 minañ 32.172 minimUO.81;.31.27 minimus -a-umsupI9.37 minister -m m 30.67

minor-1I8 comp 19.36,56 minuere -uisse -utum 19.91 minusadt/ 19.133; 20.26 minll8 -Oris n 19.149 miribilis ~ 25.35 mirAñ24.7,16 mirus-a -um 29.18,98 miscere -uisse mixtum JO.115, 132 misellus -8 -uro 34.7 miser -era ~rum 19.69; 29.27 minere mIsisse missum 19.79; 27.170; 33.17; 34.8 modo 11.37,55; 27.ln;m.... m.34.38 modos -1 m9.90; 14.37; 29. 120; 35.61; niill6 -O 21.56 moenia -ium n 25.11 molestu' -a -um 30.37 moIlire 26.60 molli, ~ 18.109 monere 22.61; 23.30,42; m. ut 27.147 monsmontism9.19 monmare8.43 m1inslrum -1 n :15.18 mora -ae/25.82 mordére momordisse morsum 22.58 moñmortuum28.45 mors -nis/25.41 mortilis ~ 28.45 mortuus -a -um 10.49; v. moñ lIlÓ6 mOris m31.135 movere movisse motum.I0.14; 27.109; 34.155 mox20.35 mulier ~ris/20.13 multl-ae -a 1.44 multitiído -inis/26.91 multo +comp 16.72 multum 14.100; 28.6 mundll8 -1 m28.82 mundos -a -um 21.4 miinire 33.21 münus ~ n 31.32 ffiÜru, -1m 6. 14; 25.30 Müsa-ae/35.17 mü!ire 21.57,112; 23.35,117 mütu8 -a-um28.31 mütuus -a -um )2.145,146 N nam6.37 -nam23.6

319

NOP narnque 31.135 nirrAre 21.56; 23.70 nimtio -onis.fZ5.I19 nisd nitum :I8.ZZ,45; 31.177 nisus -1m 5.18 natire 10.11 nilÜn _/16.46 nilUS -a -um 18.12; 31.24; v. nisd nauta -ae 1016.28 nivicula'le /:18. 94 nivigire 16.9,27 nivigitiO-&úsfZ9.48 nivis -is/i6.9 -ne 1.11 lit 21.139; 29.73; 32.162,179, 212; nL. quidemZ7.55 nec 11.54 v. ne-que necire 15.50 necessirius .. -um 20.5 oec........ iO.58 negIre 23.66,139; 31.199 ne¡¡legéns -entis 21.144 ne¡¡legere ~sse-tctum 21.101,104 negOtium -1.27.11,66 olmO -ínem -inl10.44; 20.60;

23.28; :18.126 néquam adi indiclZ7.151; sup nequissimus -a -um 29.133 ne-que/nec3.42;S.41; 1I.54;n. .•. n. 7.57; n. eninilO. 110; n. vfrO 16.138 ne-scire 17.4; 18.37,87 neu 31.77 v. nf-ve neule!' -tra -UWD 14.9 neutrum -in 2.97

nf·ve/neu 27.140;31.77 nex necis/15.88 nidus -11010.69 niger·sra -srum 9.2 nihilfnlll4.IOl; 34.174 nimisS.98 nimium31.178 nimius -s -um 31.82 nisi 15.93; 16.46; 33.82,164 niveus -a -um 34.188 nix nivis/13.89,91 llÓbiJis ~ 29.66 IlÓbIs nObis<um v. nOS nocire +d<u 21. 123; 32.72 nOli -Ite 20.69,160 n6lle nOluisse 20.17,141 nOmen -inis. 12.3; 13.2; 35.S norninire 13.17

320

n6minitIvus -j '" 3.88 nOn 1.5 nonae -irumlpl13.69 nonlglsimus -o ·um 31.175 nOni¡¡imi S.93 nOn-dum 15.13 nOn;¡entl-ae -017.33 nOn-ne7.26 nOn-nüln -le .. 29.9 nOn-numquam 29.121 oonus -8 -UID 13.5

nos nObis 15.55,119; 20.136;

21.91; 34.166;_um 19.40 nOScere IlÓVÍliSe 24.50,58,60,94 noster-tra -lrum 11.131; 34. 152,163 nosmungen29.38,39 no<a ... /34.230 nOtus .. -um 29.64 IlOV<Ill 4.10 November -bris m 13.5 n6visse 14.60,94 Y. n66cere novus -a -um 2.81,90; 13.52, 59; 29.98; sup 16.64 nox noctis113.37 nübere -psisse -ptWll34.IU núbes -is/9.25

nübilus -a -um 32.56,105 nudos -a -um 14.69 núgae -irum/31.198 nüllus -a -um4.45,64 num 1.49;29.106 numerare 4.9; 31.104 numerus -j m 1.63; 2.43; 35.19 nurnmus -i m4.6; 8.59 numquam 17.63 nune 13.22 nCintiire 30.29,86

núntius-lmIO.30; 31.33 niiper 22.101 nütñx -IcisIZO.14 nux nucis/3G.102 O

03.32 ob prp+acc 23.36 obIMsci -nrum 15.118,137 olH>edire :18.16 obscúrus .. -urn 13.51 occidéns -entis m 16.46 occidere -<lisse 16.47 occidere -disse·sum 25.67 ocxultire 10.89; 19.66 oc-currere -risse 20.104

oceanus -1m 1.53 oceOus -1m 34.105 octivus -a -um 13.4 octlngentl-Ie -a 17.33

octO 4. 10 Oct6ber -bris m 13.5 octOginliB.65 ocu1us -1m 7.6 Odisse 31.94 odium -i. 34.136 oC-ferre ob-tulisse ob-Iatum 32.92 officium -1 n 20.84 OIim15.25 omnis -e 14.115; 23.58; 26.55; pilo 19.22, • 21.95 opera -le/34.8,104 operIre -uisse -num 13.91 opi!s -um/34.208 op<J<t<re 17.111,115 oppeñri -rtum 16.29 oppidum-I.I.33 op-pugnare U.78,107 optire 31.22 optAtlvus .. -um 35.62 oplimus-a -um sup 19.'1f) opus -cm n 26.S4; 27.59 opus esse 19.149; +ab131.78 óra -ae116.19,21 Orire27.92 OritiO -onis/3S.2 «bis -is m26.37 ,128; o. lClI'irumU.103 Ordinire 35.157 OrdO ·inis m33.11 oricos -entis m 16.45; 28.24 orirlottum 16.45,97 OrnAmenlum-inS.7

Omllre 8.23; 25.57 os ossis • 24.33 ósOris. 11.6; 16.14; 17.37 OScitire34.165 ós<uliñ 19.89 osculum -l. 7.62 ostendere -disse S.47 Ostiitius ·101 7.33 Ostiurn -In 5.15; IlU3 ótiósus -o -um 33.168,169 Otium -l. 27.66 ovis-is/9.3 Ovum -i. 10.71

P plbulwn -i. 21.33

paeneU.29

p paen-IDsulo -ae f26.98 plgino ·aefU5

pollere 13.36 pallidus -o -um 13.35 pallium -1 o 2Z.73 palmo -ae f34.33 palpitiJe 11.98 pinis -is m 9.11 papyrus-IfI8.163 ¡>Ir poris 14.7 parireJ4.67 paritus -. -um 15.69,94 _ pepercisse19.83,84 parenles -um m 14.89 parere -io peperisse 10.71,n ¡>Irfre4.1I0; +dalU.76 parriclda -Be m31.110 pon¡ -nisfU.64; 16.45,92 participium -lo 14.148; 35.128 partiñ 17.144 parum 17.40; 19.103 parvulus -. -um 20.1 parvus -8 ~um 1.23,64; 2.6 piseere pavisse pistum 17.32; 34.67 _ oflis m34.86 passivus -. -um 6.128; 35.72 passus -Os m U.93 pislor -ilris m 9.1 pater -tris m 2.9,10; 12.2; p. familias 19.38 potfre 25.32; 26.36 pari passum 14.37 polieos -entis 27.91 potienlia -ae f27 .91 potria-aefU.70 pouci -.e -01.47 poulisper 30.49 poulo adv 16.91,123,148 poulum 16.8,108 pouper ..,ris 19.62 pIx pacísf33.147 peclus -oris o 11.18; 20.9 pecOlium -1028.160 pedinio -aef4.3 pediniósus -a -um 8.20 pecus -ocis o 17.33 ped<s -itis m U.42 peior -íus comp 19.13 pelIere pepulisse pulswn2Z.85 penna -aef26.59 p&lsum -101.107 pentamelef -ui m 34.268 perl"l'+aa6.76; UIJ; 9.59; 21.0; 14.18; 27.108; 31.10;

33.95,159; p. sf 18.13; 25.71 per-eurrere -risse 32.44 per-eutere-iO-eussisse""CUssum

14.15;33.157 per-dere 13.73,131,147; 34.76 perfectum -i 021.158 per-ferre 30.50 per-ficere 26.57 pergere perrexisse 20.71 peñcuIósus -a -um 28.141 peñcu1um -1028.129 per-ire 28.122; 19.1,16 peristylum -In 5.30 per-minere 19.85 per-movere 19.86 perperuus -a-um34.109 per-sequI 26.2 pen;tioa-aef3.2; 15.134 per-1IUidere 28.110,164 per-Ierritus -a -wn 10. lOS per-rurbire 19.57 per-v_ 28.137 pes pedis m 10.12; U.47; 34.248 pessimus -o -wn sup 19.15 p<rasus -1m 10.27 petere -ivísse -hum 9.32,74, 79; n.74; 34.130 phantasma -atis n 28.97 piger -sra -grum 17.7 pila -"fl0.74 ptlum -1 o U.33 pipiAre 34.97 plrila-aemn.141 pirum -i n 7.S2 pisc3lOr -oris m 29.166 piscis -is m10.9 placere +d",30.I04 planl! 23.59,136; 31.62 plAnus -o -um 13.53 plaudere -sisse 34.34,217 pltnus -. -um 7.38,43; 13.55 pltñ-que p1ecae- pleca- 33.113 pltrumqueadv34.32 p1Orire3.9 p1iirilis -is '" 1.88; 5.143 p1iires-ocomp 19.52; n 20.99 p1üriml-ae -a sup 19.54 p1üs-üris n 19.147; 19.27; adv 34.92 pIOsquamperfcctum -i n 14.125 póculum -1 n 11.36 poena -aef31.100 puCla-Bem n.I03 poeticus -a -um 34.59

pollicm 25.80 pllnere posuísse positum 4.60; 21.61; 19.17; 33.20,146 popu1us -1 m 32.2Z porcus -1m 21.49 pona -aef6.15 portjre6.22; 10.30 portus -Os In 16.13 poseere poposcisse 14.70 posiavus -i m 35.33 posse poruisse 10.21; 11.135 possidfre ~ 19.60 postl"l'+aa6.32; 13.44; """ 16.91 pO.HI2Z.41 posterior -íus 15.62,99 posterus -a -um33.46 post-hA< 13.84 posr-quam 21.79 postrfrnli """ 17.12 postrbnus -a -um 13.6 postUlare 20.7,138; 27.94,98 pótiJe30.1I7 polestls -Atis f28.79; 31.30; 35.159 p6<iO -Misf31.1 potius 28.128 prae /'7l>+abl27.14,63,83 praecipuf 33.42 praedium -i n 27.50 praedO -ónis m 28.132 prae..... 30.33,81 peae-ferre 32.83 praemium -1 n 31. n prae-nOmen -irus n 12.11 prae-pónere 32.25; 35.178 praeposilÍO -ónisf6.106 praesens -cntis 19.157; 31.5 peae-slAre 33.81 praeter jnp+acc 14.78; 19.9; ~1.5S; 33.68 peaeler-ei 16.62 praeterirus -a -um 19.159 prAvus -.-um 17.40;-017.41 preciñ19.54 preces -umfp/27.109 prehender< -di... -ensum 22.74,95 premere pressisse pressum 18.108;32.110 pretiósus -o -um 19.10 pretium -1 o 8.61; 2Z.16; 32.9 pridem 30.78 pñ-dif 33.46 primó adv 14.100

321

P Q R primum """ 14.46

pñmus .. -um 1.67 princeps -ipis"m %8.64,81 principium -;.34.60 prior -ius 15.97; U.83 prius """ U.42 prius-quam 31.64 pñvilus .. -um 33.40 prO prp+abI"EI.71,72; 31.93, 121; 33.35 probus ... -um 3.32: 8.106 pro--cedere 22.76 procuI6.1O: 9.55,86 prikUrren: -risse 33.16 prod-esse pro-l"uisse 27.122 proelium -;.33.15 profectO 20.59 prHerre30.142: 33.175 proliciBci -fectum 16.57 prO-sredi~33.11 pro-hi~"EI.169,175

prO-icere "EI.92 prOmere -mpsisse-mpmm

17.97 prCmissum -l. 23.95 pr6-minere 23.87: "EI.1I9 p_en -inis. 8.135: 35.39 prope prp+= 6.8: """ 9.78; U.102: comp propiusU.67 properire 33.56,90 propinquus -. -um 26.114 proprius -a -um. 35.9,11 proprer prp+= 16.118,126 propter-d35.175 pro-siBre -uisse 34.210 prO-spicere 25.103 prOtinus 29.30 prOvincia -ae [1.57 proxirnus-. -um sup 32.26 prüc!eos -entis 17.9 pOb!icus"'um 33.40 pudfre23.79: +,en23.82 pudor -&is m 23.82 pueü....[2.3;34.I95 puer ~ m 2.2; 12.98; 30.86 pugna -aefZl.53 pugnare U.37 pugnus-lm U.39 pulcher -<:hn -<:hrum 5.15,17 pukhtitOdo -inis[19.22 pullus -. mIO.72 pulmll-<inis m 10.52 pulsire 3.8: 6.86 pQnlre 15.7 puppis -is/16.41

322

plirus ... -um 14.52

pudre 11.108,134,139

Q quaclri¡mmus .. -um 28.43 q1lllC1ñgin1117.25 quadringenli ...... 17.32 quaeren -sivisse -situm 9.60; 25.55; 31.16; 33.37: 34.211 quilis -e 18.65 quil.lil1s -itis[35.36 quam 6.\1: 7.94; +sup"El.I77 quam-diü 33.87 quam-ob-rem 31.37 quarnquam 17.81 quando 13.107; 35.171,203 quantitls -ilis[35.36 quanrum 31.53,81 quanrus ... -um 8.72,75; 19.121 qui-proprer 35. 174 qUi-rel7.135 quirtus -e -um 8.124; 13.3; -. pars 13.34 quasi 29.104 quater 18.123 quatere -ro 26.116 quatemI -ae .. 33.3,91 quanuor4.9 quanuor-decim 17.19 -que 2.9: 3.53 querl questum 29.21 qui quae quod 3.63,70-75: 4.75: 8.3; 15.58 quiquaequod (...?)8.26,30 quia3.27 quid 1.50; 2.76 v. quis quid """ 15.77 qui-dam quae-quod- "EI.76; 31.21,28 quidem26.43,65; nf...q. "EI.55 quid-nam 23.6 quidnI 35.116 quid-quam"EI.106 quid-quid 31.29 quifscere -cvisse "El. 1,64 qwerus -. -um 11.58; 14.1 quin U.29; 26.39 quin-<iecim 17.20 QUÜl1¡entl-ae -.17.33 quini ... -. 33.3 quinquigin1117.25 quinque 4.10 qulnquies 18.124 QuIntllis -ism 13.128

qulntus -a -um 13.3

quis quaequid 1.50; 2.15.16 quis quid (sVn~ q.) U.7, 28,105; 31.135 quis-nam 23.6 quis-quam quid- 26.26; "El .106 quis-que qu&e- quod- 17.12, 13,23; 18.20,43: 31.172 quis-quis 31.176: 34.211 quli """ 6.35; 16.47

qu(H;um 33.154 v. qui, quis quod (- quia) 10.24 quod. 4.75 v. qui quü-modo 14.25,35 quoni.m 26.14 quoque 1.3 qua< 2.37,38: 26.91: 31.69 qUOl-anrüs25.37 QU<IIi& 18.122

R rimus·i 1ft 10.69 rapere -ro -uisse -prum "El.96, 132;%8.133 rapidus -. -um 29.72,192 riro"""lt.63: -ius 20.74 rtrus .. -um 18.13;%8.137 ratiO -mis[34.55 ra!ioDalis -e 35.162,173 ratis-is[33.106 r~ere U.76; 23.\1 re-<:ipere 30.6 recitire 15.97,99 re-<:ognOscete 29.171 réctéI7.4O; 30.140 v. réctUs rectus ... -um 17.39: 18.53: -i vil 26.88: re-cumbere 24.8 red-dere 15.88; 34.55 red-imere -émisse-émptum 32.96 red-Jre 15.67; 16.58: 25.129

"""-é

~29.75

re-fCTTC reuulisse re·litum 33.57; ¡rIriam r. 32.123 resere rexisse reetum 25.6,44 regiO -mis["El .25 rOgnlre 28.88 rquIa ...[14.109

re-linquere -liquisse -lietum 9.40,48 reliqws .. -um 26.15,18,28 re-man!re 29.8 remigare 32.54 re-minlscI32.102,156 re-millere 19.81

R S re-mov!... 12.85 rnnus -1 m Z9.193 repente Z9.99 repeñre repperisse repenum 9.63; 18.11 re-péinere 17.IZ9 ...·prehende... 17.62 re-pugnire 32.66 re-quifscere 30.22 re-quirere 34.137 rcsreifI4.III,I22; 17.3 re-sistere -stili.sse 22.62; 31. n re-spond!re -disse 3.25; 17.107 resp6nsum -l. 17.39 r~e -i& 11 34.26 re-tinCre 12.59; 34.73 re-trahere 31.78 re-venIre 11.47 re-venl-tisse-swn20.I23;30.1 re-vocire 26.142; JI.43 cex regis m lS.44 ñdere ~isse ~sum 3.10; 5.70 ñdiculus '11 ~um 33.77 ri8are 27.41 ñpo .... f33.128 ñsus-Usm34.141

ñvus-im9.8 rogare 28.57 rogitan: 12.40 Rominus -8·um 1.41; 1.1; 6.15

rosa .... f5.13

ruber-bra -brwn 11.12,20 rub!re23.81 rudis -e 27.26 rümor -onsm 31.12 rumper< rüpisse ruptum 12.72; 24.12 rüñ lo< 27.66 v. rus rür5us4.12 rus rüris. 27.65 ~cus -a -uro 27.99; JI. 191

saccu1us -1 m 4.3 saccus -j m 6.25 sacerdOs -OOs m/f35.18 saeculwn -1.13.8 saepe 17.72; -issim!24.93 saevus -8 -um 25.39 sagirul -aef12.91 sil salís m 30.109; 34.151 salire -uisse 22.72 saliis -ütis fZ9.119; -ero dIcere 23.23

salü!ire 4.33 saJvare 28.112

servlre 28.152,158; 35.209

salvt~e4.34; 7.31 salvere ¡ub!re 30.16 salvus -1 -wn 28.104,146 sanare 11.27 ll4n! 30.107 sanguis -inism 11.19 sanus -a -um 11.24,77 sapere -io -üsse 34.190 sapiens .-e:ntis 31.108 satis 8.95,126; 13.110 saxum -1.25.103 scaena-aef3.1 scaenicus -a·wn 34.44 scalpellwn -1.34.5 scamnwn-I.35.17 sceIcstus .. -wn 31.118 sce1us -eris.31.116 scilicet 12.110 scinde... -idlsse -ísswn 12.100 octre 17.3,113, 137 scn'bere -psisse -p<wn 18.48 sc\itum -i 11 12.33 Sé sibi 7.8; 15.82; 24.24

servus -i m 2.26 ses-centi -ae -a 17.33 sCS!Z9.156 Séstertius -1 108.61; 17.99 seu 32.113 v. si-ve ..v!rus -a -um 15.6; 31.100 &eX 1.74 sexAgiolA 13.7 sexics 18.120 Sextilis -ís m 13.136 sexrus -a -WD 13.4 si 15.83; +conin.73,181

secundwn prp+= n.l07 secundus -1 -um 1.67; 16.37; 31.100 sed 1.7;3.57 Sé-decim 17.20 sedere sedisse 11.31 sella .... fI5.14 seme118.134;25.31 semen -inis n 17.15 semper 16.26 senex senis m 31.174 SénI-ae -a 33.3 senlentia «f18.30; 30.138 senñrc ~nsissc s!nsum 11.90; 30.129 sep<em4.10 Sept:ember -bris m 13.5 scpten-decim 17.20 sep<entriOncs -wn m 16.47 seprimus -8 -um 13.4 ..ptin-8enti ...... 17.33 scptuA8intI17.26 sequJ sedltWn 16.66,114

simulllÍ.55; s...que 31.41 sin 26.78 sineprp+abl5.45 s¡nere sivisse sirum 22.n singuliris -ís m 1.88 singuli -Be .. 30.73,74

secare -uisse -ctum 29.169; 34.6 Sé-cUm 14.87v. Sé

servilÜS -ÜÓ$ 132.2

sibi dal24.24 v. se sic 18.42

siccus -a -wn 27.129 sic-ut 22.16

signare lB. 188 significare18.33;24.87; 25. 41 ; 35.203 significatiO -cois135.104 signum -l. 19.3; 23.13; 33.9 süentiwn -1.20.116 sil&e20.1I5 silva -ae ".IO,ll similis -e 35.221

sinister -tra -lIUm 14.80~

fI6.51;30.97 sinos -üs m 34.159

si-<Iuidem 35.171 sitis -ísf30.48

siros -a -um 16.2 si-ve/seu 16.2; 20.12; s.•.. s.

20.82; 31.116 sól-is '" 9.25,30 solere -imm esse 14.62

S&ius -a·wn 34.144 serm6 -onis m 20.50

solum-i.21.64;27.39 sólum adt> 7.56 sólus .. -wn 5.23 solvere -visse solütum 22.63; 23.43; 31.33; nlvem s. 25.98 somnus -i m 20.4 sonus -i m 24.9 sordes -iumf21.6O sordidus .. -wn 14.45;27.62 sornr -oris f 12.1 spargere -sisse -sum 27.15,171

servire 16.125

specics~lf35.159

serenus -8 -um 16.54

serere sevisse sarum 27.9

323

S T U spe<tlre 11.76,109

spectltor -óris m34.31 speculum -i n 7.8

..beUa-aef11.109 ..belllrius·[ m 22.24 ..berna ...[8.1 rabernirius·[ m 8.3 tabola -00[14.109 ..cere4.37 taeitus -a -um 15.18 ..Ientum -[ n n.169 'ilis -e 18.70 tam 6.11; 8.81; 14.59; 34.20 ..m-diü 33.86 tamen 19.63 tam-<¡uam 26.53 tandan ZZ.35; 34.71 'anaere tetisisse tictum 11.40 tantum 17.94; "'*'4.11 tantun-<lem 35.40 t2M1S -a -UDl 8.64 tardus-a -um 30. 12,79 tata -ae ni 20.30 taurus -1 m 15.26 t! (e-eum v. ro tecrum -[n 19.3 temerárius -a -um 16.104 tempestia -ilis[16.32 templum -i n 19.46 tempus -<>tis n 13.9,19,80; 19. 155; t. <SI 13.148 tenelll"se -inunf34.83 tenebric6sus -8 -UID 34.98 teoere -uisse 7.6; 16.77; 25.32 tenuís -e 10.101 lerI8.125 tergere -sisse -sum 7.23,92 lergum -1 n 15.61; I -<116.38 terni -se -a 30.74 terra -ae[9.26; U.62; 13.49; 31.39 terréro 22.67 terribilis -e 15.2S tertius -a -um 1.68 testis -ls mll34.2OS

spb"Are 28.147,158 Spés-el[29.16 -spicore -ID -<pexisse -$p<ClWJl spitirel0.47 ,~us -i m 34.2SO stire ........ 11.32 sutim15.28 statuore -uisse -ürum 31.80 ..ella ...[13.46 Slemere slriVisse stritum 30.72,82 stilus -[ 0114.109 stipendium -[ n 33.35 strepitus -üs m 24.12 stu<lere 33.29 studIDsus -a -um 16.43 studium -in33.30 Sltl1,us -a -um 11.10 srupero 29. 112 suldere -si... 29.161 subl"1'+ab/9.30; 10.47; 17.57; +=ZZ.91 sub-ir< 29.99 subito "'*' 24.12 subitus-a-um24.IO sub-mergere JZ.4 sulHubinus -a -um 27.58 SÜIDere -mpsisse -mptum ".73;

11.23

summus -a -um 26.79; 30.69; 32.37

super prp+~ 11.6, 30; +abl 31.147 superbus-a-um n.l70 super-esse 18.140; 32.48

superior -ius 23.64; 33.144 superlllivus-lm13.175 supeNs -a -um 16.2 sUpInum -[ nZZ.llS supplicium -i n 31.119 supril"1'+=9.2S; 16.2; "'*' 33.22 surdus -a -um 28.31 surgoro surnxisae 14.40; 15.15 sur-opere -jo -uisse -reptum 29.131 sIirsum 16.73 ,uscitiro 28.66,121 su-spic<re 29.85,108 sus-tinere 10.100,124; U.1I5 suus -a-wn4.19j 13.47 syllaba -se[I.74

324

tetig- v. taDgere

loIlere sus-tulisse sub-lirum 17.17; 28.59

tonirrus -us m 16.109 tot 17.29

toties 18.121 lóIUs -a -um 13.SO

tri-dere 23.5 ttahere trixisse traetum 15.7,11 mnqui!U'1s -Ilisf28.124 mnquillus -a -um 16.28,30 trinsP'1'+=16.38 lrins-ferre 33.73 lrins-ir< 33.84 tr~nti·ae -a 13.7 trHlecim 17.19 tremere -ni... ZZ.84

ms tria 1.67; 2.54

trlcesimus -a -um 17.114 tricIinium -í" 30.64 triBínll13.25 trIn1-ae -a 33.91

trlSlis -e 12.20 lrlstitia -00/29.46 troebaeus'¡ m 34.249 tillf tibi 3.25; 14.66; 15.20; 17.63; lf-cum 14.\08 ru&i1ütum32.45 tul- v. (erre mm 15.29;33.167 rumultuiri28.71 rumultus -üs m14.87 tune 13.19; 28.123 tunica -ae /14.71 turba -sef28. 28 turbAre 16.32; 28.9; 29.73 turbidus -a -um 16.31,124 turgidusl-u1us -8 -um 34.7,IOS rurpis -e 18.93; 24.80 tütus -a -um 28.135,136

tuus -8 -um 2.67,82 ryrsnnus-i m 29.152

theitrum -[ n 34.45 tibi da! 14.66 v. 16 tIbiae -irum[pl28.(73) u1li=l-inis m 28.71 timere 6.39,42 timidus -a -um 15.21 tim<>r -6ris m 9.57

ubi 1.12; 6.58; u. pñmum 32.175 ubl-<¡ue n.47 ülJus -8 -um 19.14,53 u1'erior-jus 33.131 ultimus -a ·um 34.106

-tin~re ·uisse -tentum <ten&e

ulullro 9.68 umbea -so[9.30; 28.89 umeros -i m 6.26 ümidus -a -um 20.108

,irulus-lm2.82 -ae[14.71 togitus -a -um 14.77

'osa

ultri l"1'+= 33.87

u v z

urnquam 23.26 ün1 cum 20.104 unde 6.34; 16.20,45 ün-dl-cen<um 9.3 iin-decim 13.30 ündecimus -a -um 13.5 lln-dHriliJllll3.28 lln-dé-vi¡intl 17.21 úniversus -1 -um 28.37 liDus -a -urn 1.76; 18.58; 19.5; 28.67; üni ...e ... 33.91 urbInus -a -urn 27.67; 31.192 urbs-bisfl3.IOO arere ussisse usnun 26.80 üsque 17.16; 27.121; 34.97 ut

'.n; 11.104; 12.63,64; 14.

120; 18.122; +"",i27.78; 28. 87,90,103; 32.42 u'er-tra-'rum 14.12 uter-que utra- utrUm- 14.7 litl ÜSum +abl27 .20; 34.10 utinam 32.157,179; 33.67 UIlUm..• an 28.12 üva -../27.48 -OOsf19.1

ux..V

vacuus -a -uro. 4.66 v1¡lr.20.7 val<1t :14.20,24 valé .... 14.128; 16.71 valérel4.12 valétl1do -inisf33.60 validus ... -uro 21.47; 28.103 v_lIis -isf9.19 villlurn -1 o 12.100 varius ... -um 18.33; 29.179 viS -is o, pl-a -6rum 30.90 -ve 27.29 vehere véxisse vecrum 6.30,69 ve113.7,9 velle voluisse 10.67,75; 13.140

véI6x -«is 29.IBS véluro'¡ o 16.39 vel-u.28.26 véna-aefl l .20 vén-d... 8.5 v _ vénisse 3.21; 13.47 ventee -tris m 11.21 ventus -i ni 16.29 venusrus -3 -um. 34.89 ver -isft 13.80,84 vetbe<a -uro opl23.99 vernetlre 3.46 vetbum -103.100;4.45 véré2l.101 v. vérus veréñl6.74 ver¡; 16.123; 18.140; 21.104; nequelnec v. 16.138 versiñ 28.89,134; 32.157 versieulus -1 m 34.172 venus-üs.. I2.145;3Z.102 versus, ad... v. 20.67 vcrtere -tissc -sum 7.16,45; I3.SO;22.3 verum26.8 veros -a -um 15.54; U.66; 32. 115; o 15.57 vesper -eñ m 13.36; -1 athI20.42 vCSler -tra -uum lZ.25 vestigium. -i n 9.54,82 vestimentum -i n 14.69,75 vestirel4.71 vestis -isf2l.5; 30.71 vestrum gen 29.43 vetare ·uisse -itum 31.106 veros -eris 31.127,154 via .... f6.1;8.11 vicesimus -a -um 20.0 victor -oris m 32.40 victOria .... f32.31 videre Vidisse visum 3.11; 10. SO; vide.i 26.94,95; 33.63 vigi1ireI4.5

vigilia .... f28.95 vlgintl 8.48 vllis -e 32.38 vl1Ia .... fS.1

vinccrc vici.sse vicrum 21.46; 32.31 vinc1re v1nxisse Vinctunt 22.11 Vioeo -aef27.47 Viouro-¡ o 27.49 vir-im2.1;S.20 VittS -iurof32.53 vira- -aeflS.6 vitBó -inisf19.41 vinüs -litisf33.37 ViSvim vlf32.13,I64 viscera -uro o 11.22 vlsere -sisse 30. 19 viu ....fZ9·7 vltlre28.143 \litis -isfZ7.46 vivero vIxisse 10.46; 20.11; 25.25 vivus ... -uro 10.49 vix 16.69;27.177 vObis v6bis-eum v. vOs VOClbulurn -101.71 vllcilis -¡'fl8. 7 ,23 voc1re3.16; 19.30;30.9 voelfivus -¡ .. 4.102 volire 10.11 volun.is -lIisf32.61 VOtilO -inisf28.131 votlre2S.19 vOs vObis 1S.5I,I20; 20.130; 21.109; vObls-cum 29.57 vOx v6eisfI0.81 vulnetire ]].137 vulnus -eris o 33.138 vultUHis .. 23.34

Z zephyrus-¡ .. 18.12

325

INDEX GRAMMATICVS A .bIAlivus 5.12J-138 - ( - aIJIex-) 6.112-113,118; 16.140; 15.38, 100; 23.106; 27.89; 32.6 -(absollitus) 14.15,85; 16.36,64,65,94,95; 22.119 -(apud comp., onuIposI) 16.91,123,124,148; 19.83,86,123 -(causa<) 11.55; 15.73; 26.24; 27.109; 32.22 -(comparttionis) 24.30,n ,90,108,116; 32.193 - ílllSl11lmenli) 6.40,51,69,91; 8.24.56,99; 12. 191; 16.34; 20.11; 27.20 (lin) -(Iocl) 16.16; 15.52 -(modl) 9.90; 10.112;26.47; 29.14; 32.46,n - (posI prp. abl6., eoram, c:wn, di, e:xIi, /JTÓ, prae, sine) 5.136; 35.194-199; (in,suh,mper) 1.1; 9.30; 31.147; 35.20S-213 -(qullili'js) 29.123; 32.49 - (temporis) 13.19,44,46,52; 33.54 acclisitivus 3.84-97; 5.107-122 - cum infinlUvO 11.168-179; 15.2 - (post prp.) 6.97-107; 35.181-193 -(= ad-)6.1I0-1II,II4--115; 20.123; 15.52,99 -Iablilivus (pos' prp. in, sub, super) 7.14,17; 22.91; 35.200-213 lctlvUm/passlVUm 6.122-139; 35.65-81 adie<:tlvwn (dlcl. 1111) 12.155-171 - (ded. 111) 12.\72-185 -(comparitio) 13.168-176 adverbium 35.102-126 -(-iI-u.r) 18.194--212 -(-nter) 30.33,35,82 -(-6) 17.12; 20.63; 24.12,59,100 - (comparitio) 18.206-212; 35.121-126

cistJs 35.19-28 compariliO (adiectlvl) 13.168-176; 35.30-37 -(adverbil) 18.206-212;35.121-126 comparilivus 12.199--225 - (adveIbil) 18.206-207,210,211 coniugttiOnls I-IV 35.232-237 coniúnctio 35.155-175 coniiinctivus pnes. 27.182-235 - imper!. 28.191-232 - perf. 32.226-273 - p1úsquamper(. 33.194-236 -("",,-)29.76,79; 32.176; 33.109 -(dubitllivus) 28.184; 29.22,23,51 - (bonitivus) 30.87,120; 32.176-ln - (ÚIlem;¡gathwcil numlquis - ) 29.106,117, 128; 31.82,84 - (lITeili') 33. 7J-76,82-8S,18I-182~14

326

- (optllivus) 31.182,183,196; 32.157,183; 33.67,71,166 - (uúroi-) 29.204--218

o dalivus 7.106-121; 8.46,116; 10.58; 17.79 - ÚJ'"l'eSsívus: tM<) 12.6-10; 14.64,n,86 -(yerba: p{úire...) 12.75,82; 15.64;16.82;17. 109; 19.104;21.119;27.122,123;28.16, 110, 158; 29.80,83,85,161,185;30.33,104;31. 55, 90;32.n, 101,117;33.29;34.35,40,126,217 - (agentis: apud serundivum) 31.159,210-211 dCc1InatiO 19.89-99 -11 9.100-113 - 1111 (adiectlvum) 12.155-171 -1\1 9.114--127; 10.166-183 -111 (neutr.) 11.148-167 -111 (adie<:tlvwn) 12.\72-185 -IV 12.144-154 -IV (neuu.) 21.(36-38) - V 13.152-168; (res) 14.(111-114) dCcIini_I-V35.224--231 deponen" verbum 16.152-165; 35.79-81 --(indo praes.) 17.187-193 - - (mdJlnf. perf.) 24.26,27,54,80,81,88,101 --(imp.) 25.146-154

E me: indo praes.15.14J-153, imper!o 19.168184, fuI. 20.176-188; coni. praes. 27.195- 209, imper!.28.201-213

F Rmininum 2.96,101-102 ferre (ind. praes.) 22.105-111 fulúrum 20.167-207 -parl. &Ü1f. 23.157-178 futlirum perfeetum 30.161-201

G genelivus 2.105-121 -Iacclisitivus15.22,46,5I,n,86,88,122,125, 130;(obIivisdI"""¡"¡"')15.126;32.I26,I56 - (Iocilivus) 6.114--115,120.-121 - (............ -) 2.47,56 - (mullumIpaulum-) 16.9,61,62,117; 27.38,41 - (panilivus) 12.64,65; 17.14; 19.30 -(p/inus-) 7.43 -(qullitltis) 12.158; 19.33; 22.16; 31.101 genu, (nomini') 35.1J-18 - (verln) 35.65-81 gerundium 26.147-162 gerundivum 31.206-219 gerundivumlgerundium 33.80,94-98,116

hk lr4ec /roe 7.43,85.90; 8.21~223 [

ilk -<l-ud 8. [35-211 imperilivu. 4. [06-[2[; 5. [39--[56 - (ver\Ji dfpónentis) 25. [46-154 - fut1lñ 26.81; 33.237-248 imperlectumind.19.164-208 - coní. 28.191-232 -Iperfectum 1I.15~158 indidilivuslconiiinctivu.17.185-190 -f1D1peritivu. 4. 106-121 lofmiuvu. ¡>raes. 10.133-165 - perl. 21.166,175-176,202 -fuI. 23.157-178 inleriectio 35.214-221 fre (ind. pr....) 15.166-167 is e4 id 8. 135-211 L Iocitivus 6.1I4-1I5,12~121; 1S.81; 11.20; 25.132; 17.66

penOnae 1S.1~139; 35.50-53,97-100 -verbi(ict.) 1S.1~170 - - (pass.) 17.154-162 p1üsquamperfectum indo 24.12~161 - coni. 33.194-236 positivos (aradua) 35.33 po... (ind. pnes.) 15.169-170 praepositiO 6.97-109; 35.176-213 praepositi6nés + ab!. 5.136; 35.194-199 - + acc. 6.97-107; 35.181-193 - + abl.lacc. 35.~213 pnesCns indo (1icI.) 15.1~170 - indo (pass.) 17.154-193 -coní.17.182-235 -Ipraeteritum (iJnperf.) 19.155-162 prae1eritUID v. imperfectum et perfectum prOnOlnen 35.38-56 prOn6men relitivum qui3.69-82; 8.135-211 prOoomina demón.lritIva: hk 8.212-223; ilIe lis 8. 135-211 - inlerT08Wva quislqrd8. 135-211; tder 14.12, - persOnl1ia ego,/Ü,""'tJOs (n6m.) 1S.132-133 - possessiva meu.sltuus 2.~79; SW$ 4.19; rwsur 11.131;_12.25

M mascuIInum 2.95,99-100

Q quislqrd quoe qujdlquod 8.135-211

N ni -eris! 32.162,183,199,211,215,243,254 neuuum 2.97,103-105 nOmen 35.7-37 nOrninitivusl.ccüsátivus 3.84-97 nurneñ4.9-10; 17.19-35 -(pñmus, secundus•.•) 13.2-ó,54 - (adv. seme/.•• -ils) 18.1I8-126,134 - (sin¡¡uIi, hinL.) 30.73-74; 33.W numeros (oomini.) 1.85-106; 35.19-22 - (vemi} 5.139-156; 35.8~5

S ñlni.ri+coní.33.73-76,82-85,208-214,220-225 sinsulirisIPlürilis 1.85-106; 35.19-22 -1- (verb!) 5.139-156; 35.82-85 .uperlilivua (-issimus) 13.167-176 -(~, -ilIimus) 18.73,84,102

- (advemii) 18.206-212 suploum 122.123-130 -[[22.131-135

T P participium 35.127-154 panicipium ¡>raes. 14.134-150 -pen. (pass.) 21.193-196 -fuI. 23.157-165 puoivum 6.1~139; 35. n-74 perlectum indo 21.159-206 -lnf.1I.166,175-176,202 -coní.32.226-273 -f1D1perfectum 21.152-158

lempora (veml) 19.155-162; 20.166-171; 21.151-158; 35.86-96

U VlInl/Ul .... + coni. 29.204-218 V r>e/Je Ond. pe....) 10.75.76; 20.55,56,64,73 verbum 3.98-103; 35.57-101 vocilIvus4.1~105. 19.93-94; 21.30

327

I NüTAE <

idem alQue (ponirur mter vocabula quae eandem fere rem significant) conuArium (pOnitur ¡Oler vodbula quae res contrifiis significant) faetunl ex (pmirur inler wcabula qUÓrUm alterum ex altero facmm est)

001

haee nota pOnitur an.e lineras quae in declinltiOne adduntur ablilivus InfUlitivus in!

.... I

Dre

a. d. adi adtJ cap.

eet. comp ami dat

acctlsitivus ictivum ante diem adieetIvum adverbium capitulum ~teti

kal.

kalendae

/oc

locilivus

m, mase n, neul!' 7Wm nOD.

pag.

-se-a

comparitivus

par<

coniOnetivus dallvus

p<m

perf

dkl dip f,íem fu;

decUnilio

pers

depOni!ns

pi, pliiT

gen id.

genetivus Idüs

imp

imperD.1ivus imperfectum ind.c1¡nibile

imperf indlcJ

Rmininum

oonae

pá¡ina participium passivum perfectum

persona

¡mus

plürilis praeséns pronOmen

prp s. d. f/I,rin¡¡

salütem dicil singuJaris

fIOC

superlAtivus vocitivus

pron

fu'ilrum

masculinum

neutrum nOminatIvus

sup

praepositiO

FüRMAE MVTATAE A eo eorum cl)s euro. < is Iibr- < Iiber locüt- < loquI ab-Iat-abs-tul-< au-ferre eO eunt eunt- <!re Act- < agere eo.. eun-dem < idem 11le- < liix al-lit- aHul- < af-ferre . er- < esse M e F ma-vis -vult < miUe eecid- < callere t1!e- < faeere mere- < merx cecio- < canere fit flunt < fieri mI < meus cep- < eapere fIX- < figere mIs- miss- < mittere true- < crux ftáct- freg- < frangere mixt.. < miscere mor- < m6s D fu· <esse

ded-<dare di dil dils dis < deus didic- < discere dix- < dicere do < dare dui- duae < duo duc-- < dux düx- < dücere E ea el eae < i8

1 lb- < ¡re iec- < ¡acere ¡His < is ii ¡¡sti iiL.. immt < ire

ea- eandem < idem eam elrum eis < is eam e1s eat... eaot < ire 00- ed- < esse ~g- < agere ei eius{-dem) < ¡s ldem

iuss- < iubere L IAt- < ferre later- < latus I~ct- < legere leg- < léx

328

G gener- < genus gess- gest- < gerere H ha- his ho- hu- < hie 1

N nec- < nex

noct- < nox

oo.li!- -tuI- < of-ferre oper- < opus ar- < Os

p plle- < pAx ped- < pts pepul- < pellere posit- posu- < pOnere po!- potu- < posse

quan- quen-dam < quidam R

re r!bus < res reg- < rex reI rem rernm < res riip- rnpt- < rumpere

S scid- sciss- < scindere secO.t- < sequI sim sIs sil.. sint < esse strit- striv- < sternere sum sumus sunt < esse

'<lig- < tangere tract- 1rAl<- < trahere tria tribus trium < tres tuI- < ferre V vect- v~- < vehere

vi vim < vis vlc- vict- < vincere vIs < velle

pro-fu- -su- < prod-esse vIx- < vivere Q v5e-<vox qua- quo- < quI/quis vol- vult vultis < velle

Lcsbos~

~ Chios MaTe,. "'l -......." Aegaeum <J - u " , I

ASIA

Samos

I{} .. ~

IC1;?JJC\Á ~ V oto Q~ 11<).· .. °6

Ct Na.u.

Mdll.r:f· ,,~ ••P ~ ~~ ~..

Creta

~ ~

Rhod~V

.,~

IMPERlVM ROMANVM Oceanus

Atlanticus

Hispania

ASIA

Syria ,,

, ,,

A:abia "

Acgy '"

.--- .

,-'

I.\WERIVM ROMANVM

Oceanus Atlanticus GOIllia

EVROPA

Hispania

<)',. ASIA

$yria

• -'" '

........

,," ,• , , • bla "ra

" "

AFRICA " -',

...... "-

'-- "

Aegy ~'-._-

.... _.---

IUS

[GRAECIA\

<;>

Lcmnos Ó

ASIA

Placentia (icnua

Corsica

• Sardinia

More Infcrum

•

Sicilia