#8+9/05
(rechts) Stuffed Tomatoes (Highlight, 2000) (linksboven) My Mushroom Guy (Richard Janssen, 1993) (midden) Zelfportret (2004) Zie voor overige bijschriften de foto’s verderop in dit artikel
46
HipHot Fotografie
Tekst Arold Jansen
#8+9/05
HipHot Fotografie
Tekst Arold Jansen
Barbarizms Barbarizms zijn dualistische beeldmixtures waarin obscuriteit en tegendraadsheid de leidende cultuursymboliek een ander gezicht geven. Prikkelend, contrastrijk en klinisch. In de soms morbide fantasiewereld van fotografe Barbara van Ittersum is nu eenmaal geen plaats voor krachteloos burgermansfatsoen.
Zoals vrijwel elke kunstenaar of fotografe onderging ook Barbara van Ittersum
vorm, spanningsopbouw, materiaalkeuze en kleurintensiteit in haar werk com-
(1965) de afgelopen vijftien jaar talloze stijlperioden. Fases waarin de per-
municeert passie, begeerte en seksuele fixatie. Het resultaat is een eigen type
soonlijke leefsituatie of maatschappijtrends haar cameralust, thematiek en
undergroundcollages waarin goed en slecht vechten om het primaat.
compositie bepaalden. Als gevangene en bewaarder van haar eigen driften,
Van Ittersum is in haar werk vele vrouwen, gedachten en emoties. Haar lieflijke
angsten en lustgevoelens; rauw, roekeloos en realistisch. Steeds vanuit de
etage aan een stille Amsterdamse gracht lijkt hier een juiste weerslag van
conceptidee het postmoderne menselijke bestaan te willen verkennen en
te geven. Geloofsiconen, reisprullaria, vergeelde foto´s en trofeeën wisselen
verdiepen. Waarbij de fascinatie voor verval en vergankelijkheid Van Ittersum
elkaar in schijnbare wanordelijkheid af. Een antieke kast bevat Boeddha-beeld-
leidde naar een enorme reeks fotoseries over psychiatrie, zwangerschap, plas-
jes, bidprentjes en antieke, op stof genaaide bijbelprintjes. `En bijna alles wat
tische chirurgie en vervuiling – uitputtend als de eindeloze gedachtesprongen
je ziet heeft een speciale betekenis voor me´, zegt Van Ittersum, die uitlegt dat
die ze maakt. Excentriek, eigenzinnig en verbaal soms ronduit onnavolgbaar.
de kast een erfstuk is van haar grootmoeder en nog niet heel lang in haar bezit
Wellicht een reden waarom ze graag haar geordende beeldconcepten voor
is. De memorabilia brengen haar op de ontstaansgeschiedenis van “familie”
zich laat spreken. Geënsceneerd en gestyled met het oog van een regisseur
en “overtuigingen”, thema´s die in haar werk drijvende krachten zijn. `Ik ben
die beweegt tussen Witkin en Greenaway. “Inside” fotografeert Van Ittersum
geboren in een klooster. En als klein kind nam mijn moeder, beeldend kun-
performatief, is ze als postmoderne punk onderdeel van haar eigen zelfonder-
stenares, me mee naar begraafplaatsen en kloosters. Dat verklaart wellicht
zoek. “Outside” fotografeerde ze advertorials en editorials en maakte ze geën-
mijn interesse in religie, leven en dood en “de ontbinding”. Twee jaar geleden
sceneerde portretten van onder anderen Vivienne Westwood, Pierre et Gilles
keerde die belangstelling voor het geloof terug in mijn performances, fotogra-
en tal van binnen- en buitenlandse popartiesten en kunstenaars. De duidelijke
Lees verder op pagina 48
47
#8+9/05
HipHot Fotografie
Tekst Arold Jansen
Harms Away (De Krijgers; 1985)
Standvastigheid (Evidence; Ellen ten Damme, 2002)
fie waarin ik een actieve rol speelde. Ik wilde in deze beelden alle gebaren die
Fotografie & Audiovisuele Vormgeving aan de HKU zwervers en clochards por-
bij meditatie of geloofshandelingen horen uitbeelden. En met deze foto´s wilde
tretteerde onder Parijse Seine-bruggen, zweert ze bij dit 6x7 beeldformaat.
ik mensen prikkelen, discussie creëren en een verschil maken.´
Perfecte imperfectie. En net als in het prille begin laat ze zich bij de keuze voor
Dat haar behoudende familie in het verleden soms aanstoot nam aan haar
haar onderwerpen leiden door haar goed ontwikkelde gevoel voor drama en
kleurrijke fotokunst is inmiddels geen reden meer voor haar woede. Ze voelt
semiotiek. In de vrije serie P-Cell, waarin ze een psychiatrisch zelfonderzoek
zich door hen in haar waarde gelaten. Exposities in het Parijse Palais de
in een isoleercel wilde ondergaan, speelt ze met begrippen als provocatie en
Tokyo en in de Clair Obscure Gallery in Los Angeles hebben haar werk defi-
gevangenschap. ‘Mijn vrije werk van de laatste vier jaar is onderverdeeld in
nitief als “kunst” gekwalificeerd. Door een gerenommeerde galerie in Tokio
de series “P-Cell”, “Private Pollution”, “Posthuman” en “PregnantPower”.
is ze uitgenodigd te exposeren. Wel mist ze in Nederland de vakerkenning.
Het lichaam staat in deze series centraal. En in mijn vrije werk gaat het dan
Modepublicaties in tal van glossy´s hebben haar fotografie eeuwigheidswaarde
vooral om individuen in hun meest naakte vorm te tonen. Soms tegendraads.
gegeven. En haar multimediale projecten onder de naam VJ /DJ Lunachick,
En binnen die beelden probeer ik dan de invloed van emoties, omgeving en
die Ba-rockte in combinatie met muziek van Red Hot Chili Peppers, PJ
omstandigheden zichtbaar te maken. Mijn eigen realiteit transformeert zo in
Harvey en Chicks on Speed, lijken alleen nog in het geheugen van een groep
een symbolistische beeldtaal.’
Amsterdamse avant-gardisten te bestaan. Met als gevolg dat ze als moeder
Dat Van Ittersum zichzelf een nadrukkelijke rol binnen haar fotografie toe-
van een kind van drie opnieuw haar best moet doen de harten van Hollandse
bedeelt is iets dat eind jaren tachtig ontstond. Na haar afstuderen aan de
fotoredacteuren en artdirectors te veroveren.
Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU) werd ze een neo-apostel van de vermaarde Beat Generation. Ze maakte ruige, soms morbide 8 mm-films en
De 4 P’s
verrichtte performances waarbij poppen werden verbrand en beelden werden
Van Ittersum beheerst en verzamelt haar eigen chaosmomenten met een her-
verminkt. Hiermee volgde ze de filosofie van schrijver Jack Kerouac en andere
kenbaar instrument: een Mamiya RZ. Al sinds ze voor haar afstudeeropdracht
Beat Generators met het maken van ontdekkingsreizen naar het onbekende,
48
#8+9/05
HipHot Fotografie
Tekst Arold Jansen
‘Ik wil de toeschouwer ontregelen’
het verbodene. Het is een spontane verhaalstijl die de essentie van beweging probeerde vast te leggen in een oneindige stroom rauwe gedachten en obser-
Fishfuck (Posthuman; 2002)
vaties. ‘Eigen emoties en ervaringen kunnen een aanleiding zijn’, verduidelijkt ze. ‘Het
Cream Puffy (Pregnant Power II, 2003)
vrouwelijke model (Van Ittersum zelf, AJ) in de serie P-Cell geeft de maskerade achter de gesloten deuren een andere identiteit. Ik heb in de beelden de afstandsbediening van de camera in de hand: patiënt en psychiater ineen.’ Voor de serie liet de fotografe zich vier uur lang opsluiten in afgekeurde isoleercel. ‘Extreme omstandigheden horen bij mijn werkproces. De aard van de omgeving en de omstandigheden laat ik inwerken op de manier waarop ik mijn lichaam toon. De toeschouwer ziet verschillende mentale stadia die ik gedurende de opsluiting onderga als een psychologisch beeldverslag. De revolutie met de overduidelijke, kwetsbare positie en de continue beweging van onthullen en verhullen. Ik deel mijzelf met beschouwers, daag hen uit en weer de blikken van kijkers af. De locatie speelt een belangrijke rol en geeft extra betekenis. De separeercel in P-cell en het invalidentoilet in PregnantPower zijn klinische, kille plekken. Daarnaast gebruik ik altijd voorwerpen die de foto een inhoudelijke draai geven: rood touw suggereert bloed en beschermende legerkleding in PregnantPower en een kanten onderjurk zijn gecombineerd met een dwangbuis in P-cell. Sexy en preuts tegelijk. Dat contrast is een kenmerk in mijn werk. Het toont de glamour van de wanhoop. Bovendien communiceren de medische voorwerpen mijn fascinatie voor alles wat met de modificatie van het lichaam heeft te maken.’ Plastic fantastic In haar serie Posthuman, geëxposeerd in Los Angeles en het Fotofestival Arles in 2005, krijgt haar fascinatie voor klonen en andere manipulatie een “plastic fantastic”-uiterlijk. In de fotoreeks toont ze het andere gezicht van de wereldberoemde Barbiepoppen – een ironisch commentaar op schoonheidsidealen en verheerlijking dat ook haar andere werk kenmerkt. ‘Ik heb de ledematen van Barbie en Ken verwisseld en gecombineerd in nieuwe poppen die ik vervolgens vacuüm heb gezogen. Verstikkende schoonheidsidealen combineer ik met de onbeperkte biotechnologie die de grenzen van de eigen identiteit doen Lees verder op pagina 50
49
#8+9/05
HipHot Fotografie
Tekst Arold Jansen
To reach my goal (P-cell; 2001)
Kuisheid (Evidence; DJ Wanna Be A Star & Miss Behave, 2002)
vervagen. Barbie is in mijn foto’s gemuteerd tot een gedrocht, een verliezer in
de bedoeling een wereld in ontkenning te visualiseren. Culture – countercul-
de race voor “the perfect body”.’ Van Ittersum presenteert hiermee de vergan-
ture.’
kelijkheid binnen een eigen onderzoeksproces. Ze gaat op reis langs de keer-
Ongewild of gewild; de eigen perceptie van de kijker wordt door de foto’s van
zijde van waarden en normen en formuleert reacties op mainstream-cultuur,
Van Ittersum vaak ontwapend. Het oog wordt getrokken, bespeeld en gestreeld,
zoals ook de Generation X in de burgerlijke jaren tachtig deed.
maar zonder bevrediging. ‘In mijn werk wil ik de toeschouwer ontregelen. Ik
In haar project PregnantPower, enkele dagen voor de bevalling van haar doch-
probeer emoties af te dwingen die bij veel mensen onder een laagje fatsoen
ter gefotografeerd, zit een tegendraadse boodschap. In beelden waarin ze zelf
zijn verstopt. Dat contrast zoek ik. Lelijkheid combineren met lust, schoon-
model staat bindt de fotografe de strijd aan met de verheerlijking van het
heid met destructie, emoties tonen in een omgeving die emoties uit lijkt te
vrouwelijke ideaalbeeld: het moederschap. Haar besuikerpoederde lichaam
sluiten. Ik probeer de toeschouwer te verleiden tot het betreden van een door
overgoten met chocoladesaus die het bloed van een pas geborene verbeeldt
mij geënsceneerde wereld waarin angst en lust hen afwisselend op de proef
en de soms bewierookte zwangere vrouwenbuik schoonheid ontneemt. En ook
stellen.’
weer niet. Want de beelden blijven ondanks de moeite het ideaal te ontheiligen
Dat ze het laatste jaar wat gas heeft teruggenomen - ze leefde vooral van de
een begeerlijke ondertoon houden. ‘Rauw, confronterend en schokkend. Met
verkoop van vrij werk en verrichtte daarnaast enkele redactionele opdrachten -
50
#8+9/05
HipHot Fotografie
Tekst Arold Jansen
Renounce Religion (2005)
Hester Lucent (Highlight, 2000)
is te zien als stilte voor de storm. Het lijkt een retraite waarin ze heeft gezocht
als gemeenschappelijk kenmerk’, zegt Van Ittersum, terwijl ze opstaat, een
naar nieuwe diepten in zichzelf. `Ik voel me nog wel thuis bij geënsceneerde
vel A-4 van tafel pakt en hierop getypte steekwoorden opsomt. Het blijkt een
fotografie en ook performatieve zelfportrettering is nog wel de juiste manier
toekomstgericht verlanglijstje te zijn. ‘Wat ik graag wil. Een overzichtsboek “20
om mijn boodschap te vertellen. Ik ben me de laatste tijd alleen ook aan het
jaar Barbarizsm” uitgeven en een betrouwbare agent die me vertegenwoor-
toeleggen op stillevens. Het zijn fotoverkenningen. Nog niet rijp om te tonen,
digt.´ Van Ittersum lacht. ‘Ken je iemand die dat voor me regelt?’
maar iets waar ik me al wel thuis bij voel. En daarnaast steek ik veel energie in het bedenken en verdiepen van vernieuwende beeldconcepten. Ik heb wat te vertellen met mijn fotografie, wil gehoord woorden. En in die inhoudelijkheid wil ik verder investeren. Hoe ik dat doe? Studeren, onderzoeken en om me heen kijken. En ik haal inspiratie uit het werk van kunstenaars als Marina Abramovic en Tracy Enim (Young British Artists). Beeldcollages van Enim combineren allerlei heel persoonlijke thema’s en leefsituaties. We hebben de ironie, de decadentie en het choquerende, a-politieke en a-sociale karakter wel
Sinds kort is de eerste dvd van Barbara van Ittersum verschenen, getiteld Barbarizsm (2005), te bestellen via www.absolutephotography.net. Hierop staan onder meer “making of’s” van verschillende fotoseries. 51