Baśnie
Ewa Stadtmüller
dla przedszkolaków
scenariusze inscenizacji kukiełkowych do przedstawienia dzieciom z konspektami zajęć, szablonami postaci i audiobookiem
Baśnie dla przedszkolaków
scenariusze inscenizacji kukiełkowych do przedstawienia dzieciom Autor inscenizacji:
Ewa Stadtmüller
Konspekty zajęć opracowała:
Gabriela Gąsienica
Redaktor prowadzący:
Wojciech Wolak
Redakcja językowa i korekta:
Alicja Halik
Konsultacja merytoryczna:
Maria Broda-Bajak
Projekt kukiełek, rekwizytów i okładki:
Katarzyna Floriańska
Produkcja audiobooka:
Konarscy Factory
Audiobook czytają:
Stanisław Rzepiela, Joanna Wójtowicz
Copyright © by CEBP 24.12 Sp. z o.o. Wszystkie prawa zastrzeżone ISBN 978-83-65915-70-2 Kraków 2020 Wydawca publikacji serdecznie dziękuje Fundacji Księdza Mieczysława Malińskiego „Będzie lepiej” za zgodę na adaptację opowiadania „Jest taki kwiat”.
Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórców i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, które im przysługują. Zawartość publikacji możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście Ci znanym, ale nie publikuj w internecie treści tu zawartych ani ich fragmentów, a kopiując jej część, rób to tylko na użytek osobisty. Jeśli cytujesz fragmenty z publikacji, nie zmieniaj ich i zaznacz, czyje to dzieło. Wydawca:
CEBP 24.12 Sp. z o.o.
www.blizejprzedszkola.pl
5
Trzy dary
9
Zajęcia wstępne
9
Zajęcia zasadnicze
11
Zajęcia końcowe
20
Kalif bocian
Spis treści
Od Wydawcy
23
Zajęcia wstępne
23
Zajęcia zasadnicze
24
Zajęcia końcowe
35
Zaczarowany pędzelek
37
Zajęcia wstępne
37
Zajęcia zasadnicze
39
Zajęcia końcowe
48
Złota rybka
51
Zajęcia wstępne
51
Zajęcia zasadnicze
53
Zajęcia końcowe
59
Hipek z czubkiem
63
Zajęcia wstępne
63
Zajęcia zasadnicze
65
Zajęcia końcowe
73
Jest taki kwiat
75
Zajęcia wstępne
75
Zajęcia zasadnicze
77
Zajęcia końcowe
89 3
Zabawa w teatrzyk kukiełkowy kształtuje dziecięcą wyobraźnię, rozwija kreatywność oraz pozytywnie wpływa na koncentrację. Przedstawienia tego typu, wymagające od małych widzów skupienia uwagi, rozwijają percepcję wzrokową i słuchową, a także wyciszają i uspokajają. To właśnie wokół scenariuszy teatrzyków kukiełkowych powstała niniejsza publikacja. W jej skład wchodzą: • książka zawierająca 6 scenariuszy rymowanych inscenizacji wraz ze skorelowanymi z nimi konspektami zajęć; • płyta Data-PC (przeznaczona do odtwarzania za pomocą komputera), na której znajdują się pliki PDF z 70 czarno-białymi ilustracjami kukiełek i rekwizytów potrzebnych do wystawienia inscenizacji – emblematy przeznaczone są do samodzielnego wydrukowania i przygotowania wraz z uczestnikami zajęć; • płyta Audio-CD (przeznaczona do odtwarzania za pomocą odtwarzacza CD), na której znajdują się udźwiękowione inscenizacje w formie słuchowisk.
Od Wydawcy
Od Wydawcy
Publikacja ta ma swoistą formę – została stworzona jako propozycje zajęć przedszkolnych, których główną osią jest inscenizacja przedstawiana za pomocą teatrzyku kukiełkowego. Scenariusze przedstawień zebrane w tej publikacji zostały napisane przez cenioną autorkę książek dla dzieci, Ewę Stadtmüller. Zatem można mieć pewność, że zawarte tu teksty rozwiną również umiejętności literackie dzieci, ich kompetencje społeczne i kulturowe, a także wzbogacą ich słownictwo. Scenariusze przedstawień zostały oparte na klasycznych baśniach i opowiadaniach (w tym np. o rybaku i złotej rybce, o kalifie-bocianie...). Opowieści te uczą dzieci szacunku do drugiego człowieka, rozwijają uniwersalne wartości moralne, pomagają odróżniać dobro od zła i poprawnie oceniać postawy bohaterów. Afirmują takie ludzkie zalety, jak dobroć, uczciwość, pracowitość, sprawiedliwość, a jednocześnie krytykują cechy negatywne, takie jak chciwość, niegodziwość czy nieczułość. Zatem poznawanie tego typu baśniowych historii pozytywnie wpływa na społeczny i emocjonalny rozwój dzieci. 5
Od Wydawcy
Scenariuszom inscenizacji towarzyszą konspekty zajęć. Każde zajęcia proponowane w książce składają się z trzech części: • zajęcia wstępne mające na celu wprowadzenie dzieci w tematykę związaną z przedstawieniem oraz wykonanie prac plastycznych – kukiełek i rekwizytów potrzebnych podczas inscenizacji; • zajęcia zasadnicze, czyli przedstawienie w teatrze kukiełkowym, gdzie postacie animowane są przez osobę dorosłą (lub dwie osoby), a dzieci występują w roli widzów; • zajęcia końcowe, podczas których nauczyciel prowadzi rozmowę kierowaną na temat przedstawienia, wyjaśnia dzieciom nieznane im pojęcia oraz odkrywa wraz z nimi i podsumowuje przesłanie płynące z inscenizowanej baśni, po czym przeprowadza zabawy pomagające w osiągnięciu założonego celu edukacyjnego. Kukiełki i rekwizyty, które mają powstać podczas zajęć plastycznych (proponowanych jako zajęcia wstępne), można wykonać na dwa sposoby: • według koncepcji i inwencji własnej, używając różnorodnych materiałów plastycznych (kukiełki z ozdobionych drewnianych łyżek, narysowane przez dzieci, modele z plasteliny, masy papierowej, klocków LEGO, adaptowane zabawki z zasobów przedszkola itp.); • jako papierowe kukiełki wykonane przy użyciu materiałów znajdujących się na płycie Data-PC dołączonej do książki. Na płycie tej znajdują się foldery zatytułowane tak, jak scenariusze inscenizacji. W każdym folderze umieszczone zostały pliki PDF zawierające konturowe rysunki kukiełek i rekwizytów potrzebnych w danym przedstawieniu. Rysunki te należy wydrukować na kartach z bloku technicznego (lub papierze o gramaturze 180-250 gram/m2), po czym rozdać je dzieciom, prosząc je o pokolorowanie postaci i przedmiotów. Dzięki temu, że przeważnie dzieci w grupie jest więcej niż postaci i rekwizytów, do udziału w przedstawieniu nauczyciel będzie mógł wybrać najciekawsze prace. W grupach starszych można przeprowadzić konkurs na najpiękniej przygotowane postaci i rekwizyty, a po zakończeniu zajęć wszystkie prace mogą posłużyć do organizacji wystawy pokonkursowej. Dobrym pomysłem jest także nagranie teatrzyku za pomocą np. telefonu komórkowego i udostępnienie filmu na przedszkolnej stronie internetowej. Mając do dyspozycji pokolorowane rysunki, można przystąpić do wycinania kukiełek i rekwizytów. Kukiełki zostały zaprojektowane tak, że
6
Od Wydawcy
mają przód i tył – po to, aby można było nimi swobodnie manewrować podczas przedstawienia. Uwaga! Podczas kolorowania należy pamiętać o tym, aby kolorystyka z przodu i z tyłu danej postaci (ubrania, włosy itd.) czy rekwizytu była taka sama. Wycięty rysunek należy złożyć na pół wzdłuż osi symetrii i skleić w odpowiedni sposób – pamiętając, aby w środek kukiełki wkleić patyczek o odpowiedniej długości (np. taki do szaszłyków). Należy pamiętać, że w przypadku większych rekwizytów (jak np. łóżko czy kuter rybacki) awers drukowany jest na innej kartce niż rewers. Baśniowe fabuły charakteryzują się zwykle dużą uniwersalnością. Z tego względu niemal we wszystkich scenariuszach zebranych w tej publikacji pojawiają się postaci klasyczne (Król, Królowa, Królewna, Królewicz...) – dla każdej z tego typu postaci zostały stworzone sylwety, które można wykorzystać w kilku przedstawieniach. Mnogość przygotowanych sylwet pozwala również dokonywać wyboru między nimi – przed każdym scenariuszem znajdują się miniaturowe ilustracje kukiełek proponowanych do wykorzystania w danym przedstawieniu, jednak nauczyciel może dowolnie dobierać sylwety zgodnie ze swoimi potrzebami oraz preferencjami. Może się również zdarzyć, że dana postać w trakcie przedstawienia się „przebiera” (np. w uboższe bądź bogatsze ubranie) – w takim przypadku zostały przygotowane bliźniacze sylwety różniące się tylko ubiorem. Ze względu na charakter teatrzyków kukiełkowych, które z założenia są nieskomplikowane i możliwe do przeprowadzenia w każdej chwili, proponowana scenografia została zredukowana do niezbędnego minimum. Przeważnie w teatrzykach kukiełkowych przestrzenią do eksponowania scenografii jest wyłącznie tylna ściana teatrzyku – można zamieścić tam np. uniwersalne tło. Jedynie w przypadku inscenizacji „Złota rybka” tego typu elementy scenografii są niezbędne – czarno-białe plansze (przedstawiające chatę, domek oraz pałac) znajdują się na płycie Data-PC i przeznaczone są do samodzielnego wydrukowania (w odpowiednim formacie), a następnie do pokolorowania przez uczestników zajęć. Do książki dołączona została także druga płyta – Audio-CD (przeznaczona do odtwarzania za pomocą tradycyjnych odtwarzaczy). Na płycie tej znajdują się udźwiękowione, gotowe przedstawienia z dopracowaną oprawą muzyczną i dźwiękową. Z pomocą tej płyty nauczyciel będzie mógł przeprowadzić inscenizacje bez konieczności angażowania swojego talentu aktorskiego (tzn. bez konieczności posługiwania się głosem) – wystarczy włączyć płytę oraz animować kukiełkami zgodnie z ruchem scenicznym
7
Od Wydawcy
opisanym w książce. Udźwiękowienia przedstawień zostały tak przygotowane, aby nauczyciel miał odpowiednią ilość czasu na animacje i ruch sceniczny kukiełek. Jeśli dzieciom spodoba się dane przedstawienie, to w kolejnych dniach można prezentować im samo nagranie, traktując płytę CD jako gotowy audiobook. Dzięki nagraniom można także zaangażować do inscenizacji aktorów – przedszkolaki bądź ich rodziców – i zaproponować teatr-pantomimę. Po zapoznaniu się z didaskaliami, aktorzy będą mogli odegrać przedstawienie bez konieczności uczenia się na pamięć rozbudowanych ról, a dzieci poćwiczą przy tym umiejętności naśladowania, wyrażania emocji, wczuwania się w sytuacje innych osób, rozwiną empatię. Zaproponowane tu teatrzyki można przedstawiać zarówno w przedszkolu, jak i w domu. Publikacja przyda się zatem nie tylko nauczycielom, lecz także rodzicom. Sposób opracowania przedstawień sugeruje, że kukiełki będą animowane przez osoby dorosłe, ale nic nie stoi na przeszkodzie, aby w role aktorów czy reżyserów próbowały wcielać się także starsze dzieci. Za pomocą tych samych kukiełek – przy odpowiednim ich wycięciu – można także stworzyć teatr cieni. Ponadto, scenariusze zostały tak opracowane, by możliwa była ich łatwa adaptacja na potrzeby teatru aktorskiego, tworzonego przez rodziców (po uprzednim rozbudowaniu scenografii, ruchu scenicznego itp.). Przed rozpoczęciem spektaklu warto ułożyć sobie w pobliżu wszystkie kukiełki potrzebne do danego przedstawienia we właściwej kolejności (np. kolejności występowania na scenie) tak, żeby w trakcie trwania teatrzyku nie tracić czasu na ich odszukiwanie. Spis kukiełek i rekwizytów potrzebnych do przedstawienia znajduje się na początku każdego scenariusza. Tam, gdzie to konieczne (gdy liczba kukiełek występujących naraz na scenie wymaga zaangażowania więcej niż jednej osoby), nauczycielowi powinien pomagać asystent lub pomoc nauczyciela. Dla ułatwienia można również wykonać stojak na kukiełki (np. z gąbki florystycznej) lub odkładać w danym momencie niepotrzebne kukiełki np. do słoików stojących nieopodal. Życzymy wspaniałej zabawy!
8
Trzy dary
Trzy dary ▶ Cele edukacyjne: Wprowadzanie w świat wartości, w tym ofiarności, empatii, współpracy i solidarności. ▶ Zakres realizacji podstawy programowej: emocjonalny obszar rozwoju – czerpanie satysfakcji emocjonalnej ze wspólnie wykonanego zadania; społeczny obszar rozwoju – rozwijanie umiejętności pracy zespołowej w czasie tworzenia wspólnego projektu; poznawczy obszar rozwoju – rozwijanie myślenia przyczynowo-skutkowego. ZAJĘCIA WSTĘPNE ▶ Kukiełki: Królewna Sara, Król Birmy, Brat 1, Brat 2, Brat 3, Sługa, Król Assamu ▶ Rekwizyty: luneta, latający dywan, flakonik z miksturą, latający dywan z trzema braćmi, łóżko z Królewną Sarą
9
Trzy dary
Nauczyciel przeprowadza zajęcia plastyczne, podczas których wprowadza dzieci w tematykę przedstawienia oraz wraz z dziećmi przygotowuje rekwizyty i kukiełki biorące udział w przedstawieniu. Na początku zajęć prowadzący opowiada przedszkolakom, co będą robiły, do czego mają służyć wykonane prace. Wprowadza dzieci w świat fikcyjny, w którym toczy się baśń, wyjaśnia zwyczaje panujące w danej krainie (może wskazać na inspiracje światem rzeczywistym, np. Bliskim Wschodem), opisuje wygląd postaci itp. Następnie dzieci wspólnie z nauczycielem przygotowują rekwizyty i kukiełki do przedstawienia. Można to zrobić na dwa sposoby: • należy wydrukować na twardym papierze (np. z bloku technicznego) konturowe rysunki kukiełek i rekwizytów z płyty Data-PC dołączonej do publikacji, po czym rozdać je dzieciom, prosząc je o pokolorowanie postaci i przedmiotów. Następnie dzieci samodzielnie lub z pomocą nauczyciela wycinają postacie i rekwizyty, składają je na pół wzdłuż osi symetrii i sklejają w odpowiedni sposób – pamiętając, aby w środek wkleić patyczek (np. taki do szaszłyków); • według koncepcji i inwencji własnej, używając różnorodnych materiałów plastycznych (np. kukiełki z ozdobionych drewnianych łyżek, modele z plasteliny, z klocków LEGO, adaptowane zabawki z zasobów przedszkola). Podczas przygotowywania kukiełek i rekwizytów do tego przedstawienia, warto zwróć uwagę dzieci na to, żeby malowały sylwety w konsekwentny sposób – to znaczy do wypełnienia np. sylwet braci siedzących na latającym dywanie powinny zostać użyte te same kolory, które wcześniej zostały użyte do udekorowania pojedynczych sylwet braci itd. W grupach starszych można przeprowadzić konkurs, wybierając do udziału w spektaklu najciekawsze prace. Mając przed sobą wykonane kukiełki i rekwizyty, nauczyciel zachęca dzieci do tego, by zastanowiły się, o czym może być ta baśń. Nauczyciel rozmawia z dziećmi o skojarzeniach z innymi dziełami literackimi bądź filmowymi. Pyta, w jakiej znanej im opowieści pojawiają się podobne postacie czy rekwizyty (np. latający dywan). Dzieci wspólnie z nauczycielem ustalają zasady zachowania się podczas przedstawienia. Prowadzący zachęca przedszkolaki do dzielenia się swoimi dotychczasowymi doświadczeniami (np. z wizyty w te-
10
W tym przedstawieniu kwestie Narratora mogą być wygłaszane albo jako „głos zza sceny”, albo nauczyciel może w odpowiednim momencie występować przed scenę i mówić rolę, stojąc przodem do dzieci.
Trzy dary
atrze). Proponuje, by grupa spróbowała zapisać ten swoisty kodeks na przykład za pomocą prostych rysunków.
ZAJĘCIA ZASADNICZE Scena I Narrator (głos zza sceny lub nauczyciel stojący przed widownią): Król Birmy miał córkę o imieniu Sara. O rękę Królewny niejeden się starał. Zjeżdżali w konkury książęta bogaci, lecz każdy z nich tylko czas na próżno tracił. Na scenie pojawiają się Król Birmy i Królewna Sara. Królewna Sara (do swojego ojca, Króla Birmy): Książę Dunkan w mym sercu uczuć wzniecił płomień. Czemu nie chcesz, ojcze, nawet słyszeć o nim? Król Birmy: Droga Saro, już zięcia upatrzyłem sobie. Trzej synowie Chamisa kochają się w tobie. Możesz sobie wybrać, którego z nich zechcesz. Królewna Sara: Kocham ich jak braci, lecz żadnego nie chcę. 11
Trzy dary
Król Birmy: Każdy z nich jest przecież mądry i szlachetny, świetnie wykształcony, i nawet... nieszpetny. Każdy sobie w pracy radzi znakomicie i każdy za ciebie oddałby swe życie. Królewna Sara: Wszystko to doceniam, lecz serce nie sługa... Król Birmy (odprawia Sarę): Ta rozmowa, Saro, staje się zbyt długa. O nic cię już więcej nie zamierzam pytać. Sam z tych trzech jednego wybiorę i kwita. Królewna Sara opuszcza scenę, Król Birmy mówi do siebie: Nie wiem, na którego mam się zdecydować. Niechże ktoś ich wezwie na krótkie dwa słowa. Bracia 1–3 stają przed obliczem Króla Birmy (podczas tej sceny nauczyciel może trzymać kukiełki braci w jednej ręce). Król zwraca się do nich, wtajemniczając ich w swój plan. Taka myśl mi właśnie przyszła dziś do głowy – słuchajcie uważnie, bo plan mam gotowy. Pomyślcie, czym radość sprawić można Sarze i niezwykły prezent przynieście jej w darze.
12
Trzy dary
Czyj podarek weźmie, tego z was wybierze, a ja z tej decyzji ucieszę się szczerze. Wyprawimy zaraz wspaniałe wesele. No to do roboty! Czasu jest niewiele... Scena II Bracia 1–3 szykują się do drogi. Każdy z nich po kolei wtajemnicza widzów w swoje plany (kukiełki pojawiają się na scenie w odpowiednim momencie, tak aby widz miał wrażenie, że bracia nie słyszą się wzajemnie). Brat 1: Niechaj moi bracia jadą w obce strony, ja w Assamie poszukam prezentu dla żony. Pierwszy brat rusza po prezent dla przyszłej żony do Assamu – znika z pola widzenia. Brat 2: W sąsiednim królestwie rozejrzę się skrycie, bo w Assamie handel działa znakomicie. Drugi brat, nie wiedząc o decyzji pierwszego, zmierza w tym samym kierunku. Brat 3: Na bazar w Assamie wybiorę się zaraz, tam o nadzwyczajny prezent się postaram. Trzeci brat myśli, że jest bardzo oryginalny, ale tak naprawdę podąża śladem pozostałych.
13
Trzy dary
Brat 3: Dla nas niech zostaje i siły nam doda radość zakochanych i braterska zgoda. Nauczyciel zachęca dzieci do oklasków. Kukiełki kłaniają się po kolei. ZAJĘCIA KOŃCOWE ▶ Rozmowa inspirowana inscenizacją: • Dlaczego Sara nie chciała wybrać sobie męża spośród braci? • Na jaki pomysł wpadł król Birmy? • Gdzie wybrali się bracia w poszukiwaniu prezentu dla Sary? • Co ich spotkało w Assamie? • Jak potraktował ich król Assamu? • W jaki sposób braciom udało się wydostać z więzienia? • Co wymyślił król Assamu? • Jakie prezenty dla Sary wybrali bracia? • Do czego wykorzystali je bracia? • W jaki sposób braciom udało się uratować Sarę? • Czego uczy nas ta baśń? Jakie przesłanie z niej płynie? ▶ Inspiracje do zabaw: Nauczyciel przygotowuje dla każdego dziecka jeden przedmiot (np. dla jednego dziecka – kartkę, dla drugiego – temperówkę, dla trzeciego – niezatemperowaną żółtą kredkę, dla czwartego – niebieską kredkę, również niezatemperowaną itp.) i prosi je o narysowanie czegoś konkretnego (np. słońca na niebie). Aby powstał taki rysunek, przedszkolaki będą musiały połączyć siły i współpracować. Po zakończonej pracy dzieci z pomocą nauczyciela podsumowują to zadanie – jak im się pracowało w zespole? Czy bez którejkolwiek osoby udałoby się wykonać zadanie? Co by było, gdyby zabrakło któregoś członka zespołu? Prowadzący może także proponować inne zadania tego typu, np. sadzenie roślin czy pieczenie ciasta zgodnie z przepisem (analogicznie każdy uczestnik otrzymuje tylko jeden element). Jeśli grupa jest liczna, zabawę można przeprowadzić z podziałem na zespoły.
20
Trzy dary
Nauczyciel przygotowuje różnego rodzaju ilustracje, zdjęcia, pocztówki. Następnie prosi dzieci o pocięcie ich na kilka części (liczba części jest zależna od wieku i umiejętności dzieci) – w ten sposób powstaną wyjątkowe puzzle. Każdy przedszkolak wymienia się jednym elementem z kolegą lub koleżanką, a następnie próbuje ułożyć obrazek w całość. Następnie nauczyciel zachęca dzieci, by zastanowiły się, co muszą zrobić, by obrazki były kompletne. Na koniec dzieci rozmawiają z prowadzącym o tym, jakie emocje towarzyszyły im podczas tego zadania. Jak się czuli, gdy mogli pomóc koledze lub koleżance, oddając brakujący element? Dzieci wraz z nauczycielem zastanawiają się nad zachowaniem braci. Czy gdyby działali w pojedynkę, to udałoby im się uratować królewnę Sarę? Jak wyglądałyby ich poczynania? Przedszkolaki tworzą alternatywną historię, w której każdy z braci działa sam. Warto zachęcić dzieci do tego, by zastanowiły się, czy lepiej działać samemu, czy jednak połączyć siły i działać razem. Nauczyciel proponuje dzieciom zaprojektowanie magicznego dywanu. Przygotowuje kartki, różnego rodzaju kredki, nożyczki (do wycinania kształtu dywanu i nacinania brzegów kartki – „frędzli”). Zadaniem dzieci będzie stworzenie wyjątkowego magicznego dywanu. Dzieci wraz z nauczycielem rozmawiają o tym, co oznacza określenie serce nie sługa. ▶ Wskazówki dla nauczyciela: Można zaprosić dzieci do tworzenia dalszego ciągu historii. Dzieci wspólnie z nauczycielem zastanawiają się, co mogło wydarzyć się dalej. Jak potoczyły się losy księżniczki Sary? Czy król Birmy zgodził się na ślub córki z księciem Dunkanem? Do czego jeszcze mogły przydać się Sarze prezenty od trzech braci? Jakie przygody mogły spotkać trzech braci? Warto udostępnić przedszkolakom kukiełki i rekwizyty tak, aby mogły samodzielnie odtwarzać obejrzany teatrzyk w swobodnej zabawie. Prowadzący zachęca dzieci do improwizacji i tworzenia własnych dialogów. Po obejrzanym teatrzyku nauczyciel zachęca dzieci do stworzenia ilustracji do bajki (w formie historyjki obrazkowej). Tworzą wspólnie Grupową księgę baśni i bajek.
21
Trzy dary 22
Na podstawie zdobytych doświadczeń dzieci wspólnie z nauczycielem przygotowują dowolne przedstawienie dla całego przedszkola. Nauczyciel rozdziela role, dzieci przygotowują kwestie. Razem tworzą afisz. Zastanawiają się, co mogłoby znaleźć się na takim afiszu. Warto pamiętać również o biletach – jak w prawdziwym teatrze.
