Spis treści
Od Autorki
5
Wskazówki do pracy z publikacją
7
1. Żołnierz i kwadrat
8
2. Koło
9
3. Kangury na start!
10
4. Młynki i wiatraki
11
5. Na koniku: patataj!
12
6. Kolorowe koła
13
7. Co lubimy
14
8. Hop, hop, hej, hej
15
9. A, a, a – la, la, la
16
10. Sygnalizacja świetlna
17
11. Robot
18
12. Talerze i bębenek
19
13. Na opak
20
14. Numer alarmowy 112
21
15. Baloniki
22
16. Płyniemy statkiem
23
Od Autorki
Kodowanie to nic innego jak przetwarzanie informacji na kod, czyli umowny system znaków. Bez umiejętności rozumienia kodów trudno jest się odnaleźć w dzisiejszym świecie. Z kodami spotykamy się obecnie na każdym kroku. I wciąż ich przybywa. Kodami są przecież nie tylko programy komputerowe, lecz także nuty, znaki drogowe, numery telefonów, gesty, symbole państw czy sygnalizacja świetlna… Język również jest kodem. Nie należy o tej „wszędobylskości” kodów zapominać, gdyż – jak pisze Anna Świć1 w artykule Przedszkolak w świecie kodowania – wąskie (a zatem nie do końca właściwe) rozumienie kodowania jest dość powszechne: Wielu nauczycielom i rodzicom kodowanie kojarzy się z pracą przy komputerze, z długim i mozolnym wpisywaniem linijek kodu, z brakiem relacji społecznych, a nawet pracą w samotności, więc wprowadzanie tego typu aktywności na etapie przedszkolnym może wydawać się zbędne lub wręcz szkodliwe2. Czy zatem wprowadzanie elementów kodowania w przedszkolu to dobry pomysł? Czy nie jest na to jeszcze za wcześnie? Przecież przedszkolaki potrzebują ruchu, radosnej i twórczej zabawy… Czy nauka o kodach może im tego dostarczyć? Jak najbardziej! Wszak „głównym celem uczenia najmłodszych kodowania nie jest próba wyszkolenia przyszłych programistów, a rozwój uniwersalnych kompetencji, przydatnych na każdym etapie życia”3. To właśnie staram się pokazać w mojej publikacji, w której narzędzia i metody, opierające się na radosnej zabawie przy piosenkach, dostosowane zostały do możliwości i potrzeb dzieci w wieku przedszkolnym. Warto zwrócić uwagę na to, że informacje nierzadko koduje też nauczyciel – na przykład kiedy kładzie palec na wargach i „mówi” dzieciom w ten sposób: Proszę o ciszę. Dzieci również korzystają z kodów – na przykład gdy podnoszą palec do góry, komunikują w ten sposób: Chcę coś powiedzieć. Im szybciej dziecko wejdzie w świat kodów i będzie potrafiło go rozumieć, tym lepiej będzie sobie radziło w społeczeństwie. Zanim jednak dziecko samo zacznie tworzyć kody, ważne jest, by zrozumiało, jak one działają, i potrafiło zgodnie z nimi postępować. Temu przede wszystkim mają służyć zebrane tutaj zabawy. 1) Anna Świć jest autorką popularnego bloga Kodowanie na dywanie: www.kodowanienadywanie.blogspot.com 2) A. Świć, Przedszkolak w świecie kodowania, [w:] „Bliżej Przedszkola” nr 4.211/2019. 3) Tamże.
5
W skład publikacji wchodzą: książeczka zawierająca opisy zabaw oraz 2 płyty CD z 16 piosenkami i podkładami muzycznymi do nich. Proponowane aktywności, które dodatkowo wspaniale rozruszają organizm i pomogą ćwiczyć koncentrację uwagi, można wykorzystywać między innymi jako wstęp czy przerywnik do zajęć, w czasie których dzieci będą uczyć się samodzielnego kodowania, rozwijania umiejętności matematycznych, technicznych itp. Piosenki towarzyszące zabawom łatwo wpadają w ucho, aktywizują ruchowo, integrują z grupą i doskonalą u dzieci kompetencje potrzebne do rozwoju umiejętności kodowania i rozumienia świata kodów. Publikacja przeznaczona jest do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym oraz w młodszym wieku szkolnym, a także z tymi starszymi dziećmi, dla których poruszanie się w świecie kodów stanowi – z różnych powodów – prawdziwe wyzwanie. Zabawy przeznaczone są przede wszystkim do pracy w grupie, ale zdecydowana większość nadaje się także do przeprowadzenia podczas indywidualnych zajęć z dzieckiem w przedszkolu czy szkole, jak również w domu – jeżeli dziecku będzie towarzyszyła w zabawie co najmniej jedna osoba. Zabawy zaproponowane w publikacji rozwijają u dzieci umiejętność logicznego i abstrakcyjnego myślenia, wyciągania wniosków, analizy i syntezy – zarówno słuchowej, jak i wzrokowej. Ćwiczą pamięć, zdolność do klasyfikowania, obserwowania, naśladowania, zdolność do samokontroli. Rozwijają umiejętność poprawnego wykonywania instrukcji (typu: Jeżeli tak – zrób to, jeżeli nie – zrób tamto), przestrzegania kolejności ruchów, poruszania się według kodu. Rozwijają orientację przestrzenną, utrwalają kierunki. Zachęcają do współdziałania, wywołują radość, uczą precyzyjnej komunikacji. Wreszcie uczą dzieci traktowania błędów nie jako porażki, ale jako czegoś, co jest naturalne i co powinno jedynie stanowić wyzwanie na przyszłość. Zdobyte w ten sposób kompetencje są niezbędne przy samodzielnym kodowaniu, ale pomogą też w bardzo wielu innych aspektach życia – zarówno teraz, jak i w przyszłości: nie tylko w programowaniu, ale chociażby w doskonaleniu umiejętności matematycznych czy przyswajaniu innych nauk ścisłych, poruszaniu się po ulicy, prawidłowym reagowaniu na różne sygnały, korzystaniu z urządzeń elektronicznych, posługiwaniu się instrukcjami albo graniu w różne gry (na przykład w szachy). Przydadzą się także w nauce czytania i pisania. Życzę udanej zabawy! Agnieszka Kornacka
6
Wskazówki do pracy z publikacją
• W niektórych piosenkach podczas kolejnych powtórzeń zmianie ulegają pewne partie tekstu (początek lub koniec). W książce fragmenty podlegające wymianie zaznaczone są kolorem niebieskim, a alternatywny tekst wydrukowany jest w kolumnie obok zasadniczego tekstu piosenki. • Pomieszczenie, w którym przeprowadzane są zabawy, powinno być wcześniej dobrze wywietrzone. • Gdy jest to możliwe, pozycją wyjściową zabaw powinno być koło. Taka forma daje dzieciom poczucie wspólnoty, pozwala na obserwację i stały kontakt z pozostałymi uczestnikami zabawy, a także sprawia, że wszyscy członkowie grupy czują się tak samo ważni. By urozmaicić zajęcia, można czasami zaproponować inny układ rozmieszczenia uczestników. • Należy zadbać o to, by każdy uczestnik zabawy miał odpowiednio dużo miejsca dla siebie i nie stwarzał zagrożenia ani nie powodował poczucia braku komfortu u innych uczestników. • Po zabawie dziecku powinno towarzyszyć poczucie zadowolenia. Warto chwalić uczestników zabawy, na przykład za ich zaangażowanie. Zabawy powinny zawsze kojarzyć się z czymś przyjemnym, nie powinny powodować napięć. Unikamy rywalizacji, etykietowania, negatywnego oceniania. Uczymy traktowania porażek z dystansem. • Dla niektórych uczestników zabaw – na przykład najmłodszych przedszkolaków – pewne aktywności mogą okazać się za trudne. Jeżeli dzieci mają problem z ich wykonaniem nawet przy wsparciu czy podpowiedzi nauczyciela, należy odłożyć je na później – przyjdzie na nie czas. • Wybór utworów i kolejność ich eksponowania należy do nauczyciela. Należy unikać przeprowadzania wielu zabaw naraz. • Warto do poznanych zabaw jak najczęściej wracać – zwłaszcza do tych określanych przez dzieci jako „ulubione” oraz do tych kształtujących u dzieci umiejętności, na których w danym momencie najbardziej nauczycielowi zależy.
7
1.
Żołnierz i kwadrat
• Do tej zabawy należy przygotować kwadraty: można wykorzystać kartki w kształcie kwadratów (wycięte z bloku A3 lub z gazety), wykleić kwadraty taśmą malarską na podłodze albo – jeżeli zabawa odbywa się na dworze – można narysować je kredą. Co ważne, bok kwadratu musi mieć taką długość, by dziecko było w stanie pokonać ją jednym krokiem. Na hasło: Zbiórka! dzieci stają w lewym dolnym rogu kwadratu. Można to miejsce dodatkowo oznaczyć – np. wyciętym z papieru czy narysowanym czerwonym kółkiem. Następnie dzieci wykonują ćwiczenia zgodnie z tekstem piosenki – poruszają się po krawędziach kwadratu. Na słowo: Spocznij! przyjmują dowolną pozycję. Jeżeli w zabawie bierze udział liczna grupa dzieci, można jej uczestników podzielić na kilka rzędów. Za każdym kwadratem ustawia się jeden rząd dzieci. Zabawę zaczynają pierwsze dzieci z każdego rzędu – w czasie słów Zbiórka! Baczność! ustawiają się na pozycji startowej. Po wykonaniu zadania – po słowie Spocznij! – przechodzą na koniec rzędu, a zabawę kontynuują kolejne osoby (wchodzą na start na hasło: Zbiórka!). Jeżeli osób chętnych do zabawy jest więcej niż powtórek na płycie (powtórki są trzy), utwór można odtworzyć ponownie.
Zbiórka! Baczność! Po kwadracie marsz! Marsz do przodu jeden krok! Baczność! Teraz w prawo zwrot! /4x Spocznij!
Wskazówka: Dzięki graficznej podpowiedzi i uruchomieniu pamięci ruchowej dzieci bardzo dobrze przyswajają kierunki. Ciało bez większego trudu zapamiętuje, gdzie jest „w prawo”. Dlatego warto tę zabawę (a także tę do piosenki „Kangury na start”) powtarzać szczególnie często z dziećmi mającymi problemy z orientacją przestrzenną, a zwłaszcza z pojęciami prawo-lewo. 8
2.
Koło
• Dzieci wykonują ruchy zgodnie z treścią piosenki: tworzą koło, potem klaszczą, a następnie podają sobie ręce i poruszają się w kole w tempie adekwatnym do słyszanej muzyki i tekstu piosenki. Na końcu zatrzymują się i biją sobie brawo.
Koło, koło już startuje. Kogo jeszcze tu brakuje? Dołącz do nas, baw się z nami. Przywitajmy się oklaskami. Podajemy dłonie i ruszamy: wolno… wolno… przyspieszamy… Coraz szybciej… jeszcze prędzej… Teraz koło zwalniać już będzie… Znowu szybciej… jeszcze prędzej… Teraz koło zwalniać będzie… Znowu szybciej… jeszcze prędzej… Teraz koło zwalniać już będzie…
• Kiedy dzieci dobrze poznają już piosenkę i zabawa zostanie przez nie opanowana, można wykorzystać podkład muzyczny. Zadanie przedszkolaków będzie polegało na tym, by jak najwierniej odtworzyć przebieg zabawy, słuchając tylko wersji instrumentalnej. W razie potrzeby nauczyciel podpowiada dzieciom, co mają robić, ale czyni to samymi gestami. • Warto porozmawiać z grupą na temat tego, że dzięki pewnym ustalonym słowom nie trzeba przedszkolakom długo tłumaczyć, co mają zrobić. Wystarczy poprosić np. Zróbcie duże koło, a dzieci pewnie będą dokładnie wiedziały (odwołując się do swoich wcześniejszych doświadczeń), jakie czynności mają wykonać. Nauczyciel pyta dzieci: Co to znaczy „zrobić koło”? Przeprowadza „burzę mózgów”, pytając, jakie jeszcze słowa pełnią podobną rolę w przedszkolu, w szkole czy w domu. Może podać przykłady: „pajacyk”, „młynek” itp. 9
3.
Kangury na start!
• Do tej zabawy potrzebne będą prostokąty: można wykorzystać kartki w kształcie prostokątów (np. z bloku A3), wykleić prostokąty taśmą na podłodze albo – jeżeli zabawa odbywa się na dworze – można narysować je kredą. Co ważne, krótsza krawędź – pionowa – musi mieć taką długość, by dziecko było w stanie pokonać ją jednym skokiem (obunóż), a dłuższa – pozioma – dwoma skokami (również obunóż). Na hasło: Kangury na start! dzieci ustawiają się w lewym dolnym rogu prostokąta. Można to miejsce dodatkowo oznaczyć – np. wyciętym z papieru czy narysowanym czerwonym kółkiem. Następnie dzieci wykonują ruchy zgodnie z tekstem piosenki – poruszają się wzdłuż krawędzi prostokąta. Jeżeli w zabawie bierze udział liczna grupa dzieci, można jej uczestników podzielić na kilka rzędów. Za każdym prostokątem ustawia się jeden rząd dzieci. Zabawę zaczynają pierwsze dzieci z każdego rzędu – na słowa: Kangury na start! ustawiają się na pozycji startowej (w lewym dolnym rogu prostokątów). Po wykonaniu zadania – na słowa: Teraz zapraszamy… – przechodzą na koniec rzędu, a zabawę kontynuują kolejne osoby (ustawiają się w lewym dolnym rogu prostokątów na słowa: Zające/Żabki/ Pchełki na start!). Jeżeli osób chętnych do zabawy jest więcej niż powtórek piosenki, utwór można odtworzyć jeszcze raz. Uwaga! W kolejnych powtórzeniach zmieniają się zwierzątka, a przy ostatnim powtórzeniu zmianie ulega ostatni wers piosenki.
Kangury na start!
Zające/Żabki/Pchełki
Skocz do przodu: hop! Obrót w prawo. Stop! Teraz: hop i hop! Obrót w prawo. Stop! Skocz do przodu: hop! Obrót w prawo. Stop! Teraz: hop i hop! Obrót w prawo. Stop! Prostokąty mamy. Teraz zapraszamy…
10
Teraz w nich siadamy.
4.
Młynki i wiatraki
• Dzieci – w ustawieniu kołowym – wykonują wskazane ćwiczenia do rytmu piosenki śpiewanej w coraz szybszym tempie. Najpierw „kręcą młynki” sami chłopcy, potem same dziewczynki. Następnie dzieci „kręcą wiatraki” – najpierw krążenie ramion do przodu wykonują same dziewczynki, potem sami chłopcy. Zabawa kończy się wspólnym tańcem w kole.
Wszyscy chłopcy: kręcą młynki, kręcą młynki… (czas na aktywność)
Stop! Teraz dziewczynki… (czas na aktywność)
I dziewczyny: już wiatraki, już wiatraki… (czas na aktywność)
Stop! Teraz chłopaki… (czas na aktywność)
Teraz wszyscy razem tworzą karuzelę i się kręcą, i się kręcą, i się kręcą, i się kręcą, i się kręcą! Tak jest najweselej!
• Nauczyciel pyta dzieci, gdzie można spotkać się z oddzielnymi pomieszczeniami dla kobiet i mężczyzn (np. toalety, przebieralnie na basenie itp.). Następnie mówi: Skąd wiadomo, które wejścia są dla kobiet, a które dla mężczyzn? Rozmawia z dziećmi o symbolach graficznych. Następnie prezentuje znak graficzny oznaczający dziewczynkę i znak graficzny oznaczający chłopca. Pyta dzieci, co one oznaczają. Następnie daje przedszkolakom zadania do wykonania i pokazuje symbole mówiące o tym, kto ma to zadanie wykonać. Prowadzący mówi np.: Teraz skaczą… i pokazuje symbol dziewczynki; Teraz biegną… i pokazuje symbol chłopca; Teraz kucają… i pokazuje oba symbole; Teraz „miauczą”… i pokazuje symbol dziewczynki; Teraz „ćwierkają”… i pokazuje symbol chłopca itd. 11
