ΓΙΑ ΤΟ GENIUS LOCI ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ_ΛΕΜΕΣΟΣ_ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ_ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ_ΚΟΥΛΟΥΝΤΗΣ

Ε.Μ.Π. | ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

ΓΙΑ ΤΟ GENIUS LOCI ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ: Ιχνηλατώντας την ταυτότητα της

ΛΕΜΕΣΟΥ

μέσα από τα διαχρονικά της πρόσωπα

«Μαρτυρικό πράγμα η ανάγκη, ωθεί τον άνθρωπο

σ τα

ακραία,

σ το

κατορθώνει τα ακατόρθωτα.»

Ερευνητική Εργασία | Ι. Θεοφάνους - Σ. Κουλουντής

βωμό

της

ΔΙΑΛΕΞΗ 9 0Υ ΕΞΑΜΗΝΟΥ

ΓΙΑ ΤΟ GENIUS LOCI ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Ιχνηλατώντας την ταυτότητα της Λεμεσού μέσα από τα διαχρονικά της πρόσωπα

Επιβλέπων καθηγητής: Β α σ ί λ ε ι ο ς Γκ α ν ι ά τ σ α ς Σπουδάστές: Ιωάννης Θεοφάνους | ar14704 Στ υ λ ι α ν ό ς Κ ο υ λ ο υ ν τ ή ς | a r 1 4 7 0 9 Ε.Μ.Π. | Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Σεπτέμβριος 2021

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ε υχα ρ ι σ το ύ μ ε θ ε ρ μ ά , τ η φ ί λ η Στ ε φ α ν ί α Β ο σ κ ο ύ ( Α ρ χ ι τ έ κ τ ω ν ) , το ν Α λ έ ξα νδ ρ ο Χ ρ ι σ το φ ί ν η ( Α ρχ ι τ έ κ τω ν | A N B AU Α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ό Ατ ε λ ι έ ) , τ η Λ έ ν ι α Μ π έ ρ ο υ ( Λ ε ι τ ο υ ρ γ ό ς Τε χ ν ι κ ή ς Υ π η ρ ε σ ί α ς Δ ή μ ο υ Λ ε μ ε σ ο ύ ) , τ η ν Α λ ε ξ ί α Γε ω ρ γ ι ά δ ο υ ( Λ ε ι τ ο υ ρ γ ό ς Τμ ή μ α τ ο ς Π ο λ ε ο δ ο μ ί α ς κ α ι Οικήσεως), τ ο Σ ω κ ρ ά τ η Στ ρ α τ ή ( Α ρ χ ι τ έ κ τ ω ν | A A & U f o r A r c h i t e c t u r e

Ar t and

Urbanism), τ ο Α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ό Γρ α φ ε ί ο Χ ρ ύ σ α ν θ ο ς Η . Χ ρ υ σ ά ν θ ο υ & Σ υ ν ε ρ γ ά τ ε ς , τ ο ν κ α θ η γ η τ ή μ α ς , Β α σ ί λ ε ι ο Γκ α ν ι ά τ σ α , π ο υ μ ε τ η ν ε π ί β λ ε ψ η , καθοδήγηση και το συμβουλευτικό του έργο έγινε εφικτή η περάτωση της ερευνητικής μας εργασίας και τέλος τους φί λους και τις οικογένειες μας, που σ τάθηκαν σ ταθεροί αρωγοί καθ' όλη την πορεία της φοίτησής μας και μας σ τ ή ρ ι ξα ν σ τ η ν ε π ί τ ε υ ξ η τω ν σ τόχω ν μ α ς .

Ε.Μ.Π. | ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

ΓΙΑ ΤΟ GENIUS LOCI ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ: Ιχνηλατώντας την ταυτότητα της

ΛΕΜΕΣΟΥ

μέσα από τα διαχρονικά της πρόσωπα

«Μαρτυρικό πράγμα η ανάγκη, ωθεί τον άνθρωπο

σ τα

ακραία,

σ το

κατορθώνει τα ακατόρθωτα.»

Ερευνητική Εργασία | Ι. Θεοφάνους - Σ. Κουλουντής

βωμό

της

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ | APSTRACT

8

ΕΙΣ ΑΓΩΓΗ: Το Θ έ μ α ω ς Θ ε ω ρ η τ ι κ ό και Πρακτικό Πρόβλημα Ορισμοί | Έννοιες Υπ α ρ ξ ι α κ ά - Β ι ω μ α τ ι κ ά Ζ η τ ή μ α τα Το Ε γ χ ε ί ρ η μ ά μ α ς

13 14 17

ΜΕΡΟΣ Ι: Α π ό τ ο Α σ τ ι κ ό Το π ί ο στην Πόλη ως Τόπο 1 . 1 . Το Α σ τ ι κ ό Το π ί ο ω ς Ε ι κ ό ν α τ ο υ Τό π ο υ 1.2. Η λειτουργία της πόλης ως

23 35

αποκάλυψη Δομής της Πόλης 1 . 3 . Η Π ό λ η ω ς Τό π ο ς

41

ΜΕΡΟΣ ΙΙ: Η Τα υ τ ό τ η τ α τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ 2 . 1 . Τα Π ρ ό σ ω π α τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ |

53

Οι Διαχρονικές Εικόνες της Πόλης 2 . 2 . Κ ρ ι τ ι κ ή Α ν ά λ υ σ η τ ο υ Τρ ό π ο υ

99

Λειτουργίας της Πόλης 2.3. Εντοπισμός Δυναμικής | Συμβατές

129

κ α ι Α σ ύ μ β α τ ε ς Μ ο ρ φ έ ς Ανά π τ υ ξ η ς 2.4. Διατήρηση και Ένταξη σ τη Λεμεσό

145

ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Συμπεράσματα για τη σημερινή εικόνα και τις δυνατότητας ανάπτυξης Η Λεμεσός

169 175

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ ΡΑ Φ Ι Α

189

Ο Τό π ο ς

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Βιώνουμε

την

ε π οχ ή

της

εικόνας,

μια

ε π οχ ή

που

το

«τι

φαίνεται ότι είναι» είναι πιο σημαντικό από το «τι πραγματικά είναι». Β ο μ β α ρ δ ι ζό μ α σ τ ε κ α θ η μ ε ρ ι ν ά α π ό ο π τ ι κ ά κ α ι π ν ε υ μ α τ ι κ ά ε ρ ε θ ί σ μ α τ α π ο υ μ α ς κ ά ν ο υ ν ν α θ α υ μ ά ζο υ μ ε ή ν α α π ο δ ο κ ι μ ά ζο υ μ ε τ ο ν τ ό π ο σ τ ο ν ο π ο ί ο ζο ύ μ ε . Ε ι κ ό ν ε ς α λ η θ ι ν έ ς κ α ι κ ί β δ η λ ε ς , ε ι κ ό ν ε ς ε υ χ ά ρ ι σ τ ε ς κ α ι δυσάρεσ τες, εικόνες επιβλητικές και αδιάφορες, εικόνες λογικές και παράλογες, εικόνες κινούμενες και σ τατικές, εικόνες που συλ λέγουν μνήμες, που μεταδίδουν νοήματα, που αποπνέουν ισ τορία και πνεύμα. Ο τόπος μας, το ασ τικό τοπίο, η πόλη, απαρτίζεται από όλες αυτές τ ι ς π ο λ λ α π λ έ ς κ α ι α ν τ ι κ ρ ο υ ό μ ε ν ε ς ε ι κ ό ν ε ς / φ υ σ ι ο γ ν ω μ ί ε ς . Το ζ ή τ η μ α των ημερών μας είναι, λοιπόν, πώς μπορούμε να διακρίνουμε και να αναγνωρίσουμε το «είναι» του ασ τικού τοπίου της πόλης, την ταυτότητά του, το πνεύμα του, αυτό που ο Schulz ονομάζει Genius Loci σ τ η ν φ α ι νο μ ε νο λ ογ ί α το υ τό π ο υ κ α ι τ η ς α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς .

Από την θεωρητική προσέγγιση του ασ τικού τοπίου ως εικόνα

του τόπου, πηγάζει η ανάγκη για πρακτική ιχνηλάτηση της ταυτότητας της

Λεμεσού,

ενός

οριακού

παραδείγματος

πόλης

με

διαχρονικά

πρόσωπα, ενίοτε ακραία μεταξύ τους. Αυτή η ιδιαιτερότητα της Λεμεσού οδήγησε σε συσ τηματική αναζήτηση και μελέτη γύρω από τα σ τοιχεία π ο υ α π α ρ τ ί ζο υ ν τ η σ ύ γ χ ρ ο ν η ε ι κ ό ν α τ η ς π ό λ η ς κ α ι τ η σ χ έ σ η τ η ς μ ε το ν τό π ο . Μ ι α κ ρ ι τ ι κ ή α νά λυ σ η το υ τρ ό π ο υ μ ε το ν οπ ο ί ο λ ε ι το ύ ργ η σ ε εξελικτικά

η

σύγχρονης

δυναμικής

πόλη,

βοήθησε της

σ τον

Λεμεσού

εντοπισμό και

στις

της

διαχρονικής

όποιες

συμβατές

και και

ασύμβατες μορφές ανάπ τυξής της. Επίσης κρίθηκε σκόπιμη η αναφορά σε ενδεικτικά παραδείγματα διατήρησης, ανάπλασης και ένταξης σ τη Λ ε μ ε σ ό δ ι ό τ ι σ ε σ υ νδ υ α σ μ ό μ ε τ η ν υπ ό λ ο ι π η έ ρ ε υ να μ α ς ε π έ τρ ε ψ ε σ τα συμπεράσματα να διατυπώσουμε τη δική μας τελικά άποψη για το ποια ε ί να ι τα β α σ ι κ ά χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά τ η ς π ό λ η ς , π ο ι α δ ι α τ η ρ ή θ η κ α ν , π ο ι α α λ λ ο ι ώ θ η κ α ν , δ ι α σ τρ ε β λ ώ θ η κ α ν ή κ α ι κ α τα σ τρ άφ η κ α ν , π ρ ο ς γ νώ σ η και συμμόρφωση για το μέλ λον της Λεμεσού.

8

APSTRACT

We a re l i v i n g i n t h e e r a of i m a g e s , a n e r a w h e re " w h a t a p p e a r s t o

b e" i s m o r e i m p o r t a n t t h a n " w h a t r e a l l y i s " . W e a r e b o m b a r d e d o n a d a i l y basis by visual and intellectual stimuli that make us admire or disapprove the place we live in. Real and fake images, pleasant and unpleasant images, imposing and indifferent images, logical and irrational images, moving and static images, images that collect memories, transmit meanings, exude h i s t o r y a n d s p i r i t . O u r p l a c e , t h e u r b a n l a n d s c a p e , t h e c i t y, i s m a d e u p of all these multiple and conflicting images/physiognomies. The question of our era, then, is how we can discern and recognize the essence of the u r b a n l a n d s c a p e o f t h e c i t y, i t s i d e n t i t y, i t s s p i r i t , w h a t S c h u l z c a l l s t h e Genius Loci in the phenomenology of place and architecture.

From the theoretical approach of the urban landscape as an image

of place, stems the need for a practical tracing of the identity of Limassol, a borderline example of a city with timeless faces/physiognomies, of ten e x t r e m e t o e a c h o t h e r. T h i s p e c u l i a r i t y o f L i m a s s o l l e d t o a s y s t e m a t i c search and study of the elements that make up the contemporar y image of the city and its relationship with the place. A critical analysis of the way in which the city has functioned evolutionarily has helped us to identify the temporal and contemporar y dynamics of Limassol and any compatible and

incompatible

forms

of

its

development.

It

was

also

considered

appropriate to refer to indicative examples of preser vation, regeneration and integration in Limassol because, in combination with the rest of the research, it allowed us to formulate our own final opinion on which are t h e b a s i c c h a r a c t e r i s t i c s o f t h e c i t y, w h i c h w e r e p r e s e r v e d , w h i c h w e r e altered, distor ted or destroyed, for the knowledge and compliance for the future of Limassol.

9

Ε Ι Σ Α ΓΩ Γ Η :

Το Θ έ μ α ω ς Θ ε ω ρ η τ ι κ ό κ α ι Π ρ α κ τ ι κ ό Π ρ ό β λ η μ α

Ορισμοί | Έννοιες

Υπ α ρ ξ ι α κ ά - Β ι ω μ α τ ι κ ά Ζ η τ ή μ α τα

Το Ε γ χ ε ί ρ η μ ά μ α ς

«Μαρτυρικό πράγμα η ανάγκη, ωθεί τον άνθρωπο

σ τα

ακραία,

σ το

κατορθώνει τα ακατόρθωτα.»

βωμό

της

12

ΟΡΙΣΜΟΙ | ΕΝΝΟΙΕΣ Ισ τορία: σημαντικό εργαλείο και εφόδιο για τον κάθε άνθρωπο, του δ ί ν ε ι π ά ν τα το κ ί ν η τρ ο να π ρ ο σ π α θ ε ί να γ ί ν ε ι κ α λύ τ ε ρ ο ς . Φυσικός Τόπος: το κοσμολογικό δημιούργημα μεταξύ «ουρανού» και « γ η ς » , το οπ ο ί ο ο ά ν θ ρ ωπ ο ς α π ο κ α λ ε ί χω ρ ι κ ά ω ς τοπ ί ο κ α ι π ε ρ ι β ά λ λ ο ν και έχει την ανάγκη να το «κατοικήσει». Ανθρωπογενής

Τόπος:

το

αποτύπωμα

της

«εγκατάσ τασης»

του

ανθρώπου σ το περιβάλ λον μεταξύ «ουρανού» και «γης», ως αποτέλεσμα της συγκεκριμενοποίησης και κατανόησης του φυσικού τόπου. Τόπος: το φαινόμενο της συνύπαρξης του ανθρώπου με το περιβάλ λον του, της σύμπ τυξης φυσικού και ανθρωπογενούς τόπου, της οντότητας π ο υ γ ε ν ν ι έ τα ι ό τα ν ο χώ ρ ο ς π ρ ο σ λ α μ β ά ν ε ι α π ό το ν ά ν θ ρ ωπ ο ι σ το ρ ί α , β ι ώ μ α τα , μ ν ή μ ε ς , χα ρ α κ τ ή ρ α , ψ υχ ή , π ν ε ύ μ α κ α ι τα υτό τ η τα . Π ό λ η : ο κ α τ ε ξοχ ή ν τό π ο ς π ο υ , ω ς π ε ρ ι ε κ τ ι κ ή ο λ ό τ η τα , δ ο μ ε ί τα ι α π ό πολ λούς μικρόκοσμους και επιμέρους τόπους. Αρχιτεκτονική:

η

διαδικασία

εγκατάσ τασης

του

ανθρώπου

σ το

π ε ρ ι β ά λ λ ο ν το υ , π ο υ δ ί ν ε ι υλ ι κ ή υπ ό σ τα σ η σ το π ά ν τρ ε μ α το υ τό π ο υ , της ανάγκης, της μορφής και της λειτουργίας. Σ υ ν ύ π α ρ ξ η : α ρ μ ο ν ι κ ή π α ρ ο υ σ ί α ο ν τοτ ή τω ν σ το ν ί δ ι ο χώ ρ ο . Συνομι λία: αλ ληλεπίδραση και διάλογος ανάμεσα σε συνδιαλεγόμενα μέρη. Ένταξη: απόδειξη ότι παλαιό και νεότερο μπορούν να συνυπάρξουν σ τ η ν α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή . Αφομοίωση: η

ικανότητα

ενός

οργανισμού,

ατόμου,

συνόλου

να

π ρ ο σ λ α μ β ά ν ε ι ξ έ να π ρ ο ς α υτό ν σ το ι χε ί α κ α ι να τα μ ε τα τρ έ π ε ι σ ε οργανικά σ τοιχεία του.

G e n i u s L o c i : το π ν ε ύ μ α - φ ύλ α κ α ς το υ τό π ο υ κ α τά τ η ν Ρω μ α ϊ κ ή θ ρ η σ κ ε ί α π ο υ σ τ η σ ύγ χ ρ ο ν η ε κ δ οχ ή το υ α να φ έ ρ ε τα ι σ τ η δ ι α κ ρ ι τ ι κ ή α τ μ ό σ φ α ι ρ α π ο υ χα ρ α κ τ η ρ ί ζ ε ι μ ι α τοπ ο θ ε σ ί α , σ ε έ να « π ν ε ύ μ α το υ τό π ο υ » . Λεμεσός: το ακραίο παράδειγμα πόλης, με πολ λαπλές αντικρουόμενες φυσιογνωμίες.

Εικ. 1 | Λεμεσός, Συνύπαρξη Φυσικού και Ανθρωπογενούς Τόπου πηγή: ίδια λήψη

13

Υ Π Α Ρ Ξ Ι Α Κ Α - Β Ι Ω Μ ΑΤ Ι Κ Α Ζ Η Τ Η Μ ΑΤΑ «Ένα μέλλον για το παρελθόν μας»

Με

αυτό

το

«Έτος

Ευρωπαϊκής

Συνέδριο του Άμσ τερνταμ, 1975

σύνθημα

έμελλε

Α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς

το

έτος

1975

Κ ληρονομιάς»

σ το

να

οριστεί

Συνέδριο

ως του

Άμσ τερνταμ και να αλ λάξει το ρου της ισ τορίας, θέτοντας ισ χυρά θεμέλια για διάλογο και γεφύρωση όλης της Παγκόσμιας Ισ τορικής και Πολιτισ τικής Κ ληρονομιάς, κάτω από την προσ τασία των εθνών. Ο άνθρωπος πέτυχε ένα σημαντικό κατόρθωμα, τη συμφι λίωση του με το παρελθόν του και την ισ τορική του κληρονομιά. Βέβαια, κατόρθωμα θεωρείται που ανακτήσαμε τη σ χέση με το παρελθόν μας, ή που κ α τα φ έ ρ α μ ε να τ η ν α π ω λ έ σ ο υ μ ε ε ξ α ρχ ή ς ; Π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ω ς τρ α γ ι κ ή ε ι ρ ω ν ε ί α θ α έ λ ε γ ε κ α ν ε ί ς . Γι α τ ί ό μ ω ς η κ ο ι ν ω ν ί α μ α ς β ρ ι σ κ ό τ α ν σ ε α υ τ ή τη δεινή θέση, ώσ τε να μάχεται να εκπληρώσει το αυτονόητο;

Η μακραίωνη ισ τορία της ανθρωπότητας δίνει πάντα ένα λαμπρό

μ ά θ η μ α . Η α ν θ ρ ωπ ό τ η τα δ ι α ν ύ ε ι τ η ν ε π οχ ή τω ν α ν τ ι φ ά σ ε ω ν κ α ι τω ν α γ ε φ ύ ρ ω τ ω ν χ α σ μ ά τ ω ν . Τη ν ε π ο χ ή α υ τ ή τ η δ ι α ν ύ ε ι α π ό τ ο λ υ κ α υ γ έ ς της ισ τορικής της περιόδου και θα συνεχίσει να τη διανύει μέχρι ο ά ν θ ρ ω π ο ς ν α α ν τ ι λ η φ θ ε ί τ η ν ο υ σ ί α α υ τ ή ς τ η ς ε π ο χ ή ς . Τα ε ρ ω τ ή μ α τ α π ο υ τ ί θ ε ν τα ι α ρχ ι κ ά γ ι α να κ α τα νο ή σ ο υ μ ε τ η ν ε π οχ ή α υτ ή ε ί να ι τα « γ ι α τ ί » : « Γι α τ ί α ν τ ι φ ά σ ε ω ν ; » , « Γι α τ ί χ α σ μ ά τ ω ν ; » , « Γι α τ ί α γ ε φ ύ ρ ω τ ω ν ; » . Τα π ρ ώ τ α δ ύ ο ε ρ ω τ ή μ α τ α έ χ ο υ ν μ ι α ε ύ κ ο λ η κ α ι π ρ ο φ α ν ή α π ά ν τ η σ η , την ποικι λομορφία και τη διαφορετικότητα του ανθρώπου. Και αν μη τι άλ λο είναι λογικό σε μια κοινωνία της πληθωρικότητας σε όλα τα ε π ί π ε δ α , ν α υ φ ί σ τ α ν τ α ι α υ τ έ ς ο ι α ν τ ι θ έ σ ε ι ς κ α ι τ α χ ά σ μ α τ α . Στ ο τ ρ ί τ ο ερώτημα όμως η απάντηση δεν φαντάζει καθόλου εύκολή, και δεν ε ί να ι , γ ι α τ ί τα χά σ μ α τα δ ε ν κ α θ ί σ τα ν τα ι α υτο β ο ύλ ω ς α γ ε φ ύ ρ ωτα α λ λ ά από τον άνθρωπο. του

να

γεφυρώσει

Το ζ ή τ η μ α ε ί ν α ι ό τ ι ο ά ν θ ρ ω π ο ς , σ τ η π ρ ο σ π ά θ ε ι α αυτά

τα

χά σ μ α τα ,

θεώρησε

και

θεωρεί

ακόμη

πως πρέπει να ισοπεδωθούν οι διαφορές και να γίνουν όλα ίσα και όμοια. Όμως, πέρα από ένα ουτοπικό κόσμο η λύση αυτή σ το δικό μας κ ό σ μ ο όχ ι μ ό νο δ ε ν γ ε φ υ ρ ώ ν ε ι τα χά σ μ α τα α λ λ ά τα ο ξ ύ ν ε ι ό λ ο κ α ι περισσότερο. Οι άνθρωποι θεωρούν τη διαφορετικότητά τους π ταίσμα κ α ι υ π ο ν ο μ ε ύ ε τ α ι ο έ ν α ς π ρ ο ς υ π ε ρ ά σ π ι σ η τ ο υ ά λ λ ο υ κ α ι β υ θ ί ζο ν τ α ι κ α ι π ά λ ι σ τ η δ ί ν η το υ χά σ μ α το ς π ο υ το υ ς δ ι α φ ε ν τ ε ύ ε ι . Σ α ν ί δ α σ ωτ η ρ ί α ς κ α ι λύ σ η μ ο νό δ ρ ο μ ο ς η α π ο δ οχ ή τ η ς π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τα ς , να α π ο δ ε χ το ύ ν οι άνθρωποι τις διαφορές τους και να ζήσουν αρμονικά με αυτές, να συνυπάρξουν.

14

Σ ε π λ ή ρ η τα ύ τ ι σ η κ α ι π α ρ α λ λ η λ ι σ μ ό μ ε το ν ά ν θ ρ ωπ ο έ ρχε τα ι

κ α ι τ ο φ α ι ν ό μ ε ν ο τ ο υ « Τό π ο υ » π ο υ ω ς ο κ α τ ε ξ ο χ ή ν χ ώ ρ ο ς δ ι ά δ ρ α σ η ς του

ανθρώπου

βιώνει

και

ο

ίδιος

μια

ε π οχ ή

αντιφάσεων

και

α γ ε φ ύ ρ ω τ ω ν χ α σ μ ά τ ω ν . Στ η π ε ρ ί π τ ω σ η τ ο υ τ ό π ο υ α ν α γ ν ω ρ ί ζ ε ι κ α ν ε ί ς π ο λ λ ά α ν τ ι μ α χό μ ε να σ τρ α τό π ε δ α π ο υ ε ν τ έ λ ε ι ό λ α κ α τα λ ή γ ο υ ν σ τ η σ χέση που επι λέγει ο άνθρωπος να αναπ τύξει με το περιβάλ λον του. Ο τρ ό π ο ς μ ε το ν οπ ο ί ο ε π ι λ έ γ ο υ μ ε να ε γ κ α τα σ τα θ ο ύ μ ε σ το « φ υ σ ι κ ό τόπο», δημιουργώντας ένα δικό μας «ανθρωπογενή τόπο», είναι αυτός που είτε θα αναδείξει τον τόπο σε μια συνολική ολότητα με βιώματα, χα ρ α κ τ ή ρ α , π ν ε ύ μ α , ε ι κ ό ν ε ς , τα υτό τ η τα , ε ί τ ε θ α το ν π α ρ α μ ε ρ ί σ ε ι ω ς α κ ό μ α μ ι α χω ρ ι κ ή τοπ ο θ ε σ ί α σ το χά ρτ η .

Και σε αυτό το σ χίσμα μεταξύ ανθρώπου και τόπου, η ισ τορία

τ η ς α ν θ ρ ωπ ό τ η τα ς έ ρχε τα ι να δ ώ σ ε ι τ ι ς δ ι κ έ ς τ ι ς α π α ν τ ή σ ε ι ς , κ α θ ώ ς α π ό το υ ς π ρ ο ϊ σ το ρ ι κ ο ύ ς ο ι κ ι σ μ ο ύ ς μ έ χ ρ ι τ η ν κ λ α σ ι κ ή α ρχα ι ό τ η τα , α π ό τον σκοταδισμό του μεσαίωνα μέχρι τη λαμπρότητα της αναγέννησης, και από τον νεοκλασικισμό μέχρι τον μοντερνισμό και μεταμοντερνισμό η Α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ε ί τ ε α π ό τα χέ ρ ι α α π λ ώ ν α ν θ ρ ώ π ω ν ε ί τ ε α π ό το ν σ χε δ ι α σ μ ό σ π ο υ δ α σ μ έ νω ν α ρχ ι τ ε κ τό νω ν ή τα ν α υτ ή π ο υ ε ρχό τα ν να δ ώ σ ε ι υλ ι κ ή υπ ό σ τα σ η κ α ι α ρ μ ο ν ί α σ το π ά ν τρ ε μ α το υ τό π ο υ , τ η ς ανάγκης, της μορφής και της λειτουργίας.

Τη ν ε ν λ ό γ ω π ρ ο σ έ γ γ ι σ η

κ α ι ε υ α ι σ θ η σ ί α σ το κ ρ ί σ ι μ ο α υτό χά σ μ α , τ η ν έ χο υ ν ή δ η α σ π α σ τ ε ί κ α ι υ ι ο θ ε τ ή σ ε ι α ρ κ ε το ί δ ι α νο ο ύ μ ε νο ι π ο υ π ρ α γ μ α τ ε ύ ο ν τα ι σ το χώ ρ ο τ η ς Α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς μ ε ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ να α π οτ υπ ώ μ α τα να ε ί να ι ή δ η ε υ δ ι ά κ ρ ι τα σε πολ λά μέρη της υφηλίου, αποδεικνύοντας έμπρακτα πως η γέφυρα επικοινωνίας και συνομι λίας μεταξύ του ανθρώπου, του τόπου του και της ισ τορικότητάς του

είναι πέρα για πέρα εφικτή και υλοποιήσιμη.

Από το πρώτο σ χίσμα που έγκειται σ την άμεση σ χέση του

ανθρώπου με τον τόπο, καταλήγει κανείς αβίασ τα και σε ένα δεύτερο, έμμεσο, πιο βαθύ σ χίσμα, που έγκειται σ το πώς, οι εγκατασ τάσεις του

ανθρώπου,

έ ρχο ν τα ι

να

συνταιριάξουν

χω ρ ι κ ά

και

υπαρξιακά

τόσο με τον υφισ τάμενο ανθρωπογενή τόπο, όσο και μεταξύ τους. Αυτό εγείρει το ζήτημα της εικόνας και της ταυτότητας του τόπου και

της

α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς .

Πολλές

φορές

εμείς,

το

ανθρώπινο

είδος

εγκλωβισ τήκαμε σ τη συνήθεια να κοιτάμε την εξωτερική εμφάνιση, ε ι κ ό να τω ν π ρ α γ μ ά τω ν κ α ι να χά νο υ μ ε τ η ν ο υ σ ί α τ η ς ύ π α ρ ξ η ς . Μ ά θ α μ ε να

κρίνουμε

και

να

εξάγουμε

συμπεράσματα

από

το

«φαίνεσθαι»,

α δ ι α φ ο ρ ώ ν τα ς ε π ι δ ε ι κ τ ι κ ά γ ι α το « ε ί να ι » . Ξ ε χά σ α μ ε π ω ς η β ι τρ ί να που μας πλασάρουν, είναι αυτό που θέλουν από μας να βλέπουμε και εμείς εθελοτυφλώντας το αποδεχτήκαμε. Και αν αυτή η πρακτική σ τ α α π λ ά κ α θ η μ ε ρ ι ν ά δ ε ν έ χ ε ι κ α ι κ α ν έ ν α φ ο β ε ρ ό α ν τ ί κ τ υ π ο σ τ η ζω ή μ α ς , δ ε ν σ υ μ β α ί ν ε ι το ί δ ι ο σ το ν τό π ο κ α ι τ η ν α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή , ό π ο υ

15

διακυβεύονται έννοιες όπως η ύπαρξη, ο πολιτισμός, η βιωσιμότητα, η ανάπ τυξη κ.α.. Ως άνθρωποι και ως κοινωνία πρέπει να αντι ληφθούμε πως όπως ο καθένας από μας μπορεί να βγάζει προς τα έξω διάφορες ε ι κ ό ν ε ς κ α ι π ρ ό σ ω π α π ο υ α π α ρ τ ί ζο υ ν τ ο χ α ρ α κ τ ή ρ α τ ο υ , έ τ σ ι κ α ι τ ο κάθε κτίριο, η κάθε πόλη μπορεί να διαθέτει πολ λές φυσιογνωμίες, και πολ λά πρόσωπα που όμως η βαθιά και ουσιασ τική ανάγνωσή τους εξάγει τον πραγματικό τους εαυτό, την ταυτότητα τους, το «είναι» τους.

Επομένως

ο

δρόμος

έχει

ήδη

χα ρ α χ τ ε ί

και

απαραίτητη

προϋπόθεση είναι η αρωγή του ανθρώπινου παράγοντα. Ο άνθρωπος πρέπει και οφεί λει να αντι ληφθεί το ρόλο που διαδραματίζει σε αυτή τ η σ υλ λ ογ ι κ ή π ρ ο σ π ά θ ε ι α γ ι α μ ι α ο λ ι σ τ ι κ ή Α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή π ο υ σ έ β ε τα ι τον άνθρωπο, τον τόπο, τις ανάγκες, τις μορφές, και τις λειτουργίες. Και σε τελική ανάλυση ο άνθρωπος είναι ο τόπος, οι ανάγκες, οι μορφές κ α ι ο ι λ ε ι το υ ργ ί ε ς . Ο ά ν θ ρ ωπ ο ς ε ί να ι ο π ο ι η τ ή ς κ α ι το π ά ν τρ ε μ ά το υ ς , ο ά ν θ ρ ωπ ο ς ε ί να ι η Α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή γ ι α τ ί η Α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή π η γ ά ζ ε ι α π ό τον άνθρωπο για τον άνθρωπο.

Εικ. 2 | Ένα μέλλον για το παρελθόν μας πηγή: https://theroyalapollonia.com/el/surroundings.html

16

ΤΟ Ε Γ Χ Ε Ι Ρ Η Μ Α Μ Α Σ

Ω ς σ υ ν έ χε ι α τω ν π α ρ α π ά νω , μ έ σ α α π ό τ ι ς σ π ο υ δ έ ς μ α ς έ χο υ μ ε

διδαχθεί και

να

ότι

είναι

σημαντικό

ερμηνεύουμε

τον

να

τόπο

π ρ ο σ δ ι ο ρ ί ζο υ μ ε ,

ενός

να

παραδοσιακού

αναλύουμε

οικισμού

πριν

επιχειρήσουμε να χτίσουμε, έτσι ώσ τε η νέα δημιουργία να έχει νόημα, α φ ο ύ υπ οχ ρ ε ωτ ι κ ά σ υ ν υπ ά ρχε ι μ ε τ η ν ι σ το ρ ί α το υ τό π ο υ , τ η φ υ σ ι κ ή ισ τορία (ανάγλυφο, κλίμα, βλάσ τηση) αλ λά και την πολιτισμική ισ τορία ( χ ρ ή σ η τ ο υ χ ώ ρ ο υ , λ ε ι τ ο υ ρ γ ί ε ς , α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή έ κ φ ρ α σ η ς ) . Το θ έ μ α π ο υ μ α ς α π α σ χο λ ε ί ε ί να ι π ώ ς α υτ ή η α νά λυ σ η κ α ι ε ρ μ η ν ε ί α το υ τό π ο υ ω ς προσδιορισμός της ταυτότητάς του, του «genius loci» του, εφαρμόζεται σε μια σύγχρονη, πολυπολιτισμική και διαχρονική πόλη με πολ λά αλ λά και αντιφατικά πρόσωπα.

Με τη διάλεξή μας θα επιχειρήσουμε να δώσουμε θεωρητική

και πρακτική υπόσ ταση σ το ζήτημα κατανόησης του τόπου σ το ασ τικό τ ο π ί ο τ η ς π ό λ η ς . Γι α ν α κ α τ α σ τ ε ί α υ τ ό δ υ ν α τ ό π ρ έ π ε ι ν α α π ο κ τ ή σ ε ι ό ρ ι α , χώ ρ ο κ α ι τό π ο . Έ να ν τό π ο μ ε π λ ο ύ σ ι ο ι σ το ρ ι κ ό , ν ε ό τ ε ρ ο κ α ι σ υ ν ε χώ ς μ ε τα β α λ λ ό μ ε νο υπ ό β α θ ρ ο . Ε π ι λ έ ξα μ ε τ η ν ι δ ι α ί τ ε ρ η γ ε ν έ τ ε ι ρ α μας

τη

Λεμεσό,

που

βιωματικά

και

συναισθηματικά

βλέπουμε

να

α ν τ ι κ α τοπ τρ ί ζ ε τα ι σ ε α υτ ή ε κ ε ί νο το ο ρ ι α κ ό κ α ι γ ι α τ ί όχ ι α κ ρ α ί ο παράδειγμα πόλης σ το οποίο αναφερθήκαμε, αφού σ την επι χι λιετίες ι σ το ρ ι κ ή κ α ι π ο λ ε ο δ ο μ ι κ ή ε ξ έ λ ι ξ ή τ η ς μ ε τ ε ί χα ν κ α ι μ ε τ έ χο υ ν α κ ό μ α πολ λά πρόσωπα, ενίοτε ακραία μεταξύ τους. Πολεμικός της έτυχε ο κλήρος, αενάως να παλεύει να αφομοιώνει και να συσ χετίζει τις αντικρουόμενες ε μ π λ ο υ τ ί ζο ν τ α ς

φυσιογνωμίες τη

ταυτότητά

της, της

διατηρώντας με

κίνδυνο

και

την

παράλληλα

αλλοίωση

και

απώλεσή της. Σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο της Λεμεσού, με μια άνευ προηγουμένου έκρυθμη ανάπ τυξη να είναι σε εξέλιξη, κρίνεται επιτακτικό να ιχνηλατήσουμε τα σ τοιχεία – πρόσωπα ομοιογένειας που συντελούν σ την ανάγνωση της ταυτότητας της πόλης.

Στ ο υ ς π α ρ α δ ο σ ι α κ ο ύ ς ο ι κ ι σ μ ο ύ ς α υ τ ά τ α σ τ ο ι χ ε ί α ο μ ο ι ο γ έ ν ε ι α ς

που εμφανίζει η φυσιογνωμία είναι καλές αγκυρώσεις ώσ τε να φτάσουμε σ την ταυτότητα ενός τόπου. Βέβαια, η ταυτότητα ενός τόπου δεν είναι μόνο η διαδικασία της συνέχειας και επανάληψης των μορφών αλ λά και η αφομοιωτική του ικανότητα, η φέρουσα ικανότητά του να ε νσ ω μ α τώ ν ε ι α λ λ α γ έ ς ε ξωγ ε ν ε ί ς π ο υ έ ρχο ν τα ι α π ό κ α τα κ τ η τ έ ς ή μ ό δ ε ς διεθνείς και αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές σ την κοσμοπολίτικη Κύπρο π ο υ έ χε ι α ρχ ι τ έ κ το ν ε ς σ π ο υ δ α γ μ έ νο υ ς σ ε 5 η π ε ί ρ ο υ ς .

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον και πρόκληση, θα λέγαμε, σ το εγχείρημά

μας αποτέλεσε το γεγονός, ότι θα επιχειρήσουμε να αναλύσουμε και να

17

ερμηνεύσουμε μια σύγχρονη πόλη με τους ίδιους όρους, που είναι πολύ πιο δύσκολο από ένα παραδοσιακό οικισμό. Χαρακτηρισ τικά, αν σ τον παραδοσιακό οικισμό η εικόνα-φυσιογνωμία του αποτελεί το σύντομο δ ρ ό μ ο π ρ ο ς τ η ν δ ι α χ ρ ο ν ι κ ή τα υτό τ η τά το υ ( ή χα ρ α κ τ ή ρ α το υ ) , σ τ η ν περίπ τωση της πόλης η ταυτότητα θα πρέπει να αναζητηθεί τόσο σε κ υ ρ ί α ρχε ς ε ι κ ό ν ε ς α π ό ε μ β λ η μ α τ ι κ έ ς π ε ρ ι ό δ ο υ ς σ τ η ν ι σ το ρ ί α τ η ς π ό λ η ς ό σ ο κ α ι το υ ς ι δ ι α ί τ ε ρ ο υ ς τρ ό π ο υ ς μ ε το υ ς οπ ο ί ο υ ς ε νσ ω μ ά τω σ ε κ α ι α φ ο μ ο ί ω σ ε ξ έ ν ε ς ε π ι ρ ρ ο έ ς . Αν το κ α τα φ έ ρ ο υ μ ε α υτό , τό τ ε έ χο υ μ ε σ τα χέρια μας ένα σ πουδαίο μεθοδολογικό εργαλείο που μπορεί να καθοδηγήσει τη σημερινή δημιουργία. Ένα εργαλείο που θα δηλώσει έ μ π ρ α κ τα έ να ν σ υ μ β α τό τρ ό π ο ε π έ μ β α σ η ς σ τ η ν π ό λ η , π ο υ θ α ε ί να ι σ ύγ χ ρ ο νο ς α λ λ ά τα υτόχ ρ ο να τοπ ι κ ό ς , δ η λ α δ ή τοπ ι κ ά σ η μ α ν τ ι κ ό ς , π ο υ ε ί να ι κ α ι ο σ τόχο ς τ η ς α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς δ η μ ι ο υ ργ ί α ς γ ε ν ι κ ό τ ε ρ α . Π έ ρ α α π ό τ η ν α π λ ή κ ά λυ ψ η α να γ κ ώ ν , η α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ε ί να ι σ η μ α ν τ ι κ ή α π ό το ν ι δ ι α ί τ ε ρ ο κ α ι π ο λ ι τ ι σ μ ι κ ά φ ο ρτ ι σ μ έ νο τρ ό π ο π ο υ α ν τ ι μ ε τωπ ί ζ ε ι τ ι ς α νά γ κ ε ς , α λ λ ι ώ ς ε ί να ι α π λ ά ο ι κ ο δ ο μ ι κ ή τ έ χ ν η κ α ι όχ ι α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή τέχνη.

Εικ. 3 | Λεμεσός, η πόλη που ανάζητα ταυτότητα πηγή: ίδια λήψη

Εικ. 4 | Λεμεσός, το παρελθόν που αναζητά το παρόν πηγή: ίδια λήψη

18

19

20

ΜΕΡΟΣ Ι:

Α π ό τ ο Α σ τ ι κ ό Το π ί ο σ τ η ν Π ό λ η ω ς Τ ό π ο

1 . 1 . Το Α σ τ ι κ ό Το π ί ο ω ς Ε ι κ ό ν α τ ο υ Τό π ο υ

1.2. Η λειτουργία της πόλης ως αποκάλυψη Δομής της Πόλης

1 . 3 . Η Π ό λ η ω ς Τό π ο ς

« Τρ α γ ι κ ό π ρ ά γ μ α ο τ ό π ο ς , ά π ε ι ρ α α υ τ ά π ο υ τ ο ν α π α ρ τ ί ζο υ ν , λ ι γ ο σ τ ά δ ε α υ τ ά π ο υ τ ο ν ε κ φ ρ ά ζο υ ν . »

21

22

1 . 1 ΤΟ Α Σ Τ Ι ΚΟ ΤΟ Π Ι Ο Ω Σ Ε Ι ΚΟ Ν Α ΤΟ Υ ΤΟ Π Ο Υ E I KO N A | ΤΟ ΦΑ Ι Ν Ε ΣΘΑ Ι «Σπουδαίο πράγμα η εικόνα, είναι η πρώτη επαφή που έχει ο άνθρωπος με το περιβάλ λον του, και πολ λές φορές καταλυτική σ την εξαγωγή συμπερασμάτων.»

Αυτή

η

εσφαλμένης,

αμεσότητα

μας

έδωσε

ερμηνείας το

έναυσμα

που για

δίνει

η

εικόνα,

κριτική

ενίοτε

θεώρηση

και

αμφισβήτηση γύρω από αυτά που θεωρούμε δεδομένα σ τον τόπο που βιώνουμε

και

αλληλοεπιδρούμε

καθημερινά.

Η

αμφισβήτηση

με

τη

σειρά της εγείρει τα ερωτήματα για το: «τι φαίνεται ότι είναι;» και «τι πραγματικά είναι;» τα επιμέρους σ τοιχεία-πρόσωπα του τόπου. Όταν πλέον ο τόπος ορίζεται ως ασ τικό τοπίο, προσ παθούμε να το ερμηνεύσουμε ως εικόνα του τόπου.

Ο τόπος είναι η έννοια που πρεσβεύει η Λεμεσός και κάθε

Λεμεσός. Πολ λά αυτά που μπορούν να ειπωθούν για να προσδιορίσουν τ ο ν τ ό π ο κ α ι ά π ε ι ρ α α υ τ ά π ο υ τ ο ν α π α ρ τ ί ζο υ ν . Σ ε κ ο ι ν ό ε ν ν ο ι ο λ ο γ ι κ ό προσδιορισμό απόσπασμα

ο

τόπος

ενός

είναι

χώ ρ ο υ ,

με

αναντί λεκτα

μεν

συγκεκριμένα

ή

«ένα μη

συγκεκριμένο

όρια,

και

σαφή

τ α υ τ ό τ η τ α » 1, α λ λ ά ε ί ν α ι κ α ι π ο λ ύ π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α α π ό α υ τ ό . Ο τ ό π ο ς ε ί ν α ι έ ν α ς ζω ν τ α ν ό ς κ α ι σ υ ν ε χ ώ ς μ ε τ α β α λ λ ό μ ε ν ο ς ο ρ γ α ν ι σ μ ό ς , ο τ ό π ο ς έ χ ε ι ο υ σ ί α κ α ι π ν ε ύ μ α , ο τ ό π ο ς α π ο δ ί δ ε ι μ ι α π ν ο ή ζω ή ς .

Α π ό τ η ν ά λ λ η έ χο υ μ ε τ η ν έ ν νο ι α τ η ς ε ι κ ό να ς , το υ φ α ί ν ε σ θ α ι , το υ

αληθοφανούς. Μία έννοια που ταξιδεύει μέσα σ το χρόνο αλ λά ακμάζει σ τον σύγχρονο κόσμο, αφού βρήκε τις ιδανικές συνθήκες τις οποίες δημιουργήσαμε εμείς οι ίδιοι οι άνθρωποι. Η εμμονή του σύγχρονου κόσμου σ την εικόνα και τη δημιουργία του τέλειου φαίνεσθαι θολώνει το ν ά ν θ ρ ωπ ο , το ν ω θ ε ί σ το ν ε φ η σ υχα σ μ ό κ α ι σ τ η ν α δ ρ ά ν ε ι α . Η ε μ μ ο ν ή αυτή όμως, αποτελεί εμπόδιο για την προσ πάθεια να αναγνώσουμε και να πλησιάσουμε την αλήθεια.

Επίσης, ας μην ξεχνάμε ότι μια εικόνα σ την πόλη πάντοτε

έχει πολ λαπλές όψεις. «ωραία - ιδανική»

Όμως, ο άνθρωπος επι λέγει πάντοτε την πιο

εικόνα για αυτόν. Πλέον, του αρκεί μια εικόνα για

ν α ζ ή σ ε ι μ έ σ α σ τ η ν π λ ά ν η , σ τ η ν π α λ ί ρ ρ ο ι α τ η ς μ ά ζα ς , ν α β υ θ ι σ τ ε ί σ τ ο απύθμενο κενό σκοτάδι του ξένου, του φορτικού, την ουτοπία του και να αγνοήσει το βαθύτερο νόημα των εικόνων της πόλης.

Ακόμη ένα

παράδειγμα μπορούμε να αντλήσουμε από την ελ ληνική μυθολογία. Ο μύθος του Νάρκισσου, ενός νεαρού αγοριού που θαύμαζε υπερβολικά τον εαυτό του και έδινε πολ λή μεγάλη σημασία σ την εξωτερική εμφάνιση 1. Τρίτος σημαντικότερος ορισμός σύμφωνα με το Αγγλικό λεξικό της Οξφόρδης.

Εικ. 5 | Λεμεσός, εικόνα του αστικού τοπίου πηγή: ίδια λήψη

23

(φαίνεσθαι) τον οδήγησε σ τον πνιγμό του, μας δείχνει πως πρέπει να ρ ί χ νο υ μ ε το β ά ρ ο ς σ το ν ε σ ωτ ε ρ ι κ ό κ ό σ μ ο κ α ι όχ ι σ τ η φτ ι α χ τ ή ε ι κ ό να .

Ακολούθως,

εάν

η

κοινωνία

αποδεχτεί

αυτή

την

εικονική

πραγματικότητα και αδρανοποιήσει την κριτική της σκέψη για τη βαθύτερη σημασία της εικόνας, θα επιφέρει τον πνιγμό της, όπως και σ τον μύθο πιο πάνω.

Θ α φτ ι ά ξ ε ι μ ι α κ ο ι νω ν ί α χω ρ ί ς τα υτό τ η τα , μ ι α

κ ο ι νω ν ί α μ ε α νο ύ σ ι ε ς σ χέ σ ε ι ς , ε π ι φ α ν ε ι α κ έ ς κ α ι π ρ ο σ ω ρ ι νά ε υχά ρ ι σ τ ε ς , μ ι α κ ο ι νω ν ί α το υ φ α ί ν ε σ θ α ι κ α ι όχ ι το υ ε ί να ι .

Ακόμη, οι νέες πόλεις

προωθούν μια παγκοσμιοποίηση, μια κοινοτυπία εικόνων. Εικόνων που σ υ να ν τά μ ε μ ε μ ο νω μ έ να μ έ σ α σ τ ι ς π ό λ ε ι ς χω ρ ί ς κ ά π ο ι α σ ύ νδ ε σ η μ ε το ν ίδιο τον τόπο, πολιτισμό και κοινωνία. Μια ξένη εικόνα που προσ παθεί να ριζώσει και να αφομοιώσει τα γύρω της. Η εικόνα αυτή είναι που παραπλανάει τον άνθρωπο, αφού και ο ίδιος ο με την συγκατάθεσή του, την ακολουθεί και την συμμερίζεται. Η σ χέση τότε της πόλης με το ν ά ν θ ρ ωπ ο π α ρ α μ έ ν ε ι κ α ι α υτ ή ε π ι φ α ν ε ι α κ ή , ά ψ υχ η , χά ν ε ι τ η ν ο υ σ ί α και αλ λοιώνεται σιγά σιγά, για να μι λάμε πλέον για μια εικονική πόλη, α ό ρ ι σ τ η κ α ι χω ρ ί ς χα ρ α κ τ ή ρ α .

Εικ. 6 | Νέα Υόρκη, κοινωνία των εικόνων και του φαίνεσθαι στο αστικό τοπίο πηγή: https://www.cnn.gr/

24

Α Σ Τ Ι ΚΟ ΤΟ Π Ι Ο

Ο

όρος

“ τ ο π ί ο”

αναφέρεται

σ τον

προσδιορισμό

του

τόπου

από τον πολιτισμό. Ο προσδιορισμός αυτός, σ την απλούσ τερη των περιπ τώσεων, περιορίζεται σ την αντί ληψη και σ την ερμηνεία, ενώ σ τις περιπλοκότερες περιπ τώσεις περι λαμβάνει την καταγραφή και την π α ρ ά σ τ α σ ή τ ο υ ή α κ ό μ η τ η δ ο μ ι κ ή , κ α τ α σ κ ε υ α σ τ ι κ ή π α ρ έ μ β α σ η 2.

Το τ ο π ί ο χ α ρ α κ τ η ρ ί ζο υ ν π έ ν τ ε π ο ι ό τ η τ ε ς : τ ο α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο , η

δ ι ά τα ξ η , ο χα ρ α κ τ ή ρ α ς , το φ ω ς κ α ι ο χ ρ ό νο ς . Ε π ί σ η ς α ν α σ π α σ το ύ μ ε τ η ν φ ι λ ο σ ο φ ί α τ ο υ H e i d e g g e r 3 , α ν α φ έ ρ ε ι χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά : « Τα μ ε μ ο ν ω μ έ ν α σ π ί τ ι α , τα χω ρ ί α , ο ι π ό λ ε ι ς ε ί να ι κ α τα σ κ ε υ έ ς π ο υ ε ν τό ς το υ ς κ α ι γ ύ ρ ω τους συλ λέγουν τη γη ως κατοικημένο τοπίο κοντά σ τον άνθρωπο, κ α ι τα υτόχ ρ ο να θ έ το υ ν τ η ν ε γ γ ύ τ η τα τ η ς γ ε ι το ν ι κ ή ς κ α το ί κ η σ η ς κ ά τω α π ό τ η ν έ κ τ α σ η τ ο υ ο υ ρ α ν ο ύ » 4. τόπο

Παρομοίως και ο Schulz5 διέκρινε τον

σ ε φ υ σ ι κ ά κ α ι α ν θ ρ ω π ο γ ε ν ή φ α ι ν ό μ ε ν α . Τα φ υ σ ι κ ά ε ί ν α ι τ ο π ί α ,

ενώ τα ανθρωπογενή είναι οι «εγκατασ τάσεις», η ερμηνεία των οποίων π ρ α γ μ α τοπ ο ι ε ί τα ι σ τ η σ υ ν έ χε ι α κ α ι α π οτ ε λ ε ί β α σ ι κ ή π α ρ ά μ ε τρ ο σ τ η ν οπ τική του για την ερμηνεία του τόπου.

Εικ. 7 | Τοσκάνη, Μεμονωμένα σπίτια, χωρία και

πόλεις που εντός τους και γύρω τους συλλέγουν τη γη ως κατοικημένο τοπίο πηγή: https://www.cnn.gr/

Το α σ τ ι κ ό τ ο π ί ο έ χ ε ι τ η ν ι δ ι ό τ η τ α ν α π ρ ο σ φ έ ρ ε ι σ τ ο ν ά ν θ ρ ω π ό

πλήθος

εικόνων

συλ λέγει.

Οι

και

πόλεις

συναισθημάτων, αποτελούνται

να από

συγκεκριμενοποίει φυσικά

και

και

να

ανθρωπογενή

σ τοιχεία, έτσι αρθρώνουν ένα συνδυασμό τοπίων κάτω από την ομπρέλα του ασ τικού τοπίου.

Ένα ασ τικό τοπίο αποτελείται από το φυσικό

περιβάλ λον του και το κτισμένο - άκτισ το δυναμικό, τις πλατείες, τους δ ρ ό μ ο υ ς , το υ ς κ ή π ο υ ς , το υ ς δ η μ ό σ ι ο υ ς κ α ι ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς χώ ρ ο υ ς , τα ποτάμια, τα βουνά κ.α. Μέσω αυτού του συσ τήματος, ο ασ τός μπορεί να κατανοήσει τη γενική διάρθρωση της πόλης, να προσανατολισ τεί 2. Μωραΐτης, Κωνσταντίνος (2016). «Το τοπίο, πολιτιστικός προσδιορισμός του τοπίου. Σημειώσεις για τη νεότερη τοπιακή επεξεργασία του τόπου», Αθήνα: Εκδόσεις Ι. Σιδέρη, σελ.27 3. Martin Heidegger (1889-1976), Γερμανός φιλόσοφος. Υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές αλλά και αμφιλεγόμενες προσωπικότητες του εικοστού αιώνα.

4. Norberg-Schulz, Christian (2009). «Το πνεύμα του Τόπου, Για μια Φαινομενολογία της Αρχιτεκτονικής», Αθήνα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις ΕΜΠ, σ. 12 (Τίτλος πρωτότυπου: «Genius Loci, Towards a phenomenology of Architecture») 5. Christian Norberg-Schulz (1926-2000), Νορβηγός αρχιτέκτονας, συγγραφέας, εκπαιδευτικός και αρχιτεκτονικός θεωρητικός. Ήταν μέρος του Μοντέρνου Κινήματος στην αρχιτεκτονική και συνδέθηκε με την αρχιτεκτονική φαινομενολογία.

25

μέσα σε αυτήν. Ο περίπατος, λοιπόν, μέσα σ το ασ τικό τοπίο που μόλις π ε ρ ι γρ ά ψ α μ ε ε ί να ι α υτό ς π ο υ μ α ς π ρ ο σ φ έ ρ ε ι τα υτόχ ρ ο να τ η ν ε μ π ε ι ρ ί α της συνέχειας και τις εμπειρίες της διαφοράς, δηλαδή την εναλ λαγή κ α τ ε υ θ ύ νσ ε ω ν π ο υ μ ε τα β ά λ λ ο υ ν τ ι ς ε ι κ ό ν ε ς π ο υ έ χο υ μ ε γ ι α το α σ τ ι κ ό π ε δ ί ο 6 . Ό π ω ς , ό λ ο ι γ ν ω ρ ί ζο υ μ ε η κ ύ ρ ι α ε ι κ ό ν α τ ο υ α σ τ ι κ ο ύ ι σ τ ο ύ , ε ί ν α ι αυτή της κατοικίας. Η κατοικία είναι η πιο ιδιωτική «εγκατάσ ταση» του ανθρώπινου γένους. Α λ λά, συνάμα είναι και η πιο δημόσια εικόνα σ την πόλη. Οι όψεις κάθε κατοικίας αναφέρονται προς την πόλη, και σ τον πολίτη της.

Εικ. 8 | Σιένα, η πλατεία ως ο κατεξοχήν χώρος

αναφοράς του αστικού τοπίου πηγή: https://www.expedia.com/

Ε π ι π ρ ό σ θ ε τ α , α ν δ ε χ θ ο ύ μ ε τ ι ς α π ό ψ ε ι ς τ ο υ H e n r i L e f e b v r e 7,

σ ύ μ φ ω να μ ε τ ι ς οπ ο ί ε ς ο χώ ρ ο ς α π οτ ε λ ε ί κ ο ι νω ν ι κ ό π ρ ο ϊ ό ν κ α ι η π ό λ η αποτελεί προβολή της κοινωνίας σ το έδαφος, τότε δεν είναι καθόλου τ υχα ί ο ή α π ρ ο σ δ ό κ η το ό τ ι η π ρ ώ τ η μ ε λ έ τ η τω ν ι δ ι α ί τ ε ρ ω ν ε κ ε ί νω ν χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ώ ν π ο υ π ρ ο σ δ ι ο ρ ί ζο υ ν έ ν α χ ώ ρ ο ω ς « α σ τ ι κ ό » π ρ ο ή λ θ ε α π ό το π ε δ ί ο τ η ς κ ο ι νω ν ι ο λ ογ ί α ς κ α ι όχ ι α π ό α υτό τ η ς π ο λ ε ο δ ο μ ί α ς . Η Σ χο λ ή τ ο υ Σ ι κ ά γ ο , κ α ι σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α ο L o u i s W i r t h 8, τ ο 1 9 3 8 π ρ ο σ δ ι ό ρ ι σ ε ο ρ ι σ μ έ ν ε ς α π ό τ ι ς ι δ ι ό τ η τ ε ς το υ χώ ρ ο υ , ο ι οπ ο ί ε ς α θ ρ ο ι σ τ ι κ ά ο δ η γ ο ύ ν σ τη διαμόρφωση της «ασ τικότητας» (urbanity). Ως κύρια, μεταξύ αυτών των ιδιοτήτων, προσδιόρισε την αρκούντως υψηλή πυκνότητα του κ τ ι σ μ έ ν ο υ χώ ρ ο υ 9. Σ υ ν ε π ώ ς δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ έ ς ε ι κ ό ν ε ς π α ρ ά γ ο ν τ α ι μ ε τ ο ν τρ ό π ο π ο υ υ ψ ώ ν ε τα ι έ να κ τ ί ρ ι ο α π ό τ η γ η . Ε ι κ ό ν ε ς , π ο υ σ υ να ν τά μ ε όλο και πιο συχνά σ το σύγχρονο ασ τικό τοπίο, κάποιες από αυτές ελκυστικές και άλλες επιθετικές.

Η J a n e J a c o b s 10, α π ό τ η μ ε ρ ι ά τ η ς , ε σ τ ί α σ ε σ τ η ν π ο ι κ ι λ ί α τ ω ν

ε ρ ε θ ι σ μ ά τ ω ν π ο υ α ν α π τ ύ σ σ ο ν τ α ι σ τ ο ν α σ τ ι κ ό χ ώ ρ ο , υ π ο γ ρ α μ μ ί ζο ν τ α ς μ ε α υτό ν το ν τρ ό π ο δ ύ ο ε π ι μ έ ρ ο υ ς ά ξο ν ε ς π ρ ο β λ η μ α τ ι σ μ ο ύ : το ν ρ ό λ ο το υ δ η μ ό σ ι ο υ χώ ρ ο υ σ τ η ν α νά π τ υ ξ η τ η ς α σ τ ι κ ό τ η τα ς , κ α ι τ η ν α π α ρ α ί τ η τ η ζω ν τ ά ν ι α ε ν ό ς χ ώ ρ ο υ π ο υ ε ί ν α ι α ν α γ κ α ί α γ ι α τ η ν κ α τ α ν ό η σ ή τ ο υ ω ς 6. Βοσκού, Στεφανία (2019). ερευνητική εργασία, «ΠΛΑΤΕΙΑ ΗΡΩΩΝ, δημόσιος χώρος στο ιστορικό κέντρο της Λεμεσού», Αθήνα, ΕΜΠ, σ.19 7. Henri Lefebvre (1901-1991), Γάλλος φιλόσοφος και κοινωνιολόγος. Ήταν γνωστός για την πρωτοποριακή κριτική της καθημερινής ζωής, την εισαγωγή των εννοιών του δικαιώματος στην πόλη και την παραγωγή του κοινωνικού χώρου.

8. Louis Wirth (1897-1952), Αμερικανός κοινωνιολόγος. Υπήρξε μέλος της Σχολής Κοινωνιολογίας του Σικάγο.

9. Η αστικότητα σύμφωνα με τον καθηγητή γλωσσολογίας Γ. Μπαμπινιώτη ορίζεται ως «το σύνολο των χαρακτηριστικών ενός δομημένου αστικού περιβάλλοντος, στο οποίο δημιουργείται η αίσθηση της πόλης και οι προϋποθέσεις για την ομαλή, ευχάριστη και δημιουργική συμβίωση των ατόμων μέσα σε αυτής». Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου (2018). «Το Παράδειγμα της Κυπριακής Πόλης · Ζητήματα Αστικότητας στον Χωρικό Σχεδιασμό», Λευκωσία: Εκδόσεις ΔΟΜΕΣ, σ. 23

26

αστικού.

Αφορμή

των

παραπάνω

παρατηρήσεων

ήταν

η

εμφάνιση

μεγάλων, ενιαίων και μονολειτουργικών αναπ τύξεων σ τα προάσ τια τ ω ν α μ ε ρ ι κ ά ν ι κ ω ν π ό λ ε ω ν , δ η λ α δ ή α ν α π τ ύ ξ ε ω ν π ο υ χ α ρ α κ τ η ρ ί ζο ν τ α ν από

ομοιομορφία,

τυποποίηση,

και

ε σ ω σ τρ έ φ ε ι α .

Αν τ ί θ ε τα

προς

α υτά τα δ ε δ ο μ έ να χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά ε κ ε ί ν η ς τ η ς π ε ρ ι ό δ ο υ , υπ ο σ τ ή ρ ι ξ ε ότι

ο

αστικός

χώ ρ ο ς

χρειάζεται

να

χα ρ α κ τ η ρ ί ζ ε τα ι

από

ποικι λία,

όχ ι μ ό νο σ τ ι ς μ ο ρ φ έ ς , α λ λ ά κ α ι σ τ ι ς λ ε ι το υ ργ ί ε ς το υ , έ τσ ι ώ σ τ ε η αλ ληλοεπικάλυψη, η πολ λαπλότητα και η συμπληρωματικότητα των τ ε λ ε υτα ί ω ν να α π οτ ε λ ο ύ ν δ ο μ ι κ ά χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά το υ . Σ υ μ π λ η ρ ω μ α τ ι κ ά π ρ ο ς τ α π α ρ α π ά ν ω , ο C h r i s t o p h e r A l e x a n d e r 11 α ν έ δ ε ι ξ ε , ό τ ι α υ τ ά τ α χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά χ ρ ε ι ά ζ ε τα ι να α π οτ ε λ ο ύ ν τ ι ς β α σ ι κ έ ς σ υ ν ι σ τώ σ ε ς ε νό ς β ι ώ σ ι μ ο υ α σ τ ι κ ο ύ χώ ρ ο υ 12.

Εικ. 9 | Γραφιστική απεικόνιση των βασικών

θέσεων της Jane Jacobbs για την ανάπτυξη της αστικότητας: η υψηλή πληθυσμιακή πυκνότητα, η σημαντική ανάμιξη συμβατών χρήσεων, η αξιοποίηση του υφιστάμενου κτιριακού αποθέματος και οι πυκνές διασυνδέσεις. πηγή: https://www.curbed.com

Σ υ ν ο ψ ί ζο ν τ α ς , τ α α ν θ ρ ω π ο γ ε ν ή π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ α ο S c h u l z τ α α ν ά γ ε ι

σε ανθρωπογενή συσ τήματα, τα οποία τα ονομάζει «εγκατασ τάσεις». «Κάθε πραγματικός οικισμός θεμελιώνεται σ το «συλ λέγειν», και οι β α σ ι κ έ ς μ ο ρ φ έ ς ε ί να ι το α γρ ό κ τ η μ α , το χω ρ ι ό ή α γρ οτ ι κ ή κ ο ι νό τ η τα , η α σ τ ι κ ή κ α τ ο ι κ ί α κ α ι η κ ώ μ η ή π ό λ η . Ό λ ο ι α υ τ ο ί ο ι τ ό π ο ι σ χ ε τ ί ζο ν τ α ι άμεσα με τη γη, δηλαδή αποτελούν μέρος ενός δεδομένου περιβάλ λοντος, κ α ι η δ ο μ ή το υ κ α θ ο ρ ί ζ ε τα ι α π ό το π ε ρ ι β ά λ λ ο ν α υτό . Αν τ ί θ ε τα , σ τ η ν αστική

κατοικία

και

στην

πόλη

ως

σύνολο

η

άμεση

σ χέση

με

το

φυσικό περιβάλ λον εξασθενεί ή σ χεδόν εξαφανίζεται, και το συλ λέγειν μ ε τα τρ έ π ε τα ι σ ε μ ι α σ υ νά θ ρ ο ι σ η μ ο ρ φ ώ ν π ο υ έ χο υ ν ρ ί ζ ε ς α π ό α λ λ ο ύ . Αυτή

είναι

η

ουσιώδης

ιδιότητα

του

αστικού

οικισμού.

Οι

κύριες

ισ τορικές πόλεις σ πανίως βρίσκονται σε τόπους όπου αποκαλύπ τεται έ να ς ι δ ι α ί τ ε ρ ο ς φ υ σ ι κ ό ς χα ρ α κ τ ή ρ α ς ( « ό π ω ς σ το υ ς Δ ε λ φ ο ύ ς ή τ η ν Ολυμπία), αλ λά κάπου ανάμεσα σε τέτοιους τόπους.

Έτσι γίνονται

π ε ρ ι ε κ τ ι κ ά κ έ ν τρ α π ο υ π ε ρ ι λ α μ β ά ν ο υ ν έ ν α π λ ή θ ο ς ν ο η μ ά τ ω ν » 13.

10. Jane Jacobs (1916-2006), Αμερικανίδα δημοσιογράφος, συγγραφέας και ακτιβίστρια. Επηρέασε τις αστικές σπουδές, την κοινωνιολογία και τα οικονομικά.

11. Christopher Alexander (1936-), Βρετανοαμερικανός αρχιτέκτονας και επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας του Μπέρκλεϊ. Οι θεωρίες του σχετικά με τη φύση του ανθρωποκεντρικού σχεδιασμού έχουν επηρεάσει πεδία πέρα από την αρχιτεκτονική, συμπεριλαμβανομένου του αστικού σχεδιασμού.

12. Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου. ο.π., σσ. 23-25 13. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 64

27

ΦΥ Σ Ι Κ Α Σ ΤΟ Ι Χ Ε Ι Α Τ Η Σ Π ΟΛ Η Σ

Τα φ υ σ ι κ ά σ τ ο ι χ ε ί α ε ί ν α ι α ν α π ό σ π α σ τ ο κ ο μ μ ά τ ι τ ο υ δ ο σ μ έ ν ο υ

τόπου.

Τα σ τ ο ι χ ε ί α α υ τ ά , δ ι α φ έ ρ ο υ ν α π ό τ ό π ο σ ε τ ό π ο , α λ λ ά σ ε ό λ α

συναντάμε την έννοια της «γης» και του «ουρανού», όπως τις έχει ε ι σ ά γ ε ι ο H e i d e g g e r 1 4 . « Κ ι η Γη λ ο ι π ό ν ε γ έ ν ν η σ ε π ρ ώ τ α - π ρ ώ τ α ί σ ο με τον εαυτό της τον Ουρανό, τον ασ τερόπληθον, να την σκεπάζει π έ ρ α ω ς π έ ρ α α π ό π α ν τ ο ύ » ( Η σ ί ο δ ο ς 1 5 ) . Στ ο π ο λ ύ μ ο ρ φ ο ε ν δ ι ά μ ε σ ο σ υ ν υπ ά ρχο υ ν τα φ υ σ ι κ ά σ το ι χε ί α , « π ρ ά γ μ α τα » ό π ω ς το « δ έ ν τρ ο » σ το π ο ί η μ α τ ο υ Τρ α κ λ . « Χ ρ υ σ ό α ν θ ί ζ ε ι τ ο Δ έ ν τ ρ ο τ η ς Χ ά ρ η ς / Α π ό τ η ς γ η ς τ ο υ ς δ ρ ο σ ε ρ ο ύ ς χ υ μ ο ύ ς » . Στ α π ρ ά γ μ α τ α α υ τ ά , τ ο ν ό η μ α τ ο υ φ υ σ ι κ ο ύ π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ ο ς « σ υ μ π υ κ ν ώ ν ε τ α ι » 16.

Εικ. 10 | Τοσκάνη, το πολύμορφο ενδιάμεσο

μεταξύ ουρανού και γης πηγή: https://escapebeyond.com.au

σ το

Τα τ ο π ί α χ α ρ α κ τ η ρ ί ζο ν τ α ι α π ό μ ι α π ο ι κ ι λ ο μ ο ρ φ ί α , κ α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α αστικό

τοπίο

προσφέρουν

σ τον

περιπατητή

πλήθος

εικόνων.

Φ υ σ ι κ ά σ το ι χε ί α ό π ω ς λ ό φ ο ι , π οτά μ ι α , β ο υ νά , ν ε ρ ό , δ έ ν τρ α , χώ μ α , τα σ τοιχεία μεταξύ γης και ουρανού, δεν είναι διακριτά σ το σημερινό α σ τό . Έ τσ ι α να τρ έ χο υ μ ε σ τ ι ς π α λ α ι ό τ ε ρ ε ς δ ο μ έ ς κ α ι ο ι κ ι σ μ ο ύ ς γ ι α να κατανοήσουμε τα φυσικά σ τοιχεία και τις ρίζες που συντελούν το ασ τικό τοπίο. Και όπως προαναφέραμε οι κύριες ισ τορικές πόλεις σ πανίως βρίσκονται σε τόπους όπου αποκαλύπ τεται ένας ιδιαίτερος φ υ σ ι κ ό ς χα ρ α κ τ ή ρ α ς , α λ λ ά κ ά π ο υ α ν ά μ ε σ α σ ε τ έ τ ο ι ο υ ς τ ό π ο υ ς 17.

Ο

γάμος

ουρανού

και

γης

αποτελεί

την

αφετηρία

για

την

περαιτέρω διαφοροποίηση των «πραγμάτων». Έτσι, το βουνό το οποίο ανήκει σ την γη, αλ λά υψώνεται σ τον ουρανό: Είναι «ψηλό», είναι κοντά σ το ουρανό, είναι ένας τόπος συνάντησης των δύο βασικών σ τ ο ι χ ε ί ω ν . Τα β ο υ ν ά , γ ε ν ι κ ώ ς π ρ ο κ α λ ο ύ ν μ ε τ η ν ε ι κ ό ν α τ ο υ ς κ ά π ο ι ο φόβο σ τον άνθρωπο, και για αυτόν το λόγο δεν κατοικούνται από τον ά ν θ ρ ωπ ο . Ε π ί σ η ς το δ έ ν τρ ο ε ί να ι κ α ι α υτό έ να σ το ι χε ί ο ό π ο υ η γ η κ α ι ο ουρανός ενώνονται. Όχι μόνο από την έννοια της καθύψος σύνδεσης 14. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 12 15. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 27 16. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 11 17. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 64

28

γ η ς - ο υ ρ α νο ύ , α λ λ ά κ α ι γ ι α τ ί το δ έ ν τρ ο μ ε γ α λ ώ ν ε ι σ τ η γ η , κ α ι ε ί να ι « ζω ν τ α ν ό » . Τα δ ά σ η , π α ρ ο μ ο ι ά ζο ν τ α ι ω ς μ ι α ε ρ η μ ι ά , ό π ω ς η ε ι κ ό ν α της πυκνής βλάσ τησης όπου πολ λές φορές είναι λιγότερο φι λική σ τον ά ν θ ρ ωπ ο . Μ ό νο ό τα ν η ε ι κ ό να το υ δ άσ ο υ ς μ ε τα τρ α π ε ί σ ε έ να ά λ σ ο ς τ ό τ ε ε μ φ α ν ί ζ ε τ α ι η ε ι κ ό ν α τ ο υ π ρ ο σ ι τ ο ύ , π ρ ο ς τ ο ν ά ν θ ρ ω π ο . Γε ν ι κ ό τ ε ρ α η β λ ά σ τ η σ η ε ί ν α ι η φ α ν έ ρ ω σ η τ η ς ζω ν τ α ν ή ς π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ς 1 8 .

Εικ. 11 | Οι βράχοι, η βλάστηση και το νερό, τα τρία πρωταρχικά πράγματα της φύσης πηγή: https://www.zastavki.com

Ένα αναπόσ πασ το κομμάτι της φύσης είναι το σ τοιχείο του

ν ε ρ ο ύ , ό π ο υ κ α ι ε ί να ι β α σ ι κ ό σ το ι χε ί ο τω ν α ρχα ί ω ν κ ο σ μ ο λ ογ ι ώ ν . Τα τ ρ ί α π ρ ω τ α ρ χ ι κ ά π ρ ά γ μ α τ α τ η ς φ ύ σ η ς , ο ι β ρ ά χ ο ι , η β λ ά σ τ η σ η κ α ι το νερό προσδίδουν σ το τόπο, πέρα από πλήθος εικόνων, νόημα και « ι ε ρ ό τ η τ α » 19. Ε π ι π λ έ ο ν , β α σ ι κ ό σ τ ο ι χ ε ί ο κ ά θ ε φ υ σ ι κ ο ύ τ ό π ο υ ε ί ν α ι τ ο ίδιο το φως, το οποίο παράγει εικόνες και τις διαφοροποιεί κατά τη δ ι ά ρ κ ε ι α τ η ς μ έ ρ α ς κ α ι α π ό τ ό π ο σ ε τ ό π ο 20.

Ο

Schulz

υποσ τηρίζει

πως

ο

κάθε

τόπος

έχει

κύρια

χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά τα φ υ σ ι κ ά σ το ι χε ί α , έ τσ ι κ α τ η γ ο ρ ι οπ ο ι ε ί τα τοπ ί α σ ε 4 βασικές κατηγορίες τόπων: το ρομαντικό τοπίο, το κοσμικό, το κλασικό και το σύνθετο. Μια κατηγοριοποίηση που ξεκινάει με την εικόνα που δημιουργεί ένα τοπίο, ένα κτίσμα, ένας λόφος. Επιπρόσθετα, τα φυσικά σ τ ο ι χ ε ί α μ ε τ α β ά λ λ ο ν τ α ι κ α ι α λ λ ά ζο υ ν , σ ε σ χ έ σ η μ ε τ η ν τ ο π ο θ ε σ ί α , γεωγραφικό πλάτος και μήκος, και δημιουργούν διαφορετικές εικόνες. Έ να τρ α νό π α ρ άδ ε ι γ μ α ε ί να ι ο ι π ο λ λ έ ς ε ι κ ό ν ε ς π ο υ το φ ω ς το υ ή λ ι ο υ (γενικευμένο φυσικό φαινόμενο, αλ λά και το λιγότερο σ ταθερό) μπορεί να δ η μ ι ο υ ργ ή σ ε ι σ ε δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά τοπ ί α . Έ τσ ι , ο ι ε π οχέ ς μ ε τα β ά λ λ ο υ ν την όψη των τόπων, αφού το φως ως φυσικό σ τοιχείο είναι σ τενά σ υ ν δ ε δ ε μ έ ν ο μ ε τ ο υ ς χ ρ ό ν ι ο υ ς ρ υ θ μ ο ύ ς τ η ς φ ύ σ η ς 21.

Εικ. 12, 13 | Πως το φως του ήλιου μεταβάλλει

τις εικόνες από το φυσικό και το αστικό τοπίο πηγή: https://upload.wikimedia.org https://www.optimistdaily.com 18. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ.28-29 19. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 27-31 20. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 36 21. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 36

29

ΤΑ Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Μ Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Χ Ε Ι Α Τ Η Σ Π Ο Λ Η Σ | Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Γ Ε Ν Η Σ ΤΟ Π ΟΣ

Από την αυγή του χρόνου, ο άνθρωπος αναγνώρισε ότι το

ν α δ η μ ι ο υ ρ γ ε ί τ ό π ο υ ς σ η μ α ί ν ε ι ν α ε κ φ ρ ά ζ ε ι τ η ν ο υ σ ί α τ ο υ ε ί ν α ι . Το ανθρωπογενές περιβάλ λον, σ το οποίο ζει διαθέτει δομή και περιέχει νο ή μ α τα . Α υτά τα νο ή μ α τα κ α ι δ ο μ έ ς , ε ί να ι α ν τα να κ λ άσ ε ι ς το υ τρ ό π ο υ με τον οποίο ο άνθρωπος κατανοεί το φυσικό περιβάλ λον και την εν γ έ ν ε ι υ π α ρ ξ ι α κ ή τ ο υ κ α τ ά σ τ α σ η 2 2 . Το α π ο τ έ λ ε σ μ α τ η ς δ η μ ι ο υ ρ γ ι κ ή ς σ υ μ μ ε τοχ ή ς , πολιτισμό ερμηνεύσει

αποτελεί

τ ο υ 23. τον

Ο

το

υπαρξιακό

άνθρωπός,

τόπο

και

τα

όταν

έρεισμα

του

κατακτήσει

φυσικά

σ τοιχεία,

ανθρώπου,

την

ικανότητα

εγκαθίσ ταται

τον να σ το

π ο λ ύ μ ο ρ φ ο ε ν δ ι ά μ ε σ ο . Ο ρ γ α ν ώ ν ε ι κ α ι κ τ ί ζ ε ι τ η ζω ή τ ο υ . Ο τ ρ ό π ο ς μ ε τον οποίο ο άνθρωπος δηλώνει την παρουσία του αλ λά και την ερμηνεία είναι η «μετάφραση» των νοημάτων του τόπου σε ανθρωπογενείς μορφές. Αυτά τα ανθρωπογενή σ τοιχεία με το πέρασμα του χρόνου, και την μετάβαση τους από γενιά σε γενιά, αναδείχθηκαν ως πολιτισ τικά σ τοιχεία των τόπων.

Σε

αυτό

το

σημείο

θεωρούμε

σημαντικό

την

προβολή

της

έννοιας του μνημείου. Η σ τιγμή που ο άνθρωπος συνδέθηκε και ταύτισε την ύπαρξή του με ένα τόπο, αποτέλεσε γενεσιουργό δύναμη για την ανάγκη, την ανάγκη που έδωσε μορφή και λειτουργία για να γίνει κτίσμα, το κτίσμα που απέκτησε ουσία και πνεύμα και έγινε μνημείο, το μ ν η μ ε ί ο π ο υ κ ο υ β ά λ η σ ε ι σ το ρ ί α κ α ι π ο λ ι τ ι σ μ ό κ α ι έ γ ι ν ε α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή κληρονομιά, μια κληρονομιά που ο άνθρωπος οφεί λει και έχει χρέος προς τον τόπο του, να τη φυλάει σαν παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές.

Εικ. 14 | Μαντείο των Δελφών, ο ανθρωπογενής

τόπος αντανακλά τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος κατανόει το φυσικό περιβάλλον και την εν γένει υπαρξιακή του κατάσταση πηγή: https://greeking.me 22. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 56 23. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 201

30

Μνημείο είναι «το

σημείο ανάμνησης από το λατινικό moneo,

monui, monitum, monere: σκέπ τομαι, θυμάμαι κάτι: πρόκειται για ένα σήμα που εκφράζει την ανάμνηση ενός γεγονότος, ένα αναμνησ τικό σήμα. Με τον όρο μπορεί να εννοούνται πολ λές κατηγορίες αντικειμένων, κ ι ν η τ ώ ν ή α κ ί ν η τ ω ν ό π ω ς α ρ χ ι τ ε κ τ ό ν η μ α , έ ρ γ ο π λ α σ τ ι κ ή ς , ζω γ ρ α φ ι κ ή ς , Εικ. 15 | Η Ακρόπολη των Αθηνών πηγή: https://www.greeka.com

κ ε ί μ ε ν ο » 24. Η ε ι δ ι κ ό τ ε ρ η έ ν ν ο ι α π ρ ο σ δ ι ο ρ ί ζ ε τ α ι κ ά θ ε φ ο ρ ά κ α ι τ ο ε ύ ρ ο ς της ποικί λ λει ανάλογα με την περίπ τωση.

Παραθέτοντας επιπλέον ένα μικρό κείμενο από τη Χάρτα της

Β ε ν ε τ ί α ς ( 1 9 6 4 ) , σ υ ν ο ψ ί ζο υ μ ε τ η ν έ ν ν ο ι α τ ο υ μ ν η μ ε ί ο υ ω ς ε ξ ή ς : « Η έννοια ενός ισ τορικού μνημείου δεν καλύπ τει μόνο το μεμονωμένο α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ό έ ργ ο α λ λ ά κ α ι τ η ν α σ τ ι κ ή ή τ η ν α γρ οτ ι κ ή τοπ ο θ ε σ ί α που μαρτυρεί έναν ιδιαίτερο πολιτισμό, μια ενδεικτική εξέλιξη ή ένα ι σ το ρ ι κ ό γ ε γ ο νό ς . Α υτό ι σ χύ ε ι όχ ι μ ό νο γ ι α τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς δ η μ ι ο υ ργ ί ε ς αλ λά και για τα ταπεινά έργα που με τον καιρό απέκτησαν πολιτισ τική σ η μ α σ ί α » 2 5 . Γι α ν α ε κ π λ η ρ ώ σ ο υ ν τ η λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ο υ ς ο ι χ ώ ρ ο ι α υ τ ο ί

Εικ. 16 | Το Πάνθεον της Ρώμης πηγή: http://artpaintingartist.org

( κ τ ί ρ ι α , μ ν η μ ε ί α κ . λ π . ) π ρ έ π ε ι να π ε ρ ι έ χο υ ν ό λ α ε κ ε ί να τα « π ρ ά γ μ α τα » που φανερώνουν τα νοήματα τα οποία συλ λέγονται από τον τόπο. Έτσι και ο Heidegger λέει «…τα ίδια τα πράγματα είναι ο τόπος και δεν « α ν ή κ ο υ ν » α π λ ώ ς σ ’ α υ τ ό ν » 26.

Ο άνθρωπος εγκαθίσ ταται και κτίζει με πολ λούς και διάφορους

τρ ό π ο υ ς . Μ ι α σ χε τ ι κ ή κ α τ η γ ο ρ ι οπ ο ί η σ η τω ν μ ο ρ φ ώ ν β άσ η το υ S c h u l z , όπως

και

κοσμικού,

σ το

φυσικό

κλασικού

τοπίο

και

είναι

οι

σ ύ ν θ ε τ ο υ 27.

κατηγορίες

Τα

του

πολιτισμικά

ρομαντικού,

σ τοιχεία

είναι

πλέον αναπόσ πασ το κομμάτι του ασ τικού τοπίου. Δημιουργούν εικόνες σ το ν α σ τ ι κ ό ι σ τό , ε ι κ ό ν ε ς π ο υ π ρ ο έ ρχο ν τα ι α π ό ά λ λ ε ς ε π οχέ ς κ α ι π ε ρ ι ό δ ο υ ς , α λ λ ά π ά ν τ ο τ ε δ ι α χ ρ ο ν ι κ έ ς κ α ι ε π ί κ α ι ρ ε ς . Τα π ο λ ι τ ι σ μ ι κ ά σ τοιχεία, όπως αναφέραμε, ποικί λουν, μπορεί να είναι από ένα μικρό φτωχικό

σε

μια

αγροτική

π ε ρ ι οχ ή

ή

ένας

μεγαλοπρεπής

ναός.

Το

καθένα αποκτά διαφορετική σημασία σ το πέρασμα των χρόνων, και αποδίδει μια διαφορετική εικόνα μέσα σ τον ασ τικό ισ τό. Παραδείγματα

Εικ. 17 | Ο Ναός Παναγίας του Τυν στην παλία

πολιτισ τικών σ τοιχείων ποικί λουν. Κάποια ενδεικτικά παραδείγματα

πηγή: https://govisity.com

πόλη της Πράγας

π ο λ ι τ ι σ μ ι κ ώ ν σ το ι χε ί ω ν , σ το ν π α γ κ ό σ μ ι ο χά ρτ η , ε ί να ι η Α κ ρ ό π ο λ η σ τ η ν π ό λ η τ ω ν Α θ η ν ώ ν τ ο 5 Οα ι . π . Χ . , τ ο Π α ν θ έ ο ν σ τ η ν Ρ ώ μ η

τ ο 2 οα ι .

μ . Χ . , ο ι μ ε σ α ι ω ν ι κ ο ί Π ύ ρ γ ο ι κ α ι τ α μ π α ρ ό κ σ τ ο ι χ ε ί α ( ε κ κ λ η σ ί α Τυ ν ) σ τ η π ό λ η τ η ς Π ρ ά γ α ς κ α ι ο Κ α θ ε δ ρ ι κ ό ς Ν α ό ς τ η ς Φλ ω ρ ε ν τ ί α ς τ ο ν 1 5 οα ι . μ . Χ . κ α ι π ρ ό σ ο ψ ή τ ο υ 1 9 ουα ι . μ . Χ . σ τ η ν π ε ρ ί ο δ ο τ η ς Α ν α γ έ ν ν η σ η ς κ . α . . Στ ο ι χ ε ί α δ ι α χ ρ ο ν ι κ ά κ α ι μ ο ν α δ ι κ ά γ ι α κ ά θ ε π ό λ η , τ ο π ί α κ α ι ε ι κ ό ν ε ς σ υ νδ ε δ ε μ έ ν ε ς μ ε α υτά , π ο υ σ υγ κ ε ν τρ ώ νο υ ν κ α ι σ υλ λ έ γ ο υ ν νο ή μ α τα κ α ι πολιτισμούς.

Εικ. 18 | Ο Καθεδρικός Ναός της Φλωρεντίας πηγή: https://www.shutterstock.com

24. Ορισμός σύμφωνα με το Handbuch der Architektur (Denkmaler II, 8 Halbbamd, h 26, Stuttgart, 1906 σ. 301 Λάββας σ.12) 25. Χάρτα της Βενετίας (1964) 26. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 192 27. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 77

31

Π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ά σ το ι χε ί α δ ε ν ε ί να ι μ ό νο κ τ η ρ ι α κ ά κ α ι α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ά

ο ι κ ο δ ο μ ή μ α τα , κ α ι α ρχα ι ο λ ογ ι κ ο ί χώ ρ ο ι α λ λ ά κ α ι δ ρ ό μ ο ι , χα ρ ά ξ ε ι ς σ την πόλη που επέζησαν σ το πέρασμα των αιώνων και προσδίδουν ε ι κ ό ν ε ς , οπ τ ι κ έ ς φ υγ έ ς κ α ι κ α τ ε υ θ ύ νσ ε ι ς . Έ να τρ α νό π α ρ άδ ε ι γ μ α ε ί να ι η ρωμαϊκή οδός όπου σου μεταφέρει μια εικόνα ότι δεν βρίσκεσαι έξω α λ λ ά μ έ σ α , η ο δ ό ς ε ί ν α ι έ ν α « α σ τ ι κ ό ε σ ω τ ε ρ ι κ ό » 28 ( a x i s m u n d i , Ρω μ α ϊ κ ή Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ) . Τα α σ τ ι κ ά τ ο π ί α , σ τ ι ς σ ύ γ χ ρ ο ν ε ς μ έ ρ ε ς , α π α ρ τ ί ζο ν τ α ι α π ό π ο λ λ α π λ έ ς ε ι κ ό ν ε ς , ε ι κ ό ν ε ς π ο υ α π α ρ τ ί ζο ν τ α ι α π ό τ ο α ν θ ρ ώ π ι ν ο σ τίγμα (ανθρωπογενή σ τοιχεία) με φόντο τα φυσικά σ τοιχεία. Παρόλα α υ τ ά , τ α φ υ σ ι κ ά σ τ ο ι χ ε ί α σ τ ι ς σ ύ γ χ ρ ο ν ε ς π ό λ ε ι ς σ π α ν ί ζο υ ν . Ό π ω ς προαναφέρθηκε, για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε και να εξετάσουμε τη σ χέση αυτή των πολιτισ τικών σ τοιχείων με τα φυσικά, πρέπει να α π ο μ α κ ρ υ ν θ ο ύ μ ε α π ό το α σ τ ι κ ό κ έ ν τρ ο .

Εικ. 19 | Ρώμη, η φημισμένη "Τρίαινα" (Tridente),

η περιοχή που χαρακτηρίζεται από τη μνημειώδη χάραξη από τρεις ευθύγραμμους δρόμους που ξεκινούν από την πιάτσα ντελ Πόπολο, από χάρτη του G.B. Nolli, 1748 πηγή: https://www.speculumartis.net

Εικ. 20 | Ρώμη, νυχτερινή πανοραμική λήψη της

"Τρίαινας" (Tridente) που χαρακτηρίζει και τον σύγχρονο αστικό ιστό της αιώνιας πόλης πηγή: https://www.romatoday.it 28. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 154

32

Σ Χ Ε Σ Η ΦΥ Σ Ι Κ Ω Ν Κ Α Ι Π ΟΛ Ι Τ Ι Σ Μ Ι Κ Ω Ν Σ ΤΟ Ι Χ Ε Ι Ω Ν

Α ρχ ι κ ά , θ α α να φ ε ρ θ ο ύ μ ε σ τα π ρ ωτα ρχ ι κ ά σ το ι χε ί α τ η ς φ ύ σ η ς , ο ι

β ρ ά χ ο ι , η β λ ά σ τ η σ η κ α ι τ ο ν ε ρ ό . Το π ώ ς α υ τ ά τ α σ τ ο ι χ ε ί α ε ρ μ η ν ε ύ τ η κ α ν α π ό το ν ά ν θ ρ ωπ ο κ α ι μ ε τα τρ ά π η κ α ν σ ε κ τ ί σ μ α τα κ α ι π ο λ ι τ ι σ μ ι κ ά σ τοιχεία.

Τα

σ τοιχεία

αυτά

προσδίδουν

σε

έναν

τόπο

«ιερότητα».

Ενισ χύοντας την άποψη αυτή, με τα λόγια του Μιρσέα Ελιάντε, ο οποίος αναφέρει ότι: «Οι πλέον πρωτόγονοι από τους "ιερούς τόπους" π ο υ γ ν ω ρ ί ζο υ μ ε σ υ γ κ ρ ο τ ο ύ σ α ν έ ν α μ ι κ ρ ό κ ο σ μ ο : έ ν α τ ο π ί ο α π ό π έ τ ρ ε ς , ν ε ρ ό , κ α ι δ έ ν τρ α » 29.

Σε πολ λούς τόπους τα φυσικά σ τοιχεία και η τοπογραφική

γεωγραφική

διάρθρωση

χρησίμευαν

για

τον

προσανατολισμό,

όπως συμβαίνει σ την Αίγυπ το με τον ποταμό Νεί λο. Ο ποταμός έχει δ ι ε ύ θ υ νσ η Ν ό το υ – Β ο ρ ρ ά κ α ι α π οτ ε λ ε ί π ρ ωτα ρχ ι κ ό σ το ι χε ί ο γ ι α το ν

Εικ. 21 | Αίγυπτος, ο ποταμός Νείλος, με διεύθυνση Νότου - Βορρά, λειτουργούσε από αρχαίων χρόνων ως φυσικό στοιχείο προσανατολισμού

προσανατολισμό των ανθρώπων. Φυσικά σ τοιχεία δημιουργούν εικόνες και τοπία σ την Αίγυπ το, εικόνες που ανάχθηκαν και επηρέασαν τη

πηγή: https://nyahsancientegypt.weebly.com

ζω ή τ η ς χ ώ ρ α ς . Σ ε έ ν α τ ο π ί ο ό π ο υ ο ή λ ι ο ς γ ε ν ν ι έ τ α ι σ τ η ν Α ν α τ ο λ ή και

ο λ ο κ λ η ρ ώ ν ε ι τ η ν τρ οχ ι ά το υ σ τ η θ ο λ ωτ ή δ ο μ ή το υ ο υ ρ α νο ύ , έ τσ ι

κ α ι ο α ρχα ί ο ς π ο λ ι τ ι σ μ ό ς σ υ ν έ δ ε σ ε τ η γ έ ν ν η σ η το υ τοπ ί ο υ β ά σ ε ι το υ ήλιου.

Έ τσ ι , γ ι α το υ ς Α ρχα ί ο υ ς Α ι γ ύ π τ ι ο υ ς , η Ανα το λ ή ,

εκεί που ο

ήλιος ανατέλ λει, είναι η επικράτεια της γέννησης, και εκεί που ο ήλιος δύει η επικράτεια του θανάτου. Επιπλέον, τα φυσικά σ τοιχεία είναι α υ τ ά π ο υ δ ί ν ο υ ν ζω ή σ τ ο ν ά ν θ ρ ω π ο κ α ι π ρ ο ε τ ο ι μ ά ζο υ ν τ ο έ δ α φ ο ς

Εικ. 22 | Αρχαία Αίγυπτος, ο διαχωρισμός ουρανού και γης, ο θεός του αέρα Shu διαχωρίζει τη θεά του ουρανού Nut από τον θεό της γης Geb με το ηλιακό σκάφος του θεού Ra να διασχίζει τη θολωτή τροχία του ουρανού

για την εγκατάσ ταση του ανθρώπου. Όπως και σ την Αίγυπ το, όπου το ν ε ρ ό ε ί να ι το π ρ ωτα ρχ ι κ ό σ το ι χε ί ο , έ να σ το ι χε ί ο θ ε μ ε λ ι α κ ό γ ι α τ η ν εγκατάσ ταση του ανθρώπου, την εξέλιξη του και τέλος τις συνθήκες

πηγή: https://mythology.net

γ ι α α ν ά π τ υ ξ η ε ν ό ς ο λ ό κ λ η ρ ο υ π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ 30.

Γι α ν α α π ο δ ώ σ ο υ μ ε τ η σ χ έ σ η α υ τ ή θ α α ν α φ ε ρ θ ο ύ μ ε σ ε έ ν α

παράδειγμα από το ελ ληνικό περιβάλ λον, όπως και ο Schulz ο οποίος τονίζει ότι οι φυσικοί τόποι και τα σ τοιχεία τους, μπορούν να προσφέρουν προσ τασία, ή σε άλ λες πάλι ο τόπος, συνολικά, μπορεί να μας κάνει να ν ι ώ θ ο υ μ ε ό τ ι β ρ ι σ κ ό μ α σ τ ε σ το κ έ ν τρ ο ε νό ς σ α φ ώ ς π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ μ έ νο υ τό π ο υ . Σ ε ο ρ ι σ μ έ νο υ ς τό π ο υ ς υπ ά ρχο υ ν φ υ σ ι κ ά σ το ι χε ί α ε νό ς π ο λύ χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ο ύ σ χ ή μ α το ς ή λ ε ι το υ ργ ί α ς , ό π ω ς λ ωτο ί , β ρ ά χο ι , σ π η λ ι έ ς και πηγάδια. Οι Έλ ληνες την εικόνα που πρόσφερε το τοπίο, την προσωποποίησαν σαν ανθρωπόμορφους θεούς. Και έτσι κάθε τόπος με έ ν το να χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά κ α ι σ το ι χε ί α έ γ ι ν ε η φ α ν έ ρ ω σ η μ ι α ς θ ε ό τ η τα ς . Κάθε εικόνα συνοδεύεται από πλήθος συναισθημάτων και εκπέμπει μια ατμόσφαιρα σ το τοπίο. Έτσι οι Έλ ληνες τους τόπους, όπου το

Εικ. 23 | Δελφοί, εκεί όπου το ανθρώπινο πνέυμα και η πειθαρχία ήρθε να συμπληρώσει τις χθόνιες δυνάμεις, ο χώρος αφιερώθηκε στο θεό Απόλλωνα

α ν θ ρ ώ π ι νο π ν ε ύ μ α κ α ι η π ε ι θ α ρχ ί α έ ρχο ν τα ν να σ υ μ π λ η ρ ώ σ ο υ ν ή να α ν τ ι τ α χ θ ο ύ ν σ τ ι ς χ θ ό ν ι ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς , τ ο υ ς α φ ι έ ρ ω ν α ν σ τ ο ν Α π ό λ λ ω ν α 31.

πηγή: https://www.greeka.com

29. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 31 30. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 32 31. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 35

33

Όπως αναφέραμε, τα πολιτισμικά σ τοιχεία μιας πόλης και η

σ χέση τους με τα φυσικά είναι ασθενής. Σύμφωνα με το παράδειγμα της Ρώμης, για να την κατανοήσουμε, πρέπει πέρα από την ανάγνωση του ασ τικού τοπίου, να βιώσουμε παράλ ληλα το φυσικό τοπίο γύρω της, τη ρωμαϊκή campagna, που την περιβάλ λει. Εκεί τα πολιτισμικά σ τοιχεία και οι «εγκατασ τάσεις» δεν διαμορφώνονται από «βίαιες αντιθέσεις των μορφών, σε μια έντονη αντιπαραβολή όγκου και κοι λάδας, αλ λά μ ά λ λ ο ν α π ό έ να ν μ ε γ α λ ε ι ώ δ η κ α ι ε λ ε γ χό μ ε νο ρ υ θ μ ό σ τ η ν ά ρ θ ρ ω σ η τω ν όγ κ ω ν , σ τ η ν υπ α γ ωγ ή τω ν ξ ε χω ρ ι σ τώ ν σ το ι χε ί ω ν σ ε μ ι α α λ λ η λ ο υχ ί α από

αργές

κινήσεις

ανύψωσης

και

π τώσης»

(Λάτιο).

Ακόμη

ένα

π α ρ ά δ ε ι γ μ α τ η ς σ χέ σ η ς α υτ ή ς λ α μ β ά ν ε ι χώ ρ α σ τ ι ς π α ρ ά ξ ε ν ε ς κ ο ι λ ά δ ε ς τ η ς Ε τρ ο ύ ρ ι α ς , ό π ο υ « ε ι δ υλ λ ι α κ ο ί » τό π ο ι π ε ρ ι κ λ ε ί ο ν τα ι α π ό σ υ ν ε χ ή τ ε ί χ η χ ρ υ σ ο π ρ ά σ ι ν η ς Τό φ α ς . Ο ι κ ά τ ο ι κ ο ι τ η ς π ε ρ ι ο χ ή ς χ ρ η σ ι μ ο π ο ί η σ α ν τ ι ς π λ ά γ ι ε ς α υ τ ώ ν τ ω ν κ ο ι λ ά δ ω ν γ ι α τ ά φ ο υ ς , α π ο θ ή κ ε ς , κ α ι έ χ τ ι ζα ν τα χω ρ ι ά το υ ς σ τ ι ς κ ο ρ υ φ έ ς τω ν π τ υχώ σ ε ω ν . Α υτ ή τ η ν μ ο ρ φ ή ε ί χε κ α ι η Ρ ώ μ η α ρχ ι κ ά , ο ι π ε ρ ί φ η μ ο ι ε φτά λ ό φ ο ι δ ε ν ή τα ν σ τα α λ ή θ ε ι α λ ό φ ο ι α λ λ ά κ ο ρ υ φ έ ς π τ υχώ σ ε ω ν π ο υ δ η μ ι ο υ ργ ο ύ σ α ν μ ι α σ ε ι ρ ά α π ό κ ρ υ φ έ ς κ ο ι λ ά δ ε ς κ α τ ά μ ή κ ο ς τ ο υ Τ ί β ε ρ η 32.

Εικ. 24 | Λάτιο, αναπαράσταση του Ναού της

Αρχέγονης Τύχης (Fortuna Primigenia) στην Αρχαία Praeneste, σημερινή Palestrina πηγή: https://commons.wikimedia.org

Σ υ ν ο ψ ί ζο ν τ α ς ,

η

εικόνα

των

πολιτισμικών

σ τοιχείων

ως

μεμονωμένα θα ήταν αδύνατη. Με τα φυσικά σ τοιχεία να είναι το φ ό ν τ ο , κ α ι η σ χ έ σ η ν α α ν ά γ ε τ α ι σ ε σ χ έ σ η σ α ν σ ε ζω γ ρ α φ ι κ ό π ί ν α κ α , τότε η εικόνα εμπλουτίζεται και η σ χέση ενδυναμώνεται. Η εικόνα που συνθέτουν τα σ τοιχεία αυτά, δεν είναι απλά σ τατική και επιδερμική. Ε ί να ι ε ι κ ό ν ε ς π ο υ ε μ π ε ρ ι έ χο υ ν π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ ς , νο ή μ α τα κ α ι ε μ π ν έ ο υ ν συναισθήματα και ατμόσφαιρα. Εικόνες που συνθέτουν την πόλη και έ χ ο υ ν τ η ν ι δ ι ό τ η τ α ν α σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ ν ο υ ν κ α ι ν α σ υ λ λ έ γ ο υ ν ν ο ή μ α τ α . Γι α να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τη δυναμική αυτή του φαίνεσθαι πρέπει να αναλύσουμε και να αποκαλύψουμε τη δομή του ασ τικού τοπίου.

32. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 156

34

1 . 2 Η Λ Ε Ι ΤΟ Υ Ρ Γ Ι Α Τ Η Σ Π Ο Λ Η Σ Ω Σ Α Π Ο Κ Α ΛΥ Ψ Η Δ Ο Μ Η Σ Τ Η Σ Π Ο Λ Η Σ ΔΟ Μ Η ΤΟΥ ΤΟ Π ΟΥ

Στ η ν

προσπάθεια

να

περιγράψει

κανείς

τα

σ τοιχεία

που

α π α ρ τ ί ζο υ ν , π ο υ δ ο μ ο ύ ν τ ο ν τ ό π ο , κ α τ α λ ή γ ε ι α β ί α σ τ α ν α τ α κ α τ α ν έ μ ε ι σε «τοπία» και «εγκατασ τάσεις». Η κατανομή αυτή ανάγει και την π ρ ω τ α ρ χ ι κ ή δ ι ά κ ρ ι σ η τ ο υ τ ό π ο υ σ ε « φ υ σ ι κ ό » κ α ι « α ν θ ρ ω π ο γ ε ν ή » . Γι α τ η ν ανάλυση των «φυσικών» και «ανθρωπογενών» τόπων θα χρειασ τούμε τ ι ς έ ν νο ι ε ς το υ « χώ ρ ο υ » κ α ι το υ « χα ρ α κ τ ή ρ α » , ό π ο υ κ α ι π ά λ ι σ ύ μ φ ω να μ ε το ν S c h u l z : « ο “ χώ ρ ο ς ” δ η λ ώ ν ε ι τ η ν τρ ι σ δ ι ά σ τα τ η ο ργ ά νω σ η τω ν σ το ι χε ί ω ν π ο υ σ υ ν θ έ το υ ν έ να ν τό π ο , ε νώ ο “ χα ρ α κ τ ή ρ α ς ” δ η λ ώ ν ε ι τ η γενική ατμόσφαιρα, η οποία είναι και η πλέον καθορισ τική ιδιότητα ο π ο ι ο υ δ ή π ο τ ε τ ό π ο υ » 33.

Ο « χώ ρ ο ς » σ το υ ς φ υ σ ι κ ο ύ ς τό π ο υ ς , α ν κ α ι χα ρ α κ τ η ρ ί ζ ε τα ι α π ό

έ να σ υ νο ν θ ύλ ε υ μ α μ ο ρ φ ώ ν , ε ν τ έ λ ε ι κ υ ρ ι α ρχε ί σ ’ α υτό ν το α ί σ θ η μ α τ η ς α χ α ν ο ύ ς έ κ τ α σ η ς π ο υ ε κ τ ε ί ν ε τ α ι κ α ι ε κ τ ε ί ν ε τ α ι . Στ ο υ ς α ν θ ρ ω π ο γ ε ν ε ί ς τό π ο υ ς ω σ τό σ ο , α ν τ ι λ α μ β α νό μ α σ τ ε το χώ ρ ο ω ς « ε σ τ ί α » , « κ έ ν τρ ο » , « π υ ρ ή να » , ω ς έ να π ε ρ ί κ λ ε ι σ το σ ύ νο λ ο π ο υ σ τρ έ φ ε τα ι π ρ ο ς τα « έ σ ω » . Με άλ λα λόγια, όταν ο άνθρωπος καθίσ ταται ικανός να κατοικήσει, ο κόσμος όλος, το «εξωτερικό», ο φυσικός τόπος, γίνεται ένα «εσωτερικό», ένας ανθρωπογενής τόπος.

Εικ. 25 | Monterrigioni, Τοσκάνη, ο άνθρωπος κατοικεί εκεί όπου ο κόσμος όλος, το «εξωτερικό», ο φυσικός τόπος, γίνεται ένα «εσωτερικό», ένα περίκλειστο σύνολο, ένας ανθρωπογενής τόπος πηγή: https://m.visittuscany.com

Τι ε ί ν α ι ό μ ω ς α υ τ ό π ο υ κ α θ ι σ τ ά τ ο ν τ ό π ο ω ς « ε σ τ ί α » , « κ έ ν τ ρ ο » ,

«πυρήνα», ως ένα περίκλεισ το σύνολο; Χωρικά, από τον ίδιο τον ορισμό του τόπου, αυτό αποδίδεται μέσω του ορίου. Ο Heidegger χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά α ν α φ έ ρ ε ι : « Το ό ρ ι ο δ ε ν ε ί ν α ι ε κ ε ί ό π ο υ κ ά τ ι τ ε λ ε ι ώ ν ε ι αλ λά, όπως το αντι λήφθηκαν οι Έλ ληνες, το όριο είναι εκεί όπου κ ά τ ι α ρχ ί ζ ε ι τ η ν π α ρ ο υ σ ί α τ ο υ » 34, γ ι α ν α έ ρ θ ε ι ο S c h u l z , ε ύ σ τ οχα ν α 33. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 13 34. Heidegger, Martin (1971). «Poetry, Language, Thought, επιμ. Albert Hofstadter», New York: Harper, σ. 154

35

σ υ μ π λ η ρ ώ σ ε ι π ω ς : « Τα σ ύ ν ο ρ α ή ό ρ ι α ε ν ό ς κ τ ι σ μ έ ν ο υ χ ώ ρ ο υ ε ί ν α ι γ ν ω σ τ ά ω ς π ά τ ω μ α , τ ο ί χ ο ς κ α ι ο ρ ο φ ή . Τα ό ρ ι α ε ν ό ς τ ο π ί ο υ ε ί ν α ι δ ο μ ι κ ά παρόμοια,

και

αποτελούνται

από

έδαφος,

ο ρ ί ζο ν τ α

και

ο υ ρ α ν ό » 35.

Επομένως, γίνεται εύκολα αντι ληπ τό πως φυσικό και ανθρωπογενές π ε ρ ι β ά λ λ ο ν δ ε μ ο ι ρ ά ζο ν τ α ι μ ο ν ά χ α μ ι α δ ο μ ι κ ή ο μ ο ι ό τ η τ α μ έ σ ω τ ο υ ο ρ ί ο υ , α λ λ ά σ ε α υτό έ γ κ ε ι τα ι κ α ι η σ χέ σ η π ο υ α να π τ ύ σ σ ο υ ν σ το χώ ρ ο . Εικ. 26 | Αθήνα του 1900, η χαρακτηριστική αθηναϊκή αυλή, η δυναμική μετάβαση από το "μέσα" στο "εξώ" και αντίστροφα πηγή: https://www.kosmosnf.gr

Το ό ρ ι ο π ο υ θ α ε κ φ ρ α σ τ ε ί ω ς « τ ο ί χ ο ς » , « φ ρ ά κ τ η ς » , « π α ρ α π έ τ α σ μ α » , «άνοιγμα», «πόρτα», «παράθυρο» και «κατώφλι», αποτελεί τη μετάβαση α π ό το « μ έ σ α » σ το « έ ξω » κ α ι κ α θ ο ρ ί ζ ε ι τό σ ο χω ρ ι κ ά ό σ ο οπ τ ι κ ά κ α ι αισθητικά τη δυναμική αυτής της μετάβασης.

Σ υ λ λ ο γ ι ζό μ ε ν ο ι τ ι ς χ ω ρ ι κ έ ς π ο ι ό τ η τ ε ς τ ο υ « ε σ ω τ ε ρ ι κ ο ύ » κ α ι

«εξωτερικού»

σ το

χώ ρ ο ,

αντι ληφθήκαμε

πως

η

ιδιωτικότητα

του

εσωτερικού φανερώνεται σε αυτό που αναφέραμε ως «κατώφλι» ή σ ύ νο ρ ο π ο υ το χω ρ ί ζ ε ι α π ό , α λ λ ά κ α ι το ε νώ ν ε ι μ ε το ε ξωτ ε ρ ι κ ό . Μ έ σ α α π ό τ α π α ρ α δ ε ί γ μ α τ α τ ο υ S c h u l z , ε ν ι σ χ ύ ε τ α ι α υ τ ή η α ν τ ί λ η ψ η : « Στ η ν έρημο το σ πίτι είναι κλεισ τό τόσο από πρακτική όσο και από συμβολική ά π ο ψ η , κ α ι α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε ύ ε ι έ ν α ν δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ό “ π α ρ α δ ε ί σ ι ο” κ ό σ μ ο , π ο υ α π ο τ ε λ ε ί σ υ μ π λ ή ρ ω μ α τ ο υ ε ξ ω τ ε ρ ι κ ο ύ . Στ ι ς “ κ λ α σ ι κ έ ς ” χ ώ ρ ε ς , τ ο ευνοϊκό κλίμα και η σ ταθερή, απεικονίσιμη φύση κάνει το εξωτερικό να γίνεται εσωτερικό. Εδώ το σύνορο μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου Εικ. 27 | Νέο Μεξικό, ο "παραδείσιος" κόσμος της

κατοίκησης ως συμπλήρωμα της ερήμου πηγή: https://chambersarchitects.com

εξασθενίζει και αν διατηρείται, τούτο συμβαίνει για να αναδείξει το ε σ ω τ ε ρ ι κ ό ω ς τ ό π ο α ν α π α ρ ά σ τ α σ η ς π α ρ ά ω ς χώ ρ ο δ ι α μ ο ν ή ς » 36.

Ο « χα ρ α κ τ ή ρ α ς » μ ε τ η σ ε ι ρ ά το υ , μ π ο ρ ε ί α ρχ ι κ ά να φ α ν τά ζ ε ι

σαν μια αφηρημένη έννοια, μολαταύτα κρύβει πιο βαθιά και ουσιασ τικά νο ή μ α τα α π ό το « χώ ρ ο » . Π ε ρ ι γρ ά φ ε ι τ η β ι ω μ α τ ι κ ή ε μ π ε ι ρ ί α κ α ι ε π α φ ή το υ α ν θ ρ ώ π ο υ μ ε το χώ ρ ο κ α ι τα υτ ί ζ ε τα ι μ ε τ ι ς ι δ ι α ί τ ε ρ ε ς μ ο ρ φ έ ς , λειτουργίες και κατασ τάσεις. Χαρακτήρα διαθέτουν και οι φυσικοί και

οι

ανθρωπογενείς

τόποι,

και

είναι

αυτό

που

ε π ι τρ έ π ε ι

σ τον

άνθρωπο να περιγράψει ένα φυσικό τοπίο ως «άγονο», «εύφορο», «επικίνδυνο», «μαγευτικό», και ένα ανθρωπογενές ως «λειτουργικό», «πρωτότυπο», «ευλαβικό», «μνημειακό». Από την ίδια την ετυμολογία το υ « χα ρ α κ τ ή ρ α » , ε ί να ι το σ το ι χε ί ο π ο υ χα ρ α κ τ η ρ ί ζ ε ι κ α ι κ α θ ι σ τά ι δ ι α ί τ ε ρ ο κ α ι ξ ε χω ρ ι σ τό έ να ν τό π ο α π ό υλ ι κ ή κ α ι μ ο ρ φ ο λ ογ ι κ ή σ ύ σ τα σ η , κ α ι ό π ω ς χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά μ α ς α να φ έ ρ ε ι ο S c h u l z : « χα ρ α κ τ ή ρ α ς ε ί να ι ο β α σ ι κ ό ς τρ ό π ο ς μ ε τ ο ν ο π ο ί ο μ α ς “ δ ί δ ε τ α ι ” ο κ ό σ μ ο ς » 37. Ο κ ό σ μ ο ς ό π ω ς έ χο υ μ ε μ ά θ ε ι μ α ς δ ί δ ε τα ι μ έ σ α α π ό ε ι κ ό ν ε ς , ε π ο μ έ νω ς ο χα ρ α κ τ ή ρ α ς ενός τόπου είναι άμεσα συνδεδεμένος με την εικόνα ενός τόπου, και Εικ. 28 | Βουδαπέστη, η νυχτερινή εικόνα της πόλης πάνω στο Δούναβη που εντυπωσιάζει και κάνει όλη την εμπειρία ξεχωριστή και αξέχαστη πηγή: https://www.mylittleadventure.se

σ την πρώτη επαφή του ανθρώπου με έναν ξένο τόπο, ο συνδυασμός τους είναι αυτός που θα εντυπωσιάσει, που θα μείνει, που θα κάνει την ό λ η ε μ π ε ι ρ ί α ξ ε χω ρ ι σ τ ή .

35. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 16 36. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 198 37. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 17

36

Η ΔΥ Ν Α Μ Ι Κ Η Δ Ι Α Δ Ι Κ Α Σ Ι Α Τ Η Σ Ε Γ Κ ΑΤΑ Σ ΤΑ Σ Η Σ

Στ η ν π ε ρ ί π τ ω σ η τ η ς π ό λ η ς , π ο υ α π ο τ ε λ ε ί κ α ι τ η ν κ α τ ε ξ ο χ ή ν

σύμπ τυξη φυσικού και ανθρωπογενούς τόπου, η λειτουργία της ως μ η χ α ν ι σ μ ό ς α π ο κ ά λ υ ψ η ς α υ τ ή ς τ η ς δ ο μ ι κ ή ς σ ύ μ π τ υ ξ η ς ε ί ν α ι ζω τ ι κ ή ς σημασίας για την ύπαρξη της πόλης. Η πόλη δεν αποτελεί σε καμία περίπ τωση

απλή

παράθεση

και

παρουσία

σ τατικών

εικόνων

και

σ τοιχείων, αλ λά τουναντίον εκφράζει τη δυναμική διαδικασία που νοηματοδοτεί

τη

συλ λειτουργία,

συνύπαρξη

και

συνομι λία

τ ω ν ε ι κ ό ν ω ν - σ τ ο ι χ ε ί ω ν σ τ ο ν ι σ τ ό τ η ς . Γι α τ η ν α ν τ ί λ η ψ η

αυτών

αυτής της

δ υ να μ ι κ ή ς δ ι α δ ι κ α σ ί α ς α να τρ έ χο υ μ ε κ α ι π ά λ ι σ τ η ν έ ν νο ι α το υ α σ τ ι κ ο ύ χώ ρ ο υ κ α ι σ το ν H e i d e g g e r π ο υ α να φ έ ρ ε ι π ω ς το κ α το ι κ η μ έ νο τοπ ί ο , δ η λ α δ ή τα μ ε μ ο νω μ έ να σ π ί τ ι α , τα χω ρ ι ά , ο ι π ό λ ε ι ς , ε ί να ι κ α τα σ κ ε υ έ ς που

εντός

τους

αλλά

και

γύρω

τους

συλ λέγουν

ένα

πολύμορφο

ε ν δ ι ά μ ε σ ο , φ έ ρ ν ο ν τ α ς τ η γ η κ ο ν τ ά σ τ ο ν ά ν θ ρ ω π ο 38. Εικ. 29 | Αθήνα, κατασκευές κάτω από τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης που εντός τους αλλά και γύρω τους συλλέγουν ένα πολύμορφο ενδιάμεσο, φέρνοντας τη γη κοντά στον άνθρωπο πηγή: https://www.hotelscombined.com

Χρησιμοποιήσαμε

την

κατοίκηση

για

προσδιορίσουμε

τη

μετάβαση από τον φυσικό σ τον ανθρωπογενή τόπο, τη συνολική σ χέση δηλαδή, μεταξύ ανθρώπου και τόπου. Ο Schulz θα μας επισημάνει π ω ς , ό τα ν ο ά ν θ ρ ωπ ο ς κ α το ι κ ε ί , ε ί να ι τα υτόχ ρ ο να τοπ ο θ ε τ η μ έ νο ς σ το χώ ρ ο κ α ι ε κ τ ε θ ε ι μ έ ν ο ς σ ε έ ν α ν ο ρ ι σ μ έ ν ο π ε ρ ι β α λ λ ο ν τ ι κ ό χα ρ α κ τ ή ρ α 39. Υπ ο σ τ ή ρ ι ξ ε ε π ί σ η ς ό τ ι η α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή α ν τ ι π ρ ο σ ωπ ε ύ ε ι έ να μ έ σ ο π ο υ προσφέρει σ τον άνθρωπο τη δυνατότητα να αποκτήσει ένα «υπαρξιακό έ ρ ε ι σ μ α » 40.

« Υπ α ρ ξ ι α κ ό

έρεισμα»

και

«κατοίκηση»

είναι

συνώνυμα,

σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο ν H e i d e g g e r, α φ ο ύ η κ α τ ο ί κ η σ η ε ί ν α ι , α π ό υ π α ρ ξ ι α κ ή ά π ο ψ η , ο σ κ οπ ό ς τ η ς α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς . Η θ ε ώ ρ η σ η α υτ ή , α π ο σ α φ η ν ί ζ ε τα ι από τον Schulz με την εισαγωγή των εννοιών του «προσανατολισμού» και της «ταύτισης». Ο άνθρωπος κατοικεί, αποκτά υπαρξιακό έρεισμα, όταν μπορεί να προσανατολισ τεί μέσα σ’ ένα περιβάλ λον, όταν ξέρει

Εικ. 30 | Οδός Αιόλου, ο άνθρωπος αποκτά υπαρξιακό έρεισμα, όταν μπορεί να προσανατολιστεί μέσα σ' ένα περιβάλλον, όταν ξέρει που βρίσκεται πηγή: https://gr.pinterest.com

πού βρίσκεται. Α λ λά πρέπει, επίσης, να μπορεί να ταυτισ τεί με το περιβάλ λον, να νιώθει, με απλά λόγια, ότι το περιβάλ λον που βιώνει 38. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 12 39. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 22

37

έχει νόημα. Συνεπώς, η κατοίκηση σημαίνει κάτι περισσότερο από « σ τ έ γ α σ η » . Σ η μ α ί ν ε ι ό τ ι ο ι χ ώ ρ ο ι ό π ο υ ε κ τ υ λ ί σ σ ε τ α ι η ζω ή ε ί ν α ι τ ό π ο ι μ ε τ η ν π λ ή ρ η σ η μ α σ ί α τ ο υ ό ρ ο υ 41.

Η συσ χέτιση του ανθρώπου με τη γη, του ανθρωπογενούς τόπου

με τον φυσικό, περιγράφεται ως η γενική διαδικασία εγκατάσ τασης του ανθρώπου, πλευρές της οποίας, κατά τους Heidegger και Schulz, είναι η οπ τ ι κ οπ ο ί η σ η , η σ υ μ π λ ή ρ ω σ η κ α ι ο σ υ μ β ο λ ι σ μ ό ς . Ο ά ν θ ρ ωπ ο ς α ρχ ι κ ά έχει την ανάγκη να οπ τικοποιήσει τη δική του κατανόηση της φύσης, ν α κ τ ί σ ε ι ε κ ε ί ν ο π ο υ έ χ ε ι δ ε ι . Στ η σ υ ν έ χ ε ι α π ρ έ π ε ι ν α σ υ μ π λ η ρ ώ σ ε ι τ η δ ε δ ο μ έ ν η κ α τ ά σ τ α σ η , π ρ ο σ θ έ τ ο ν τ α ς ε κ ε ί ν ο π ο υ λ ε ί π ε ι . Τέ λ ο ς , π ρ έ π ε ι να συμβολίσει την κατανόηση της φύσης, να ελευθερώσει το νόημα του Εικ. 31 | Πέτρα, Ιορδανία, ο άνθρωπος

οπτικοποιεί τη δική του κατανόηση της φύσης, κτίζει εκέινο που έχει δει πηγή: https://gr.pinterest.com

τ ό π ο υ κ α ι ν α α π ο κ α λ ύ ψ ε ι τ ο χα ρ α κ τ ή ρ α τ ο υ 42.

Γι α τ η ν κ α τ α ν ό η σ η τ ω ν π α ρ α π ά ν ω , ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε ι τ ο

παράδειγμα του Heidegger για τη γέφυρα. Μια γέφυρα είναι ένα «κτίσμα» που οπ τικοποιεί, συμβολίζει και συλ λέγει, και το οποίο συνεργεί ώσ τε το γύρω περιβάλ λον του να αποτελεί ένα ενιαίο σύνολο. Έτσι η γέφυρα σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ ν ε ι τ η γ η ω ς τ ο π ί ο γ ύ ρ ω α π ό τ ο π ο τ ά μ ι . Το τ ο π ί ο κ α θ α υ τ ό αποκτά την αξία του μέσω της γέφυρας και η συγκεκριμένη θέση μ π ο ρ ε ί να α π ο κ α λ ε σ τ ε ί τό π ο ς , ο οπ ο ί ο ς π ρ ι ν α π ό α υτ ή ν δ ε ν υπ ή ρχε . Συνεπώς ένα ασ τικό τοπίο, μπορούμε να πούμε ότι αποτελείται από π ο λ λ έ ς γ έ φ υ ρ ε ς , π ο υ ε νώ νο υ ν τα τοπ ί α μ ι α ς π ό λ η ς , σ υγ κ ε ν τρ ώ ν ε ι τ η γ η κ α ι σ υ λ λ έ γ ε ι τ η ζω ή 4 3 . Ε π ο μ έ ν ω ς η π ό λ η , η κ ο ρ ω ν ί δ α τ η ς δ ι α δ ι κ α σ ί α ς εγκατάσ τασης του ανθρώπου σ τη γη, οφεί λει να λειτουργεί ως ο μ η χα ν ι σ μ ό ς - ο ργ α ν ι σ μ ό ς π ο υ σ υλ λ έ γ ε ι τα δ ι ά φ ο ρ α β ι ω μ έ να νο ή μ α τα των κατοίκων της, για να δημιουργήσει για αυτούς τον μικρόκοσμο που συγκεκριμενοποιεί τον κόσμο τους.

Εικ. 32 | Ποταμός Άρνος, Φλωρεντία, το παράδειγμα της γέφυρας ως ένα "κτίσμα" που οπτικοποιεί, συμβολίζει και συλλέγει, και το οποίο συνεργεί ώστε το γύρω περιβάλλον του ανθρώπου να αποτελεί ένα ενιαίο σύνολο. πηγή: https://www.flickr.com 40, 41. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σσ. 6-7 42, 43. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 20

38

Η Μ Η Χ Α Ν Ι Σ Τ Ι Κ Η - Ο Ρ ΓΑ Ν Ι Κ Η Υ Π Ο Σ ΤΑ Σ Η Τ Η Σ Π Ο Λ Η Σ

Η

μ η χα ν ι σ τ ι κ ή

και

οργανική

λειτουργία

της

πόλης

ως

αποτέλεσμα της ανθρώπινης δράσης έφερε σ το προσκήνιο μια νέα π τυχή για την αντί ληψη του κοινωνικού άσ τεως. Η πόλη μεταβάλ λεται, και εξελίσσεται μέσα σ το πέρασμα των χρόνων όπως ένας οργανισμός και αποτελείται από πολ λά σ τοιχεία-κύτ ταρα. Μια πρώτη προσ πάθεια α να γ νώ ρ ι σ η ς τω ν σ το ι χε ί ω ν - κ υτ τά ρ ω ν τ η ς π ό λ η ς έ λ α β ε χώ ρ ο σ το CIAM (Congrès international d'architecture moderne) του 1933 και σ τη χά ρτα τω ν Αθ η νώ ν το 1 9 4 3 . Ο L e C o r b u s i e r σ τ η ν « χά ρτα τω ν Αθ η νώ ν » μι λά για τη λειτουργική πόλη - «La ville fonctionnelle». Ορίζει 4 βασικές λ ε ι το υ ργ ί ε ς σ τ η ν π ό λ η : κ α το ι κ ί α , ε ργ α σ ί α , ψ υχα γ ωγ ί α κ α ι μ ε τα κ ί ν η σ η . Υ π ο δ ε ι κ ν ύ ε ι τ ρ ό π ο υ ς β ε λτ ί ω σ η ς τ ω ν σ υ ν θ η κ ώ ν σ τ ι ς σ ύ γ χ ρ ο ν ε ς π ό λ ε ι ς π ο υ ε π ι τρ έ π ο υ ν τ η ν ε να ρ μ ό ν ι σ η τω ν 4 α υτώ ν λ ε ι το υ ργ ι ώ ν , κ υτ τά ρ ω ν μ ε τ ο δ ι α χ ω ρ ι σ μ ό α ν ε ξ ά ρ τ η τ ω ν ζω ν ώ ν : κ α τ ο ι κ ί α , ε ρ γ α σ ί α , μ ε τ α κ ί ν η σ η , δ ι α τ ή ρ η σ η το υ ι σ το ρ ι κ ο ύ κ έ ν τρ ο υ .

Εικ. 33 | Le Corbusier, για μια λειτουργική πόλη "La ville fonctionnelle" πηγή: https://www.franceculture.fr

Ως οργανική υπόσ ταση η πόλη γεννιέται σε έναν τόπο με τις

ιδιαίτερες φυσιογνωμίες του και μεγαλώνει μέσα σε αυτόν και σ τα βιώματά του. Επηρεάζεται και ενηλικιώνεται από το περιβάλ λον, τους α ν θ ρ ώ π ο υ ς κ α ι τ ι ς τά σ ε ι ς τ η ς ε π οχ ή ς . Ω ς μ η χα ν ι σ μ ό ς η π ό λ η μ ο ι ά ζ ε ι μ ε έναν κύκλο που σε πολ λές περιόδους της ισ τορίας επαναλαμβάνεται και θα συνεχίσει να επαναλαμβάνεται σ το πέρασμα των χρόνων, κάθε φορά μ ε δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά π ρ ό σ ωπ α , κ ύ τ τα ρ α κ α ι έ να σ υ ν ε χώ ς μ ε τα λ α μ β α νό μ ε νο υ π ό β α θ ρ ο . Στ ο τ έ λ ο ς κ ά θ ε κ ύ κ λ ο υ η π ό λ η φ τ ά ν ε ι σ ε έ ν α σ η μ ε ί ο ό π ο υ α ν α λ ο γ ί ζ ε τ α ι τ ι έ χ ε ι κ ά ν ε ι μ έ χ ρ ι τ ώ ρ α κ α ι α φ ο υ γ κ ρ α ζό μ ε ν η τ ι ς ε π ι τ α γ έ ς τ η ς ι σ το ρ ι κ ή ς τ η ς μ ν ή μ η ς , α κ ό μ α κ α ι μ έ σ α α π ό τα σ τρ α β οπ α τ ή μ α τά τ η ς , ξ ε κ ι ν ά ε ι έ ν α ν ν έ ο κ ύ κ λ ο ζω ή ς . Στ η δ ι α δ ι κ α σ ί α α υ τ ή α ν α γ ε ν ν ι έ τ α ι κ α ι

39

μ ε τ α λ λ ά σ σ ε τ α ι , χ ω ρ ί ς α υ τ ό ν α π ρ ο δ ι κ ά ζ ε ι ό τ ι α υ τ ό ς ο ν έ ο ς κ ύ κ λ ο ς ζω ή ς , η νέα ταυτότητα της πόλης πρέπει να είναι ανεξάρτητη και ασύνδετη με την προηγούμενη. Πολ λοί θα πουν ότι διατηρεί τουλάχισ τον το ίδιο ό νο μ α , π ο υ ε ν ί οτ ε κ α ι α υτό χά ν ε τα ι σ τ η π ο ρ ε ί α , ό μ ω ς η π ό λ η ε ί να ι πολ λά πέρα από ένα απλό όνομα. Είναι οι άνθρωποι, τα πρόσωπα, ο ι φ υ σ ι ογ νω μ ί ε ς , τα χ ρ ώ μ α τα , ο ι ή χο ι , τα κ τ ί σ μ α τα κ α ι τό σ α ά λ λ α . Και όπως κάθε οικογένεια διατηρεί μέσα σ τις γενιές τα ιδιαίτερα χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά τ η ς , έ τσ ι κ α ι η π ό λ η έ χε ι τ η ν α νά γ κ η να δ ι α τ η ρ ή σ ε ι τις ιδιαιτερότητες και τα γνωρίσματά της για να παραμείνει αυτός ο αναλ λοίωτος

οργανισμός εξέλιξης ιδιόμορφων κυτ τάρων.

Εν τέλει όμως η πόλη δεν είναι μόνο ο σύγχρονος κύκλος που

Εικ. 34 | Κωνσταντίνος Δοξιάδης, η οργανική υπόσταση της πόλης ως ένα μοριακό σύνολο αλληλοεξαρτόμενων ατόμων

δ ι α ν ύ ε ι , α λ λ ά ε ί να ι το σ ύ νο λ ο τω ν ο μ ό κ ε ν τρ ω ν κ ύ κ λ ω ν κ α ι ο ργ α ν ι σ μ ώ ν

πηγή: https://www.torontopubliclibrary.ca

ε ί να ι α υτό π ο υ κ ρ α τά σ ε σ υ νοχ ή τ η ν π ό λ η , ε ί να ι η τα υτό τ η τά τ η ς κ α ι

π ο υ δ ι ά ν υ σ ε κ α τ ά τ ο ρ ο υ τ η ς ι σ τ ο ρ ί α ς τ η ς . Το κ ο ι ν ό κ έ ν τ ρ ο τ ω ν κ ύ κ λ ω ν ο φ ε ί λ ε ι να τ η δ ι α σ φ α λ ί σ ε ι . Ο ι κ ί νδ υ νο ι π ο υ ε λ λ οχε ύ ο υ ν ή τα ν κ α ι ε ί να ι π ο λ λ ο ί . Κα ι α ν σ το π α ρ ε λ θ ό ν ή τα ν ο ρ α το ί , σ τ η ν ε π οχ ή μ α ς έ μ α θ α ν να κρύβονται πίσω από φανταχτερές λέξεις, όπως παγκοσμιοποίηση, δ ι ε θ νοπ ο ί η σ η , ψ η φ ι α κ ή ε π οχ ή , χ ρ ή μ α κ . α . Η π ό λ η θ α γ ο η τ ε υτ ε ί α π ό αυτές τις λέξεις και θα έρθει σε επαφή με άλ λους κύκλους, άλ λες πόλεις και θα δανεισ τεί νέα πρόσωπα και κύτ ταρα. Με τον αυτούσιο δανεισμό

των

προσώπων

αυτών,

η

πόλη

θα

μεταθέσει

το

κ έ ν τρ ο

της, θα αποκλίνει από τη πορεία της, θα μεταλ λαχθεί καθολικά, θα αφομοιωθεί επιτακτική

και η

θα

απωλέσει

ανάγκη

για

ταυτότητά

της.

Κρίνεται

επαναπροσδιορισμό

την

της

λειτουργίας

λοιπόν της

πόλης ως αποκάλυψη της δομής της. Μόνο τότε θα είναι εφικτή η α να ζ ή τ η σ η το υ ι δ ι α ί τ ε ρ ο υ χα ρ α κ τ ή ρ α τ η ς π ό λ η ς , τ η ς τα υτό τ η τά ς τ η ς , γ ι α να μ π ο ρ ε ί να χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ε ί η π ό λ η ω ς το κ ο σ μ ο λ ογ ι κ ό φ α ι νό μ ε νο που πρεσβεύει ο «τόπος» και να αναδειχθεί το «πνεύμα του τόπου».

Εικ. 35 | Κρίσιμη Παγκοσμιοποίηση: μια Προσρόφηση του Νεωτερισμού 1914-2014, ο Rem Koolhaas μας μεταφέρει από το 1914, όπου οι εθνικές αρχιτεκτονικές εξακολουθούσαν να είναι αναγνωρίσιμες στο 2014 και στο τι απομένει από τα εθνικά στιλ σήμερα, με το ερώτημα: "Πώς φτάσαμε εδώ;" Η ταυτότητα του τόπου χάθηκε στην πορεία και αναζητείται κάπου στη διαχωριστική γραμμή πηγή: http://archis.org

40

1 . 3 Η Π Ο Λ Η Ω Σ ΤΟ Π Ο Σ Η ΦΑ Ι Ν Ο Μ Ε Ν ΟΛΟ Γ Ι Α ΤΟΥ ΤΟ Π ΟΥ

Ο κόσμος μας, που αποτελεί και την ουσία της ύπαρξής μας,

απαρτίζεται από άπειρα αλ λά την ίδια ώρα συγκεκριμένα φαινόμενα. Ενίοτε μεταβλητά ή αμετάβλητα και κάποτε απ τά ή άυλα. Άλ λοτε α π ό α ν θ ρ ώ π ο υ ς , δ ρ ό μ ο υ ς , σ π ί τ ι α , χω ρ ι ά κ α ι π ό λ ε ι ς , ε νώ κ ά π ο ι ε ς φ ο ρ έ ς α π ό ζ ώ α , φ υτά , ν ε ρ ό , β ρ ά χο υ ς , δ ά σ η κ α ι β ο υ νά , μ έ χ ρ ι κ α ι α π ό ήλιο, σελήνη, σύννεφα και ασ τέρια. Όλα αυτά τα φαινόμενα δομούν κ α ι σ υ ν θ έ τ ο υ ν τ ο π ε ρ ι β ά λ λ ο ν σ τ ο ο π ο ί ο ζο ύ μ ε κ α ι α λ λ η λ ε π ι δ ρ ο ύ μ ε καθημερινά. Μεταξύ τους αναπ τύσσουν ποικί λες σ χέσεις. Κάποια από αυτά σ χέσεις περιεκτικότητας και εξάρτησης, όπως αυτή του δάσους κ α ι τ ο υ δ έ ν τ ρ ο υ . Το δ ά σ ο ς π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε τ α ι α π ό δ έ ν τ ρ α , α λ λ ά χ ω ρ ί ς τ η ν ύ π α ρ ξ η τω ν δ έ ν τρ ω ν δ ε ν υ φ ί σ τα τα ι ω ς φ α ι νό μ ε νο . Έ να τ έ το ι ο φαινόμενο είναι και ο τόπος. Εικ. 36, 37 | Ζαγόρι, Ήπειρος, ένα φαινόμενο

τόπου που απαρτίζεται από φυτά, νερό, γιοφύρια, βράχους, δάση και βουνά και άλλοτε από ανθρώπους, δρόμους, σπίτια, και χωριά πηγή: https://www.discovergreece.com https://epirusadvisor.gr

Ωσ τόσο, πρέπει να επαναλάβουμε ότι ο τόπος σημαίνει κάτι

π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο α π ό έ να α π ό σ π α σ μ α χώ ρ ο υ , α π ό μ ι α

τοπ ο θ ε σ ί α . Αν

αποταθούμε και πάλι σ τον Schulz, αντλούμε μέσα από την ανάλυση της φ ι λ ο σ ο φ ί α ς τ ο υ H e i d e g g e r, μ ι α σ η μ α ν τ ι κ ή θ ε ώ ρ η σ η γ ι α τ ο φ α ι ν ό μ ε ν ο του τόπου μέσα από τις έννοιες της «γης», του «ουρανού» και της «κατοίκησης»:

«”Η γη είναι ο φέρων οργανισμός, που ανθοφορεί και καρποφορεί, π ο υ ε κ τ ε ί ν ε τα ι ω ς π έ τρ α κ α ι ν ε ρ ό κ α ι υ ψ ώ ν ε τα ι ω ς φ υτό κ α ι ζ ώ ο …”. “ Ο ο υ ρ α ν ό ς ε ί ν α ι η θ ο λ ω τ ή δ ι α δ ρ ο μ ή τ ο υ ή λ ι ο υ , η τ ρ οχ ι ά τ η ς μ ε τ α β α λ λ ό μ ε ν η ς σ ε λ ή ν η ς , η λ ά μ ψ η τ ω ν α σ τ ε ρ ι ώ ν …”…” Ο τ ρ ό π ο ς μ ε το ν οπ ο ί ο ε ί σ α ι κ α ι ε ί μ α ι , ο τρ ό π ο ς μ ε το ν οπ ο ί ο ε ί μ α σ τ ε π ά νω σ τ η γ η ε ί ν α ι η κ α τ ο ί κ η σ η …” Α λ λ ά “ π ά ν ω σ τ η γ η ” ή δ η σ η μ α ί ν ε ι “ κ ά τ ω α π ό τ ο ν ο υ ρ α ν ό”. Ε π ί σ η ς ε κ ε ί ν ο π ο υ β ρ ί σ κ ε τ α ι α ν ά μ ε σ α σ τη γη και τον ουρανό το ονομάζει κόσμο, και λέει ότι “ο κόσμος

Εικ. 38 | Κατοίκηση "πάνω στη γη" και "κάτω

ε ί ν α ι ο ί κ ο ς μ έ σ α σ τ ο ν ο π ο ί ο ο ι θ ν η τ ο ί κ α τ ο ι κ ο ύ ν ”. » 4 4

από τον ουρανό” πηγή: https://bluethumb.com.au

44. Norberg-Schulz, Christian. ο.π., σ. 12

41

Μ ε α υτό το ν τρ ό π ο , κ α θ ώ ς ο τό π ο ς π α ί ρ ν ε ι τα υτό τ η τα κ α ι

χω ρ ι κ ή υπ ό σ τα σ η , α π ο κ τά ι σ το ρ ί α , π ο λ ι τ ι σ μ ό , ψ υχο σ ύ ν θ ε σ η , χ ρ ώ μ α τα κ α ι ή χο υ ς . Ε ν σ υ ν ε χε ί α θ α π ά ρ ε ι κ τ η τ ι κ ή α ξ ί α , γ ι α να μ π ο ρ ε ί ο κ ά θ ε άνθρωπος με πάθος να αναφωνεί «ο τόπος μου» και με σθένος να τον υπερασ πίζεται, να τον επεκτείνει, να τον αναπ τύσσει, να τον διασφαλίζει και να εναποθέτει σε αυτόν τις ελπίδες του για καρποφορία και ευημερία.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί επίσης η σ χέση του τόπου με το

τρ ί π τ υχο ε ν νο ι ώ ν « α νά γ κ η - λ ε ι το υ ργ ί α - μ ο ρ φ ή » . Μ ο λ ο νό τ ι ο ι α νά γ κ ε ς του ανθρώπινου είδους, από τις πιο βασικές μέχρι τις πιο ειδικές, φ α ν τ ά ζο υ ν ί δ ι ε ς κ α ι ε π ι φ έ ρ ο υ ν τ ι ς ί δ ι ε ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί ε ς , α υ τ ό δ ε ν ο ρ ί ζ ε ι ν α απαντώνται σε ίδιες μορφές και ίδιους τόπους. Αυτό είναι και το σφάλμα τ η ς υπ έ ρ μ ε τρ η ς τ υπ οπ ο ί η σ η ς μ ο ρ φ ώ ν γ ι α τ ι ς ε κ άσ τοτ ε λ ε ι το υ ργ ί ε ς , σ το οπ ο ί ο υπ έ π ε σ ε ο σ ύγ χ ρ ο νο ς α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ό ς κ α ι π ο λ ε ο δ ο μ ι κ ό ς σ χεδιασμός. Κάθε ανάγκη και η αντίσ τοιχη λειτουργία της είναι σαφώς εξαρτημένη και ποικί λ λει ανάλογα με το διαφορετικό περιβάλ λον, τις π α ρ α δ ό σ ε ι ς , το ν π ο λ ι τ ι σ μ ό . Ε π ο μ έ νω ς α π α ι τ ε ί ξ ε χω ρ ι σ τ έ ς μ ο ρ φ έ ς κ α ι τόπους με συγκεκριμένες ιδιότητες.

Εικ. 39 | Νορβηγία, οι συγκεκριμένες ιδιότητες του τόπου υπέβαλαν στην ανθρώπινη ανάγκη και την αντίστοιχη λειτουργία να απαντηθούν από συγκεκριμένες και ξεχωριστές μορφές πηγή: https://expertvagabond.com

Παρόλη όμως τη βαρύτητα που

τρ α γ ι κ ή

φιγούρα

σ το

του δίνεται, ο τόπος αποτελεί

κοινικοπολιτισμικό

γίγνεσθαι.

Αν

και

υλικά

υπ α ρ κ τό ς σ το χώ ρ ο , ο υ σ ι α σ τ ι κ ά δ ε ν π ω λ ε ί τα ι , ο ύ τ ε ε ξα γ ο ρ ά ζ ε τα ι . Έ χε ι αξία και αυτή είναι ανεκτίμητη, όσο ο τόπος παίρνει ταυτότητα και ό ρ ι α σ το χώ ρ ο . Μ π ο ρ ε ί να π α ρ α χω ρ ε ί τα ι σ τα χα ρτ ι ά γ ι α ε κ μ ε τά λ λ ε υ σ η αλλά

όσο

και

να

επέμβει

σε

αυτόν

ο

ανθρώπινος

παράγοντας,

παραμένει αναλ λοίωτος σ την ουσία και την πνευματική αντί ληψη. Ζωτικής σημασίας για να παραμένει αναλ λοίωτος και σ το «φαίνεσθαι» κ α ι σ το « ε ί να ι » το υ , ε ί να ι να ε κ φ ρ ά ζ ε τα ι κ α ι να α ν τ ι κ α τοπ τρ ί ζ ε τα ι α π ό τ α ά π ε ι ρ α π ο υ τ ο ν α π α ρ τ ί ζο υ ν .

42

Τ Ο Ε Ι Ν Α Ι Ω Σ Π Α ΡΑ Γ Ω Γ Ο Σ Τ Ο Υ Φ Α Ι Ν Ε Σ Θ Α Ι

Η α ν τ ί λ η ψ η ό τ ι σ τ η ζω ή δ ε ν υ φ ί σ τ α τ α ι μ ι α ό ψ η π ρ α γ μ ά τ ω ν

ά λ λ α το δ ί π ο λ ο το υ « φ α ί ν ε σ θ α ι κ α ι ε ί να ι » , ό π ω ς έ χο υ μ ε α ν τ ι λ η φ θ ε ί είναι περίπλοκη και αρκετές φορές δυσ νόητη. Και όσο δύσκολη είναι η αντί ληψη του δίπολου, άλ λο τόσο είναι η διάκρισή του. Η δυσκολία αυτή εντοπίζεται κυρίως σ το βαθύτερο μήνυμα που προσ παθεί να μας μεταδώσει το «φαίνεσθαι και είναι». Ένα μήνυμα διαχρονικό πού με απλότητα και αθωότητα αποτυπώνεται και σ το βιβλίο «Ο μικρός π ρ ί γ κ ι π α ς » τ ο υ A n t o i n e d e S a i n t- E x u p e r y, σ τ η φ ρ ά σ η : « μ ό ν ο μ ε τ η ν κ α ρ δ ι ά β λ έ π ο υ μ ε κ α λ ά , τ η ν ο υ σ ί α δ ε ν τ η β λ έ π ο υ ν τα μ ά τ ι α » . Αν α να λύ σ ο υ μ ε αυτή τη φράση κατανοούμε την πραγματικότητα. Αυτό που βλέπουν τα μάτια μας είναι το επιφανειακό και εφήμερο, είναι η εικόνα, το πρόσωπο, είναι το «φαίνεσθαι». Η ουσία που δεν βλέπουν τα μάτια είναι η αλήθεια, η πραγματική και βαθύτερη αξία των πραγμάτων, είναι το «είναι». Μόνο με την καρδιά μπορούμε να δούμε καλά, μπορούμε να δούμε την ουσία.

Εικ. 40 | Μικρός Πρίγκιπας . . . πηγή: https://www.tilestwra.com

Στ η ν

περίπ τωση

της

πόλης

οι

ρόλοι

α λ λ ά ζο υ ν

όνομα.

Το

«φαίνεσθαι» που βλέπουν τα μάτια είναι η φυσιογνωμία της πόλης, τα π ρ ό σ ω π ά τ η ς . Το « ε ί ν α ι » π ο υ δ ε ν β λ έ π ο υ ν , η ο υ σ ί α , ε ί ν α ι η τ α υ τ ό τ η τ α τ η ς π ό λ η ς . Το μ ή ν υ μ α ό μ ω ς π α ρ α μ έ ν ε ι τ ο ί δ ι ο , π ω ς μ ό ν ο μ ε τ η ν κ α ρ δ ι ά μπορούμε να δούμε την ουσία. Δηλαδή πως μόνο με τη βαθιά ανάγνωση της πόλης μπορούμε να διακρίνουμε πραγματικά την ταυτότητά της. Η βαθιά ανάγνωση της πόλης σ την οποία αναφερόμασ τε είναι η ανάγνωση όλων των σ τοιχείων που αφηγούνται τη σ χέση κατάθεσης ψυχής του ανθρώπου με τον τόπο, που γέννησε την πόλη. Είναι η ισ τορία και ο πολιτισμός, είναι τα ήθη και τα έθιμα, είναι οι άνθρωποι, οι φωνές, τα χρώματα, είναι ο τόπος και το τοπίο, είναι η ανατολή και το δει λινό, είναι οι μνήμες και οι θύμησες, είναι ότι απομένει όταν αφαιρέσεις όλα τα ά ψ υχα κ α ι κ ί β δ η λ α α ν τ ι κ ε ί μ ε να κ α ι π ρ ό σ ωπ α τ η ς π ό λ η ς .

43

Και εδώ είναι που η πόλη θα έρθει να ταυτισ τεί με το δραματικό

ε σ ω τ ε ρ ι κ ό μ ο ν ό λ ο γ ο τ η ς « Α ρ ι ά γ ν η ς » τ ο υ Στ ρ α τ ή Τσ ί ρ κ α :

« Τη λ ε κ ά ν η κ α ι τ α ε ι κ ο ν ί σ μ α τ α μ π ο ρ ε ί τ ε ν α τ α π ά ρ ε τ ε . Α κ ό μ α κ α ι το τρ α π έ ζ ι μ ε το ν κ ί τρ ι νο μ ο υ σ α μ ά . Κα ι τ η ν Ο υ ρ α ν ί τσ α την ίδια μπορείτε να τη σ τεί λετε αλ λού. Μα η νύχτα μέσα σ το γαϊδουροκαλόκαιρο, το φως της ασετι λίνης, τους δρόμους και τ ο β ο υ η τ ό τ ο υ μ α χα λ ά , τ α σ π α σ μ έ ν α τ ζά μ ι α κ α ι τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς φωτισμένες γυάλες με το πράσινο και το κόκκινο νερό, το λ α χά ν ι α σ μ α τ ο υ Γι ο ύ ν ε ς , τ ο χα μ ό γ ε λ ο τ ο υ γ ι α τ ρ ο ύ , α υ τ ά ό λ α θ α μ ε ί ν ο υ ν π ί σ ω , δ ε ν κ λ ε ί ν ο ν τ α ι σ ε β α γ ό ν ι α . Κ α ι δ ί χω ς α υ τ ά τ ι π α ί ρ ν ε τ ε μ α ζ ί σ α ς ; Τ ί π ο τ α ! » 45.

Γι α τ ί σ ε τ ε λ ι κ ή α ν ά λ υ σ η α ν δ ε ν μ π ο ρ ε ί κ ά π ο ι ο ς ν α π ά ρ ε ι μ α ζ ί

του αυτό που αποτελεί το σημαντικότερο κομμάτι της ύπαρξής του, αν δ ε ν μ π ο ρ ε ί ν α π ά ρ ε ι τ ι ς μ ν ή μ ε ς τ η ς ζω ή ς τ ο υ , τ ι ς μ ν ή μ ε ς κ α ι τ ο ν τ ό π ο που είναι αναπόσ πασ τα δεμένος μαζί τους, τότε δεν μπορεί επί της ουσίας να πάρει τίποτε που να έχει πραγματική αξία. Και αυτό που έχει πραγματική αξία για την πόλη είναι η ταυτότητά της.

Εικ. 41 | Σμύρνη Καιόμενη 1922, αν δεν μπορείς να πάρεις μαζί σου τις μνήμες της ζωής σου, τις μνήμες και τον τόπο που είναι αναπόσπαστα δεμένος μαζί τους, τότε δεν μπορείς επί της ουσίας να πάρεις τίποτε που να έχει πραγματική αξία πηγή: http://enosivourlioton.gr

45. Τσίρκα, Στρατή (2005). «Αριάγνη» (Δεύτερο βιβλίο του μυθιστορήματος «Ακυβέρνητες Πολιτείες»), Αθήνα: Κέδρος, σ. 115

44

ΤΟ Π Ν Ε Υ Μ Α ΤΟΥ ΤΟ Π ΟΥ

Μι λήσαμε

για

«ανθρωπογενή

τόπο»,

«εγκατασ τάσεις»,

« κ τ ί σ μ α τα » « κ α το ί κ η σ η » , « υπ α ρ ξ ι α κ ό έ ρ ε ι σ μ α » , « α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή » κ α ι π ω ς ό λ ε ς α υ τ έ ς ο ι έ ν ν ο ι ε ς σ υ σ χ ε τ ί ζο ν τ α ι μ ε τ η φ α ι ν ο μ ε ν ο λ ο γ ί α τ ο υ τ ό π ο υ . O S c h u l z θ α ο λ ο κ λ η ρ ώ σ ε ι α υ τ ό τ ο σ υ σ χ ε τ ι σ μ ό , τ ο ν ί ζο ν τ α ς π ω ς ο υπ α ρ ξ ι α κ ό ς σ κ οπ ό ς το υ κ τ ί σ μ α το ς κ α ι τ η ς α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς ε ν γ έ ν ε ι , είναι να λειτουργήσει έτσι ώσ τε μια θέση να κατασ τεί «τόπος», να αποκαλύψει τα νοήματα που είναι δυνητικά παρόντα σε ένα δεδομένο π ε ρ ι β ά λ λ ο ν 46. Σ ε α ρχ ε τ υ π ι κ ό σ τ ά δ ι ο , β έ β α ι α , ο φ ε ί λ ο υ μ ε τ η ν « τ έ χ ν η » σ τη θεμελιώδη ανάγκη του ανθρώπου να νιώθει ότι οι κατασ τάσεις ζω ή ς π ο υ β ι ώ ν ε ι έ χ ο υ ν ν ό η μ α , ο υ σ ί α κ α ι χ α ρ α κ τ ή ρ α . Α π ό α ρ χ α ι ο τ ά τ ω ν χρόνων,

πολλοί

πολιτισμοί

ασπάστηκαν

και

ενσ τερνίσ τηκαν

αυτή

τ η ν υ π α ρ ξ ι α κ ή α ν ά γ κ η . Στ ι ς α ρ χ α ί ε ς ρ ω μ α ϊ κ έ ς δ ο ξ α σ ί ε ς σ υ ν α ν τ ά μ ε την

έννοια

του

genius

loci,

το

πνεύμα-φύλακα,

το

δαιμόνιο

κάθε

α ν ε ξ ά ρ τ η τ ο υ ό ν τ ο ς . Το π ν ε ύ μ α α υ τ ό δ ί ν ε ι ζω ή σ τ ο υ ς α ν θ ρ ώ π ο υ ς κ α ι σ τ ο υ ς τ ό π ο υ ς , τ ο υ ς σ υ ν ο δ ε ύ ε ι α π ό τ η ζω ή ω ς τ ο θ ά ν α τ ο , κ α ι κ α θ ο ρ ί ζ ε ι το χα ρ α κ τ ή ρ α κ α ι τ η ν ο υ σ ί α το υ ς . Α π ό τό τ ε μ έ χ ρ ι σ ή μ ε ρ α , το « g e n i u s loci» ή το «πνεύμα του τόπου», αναγνωρίζεται ως η συγκεκριμένη πραγματικότητα που ο άνθρωπος αντιμετωπίζει και σ την οποία πρέπει ν α π ρ ο σ α ρ μ ο σ τ ε ί σ τ η ν κ α θ η μ ε ρ ι ν ή ζω ή τ ο υ . O A l e x a n d e r Po p e 4 7 μ ε τ ο υ ς π ι ο κ ά τω σ τ ί χο υ ς ε κ θ ε ί α σ ε το « π ν ε ύ μ α το υ τό π ο υ » κ α ι το κ α τ έ σ τ η σ ε ω ς σ η μ α ν τ ι κ ή α ρχ ή σ τ η φ α ι νο μ ε νο λ ογ ί α το υ τό π ο υ :

« Το π ν ε ύ μ α τ ο υ τ ό π ο υ α φ ο υ γ κ ρ ά σ ο υ γ ι α ό λ α Αυτό σ τα νερά λέει να υψωθούν ή να πέσουν Ή τον φι λόδοξο λόφο βοηθά σ τον ουρανό να κλιμακωθεί, Ή σ α ν κ ο ί λ ο θ ε ά τρ ο υ σ κ ά β ε ι τ η ν κ ο ι λ άδ α Τη ν ε ξ οχ ή π ρ ο σ κ α λ ε ί , τ α α ν ο ι χ τ ά α ρ π ά ζ ε ι ξ έ φ ω τ α , Με τα πρόθυμα ενώνεται δάση, και ποικί λει από ίσκιο σε ίσκιο, Τώ ρ α δ ι α κ ό π τ ε ι ή τ ώ ρ α κ α τ ε υ θ ύ ν ε ι τ ι ς φ ι λ ό δ ο ξ ε ς γ ρ α μ μ έ ς Ζ ω γ ρ α φ ί ζ ε ι κ α θ ώ ς φ υ τ ε ύ ε ι ς , κ α ι , κ α θ ώ ς ε ρ γ ά ζ ε σ α ι , σ χ ε δ ι ά ζ ε ι » 48

Ο ι σ τ ί χ ο ι α υ τ ο ί τ ο υ Po p e , έ θ ε σ α ν τ α θ ε μ έ λ ι α γ ι α μ ι α ν έ α μ α τ ι ά

Εικ. 42 | Επίδαυρος, εκεί που το πνευμά του τόπου σαν κοίλο θεάτρου σκάβει την κοιλάδα

σ τ η θ ε ω ρ ί α τ η ς α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς . Η θ έ σ η π ω ς η δ ι α δ ι κ α σ ί α ε γ κ α τά σ τα σ η ς ,

πηγή: https://www.kidslovegreece.com

απαιτεί προσαρμογή σε ένα υφισ τάμενο περιβάλ λον και σεβασμό προς το πνεύμα του τόπου υποσ τηρίχθηκε και διαδόθηκε σ τους κύκλους τ η ς α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς κ α ι τ η ς τ έ χ ν η ς . Ο S c h u l z , π ο υ α π οτ έ λ ε σ ε θ ε ρ μ ό υποσ τηρικτή του «πνεύματος του τόπου» για μια φαινομενολογία της Α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς έ χε ι γρ ά ψ ε ι χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά : « Η α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ε ί να ι η φ α ν έ ρ ω σ η το υ g e n i u s l o c i , κ α ι το έ ργ ο το υ α ρχ ι τ έ κ το να ε ί να ι να δημιουργήσει τόπους με νόημα, μέσω των οποίων βοηθά τον άνθρωπο ν α κ α τ ο ι κ ή σ ε ι » 49.

46. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 20 47. Alexander Pope (1688-1744). Θεωρείται ως ένας από τους μεγαλύτερους αγγλικούς ποιητές και ο σημαντικότερος ποιητής των αρχών του 18ου αιώνα.

48. Μετάφραση στίχων από: Pope, Alexander (1731). «Of false taste; an epistle to the Right Honourable Richard Earl of Burlington», Λονδίνο, στίχοι 57-64.

49. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 7

45

Το ν α σ έ β ε σ α ι τ ο g e n i u s l o c i δ ε ν σ η μ α ί ν ε ι σ τ ε ί ρ α α ν τ ι γ ρ α φ ή

παλαιών προτύπων και μιμητισμός του παρελθοντικού. Σημαίνει να προσδιορίζεις την ταυτότητα του τόπου και να τον προσεγγίζεις κάθε φορά με νέες, πρωτότυπες ερμηνείες. Μόνο τότε θα μπορούμε να κ ά ν ο υ μ ε λ ό γ ο γ ι α μ ι α ζω ν τ α ν ή π α ρ ά δ ο σ η π ο υ δ ί ν ε ι ν ό η μ α σ τ ι ς α λ λ α γ έ ς σ υ σ χ ε τ ί ζο ν τ ά ς τ ε ς μ ε έ ν α σ ύ ν ο λ ο α π ό π α ρ α μ έ τ ρ ο υ ς ρ ι ζω μ έ ν ε ς σ τ ο τ ο π ι κ ό περιβάλ λον. Να κάνουμε πράξη, δηλαδή, εκείνο το αιώνιο σύνθημα του 1975 σ το Συνεδρίου του Άμσ τερνταμ με το οποίο ξεκινήσαμε, να δώσουμε ένα μέλ λον για το παρελθόν μας.

Στ ο υ ς

ανθρωπογενείς

τόπους,

στις

εγκατασ τάσεις,

έγκειται

λ ο ι π ό ν , η δ ι α σ φ ά λ ι σ η κ α ι φ α ν έ ρ ω σ η τ ο υ g e n i u s l o c i . Τα κ τ ί σ μ α τ α ε ί ν α ι αυτά που συλ λέγουν τις ιδιότητες του τόπου και τις φέρνουν εγγύτερα σ το ν ά ν θ ρ ωπ ο . Β α σ ι κ ή π ρ ά ξ η τ η ς α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς ε ί να ι , ε π ο μ έ νω ς , να κατανοήσει το κάλεσμα του τόπου. Έτσι προσ τατεύουμε τη γη και γινόμασ τε οι ίδιοι αναπόσ πασ το μέρος μιας περιεκτικής ολότητας. Ως άνθρωποι είμασ τε αναπόσ πασ το μέρος του τόπου, και όσο το ξεχνάμε Εικ. 43, 44, 45 | Πύλη της Πόλης της Βαλέτας, εκεί

όπου ο Renzo Piano αντιλήφθηκε πως σεβασμός στο Genius Loci σημαίνει να προσδιορίζεις την ταυτότητα του τόπου και να τον προσεγγίζεις κάθε φορά με νέες, πρωτότυπες ερμηνείες, έδωσε ένα μέλλον στο παρελθόν του τόπου πηγή: https://www.archdaily.com

α υ τ ό , ε ί μ α σ τ ε κ α τ α δ ι κ α σ μ έ ν ο ι σ τ η ν α ν θ ρ ώ π ι ν η α λ λ ο τρ ί ω σ η 50.

Η δομή του τόπου είναι κοινώς αποδεκτό πως δεν αποτελεί

μια σ ταθερή, αιώνια κατάσ ταση. Κατά κανόνα οι τόποι και οι πόλεις α λ λ ά ζο υ ν , ο ρ ι σ μ έ ν ε ς φ ο ρ έ ς γ ο ρ γ ά . Α υ τ ό δ ε ν σ η μ α ί ν ε ι , ό μ ω ς , ό τ ι τ ο π ν ε ύ μ α το υ τό π ο υ ( g e n i u s l o c i ) α να γ κ α σ τ ι κ ά α λ λ ά ζ ε ι κ ι α υτό ή χά ν ε τα ι . Ο κάθε τόπος πρέπει να έχει την ικανότητα να δέχεται διαφορετικά π ε ρ ι ε χό μ ε ν α , φ υ σ ι κ ά μ έ σ α σ ε κ ά π ο ι α ό ρ ι α . Α ν α φ ε ρ ό μ α σ τ ε σ τ η ν ι κ α ν ό τ η τ α του τόπου να αφομοιώνει τα διάφορα σ τοιχεία, εικόνες, πρόσωπά του κ α ι να ε μ π λ ο υτ ί ζ ε ι σ υ ν ε χώ ς τ η ν τα υτό τ η τά το υ . Ε ί να ι ε π ί σ η ς , π ρ ο φ α ν έ ς ό τ ι έ να ς τό π ο ς μ π ο ρ ε ί να ε ρ μ η ν ε υτ ε ί μ ε δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ο ύ ς τρ ό π ο υ ς . Η προσ τασία

και

η

συντήρηση

του

genius

loci

σημαίνει,

τελικά,

να

σ υ γ κ ε κ ρ ι μ ε ν ο π ο ι ε ί ς τ η ν ο υ σ ί α τ ο υ σ ε δ ι α ρ κ ώ ς ν έ α ι σ τ ο ρ ι κ ά π λ α ί σ ι α 51.

Εικ. 46, 47 | Παρίσι, ο Παλαιός Σιδηροδρομικός

Σταθμός Ορσέ που γνώρισε την εγκατάλειψη μετά τον Β.Π.Π. και καταδικάστηκε προς καταδάφιση, τελικά διασώθηκε προς σεβασμό στο πνέυμα του τόπου και σήμερα στεγάζει το Μουσείο Ζωγραφικής και Γλυπτικής Ορσέ. Η κοινωνία ενστερνίστηκε πως με την προστασία και συντήρηση αυτού του εμβληματικού κτιρίου, συγκεκριμενοποιούν την ουσία του genius loci τους σε ένα νέο ιστορικό πλαίσιο πηγή: https://www.pinterest.ru

50. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σσ. 26-27 51. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σσ. 20-21

46

Π ΟΛ Η | ΤΟ Π ΟΣ | Α ΡΧ Ι Τ Ε Κ ΤΟ Ν Ι Κ Η

Αν α να λ ογ ι σ το ύ μ ε τα ό σ α έ χο υ ν λ ε χ θ ε ί γ ι α το ν α σ τ ι κ ό χώ ρ ο τ η ς

πόλης και πώς ορίζεται σ το σύνολο του ως «τόπος», θα μπορούσαμε να τα συμπ τύξουμε σε δύο πράγματα: πρώτον, σ την πραγμάτωση ενός ιδιωτικού «εσωτερικού» που συγκεκριμενοποιεί την ταυτότητα του ατόμου, συλ λέγοντας νοήματα τα οποία συγκροτούν το προσωπικό του υπ α ρ ξ ι α κ ό π ε ρ ι ε χό μ ε νο κ α ι , δ ε ύ τ ε ρ ο ν , σ τ η δ η μ ι ο υ ργ ί α ε νό ς δ η μ ό σ ι ο υ « ε ξ ω τ ε ρ ι κ ο ύ » π ο υ σ υ λ λ έ γ ε ι τ ο υ ς θ ε σ μ ο ύ ς τ η ς κ ο ι ν ο τ ι κ ή ς ζω ή ς κ α ι φανερώνει τις αξίες και τα νοήματα πάνω σ τα οποία σ τηρίζεται αυτή η ζω ή . Δ ι ό τ ι σ ε τ ε λ ι κ ή α ν ά λ υ σ η , σ ε α υ τ ή τ η δ ι ε ρ γ α σ ί α τ ο υ « σ υ λ λ έ γ ε ι ν » συνίσ ταται

η

ουσία

της

πόλης,

σ το

να

συνταιριάζει

διαφορετικά

νο ή μ α τα . Η α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή το υ α π ο κ λ ε ι σ μ ο ύ μ α ς κ α τ έ σ τ η σ ε κ υ ρ ί ω ς φανερό ότι ο σύγχρονος κόσμος είναι «ανοιχτός», μια δήλωση που με μια έννοια είναι «αντι-ασ τική», δεν ταιριάζει σε μια πόλη. Η ανοικτότητα δ ε ν σ υλ λ έ γ ε τα ι . Η α νο ι κ τό τ η τα σ η μ α ί ν ε ι α να χώ ρ η σ η , ε νώ το σ υλ λ έ γ ε ι ν σημαίνει

ε π ι σ τρ ο φ ή 52.

Και

όπως

χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά

μας

αναφέρει

ο

G i e d i o n 5 3 : « Το σ η μ ε ρ ι ν ό ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν γ ι α τ ο κ έ ν τ ρ ο τ η ς π ό λ η ς α π ο τ ε λ ε ί τ μ ή μ α μ ι α ς γ ε ν ι κ ό τ ε ρ η ς δ ι α δ ι κ α σ ί α ς ε ξα ν θ ρ ωπ ι σ μ ο ύ , μ ι α ς ε π ι σ τρ ο φ ή ς σ την ανθρώπινη κλίμακα και της διεκδίκησης των δικαιωμάτων του α τ ό μ ο υ … » 54. Εικ. 48 | Πεκίνο, η πραγμάτωση ενός ιδιωτικού "εσωτερικού"

πηγή: https://www.agoda.com

Εικ. 49 | Μπορντώ, η υδάτινη πλατεία και τα παιδιά συμβάλλουν στη δημιουργία ενός δημόσιου "εξωτερικού" πηγή: https://www.flickr.com

52. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σσ. 198, 210 53. Sigfried Giedion (1888-1968), Ελβετός ιστορικός και κριτικός της αρχιτεκτονικής. Οι ιδέες και τα βιβλία του, είχαν σημαντική εννοιολογική επιρροή στη Τέχνη και την Αρχιτεκτονική της δεκαετίας του 1950.

54. Giedion, Sigfried (1958). «Architecture you and me, The diary of a development», Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, σ. 127

47

Όπως

προαναφέραμε,

όταν

προσεγγίσει

κανείς

αυτά

που

α π α ρ τ ί ζο υ ν τ ο ν τ ό π ο π ο υ ο ρ ί ζο υ μ ε ω ς π ό λ η , τ ό τ ε σ υ ν α ν τ ά ε ι « τ ο π ί α » και

«εγκατασ τάσεις»,

«φυσικούς»

και

«ανθρωπογενείς»

τόπους.

Η

α ρχ ή τ η ς δ η μ ι ο υ ργ ί α ς ε γ κ α τα σ τά σ ε ω ν α π ό το ν ά ν θ ρ ωπ ο τα υτ ί ζ ε τα ι μ ε τ η ν Α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή . Ο τό π ο ς κ α ι η Α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ε ί να ι έ ν νο ι ε ς συνυφασμένες από τα γεννοφάσκια τους. Η σ χέση τους ένα αέναο «πάρε-δώσε» που προσδίδει κύρος, δέος και θαυμασμό. Όταν όμως η μ ι α π λ ε υ ρ ά σ τα μ α τ ή σ ε ι να δ ί ν ε ι σ τ η ν ά λ λ η , τό τ ε η σ χέ σ η το υ ς έ ρχε τα ι σ ε ρ ή ξ η κ α ι μ α ρ α σ μ ό . Ό τα ν η Α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή σ τα μ α τ ή σ ε ι να υπ η ρ ε τ ε ί το λειτούργημά της και γίνεται έρμαιο του μοντέλου παγκοσμιοποίησης, όταν το κτίριο σ ταματήσει να εκφράζει τον τόπο και γίνεται πανάκεια Εικ. 50, 51 | Pruitt-Igoe Public Housing Complex, St. Louis, όταν η ανθρωπότητα κατανόησε πως η Αρχιτεκτονική είχε σταματήσει να υπηρετεί το λειτούργημα της και γινόταν έρμαιο του μοντέλου παγκοσμιοποίησης, τότε έδρασε δραστικά και καταλυτικά πηγή: https://medium.com

γ ι α σ κ οπ ο ύ ς τ υπ οπ ο ί η σ ή ς , τό τ ε η Α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή δ ε ν έ χε ι τ ί π οτα να δώσει και να πάρει από τον τόπο, μένει φτωχή και o τόπος φτωχικός. Α λ λ ά α κ ό μ α π ι ο φτωχό ς μ έ ν ε ι ο ά ν θ ρ ωπ ο ς π ο υ μ ε τ ι ς π ρ ά ξ ε ι ς το υ καταδικάζει την ύπαρξή του.

Καταφαίνεται απερίφρασ τα λοιπόν, το μεγαλείο του τόπου και

πόσο σημαντική είναι για τον άνθρωπο η σ χέση αρμονίας του τόπου με το κ τ η ρ ι α κ ό το υ α π ό θ ε μ α κ α ι τ η ν Α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ε ν γ έ ν ε ι . Ε ν τ έ λ ε ι τ ι είναι ο τόπος; είναι αυτός που

μέσα από τα βράχια και τα ξερονήσια,

μ έ σ α α π ό τ η σ τ ε ρ ι ά κ α ι τ η θ ά λ α σ σ α , α ν έ δ ε ι ξ ε τ η ν α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή κ α ι την έκανε μνημείο, κληρονομιά και ύμνο προς το Θεό του, αυτός και μόνο αυτός έχει τα εχέγγυα για να τσαλακώσει τα πόδια του για να μην πέσει.

Εικ. 52 | Ναός του Ποσειδώνα, Σούνιο, αυτό είναι

ο τόπος, αυτός που μέσα από τα βράχια και τα ξερονήσια, μέσα από τη στεριά και τη θάλασσα, ανέδειξε την αρχιτεκτονική και την έκανε μνημείο, κληρονομιά και ύμνο προς το Θεό του πηγή: https://www.klook.com

Εικ. 53 | Αμαθούντα, Λεμεσός, ο τόπος . . . πηγή: ίδια λήψη

48

49

ΜΕΡΟΣ ΙI:

Η Τα υ τ ό τ η τ α τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ

2 . 1 . Τα Π ρ ό σ ω π α τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ |

Οι Διαχρονικές Εικόνες της Πόλης

2 . 2 . Κ ρ ι τ ι κ ή Ανά λ υ σ η τ ο υ Τρ ό π ο υ

Λειτουργίας της Πόλης

2.3. Εντοπισμός Δυναμικής |

Σ υ μ β α τ έ ς κ α ι Α σ ύ μ β α τ ε ς Μ ο ρ φ έ ς Ανά π τ υ ξ η ς

2.4. Διατήρηση και Ένταξη σ τη Λεμεσό

«Ιερό

πράγμα

το

μνημείο,

είναι

η

υπόσ χεση του ανθρώπου σ τον τόπο του, ό τ ι η σ χ έ σ η τ ο υ ς δ ε ν θ α ξ ε χα σ τ ε ί π ο τ έ . »

52

2 . 1 ΤΑ Π Ρ Ο Σ Ω Π Α Τ Η Σ Λ Ε Μ Ε Σ Ο Υ | Ο Ι Δ Ι Α Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Ε Σ Ε Ι ΚΟ Ν Ε Σ Τ Η Σ Π Ο Λ Η Σ 2.1.1 Ιστορική - Πολεοδομική Εξέλιξη

Νέα

Πόλις,

Θεοδοσιανή,

Ανά μ ε σ ο ς ,

Νεμεσός,

Λιμνησσός

και

σ τις μέρες μας γνωσ τή ως Λεμεσός είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη τ η ς Κύ π ρ ο υ . Ο π λ η θ υ σ μ ό ς τ η ς α ν έ ρχε τα ι σ τ ι ς 2 4 2 χ ι λ ι ά δ ε ς κ α το ί κ ο υ ς . Ξ ε χω ρ ί ζ ε ι α νά μ ε σ α σ τ ι ς π ό λ ε ι ς τ η ς Κύ π ρ ο υ γ ι α τ η ν π λ ο ύ σ ι α ν υχ τ ε ρ ι ν ή ζω ή τ η ς , τ ο ν κ ο σ μ ο π ο λ ί τ ι κ ο χ α ρ α κ τ ή ρ α τ η ς κ α ι τ η ν π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ή τ η ς παράδοση. Είναι επίσης το μεγαλύτερο λιμάνι του νησιού και ένα από τα πιο πολυσύχνασ τα λιμάνια σ το μεσογειακό διαμετακομισ τικό Εικ. 55 | Η Λεμεσός στον Χάρτη της Κύπρου, διακρίνονται επίσης η Παρεμβαλλόμενη γραμμή του Ο.Η.Ε. ("Νεκρή Ζώνη") καθώς και οι

εμπόριο.

Γι α ν α α ν τ ι λ η φ θ ο ύ μ ε κ α ι ν α κ α τ α ν ο ή σ ο υ μ ε ό μ ω ς , τ ο υ φ ι σ τ ά μ ε ν ο

Βρετανικές Βάσεις Ακρωτηρίου και Δεκέλιας πηγή: ίδια επεξεργασία

υπόβαθρο της σύγχρονης πόλης, κρίνεται απαραίτητη η μελέτη της ισ τορικής και πολεοδομικής της εξέλιξης. Η ισ τορική αυτή αφήγηση παρατίθεται εν συντομία μέσα από τα βιβλία του κύριου Χρισ τάκη Σ ε ρ γ ί δ η “ Η Λ ε μ ε σ ό ς μ έ χ ρ ι τ η ν Το υ ρ κ ο κ ρ α τ ί α ” κ α ι “ Λ ε μ ε σ ό ς : Ο ι ν ο π ό λ ε ω ς Μέσ τωμα.

Η

επίδραση

της

παραγωγής

και

εμπορίας

οίνων

και

ο ι ν ο π ν ε υ μ ά τ ω ν σ τ η ν α ν ά π τ υ ξ η τ η ς π ό λ η ς .”, κ α θ ώ ς κ α ι α π ό τ ο “ Το Παράδειγμα της Κυπριακής Πόλης ∙ Ζητήματα Ασ τικότητας σ τον Χωρικό Σ χ ε δ ι α σ μ ό .” τ ο υ Σ υ λ λ ό γ ο υ Α ρ χ ι τ ε κ τ ό ν ω ν Κ ύ π ρ ο υ .

ΠΡΩΤΕΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΥΠΑΡΞΗΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥ Πρώιμη Εποχή του Χαλκού ΙΙΙ (2000-1900 π. Χ .), Κυπρογεωμετρική (1050-725π. Χ .) και Κυπροαρχαϊκή περιόδος (725-475π. Χ .)

Αν κ α ι π α λ α ι ό τ ε ρ α ε π ι κ ρ α το ύ σ ε η ά π ο ψ η π ω ς η ι σ το ρ ί α τ η ς

Λεμεσού

είναι

σ χετικά

πρόσφατη

και

ότι

η

πόλη

αντικατέστησε

σ ταδιακά τη γειτονική Αμαθούντα από τα τέλη του 7ου μ. Χ . αιώνα, ε ν το ύ το ι ς α ρχα ι ο λ ογ ι κ έ ς μ α ρτ υ ρ ί ε ς , κ υ ρ ί ω ς α π ό τά φ ο υ ς π ο υ ή ρ θ α ν σ το φ ω ς , θ α έ ρ θ ο υ ν να σ υ νδ έ σ ο υ ν τ η ν α π α ρχ ή τ η ς ι σ το ρ ί α ς τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ μ ε τ η ν τ ε λ ε υτα ί α φ ά σ η τ η ς Π ρ ώ ι μ η ς Ε π οχ ή ς το υ Χ α λ κ ο ύ Ι Ι Ι .

Εικ. 56 | Σκαρίφημα που δείχνει ενδεικτικά τις περιοχές που βρέθηκαν τάφοι και η

Μολαταύτα, η μορφή και η δομή του οικισμού παραμένει σ την αφάνεια

κατ' υπόθεσιν ενδεικτική περιφέρεια του Κυπροαρχαϊκού Οικισμού

μ έ χ ρ ι τ η Κυπ ρ ογ ε ω μ ε τρ ι κ ή κ α ι Κυπ ρ ο α ρχα ϊ κ ή π ε ρ ί ο δ ο , ό π ο υ π λ έ ο ν

πηγή: Αρχείο Χριστάκη Σεργίδη

α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ά ε υ ρ ή μ α τα μ α ρτ υ ρ ο ύ ν τ η ν ύ π α ρ ξ η ο ι κ ι σ μ ο ύ β ό ρ ε ι α το υ σ η μ ε ρ ι νο ύ κ έ ν τρ ο υ τ η ς π ό λ η ς . Εικ. 54 | Παλιά Λεμεσός, οδός Ζικ Ζακ, δρομάκια που αποπνέουν ιστορία και πνέυμα πηγή: ίδια λήψη

53

Ρωμαϊκή και Βυζαντινή Εποχή (330-1191μ. Χ .)

Τα π ρ ώ τ α χ ρ ό ν ι α τ η ς Ρ ω μ α ϊ κ ή ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς , α π ό τ ι ς γ ν ω σ τ έ ς

ισ τορικές πηγές, δεν φαίνεται να υποδηλώνουν σημαντική ανάπ τυξη της π ε ρ ι οχ ή ς . Α υτ ή θ α έ ρ θ ε ι α ργ ό τ ε ρ α κ α τά τα μ έ σ α το υ 1 ο υ μ . Χ . α ι ώ να , ό τα ν με διαμηνύσεις του Αποσ τόλου Παύλου η πόλη καθίσ ταται Επισκοπική Έ δ ρ α μ ε το ό νο μ α Ν ε ά π ο λ η . Α π ό το τ έ λ ο ς τ η ς Ρω μ α ϊ κ ή ς π ε ρ ι ό δ ο υ Εικ. 57 | Σκαρίφημα του πιθανού μοντέλου της

κεντρικής περιοχής της πόλης της Ρωμαϊκής και Βυζαντινής Εποχής με πιθανή θέση του χειμάρρου Γαρύλλη πηγή: Αρχείο Χριστάκη Σεργίδη

και

οδεύοντας

Βασι λικής,

στη

Β υ ζα ν τ ι ν ή

ταφικών

Ε π οχ ή ,

συνόλων

και

λείψανα

π α λ α ι οχ ρ ι σ τ ι α ν ι κ ή ς

κατοικιών

σκιαγραφούν

ένα

π ρ ωτοχ ρ ι σ τ ι α ν ι κ ό ο ι κ ι σ μ ό π ο υ σ ι γ ά σ ι γ ά ε κ τ ε ί ν ε τα ι π ρ ο ς τ η θ έ σ η το υ κ έ ν τρ ο υ τ η ς σ η μ ε ρ ι ν ή ς π ό λ η ς , ω ς σ υγ κ ρ οτ η μ έ νο ς οχ υ ρ ω μ έ νο ς ο ι κ ι σ μ ό ς με πλούσια εμπορική δρασ τηριότητα και πολυσύχνασ το λιμάνι. Η δομή τ ο υ α κ ο λ ο υ θ ε ί σ ε μ ι κ ρ ο γ ρ α φ ί α τ ο μ ο ν τ έ λ ο τ η ς β υ ζα ν τ ι ν ή ς π ό λ η ς μ ε μ έ σ η ο δ ό τ ι ς σ η μ ε ρ ι ν έ ς ο δ ο ύ ς Κ α ν ά Κ ά λ ε - Τ ζα μ ί - Γε ν ε θ λ ί ο υ Μ ι τ έ λ λ α κ α ι κ ε ν τρ ι κ ή α γ ο ρ ά ( f o r u m ) σ τ η θ έ σ η τ η ς π λ α τ ε ί α ς το υ σ η μ ε ρ ι νο ύ μ ε σ α ι ω ν ι κ ο ύ κ άσ τρ ο υ .

Λ ΑΤ Ι Ν Ο Κ ΡΑΤ Ι Α (Φραγκοκρατία (1191-1570μ. Χ.)

και

Ενετοκρατία)

Η σ τρ α τ η γ ι κ ή α ξ ί α τ η ς Κύ π ρ ο υ , λ όγ ω τ η ς γ ε ωγρ α φ ι κ ή ς τ η ς

θ έ σ η ς γ ι α έ λ ε γ χο τ η ς Ανα το λ ι κ ή ς Μ ε σ ογ ε ί ο υ , υπ ή ρ ξ ε α ν έ κ α θ ε ν υ ψ ί σ τ η ς σ η μ α σ ί α ς . Το γ ε γ ο ν ό ς α υ τ ό σ ε σ υ ν δ υ α σ μ ό μ ε τ η ν ε μ π ο ρ ι κ ή σ η μ α σ ί α το υ λ ι μ α ν ι ο ύ τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ , ω ς σ η μ ε ί ο σ υγ κ έ ν τρ ω σ η ς , α να σ ύ ν τα ξ η ς κ α ι ε φ ο δ ι α σ μ ο ύ τω ν σ τρ α τ ε υ μ ά τω ν , δ ε ν άφ η σ ε α σ υγ κ ί ν η το υ ς το υ ς Στ α υ ρ ο φ ό ρ ο υ ς . Το 1 1 9 1 μ . Χ . ξ ε κ ι ν ά α π ό τ η ν Λ ε μ ε σ ό τ η ν α π ό β α σ ή τ ο υ ο Γά λ λ ο ς π ε ρ ι λ ά λ η τ ο ς β α σ ι λ ι ά ς τ η ς Αγ γ λ ί α ς Ρ ι χ ά ρ δ ο ς ο Λ ε ο ν τ ό κ α ρ δ ο ς , π ο υ θ α κ α τ α λ ά β ε ι κ α ι θ α λ ε η λ α τ ή σ ε ι τ ο ν η σ ί . Στ η Λ ε μ ε σ ό θ α κ ά ν ε ι κ α ι τους γάμους του με την Βερεγγάρια της Ναβάρρας. Έκτοτε η Κύπρος αποσ πάται

από

το

ελ ληνόφωνο

Β υ ζά ν τ ι ο

και

για

τους

επόμενους

τέσσερις αιώνες διοικείται από την καθολική ευρωπαϊκή Δύση.

Ο Ρ ι χά ρ δ ο ς δ ε ν ε νδ ι α φ έ ρ ε τα ι να κ ρ α τ ή σ ε ι το ν η σ ί κ α ι το ί δ ι ο

έτος πουλάει τη Κύπρο σ τους Ναΐτες ιπ πότες που θα κατασ τήσουν τη Λεμεσό κυριότερο λιμάνι τους. Η σκληρή και καταπιεσ τική διοίκηση του νησιού από τους Ναΐτες θα προκαλέσει εξέγερση σ τη Λευκωσία το 1 1 9 2 μ . Χ . , π ο υ π α ρ ά τ η κ α τα σ το λ ή τ η ς θ α το υ ς α να γ κ άσ ε ι να ε π ι σ τρ έ ψ ο υ ν τ η ν Κύ π ρ ο σ το Ρ ι χά ρ δ ο . Κα ι νο ύ ργ ι ο α γ ο ρ α σ τ ή θ α β ρ ε ι σ το π ρ ό σ ωπ ο του

Γκ υ

ντε

Λουζινιάν,

Φράγκο

έκπ τωτο

Βασι λιά

της

Ιερουσαλήμ.

Με την πώληση αυτή ξεκινά ουσιασ τικά σ την Κύπρο η περίοδος της Εικ. 58 | Παλιά Λεμεσός, ο μεσαιωνικός

Δρόμος με τις Καμάρες πηγή: http://limassolinhistory.blogspot.com

54

Φ ρ α γ κ ο κ ρ α τ ί α ς , μ ε το Φ ε ο υ δ α ρχ ι κ ό σ ύ σ τ η μ α . Η Λ ε μ ε σ ό ς α π ό τα π ρ ώ τα χρόνια της Φραγκοκρατίας αναδομείται και αλ λάζει βαθμιαία όψη με σ η μ α ν τ ι κ έ ς μ ε τα β ο λ έ ς σ τ η θ έ σ η τω ν κ ύ ρ ι ω ν ο δ ώ ν , οχ υ ρ ώ σ ε ω ν , να ώ ν

κ α ι ά λ λ ω ν κ ύ ρ ι ω ν κ τ ι ρ ί ω ν τ η ς π ό λ η ς . Τό τ ε π ι θ α ν ο λ ο γ ε ί τ α ι ό τ ι κ τ ί σ τ η κ ε α ρ χ ι κ ά κ α ι τ ο μ ε σ α ι ω ν ι κ ό κ ά σ τ ρ ο τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ . Το λ ι μ ά ν ι δ ε ν έ χ α σ ε τ η ν αξία του, διατηρώντας τη πόλη ως κυριότερο διεθνή εμπορικό πυρήνα του νησιού.

Εκατό χρόνια αργότερα το 1291μ. Χ . η π τώση της Άκρας θα

ε κ τοπ ί σ ε ι το υ ς Φ ρ ά γ κ ο υ ς α π ό τ η π ε ρ ι οχ ή τ η ς Σ υ ρ ι οπ α λ α ι σ τ ί ν η ς κ α ι θ α ε γ κ α τα σ τα θ ο ύ ν σ τ η ν Κύ π ρ ο μ ε τα τρ έ π ο ν τα ς το ν η σ ί σ ε α κ ρ ι τ ι κ ό φ ρ ο ύ ρ ι ο τ η ς χ ρ ι σ τ ι α ν ι κ ή ς Δ ύ σ η ς π ρ ο ς τ η ν Α ν α τ ο λ ή . Τά γ μ α τ α Ν α ϊ τ ώ ν ι π π ο τ ώ ν κ α ι ο ι Ι ω α ν ν ί τ ε ς 55 μ ε τ α φ έ ρ ο υ ν τ η ν έ δ ρ α τ ο υ ς σ τ η Λ ε μ ε σ ό . Η πόλη αναδομείται εκ νέου, αποκτώντας εγκατασ τάσεις, μεγάλα κτίρια μ ο να χώ ν κ α ι Ι π π οτώ ν , α ρχο ν τ ι κ ά , π α ρ ο ι κ ί ε ς ε μ π ό ρ ω ν κ α ι ε π ι π ρ ό σ θ ε τ ε ς π ε ρ ι μ ε τρ ι κ έ ς οχ υ ρ ώ σ ε ι ς . Σ ε α υτ ή τ η ν π ε ρ ί ο δ ο α κ μ ή ς , τ έ λ ο ς θ α έ ρ θ ο υ ν να δώσουν οι μεγάλες πλημμύρες του 1330μ.Χ ., κι άλ λες μεταγενέσ τερες κ α τα σ τρ ο φ έ ς

από

σεισμούς

και

επιδρομές,

που

θα

ισοπεδώσουν

ο λ ο κ λ η ρ ωτ ι κ ά τ η ν π ό λ η . Αν ε π α νό ρ θ ωτο ή τα ν κ α ι το κ τ ύ π η μ α α π ό τ η ν ε π ι δ ρ ο μ ή τ ω ν Μ α μ ε λ ο ύ κ ω ν Το ύ ρ κ ω ν τ η ς Α ι γ ύ π τ ο υ τ ο 1 4 2 5 - 1 4 2 6 μ . Χ . , ως ανταπάντηση σ το σοβαρό πλήγμα από τις σ ταυροφορικές επιδρομές των Λουζινιάν σ τις αραβικές ακτές. Εικ. 59 | Απόσπασμα από τον Μεσαιωνικό Χάρτη της Νήσου (Isle de Cipre) του Henry Raigniauld, που δείχνει ενδεικτικά τη Λεμεσό

πηγή: https://www.abebooks.com

Η σ ταδιακή παρακμή διαλύει ουσιασ τικά από το 1473-1474μ. Χ .

το ανεξάρτητο Κυπριακό Βασί λειο και το νησί προσαρτάται και επίσημα τ ο 1 4 8 9 μ . Χ . σ τ η Γα λ η ν ο τ ά τ η Δ η μ ο κ ρ α τ ί α τ η ς Β ε ν ε τ ί α ς γ ι α τ ο ν ε π ό μ ε ν ο περίπου αιώνα. Η Ενετοκρατία λοιπόν που ακολουθεί παραλαμβάνει μια Λ ε μ ε σ ό μ ι σ ογ κ ρ ε μ ι σ μ έ ν η , έ να α σ ή μ α ν το κ α ι ε ρ ε ι π ω μ έ νο χω ρ ί ο , ό π ω ς χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά π ε ρ ι γρ ά φ ο υ ν ο ι π λ ε ί σ τ ε ς ι σ το ρ ι κ έ ς π η γ έ ς τ η ς π ε ρ ι ό δ ο υ . Μπορεί οι Βενετοί να μετατόπισαν το ενδιαφέρον τους σ τις βόρειες και ανατολικές πόλεις της Κύπρου, ωσ τόσο η Λεμεσός δε φαίνεται να χά ν ε ι τ η ν ε μ π ο ρ ι κ ή τ η ς σ η μ α σ ί α . Η θ έ σ η τ η ς σ το ν ε υ ρ ύ τ ε ρ ο χώ ρ ο διακρίνεται ιδανική ως αγκυροβόλιο για ελ λιμενισμό των εμπορικών π λ ο ί ω ν κ α ι ω ς ε νδ ι ά μ ε σ ο ς σ τα θ μ ό ς μ ε τα ξ ύ το υ Ε υ ρ ωπ α ϊ κ ο ύ χώ ρ ο υ κ α ι 55. Οι Ιππότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννου, αναφέρονται επίσης ως Ιωαννίτες ιππότες ή Οσπιτάλιοι ή Νοσοκόμοι ή Σπιταλιώτες ή Ιεροσολημίτες ή Ιππότες της Ρόδου ή της Μάλτας.

55

τ ω ν α π έ ν α ν τ ι ν ό τ ι ω ν κ α ι τ α α ν α τ ο λ ι κ ώ ν α κ τ ώ ν . Γι ’ α υ τ ό τ ο λ ό γ ο η πόλη εξακολουθεί να απολαμβάνει μια πλούσια εξαγωγική εμπορική δρασ τηριότητα, εμπορικά προνόμια για τους παραδοσιακούς εμπόρους τ η ς ε π οχ ή ς κ α ι το λ ι μ ά ν ι μ ι α σ τα θ ε ρ ή β α σ ι κ ή ε μ π ο ρ ι κ ή υπ ο δ ο μ ή μ ε π α ρ άδ ο σ η σ το ν ε λ λ ι μ ε ν ι σ μ ό . Ο ι δ ι άφ ο ρ ε ς φ υ σ ι κ έ ς κ α τα σ τρ ο φ έ ς κ α ι επιδημίες, όμως, δεν θα αφήσουν την πόλη να σ ταθεί και πάλι σ τα πόδια της, τουναντίον παρατηρείται μαζική μεταφορά πληθυσμού από την πόλη έξω σ την ύπαιθρο, αφήνοντάς την ουσιασ τικά ανυπεράσ πισ τη σε επικείμενες εχθρικές ενέργειες.

ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ (1570-1878μ. Χ .)

Ανα π ό φ ε υ κ τα ,

η

Οθωμανική

Αυτοκρατορία

υποτάσσει

και

π ρ ο σ α ρ τ ά τ η ν Κ ύ π ρ ο τ ο 1 5 7 0 μ . Χ . Το ν η σ ί , α υ τ ό μ α τ α α π ο κ ό π τ ε ι τ ι ς σ χέσεις του με την Ευρώπη και ουσιασ τικά με τον αναπ τυσσόμενο πολιτισμό.

Αυτή

εγκατάσ ταση

η

αποκοπή

του

μουσουλμανικών

νησιού,

έχει

μειονοτήτων

ως σ το

αποτέλεσμα νησί

και

την κατ’

σ υ ν έ π ε ι α α λ λ α γ έ ς σ τ ο ν τ ρ ό π ο ζω ή ς , τ ι ς π α ρ α δ ό σ ε ι ς κ α ι γ ε ν ι κ ό τ ε ρ α σ τη δημογραφία του νησιού. Αυτονόητες αλ λαγές θα υποσ τεί και η α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή κ α ι η π ο λ ε ο δ ο μ ί α , α φ ό τ ο υ π α ρ α δ ό σ ε ι ς κ α ι τ ρ ό π ο ς ζω ή ς ε ί να ι α λ λ η λ έ νδ ε τα σ υ νδ ε δ ε μ έ ν ε ς μ ε τ ι ς δ ύ ο π ι ο π ά νω έ ν νο ι ε ς . Υπ ό το ν ζυγό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η Κύπρος, ακολουθεί ένα σ τατικό και αργό ρυθμό ανάπ τυξης, σε αντίθεση με την δυτική Ευρώπη, που οι μεγάλες ανακαλύψεις και η ανάπ τυξη του διηπειρωτικού εμπορίου δίνουν μια πρωτοφανή επανασ τατική ώθηση.

Μ έ χ ρ ι τα τ έ λ η το υ 1 8 ο υ α ι . κ α ι α ρχέ ς το υ 1 9 ο υ η π ό λ η τ η ς

Λεμεσού παρουσιάζεται με λιγοσ τούς σ χετικά κατοίκους. Σύμφωνα με τον Giovanni Mariti, ο οποίος επισκέφθηκε το νησί το 1760-1767 αναφέρει ότι το πρώτο λιμάνι του νησιού ήταν αυτό της Λάρνακας (όπου και εξάγονταν το κύριο προϊόν του νησιού, το κρασί) . Η Λεμεσός, εκείνο το διάσ τημα διαθέτει υποπρόξενους, τελωνείο και αγορά αγροτικών προϊόντων, πολ λά εξ αυτών να εξάγονται. Μετέπειτα, η πόλη της Λεμεσού αναπ τύσσει σ ταδιακά μεγαλύτερες εξαγωγικές υποδομές, έτσι

Εικ. 60 | Παλιό χαρακτικό γράφημα που απεικονίζει τη Λεμεσό από τη θάλασσα κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Περιόδου πηγή: http://limassolinhistory.blogspot.com

56

και τα μισά φορτία κρασιού πλέον, εξάγονται από το λιμάνι της.

Παρά τη σ χετική ανάπ τυξη σ τον εμπορικό τομέα, η κοινωνική

σύνθεση της πόλης παρουσιάζεται ως φτωχική με 150 σ πίτια, κυρίως πλινθόκτισ τα, επίπεδη σ τέγη και 2000 κατοίκους.

Αργότερα, εν μέσω

των ευνοϊκών συνθήκων, την εξέλιξη και εγκαθίδρυσή του λιμανιού της πόλης ως σ ταθμό εξαγωγής για το νησί, η Λεμεσός αναπ τύσσεται και προσαρτίζει σε αυτή

α σ τ ι κ ά χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά κ α ι δ ο μ έ ς . Στ α μ έ σ α τ ο υ Εικ. 61 | Λεπτομέρεια από παλιό χάρτη της Κύπρου, που δείχνει τη Λεμεσό το 1878

19ου αι. ο πληθυσμός αυξάνεται σ τους 3000 κατοίκους. Η Οθωμανική δ ι α κ υ β έ ρ ν η σ η χα ρ α κ τ η ρ ί ζ ε τα ι ή π ι α . Π α ρ ά τ η ν α ύ ξ η σ η το υ π λ η θ υ σ μ ο ύ

πηγή: Αρχείο Χριστάκη Σεργίδη

η π ό λ η π α ρ α μ έ ν ε ι φτωχ ι κ ή κ α ι χω ρ ί ς α ξ ι ό λ ογ ε ς υπ ο δ ο μ έ ς . Χ ω ρ οτα ξ ι κ ά η πόλη της Λεμεσού παρουσιάζει μια γραμμική ανάπ τυξη κατά μήκος του παραλιακού μετώπου, με βασικό πυρήνα τις κατοικίες, μαζί με μιναρέδες σ το παραλιακό μέτωπο.

Ο

αυξημένος

αναβαθμίζει

το

αριθμός

λιμάνι

της

εξαγωγής πόλης.

κρασιού

Αυτό

έχει

και

ως

χα ρ ο υπ ι ώ ν ,

συνέπεια

την

π ρ ο σ έ λ κ υ σ η ο ρ ι σ μ έ νω ν α τό μ ω ν α π ό το ε ξωτ ε ρ ι κ ό , κ α ι α π ό τα χω ρ ι ά το υ ν η σ ι ο ύ , μ ε κ υ ρ ί α α σ χο λ ί α το ε μ π ό ρ ι ο , ό π ο υ κ α ι ε νσ ω μ α τώ θ η κ α ν σ τ ο ν π λ η θ υ σ μ ό τ η ς π ό λ η ς . Το 1 8 6 9 μ . Χ . μ ε α φ ε τ η ρ ί α τ η ν λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ η ς Δ ι ώ ρ υγ α ς το υ Σ ο υ έ ζ , μ ι α σ ε ι ρ ά γ ε γ ο νό τω ν λ α μ β ά ν ε ι χώ ρ ο , ό π ω ς ο ι φορολογικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις,

παράλληλα με ασθένειες

σε πολ λούς αμπελώνες της Ευρώπης θα λειτουργήσουν ευεργετικά για την πόλη της Λεμεσού κυρίως σ τον επιχειρηματικό τομέα. Ο πληθυσμός αυξάνεται

σ τους

4000-5000

κατοίκους

και

η

πόλη

εξελίσσεται

σε

σ η μ α ν τ ι κ ό κ έ ν τρ ο ε μ π ο ρ ί ο υ . Π α ρ ά λ λ η λ α σ υ ν τ ε ί νο υ ν σ τ η ν π ν ε υ μ α τ ι κ ή και πολιτισ τική καλ λιέργεια της τότε μικρής κοινωνίας της πόλης, κ α θ ώ ς κ α ι σ τ η δ η μ ι ο υ ργ ί α α σ τ ι κ ώ ν υπ ο δ ο μ ώ ν , ό π ω ς σ χο λ ε ί α , ν έ ο ι να ο ί και υποτυπώδης ταχυδρομική υπηρεσία. Η κυκλοφορία γινόταν μέσα α π ό τ ο υ ς α κ α ν ό ν ι σ τ ο υ ς δ ρ ό μ ο υ ς κ α ι α π ό μ ο ν ο π ά τ ι α σ τ α χ ω ρ ά φ ι α . Το ασ τικό περιβάλ λον της πόλης ξεκινά να παίρνει δομή και μορφή.

Τη ν π ε ρ ί ο δ ο α υ τ ή η π ό λ η ε κ τ ε ί ν ο ν τ α ν δ υ τ ι κ ά μ έ χ ρ ι τ ο ν π ο τ α μ ό

Γα ρ ύ λ λ η , ε ν ώ π ρ ο ς τ ο ν β ο ρ ρ ά α π λ ώ ν ο ν τ α ν σ ε π ε ρ ι ο ρ ι σ μ έ ν ο β ά θ ο ς . Ανα το λ ι κ ό τ ε ρ α , δ ι α τ η ρ ε ί τα ι η γρ α μ μ ι κ ή α νά π τ υ ξ η μ έ χ ρ ι π ε ρ ί π ο υ τ η ν

Εικ. 62, 63 | Παλιές φωτογραφίες του 1878

από τον John Thomson που αποθανατίζουν αριστερά ένα παραβάν με καμήλες στον παραλιακό δρόμο της Λεμεσού, όπου διακρίνεται αποθήκη και αρχοντικό και δεξιά τις ανατολικές παρυφές της πόλης, όπως φαίνονταν από την Φραγκοκλησιά πηγή: https://commons.wikimedia.org

57

ε κ κ λ η σ ί α τ ω ν Κ α θ ο λ ι κ ώ ν . Στ α δ υ τ ι κ ά σ η μ ε ι ώ ν ο ν τ α ι κ ά π ο ι ε ς ε π ε κ τ ά σ ε ι ς , περιορισμένες

και

αυτές,

όπου

έ χο υ ν

τον

χα ρ α κ τ ή ρ α

αξονικών

επεκτάσεων. Οι κάθετοι δρόμοι προς την παραλία ήταν πολύ σ τενοί και κατέληγαν σε αδιέξοδα προς τον βορρά.

Το 1 8 7 1 μ . Χ . ε ί ν α ι έ ν α έ τ ο ς ο ρ ό σ η μ ο γ ι α τ η ν Λ ε μ ε σ ό . Μ ε τ η ν

άφιξη

και

τη

λειτουργία

της

πρώτης

ατμοκίνητης

α λ ε υ ρ ο μ η χα ν ή ς ,

ξ ε κ ι νά ε ι η π ε ρ ί ο δ ο ς « μ η χα νοπ ο ί η σ η ς » γ ι α τ η ν π ό λ η . Ω ς ε τ ε ρ οχ ρ ο ν ι σ μ έ νο μ ο ν τ έ λ ο κ α ι μ ι κ ρ ογρ α φ ί α τ η ς “ π α γ κ ό σ μ ι α ς β ι ο μ η χα ν ι κ ή ς ε π α νά σ τα σ η ς ” θ α α π οτ ε λ έ σ ε ι κ ι ν η τ ή ρ ι ο μ οχλ ό κ α ι κ ρ ι τ ή ρ ι ο γ ι α τ η δ η μ ι ο υ ργ ί α ε νό ς νέου διευρυμένου προσώπου σ την πόλη. Έτσι, εμφανίζεται για πρώτη φορά η συγκροτημένη εργατική κοινωνική τάξη σ την πόλη, με συνέπεια την

επέκταση

και

δημιουργία

νέων

διασ τάσεων

και

ερωτημάτων

(προβληματισμοί) για τη δομή και μορφή της πόλης. (κατοίκηση, άξονες, α νά π τ υ ξ η , β ι ο μ η χα ν ί α κ . α . )

Α Γ ΓΛ Ο Κ ΡΑΤ Ι Α ( 1 8 7 8 - 1 9 6 0 μ . Χ . ) : Α ρχ έ ς τ η ς Αγ γ λ ο κ ρ α τ ί α ς ( 1 8 7 8 - 1 9 0 0 μ . Χ . )

Το

1878

μ.Χ.

οι

Οθωμανοί

παραδίδουν

με

συμφωνία

την

Κ ύ π ρ ο σ τ ο υ ς Άγ γ λ ο υ ς , κ α ι τ ο ν η σ ί θ α υ π ο σ τ ε ί ρ ι ζ ι κ έ ς α λ λ α γ έ ς κ α ι μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ί σ ε ι ς . Ο ι Άγ γ λ ο ι ,

σ τα χέρια των οποίων είναι η διαχείριση

και η λειτουργία της Διώρυγάς του Σουέζ, παραλαμβάνουν με την έ λ ε υ σ ή το υ ς , μ ι α υπ ο σ χό μ ε ν η κ α ι α να π τ υ σ σ ό μ ε ν η Λ ε μ ε σ ό , ό π ο υ τ ι ς τελευταίες δεκαετίες ανέπ τυξε όλες τις προϋποθέσεις και το εύφορο έδαφος για περαιτέρω άνθηση και ανάπ τυξη.

Σ ύ μ φ ω να μ ε α να φ ο ρ έ ς ε π ι σ κ ε π τώ ν τ η ς ε π οχ ή ς , ε ξ ε λ ί σ σ ε τα ι σ τ η ν

πιο «Ευρωπαϊκή πόλη» της Κύπρου. Κύριος παράγοντας για την εξέλιξη αυτή είναι το λιμάνι της πόλης, το οποίο καθίσ ταται το πρώτο σε ε ξα γ ωγ έ ς σ το ν η σ ί . Δ η μ ι ο υ ργ ο ύ ν τα ι ε π ί σ η ς , κ ά π ο ι α π ε τρ ό κ τ ι σ τα σ π ί τ ι α , ε κ τό ς α π ό τα π λ ι ν θ ό κ τ ι σ τα π ο υ υπ ή ρχα ν , δ ε ί γ μ α τα τ η ς α ν ε ρχό μ ε ν η ς

Εικ. 64 | Λεμεσός, πανοραμική φωτογραφία του Παύλου Ιωάννη Φώσκολο, των αρχών της Αγγλοκρατίας, όπου απεικονίζεται η γενική άποψη της πόλης με τις κεραμιδένιες στέγες πηγή: Φωτογραφικό Αρχείο Παύλου Ιωάννη Φώσκολου

58

μεγαλοασ τικής τάξης.

Α π ό τ α π ρ ώ τ α χ ρ ό ν ι α τ η ς Αγ γ λ ο κ ρ α τ ί α ς , ο π λ η θ υ σ μ ό ς τ η ς

πόλης αυξάνεται περαιτέρω, λόγω των καλών οικονομικών συνθηκών κ α ι τ ω ν π ρ ο ο π τ ι κ ώ ν π ο υ π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε ι η π ό λ η . Ε π ι π λ έ ο ν , β ε λτ ι ώ ν ο ν τ α ι ο ι σ υ ν θ ή κ ε ς δ ι α β ί ω σ η ς , α π α σ χό λ η σ η ς κ α ι ο ι δ υ να τό τ η τ ε ς α νά π τ υ ξ η ς (φέρουσα

ικανότητα

της

πόλης),

παρά

τη

συνέχιση

της

υψηλής

φορολογίας από τα τελευταία χρόνια της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Φ α ί ν ε τα ι ό μ ω ς ό τ ι α κ ό μ η δ ε ν έ χο υ ν ω ρ ι μ ά σ ε ι ο ι σ υ ν θ ή κ ε ς γ ι α τ η ν εγκατάσ ταση ικανού αριθμού ατόμων της νεοσύσ τατης μεσαίας τάξης στην

πόλη

( γ ι α τ ρ ο ί́ ,

δικηγόροι,

καθηγητές,

δάσκαλοι,

μορφωμένοι

υπάλ ληλοι, μικροέμποροι, τεχνίτες, καλ λιτέχνες κ.λπ.). Αυτή η τάξη θα αναπ τυχθεί σε μεγάλο βαθμό τα επόμενα χρόνια, με τη συνέχιση και την ενίσ χυση συνθήκων που οδηγούν σ την ασ τικοποίηση.

Η οικονομική πρόοδος, συντελεί και σ την ανάγκη για μόρφωση.

Έτσι και η μόρφωση με την σειρά της, οδηγεί σε περαιτέρω πρόοδο και ά ν θ η σ η ( ε υ η μ ε ρ ί α ) . Το σ χ ο λ ε ί ο τ η ς π ό λ η ς δ έ χ ε τ α ι ό λ ο κ α ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο υ ς μαθητές. Ακόμη, το σύνολο της πόλης κυριεύει ένα πνεύμα τάξης, αναπ τύσσονται οι συνθήκες υγείας και ανέσεων, σε συνδυασμό με τη λ ε ι το υ ργ ί α ξ ε χω ρ ι σ τώ ν κ ε λυ φ ώ ν , σ το ν α σ τ ι κ ό ι σ τό τ η ς π ό λ η ς , γ ι α κ ά θ ε λειτουργία ευνοεί και δημιουργεί ευκαιρίες για πολ λούς. Η ανάπ τυξη αυτή

έχει

υποδομές

και της

αντίκτυπο πόλης.

σ το

κτηριακό

Δημιουργούνται

απόθεμα

αγορές,

και

τις

κυβερνητικά

αστικές κτίρια

( Λ ι μ ε ν α ρ χ ε ί ο κ α ι Δ η μ α ρ χ ε ί ο ) , π λ α κ ο σ τ ρ ώ σ ε ι ς δ ρ ό μ ω ν ( Αγ ί ο υ Α ν δ ρ έ ο υ ) και

παραλιακή,

ταχυδρομείο,

φωταγωγήσεις

δρόμων,

τηλεγραφείο,

υδραγωγείο κ.α.

Μ ε τ η ν κ α τα γρ α φ ή το υ 1 8 8 1 , ο π λ η θ υ σ μ ό ς τ η ς π ό λ η ς α ν έ ρχε τα ι

σ τ ο υ ς 6 . 1 3 1 κ α τ ο ί κ ο υ ς . Ο ι π ο λ λ έ ς ε υ κ α ι ρ ί ε ς , η κ α λ ή π ο ι ό τ η τ α ζω ή ς κ α ι ο γοργός ρυθμός ανάπ τυξης οδηγούν σ την εγκατάσ ταση Κυπρίων και ομογενών (κυρίως από Αίγυπ το). Η μεσαία τάξη ενδυναμώνεται και

59

απλώνεται, κυρίως προς τα βόρεια. Η έντονη δρασ τηριότητα είχε ως αποτέλεσμα η πόλη να ελκύσει πολ λούς ξένους και ντόπιους. Πολ λοί α π ό α υτο ύ ς α νο ί γ ο υ ν κ α τα σ τ ή μ α τα , γρ α φ ε ί α , κ α ι κ έ ν τρ α α να ψ υχ ή ς . Εικ. 65 | Σκαρίφημα της Λεμεσού με τα, κατά προσέγγιση, όρια της πόλης γύρω στα 1885, με βάση χάρτη του Kitchener πηγή: Αρχείο Χριστάκη Σεργίδη

Η φ ή μ η τ η ς π ό λ η ς ω ς κ έ ν τρ ο ψ υχα γ ωγ ί α ς κ α ι θ ε ά μ α το ς κ α θ ι ε ρ ώ ν ε τα ι α π ό ε κ ε ί ν η τ η ν ε π οχ ή .

Ο Emile Deschamps (2005), αναφέρει ότι κατεβαίνοντας από τα

βουνά, η Λεμεσός φαινόταν από μακριά, τότε (1893), μια πραγματική π ό λ η τ η ς α να το λ ή ς , μ ε τ ι ς χο υ ρ μ α δ ι έ ς , τα μ ε γ ά λ α κ υπ α ρ ί σ σ ι α κ α ι το υ ς μιναρέδες της. Από κοντά, όμως, βρίσκει την πόλη αξιόλογη, αλ λά και διεφθαρμένη από την πορνεία (άλλη συνέπεια της εμπορικής κίνησης σ το ασ τικοποιημένο περιβάλ λον). Κατά μήκος της ακτής βρίσκονται κ τ ι σ μ έ να σ τ η σ ε ι ρ ά σ π ί τ ι α , μ ε π ρ ό σ ο ψ η σ τρ α μ μ έ ν η σ το ν ε σ ωτ ε ρ ι κ ό δρόμο, με μικρά και λιγοσ τά ανοίγματα προς τη θάλασσα και κατά συνέπεια απομένουν μικρές παραλίες μόνο ανοιχτές από την πόλη. Στ ι ς ό χ θ ε ς τ ο υ π ο τ α μ ο ύ Γα ρ ύ λ λ η σ υ ν α ν τ ά π ο λ λ έ ς π λ ί ν θ ι ν ε ς κ α λ ύ β ε ς , σ τ η γ ε ι το ν ι ά τω ν μ ο υ σ ο υλ μ ά νω ν . Ανα φ έ ρ ε ι ό τ ι η π ό λ η δ ι α θ έ τ ε ι π ο λ λ ά κ α φ ε ν ε ί α , λ έ σ χε ς κ α θ ώ ς κ α ι έ να μ ι κ ρ ό θ έ α τρ ο . Χ ά ρ η σ το γ ε γ ο νό ς ότι

κατέστη

το

κ έ ν τρ ο

της

εμπορίας

των

κρασιών,

θεωρείται

η

σημαντικότερη πόλη του νησιού, με 7.400 κατοίκους.

Πέρα

από

τις

προσπάθειες

για

ανάπ τυξη

της

απαραίτητης

για τη λειτουργία της πόλης υποδομής, σημειώνεται πρόοδος σ την εσωτερική

συγκοινωνία

με

τις

άλλες

πόλεις

και

τα

γύρω

χω ρ ι ά .

Π α ρ ά λ λ η λ α δ η μ ι ο υ ρ γ ε ί τ α ι η α ν ά γ κ η γ ι α β ε λτ ί ω σ η τ η ς σ υ γ κ ο ι ν ω ν ί α ς κ α ι ε π ι κ ο ι νω ν ί α ς μ ε το ν έ ξω κ ό σ μ ο . Μ ε α υτό το ν τρ ό π ο , μ ι α ν έ α ε ι κ ό να δ η μ ι ο υ ργ ε ί τα ι σ τ η ν π ό λ η α υτ ή τ η ν ε π οχ ή . Μ ι α ε ι κ ό να , π ο υ ε ν ι σ χύ ε ι το ν εκσυγχρονισμό της πόλης, που φυσικά θα δημιουργούσε αντιδράσεις α λ λ ά ή τα ν κ α ι κ α λ ο δ ε χο ύ μ ε ν η , το υλ ά χ ι σ το ν α π ό τ η ν ε ύ π ο ρ η κ α ι τ η φι λοπρόοδη μερίδα του πληθυσμού.

Εικ. 66 | Παλιά Φωτογραφία που δείχνει το

παραλιακό μέτωπο της Λεμεσού κατά την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα με τo τείχος των παραλιακών κτισμάτων που απέκοπταν την πόλη από τη θάλασσα χωρίς προκυμαία πηγή: http://limassolinhistory.blogspot.com

60

Α ρ χ έ ς τ ο υ 2 0 ου α ι ώ ν α ( 1 9 0 0 - 1 9 1 4 μ . Χ . )

Με την είσοδο της πόλης σ τον 20ο αιώνα, σηματοδοτείται και

μια περίοδος γενικής και ουσιασ τικής ανοικοδόμησης, ανακαίνισης και εξωραϊσμού, όπως και αναφέρουν πολ λοί ερευνητές. Ένα χρονικό δ ι ά σ τ η μ α ό π ο υ η π ό λ η θ α α να π τ ύ ξ ε ι μ ι α ν έ α π νο ή κ α ι χα ρ α κ τ ή ρ α . Αυτή την περίοδο, παρατηρήθηκε ουσιασ τική ανάπ τυξη σ τον τομέα των

επικοινωνιών,

της

τηλεφωνίας,

του

η λ ε κ τρ ο φ ωτ ι σ μ ο ύ ,

της

ξ ε νο δ οχε ι α κ ή ς δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τα ς κ α ι τω ν τρ α π ε ζ ι κ ώ ν σ υ να λ λ α γ ώ ν , ο ι οποίες διευκόλυναν τις οικονομικές διεργασίες γενικά και ειδικότερα την εμπορική κίνηση. Σημειώθηκε, επίσης μεγάλη πρόοδος στην εξέλιξη τ η ς μ ε τα π ο ι η τ ι κ ή ς β ι ο μ η χα ν ί α ς , το υ ε μ π ο ρ ί ο υ κ α ι τω ν σ υγ κ ο ι νω ν ι ώ ν .

Ο πληθυσμός της Λεμεσού το 1901 αυξάνεται σε 8.298, ενώ το 1911

Εικ. 67, 68 | Δημόσιος Κήπος Λεμεσου, πρώτες

έχει 10.302 κατοίκους. Σύμφωνα με τον Rene Delapor te (όπως αναφέρει

φωτογραφίες από τις αρχές του 20ου αιώνα με το εσωτερικό του κήπου και την νότια είσοδο

ο Τίτος Κολώτας (2012)), αναφέρει ότι η Λεμεσός, νέα ισόπεδη πόλη, με

πηγή: https://politis.com.cy

τις σ τέγες με τα κεραμίδια και τους κήπους της. Ακόμη, παρουσιάζει την πόλη ως μια μεγάλη κοινότητα εθνών η οποία αποτελείται από 7 . 5 0 0 Έ λ λ η ν ε ς , 2 . 0 0 0 Το ύ ρ κ ο υ ς κ α ι τ ο υ π ό λ ο ι π ο ά λ λ ω ν θ ρ η σ κ ε υ μ ά τ ω ν . Η αύξηση αυτή οδηγεί σ την επέκταση των ορίων της πόλης, μικρή προς τ ο ν β ο ρ ρ ά κ α ι π ι ο μ ε γ ά λ η α ν α τ ο λ ι κ ά κ α ι δ υ τ ι κ ά . Το κ τ η ρ ι α κ ό α π ό θ ε μ α τ η ς π ό λ η ς π ο λ λ α π λ α σ ι ά ζ ε τα ι . Ν έ α β ι ο μ η χα ν ι κ ά κ ε λύ φ η δ η μ ι ο υ ργ ο ύ ν τα ι κ α ι χώ ρ ο ι π ρ α σ ί νο υ κ α ι ε κ τό νω σ η ς λ α μ β ά νο υ ν υπ ό σ τα σ η σ το ν α σ τ ι κ ό ι σ τό τ η ς π ό λ η ς . Α κ ό μ η , η Λ ε μ ε σ ό ς , έ χο ν τα ς π λ έ ο ν α να π τ ύ ξ ε ι τα β α σ ι κ ά υπ ο σ τα τ ι κ ά γ ι α τ η λ ε ι το υ ργ ί α τ η ς , σ τρ έ φ ε ι το β λ έ μ μ α τ η ς κ α ι σ τ η ν προσ πάθεια καλ λωπισμού της. Έτσι δημιουργείται ένα μεγάλο πάρκο σ το ανατολικό τομέα της πόλης. Ένα πάρκο με μεγάλο εμβαδόν για τα δεδομένα της τότε πόλης. Σήμερα, είναι γνωσ τό ως τον

Δημόσιο Κήπο

της Λεμεσού και βρίσκεται σ τον παραλιακό δρόμο της πόλης.

Εικ. 69 | Καρτ ποστάλ του Παύλου Ιωάννη Φώσκολου με την εμπορική κίνηση στον "παραλίακο" δρόμο της Λεμεσού πίσω από το τείχος των παραλιακών κτισμάτων πηγή: Αρχείο Κυριάκου Αναγιωτού

61

Ο β ι ο μ η χα ν ι κ ό ς κ λ ά δ ο ς τ η ς π ό λ η ς α κ μ ά ζ ε ι κ α ι ε π ε κ τ ε ί ν ε τα ι .

Ε ργ α σ τ ή ρ ι α , μ η χα ν έ ς κ α ι κ α μ ί ν ι α , π ο υ β ρ ί σ κ ο ν τα ι σ τα κ ε ν τρ ι κ ά σ η μ ε ί α της πόλης, επεκτείνονται σ ταδιακά και εγκαθίσ τανται ή μεταφέρονται σ την περιφέρειά της, σ την παραλία κοντά σ το λιμάνι καθώς και προς τα ανατολικά και βόρεια. Ένα κομβικό σημείο για την πόλη, όπου θα άλ λαζε ριζικά την εικόνα του παραλιακού μετώπου της Λεμεσού ήταν η κ α τ α σ κ ε υ ή τ η ς « π ρ ο κ υ μ α ί α ς » . Το π ρ ώ τ ο τ μ ή μ α τ η ς χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ο ύ ν τ α ν κυρίως για τις φορτοεκφορτώσεις και τη λιμενική κίνηση. Με την κατεδάφιση

του

πρώτου

τμήματος

της

σειράς

των

κτιρίων,

που

α π έ κ λ ε ι α ν τ η ν π ό λ η α π ό τ η ν θ ά λ α σ σ α , η κ ε ν τρ ι κ ή π ε ρ ι οχ ή ά νο ι ξ ε π ρ ο ς τ ο ν ο ρ ί ζο ν τ α κ α ι δ η μ ι ο υ ρ γ ή θ η κ ε έ τ σ ι μ ι α α μ ε σ ό τ ε ρ η σ χ έ σ η τ ω ν κατοίκων της πόλης με το υγρό σ τοιχείο. Μια σ χέση διαχρονική πλέον, αλ ληλένδετη και αλ ληλεξαρτώμενη, που αναπ τύχθηκε και υφίσ ταται μέχρι

σήμερα.

Παρόλα

αυτά,

η

πόλη

την

ε π οχ ή

εκείνη,

βρίσκεται

κάτω από την συνεχή μεταμόρφωση της, ένεκα της ασ τικοποίησης. Έτσι, δεν ήταν δυνατό, ειδικότερα σε περιόδους ύφεσης της λιμενικής δρασ τηριότητας, να μην χρησιμοποιηθεί το καθαρό πια παραλιακό μ έ τωπ ο γ ι α α να ψ υχ ή κ α ι ψ υχα γ ωγ ί α σ ε μ ι α π ό λ η π ο υ σ υ ν ε χ ί ζ ε ι να ε ξ ε υ ρ ω π α ΐ ζ ε τ α ι μ ε τ α χ ύ ρ υ θ μ ό . Μ ε τ η ν π ρ ο θ υ μ ί α ν α σ φ ύ ζ ε ι α π ό ζω ή δ η μ ι ο υ ρ γ ε ί τ α ι έ ν α ν έ ο π ρ ό σ ω π ο κ α ι ο υ σ ι α σ τ ι κ ά έ ν α ς ν έ ο ς τ ρ ό π ο ς ζω ή ς για τον κάθε πολίτη της πόλης. Ένα πρόσωπο που

επιβιώνει

σ το

πέρασμα των χρόνων και εδραιώνεται ως ένα από τα κύρια σ τοιχεία της Λεμεσού.

Εικ. 70 | Πανόραμα της προκυμαίας της Λεμεσού

των αρχών του 20ου αιώνα, όπου διακρίνεται η αποβάθρα, ο παραλιακός δρόμος και ο Καθεδρικός της Αγίας Νάπας πηγή: Φωτογραφικό αρχείο Θεόδουλου Ν. Τουφεξή

62

Α' Παγκόσμιος Πόλεμος και Περίοδος του Μεσοπολέμου (1914-1939μ. Χ.)

Μ ε τ η ν έ να ρ ξ η το υ Α ' Π . Π . έ ω ς κ α ι σ τ η ν α ρχ ή το υ Β ' , δ η λ α δ ή

η π ε ρ ί ο δ ο ς το υ μ ε σ οπ ο λ έ μ ο υ , υπ ή ρ ξ ε κ α θ ο ρ ι σ τ ι κ ή γ ι α π ο λ λ έ ς χώ ρ ε ς και πόλεις ανά το παγκόσμιο. Από αυτές της πόλεις δε θα μπορούσε να λείπει και η Λεμεσός. Μια περίοδος που θα φέρει σ την επιφάνεια β ι ο μ η χα ν ι κ έ ς α νά γ κ ε ς , α να π ό φ ε υ κ τα σ τρ α τ ι ωτ ι κ έ ς α λ λ ά

και ζητήματα

κατοίκησης συλ λογικής κατοίκησης, συνέπεια της ασ τυφι λίας και της ασ τικοποίησης που διαπρέπει σε παγκόσμια κλίμακά.

Η α ρχ ή το υ π ο λ έ μ ο υ ε π η ρ έ α σ ε ο ι κ ο νο μ ι κ ά τ η ν π ό λ η , κ α θ ώ ς

ελατ τώθηκε το εισαγωγικό και εξαγωγικό εμπόριο. Παρόλα αυτά, η Λεμεσός ήταν ασφαλής, μακριά από τις πολεμικές επιχειρήσεις. Χάρη στην

τοποθεσία

της,

σ το λιμάνι της πόλης,

πολλά

συμμαχικά

σ τρ α τ ε ύ μ α τα

σ τάθμευαν

όπου και κατανάλωναν μεγάλες ποσότητες

οινοπνευματωδών προϊόντων. Συνέπεια αυτού, κατά τη διάρκεια του πολέμου η διάθεση των αμπελουργικών προϊόντων ευνοήθηκε.

Ο

Πηλαβάκης

(1977)

αναφέρει,

ότι

την

περίοδο

αυτή

δ η μ ι ο υ ργ ο ύ ν τα ι ν έ ε ς χ ρ ή σ ε ι ς σ το ν π α ρ α λ ι α κ ό χώ ρ ο . Έ τσ ι α π ό τ η ν μ ι α β λ έ π ο υ μ ε το π α ρ α λ ι α κ ό κ ε ν τρ ι κ ό μ έ τωπ ο , ω ς φ υ σ ι κ ό ό ρ ι ο τ η ς πόλης, να χρησιμοποιείται για το εμπόριο και παράλ ληλα για σκοπούς αναψυχής, εφόσον παρατηρούμε ότι η προκυμαία και οι αποβάθρες α ξ ι οπ ο ι ο ύ ν τα ι ο λ ο έ να κ α ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ω ς χώ ρ ο ς π ε ρ ι π ά το υ κ α ι α π ό την άλ λη, σ τα παραλιακά άκρα της πόλης βλέπουμε να εξωθούνται ά λ λ ε ς σ υ μ π λ η ρ ω μ α τ ι κ έ ς χ ρ ή σ ε ι ς . Το π α ρ α λ ι α κ ό μ έ τ ω π ο υ π ή ρ ξ ε π ά ν τ ο τ ε σ η μ ε ί ο σ υ ν ε χο ύ ς α νά π τ υ ξ η ς .

63

Εικ. 71, 72 | Ο μόλος της Λεμεσού (Επίχωση), με χρήση λιμενικής δραστηριότητας (αριστερά) και εστίασης - αναψυχής (δεξιά) πηγή: Φωτογραφικό Αρχείο Στέλιου Θεοφίλου

Πέρα από τις προσ πάθειες καλ λωπισμού της πόλης, τόσο σε

φυσικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, τις προσ πάθειες προσ τασίας και οργάνωσης των υποδομών εξυπηρέτησης, οι αυξανόμενες λειτουργικές ανάγκες και η εμπορική δρασ τηριότητα δημιουργούν πρόσθετη κίνηση σ τα δ ί κ τ υ α τα οπ ο ί α τ ι ς ε ξ υπ η ρ ε το ύ ν . Έ τσ ι , α π ό το 1 9 1 5 ά ρχ ι σ ε να δίδεται ακόμα μεγαλύτερη σημασία σ τη ρυμοτομία και σ την καταβολή αποζημιώσεων για διαπλατύνσεις των δρόμων. Παράλ ληλα, έγιναν ρ ι ζ ι κ έ ς ε π ι σ κ ε υ έ ς σ το υ ς δ ρ ό μ ο υ ς κ α ι ε π ι σ τρ ώ θ η κ ε η ο δ ό ς Ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς , η οποία λειτουργούσε τότε ως άξονας εισόδου των αγροτών από τα κ ρ α σ οχώ ρ ι α π ρ ο ς το κ έ ν τρ ο τ η ς π ό λ η ς . Η π ό λ η σ υ νδ έ ε τα ι τώ ρ α μ ε τ ι ς ά λ λ ε ς π ό λ ε ι ς κ α θ ώ ς κ α ι μ ε τ ο Τρ ό ο δ ο ς . Ο ι ν έ ε ς σ υ ν θ ή κ ε ς σ τ ο ε μ π ό ρ ι ο κ α ι η μεταποίηση επέβαλαν συνεχή ανάπ τυξη σ τον τομέα της επικοινωνίας και της συγκοινωνίας. Ο πληθυσμός της πόλης το 1921 αυξάνεται με μ ε γ α λύ τ ε ρ ο ρ υ θ μ ό , α φ ο ύ η ε σ ωτ ε ρ ι κ ή κ υ ρ ί ω ς μ ε τα νά σ τ ε υ σ η α ρχ ί ζ ε ι να παρουσιάζεται ακόμα πιο έντονη.

Μ ε γ ά λ α κ α ι σ ύγ χ ρ ο να έ ργ α , γ ι α τ η ν ε π οχ ή , λ α μ β ά νο υ ν χώ ρ ο

σ τ η ν π ό λ η . Το 1 9 2 4 α ρ χ ί ζ ε ι η λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α , σ τ ο ν α ν α τ ο λ ι κ ό π α ρ α λ ι α κ ό χώ ρ ο τ η ς π ό λ η ς , το υ ε να έ ρ ι ο υ σ ι δ η ρ ό δ ρ ο μ ο υ γ ι α τ η μ ε τα φ ο ρ ά κ α ι ε ξ α γ ω γ ή τ ο υ α μ ι ά ν τ ο υ , α π ό τ η ν ο ρ ε ι ν ή π ε ρ ι ο χ ή τ ο υ Τρ ο ό δ ο υ ς . Μ ε τ η ν α νά π τ υ ξ η τ η ς β ι ο μ η χα ν ί α ς , α να γ κ α ί ο ή τα ν κ α ι η δ η μ ι ο υ ργ ί α χώ ρ ω ν αποθηκεύσεις

και

άλλων

υποσ τατικών.

Έτσι

συνεχίζεται

με

γοργό

ρ υ θ μ ό η κ α τα σ κ ε υ ή π ε τρ ό κ τ ι σ τω ν υπ ο δ ο μ ώ ν , π ο υ ε νδ υ να μ ώ νο υ ν το ι δ ι α ί τ ε ρ ο α υτό σ το ι χε ί ο το υ χα ρ α κ τ ή ρ α τ η ς π ό λ η ς , κ υ ρ ί ω ς κ ο ν τά σ το χώ ρ ο το υ τ ε λ ω ν ε ί ο υ .

Παράλληλα,

το

1927

ιδρύεται

η

Κυπριακή

Εταιρεία

Οίνων

( Κ Ε Ο ) , μ ε τ ι ς α ρχ ι κ έ ς ε ργ ο σ τα σ ι α κ έ ς ε γ κ α τα σ τά σ ε ι ς τ η ς να β ρ ί σ κ ο ν τα ι κ ο ν τ ά σ τ η ν π ε ρ ι ο χ ή τ ο υ Κ ά σ τ ρ ο υ . Κτ ί ζο ν τ α ι , ε π ί σ η ς , γ ρ α φ ε ί α γ ι α τ η ν εξυπηρέτηση Εικ. 73 | Το πρώτο εργοστάσιο της Κυπριακής

Εταιρείας Οίνων και Οινοπνευμάτων (ΚΕΟ) απέναντι από το Κάστρο πηγή: http://limassolinhistory.blogspot.com

64

των

δρασ τηριοτήτων

της

επιχείρησης.

Στ η

συνέχεια

μεταφέρθηκε, γύρω σ το 1935, δυτικά του παλιού λιμανιού όπου βρίσκεται μέχρι και σήμερα. Εκεί μπόρεσε να έχει πλήρη σειρά παραγωγής, όπου, μάλισ τα, κατασκευάσ τηκε και αποβάθρα για τις εξαγωγές. Με την

εγκατάσ ταση της ΚΕΟ σ τα νέα της κτίρια ενισ χύεται η διαμόρφωση της ε γ κ α τά σ τα σ η ς β ι ο μ η χα ν ι ώ ν σ τα δ υτ ι κ ά , σ τ η ν π ε ρ ι οχ ή τ η ς μ ε τ έ π ε ι τα μ ε ι κ τ ή ς β ι ο μ η χα ν ι κ ή ς ζ ώ ν η ς , μ ε σ υ ν ε π α κ ό λ ο υ θ ο τ η ν α π ο σ υ μ φ ό ρ η σ η τ η ς κ ε ν τρ ι κ ή ς π α ρ α λ ι α κ ή ς π ε ρ ι οχ ή ς , ι δ ι α ί τ ε ρ α το υ κ ε ν τρ ι κ ο ύ π α ρ α λ ι α κ ο ύ μετώπου, όπου η δρασ τηριότητα της αναψυχής και του περιπάτου αντικαθισ τά ολοένα και περισσότερο τη λιμενική δρασ τηριότητα.

Εικ. 74 | Αποβάθρα με φόντο την Αγία Νάπα, όπου διακρίνεται η ειδική κατασκευή για να κυλούν τα βαρέλια προς τη θάλασσα

Η νέα εικόνα της πόλης και η απότομη νέα πνοή οικονομικής

πρόοδού, των πρώτων δεκαετιών του 20ου αι. προσελκύει όλο ένα και

περισσότερο

πληθυσμό

από

την

ύπαιθρο.

Το

φαινόμενο

πηγή: Φωταγραφικό Αρχείο Έντουαρτς

της

ασ τικοποίησης ενδυναμώνεται από τις υπόλοιπες μορφές διευκολύνσεων και υπηρεσιών, οι οποίες αναπ τύσσονται ολοένα και περισσότερο σ τη Λεμεσό. Η πόλη με ταχείς ρυθμούς οδηγείται σε περαιτέρω ανάπ τυξη δρασ τηριοτήτων

εκπαίδευσης,

αθλητισμού,

υγείας,

κοινωνικής

μέριμνας και αναψυχής, ενώ παράλ ληλα δίνεται ακόμη μεγαλύτερη σημασία σ την κατασκευή των απαραίτητων έργων υποδομής.

Η οικονομία της πόλης ακμάζει, αλ λά φέρνει και σ την επιφάνεια

προβλήματα

τα

οποία

συνδέονται

με

την

λειτουργία

της

πόλης

κ α ι σ χ ε τ ί ζο ν τ α ι μ ε τ η ν ε κ μ ε τ ά λ λ ε υ σ η τ ω ν χ α μ η λ ώ ν ε ι σ ο δ η μ α τ ι κ ώ ν τά ξ ε ω ν , τ η ν υπ ο α π α σ χό λ η σ η κ α ι τ έ λ ο ς μ ε τ η ν α ν ε ργ ί α . Η α π ό το μ η αλ λαγή σ τον πολεοδομικό και

δ η μ ογρ α φ ι κ ό χα ρ α κ τ ή ρ α τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ

μ ε τ α β ά λ λ ε ι τ η ν δ ο μ ή τ η ς π ό λ η ς . Β ι ο μ η χ α ν ι κ έ ς π ε ρ ι ο χ έ ς γ ε ι τ ν ι ά ζο υ ν κ α ι αναμιγνύονται με άλ λοτε οικισ τικούς θύλακες, οι οποίοι συμβάλ λουν και επιδρούν έντονα σ την αλ λαγή που υφίσ ταται η Λεμεσός την περίοδο αυτή. Παρατηρούνται, επίσης, εντονότερα κυκλοφοριακά προβλήματα, ι δ ι α ί τ ε ρ α σ τ ι ς π ε ρ ι οχέ ς ό π ο υ ο ι δ ρ ό μ ο ι π α ρ έ μ ε να ν σ τ ε νο ί .

Μέχρι το 1931 ο πληθυσμός της πόλης αυξάνεται σε 16.000

κατοίκους τα

περίπου.

ανατολικά,

οδού

Η

πόλη

την

ως

το

Δημόσιο

Γλάδσ τωνος,

με

ορισμένες

περίοδο

Κήπο

και

αυτή

επεκτείνεται,

βόρεια,

αναπ τύξεις,

ως

το

κατοικίες

προς

ύψος

της

κυρίως,

να

εκτείνονται και πέραν της οδού προς τα βόρεια. Έτσι, το 1933 το Δημοτικό Συμβούλιο, αποφάσισε να κάνει σ χέδια διαρρύθμισης της π ό λ η ς . Ο ι κ ο ι νω ν ι κ ο ο ι κ ο νο μ ι κ έ ς α λ λ α γ έ ς τ η ς ε π οχ ή ς κ α ι η ο ι κ ο δ ο μ ι κ ή δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τα φ α ί ν ε τα ι να ο δ ή γ η σ α ν το υ Δ η μ οτ ι κ ο ύ ς ά ρχο ν τ ε ς σ ε μ ι α α ν ά γ κ η ε ν ό ς σ υ ν ο λ ι κ ο ύ δ ι α ρ θ ρ ω μ έ ν ο υ σ χ ε δ ι α σ μ ο ύ . Το ν ί δ ι ο χ ρ ό ν ο μ ε τ η « Χ ά ρτα τω ν Αθ η νώ ν » π ρ οτά θ η κ α ν σ ε δ ι ε θ ν έ ς ε π ί π ε δ ο μ έ τρ α γ ι α τ η δ ο μ ή τω ν π ό λ ε ω ν , μ ε τ η ν ε π ι δ ί ω ξ η να δ η μ ι ο υ ργ ο ύ ν τα ι ξ ε χω ρ ι σ τ έ ς ζώνες για τις διάφορες λειτουργίες και τα δίκτυα των οικισμών, σ τα πλαίσια μιας ρεαλισ τικής αντιμετώπισης των προβλημάτων, τα οποία σ υ σ σ ω ρ ε ύ ο ν τα ν μ ε β άσ η τ ι ς τό τ ε ι σ χύ ο υ σ ε ς π α ρ α μ έ τρ ο υ ς .

65

Β' Παγκόσμιος Πόλεμος μέχρι την Ανεξαρτησία (1939-1960μ. Χ.)

Κατά τη διάρκεια και αυτού του πολέμου η διάθεση οίνων και

ο ι νοπ ν ε υ μ ά τω ν ε υ νο ε ί τα ι π ά λ ι , γ ι α τ ί σ τ η ν ε υ ρ ύ τ ε ρ η π ε ρ ι οχ ή σ τά θ μ ε υ α ν σ υ μ μ α χ ι κ ά σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α . Το 1 9 4 1 β ο μ β α ρ δ ί σ τ η κ ε η Λ ε μ ε σ ό ς , κ α ι π ι ο σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α τ ο ε ρ γ ο σ τ ά σ ι ο τ η ς Κ Ε Ο, μ ε σ τ ό χ ο , μ ά λ λ ο ν , ν α χ τ υ π η θ ε ί

Εικ. 75 | Λεμεσός δεκαετία του 1950, στόλος

η τοπ ι κ ή ο ι κ ο νο μ ί α , α φ ο ύ σ τ η ν π ε ρ ι οχ ή , π έ ρ α α π ό τα ε ργ ο σ τά σ ι α ,

αυτοκινήτων της Οινοβιομηχανίας ΚΕΟ και στο βάθος το εργοστάσιο της οινοβιομηχανίας.

υπ ή ρχα ν κ α ι ο ι α π ο θ ή κ ε ς υγρ α ε ρ ί ο υ . Μ ε τά το ν Β ’ Π α γ κ ό σ μ ι ο Π ό λ ε μ ο

πηγή: https://www.europeana.eu

η ανάπ τυξη της πόλης επιταχύνεται και επεκτείνεται κατά μήκος των ακτινωτών δρόμων, που οδηγούσαν προς τα περασ τικά δορυφορικά τ η ς χω ρ ι ά , μ έ χ ρ ι το ύ ψ ο ς π ε ρ ί π ο υ τ η ς τό τ ε π α ρ α κ α μ π τ ή ρ ι α ς Λ ε ω φ ό ρ ο υ (σημερινή λεωφόρος Μακαρίου Γ ’), η οποία κατασκευάσ τηκε το 1941, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Εικ. 76 | Άποψη της νεοκατασκευασμένης παρακαμπτήριας οδού, σημερινής Λεωφόρου Μακαρίου Γ΄ , στα μέσα του 20ου αιώνα πηγή: Ιστορικό Αρχείο Δήμου Λεμεσού

Το 1 9 4 6 ο π λ η θ υ σ μ ό ς τ η ς π ό λ η ς , μ έ σ α σ τ α Δ η μ ο τ ι κ ά ό ρ ι α τ η ς ,

α υ ξ ή θ η κ ε σ ε 2 2 . 8 0 0 κ α τ ο ί κ ο υ ς . Τη ν π ε ρ ί ο δ ο α υ τ ή η τ ό τ ε δ η μ α ρ χ ί α , ό π ω ς ή τα ν φ υ σ ι κ ό , ε π ι κ ε ν τρ ώ θ η κ ε σ τ η ν α ν τ ι μ ε τώ π ι σ η α να γ κ ώ ν , ό σ ο ν αφορά την ασ τική υποδομή, η οποία καθίσ τατο απαραίτητη για την πόλη με τον ολοένα αυξανόμενο πληθυσμό, σ τα πλαίσια των συνθηκών τ η ς ε π ο χ ή ς . Στ ο π ρ ό γ ρ α μ μ α τ η ς Δ η μ α ρ χ ί α ς υ π ή ρ χ ε π ρ ό ν ο ι α γ ι α τ η ν ε τ ο ι μ α σ ί α σ χ ε δ ί ω ν γ ι α γ ε ν ι κ ό τ ε ρ ε ς β ε λτ ι ώ σ ε ι ς σ τ η Λ ε μ ε σ ό , π ά ν ω σ τ η β ά σ η Σχε δ ί ο υ Π ό λ η , μ ε έ μ φ α σ η σ τ η ν α π α ί τ η σ η γ ι α ε π ι χο ρ ή γ η σ η α π ό τ η ν κ ε ν τρ ι κ ή Κυ β έ ρ ν η σ η . Ο ι ρ υ μ οτο μ ί ε ς , ο ε ξω ρ α ϊ σ μ ό ς τ η ς π ό λ η ς , η δημιουργία πλατειών και σ ταθμών αυτοκινήτων ήταν μερικά από τα θέματα που προτείνονταν να αντιμετωπισ τούν σ τα πλαίσια αυτού του σ χεδίου. Ιδιαίτερη δε σημασία δόθηκε σ το κτίσιμο εργατικών κατοικιών, μ ι α κ α ι σ τ η Λ ε μ ε σ ό , ό π ω ς ή δ η α να φ έ ρ θ η κ ε , π α ρ α τ η ρ ε ί τα ι τ η ν ε π οχ ή α υτ ή ι δ ι α ί τ ε ρ α α υ ξ η μ έ ν η σ υγ κ έ ν τρ ω σ η π λ η θ υ σ μ ο ύ τω ν χα μ η λ ό τ ε ρ ω ν ε ι σ ο δ η μ α τ ι κ ώ ν σ τρ ω μ ά τω ν .

Σε μια προκαταρκτική πολεοδομική έκθεση, που έγινε τον Ιούλιο

τ ο υ 1 9 4 7 γ ι α ό λ η τ η ν Κ ύ π ρ ο , ο Κ α θ η γ η τ ή ς S i r Pa t r i c k A b e r c r o m b i e ( 1 9 4 7 ) ,

66

χα ρ α κ τ η ρ ί ζ ε ι τ η Λ ε μ ε σ ό ω ς τ η ν κ ύ ρ ι α β ι ο μ η χα ν ι κ ή π ό λ η τ η ς Κύ π ρ ο υ , η οποία περικλείεται από τον πρόσφατο (τότε) παρακαμπ τήριο (Λεωφόρος Μακαρίου σήμερα). Προβλέπει ότι σ το μέλ λον η πόλη θα επεκταθεί και π έ ρ α ν α π ό α υτό το δ ρ ό μ ο , ε νώ το ν ί ζ ε ι τα υτόχ ρ ο να ό τ ι η ε π έ κ τα σ η τ η ς πόλης θα πρέπει να σ χεδιασ τεί πολύ προσεκτικά. Παράλ ληλα, θα πρέπει να τύχει μελέτης η υφισ τάμενη δομή της πόλης και η συμπλήρωση των κ ε νώ ν χώ ρ ω ν ο ι οπ ο ί ο ι β ρ ί σ κ ο ν τα ι μ έ σ α σ ε α υτ ή ν . Η δ ο μ ή τ η ς π ό λ η ς πρέπει να ανασκευασ τεί ώσ τε να αποφασισ τεί τελικά ποιο θα είναι τ ο κ α τ ε ξ ο χ ή ν ε μ π ο ρ ι κ ό κ έ ν τ ρ ο , ε λ ε ύ θ ε ρ ο α π ό δ ι έ λ ε υ σ η ο χ η μ ά τ ω ν . Το οδικό δίκτυο πρέπει να αναδιοργανωθεί μακροπρόθεσμα και θα πρέπει να

δημιουργηθούν

ελεύθεροι

χώ ρ ο ι

πρασίνου

και

δημόσιοι

χώ ρ ο ι

σ τάθμευσης.

Στ η δ ι α μ ό ρ φ ω σ η τ ω ν τ ό τ ε κ ο ι ν ω ν ι κ ο ο ι κ ο ν ο μ ι κ ώ ν σ υ ν θ η κ ώ ν σ τ η

Λεμεσό συμβάλουν η κρίση σ το Σουέζ και η απώλεια της διώρυγας του το 1956. Σημαντικά συμβάλ λει η δημιουργία των Βρετανικών Βάσεων σ το Α κ ρ ωτ ή ρ ι κ α ι σ τ η ν Ε π ι σ κ οπ ή . Μ έ χ ρ ι τα χ ρ ό ν ι α τ η ς Αν ε ξα ρτ η σ ί α ς το 1960 και μετά η πόλη αναπ τύσσεται παραπέρα, βόρεια από τη Λ ε ω φ ό ρ ο Μ α κ α ρ ί ο υ Γ ’, π ρ ο ς τ α π ε ρ ι α σ τ ι κ ά χ ω ρ ι ά . Ο π λ η θ υ σ μ ό ς τ η ς το 1960 αυξάνεται σε 43.600 περίπου κατοίκους, μέσα σ τα δημοτικά όρια,

ενώ,

σ υ ν υ π ο λ ο γ ί ζο ν τ α ς

τις

περιαστικές

π ε ρ ι οχέ ς ,

α ν έ ρχε τα ι

σε 51.000 περίπου. Επρόκειτο για το μεγαλύτερο ρυθμό αύξησης του π λ η θ υ σ μ ο ύ π ο υ π α ρ α τ η ρ ή θ η κ ε μ έ χ ρ ι τ ό τ ε . Το 1 9 5 8 ο λ ο κ λ η ρ ώ ν ε τ α ι κ α ι ο νέος ασ τυνομικός σ ταθμός της πόλης, ο οποίος σ τεγάζει παράλ ληλα τ η ν Α σ τ υ νο μ ι κ ή Δ ι ε ύ θ υ νσ η ό λ η ς τ η ς Ε π α ρχ ί α ς , γ ι α να ε ξα λ ε ι φ θ ο ύ ν ο ι ανάγκες, που συσσωρεύονται τόσο λόγω της αύξησης του πληθυσμού αλλά

και

των

προσπαθειών

των

Βρετανών

να

κατασ τεί λουν

Εικ. 77 | Το νέο κτήριο της Αστυνομικής Διεύθυνσης Λεμεσού, έργο των τελευταίων χρόνων της Αγγλοκρατίας

τις

ε θ ν ι κ ο α π ε λ ε υ θ ε ρ ωτ ι κ έ ς κ α ι ά λ λ ε ς δ ρ ά σ ε ι ς , ο ι οπ ο ί ε ς λ ά μ β α να ν χώ ρ α

πηγή: https://www.cy-arch.com

εκείνη την περίοδο.

Σ ε χά ρτ η τ η ς π ό λ η ς τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ το υ 1 9 5 7 φ α ί νο ν τα ι σ η μ α ν τ ι κ έ ς

ε π ε κ τ ά σ ε ι ς π ρ ο ς ό λ ε ς τ ι ς κ α τ ε υ θ ύ ν σ ε ι ς κ α ι κ υ ρ ί ω ς π ρ ο ς τ α β ό ρ ι α . Στ α δυτικά, προς τη θάλασσα, διακρίνεται ανάπ τυξη που σ χετίζεται με τ η ν ε γ κ α τά σ τα σ η τω ν β ι ο μ η χα ν ι ώ ν σ τ η ν π ε ρ ι οχ ή . Η π ό λ η ε π ε κ τ ε ί ν ε τα ι πέραν των ορίων της «παρακαμπ τήριας Λεωφόρου», κυρίως προς τα βόρεια, αλ λά και προς τα βορειοανατολικά και βορειοδυτικά, με τη δημιουργία νέων συνοικιών. Η αναψυχή επεκτείνεται και έξω από τα ό ρ ι α τ η ς π ό λ η ς , π ρ ο ς τ η ν π α ρ α λ ι α κ ή π ε ρ ι οχ ή , σ τα α να το λ ι κ ά . Η οδός

Γλάδσ τωνος

έχει

α ρχ ί σ ε ι

να

διαμορφώνεται

ως

πρόσθετος

άξονας αναψυχής και περιπάτου, ιδίως κατά τους θερινούς μήνες, μ ε τ η ν ε γ κ α τά σ τα σ η ε κ ε ί θ ε ρ ι νώ ν κ ι ν η μ α τογρ ά φ ω ν κ α ι ά λ λ ω ν χώ ρ ω ν αναψυχής.

67

Εικ. 78 | Χρονική εξέλιξη της Λεμεσού, η πόλη με επίκεντρο το ιστορικό της κέντρο επεκτείνεται κατά μήκος των ακτινωτών δρόμων προς τα περιαστικά δορυφορικά της χωρία πηγή: Αρχείο Χριστάκη Σεργίδη

68

ΠΕΡΊΟΔΟΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΊΑ Σ (1960-1974Μ. Χ .)

Με την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας το 1960, κλείνει η

περίοδος της Αποικιοκρατίας και ξεκινά μια άλ λη, κατά τη διάρκεια της οποίας η εξέλιξη της Λεμεσού, όπως και των άλ λων πόλεων, θα έ μ π α ι ν ε σ ε μ ι α ά λ λ η τ ρ ο χ ι ά . Ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν π α ρ ο υ σ ι ά ζο υ ν ο ι π ε ρ ι γ ρ α φ έ ς τ η ς Α θ η ν ά ς Τα ρ σ ο ύ λ η ( 1 9 6 3 ) γ ι α τ η ν π ό λ η τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ τ η ς ε π ο χ ή ς . Η σ υ γ γ ρ α φ έ α ς χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ε ι τ η ν π ό λ η ω ς ζω τ ι κ ό τ α τ η , χ α ρ α γ μ έ ν η σ τ η ν π α λ ι ά τ η ς π ο λ υ σ ύ ν θ ε τ η κ α ι π ο λ υ δ α ί δ α λ η ρ υ μ ο τ ο μ ί α . Στ α ν ε ό τ ε ρ α τ η ς τ μ ή μ α τ α π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε τ α ι μ ε ί σ ι ο υ ς κ α ι « π λ α τ ε ί ς » α σ φ α λτ ο σ τ ρ ω μ έ ν ο υ ς δ ρ ό μ ο υ ς . Στ ι ς π ι ο κ α ι ν ο ύ ρ γ ι ε ς σ υ ν ο ι κ ί ε ς β λ έ π ε ι ω ρ α ί ε ς ε π α ύ λ ε ι ς κ α ι α ρχο ν τό σ π ι τα π ο ι κ ί λ η ς α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς . Ανα φ έ ρ ε ι ε π ί σ η ς , ό τ ι τ η ν π ό λ η κατοικούν 40.000 ψυχές.

Στ α

πρώτα

χρόνια

της

ανεξαρτησίας,

πέρα

από

τις

ο ι νο β ι ο μ η χα ν ί ε ς , ο ι υπ ό λ ο ι π ε ς β ι ο μ η χα ν ί ε ς τ η ς π ό λ η ς , η ε μ π ο ρ ι κ ή κ α ι λιμενική δρασ τηριότητα, αλ λά και γειτ νίαση της πόλης με τις Βρετανικές Β ά σ ε ι ς Α κ ρ ω τ η ρ ί ο υ κ α ι Ε π ι σ κ ο π ή ς σ υ ν ε χ ί ζο υ ν ν α σ υ μ β ά λ λ ο υ ν σ η μ α ν τ ι κ ά σ την οικονομική της ανάπ τυξη. Η πόλη αυξήθηκε σε μεγάλο βαθμό, τόσο σε μέγεθος, όσο και σε πληθυσμό, λόγω της εσωτερικής μετανάσ τευσης α π ό ύ π α ι θ ρ ο κ α ι ά λ λ ε ς π ό λ ε ι ς , α φ ο ύ ν έ ο ρ ε ύ μ α α σ τ υ φ ι λ ί α ς α ρχ ί ζ ε ι να παρατηρείται. Έτσι η ανάπ τυξη της πόλης παρουσιάζεται ραγδαία και εκτείνεται κυρίως προς τα βόρεια.

Τα

σ χετικά και

επόμενα μεγάλη

χρόνια

και

η

βορειοανατολικά,

η

παραπέρα

πόλη

κυρίως

ανάπ τυξη

επεκτείνεται κατά

μήκος

προς των

της τα

πόλης

ήταν

βόρεια,

αλλά

ακτινωτών

αξόνων

( κ ύ ρ ι ω ν δ ρ ό μ ω ν π ο υ ο δ η γ ο ύ σ α ν σ το κ έ ν τρ ο ) . Η Λ ε ω φ ό ρ ο ς Μ α κ α ρ ί ο υ ανταγωνίζεται αναψυχής,

το

εφόσον

κ έ ν τρ ο η

της

πόλης,

προκυμαία

δεν

από

πλευράς

προσφέρεται

εμπορίου πια

λόγω

και των

κ α τα σ κ ε υ ώ ν τ η ς ε π ί χω σ η ς , α λ λ ά σ υγ χ ρ ό νω ς το α να κ ο υ φ ί ζ ε ι α π ό τα έντονα πλέον συμπ τώματα της κυκλοφοριακής συμφόρησης.

Εικ. 79 | Επανερμηνεία της σχέσης με τη θάλασσα, εναέρια λήψη με τα έργα επέκτασης της επίχωσης του Μόλου Λεμεσού το 1970 πηγή: Ιστορικό Αρχείο Δήμου Λεμεσού

69

Το

σημασία

1973 του

ολοκληρώθηκε παλιού

το

λιμανιού

νέο

και

λιμάνι,

το

συνεισέφερε

οποίο στη

μείωσε

τη

β ι ο μ η χα ν ι κ ή

α ν ά π τ υ ξ η τ η ς π ό λ η ς . Το λ ι μ ά ν ι τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ , μ ε τ ά τ η ν κ α τ ά λ η ψ η α υ τ ο ύ τ η ς Α μ μ ο χ ώ σ τ ο υ κ α τ ά τ η ν Το υ ρ κ ι κ ή ε ι σ β ο λ ή , κ α θ ί σ τ α τ α ι τ ο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο λιμάνι του νησιού. Αποτελεί ένα από τους σημαντικότερους παράγοντες ανάπ τυξης της πόλης. Παράλ ληλα η Λεμεσός συνδέεται με καλό οδικό δ ί κ τ υ ο μ ε τ ι ς ά λ λ ε ς π ό λ ε ι ς κ α ι τα ο ρ ε ι νά χω ρ ι ά .

Η ανάπ τυξη, όμως, παραμένει διάσ παρτη και ανεξέλεγκτη. Οι

μ ε τ α π ο ι η τ ι κ έ ς ε γ κ α τ α σ τ ά σ ε ι ς κ α ι ά λ λ α ε ρ γ α σ τ ή ρ ι α α ν τ α γ ω ν ί ζο ν τ α ι τ η ν κατοικία. Πέρα από τους Οικοδομικούς Κανονισμούς, τον καθορισμό ζ ώ ν η ς ό π ο υ α π α γ ο ρ ε υ ό τα ν η β ι ο μ η χα ν ί α , το ν κ α θ ο ρ ι σ μ ό τ η ς Μ ε ι κ τ ή ς Β ι ο μ η χα ν ι κ ή ς Ζ ώ ν η ς Λ ε μ ε σ ο ύ , τ η ν ε γ κ α θ ί δ ρ υ σ η Β ι ο μ η χα ν ι κ ή ς Π ε ρ ι οχ ή ς σ τα δυτικά, μιας σ τενής αποκλεισ τικής λωρίδας κατοικιών και αναψυχής

Εικ. 80, 81 | Από το Παλιό Λιμάνι (πάνω) πλησίον

του ιστορικού κέντρου, στο υπό κατασκευή Νέο Λιμάνι Λεμεσού (κάτω), που χωροθετήθηκε στο δυτικό άκρο της πόλης, στο βάθος διακρίνεται και η αμμώδης έκταση της παραλίας Lady's Mile

σ τα ανατολικά, και την κατά καιρούς μεταγενέσ τερα θέσ πιση « Ζωνών Ανά π τ υ ξ η ς » σ ε ο ρ ι σ μ έ ν ε ς π ε ρ ι οχέ ς , δ ε ν υπ ή ρχε σ ύ σ τ η μ α ο υ σ ι α σ τ ι κ ο ύ πολεοδομικού προγραμματισμού και σ χεδιασμού.

πηγή: https://cyprustimes.com

Τ Ο Υ Ρ Κ Ι Κ Η Ε Ι Σ Β Ο Λ Η Τ Ο Υ 1 9 7 4 Μ Ε Χ Ρ Ι Σ Η Μ Ε ΡΑ | Υ Φ Ι Σ ΤΑ Μ Ε Ν Η Κ ΑΤΑ Σ ΤΑ Σ Η

Μ ε τ ά τ η ν Το υ ρ κ ι κ ή ε ι σ β ο λ ή τ ο υ 1 9 7 4 , η Λ ε μ ε σ ό ς , π έ ρ α α π ό τ ο ν

ε μ π ο ρ ο β ι ο μ η χα ν ι κ ό , α π ο κ τά κ α ι το υ ρ ι σ τ ι κ ό χα ρ α κ τ ή ρ α , μ ε σ υ ν ε χε ί ς τάσεις

γραμμικής

επέκτασης

προς

τα

ανατολικά,

κατά

μήκος

της

παραλίας. Ο πληθυσμός του ευρύτερου ασ τικού συμπλέγματος αυξάνεται δρασ τικά. Η πόλη παλεύει, απροετοίμασ τη να δεχθεί την απότομη νέα αύξηση,

με

προβλήματα

αστικής

δομής,

υποδομής,

συγκοινωνιών,

σ τά θ μ ε υ σ η ς κ α ι κ α τα σ τρ ο φ ή ς το υ π α ρ α δ ο σ ι α κ ο ύ τ η ς χα ρ α κ τ ή ρ α κ α ι της εικόνας της. Η πόλη επεκτείνεται ακόμη περισσότερο προς την κατεύθυνση των προασ τίων και το 1982 απλώνεται σε μια αναλογικά τεράσ τια έκταση.

Τη ν π ε ρ ί ο δ ο α υ τ ή η Δ η μ ο τ ι κ ή Ε π ι τ ρ ο π ή κ ά λ ε σ ε τ ο ν Α ρ χ ι τ έ κ τ ο ν α

– Π ο λ ε ο δ ό μ ο Άγ γ ε λ ο Δ η μ η τ ρ ί ο υ ν α ε κ π ο ν ή σ ε ι π ο λ ε ο δ ο μ ι κ ό σ χ έ δ ι ο γ ι α την αξιοποίηση της παραλίας της Λεμεσού, περι λαμβάνοντας και παλιές ι δ έ ε ς π ο υ ε ί χα ν ε κ φ ρ α σ τ ε ί σ το π α ρ ε λ θ ό ν κ α ι ε ί χα ν α ρχ ί σ ε ι ή δ η να υλ οπ ο ι ο ύ ν τα ι , ό π ω ς τ η ν ε π ί χω σ η κ α ι το ν π α ρ α λ ι α κ ό δ ρ ό μ ο τ ε τρ α π λ ή ς κυκλοφορίας.

Το 1 9 9 0 τ ί θ ε τ α ι σ ε π λ ή ρ η ε φ α ρ μ ο γ ή ο Π ε ρ ί Π ο λ ε ο δ ο μ ί α ς κ α ι

Χωροταξίας

Νόμος

και

παράλληλα,

για

σκοπούς

προαγωγής

και

ε λ έ γ χ ο υ τ η ς α ν ά π τ υ ξ η ς , ε φ α ρ μ ό ζ ε τ α ι τ ο « Το π ι κ ό Σ χ έ δ ι ο Λ ε μ ε σ ο ύ » . Το Σχέδιο αυτό περιέχει δεσμευτικές πρόνοιες όσον αφορά την πυκνότητα ανάπ τυξης, την οργάνωση της ασ τικής δομής, την κατανομή και την

70

ι ε ρ ά ρχ η σ η τω ν χ ρ ή σ ε ω ν γ η ς κ α ι τ η δ η μ ι ο υ ργ ί α ι ε ρ α ρχ η μ έ νο υ π λ έ γ μ α το ς ο δ ι κ ο ύ δ ι κ τ ύ ο υ κ α ι δ ρ ό μ ω ν π ρ ωτα ρχ ι κ ή ς σ η μ α σ ί α ς σ τ η ν ε υ ρ ύ τ ε ρ η αστική

π ε ρ ι οχ ή

θέματα

σ τάθμευσης,

Λεμεσού.

Α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζο ν τ α ι

θέματα

π ε ρ ι οχ ή ς

επίσης,

μεταξύ

διευκολύνσεων

άλλων,

(εκπαίδευση,

ε μ π ό ρ ι ο , κ ο ι νω ν ι κ έ ς κ α ι π ο λ ι τ ι σ τ ι κ έ ς υπ η ρ ε σ ί ε ς , α να ψ υχ ή – ψ υχα γ ωγ ί α κ α ι ά λ λ α ) . Στ ο Σ χ έ δ ι ο α υ τ ό π ε ρ ι λ α μ β ά ν ο ν τ α ι κ α ι θ έ μ α τ α α ν α γ ν ώ ρ ι σ η ς , διατήρησης,

α ν α ζω ο γ ό ν η σ η ς

και

ανάπλασης

των

παραδοσιακών

ο ι κ ι σ μ ώ ν κ α ι τω ν π υ ρ ή νω ν τ η ς π ό λ η ς κ α ι τω ν π ε ρ ι οχώ ν τ η ς . Σ κ οπ ό ς να κατασ τεί μακροπρόθεσμα η Λεμεσός ως πόλος έλξης τουρισ τών και επενδυτών, μια πόλη αρεσ τή για τους δημότες και φι λική για όσους την επι λέγουν για να κατοικήσουν και να δρασ τηριοποιηθούν.

Εικ. 82, 83 | Μετά την Τούρκικη Εισβολή του

1974 η Λεμεσός επεκτείνεται προς τα ανατολικά με έντονο τουριστικό χαρατήρα, ένα δάσος από "μπετόν" καταλαμβάνει το παραλιακό μέτωπο πηγή: Akis Photo Studio

71

72

Η πόλη της Λεμεσού, σήμερα, είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη

κ α ι σ υ μ π ρ ωτ ε ύ ο υ σ α τ η ς Κύ π ρ ο υ μ ε π λ η θ υ σ μ ό π ο υ α ν έ ρχε τα ι σ το υ ς 180.201 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Πρόκειται για μια πόλη που τα τελευταία χρόνια αναπ τύσσεται με μεγάλο ρυθμό και προσελκύει νέους ανθρώπους, εντός και εκτός συνόρων. Αυτό συμπεραίνεται από το γεγονός ότι τα τελευταία 10 χρόνια το ποσοσ τό α ύ ξ η σ η ς π λ η θ υ σ μ ο ύ ε ί ν α ι π ε ρ ί π ο υ 2 0 % ( Στ α τ ι σ τ ι κ ή Υ π η ρ ε σ ί α Κ ύ π ρ ο υ , 2011). Χωρίζεται σε 6 δήμους και 8 κοινότητες.

μια

Η

Λεμεσός,

γραμμική

όπως

ανάπ τυξη

αναφέρθηκε κατά

μήκος

και

πιο

του

παραλιακού

πάνω,

ακολουθεί μετώπου.

Σ ή μ ε ρ α , μ π ο ρ ο ύ μ ε να χα ρ α κ τ η ρ ί σ ο υ μ ε τ η ν π ό λ η ω ς μ ο νό κ ε ν τρ η κ α ι μ ο νοπ υ ρ η ν ι κ ή , α φ ο ύ το ι σ το ρ ι κ ό κ έ ν τρ ο α π οτ ε λ ε ί το σ η μ α ν τ ι κ ό τ ε ρ ο σημείο

κ α ι σ η μ ε ί ο έ λ ξ η ς τ η ς π ό λ η ς , π α ρ έ χο ν τα ς σ το υ ς κ α το ί κ ο υ ς τ η ς

υπ η ρ ε σ ί ε ς , ψ υχα γ ωγ ί α , ε μ π ό ρ ι ο κ . λ π . Ε π ι π λ έ ο ν , το λ ι μ ά ν ι τ η ς π ό λ η ς είναι το μεγαλύτερο της Κύπρου, μέσω του οποίου πραγματοποιείται σ χεδόν όλο το εισαγωγικό και εξαγωγικό εμπόριο του νησιού. Εκτός από το ν σ η μ α ν τ ι κ ό ε μ π ο ρ ι κ ό χα ρ α κ τ ή ρ α τ η ς , η Λ ε μ ε σ ό ς δ ι α θ έ τ ε ι σ η μ α ν τ ι κ ή β ι ο μ η χα ν ί α ( τρ ε ι ς β ι ο μ η χα ν ι κ έ ς π ε ρ ι οχέ ς ) , το υ ρ ι σ μ ό κ α ι υπ η ρ ε σ ί ε ς .

Το έ τ ο ς 2 0 0 7 α ρ χ ί ζ ε ι κ α ι τ η λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ο υ τ ο Τε χ ν ο λ ο γ ι κ ό

Πανεπιστήμιο Ίδρυμα,

πέρα

Κ ύ π ρ ο υ 56 σ τ ο από

τα

κ έ ν τρ ο

υπόλοιπα

της

πόλης.

οφέλη

και

Το τη

Πανεπιστημιακό δημιουργία

της

απαραίτητης εκπαιδευτικής και ερευνητικής δρασ τηριότητας, θα έρθει να δώσει έναν άλ λο αέρα και πνοή σ τη Λεμεσό. Οι κτηριακές ανάγκες του Πανεπισ τημίου θα καλυφθούν με την επανάχρηση, αξιοποίηση και αποκατάσ ταση του υφισ τάμενου κτηριακού αποθέματος της πόλης, α ν α ζω ο γ ο ν ώ ν τ α ς σ η μ α ν τ ι κ ά τ η ν κ ε ν τ ρ ι κ ή ε μ π ο ρ ι κ ή π ε ρ ι ο χ ή κ α ι τ ο κ έ ν τρ ο γ ε ν ι κ ό τ ε ρ α .

Σύμφωνα με το Σχέδιο Δράσης Αειφόρου Ενέργειας 2012–2020

(2013) του Δήμου Λεμεσού, η Λεμεσός αποτελεί σημαντικό τουρισ τικό προορισμό για περίπου 500.000 τουρίσ τες το χρόνο, κυρίως λόγω της μεγάλης ανάπ τυξης των τελευταίων χρόνων και της προώθησής της, ως τουρισ τικού προορισμού. Οι αναπλάσεις που πραγματοποιήθηκαν σ την παραλιακή ακτή της πόλης, η δημιουργία της Μαρίνας και γενικά ο ι α ν α π λ ά σ ε ι ς π ο υ α φ ο ρ ο ύ ν τ η ν σ χ ε τ ι κ ή β ε λτ ί ω σ η τ η ς ε ι κ ό ν α ς τ η ς πόλης συνέβαλαν σημαντικά σ την ανάπ τυξη του τουρισ τικού τομέα της πόλης.

Όσον αφορά τον τομέα των υπηρεσιών, η Λεμεσός διαθέτει

αρκετές διεθνούς κύρους εταιρείες, σ τους τομείς του εμπορίου, του μ ά ρ κ ε τ ι ν γ κ , τ η ς π α ρ οχ ή ς σ υ μ β ο υλ ε υτ ι κ ώ ν υπ η ρ ε σ ι ώ ν , τω ν τρ α π ε ζ ώ ν ενώ σημαντικότερος είναι ο τομέας της ναυτι λίας. Οι τάσεις αυτές 56. Είναι το τρίτο δημόσιο Κυπριακό Πανεπιστήμιο. Ιδρύθηκε το Δεκέμβριο του 2003 και δέχθηκε τους πρώτους φοιτητές το ακαδημαϊκό έτος 2007-2008. Η έδρα του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου είναι η Λεμεσός. λειτουργούν έξι Σχολές στις οποίες υπάγονται έντεκα τμήματα.

Εικ. 84 | Χρονόγραμμα εξάπλωσης του αστικού ιστού της Λεμεσού πηγή: Μαρία Λιανού, Αλέξανδρος Χριστοφίνης, 2016, “Λεμεσός μετά την ανάπτυξη τι;”

73

α π οτ ε λ ο ύ ν ε π α κ ό λ ο υ θ ο τω ν σ ύγ χ ρ ο νω ν χω ρ ο θ ε τ ι κ ώ ν δ υ να μ ι κ ώ ν κ α ι αναγκών, σ τα πλαίσια των νέων κοινωνικοοικονομικών συνθηκών, οι οποίες αναπ τύχθηκαν σ την πόλη. Πλέον, η πόλη της Λεμεσού, σαφώς ε π η ρ ε α σ μ έ ν η α π ό τ ι ς α π ό το μ ε ς α λ λ α γ έ ς τό σ ο σ ε χω ρ ι κ ό , ο ι κ ο νο μ ι κ ό , και κοινωνικό επίπεδο, αλ λά και από το πνεύμα της παγκοσμιοποίησης που

επικρατεί,

π ρ οχω ρ ά

στην

ανέγερση

πολυώροφων

κτιρίων

άλ λων υποδομών, κυρίως κατά μήκος του παραλιακού μετώπου.

και Η

τα κ τ ι κ ή α υτ ή ω ς τά σ η τ η ς ε π οχ ή ς έ ρχε τα ι γ ι α να α λ λ ά ξ ε ι τ η ν ε ι κ ό να τ η ς π ό λ η ς . Γι α π ο λ λ ο ύ ς κ α τ έ χ ε ι π ρ ω τ α γ ω ν ι σ τ ι κ ό ρ ό λ ο κ α ι θ ε ω ρ ε ί τ α ι απαραίτητη για τον εκσυγχρονισμό και την ανάπ τυξη της Λεμεσού, ε νώ γ ι α ά λ λ ο υ ς , χα ρ α κ τ η ρ ί ζ ε τα ι ε φ ή μ ε ρ η , κ α ι π ε ρ ι τ τ ή μ ε έ ν το ν η τ η ν απουσία ενός συνολικού βιώσιμου ασ τικού σ χεδίου ανάπ τυξης.

Σ υ ν ο ψ ί ζο ν τ α ς , η π ό λ η τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ β ρ ί σ κ ε τ α ι σ ε έ ν α κ ο μ β ι κ ό

Εικ. 85 | Λεμεσός, σύγχρονη αεροφωτογραφία με το αποτύπωμα του Τοπικού Σχεδίου Λεμεσού και ένα "zoom in" στο Κέντρο Πόλης

σημείο για την ολοκλήρωση μιας σύγχρονης εικόνας και την αναζήτηση

πηγή: Google Earth και ίδια επεξεργασία

Ένα σημείο μετάβασης, που χρειάζεται ιδιαίτερη διαχείριση και μέριμνα.

της ισορροπίας μεταξύ του παλαιού του νεότερου και του σύγχρονου.

74

Εικ. 86 | Λεμεσός, σύγχρονη εναέρια λήψη, η πόλη ασπάζεται τα δυτικά πρότυπα με ψηλή δόμηση να κυριαρχεί κυριώς στο παραλιακό μέτωπο πηγή: https://www.worldofcruising.co.uk

75

Εικ. 87 | Λεμεσός, αλλαγή εποχής, αλλαγή εικόνας, εικόνα εκσυγχρονισμού και ανάπτυξης ή εικόνα εφήμερης και πρόχειρης εκμετάλλευσης; πηγή: https://www.skyscrapercity.com

Εικ. 88 | Επαρχία Λεμεσού, η έντονη μορφολογία

του Οφιολιθικού Συμπλέγματος του Τροόδους που με ιεροτελεστία σβήνει στη Μεσόγειο πηγή: ίδια λήψη

Εικ. 89 | Επαρχία Λεμεσού, οι λοφώδεις εκτάσεις

με το διαμελισμένο παραποτάμιο φυσικό τοπίο πηγή: ίδια λήψη

76

2.1.2 Η Εικόνα της Λεμεσού ΦΥ Σ Ι ΚΟΣ ΤΟ Π ΟΣ

Πέρα από την μελέτη και απόδοση των ισ τορικών σ τοιχείων,

ό π ω ς α υτά έ χο υ ν κ α τα γρ α φ ε ί μ έ σ α α π ό τ η ν ι σ το ρ ι κ ή κ α ι π ο λ ε ο δ ο μ ι κ ή βιβλιογραφία της πόλης, σημαντική είναι και η ανάγνωση της εικόνας της Λεμεσού για μια ολισ τική κατανόηση της διαχρονικής της εξέλιξης. Μια ανάγνωση του φυσικού τόπου, σ τον οποίο αφήνει το αποτύπωμα της

η

πόλη

και

μια

ξενάγηση

στις

εικόνες

του

ανθρωπογενούς

τ ό π ο υ π ο υ τ η ν α π α ρ τ ί ζο υ ν . Π α ρ α τ η ρ ώ ν τ α ς α ρ χ ι κ ά τ ο φ υ σ ι κ ό τ ό π ο , η Λεμεσός αναντί λεκτα αποτελεί μια πόλη με ιδιαίτερη τοπογραφία

Εικ. 90 | Γεωμορφολογικός Χάρτης της Κύπρου με την ανύψωση του εδάφους, όπου διακρίνεται η οροσειρά του Τροόδους (Οφιολιθικό Σύμπλεγμα)

κ α ι έ ν α χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό μ ο ρ φ ο λ ο γ ι κ ό υ π ό β α θ ρ ο . Στ α β ό ρ ε ι α η ε π α ρ χ ί α Λ ε μ ε σ ο ύ ο ρ ι ο θ ε τ ε ί τ α ι α π ό τ ο Ο φ ι ο λ ι θ ι κ ό Σ ύ μ π λ ε γ μ α τ ο υ Τρ ο ό δ ο υ ς 5 7 , τα π υ ρ ι γ ε ν ή π ε τρ ώ μ α τα το υ οπ ο ί ο υ ε ί τ ε δημιουργούν

ομαλές

πλαγιές

και

και η σχέση που αναπτύσσει με το υπόλοιπο ανάγλυφο της νήσου και τις πόλεις. πηγή: https://www.researchgate.net

αποσαθρώνονται εύκολα και

α π ο σ τρ ογ γ υλ ω μ έ ν ε ς

κορφές,

είτε

ε ί να ι π ι ο α ν θ ε κ τ ι κ ά σ τ η δ ι ά β ρ ω σ η κ α ι δ η μ ι ο υ ργ ο ύ ν τρ α χύ κ α ι ά γρ ι ο τ ο π ί ο μ ε β α θ ι έ ς σ τ ε ν έ ς κ ο ι λ ά δ ε ς κ α ι α π ό τ ο μ ε ς π λ α γ ι έ ς . Στ ο σ ύ μ π λ ε γ μ α αυτό αφθονούν τα φαράγγια, τα ρήγματα και τα ποτάμια συσ τήματα δενδροειδούς τύπου, που διατηρούν τη ροή τους σ τη μεγαλύτερη διάρκεια του χρόνου. Εδώ βρίσκονται και οι ψηλότερες βουνοκορφές τ η ς ε π α ρχ ί α ς , α π ό τ ι ς οπ ο ί ε ς ξ ε χω ρ ί ζ ε ι ο Όλυ μ π ο ς ( 1 . 9 5 2 μ . ) π ο υ ε ί να ι και η ψηλότερη βουνοκορφή της Κύπρου.

Τη ν

του

έντονη

Τρ ο ό δ ο υ ς ,

αναπ τύσσονται

μορφολογία

δ ι α δ έ χο ν τα ι γύρω

του,

του

νοτιότερα μέχρι

να

Οφιολιθικού οι

λοφώδεις

συναντήσουν

Συμπλέγματος εκτάσεις τις

που

παράκτιες

πεδιάδες της Λεμεσού και της Αυδήμου σ τα νότια κατά μήκος των κ ό λ π ω ν τ η ς Ε π ι σ κ ο π ή ς κ α ι τ ο υ Α κ ρ ω τ η ρ ί ο υ . Γε ν ι κ ά η τ ο π ο γ ρ α φ ί α ε ί ν α ι λοφώδης και το τοπίο είναι διαμελισμένο από τους ποταμούς που ρέουν σ τ η ν ε π α ρ χ ί α κ α ι ο ι ο π ο ί ο ι π η γ ά ζο υ ν β ο ρ ε ι ό τ ε ρ α α π ό τ η ν ο ρ ο σ ε ι ρ ά τ ο υ Τρ ο ό δ ο υ ς . Στ ι ς λ ο φ ώ δ ε ι ς ε κ τ ά σ ε ι ς τ η ς ε π α ρ χ ί α ς β ρ ί σ κ ο ν τ α ι τ α α μ π ε λ οχώ ρ ι α τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ κ α ι χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ή ε ί να ι η π α ρ ο υ σ ί α τ η ς κ ο υ έ σ τ α ς 58, μ ε κ υ ρ ι ό τ ε ρ ε ς α υ τ έ ς τ ω ν λ ό φ ω ν τ η ς Α μ α θ ο ύ ν τ α ς κ α ι τ ο υ Κ ο υ ρ ί ο υ . Στ η ν Α μ α θ ο ύ ν τ α κ α ι σ τ ο Κ ο ύ ρ ι ο α ν α κ α λ ύ π τ ε ι κ α ν ε ί ς κ α ι μ ι α μ ι κ ρ ογρ α φ ί α ο λ ό κ λ η ρ η ς τ η ς ε π α ρχ ί α ς , α μ φ ι θ ε α τρ ι κ ο ύ ς λ ό φ ο υ ς π ο υ α τ ε ν ί ζο υ ν τ ο α π έ ρ α ν τ ο γ α λ ά ζ ι ο τ η ς Μ ε σ ο γ ε ί ο υ . Κ α θ ό λ ο υ τ υ χ α ί ο π ο υ σ τ ι ς κ ο ρ φ έ ς α υτώ ν τω ν λ ό φ ω ν υπ ή ρχα ν ο ι α κ ρ οπ ό λ ε ι ς τω ν α ρχα ί ω ν π ό λ ε ω ν τ η ς Α μ α θ ο ύ ν τ α ς κ α ι τ ο υ Κ ο υ ρ ί ο υ . Στ ο ε ν δ ι ά μ ε σ ο τ ω ν δ ύ ο α υτώ ν λ ό φ ω ν κ α ι α ρχα ί ω ν ο ι κ ι σ μ ώ ν ε κ τ ε ί ν ε τα ι η π α ρ ά κ τ ι α π ε δ ι ά δ α της Λεμεσού.

57. Το Οφιολιθικό Σύμπλεγμα του Τροόδους καταλαμβάνει το βόρειο και βορειοανατολικό τμήμα της επαρχίας Λεμεσού και αποτελείται εξ ολοκλήρου από πυριγενή (οφιολιθικά) πετρώματα.

58. Κουέστα είναι η διαμόρφωση λόφου με μια ήπια πλευρά και μια απότομη, η οποία είναι το δημιούργημα της διαφορετικής διάβρωσης πάνω σε σχετικά σκληρά και σχετικά μαλακά πετρώματα.

77

Η πεδιάδα της Λεμεσού, που περι λαμβάνει και τη χερσόνησο

τ ο υ Α κ ρ ω τ η ρ ί ο υ , ε ί ν α ι τ ο δ η μ ι ο ύ ρ γ η μ α τ ω ν θ α λ ά σ σ ι ω ν κ α ι δ ε λτ α ϊ κ ώ ν α π ο θ έ σ ε ω ν π ρ ό σ φ α τ η ς η λ ι κ ί α ς . Έ χε ι μ ή κ ο ς 3 0 π ε ρ ί π ο υ χ ι λ ι ο μ έ τρ ω ν κ α ι τ ο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο π λ ά τ ο ς τ η ς φ θ ά ν ε ι τ α 1 5 χ ι λ ι ό μ ε τ ρ α π ε ρ ί π ο υ . Το υ ψ ό μ ε τρ ο σ τ η ν π ε ρ ι οχ ή τ η ς δ ε ν υπ ε ρ β α ί ν ε ι τα 1 0 0 μ έ τρ α . Δ ι α σ χ ί ζ ε τα ι α π ό τ ο υ ς π ο τ α μ ο ύ ς Γε ρ μ α σ ό γ ε ι α κ α ι Γα ρ ύ λ λ η , π ο υ χ ύ ν ο ν τ α ι σ τ ο ν κ ό λ π ο του Ακρωτηρίου, καθώς και από τους ποταμούς Κούρη και Σύμβουλο π ο υ χ ύ ν ο ν τ α ι σ τ ο ν κ ό λ π ο τ η ς Ε π ι σ κ ο π ή ς . Το κ υ ρ ι ό τ ε ρ ο χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό της πεδιάδας είναι η αλυκή της Λεμεσού, ο σ χηματισμός της οποίας αποτελεί

ένα

πολύ

ενδιαφέρον

γεωμορφολογικό

φαινόμενο.

Στ η ν

ε κ β ο λ ή τ ο υ π ο τ α μ ο ύ Γα ρ ύ λ λ η χ ω ρ ο θ ε τ ε ί τ α ι η α ρ χ ι κ ή φ ά σ η τ η ς π ό λ η ς Εικ. 91, 92 | Αρχαίο Θέατρο Κουρίου (πάνω)

και Ακρόπολη Αρχαίας Αμαθούντας (κάτω) ατενίζουν το απέραντο γαλάζιο της Μεσογείου πηγή: https://gr.depositphotos.com https://allaboutlimassol.com

τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ , το σ η μ ε ρ ι νό ι σ το ρ ι κ ό κ έ ν τρ ο τ η ς π ό λ η ς . Ε π ο μ έ νω ς σ το σ ύ νο λ ο τ η ς ε π α ρχ ί α ς α π α ν τά τα ι μ ε τ η κ λ ί μ α κ α τ η ς μ ε γ ά λ η ς ε ι κ ό να ς μ ι α ανάλογη κατάσ ταση της Αμαθούντας και του Κουρίου. Ένας συνδυασμός α π ό έ να α μ φ ι θ ε α τρ ι κ ό γ ε ω μ ο ρ φ ο λ ογ ι κ ό χα ρ α κ τ ή ρ α β ό ρ ε ι ω ν υ ψ ω μ ά τω ν κ α ι υ δ ά τ ι ν ω ν π η γ ώ ν π ο υ κ α τ η φ ο ρ ί ζο υ ν σ ι γ ά σ ι γ ά σ ε λ ο φ ώ δ ε ι ς ε κ τ ά σ ε ι ς μ έ χ ρ ι τ ι ς π α ρ ά κ τ ι ε ς π ε δ ι ά δ ε ς κ α ι β υ θ ί ζο ν τ α ι μ έ σ ω τ ω ν κ ό λ π ω ν τ η ς Ε π ι σ κ ο π ή ς κ α ι τ ο υ Α κ ρ ω τ η ρ ί ο υ σ τ η θ ά λ α σ σ α 59.

Τη θ έ σ η τ ω ν ο χ υ ρ ω μ έ ν ω ν α κ ρ ο π ό λ ε ω ν σ τ ι ς κ ο ρ φ έ ς τ ω ν λ ό φ ω ν

π α ί ρ νο υ ν , κ α τ ’ α να λ ογ ί α , τα χω ρ ι ά σ τ η ν ύ π α ι θ ρ ο τ η ς ε π α ρχ ί α ς , τα οποία που

τρ ο φ ο δ οτο ύ ν

εξελίσσεται

και

ακτινωτά

και

αναπ τύσσεται

επιβλέπουν σαν

τη

σκηνικό

σύγχρονη α ρχα ί ο υ

πόλη

θ ε ά τρ ο υ

σ τους πρόποδές τους. Η γειτ νίαση με τη θάλασσα, σε συνδυασμό με τ η β ι ο μ η χα ν ι κ ή π α ρ α γ ωγ ή , α νά γ ε ι τ η Λ ε μ ε σ ό σ ε π ό λ η - λ ι μ ά ν ι κ α ι τ η ν κ α θ ι σ τ ά π υ ρ ή ν α α λ λ η λ ο τ ρ ο φ ο δ ο σ ί α ς τ η ς ε π α ρ χ ί α ς . Τα δ ο ρ υ φ ο ρ ι κ ά χω ρ ι ά τρ ο φ ο δ οτο ύ ν τ η ν π ό λ η , π α ρ ά γ ο υ ν μ έ σ ω τ η ς β ι ο μ η χα ν ί α ς κ α ι εξάγουν μέσω του λιμανιού, και η πόλη με τη σειρά της εισάγει μέσω το υ λ ι μ α ν ι ο ύ κ α ι τρ ο φ ο δ οτ ε ί τα δ ο ρ υ φ ο ρ ι κ ά χω ρ ι ά . Μ ε τ η ν π ά ρ ο δ ο του

χρόνου

θα

αναπ τυχθούν

άρρηκτες

σ χέσεις

μεταξύ

πόλης

και

δ ο ρ υ φ ο ρ ι κ ώ ν χω ρ ι ώ ν π ο υ θ α α π οτ υπ ω θ ο ύ ν κ α ι χω ρ ι κ ά .

Αν τ λ ώ ν τα ς

σ τοιχεία

από

την

ανάλυση

του

Schulz

για

το

Π ν ε ύ μ α τ ο υ Φ υ σ ι κ ο ύ Τό π ο υ , κ α τ α λ ή ξ α μ ε κ α ι π ά λ ι α β ί α σ τ α σ τ η σ χ έ σ η των βασικών φυσικών παραγόντων της γης και του ουρανού, και πως

η

αλληλεπίδραση

τους

πραγματοποιεί

ένα

ιδιαίτερα

ευτυχές

« π ά ν τρ ε μ α » σ το χώ ρ ο . Ο S c h u l z , ό π ω ς π ρ ο α να φ έ ρ α μ ε , κ ά ν ε ι λ όγ ο σ ε μια ταυτοποίηση του τόπου σε «ρομαντικά», «κοσμικά», «κλασικά» και « σ ύ ν θ ε τα » τοπ ί α , ω ς μ ι α π ρ ωτα ρχ ι κ ή τα ξ ι νό μ η σ η α ρχε τ υπ ι κ ώ ν φ υ σ ι κ ώ ν τό π ω ν . Υ λ οπ ο ι ώ ν τα ς σ το σ ύ νο λ ο τ η ς ε π α ρχ ί α ς τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ τ η ν π ι ο πάνω ταυτοποίηση του φυσικού της τόπου, ανακαλύψαμε όντως εκείνο το « ι δ ι α ί τ ε ρ α ε υτ υχέ ς π ά ν τρ ε μ α ο υ ρ α νο ύ κ α ι γ η ς » π ο υ ε γ κ ω μ ι ά ζ ε ι 59. Polignosi (Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια). Λεμεσός Επαρχία - Μορφολογία. Ανακτήθηκε από: http://www.polignosi.com/cgibin/hweb?-A=13088&-V=limmata (τελευταία πρόσβαση 30/03/2021)

78

Εικ. 93 | Επαρχία Λεμεσού, το σκηνικό αρχαίου θεάτρου, ανάλογο των αρχαίων πόλεων Αμαθούντας και Κουρίου που στήνεται από τον αμφιθεατρικό γεωμορφολογικό χαρακτήρα της τοπογραφίας με επίκεντρο τη σύγχρονη πόλη πηγή: ίδια επεξεργασία

79

Εικ. 94 | Λεμεσός, το "σύνθετο" τοπίο, το «ιδιαίτερα ευτυχές πάντρεμα ουρανού και γης» πηγή: ίδια λήψη

ο Schulz, ένα «σύνθετο τοπίο» με τα μάκρο- και μίκρο-επίπεδά του α π ό α ρχε τ υπ ι κ ά φ υ σ ι κ ά τοπ ί α να σ υ μ μ ε τ έ χο υ ν ω ς μ έ ρ η μ ι α ς π ο ι κ ι λ ί α ς σ υ ν θ έ σ ε ω ν 60.

Στ η ν μ ά κ ρ ο - κ λ ί μ α κ α τ ο υ π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ ο ς τ η ς ε π α ρ χ ί α ς , ό π ο υ

κ υ ρ ι α ρχε ί η γ η μ ε τ ι ς λ ο φ ώ δ ε ι ς ε κ τά σ ε ι ς , τα β ο υ νά , τα λ ε κ α νοπ έ δ ι α , τα βράχια αναγνωρίζει εύκολα κανείς τα βασικά γνώρισμα του «κλασικού Εικ. 95 | Το "κλασικό" τοπίο, έτσι όπως ανάγεται

μέσα από την κυριαρχία της γης στην μακροκλίμακα της τοπογραφίας της επαρχίας Λεμεσού πηγή: ίδια λήψη

τοπίου»:

μια

ευδιάκριτη

και

εύκολα

απεικονίσιμη

σ χέση

μεταξύ

όγ κ ω ν κ α ι χώ ρ ω ν , έ να τοπ ί ο π ο υ π ρ ο σ φ έ ρ ε τα ι φ υ σ ι κ ά σ α ν μ ι α σ α φ ώ ς οριοθετημένη ενότητα και εμφανίζεται σ το μάτι ως ολοκληρωμένη δομή με νόημα. Ο άνθρωπος θα έρθει με την παρουσία του να συμπληρώσει αυτό

το

κλασικό

τοπίο

δημιουργώντας

ακροπόλεις

σε

κορφές

και

ο ι κ ι σ μ ο ύ ς σ ε λ ε κ α νοπ έ δ ι α κ α ι λ ό φ ο υ ς . Ό π ω ς π ο λύ ε ύ σ τοχα υπ ογρ ά μ μ ι σ ε ο Schulz, ο άνθρωπος θα θέσει τον εαυτό του μπροσ τά σ τη φύση του «κλασικού τοπίου» ως «συνέταιρο» και την αντιμετωπίζει σαν ένα φ ι λ ι κ ό σ υ μ π λ ή ρ ω μ α τ η ς δ ι κ ή ς τ ο υ ύ π α ρ ξ η ς 61.

Στ ο

ίδιο

περιβάλλον

κ υ ρ ι α ρχ ί α ς

της

γης,

αν

εμβαθύνουμε,

εσ τιάσουμε και απομονώσουμε μίκρο-κλίμακες του φυσικού τοπίου της ε π α ρχ ί α ς Λ ε μ ε σ ο ύ , σ υ να ν τά μ ε ο υ κ ο λ ί γ ε ς φ ο ρ έ ς τ η ν έ ν το ν η α ί σ θ η σ η των

α ρχέ γ ο νω ν

δυνάμεων

του

«ρομαντικού

τοπίου».

Ένα

έδαφος

σ πάνια συνεχές, που διαιρείται σε πολ λά τμήματα και το ανάγλυφο το υ π ο ι κ ί λ λ ε ι . Β ρ ά χο ι κ α ι κ ο ι λ ώ μ α τα , ά λ σ η κ α ι ξ έ φ ωτα , θ ά μ νο ι κ α ι θύσανοι να δημιουργούν μια πλούσια «μικροδομή», με τον ουρανό σ χεδόν πουθενά να μην είναι αντι ληπ τός ως ένα πλήρες ημισφαίριο, α λ λ ά να ε μ φ α ν ί ζ ε τα ι π ε ρ ι ο ρ ι σ μ έ νο ς α νά μ ε σ α σ το π ε ρ ί γρ α μ μ α δ έ ν τρ ω ν Εικ. 96, 97 | Το "ρομαντικό" τοπίο, έτσι όπως

αισθητικά πηγάζει μέσα από τις μικρό-κλίμακες του φυσικού τοπίου της επαρχίας Λεμεσού, όπου η κυριαρχία ουρανού και γης εξασθενεί και την διαδέχονται μια ποικιλία αρχέγονων δυνάμεων (πυκνή βλάστηση, δυναμική ροή νερού, παιχνίδισμα του ηλιακού φωτός κ.α.) πηγή: ίδια λήψη

κ α ι β ρ ά χω ν . Έ να τοπ ί ο , ό π ο υ ο ή λ ι ο ς δ η μ ι ο υ ργ ε ί έ να π ο ι κ ι λ ό μ ο ρ φ ο παιχνίδισμα από κηλίδες φωτός και σκιάς, και ο το νερό δηλώνει δυναμικά

τη

λίμνη.

άνθρωπος

Ο

παρουσία σ το

του

ως

ποτάμι,

«ρομαντικό

ρυάκι,

τοπίο»

καταρράκτης

προσεγγίζει

τη

και

φύση

ενσυναισθηματικά και επιβάλ λει σ τον εαυτό του να ζήσει μαζί της, να β ρ ε ι τ ο δ ι κ ό τ ο υ « κ ρ η σ φ ύ γ ε τ ο » μ έ σ α σ τ η φ ύ σ η 62.

Στ η ν π α ρ ά κ τ ι α π ε δ ι ά δ α τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ τ ο π ε ρ ι β ά λ λ ο ν α ν ά γ ε ι

μ ι α δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή ε π ι κ ρ ά τ ε ι α , έ να τοπ ί ο ό π ο υ κ υ ρ ι α ρχε ί ο ο υ ρ α νό ς κ α ι π ρ ο ε ξά ρχε ι η α ί σ θ η σ η τ η ς « κ ο σ μ ι κ ή ς τά ξ η ς » , μ ε τ ι ς μ ε τα β α λ λ ό μ ε ν ε ς ατμοσφαιρικές συνθήκες να συμβάλ λουν αποφασισ τικά σ τη διαμόρφωση του

περιβαλλοντικού

χα ρ α κ τ ή ρ α .

Ανα φ ε ρ ό μ α σ τ ε

σε

ένα

«κοσμικό

τοπίο», όπου η πολυπλοκότητα του συγκεκριμένου μας κόσμου της ζω ή ς α π λ ο π ο ι ε ί τ α ι , κ α ι π ε ρ ι ο ρ ί ζ ε τ α ι σ ε λ ι γ ο σ τ ά α π λ ά φ α ι ν ό μ ε ν α . Η Εικ. 98 | Το "κοσμικό" τοπίο, έτσι όπως ανάγεται

απεριόρισ τη έκταση του μονότονου εδάφους, ο πελώριος περιβάλ λων

μέσα από την κυριαρχία του ουράνιου θόλου και την απρόσκοπτη παρουσία του καυτού ήλιου στην παράκτια πεδιάδα της Λεμεσού

θόλος του ανέφελου ουρανού, ο καυτός ήλιος που δίνει φως, το οποίο

πηγή: ίδια λήψη

σ χεδόν ποτέ δεν γνωρίζει σκιά, και ο ξηρός, ζεσ τός αέρας συνθέτουν 60, 61, 62, 63. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σσ. 49-53

80

ένα περιβάλ λον που μοιάζει να αναδεικνύει μια απόλυτη και αιώνια τ ά ξ η , έ ν α ν κ ό σ μ ο π ο υ χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ε τ α ι α π ό μ ο ν ι μ ό τ η τ α κ α ι δ ο μ ή . Τη ν αιώνια αυτή τάξη θα έρθει να σ πάσει η θάλασσα και οι κατά τόπους χε ί μ α ρ ρ ο ι π ο υ θ α α π ο δ ώ σ ο υ ν σ το ν α χα ν ή μ α κ ρ ό κ ο σ μ ο τ η ς π ε δ ι ά δ α ς , την μικροδομή, έναν τόπο θαλπωρής, τον οποίο χρειάζεται ο άνθρωπος γ ι α ν α ε γ κ α τ α σ τ α θ ε ί , τ η σ η μ ε ρ ι ν ή π ό λ η τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ 63.

Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Γ Ε Ν Η Σ ΤΟ Π ΟΣ

Μια εικόνα της πόλης είναι μια συναισθηματική εικόνα ενός

περιβάλ λοντος που κρατούν οι πολίτες. Η κατασκευή της εικόνας της πόλης απαιτεί μεγάλα χρονικά διασ τήματα επειδή είναι τεράσ τια, και ποικί λ λει σε διαφορετικές περιπ τώσεις και με διαφορετικούς ανθρώπους. Επίσης, η εικόνα αυτή είναι ευδιάκριτη σε όλες τις συνθήκες του φωτός και του καιρού. Εκτός, από τις περιβαλ λοντικές συνθήκες, οι ίδιοι οι π ο λ ί τ ε ς κ α ι ο ι δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ έ ς τ ο υ ς δ ι α δ ρ α μ α τ ί ζο υ ν σ η μ α ν τ ι κ ό ρ ό λ ο σ την εικόνα της πόλης καθώς και σ τα σ τάσιμα φυσικά της μέρη, όπως κ τ ί ρ ι α κ α ι δ ρ ό μ ο ι . Κά θ ε π ο λ ί τ η ς π α ρ α τ η ρ ε ί τ η ν π ό λ η κ α ι τα π ε ρ ί χω ρ α τ η ς , σ υ μ π ε ρ ι λ α μ β α νό μ ε νο υ το υ ί δ ι ο υ κ α ι τω ν ά λ λ ω ν σ υ μ μ ε τ ε χό ν τω ν . Έτσι, μπορούμε να πούμε ότι η εικόνα της πόλης είναι ο συνδυασμός Εικ. 99 | Λεμεσός, Παλία Πόλη, "Μονοπάτι" πηγή: ίδια λήψη

της παρατήρησης και της αίσθηση του καθενός.

Χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ώ ν τ α ς , τ α σ τ ο ι χ ε ί α τ η π ό λ η ς ό π ω ς κ α ι ο K e v i n Ly n c h 6 4 ,

σ το βιβλίο του «Η εικόνα της πόλης», θα επιχειρήσουμε να αναδείξουμε τ α δ ι ά φ ο ρ α π ρ ό σ ω π α τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ . Τα σ τ ο ι χ ε ί α α υ τ ά ε ί ν α ι : Μονοπάτια - δρόμοι (σ τοιχεία όπου περνούν οι άνθρωποι – δρόμοι, π ε ζο δ ρ ό μ ι α , κ α ν ά λ ι α ) Άκρες - σ τοιχεία που δεν χρησιμοποιούνται ή θεωρούνται μονοπάτια ( ό ρ ι α α νά π τ υ ξ η ς , το ί χο ι ) Π ε ρ ι οχ έ ς - μ ε γ ά λ ε ς μ ε μ ε σ α ί α ς έ κ τα σ η ς π ε ρ ι οχέ ς τ η ς π ό λ η ς ( α γ ο ρ έ ς , κ τ ί ρ ι α , ε μ π ο ρ ι κ έ ς π ε ρ ι οχέ ς )

Εικ. 100 | Λεμεσός, Παλιό Καρνάγιο, "Άκρη"

Κ ό μ β ο ι - σ τρ α τ η γ ι κ ά σ η μ ε ί α τ η ς π ό λ η ς ό π ο υ ο ι ά ν θ ρ ωπ ο ι μ π ο ρ ο ύ ν να

πηγή: ίδια λήψη

ε ι σ έ λ θ ο υ ν σ ε π ά ρ κ α , π λ α τ ε ί ε ς , ε μ π ο ρ ι κ ά κ έ ν τρ α , σ τα θ μ ο ί Ορόσημα - σημεία αναφοράς που μπορείς να αναγνωρίσεις από μεγάλη α π ό σ τ α σ η ( π ύ ρ γ ο ι , β ι β λ ι ο θ ή κ ε ς , ε κ κ λ η σ ί ε ς ) 65

Η πόλη της Λεμεσού, όπως και αναλύθηκε και σ την πολεοδομική

εξέλιξη της πόλης, ήταν διαχρονικά μια πολιτισμική πόλη, ένα σημείο συνάντησης εθνών. Η συνύπαρξη σ το «πολύμορφο ενδιάμεσο» των εθνικοτήτων αυτών

σ την πόλη είναι αποτυπωμένη σε κτίρια, δρόμους

κ α ι γ ε ν ι κ ά σ τ α σ τ ο ι χ ε ί α π ο υ α ν α φ έ ρ α μ ε π ι ο π ά ν ω . Το ξ ε χ ω ρ ι σ τ ό ό μ ω ς , γ ι α τ η ν π ό λ η τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ ε ί να ι ό τ ι να ι μ ε ν υπ ά ρχο υ ν σ το ι χε ί α π ο υ

Εικ. 101 | Λεμεσός, Πλατεία Σαριπόλου, Αγορά,

"Περιοχή"

αναγνωρίζεται εύκολα η προέλευσή τους, όπως ακροπόλεις, ελ ληνικά

πηγή: https://allaboutlimassol.com

64. Kevin Lynch (1918-1984), Αμερικάνος πολεοδόμος και συγγραφέας. Ο Lynch σπούδασε στο πανεπιστήμιο Γέιλ / πολυτεχνικό ίδρυμα Rensselaer, υπό τον Φρανκ Λόιντ Ράιτ - και πήρε πτυχίο πανεπιστημίου στον αστικό σχεδιασμό από το MIT το 1947. Ακόμη κατέκτησε τον τίτλο του αρχιτέκτονα, πολεοδόμου, καθηγητή και συγγραφέα. Ο Lynch συνεισέφερε στον τομέα του αστικού σχεδιασμού μέσω εμπειρικής έρευνας για τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα αντιλαμβάνονται και προσανατολίζονται στο αστικό τοπίο. Τα βιβλία του ερευνούν την παρουσία του χρόνου και της ιστορίας στο αστικό περιβάλλον, το πώς τα αστικά περιβάλλοντα έχουν επιπτώσεις στα παιδιά, και το πώς μπορεί να αξιοποιηθεί η ανθρώπινη αντίληψη για τη φυσική μορφή πόλεων και περιοχών, ως εννοιολογική βάση για καλό αστικό σχέδιο. Η διασημότερη εργασία του Lynch, "η εικόνα της πόλης", που δημοσιεύθηκε το 1960, είναι το αποτέλεσμα πενταετούς έρευνας για τον τρόπο με τον οποίο οι χρήστες αντιλαμβάνονται και οργανώνουν τις χωρικές πληροφορίες καθώς προσανατολίζονται μέσα στις πόλεις.

81

θ έ α τ ρ α , μ ε σ α ι ω ν ι κ ά κ ά σ τ ρ α , τ ζα μ ι ά κ α ι ε κ κ λ η σ ί ε ς , α λ λ ά η σ υ ν ύ π α ρ ξ ή των εθνών σ την πόλη δεν ήταν μεμονωμένο κοινωνικό γεγονός, αλ λά μια συνύπαρξη που μεταδόθηκε και σ το «κτίζειν».

Η

παλιά

Λεμεσός

αποτελείται

από

διάφορες

γειτονιές

με

σειρές σ πιτιών σε συνεχή δόμηση, με κρυμμένους κήπους και μεγάλες, π ε τρ ό κ τ ι σ τ ε ς α π ο θ ή κ ε ς , π ο υ χ ρ η σ ι μ οπ ο ι ο ύ ν τα ν γ ι α να φ υλ ά γ ο ν τα ι σ τα φ ύλ ι α , κ ρ α σ ί , χα ρ ο ύ π ι α κ α ι φ ρ ο ύ τα π ο υ ε ξά γ ο ν τα ν σ ε χώ ρ ε ς τ η ς

Εικ. 102 | Λεμεσός, Πλατεία Συντάγματος, Παλιό

Λιμάνι,"Κόμβος"

Μ έ σ η ς Ανα το λ ή ς π ρ ι ν α π ό το ν Β ’ Π α γ κ ό σ μ ι ο Π ό λ ε μ ο . Μ ε ε ξα ί ρ ε σ η

πηγή: ίδια λήψη

μ ε ρ ι κ ά α ρχο ν τ ι κ ά π ο υ χ ρ ο νο λ ογ ο ύ ν τα ι σ τα τ έ λ η το υ 1 9 ο υ κ α ι α ρχέ ς το υ 2 0 ο υ α ι ώ να , η Λ ε μ ε σ ό ς δ ε ν χα ρ α κ τ η ρ ί ζ ε τα ι α π ό μ ε γ α λ ό π ρ ε π α μ ν η μ ε ί α . Ε ί να ι μ ι α π ό λ η ό π ο υ η α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ώ ν π ε ρ ι ό δ ω ν σμίγει με τις τοπικές βιοτεχνίες, σύγχρονες και παραδοσιακές, που εξυπηρετούν τις ντόπιες ανάγκες. Ο πολεοδομικός της ισ τός, βασίζεται σ ε έ να σ ύ μ π λ ε γ μ α σ τ ε νώ ν , α λ λ ά όχ ι π ά ν τα ί σ ι ω ν δ ρ ό μ ω ν , κ ά π ο ι ο ι α π ό τους οποίους είναι παράλ ληλοι με τη θάλασσα, ενώ άλ λοι διακόπ τονται α π ό π ε ζό δ ρ ο μ ο υ ς , ή κ ά π ο τ ε κ α ι α π ό σ τ ε γ α σ μ έ ν ε ς σ τ ο έ ς π ο υ ε ν ώ ν ο υ ν τις διάφορες γειτονιές και προσφέρουν σκιά κατά τη διάρκεια του μεσημεριού. Παρόλη την κοινωνική και πολιτική αναταραχή, η Λεμεσός δ ι α τ ή ρ η σ ε το Μ ε σ ογ ε ι α κ ό τ η ς χα ρ α κ τ ή ρ α , ε π η ρ ε α σ μ έ ν η ό μ ω ς κ α ι α π ό ά λ λ ε ς κ ο υ λτ ο ύ ρ ε ς μ ε τ ι ς ο π ο ί ε ς ε ί χ ε ε π α φ ή 6 6 .

Μ ε μ ι α β ό λτ α σ τ α σ τ ε ν ά π λ α κ ο σ τ ρ ω μ έ ν α μ ε π έ τ ρ α

μονοπάτια

το υ ι σ το ρ ι κ ο ύ κ έ ν τρ ο υ , θ α σ υ να ν τ ή σ ε ι κ α ν ε ί ς τα δ ι α χ ρ ο ν ι κ ά σ το ι χε ί α κ α ι π ρ ό σ ωπ α τ η ς π ό λ η ς . Μ ι α π ό λ η π ο υ χα ρ α κ τ η ρ ί σ τ η κ ε ω ς π ό λ η λ ι μ ά ν ι . Η π α ρ ο υ σ ί α το υ λ ι μ α ν ι ο ύ α π οτ υπ ώ ν ε τα ι α π ό τ η ν α π α ρχ ή τ η ς κατοίκησης σ την πόλη και όπως προαναφέραμε φαίνεται να παίρνει

Εικ. 103, 104 | Λεμεσός, Υδατόπυργος, Κέντρο

τ η ν θ έ σ η τω ν λ ι μ α ν ι ώ ν π ο υ ε ί χα ν ο ι γ ε ι το ν ι κ ο ί α ρχα ί ο ι ο ι κ ι σ μ ο ί τ η ς

Πόλης, "Ορόσημο" πηγή: ίδια λήψη

Αμαθούντας και Κουρίου. Ένα λιμάνι

π ο υ χω ρ ο θ ε τ ή θ η κ ε σ το ι σ το ρ ι κ ό

κ έ ν τρ ο τ η ς π ό λ η ς ω ς ε π έ κ τα σ η το υ π υ ρ ή να τ η ς , κ α ι π ο υ σ τ ι ς μ έ ρ ε ς μας έδωσε τη θέση του σε ένα νέο εκσυγχρονισμένο λιμένα σ το Ν-Δ άκρο της Λεμεσού, που ανταποκρίνεται σ τις ανάγκες του σύγχρονου διακομισ τικού εμπορίου της Μεσογείου και σε μια πόλη με διαχρονικές ναυτι λιακές καταβολές.

Εικ. 105 | Λεμεσός, αεροφωτογραφία από την Παλιά Πόλη, τα γραφικά μονοπάτια, τα στενά ακανόνιστα δρομάκια και οι κεραμιδένιες στέγες του ιστορικού κέντρου αποτελούν διαχρονικά στοιχεία και χαρακτηριστικά πρόσωπα της πόλης πηγή: Google Earth και ίδια επεξεργασία

65. Shlho Asada (2015). «THE IMAGE OF THE CITY», Reading, England: MA Information Design, University of Reading (Διατριβή πάνω στο: Lynch, Kevin (1960). «THE IMAGE OF THE CITY», Cambridge, Massachusetts: MIT PRESS Massachusetts Institute of Technology) 66. Σεβίνα Φλωρίδου Ζήσιμου για το Κυπριακό ΄Ίδρυμα Περιβάλλοντος (2015). Λεμεσός, το ιστορικό κέντρο, διαδρομή 1, περιοχή κάστρου και ιστορικού κέντρο, Γενεθλίου Μιτέλλα και Τζαμιού. Ανακτήθηκε από: Λεμεσός, το ιστορικό κέντρο, διαδρομή 1, περιοχή κάστρου και ιστορικού κέντρο, Γενεθλίου Μιτέλλα και Τζαμιού (lemesosblog.com) (τελευταία πρόσβαση 2/04/2021)

82

83

84

Εικ. 106 | Λεμεσός, "Ξενάγησις", σκιτσογραφική

χαρτογράφηση της ευρύτερης περιοχής του Κέντρου Πόλης με κατατοπιστικά "Μονοπάτια", "Άκρες", "Περιοχές", "Κόμβους", "Ορόσημα" πηγή: ίδια επεξεργασία και σκίτσα 1, 24, 28 από Μαρία Λιανού, Αλέξανδρος Χριστοφίνης, 2016, “Λεμεσός μετά την ανάπτυξη τι;”

85

Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Γ Ε Ν Η Σ ΤΟ Π ΟΣ | Ι σ το ρ ι κ ό Κ έ ν τρ ο

Το

ισ τορικό

κ έ ν τρ ο

της

πόλης

αποτελεί

το

σημαντικότερο

γρ α νά ζ ι το υ μ η χα ν ι σ μ ο ύ λ ε ι το υ ργ ί α ς τ η ς π ό λ η ς , ό π ο υ σ υγ κ ε ν τρ ώ ν ε τα ι η ζω ή , η τ α υ τ ό τ η τ α κ α ι τ ο π ν ε ύ μ α τ ο υ τ ό π ο υ . Το π ν ε ύ μ α τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ , που

γαλουχήθηκε από τις ιδιότητες του φυσικού τοπίου, άκμασε από

τις επιρροές ξένων πολιτισμών και εμπλουτίσ τηκε από νέες μορφές και πρόσωπα. Ένα πνεύμα που δυναμικά εξελίσσεται, δημιουργώντας μια ν έ α α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή κ α ι μ ι α ι δ ι α ί τ ε ρ η α τ μ ό σ φ α ι ρ α γ ι α μ ι α κ ο ι νω ν ί α π ο υ σ υ ν ε χ ώ ς α ν α π τ ύ σ σ ε τ α ι . Γι α ν α κ α τ α ν ο ή σ ε ι κ ά π ο ι ο ς , τ η λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ο υ ι σ το ρ ι κ ο ύ κ έ ν τρ ο υ τ η ς π ό λ η ς , θ α π ρ έ π ε ι να « ξ ε να γ η θ ε ί » , να π ε ρπ α τ ή σ ε ι σ το υ ς δ ρ ό μ ο υ ς το υ , να α να κ α λύ ψ ε ι τα π α λ ι ά φτωχ ι κ ά κ α ι α ρχο ν τ ι κ ά σ πίτια, τις κρυμμένες πλατείες, τα δημόσια κτίρια, τα πολιτισμικά και πολιτισ τικά σ τοιχεία και σύμβολα της Λεμεσού.

Όπως προαναφέρθηκε η πόλη της Λεμεσού, πέρασε από τα χέρια

πολ λών κατακτητών, οι οποίοι άφησαν το σ τίγμα του πολιτισμού τους ευδιάκριτο σ τον ασ τικό της ισ τό. Μικροί συνοικισμοί διαφορετικών εθνοτήτων δημιουργήθηκαν σ την Λεμεσό. Κάθε δρόμος της πόλης και ι δ ι α ί τ ε ρ α το υ ι σ το ρ ι κ ο ύ κ έ ν τρ ο υ κ ρ ύ β ε ι κ α ι μ ι α κ ο ι νω ν ι κ ή τοπ ο θ έ τ η σ η , μια

α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ,

ένα

κομμάτι

της

ταυτότητας

της

πόλης.

Τα

λ α β υ ρ ι ν θ ώ δ η ς σ ο κ ά κ ι α το υ ι σ το ρ ι κ ο ύ κ έ ν τρ ο υ π ρ ο κ α λ ο ύ ν το κ ά θ ε περιπλανώμενο να τα ακολουθήσει και να ανακαλύψει την πόλη. Η ποικι λομορφία των όψεων και των πλευρικών ορίων των δρόμων της Λ ε μ ε σ ο ύ , σ υγ κ λ ο ν ί ζ ε ι το ν κ ά θ ε θ ε α τ ή , το ν τα ξ ι δ ε ύ ε ι σ ε ε π οχέ ς κ α ι το υ εμπνέει μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα αισθήσεων.

Η

Λεμεσός

« χω ρ ι ά τ ι κ η

έχει

κρατήσει

α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή » .

Μια

σ το

πέρασμα

α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή

των που

χρόνων φέρνει

μια

κοντά

το ανθρωπογενές περιβάλ λον με το φυσικό. Ο πυρήνας της πόλης κ α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α το υ ι σ το ρ ι κ ο ύ κ έ ν τρ ο υ ε ί να ι το μ ε σ α ι ω ν ι κ ό κ άσ τρ ο και η περιβάλ λουσα πλατεία. Ένας κόμβος που μαζεύει και συλ λέγει ανθρώπους,

αλ λά και νοήματα.

Έ να τοπ ί ο μ ε έ ν το ν η ε σ ω σ τρ έ φ ε ι α ,

α λ λ ά έ ν τ ο ν η ε ί ν α ι η α ί σ θ η σ η ε ν ό ς « α σ τ ι κ ο ύ ε σ ω τ ε ρ ι κ ο ύ » 6 7 . Τα π λ ε υ ρ ι κ ά όρια της πλατείας και των δρόμων, οι όψεις των κτιρίων ανάγονται σε ό ρ ι α ε νό ς ν έ ο υ ε σ ωτ ε ρ ι κ ο ύ . Η π α ρ ο υ σ ί α το υ κ ά θ ε θ ε α τ ή σ τ η ν π ε ρ ι οχ ή συνεπάγεται με ένα ταξίδι σ το χρόνο.

Το

Μεσαιωνικό

κ άσ τρ ο

της

πόλης,

διαχρονικά

ήταν

σήμα

κ α τα τ ε θ έ ν γ ι α τ η ν π ό λ η κ α ι το ν π υ ρ ή να τ η ς . Η α ν έ γ ε ρ σ η το υ κ άσ τρ ο υ δεν μπορεί να χρονολογηθεί με ακρίβεια, αλ λά πιθανολογείται μετά Εικ. 107, 108 | Λεμεσός, το Μεσαιωνικό Κάστρο

το 1 1 9 1 μ . Χ ε π ί Λ α τ ι νο κ ρ α τ ί α ς . Ο ι σ ε ι σ μ ο ί το υ 1 5 6 7 κ α ι το υ 1 5 6 8 ε ί χα ν

και η περιβάλλουσα πλατεία, ενας κόμβος που μαζεύει και συλλέγει ανθρώπους και νοήματα, η πραγμάτωση ενός «αστικού εσωτερικού»

ω ς α π ο τ έ λ ε σ μ α τ η μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η κ α τ α σ τ ρ ο φ ή τ ο υ κ ά σ τ ρ ο υ . Το 1 5 7 9

πηγή: ίδια λήψη

μ ό ν ο ο ρ ι σ μ έ ν ο ι τ ο ί χ ο ι τ ο υ κ ά σ τ ρ ο υ ε ί χ α ν α π ο μ ε ί ν ε ι . Το κ ά σ τ ρ ο π ή ρ ε 67. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 154

86

τη σημερινή του μορφή το 1590 επί Οθωμανών, με την προσθήκη ι σ χ υ ρ ώ ν το ι χω μ ά τω ν , κ α θ ώ ς κ α ι κ ε λ ι ά σ το ι σ όγ ε ι ο κ α ι σ το ν ό ρ ο φ ο π ο υ α ρ γ ό τ ε ρ α χ ρ η σ ί μ ε υ σ α ν σ α ν φ υ λ α κ έ ς 68.

Ο ρ ό λ ο ς το υ Μ ε σ α ι ω ν ι κ ο ύ κ άσ τρ ο υ σ τ η λ ε ι το υ ργ ί α τ η ς π ό λ η ς

θ ε ω ρ ε ί τα ι ι δ ι α ί τ ε ρ α σ η μ α ν τ ι κ ό ς . Μ ι α π ε ρ ι μ ε τρ ι κ ή π λ α τ ε ί α μ ε ε σ ω σ τρ ε φ ή χ α ρ α κ τ ή ρ α , π λ α ι σ ι ώ ν ε ι τ ο κ τ ί σ μ α , μ ι α π λ α τ ε ί α γ ε μ ά τ η α π ό ζω ή , π ο υ λειτουργεί ως κόμβος σ την πόλη και διανέμει τις ροές σ τις παλαιές γ ε ι το ν ί ε ς τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ . Π α λ α ι ά β ι ο μ η χα ν ι κ ά υπ ο σ τα τ ι κ ά κ α ι ο ι κ ί ε ς

Εικ. 109 | Λεμεσός, Πλατεία Κάστρου, νυχτερινή

φ ι λ ο ξ ε νο ύ ν π λ έ ο ν χώ ρ ο υ ς ε κ τό νω σ η ς γ ι α το υ ς π ο λ ί τ ε ς . Έ να ς χώ ρ ο ς

λήψη από την πλατεία που σφύζει από ζωή και λειτουργεί ως κόμβος διανομής ροών στις παλαιές γειτονίες της Λεμεσού

που μπορούμε να αναφέρουμε ότι συλ λέγει και συμπυκνώνει βιώματα κ α ι νο ή μ α τα , μ ε έ ν το ν η τ η ν π α ρ ο υ σ ί α τ η ς σ υ ν ε χο ύ ς α λ λ η λ ε π ί δ ρ α σ η ς

πηγή: https://carobmill-restaurants.com

τω ν λ α ώ ν σ το α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ό α π ό θ ε μ α το υ ι σ το ρ ι κ ο ύ κ έ ν τρ ο υ .

Εικ. 110 | Λεμεσός, το Μεσαιωνικό Κάστρο

(αριστερά) και τα λιθόκτιστα υποστατικά του παλαιού Χαρουπόμυλου Λανίτη (δεξιά) ανάγονται σε όρια ενός νέου "εσωτερικού" πηγή: https://www.visitcyprus.com

τα του

Στ η ν π λ α τ ε ί α τ ο υ κ ά σ τ ρ ο υ ι δ ι α ί τ ε ρ ο ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν π α ρ ο υ σ ι ά ζο υ ν υποσ τατικά, παλαιού

που

παλαιότερα

εργοσ τασίου

εξυπηρετούσαν

χα ρ ο υπ ι ο ύ

τις

(Χαρουπόμυλος

υποδομές «Λανίτη»).

Εγκατασ τάσεις λιθόκτισ τες και πολ λές με δίκλινη μεταλ λική η ξύλινη σκεπή και άλ λοτε να ξεπροβάλ λουν δίπλα τους τα παλαιά καμίνια της π ό λ η ς . Στ ι ς γ ύ ρ ω π ε ρ ι ο χ έ ς τ ο υ κ ά σ τ ρ ο υ σ υ ν α ν τ ά κ α ν ε ί ς ε ι κ ό ν ε ς α π ό μ ι κ ρ έ ς έ ω ς μ ε γ ά λ ε ς β ι ο μ η χα ν ί ε ς κ α ι π α λ α ι έ ς α π ο θ ή κ ε ς , γ ι α ε ξ υπ η ρ έ τ η σ η του παλαιού λιμανιού και του εμπορίου της πόλης. Η πόλη, με την α νάδ ε ι ξ η τ η ς ω ς το κ ε ν τρ ι κ ό λ ι μ ά ν ι τ η ς Κύ π ρ ο υ , ε ί χε ω ς ε π α κ ό λ ο υ θ ο

Εικ. 111 | Λεμεσός, Χαρουπόμυλος Λανίτη, το

εσωτερικό των λιθόκτιστων εγκαταστάσεων με στέγη από ξύλο και μέταλλο

τ η ν α κ μ ή τ η ς β ι ο μ η χα ν ί α ς σ τ η Λ ε μ ε σ ό . Έ ν το ν η ε ί να ι η π α ρ ο υ σ ί α τω ν β ι ο μ η χα ν ι κ ώ ν κ ε λυ φ ώ ν , ι δ ι α ί τ ε ρ α σ το νοτ ι ο δ υτ ι κ ό κ ο μ μ ά τ ι τ η ς π ό λ η ς

πηγή: https://mycyprustravel.com

κ α ι σ το ν π υ ρ ή να το υ ι σ το ρ ι κ ο ύ τ η ς κ έ ν τρ ο υ .

Σημαντικό πρόσωπο της πόλης ήταν πάντοτε οι αγορές της και

η προσέλκυση εμπόρων από κάθε γωνιά του νησιού και ιδιαίτερα από τα ο ρ ε ι νά χω ρ ί α τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ . Η ο δ ό ς Ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς ή τα ν η κ ύ ρ ι α ο δ ό ς π ρ ό σ β α σ η ς π ρ ο ς το κ έ ν τρ ο τ η ς π ό λ η ς . Ο ι α γ ο ρ έ ς λ ε ι το υ ργ ο ύ σ α ν ω ς χώ ρ ο ι σ υγ κ έ ν τρ ω σ η ς κ α ι δ η μ ι ο υ ργ ο ύ σ α ν έ να ε ί δ ο ς μ ι κ ρ ό κ ο σ μ ο υ σ το ν 68. Polignosi (Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια). Λεμεσός πόλη, Μνημεία και αξιοθέατα. Ανακτήθηκε από: http://www.polignosi.com/cgibin/hweb?A=13122&V=limmata&fbclid=IwAR3sfb2ijFNwQZ6HFMMRkTPQ75-jpd8bHsqT1uf09HCbEzHTtAchjhVFJBM (τελευταία πρόσβαση 2/04/2021)

87

α σ τ ι κ ό ι σ τ ό τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ . Στ η ν π ε ρ ι ο χ ή τ ο υ κ ά σ τ ρ ο υ β ρ ί σ κ ε τ α ι η μ ι α α π ό τ ι ς δ υ ο α γ ο ρ έ ς τ η ς α π ο ι κ ι ο κ ρ α τ ί α ς , κ τ ι σ μ έ ν η α π ό τ ο υ ς Άγ γ λ ο υ ς τη δεκαετία του 1930 προς χρήση της Τ/Κ κοινότητας, όπου πλέον ε π α να χ ρ η σ ι μ οπ ο ι ε ί τα ι ω ς θ έ α τρ ο . Η ά λ λ η κ α ι σ η μ α ν τ ι κ ό τ ε ρ η α γ ο ρ ά τ η ς π ό λ η ς , χω ρ ο θ ε τ ε ί τα ι σ τ η π ε ρ ι οχ ή τ η ς Σ α ρ ι π ό λ ο υ .

Κ ο ι τ ά ζο ν τ α ς π ρ ο σ ε κ τ ι κ ά τ η σ ε ι ρ ά τ ω ν π α λ ι ώ ν κ α τ α σ τ η μ ά τ ω ν

β ό ρ ι ο - α να το λ ι κ ά το υ κ άσ τρ ο υ , β λ έ π ε ι κ α ν ε ί ς σ ε ι ρ έ ς α π ό κ α μ ά ρ ε ς π ο υ α π οτ ε λ ο ύ σ α ν τ η ν α υλ ή ε νό ς χα ν ι ο ύ , το υ π α ρ α δ ο σ ι α κ ο ύ π α νδ οχε ί ο υ του παρελθόντος, όπου σ τάθμευαν ταξιδιώτες με τα ζώα τους και κ α ρ α β ά ν ι α μ ε κ α μ ή λ ε ς . Π ρ ο χ ω ρ ώ ν τ α ς π ρ ο ς τ η ν ο δ ό Τ ζα μ ι ο ύ φ τ ά ν ο υ μ ε Εικ. 112 | Λεμεσός, Ιστορικό Κέντρο, Στοά Φυλακτού, το απομεινάρι από παλαιό χάνι που μετατράπηκε σε ένα από τα πιο γραφικά καφέ της παλιάς πόλης πηγή: https://sadorguide.com.cy

σ τ η ν π λ α τ ε ί α τ ο υ τ ζα μ ι ο ύ . Α ρ ι σ τ ε ρ ά , δ ί π λ α σ τ ο Τ ζα μ ί Κ ε π ί ρ , φ α ί ν ε τ α ι ένα πέρασμα με οξυκόρυφες καμάρες (σ τοά Φυλακτού), απομεινάρι α π ό π α λ α ι ό χ ά ν ι . Στ η ν π ε ρ ι ο χ ή τ ο υ Π α λ ι ο ύ Λ ι μ α ν ι ο ύ π ά ν ω σ ε έ ν α ν ε ό τ ε ρ ο το ί χο , φ α ί ν ε τα ι το α π οτ ύ π ω μ α τ η ς π ρ ογ ε ν έ σ τ ε ρ η ς θ ο λ ωτ ή ς οθωμανικής αγοράς.

Υπ ο λ ογ ί ζ ε τα ι ό τ ι α υτο ί ο ι θ ό λ ο ι ε ί να ι α κ ό μ α

παλαιότεροι και ίσως αποτελούσαν μέρος του ξενώνα των Ιωαννιτών Ιπ ποτών.

Το Τ ζα μ ί Κ ε π ί ρ , ό ν ο μ α π ο υ σ η μ α ί ν ε ι « Το μ ε γ ά λ ο τ ζα μ ί » , α π ο τ ε λ ε ί

το πιο σημαντικό Οθωμανικό θρησκευτικό κτίριο της πόλης. Βρίσκεται σ τ η δ ι α σ τ α ύ ρ ω σ η τ ω ν ο δ ώ ν Γε ν ε θ λ ί ο υ Μ ι τ έ λ λ α , Ζ ι κ Ζ α κ κ α ι Τ ζα μ ι ο ύ . Ε ί να ι φτ ι α γ μ έ νο α π ό π ε λ ε κ η τ ή π έ τρ α κ α ι α π οτ ε λ ε ί τα ι α π ό δ ύ ο μ έ ρ η . Στ ο

παλαιότερο,

νοτιοδυτικό

μέρος,

σ υ ν υπ ά ρχο υ ν

τρ ε ι ς

σ τρ ω μ α τώ σ ε ι ς π ο υ φ α ί νο ν τα ι α π ό τ η ν ο δ ό Ζ ι κ Ζ α κ . Εικ. 113 | Λεμεσός, Ιστορικό Κέντρο, σύγχρονη λήψη του εγκαταλελειμμένου Τζαμί Κεπίρ από την διαστάυρωση των οδών Γενεθλίου Μιτέλλα και Ζικ Ζακ πηγή: ίδια λήψη

ισ τορικές

Το α ν ώ τ α τ ο

σ τ ρ ώ μ α , α υ τ ό τ ο υ τ ζα μ ι ο ύ , ε ί ν α ι χ τ ι σ μ έ ν ο π ά ν ω α π ό τ α χ α λ ά σ μ α τ α μιας Μεσαιωνικής (Λουζινιανής) εκκλησίας που είναι και αυτή κτισμένη π ά ν ω α π ό μ ι α β υ ζα ν τ ι ν ή ε κ κ λ η σ ί α . Έ ν α γ ε γ ο ν ό ς , π ο υ α π ο δ ε ι κ ν ύ ε ι τ η ν αλ ληλεπίδραση των λαών και εθνοτήτων σ την πόλη, αλ λά και το πως η πόλη χτίζεται σ τα θεμέλια και λείψανά της και αναγεννιέται μέσα α π ό α υτά , φτ ι ά χ νο ν τα ς π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ή κ α ι α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή κ λ η ρ ο νο μ ι ά .

Δ ί π λ α α π ό τ ο τ ζα μ ί , σ τ η ν ο δ ό Γε ν ε θ λ ί ο υ Μ ι τ έ λ λ α , β ρ ί σ κ ε τ α ι τ ο

παλαιότερο Οθωμανικό νεκροταφείο της Λεμεσού, μέσα σε κήπο με φοινικιές.

Π ε ρ ι έ χε ι π ε ρ ί τ ε χ να σ κ α λ ι σ μ έ ν ε ς τα φ ό π ε τρ ε ς σ η μ α ι νό ν τω ν

Το ύ ρ κ ω ν κ α ι Α ρ ά β ω ν π ο υ υ π η ρ ε τ ο ύ σ α ν τ η ν ο θ ω μ α ν ι κ ή α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α , με ποιήματα γραμμένα καλ λιγραφικά σ την οθωμανική και περσική γ ρ α φ ή . Το β ό ρ ε ι ο μ έ ρ ο ς τ ο υ τ ζα μ ι ο ύ ε ί ν α ι μ ε τ α γ ε ν έ σ τ ε ρ η π ρ ο σ θ ή κ η του 1829 και το νότιο είναι μια αποικιοκρατική ανάπλαση του 1930 σε Εικ. 114 | Λεμεσός, ο νοτιοδυτικός τοίχος του

Τζαμί Κεπίρ επί της οδού Ζικ Ζακ , που όπως φαίνεται είναι κτισμένος πάνω στα χαλάσματα της Μεσαιωνικής (Λουζινιανής) εκκλησίας που και αυτή κτίστηκε στα θεμέλια μιας Βυζαντινής πηγή: ίδια λήψη

88

Ι σ π α νό - α ρ α β ι κ ό ρ υ θ μ ό , κ τ ι σ μ έ νο μ ε π έ τρ α π ε λ ε κ η τ ή δ ι α σ τρ ω μ έ ν η μ ε σειρές από κόκκινα τούβλα.

Κατά

μήκος

της

οδού

Γε ν ε θ λ ί ο υ

Μιτέλλα

πλανάται

ακόμα

μια μυρωδιά ξυδιού, μολονότι οι αλ λοτινές αποθήκες ξυδιού δεν

υπ ά ρχο υ ν π ι α ε κ ε ί . Ε ί να ι ε π ί σ η ς α ξ ι οπ ρ ό σ ε κ τ η μ ι α α π ό τ ι ς π α λ α ι ό τ ε ρ ε ς εμπορικές επιγραφές που σώζεται σ τα ελ ληνικά, τουρκικά και αγγλικά και μαρτυρεί την διακοινοτική δρασ τηριότητα του επιχειρηματία σ την περίοδο πριν το 1974.

Σ υ ν ε χ ί ζο ν τ α ς α ν α τ ο λ ι κ ά κ α ι μ ε τ ά τ η ν ο δ ό Ζ ι κ Ζ α κ σ τ ρ ί β ο υ μ ε

δ ε ξ ι ά π ρ ο ς τ η ν ο δ ό Λ ο υτρ ώ ν , το ν α ρχα ι ό τ ε ρ ο δ ρ ό μ ο τ η ς π ό λ η ς , ο ύ τ ε κ α ν δ υ ο μ έ τρ α π λ ά το υ ς . Ε κ ε ί σ υ να ν τά μ ε το π α λ ι ό Ο θ ω μ α ν ι κ ό λ ο υτρ ό ή

Εικ. 115 | Λεμεσός, Ιστορικό Κέντρο, Οδός

χα μ ά μ , γ νω σ τό ω ς “ C r a s h i h a m m a m ” π ο υ σ η μ α ί ν ε ι λ ο υτρ ό τ η ς α γ ο ρ ά ς .

πηγή: https://dialogos.com.cy

Λουτρών, ο αρχαιότερος δρόμος της πόλης

Το κ τ ί ρ ι ο α π ο τ ε λ ε ί τ α ι α π ό έ ν α π ρ ο θ ά λ α μ ο υ π ο σ τ η ρ ι ζό μ ε ν ο α π ό δ ύ ο εντυπωσιακές, οξυκόρυφες καμάρες, όπου ο λουόμενος ή η λουόμενη (πάντα σε διαφορετικές ώρες) ετοιμάζεται για το μπάνιο του/της.

Η

α ί θ ο υ σ α α υτ ή ο δ η γ ε ί σ το κ υ ρ ί ω ς λ ο υτρ ό μ ε ε να λ λ α σ σ ό μ ε ν η θ ε ρ μ ό τ η τα και

ατμό,

χρόνους.

μια

παράδοση

Προσέξτε

τα

που

χρονολογείται

πολλά

μικρά

από

τους

ανοίγματα

Ρω μ α ϊ κ ο ύ ς

σ τους

θόλους,

σ φ ρ α γ ι σ μ έ να μ ε γ υ α λ ί , ώ σ τ ε να ε π ι τρ έ π ο υ ν το ν φ ωτ ι σ μ ό τ η ς α ί θ ο υ σ α ς . Απέναντι

από

τα

λ ο υτρ ά

είναι

ένα

εγκαταλειμμένο

τρ ι ώ ρ ο φ ο

πλινθόκτισ το κτίριο - το μοναδικό σ το είδος του που σώζεται σ την πόλη.

Προσέξτε

την

τοξοειδή

Μεσαιωνικού

τύπου

πόρτα

με

τα

π ε ρ ί π λ ο κ α ξ ύ λ ι ν α κ α ι μ ε τ α λ λ ι κ ά μ α ν τ ά λ ι α . Στ ο τ έ λ ο ς τ ο υ δ ρ ό μ ο υ σ τρ ί ψ ε τ ε

αριστερά

στην

οδό

Κουμανδαρίας

όπου

μόνο

το

όνομα

παραμένει για να θυμίζει τις αγοραπωλησίες κρασιού που διεξάγονταν εκεί.

Βόρεια

της

πλατείας

του

κ άσ τρ ο υ ,

μέσα

στην

καρδιά

του

Εικ. 116, 117 | Λεμεσός, Ιστορικό Κέντρο, το

παλαιό Οθωμανικό Λουτρό επί της Οδού Λουτρών, στους θόλους διαφαίνονται τα σφραγισμένα με γυαλί μικρά ανοίγματα

α σ τ ι κ ο ύ κ έ ν τρ ο υ τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ , μ ι α α κ ό μ α ο δ ό ς π α ρ α μ έ ν ε ι γ ι α να υπ ε ν θ υ μ ί ζ ε ι το ν χα ρ α κ τ ή ρ α κ α ι τ η ν α τ μ ό σ φ α ι ρ α τ η ς π ό λ η ς , η ο δ ό ς Άγ κ υ ρ α ς . Ε ί ν α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α γ ν ω σ τ ή γ ι α τ ο χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό

πηγή: https://dialogos.com.cy https://allaboutlimassol.com

διώροφο

κ τ ί ρ ι ο π ο υ κ ο σ μ ε ί τ η ν β ο ρ ε ι ο δ υ τ ι κ ή τ η ς γ ω ν ί α . Το κ τ ί σ μ α χ τ ι σ μ έ ν ο κ α τ ά την Οθωμανική περίοδο, καταλάμβανε ολόκληρη τη γωνία με καμάρες σ τα κ α τα σ τ ή μ α τα το υ ι σ ογ ε ί ο υ κ α ι δ ύ ο ξ ε χω ρ ι σ τ έ ς ε ι σ ό δ ο υ ς . Α υτ ή γ ι α τ ι ς γ υ ν α ί κ ε ς τ ο υ σ π ι τ ι ο ύ ( τ ο χ α ρ έ μ ι ) ε ί ν α ι ε π ί τ η ς ο δ ο ύ Αγ κ ύ ρ α ς κ α ι οδηγεί σ το κιόσκι (ξύλινη κατασκευή πάνω από το δρόμο) σ τον πάνω όροφο. Η είσοδος για τους άνδρες, γνωσ τή ως «σελαμλίκ» βρισκόταν στη γωνία επί της οδού Ειρήνης.

Και οι δυο είσοδοι οδηγούσαν σε

π ε ρ ί κ λ ε ι σ τ ε ς α υλ έ ς κ α ι α π ό ε κ ε ί υπ ή ρχα ν σ κ ά λ ε ς π ο υ ο δ η γ ο ύ σ α ν σ τα κυρίως διαμερίσματα του ανωγείου.

άνω

Καλυμμένα ορόφους

των

και

περίκλεισ τα

σπιτιών

αυτού

κιόσκια του

διακρίνονται

δρόμου,

ενώ

τα

σ τους ισόγεια

χρησιμοποιούνται ως κατασ τήματα, αποθήκες και εργασ τήρια. κιόσκια

ε π έ τρ ε π α ν

στις

γυναίκες

του

σπιτιού

να

Τα Εικ. 118 | Λεμεσός, Ιστορικό Κέντρο, η οδός Άγκυρας με το χαρακτηριστικό Οθωμανικό κτίσμα με τις καμάρες και το ξύλινο κιόσκι

παρακολουθούν

α θ έ α τ ε ς τ η ν κ ί ν η σ η σ το δ ρ ό μ ο κ α ι π α ρ ά λ λ η λ α ε π έ τρ ε π α ν σ το δ ρ ο σ ε ρ ό

πηγή: ίδια λήψη

89

νότιο-δυτικό αέρα της θάλασσας να κυκλοφορήσει σ το εσωτερικό των κτιρίων. Σε μεταγενέσ τερη φάση, τα κιόσκια εγκαταλείφθηκαν και τη θέση τους πήραν ανοικτά μπαλκόνια. η

ποικι λία

ρυθμών

και

ε π οχώ ν

που

πολλές

Είναι αξιοπρόσεχτη φορές

σ υ ν υπ ά ρχο υ ν

ακόμα και στην ίδια πρόσοψη – όπως για παράδειγμα παλαιότερου τ ύ π ο υ σ α ν ι δ ω τ ά ξ ύ λ ι ν α π α ν τ ζο ύ ρ ι α , π α ρ α θ υ ρ ό φ υ λ λ α μ ε π ε ρ σ ι ά ν ε ς , π έ τρ ι ν ε ς κ α μ α ρ ωτ έ ς α ρ σ έ ρ ε ς ( α νο ί γ μ α τα ) γ ι α δ ρ ο σ ι ά κ α ι ε ξα ε ρ ι σ μ ό Εικ. 119 | Λεμεσός, Ιστορικό Κέντρο, κτίσμα

στην οδό Άγκυρας, όπου παρατηρείται η αξιοπρόσεχτη ποικιλία ρυθμών και εποχών που συνυπάρχουν στην ίδια πρόσοψη πηγή: ίδια λήψη

κ α ι π ρ ο σ ό ψ ε ι ς τ η ς ε π οχ ή ς το υ 1 9 6 0 , ε π ε νδ υ μ έ ν ε ς μ ε ψ η φ ί δ ε ς .

Όμως

α κ ό μ α κ α ι τ α ν ε ω τ ε ρ ι σ τ ι κ ά κ τ ί ρ ι α τ η ς δ ε κ α ε τ ί α ς τ ο υ 1 9 6 0 τ α ι ρ ι ά ζο υ ν σε κλίμακα με τα υφισ τάμενα παλαιότερα κτίρια της γειτονιάς.

Στ ο τ έ λ ο ς τ η ς ο δ ο ύ Άγ κ υ ρ α ς π ρ ο β ά λ λ ε ι τ ο Τ ζα μ ί Τ ζ ε τ ί τ ( τ έ μ ε ν ο ς

της

Παρασκευής).

Είναι

το

μικρότερο

από

τα

δύο

παραδοσιακά

τ ζα μ ι ά τ η ς π ό λ η ς , ξ α ν α κ τ ι σ μ έ ν ο τ ο 1 9 0 9 μ ε τ ά τ η ν κ α τ α σ τ ρ ο φ ή τ ο υ προγενέσ τερου κτιρίου του 1825, από τις πλημμύρες που έγιναν το 1 8 9 4 . Το α ρ χ ι κ ό τ ζα μ ί λ έ ν ε ό τ ι που επέζησε

ή τ α ν π ρ ο σ φ ο ρ ά ε ν ό ς Το ύ ρ κ ο υ ε υ γ ε ν ή ,

τω ν μ α χώ ν π ο υ έ γ ι να ν σ τ η ν Ά κ ρ α σ τ ι ς α ρχέ ς το υ 1 9 ο υ

α ι ώ να , μ ε τα ξ ύ το υ Ο θ ω μ α ν ι κ ο ύ σ τρ α το ύ κ α ι το υ σ τρ α το ύ το υ Μ ε γ ά λ ο υ Ν α π ο λ έ ο ν τ α . Το τ ζα μ ί α π ο τ ε λ ε ί τ α ι α π ό έ ν α μ ο ν α δ ι κ ό δ ω μ ά τ ι ο , μ ε καλυμμένη βεράντα μπροσ τά σ την είσοδο.

Ο το ί χο ς τ η ς β ε ρ ά ν τα ς

ή τα ν β α μ μ έ νο ς σ ε « Ε ν ε τ ι κ ό » κ ό κ κ ι νο χ ρ ώ μ α κ α ι ο χώ ρ ο ς χ ρ η σ ί μ ε υ ε γ ι α Εικ. 120 | Λεμεσός, Ιστορικό Κέντρο, το Τζαμί

Τζετίτ στο τέλος της οδού Άγκυρας πηγή: https://allaboutlimassol.com

π ρ ο σ ε υ χ ή ό τ α ν γ έ μ ι ζ ε τ ο τ ζα μ ί .

Στ η ν α υ λ ή τ ο υ β ρ ί σ κ ε τ α ι ο τ ά φ ο ς τ ο υ

ιδρυτή και άλ λων ευγενών.

Στ ο μ έ ρ ο ς α υ τ ό τ η ς π ό λ η ς σ τ ε γ ά ζο ν τ α ι τ α π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α μ ι κ ρ ά

ε ργ α σ τ ή ρ ι α ε κ τοπ ι σ μ έ νω ν το υ 1 9 7 4 , μ ε τά τ η ν ε γ κ α τά λ ε ι ψ η τ η ς π ε ρ ι οχ ή ς α π ό τ ο υ ς Το υ ρ κ ο κ ύ π ρ ι ο υ ς π ο υ ε γ κ α τ α σ τ ά θ η κ α ν σ τ α β ό ρ ε ι α τ ο υ ν η σ ι ο ύ . Στ α δ ε ξ ι ά β ρ ί σ κ ε τ α ι έ ν α κ τ ί ρ ι ο τ η ς α γ γ λ ο κ ρ α τ ί α ς π ο υ χ τ ί σ τ η κ ε ω ς τουρκικό παρθεναγωγείο.

Η καμάρα της εισόδου είναι διακοσμημένη

μ ε ν ά ρ κ ι σ σ ο υ ς α γ κ α λ ι α σ μ έ ν ο υ ς σ τ η ν π έ τ ρ α . Το κ τ ί ρ ι ο τ ώ ρ α λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί ω ς σ τ έ γ η γ ι α η λ ι κ ι ω μ έ ν α ε κ τ ο π ι σ μ έ ν α ά τ ο μ α . Στ ρ ί β ο ν τ α ς α ρ ι σ τ ε ρ ά σ τ ο τ ζα μ ί , μ ε κ α τ ε ύ θ υ ν σ η α υ τ ή τ ο υ π ο τ α μ ο ύ Γα ρ ύ λ λ η π ρ ο ς τ η θ ά λ α σ σ α , φ α ί ν ε τ α ι κ α ι η ε κ κ λ η σ ί α τ ο υ Αγ ί ο υ Α ν τ ω ν ί ο υ .

Σ ε α υτ ή τ η ν π ε ρ ι οχ ή λ ί γ ο π ρ ι ν τ η ν ε κ β ο λ ή το υ π οτα μ ο ύ σ τ η

θ ά λ α σ σ α , σ υ να ν τά κ α ν ε ί ς το κ α τ ε ξοχ ή ν δ ε ί γ μ α τ η ς σ υ μ β ί ω σ η ς τω ν δυο κοινοτήτων.

Στ η μ ι α π λ ε υ ρ ά ε ί ν α ι τ ο Τ ζα μ ί Τ ζ ε τ ί τ μ ε τ ο ν μ ι ν α ρ έ

τ ο υ , α π ό ό π ο υ σ τ ο π α ρ ε λ θ ό ν ο Χ ό τ ζα ς κ α λ ο ύ σ ε τ ο υ ς π ι σ τ ο ύ ς σ τ η ν π ρ ο σ ε υχ ή . Α π ό τ η ν α π έ να ν τ ι όχ θ η το υ π οτα μ ο ύ , σ τ η ν οπ ο ί α α κ ό μ η σ ώ ζο ν τ α ι κ υ π α ρ ί σ σ ι α , ε λ ι έ ς , π α π ο υ τ σ ο σ υ κ ι έ ς κ α ι φ ο ι ν ι κ ι έ ς , π ρ ο β ά λ λ ε ι τ ο κ α μ π α ν α ρ ι ό τ ο υ Αγ ί ο υ Α ν τ ω ν ί ο υ π ο υ χ τ ί σ τ η κ ε γ ύ ρ ω σ τ α 1 8 3 0 κ α ι ο ι Εικ. 121 | Λεμεσός 1980, τα μικρά μαγαζιά και

εργαστήρια επί της οδού Άγκυρας, στο βάθος διακρίνεται και ο μιναρές του Τζαμί Τζετίτ πηγή: https://allaboutlimassol.com

κ α μ π ά ν ε ς το υ οπ ο ί ο υ η χο ύ ν μ έ χ ρ ι κ α ι σ ή μ ε ρ α . Λ ί γ ο π α ρ α π έ ρ α , τα π λ ο ί α κ α ι τα ψ α ρ ά δ ι κ α π ρ ό σ θ ε τα ν το ν ή χο το υ ς σ το δ ε ι λ ι νό , ε νώ Χ ρ ι σ τ ι α ν έ ς 69. Σεβίνα Φλωρίδου Ζήσιμου για το Κυπριακό Ίδρυμα Περιβάλλοντος (2015). Λεμεσός, το ιστορικό κέντρο, διαδρομή 1, περιοχή κάστρου και ιστορικού κέντρο, Γενεθλίου Μιτέλλα και Τζαμιού. Ανακτήθηκε από: Λεμεσός, το ιστορικό κέντρο, διαδρομή 1, περιοχή κάστρου και ιστορικού κέντρο, Γενεθλίου Μιτέλλα και Τζαμιού (lemesosblog.com) (τελευταία πρόσβαση 2/04/2021)

90

γ υ να ί κ ε ς δ ι α σ τα ύ ρ ω να ν το ν « το υ ρ κ ο μ α χα λ ά » γ ι α να π ρ ο σ έ λ θ ο υ ν σ το ν ε σ π ε ρ ι νό , χα ι ρ ε τώ ν τα ς το υ ς γ ε ί το ν ε ς κ α θ ο δ ό ν .

Οι άνδρες κάθονταν

σ τ α κ α φ ε ν ε ί α κ α π ν ί ζο ν τ α ς ν α ρ γ ι λ έ δ ε ς κ α ι α κ ο υ γ ό τ α ν ο ή χ ο ς τ ο υ ζα ρ ι ο ύ π ρ ι ν π έ σ ε ι τ ο β ρ α δ ά κ ι .

Το κ ε λ ά η δ η μ α τ ω ν χ ε λ ι δ ο ν ι ώ ν σ τ ι ς

δ ο μ έ ς τω ν π λ ι ν θ ό κ τ ι σ τω ν σ π ι τ ι ώ ν π ρ ο σ θ έ τ ε ι το δ ι κ ό το υ η χώ -χ ρ ώ μ α . Σ ή μ ε ρ α π ο λ λ ά α π ό τα σ το ι χε ί α το υ π ε ρ ι γρ ά φ ο ν τα ι π ι ο π ά νω υπ ά ρχο υ ν ακόμα, αλ λά σβήνουν μέσα σ τον

θόρυβο της κυκλοφοριακής κίνησης

π ο υ κ ό β ε ι τ η γ ε ι το ν ι ά σ τα δ υ ο κ α ι έ χε ι μ ε τα τρ έ ψ ε ι τ η ν π ε ρ ι οχ ή σ το π ι ο α μ ή χα ν ο , σ χ ε τ ι κ ά α ν α ξ ι ο π ο ί η τ ο κ α ι ε γ κ α τ α λ ε ι μ μ έ ν ο μ έ ρ ο ς τ η ς π ό λ η ς 69.

Εικ. 122, 123 | Λεμεσός, Ιστορικό Κέντρο

(Αριστερά) Φωτογραφία του 1975 με Τζαμί Τζετίτ και Άγιο Αντώνιο να δεσπόζουν πλάι στον "τουρκομαχαλά" και τις χριστιανικές συνοικίες πηγή: https://dialogos.com.cy/

(Δεξιά) Σύγχρονη λήψη της περιοχής που αποτελεί το κατεξοχήν δείγμα συμβίωσης των δυο κοινοτήτων με ευδιάκριτα στοιχεία το μιναρέ του Τζαμί Τζετίτ και το καμπαναριό του Αγίου Αντωνίου, ευδιάκριτη όμως είναι και η αμηχανία που επικρατεί λόγω της κυκλοφοριακής κίνησης και της μη ορθής και βιώσιμης αξιοποίησης του χώρου πηγή: ίδια λήψη

Ο ι π ι ο π ά ν ω π ε ρ ι ο χ έ ς χ α ρ α κ τ η ρ ί ζο υ ν τ η Λ ε μ ε σ ό ω ς μ ι α π ό λ η

λ ι τ ή ς α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς μ ε α π λ έ ς μ ο ρ φ έ ς κ α ι λ ι θ ό κ τ ι σ τ ε ς κ α τα σ κ ε υ έ ς . Σπίτια

με

απλό

πρισματικό

χα ρ α κ τ ή ρ α ,

επικλινή

στέγη,

ξύλο

και

άσ π ρ η π έ τρ α ω ς β α σ ι κ ά δ ο μ ι κ ά υλ ι κ ά σ ε ά μ ε σ η σ ύ νδ ε σ η μ ε το φ υ σ ι κ ό π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ η ς π ό λ η ς . Η Λ ε μ ε σ ό ς χα ρ α κ τ η ρ ί ζ ε τα ι α π ό τ ι ς μ ι κ ρ έ ς δ ο μ έ ς κ α ι μ ο ρ φ έ ς , ι δ ι α ί τ ε ρ α σ το ι σ το ρ ι κ ό κ έ ν τρ ο μ ε ε ξα ί ρ ε σ η τα ογ κ ώ δ η β ι ο μ η χα ν ι κ ά κ ε λύ φ η . Ο ι α κ α νό ν ι σ το ι α ρ μ ο ί μ ε τα ξ ύ τω ν λ ί θ ω ν , δ ί νο υ ν την εντύπωση ότι οι δομές αυτές είναι «πλασμένες» αντί κτισμένες, και

η

άποψη

αυτή

ενισ χύεται

από

τις

ακανόνισ τες

σειρές

των

π ρ ο σ ό ψ ε ω ν . Τα ε ί τ ε σ τ η ρ ι ζό μ ε ν α σ ε ξ ύ λ ο ή μ ά ρ μ α ρ ο μ π α λ κ ό ν ι α κ α ι ά λ λ οτ ε τα ο θ ω μ α ν ι κ ά χα γ ι ά τ ι α , δ ί νο υ ν σ τ η ν ό ψ η μ ι α κ ί ν η σ η

και ροή.

Η π ο ι κ ι λ ο μ ο ρ φ ί α σ τ η ν π ό λ η π ρ ο σ δ ί δ ε ι μ ι α τ έ λ ε ι α α κ α ν ό ν ι σ τ η τ ά ξ η 70.

για

Ανα φ έ ρ ο ν τα ς κ α ι τ ι ς κ α τ η γ ο ρ ί ε ς π ο υ ο S c h u l t z χ ρ η σ ι μ οπ ο ί η σ ε να

κατανοήσει

το

ανθρωπογενές

περιβάλλον,

στην

π ε ρ ι οχ ή

το υ κ ά σ τρ ο υ , η κ ο σ μ ι κ ή α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή σ μ ί γ ε ι μ ε τ η ν κ λ α σ ι κ ή .

Ο

σ υ νδ υ α σ μ ό ς ι σ λ α μ ι κ ή ς α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς μ ε το υ ς λ α β υ ρ ι ν θ ώ δ ε ς δ ρ ό μ ο υ ς κ α ι τ η γ ε ω μ ε τρ ί α , σ ε σ υ νδ υ α σ μ ό μ ε τ η ν κ λ α σ ι κ ή α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή π ο υ κάθε σ τοιχείο της διαθέτει μια διακριτή «προσωπικότητα» συνθέτουν τ ο « ι δ ι α ί τ ε ρ α ε υ τ υ χ έ ς π ά ν τρ ε μ α » π ο υ α π ο τ υ π ώ ν ε τ α ι σ τ η ν π ε ρ ι οχ ή 71. Η α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή α υτ ή σ τ η ν π ό λ η σ υ νο μ ι λ ε ί μ ε το σ ύ ν θ ε το φ υ σ ι κ ό τ η ς

Εικ. 124 | Λεμεσός, Ιστορικό Κέντρο, η τέλεια

ακανόνιστη τάξη έτσι όπως διαπλάθεται μέσα από την ποικιλομορφία που επικρατεί στα στενά δρομάκια της παλιάς πόλης

τοπίο, όπου ο ουράνιος θόλος από ψηλά σε αγκαλιάζει ολόγυρα και ο ή λ ι ο ς δ ο μ ε ί τ ο ν ο υ ρ α ν ό 72.

πηγή: ίδια λήψη 70. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 168 71. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σσ. 80-81 72. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σσ. 50-51

91

Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Γ Ε Ν Η Σ ΤΟ Π ΟΣ | Ε μ π ο ρ ι κ ό Κ έ ν τρ ο

Γι α τ ο ν Κ ύ π ρ ι ο κ α ι τ ο ν μ έ σ ο π ο λ ί τ η τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ τ ο ε μ π ό ρ ι ο

μ π ο ρ ο ύ σ ε να χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ε ί κ α ι ω ς η κ ύ ρ ι α π η γ ή ε σ ό δ ω ν . Έ τσ ι κ α ι η π ό λ η τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ δ ι α θ έ τ ε ι τ ο δ ι κ ό τ η ς ε μ π ο ρ ι κ ό ι σ τ ο ρ ι κ ό κ έ ν τ ρ ο . Το ε μ π ο ρ ι κ ό κ έ ν τρ ο τ η ς π ό λ η ς β ρ ί σ κ ε τα ι σ το ν π υ ρ ή να το υ κ έ ν τρ ο υ τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ . Στ ο π ρ ό σ ω π ο α υ τ ό π έ ρ α α π ό τ ο ν ε μ π ο ρ ι κ ό χ α ρ α κ τ ή ρ α π ο υ α π έ κ τ η σ ε , β ρ ί σ κ ο ν τα ι κ α ι σ η μ α ν τ ι κ ά κ τ ί ρ ι α δ ι ο ί κ η σ η ς ( Δ η μ α ρχε ί ο κ α ι Δ ι ο ι κ η τ ή ρ ι ο ) , τ α κ τ ί ρ ι α τ ο υ Τε χ ν ο λ ο γ ι κ ο ύ Π α ν ε π ι σ τ η μ ί ο υ ( Τ Ε . Π Α . Κ ) , η έπαυλη Πηλαβάκη που σ τεγάζει την πανεπισ τημιακή βιβλιοθήκη και άλ λα όπως το αναπαλαιωμένο μέγαρο των παλαιών δικασ τηρίων της Λ ε μ ε σ ο ύ π ο υ σ τ ε γ ά ζ ε ι α π ό το 2 0 0 9 , τ η β ι β λ ι ο θ ή κ η Β α σ ί λ η Μ ι χα η λ ί δ η .

Ο κύριος ισ τορικός εμπορικός άξονας της πόλης

ήταν η οδός

τ η ς Αγ ί ο υ Α ν τ ρ έ ο υ , θ έ σ η π ο υ έ χ ε ι π α ρ α χ ω ρ ή σ ε ι σ τ ι ς μ έ ρ ε ς μ α ς σ τ ο ν κ ε ν τρ ι κ ό κ ά θ ε το ά ξο να τ η ς ο δ ο ύ Αν ε ξα ρτ η σ ί α ς . Μ ε τ έ λ ο ς ή α ρχ ή ε π ί τ η ς ο δ ο ύ Άγ κ υ ρ α ς , σ υ ν α ν τ ά κ α ν ε ί ς τ η ν

οδό

Αγ ί ο υ Α ν τ ρ έ ο υ . Ο δ ο ί

που ενώνουν δύο κόσμους, συνοικίες και έθνη. Ακόμη συνισ τά έναν από τους κύριους άξονες της πόλης, έναν άξονα που άνθισε κατά τ η ν π ε ρ ί ο δ ο τ η ς α π ο ι κ ι ο κ ρ α τ ί α ς . Η Αγ ί ο υ Α ν τ ρ έ ο υ ε ί ν α ι έ ν α ς α π ό τ ο υ ς λ ί γ ο υ ς π ε ζο δ ρ ο μ η μ έ ν ο υ ς δ ρ ό μ ο υ ς σ τ η ν π ό λ η . Έ ν α ς δ ρ ό μ ο ς π ο υ σ ε τα ξ ι δ ε ύ ε ι σ ε ρ ο μ α ν τ ι κ έ ς ε π οχέ ς . Ε π οχέ ς ό π ο υ ο α σ τ ι κ ό ς χώ ρ ο ς μεταβαλ λόταν σε ένα μεγάλο εσωτερικό. Οι πλασ τικές όψεις των Εικ. 125 | Λεμεσός, Εμπορικό Κέντρο, η οδός Αγίου Ανδρέου, ο πάλαι ποτέ κύριος ιστορικός εμπορικός άξονας της πόλης πηγή: ίδια λήψη

πλευρικών ορίων και οι οπ τικές φυγές προς τη θάλασσα δημιουργούν μ ι α ε ι δ υ λ λ ι α κ ή α τ μ ό σ φ α ι ρ α . Το μ έ σ α - έ ξ ω , δ η μ ό σ ι ο - ι δ ι ω τ ι κ ό α π ο τ ε λ ε ί μ ι α σ υ ν ε χό μ ε ν η α λ λ η λ ο υχ ί α ο ρ ί ο υ κ α ι μ ι α σ χέ σ η α μ ε σ ό τ η τα ς .

Η

οδός

Αγ ί ο υ

Ανδ ρ έ ο υ

εκτείνεται

προς

τα

βόρεια,

με

μια

δ ι α γ ώ ν ι α χά ρ α ξ η σ τ η ν π ό λ η π α ρ ά λ λ η λ η μ ε το π α ρ α λ ι α κ ό μ έ τωπ ο σ ε έ να β α θ μ ό . Σ ύ μ β ο λ ο γ ι α τ ο ν ά ξ ο ν α α υ τ ό ε ί ν α ι ο κ α θ ε δ ρ ι κ ό ς ν α ό ς τ η ς Αγ ί α ς Ν ά π α ς π ο υ ο λ ο κ λ η ρ ώ θ η κ ε το 1 9 0 3 α π ό σ χε δ ι α σ μ ό το υ α ρχ ι τ έ κ το να Γ. Π α π α δ ά κ η .

Τα α π ο ι κ ι ο κ ρ α τ ι κ ά σ π ί τ ι α σ τ α δ υ τ ι κ ά τ η ς ο δ ο ύ ε ί ν α ι

έ ργ α το υ Κ ε ρ κ υ ρ α ί ο υ α ρχ ι τ έ κ το να Ζ α χα ρ ί α Β ό νδ α π ο υ σ τ ι ς α ρχέ ς το υ 20ου αιώνα ανέλαβε έργα σ τη Λεμεσό για λογαριασμό των Δημοτικών Α ρχώ ν , τ η ς Μ η τρ ό π ο λ η ς , α λ λ ά κ α ι γ ι α μ ε γ α λ ο α σ τ ο ύ ς τ η ς π ό λ η ς 73.

Σ υ ν ε χ ί ζο ν τ α ς τ η ν Αγ ί ο υ Α ν τ ρ έ ο υ π α ρ α τ η ρ ε ί κ α ν ε ί ς ό ψ ε ι ς π ο υ

σ υ ν δ υ ά ζο υ ν τ α ε λ λ η ν ι κ ά σ τ ο ι χ ε ί α τ ο υ κ λ α σ ι κ ι σ μ ο ύ μ ε τ ι ς ρ ο μ α ν τ ι κ έ ς αναγεννησιακές

και

μπαρόκ

λεπ τομέρειες

των

αποικιοκρατικών

ε π ι ρ ρ ο ώ ν . Στ ο ι σ ό γ ε ι ο ν α ι μ ε ν σ υ ν α ν τ ά μ ε τ ο β α ρ ύ α ν α γ ε ν ν η σ ι α κ ό β ά θ ρ ο του κτιρίου, μολαταύτα σ την πόλη της Λεμεσού, το σκληρό αυτό όριο «σ πάει» με την προσθήκη μεγάλων ανοιγμάτων. Σπάνια δημιουργούνται Εικ. 126 | Λεμεσός, Εμπορικό Κέντρο, άποψη του

Καθεδρικού Ναού της Αγίας Νάπας, που κοσμεί τον άξονα της οδού Αγίου Ανδρέου πηγή: ίδια λήψη

ημιώροφοι, υπόγεια και σ χεδόν ποτέ η είσοδος θα είναι υπερυψωμένη. Τι ς π λ ε ί σ τ ε ς τ ω ν π ε ρ ι π τ ώ σ ε ω ν η ε ί σ ο δ ο ς δ ι α χ ω ρ ί ζ ε τ α ι μ ε έ ν α μ ι κ ρ ό 73, 74. Σεβίνα Φλωρίδου Ζήσιμου για το Κυπριακό ΄Ίδρυμα Περιβάλλοντος (2015). Λεμεσός, το ιστορικό κέντρο, διαδρομή 1, περιοχή κάστρου και ιστορικού κέντρο, Γενεθλίου Μιτέλλα και Τζαμιού. Ανακτήθηκε από: Λεμεσός, το ιστορικό κέντρο, διαδρομή 1, περιοχή κάστρου και ιστορικού κέντρο, Γενεθλίου Μιτέλλα και

92

σκαλοπάτι (κατώφλι) και μερικές φορές παραμένει σ το ύψος του π ε ζο δ ρ ο μ ί ο υ . Ε π ι π λ έ ο ν , σ ή μ α κ α τ α τ ε θ έ ν σ ε α ρ κ ε τ ά ι σ τ ο ρ ι κ ά κ τ ί ρ ι α τ η ς Αγ ί ο υ Α ν τ ρ έ ο υ κ α ι τ η ς π ό λ η ς ε ν γ έ ν ε ι , ε ί ν α ι τ ο κ υ κ λ ι κ ό π α ρ ά θ υ ρ ο . Μ ι α γ ε ω μ ε τρ ί α π ο υ έ ρχε τα ι σ ε α ν τ ί θ ε σ η μ ε το ν ο ρ θ ο κ α νο ν ι κ ό κ ά ν να β ο των κτιρίων και προσθέτει μια ιδιαίτερη, ανατολίτικη πινελιά.

και

Α ν ε π ι σ τ ρ έ ψ ε ι κ α ν ε ί ς σ τ ο ν κ α θ ε δ ρ ι κ ό ν α ό τ η ς Αγ ί α ς Ν ά π α ς π ρ οχω ρ ή σ ε ι

δυτικά

κατά

μήκος

της

οδού

Αγ ί ο υ

Ανδ ρ έ ο υ ,

θα

σ υ να ν τ ή σ ε ι κ α ι ά λ λ α κ τ ί ρ ι α σ χε δ ι α σ μ έ να α π ό το ν α ρχ ι τ έ κ το να Β ό νδ α , κτισμένα με λαξευτή λιθοδομή και με λεπ τομέρειες επηρεασμένες από Ε υ ρ ω π α ϊ κ ο ύ ς ρ υ θ μ ο ύ ς ( ο α π ο κ α λ ο ύ μ ε ν ο ς ε κ λ ε κ τ ι κ ι σ μ ό ς ) . Στ η σ υ ν έ χ ε ι α υπ ά ρχο υ ν κ τ ί ρ ι α κ α τα σ κ ε υ α σ μ έ να α π ό α νώ ν υ μ ο υ ς Κύ π ρ ι ο υ ς τ ε χ ν ί τ ε ς μ ε λιγότερο έντεχνα διακοσμητικά σ τοιχεία. Ορισμένα μπορεί να φέρουν ακόμα ίχνη του εξωτερικού σοβά σε χρώματα ώχρας και βαθυκόκκινης άμπρας

που

χρησιμοποιούνταν

παλαιότερα

και

άλ λοτε

το

άσπρο

χ ρ ώ μ α τ ο υ α σ β έ σ τ η . Ο ι έ ν τ ο ν ο ι τ ό ν ο ι σ τ ο υ ς τ ο ί χ ο υ ς σ υ ν δ υ ά ζο ν τ α ν μ ε μ π λ ε κ α ι γ α λ α ζο π ρ ά σ ι ν α χ ρ ώ μ α τ α σ τ ι ς π ε ρ σ ι ά ν ε ς τ ω ν π ά ν ω ο ρ ό φ ω ν . Δ υ σ τ υχώ ς σ τ ι ς α π ο κ α τα σ τά σ ε ι ς κ τ ι ρ ί ω ν π α ρ α β λ έ π ε τα ι α υτό το π λ ο ύ σ ι ο χ ρ ω μ α τ ι κ ό σ τ ο ι χ ε ί ο π ο υ σ υ ν α ν τ ι έ τ α ι ό λ ο κ α ι π ι ο σ π ά ν ι α 74.

Ένα κτίσμα που παραμένει αναλ λοίωτο σ το χρόνο, είναι τα Εικ. 127, 128 | Λεμεσός, Εμπορικό Κέντρο,

κ ε ν τρ ι κ ά γρ α φ ε ί α τ η ς Ε π α ρχ ι α κ ή ς Δ ι ο ί κ η σ η , ε π ί τ η ς ο δ ο ύ Αν ε ξα ρτ η σ ί α ς .

χαρακτηριστικά παραδείγματα κτιρίων επί της οδού Αγίου Ανδρέου, που αποτελούν δείγματα της αρχιτεκτονικής συνομιλίας διαφορετικών ρυθμών και μορφών, ο ελληνικός κλασικισμός συναντάει την αναγέννηση και το μπαρόκ στην ίδια πρόσοψη με ευδιάκριτες και τις ανατολίτικες επιρροές.

Σχε δ ι α σ μ έ νο α π ό το ν Κυ β ε ρ ν η τ ι κ ό μ η χα ν ι κ ό Ι ω σ ή φ Κα φ ι έ ρ ο το 1 9 2 3 μ ε έ να σ τ υλ ν ε ο κ λ α σ ι κ ι σ μ ο ύ μ ε α να γ ε ν ν η σ ι α κ ά σ το ι χε ί α . Α ρχ ι κ ά το κ τ ί ρ ι ο χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή θ η κ ε ω ς Ν ο σ ο κ ο μ ε ί ο , ε π ί Αγ γ λ ο κ ρ α τ ί α ς , ε ν ώ σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α με την ανέγερση του Μοντερνισ τικού Νοσοκομείου σ την οδό, Λεοντίου

πηγή: ίδια λήψη

Α ΄ , σ τ έ γ α σ ε τ η ν Ε π α ρ χ ι α κ ή Δ ι ο ί κ η σ η Λ ε μ ε σ ο ύ . Το κ τ ί ρ ι ο α υ τ ό α π ο τ έ λ ε σ ε σ τα θ μ ό σ τ η ν α π ο ι κ ι ο κ ρ α τ ι κ ή α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή τ η ς π ό λ η ς . Π α ρ ό λ α , α υτά το κτίριο εμφανίζεται εγκλωβισμένο πίσω από μια σειρά μεταλ λικών κιγκλιδωμάτων. Η πλατεία μπροσ τά, ανενεργές και λειτουργεί απλά ω ς έ ν α δ ι ε υ ρ υ μ έ ν ο π ε ζο δ ρ ό μ ι ο 7 5 .

Εικ. 129 | Λεμεσός, Εμπορικό Κέντρο, η

Επαρχιακή Διοίκηση Λεμεσού (Διοικητήριο) στην πλατεία Γρηγόρη Αυξεντίου στην οδό Ανεξαρτησίας, το κτήριο φαντάζει εγκλωβισμένο πίσω από τα μεγάλα κιγκλιδώματα και η πλατεία ανενεργή ως ένα διευριμένο πεζοδρόμιο πηγή: https://city.sigmalive.com 75. Λιανού, Μαρία & Χριστοφίνης, Αλέξανδρος (2016). « ΛΕΜΕΣΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΙ:», Λεμεσός: ANBAU Christophinis Architects, σ. 162

93

Η περίοδος της αποικιοκρατίας στην Λεμεσό, πρόσφερε μια

δυναμική σ το δομημένο ασ τικό ισ τό της πόλης. Πολ λά ισ τορικά κτίρια κατασκευάσ τηκαν και άλ λα αποκατασ τάθηκαν με νέες χρήσεις. Μια δ υ να μ ι κ ή π ο υ ά φ η σ ε σ τ η ν π ό λ η σ π ο υ δ α ί α α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή κ α ι β ι ο μ η χα ν ι κ ή κ λ η ρ ο ν ο μ ι ά . Τό τ ε κ α τ α σ κ ε υ ά σ τ η κ ε κ α ι τ ο σ ύ μ β ο λ ο κ α τ α τ ε θ έ ν γ ι α τ η ν πόλη, και μια από τις πιο διαχρονικές εικόνες της Λεμεσού, ο παλιός Εικ. 130 | Λεμεσός, Παλιός Υδατόπυργος, το

σύμβολο κατατεθέν, το σημείο αναφοράς, το ορόσημο και μια από τις πιο διαγχρονικές εικόνες της Λεμεσού στα όρια ιστορικού και εμπορικού κέντρου της πόλης πηγή: https://www.istockphoto.com

υδατόπυργος, που βρίσκεται σ το βόρειο κομμάτι και σ τα όρια του ι σ το ρ ι κ ο ύ κ έ ν τρ ο υ . Η ρ α γδ α ί α ε κ β ι ο μ η χά ν ι σ η τ η ς π ό λ η ς , κ α ι η α ύ ξ η σ η του πληθυσμού, οδήγησε σ την κατασκευή του υδατόπυργου, για την προμήθεια νερού σ την πόλη. Μια σιδερένια κατασκευή, που προμήθευε σ την πόλη νερό από το 1920 μέχρι και το 1947 και έγινε συνώνυμη με τ η ν α ν ά π τ υ ξ η τ η ς κ α ι α ν α δ ε ί χ θ η κ ε ω ς κ α τ ε ξ οχ ή ν σ η μ ε ί ο α ν α φ ο ρ ά ς 76.

Ε π ί Αγ γ λ ο κ ρ α τ ί α ς , η π ό λ η α π έ κ τ η σ ε κ α ι τ η ν Κ λ ε ι σ τ ή Δ η μ ο τ ι κ ή

Αγ ο ρ ά .

Χτ ι σ μ έ ν η α π ό α σ β ε σ τό λ ι θ ο σ ε δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ έ ς π ε ρ ι ό δ ο υ ς κ α τά

τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο υ 2 0 ο υ , η Αγ ο ρ ά ή τ α ν κ ε ν τ ρ ι κ ό σ η μ ε ί ο κ α θ η μ ε ρ ι ν ή ς δρασ τηριότητας όπου αρώματα και χρώματα της Κυπριακής υπαίθρου έ σ μ ι γ α ν μ ε τ η μ υ ρ ω δ ι ά τ ο υ φ ρ ε σ κ ο ψ η μ έ ν ο υ κ α φ έ κ α ι τ ο υ ψ α ρ ι ο ύ . Στ η ν αγορά και σε μικρά κατασ τήματα γύρω της, πωλούνταν όλα τα είδη φ ρ ο ύ τω ν κ α ι λ α χα ν ι κ ώ ν , μ α ζ ί μ ε μ ι α π ο ι κ ι λ ί α π α ρ α δ ο σ ι α κ ώ ν τ υ ρ ι ώ ν , αλ λαντικών, κρεάτων και αρτοπαρασκευασμάτων.

Οι κύριες είσοδοι

τ η ς Αγ ο ρ ά ς ε ί ν α ι ν ό τ ι α κ α ι δ υ τ ι κ ά μ έ σ α α π ό λ ί θ ι ν ε ς θ ο λ ω τ έ ς σ τ ο έ ς . Η σ τ έ γ η τ η ς κ υ ρ ί ω ς α ί θ ο υ σ α ς σ τ η ρ ί ζ ε τ α ι σ ε μ ε τ α λ λ ι κ ή κ α τ α σ κ ε υ ή 77.

Π ε ρ ι μ ε τ ρ ι κ ά τ η ς Αγ ο ρ ά ς σ υ ν α ν τ ά μ ε τ η ν ο δ ό Σ α ρ ι π ό λ ο υ μ ε τ η ν

ο μ ώ ν υ μ η π λ α τ ε ί α . Η π ε ρ ι οχ ή τ η ς Σ α ρ ι π ό λ ο υ , γ νώ ρ ι σ ε μ ε γ ά λ η α νά π τ υ ξ η και

αναγεννήθηκε

τις

τελευταίες

δύο

δεκαετίες.

Ήταν

ανέκαθεν

έ να α π ό τα κ ε ν τρ ι κ ό τ ε ρ α σ η μ ε ί α τ η ς π ό λ η ς . Σ η μ ε ί ο σ υ νά ν τ η σ η ς γ ι α ανθρώπους, εμπορεύματα, αγαπημένες γεύσεις και συνήθειες. Αυτή η λαϊκή πλατεία είναι σήμερα ένας από τους πιο δημοφι λείς προορισμούς για ποτό, φαγητό και νυχτερινή διασκέδαση. Με δεκάδες μαγαζιά Εικ. 131, 132 | Λεμεσός, Εμπορικό Κέντρο, η ζωή έτσι όπως εκτυλίσσεται στην πλατεία Σαριπόλου με τη Δημοτική Αγορά και στους γύρω δρόμους, (πάνω) ένα πρωινό του 1955 και (κάτω) ένα απόγευμα του 2014, οι συνήθειες και οι χρήσεις μπορεί να έχουν αλλάξει αλλά η περιοχή εξακολουθεί να αποτελεί πόλο έλξης για τους κάτοικους και τους τουριστες της Λεμεσού πηγή: https://www.savoirville.gr

ν α τ η ν π λ α ι σ ι ώ ν ο υ ν , η π λ α τ ε ί α Σ α ρ ι π ό λ ο υ σ φ ύ ζ ε ι α π ό ζω ή , ε ν ώ τ α Σαββατοκύριακα είναι δύσκολο ακόμα και να τη διασ χίσεις, λόγω της πολυκοσμίας. Είναι σίγουρα ένα αγαπημένο σ τέκι για τη νεολαία τ η ς π ό λ η ς κ α ι ό χ ι μ ό ν ο . Τα μ π α ρ , τ α π α ρ α δ ο σ ι α κ ά κ α φ ε ν ε ί α κ α ι τ α εσ τιατόριά

της

έ χο υ ν

καταφέρει

να

σ υγ κ ε ν τρ ώ σ ο υ ν

σε

μια

μικρή

έκταση, μια μεγάλη ποικι λία από επι λογές για την έξοδό σου.

Ακόμη

μια

πλούσια

σε

ισ τορία

πλατεία

της

πόλης

είναι

η

πλατεία Ηρώων που σ τις μέρες μας είναι σ χεδόν αδρανής, εξαίροντας κ ά π ο ι α κ έ ν τρ α ψ υχα γ ωγ ί α ς σ τ η ν π ε ρ ί μ ε τρ ο τ η ς . Μ ι α π λ α τ ε ί α π ο υ έ σ φ υ ζ ε α π ό ζω ή . Στ η ν π λ α τ ε ί α α υ τ ή ε π ι κ ρ α τ ο ύ ν σ τ ο ι χ ε ί α A r t D e c o σ ε σ υ νδ υ α σ μ ό μ ε τ η ν ε π ι β λ η τ ι κ ή α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή το υ Μ ε σ οπ ο λ έ μ ο υ .

76. Εφημερίδα Λεμεσός (2/5/2014). Ο Υδατόπυργος της Λεμεσού αποτελεί το σύμβολο της πόλης μας! Ανακτήθηκε από: http://www.elemesos.com (τελευταία πρόσβαση 30/03/2021) 77. Σεβίνα Φλωρίδου Ζήσιμου για το Κυπριακό Ίδρυμα Περιβάλλοντος (2015). Λεμεσός, το ιστορικό κέντρο, διαδρομή 1, περιοχή κάστρου και ιστορικού κέντρο, Γενεθλίου Μιτέλλα και Τζαμιού. Ανακτήθηκε από: Λεμεσός, το ιστορικό κέντρο, διαδρομή 1, περιοχή κάστρου και ιστορικού κέντρο, Γενεθλίου Μιτέλλα και Τζαμιού (lemesosblog.com)

94

(τελευταία πρόσβαση 2/04/2021)

Στ ο κ έ ν τ ρ ο τ η ς έ ν α μ ν η μ ε ί ο α φ ι ε ρ ω μ έ ν ο σ τ ο υ ς ή ρ ω ε ς π ο υ π ο λ έ μ η σ α ν « υ π ε ρ π ί σ τ ε ω ς κ α ι π α τ ρ ί δ ο ς » . Π α ρ' ό λ α α υ τ ά , ε ρ ω τ η μ α τ ι κ ό α π ο τ ε λ ε ί η χ ρ ή σ η το υ σ υγ κ ε κ ρ ι μ έ νο υ α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ο ύ μ ο ρ φ ο λ ογ ι κ ο ύ λ ε ξ ι λ ογ ί ο υ . Ένα ερωτηματικό, που σ τις μέρες μας βρίσκει εφαρμογή σε πολ λές ε π ε μ β ά σ ε ι ς μ έ σ α σ τ ο ν ι σ τ ό τ η ς π ό λ η ς . Στ η β ό ρ ε ι α γ ω ν ί α τ η ς π λ α τ ε ί α ς , υ ψ ώ ν ε τα ι έ να ε μ β λ η μ α τ ι κ ό κ τ ί ρ ι ο γ ι α τ η ν Λ ε μ ε σ ό , α υτό το υ Θ έ α τρ ο υ Ρ ι ά λτ ο π ο υ ο λ ο κ λ η ρ ώ θ η κ ε τ ο 1 9 3 1 . Α ρ χ ι τ έ κ τ ο ν α ς τ ο υ έ ρ γ ο υ ο Β ε ν ι α μ ί ν Γκ ύ ν σ μ π ο υ ρ κ ( δ ε ν ε ξ α κ ρ ι β ώ θ η κ ε α ν ο Γκ ύ ν σ μ ο υ ρ κ ή τ α ν α ρ χ ι τ έ κ τ ο ν α ς η

Εικ. 133 | Λεμεσός, Εμπορικό Κέντρο, το Θέατρο

Ριάλτο στην πλατεία Ηρώων όταν λειτουργούσε ως κινηματογραφική αίθουσα

π ο λ ι τ ι κ ό ς μ η χα ν ι κ ό ς , α λ λ ά ο ύ τ ε κ α ι η ο ρ θ ή γρ α φ ή το υ ο νό μ α τό ς το υ ) σε

A r t D e c o α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ό λ ε ξ ι λ όγ ι ο , μ ε έ μ φ α σ η σ τ η ν π ρ ό σ ο ψ η κ α ι

πηγή: https://parathyro.politis.com.cy

σ το ε σ ωτ ε ρ ι κ ό . Α ρχ ι κ ά λ ε ι το υ ργ ο ύ σ ε ω ς κ ι ν η μ α τογρ ά φ ο ς κ α ι χώ ρ ο ς α ν α ψ υ χ ή ς . Το κ τ ί ρ ι ο α ν α σ κ ε υ ά σ τ η κ ε τ ο 1 9 9 9 , α π ό τ ο ν α ρ χ ι τ έ κ τ ο ν α Θέμη

Θεμισ τοκλέους,

και

μ ε τα τρ ά π η κ ε

σε

Θ έ α τρ ο

και

π ο λυχώ ρ ο ς

εκδηλώσεων και πολιτισμού. Εξωτερικά ανεπαίσθητες αλ λαγές, ενώ εσωτερικά άλ λαξε το σκηνικό, σ τα πλαίσια της μέσα σύλ ληψης του α ρχ ι τ έ κ τ ο ν α 78. Εικ. 134 | Λεμεσός, Εμπορικό Κέντρο, η Πλατεία Ηρώων με το μνημείο Ηρώων στο κέντρο της και τραπεζοκαθίσματα για τις ανάγκες των υποστατικών πέριξ της πλατείας πηγή: https://lemesosblog.com

Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Γ Ε Ν Η Σ ΤΟ Π ΟΣ | Δ η μ ό σ ι ε ς Λ ε ι το υ ργ ί ε ς

Το Δ η μ α ρ χ ε ί ο ε π ί τ η ς ο δ ο ύ Α ρ χ . Κ υ π ρ ι α ν ο ύ , σ χ ε δ ι ά σ τ η κ ε α π ό

τ ο ν Γε ρ μ α ν ό - Ε β ρ α ϊ κ ή ς κ α τ α γ ω γ ή ς α ρ χ ι τ έ κ τ ο ν α G i n s b e r g . Η δ ι α ρ ρ ύ θ μ ι σ η τ η ς α ί θ ο υ σ α ς υπ ο δ οχ ή ς π α ρ α π έ μ π ε ι σ τ ι ς δ ω ρ ι κ ο ύ ρ υ θ μ ο ύ σ τ ή λ ε ς τ ω ν Τά φ ω ν τ ω ν Β α σ ι λ έ ω ν σ τ η ν Π ά φ ο .

Πρόκειται για μικρό μεν, αλ λά

κ ο μ ψ ό δ ε ί γ μ α α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς μ ε α νά γ λυ φ ο δ ι ά κ ο σ μ ο α π ό γ ύ ψ ι ν ε ς λ ε π τ ο μ έ ρ ε ι ε ς σ τ ο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό κ α ι μ α ρ μ ά ρ ι ν α δ ά π ε δ α 79. Χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό του

ισ τορικού

κτιρίου

είναι

η

λιτότητα

που

εμπνέει,

και

αυτό

έ χ ε ι ω ς ε π α κ ό λ ο υ θ ο τ η ν φ ρ ά σ η τ ο υ Μ ι ς Β α ν ν τ ε Ρο ( l e s s i s m o r e ) . Α π έ να ν τ ι α π ό το Δ η μ α ρχε ί ο , β ρ ι σ κ ό τα ν το τα χ υ δ ρ ο μ ε ί ο – π ρ ώ η ν ο ι κ ί α Ρω σ σ ί δ η , μ ε κ α μ α ρ ο σ το ι χ ί α σ τ η β ε ρ ά ν τα π ο υ β λ έ π ε ι π ρ ο ς δ υ σ μ άς

Εικ. 135 | Λεμεσός, Κέντρο Πόλης, το κτίριο που

στεγάζει το Δημαρχείο της Λεμεσού

κ α ι ν ε ο α ν α γ ε ν ν η σ ι α κ ά σ τ ο ι χ ε ί α . Στ α α ν α τ ο λ ι κ ά κ α τ ά μ ή κ ο ς τ η ς ο δ ο ύ

πηγή: ίδια λήψη

78. Λιανού, Μαρία & Χριστοφίνης, Αλέξανδρος. ό.π., σ. 159 79. Σεβίνα Φλωρίδου Ζήσιμου για το Κυπριακό Ίδρυμα Περιβάλλοντος (2015). Λεμεσός, το ιστορικό κέντρο, διαδρομή 1, περιοχή κάστρου και ιστορικού κέντρο, Γενεθλίου Μιτέλλα και Τζαμιού. Ανακτήθηκε από: Λεμεσός, το ιστορικό κέντρο, διαδρομή 1, περιοχή κάστρου και ιστορικού κέντρο, Γενεθλίου Μιτέλλα και Τζαμιού (lemesosblog.com)

(τελευταία πρόσβαση 3/04/2021)

95

Θέμιδος βρίσκονται τα παλιά αποικιοκρατικά δικασ τήρια, κτισμένα τ ο 1 9 1 1 μ ε σ χ έ δ ι α τ ο υ W. W i l l i a m s , υ π α λ λ ή λ ο υ τ ο υ α π ο ι κ ι ο κ ρ α τ ι κ ο ύ Τμ ή μ α τ ο ς Δ η μ ο σ ί ω ν ΄ Έ ρ γ ω ν . Έ ν α κ τ ί ρ ι ο μ ε χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό σ τ υ λ , τ η ς α π ο ι κ ι ο κ ρ α τ ι κ ή ς α ρχ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή ς σ τ η ν Κ ύ π ρ ο 80. Μ ε τ η ν α π ο κ α τ ά σ τ α σ η κ α ι π α ρ α χ ώ ρ η σ η σ τ ο Τε χ ν ο λ ο γ ι κ ό Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο Κ ύ π ρ ο υ τ ω ν κ τ ι ρ ί ω ν του ταχυδρομείου, των δικασ τηρίων, με τη δημιουργία της πρυτανείας το υ Τ Ε . Π Α . Κ κ α ι τ η ς Π α ν ε π ι σ τ η μ ι α κ ή ς Β ι β λ ι ο θ ή κ η ς Β α σ ί λ η ς Μ ι χα η λ ί δ η ς Εικ. 136 | Λεμεσός, Κέντρο Πόλης, το παλαιό

κτίριο των Δικαστηρίων της πόλης που στεγάζει σήμερα την Βιβλιοθήκη "Βασίλης Μιχαηλίδης" πηγή: ίδια λήψη

α ν τ ί σ το ι χα , α υτό ώ θ η σ ε τ ι ς α ρχέ ς κ α ι σ τ η ν υλ οπ ο ί η σ η τ η ς π λ α τ ε ί α ς Π α ν ε π ι σ τ η μ ί ο υ σ τ ο ε ν δ ι ά μ ε σ ό τ ο υ ς 81.

Στ η ν π α ρ α λ ι α κ ή π ε ρ ι οχ ή τ η ς π ό λ η ς , τ ο π ρ ώ η ν γ ρ α φ ι κ ό ξ ε ν ο δ οχ ε ί ο

“ C o n t i n e n t a l ”, σ τ ε γ ά ζ ε ι τ η ν Σ χ ο λ ή Ο ι κ ο ν ο μ ί α ς κ α ι Δ ι ο ί κ η σ η ς τ ο υ Τ Ε . Π Α . Κ . Αν κ α ι το ο ι κ ο δ ό μ η μ α ή τα ν α γ νώ σ το υ α ρχ ι τ έ κ το να , ξ ε χώ ρ ι ζ ε γ ι α τα Ε υ ρ ωπ α ϊ κ ά π ρ ό τ υπ α π ο υ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε κ α ι ή τα ν χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά π ο υ δεν περνούσαν απαρατήρητα από τους πολίτες, οι οποίοι το έβλεπαν μ ε θ α υ μ α σ μ ό . Η ι σ το ρ ί α το υ κ τ ι ρ ί ο υ ξ ε κ ι νά το 1 9 1 7 ω ς Ο ι κ ί α Ο υ ί τφ ι λν τ σ το ισόγειο σ τέγαζε την πολιτική λέσ χη Φι λελευθέρων, ενώ το 1920 π ω λ ε ί τα ι σ τ η Μ η τρ ό π ο λ η Κι τ ί ο υ . Λ ί γ α χ ρ ό ν ι α α ργ ό τ ε ρ α το κ τ ί ρ ι ο ε ν ο ι κ ι ά ζ ε τ α ι α π ό τ ο ν Γ. Ι ω α ν ν ί δ η , ο ο π ο ί ο ς τ ο μ ε τ α τ ρ έ π ε ι σ τ ο ξ ε ν ο δ ο χ ε ί ο «Βιέννα». Μάλισ τα, ο Ιωαννίδης διαφήμιζε με περισσή περηφάνια το ι δ ι α ί τ ε ρ ο ξ ε νο δ οχε ί ο , π ρ ο β ά λ λ ο ν τα ς τ η μ ο να δ ι κ ή θ έ α π ρ ο ς το β ο υ νό κ α ι τ η θ ά λ α σ σ α , κ α θ ώ ς κ α ι τα ε υ ρ ύχω ρ α δ ω μ ά τ ι α . Ε κ ε ί ν η τ η ν ε π οχ ή Εικ. 137, 138 | Λεμεσός, Παραλιακό Μέτωπο,

(πάνω) το γραφικό ξενοδοχείο "Βιέννα" "Continental" που σήμερα στεγάζει την Σχολή Οικονομίας και Διοίκησης του ΤΕ.ΠΑ.Κ. πηγή: https://allaboutlimassol.com ίδια λήψη

το

ξ ε νο δ οχε ί ο

"Βιέννα"

και

μετέπειτα

"Continental"

σ υγ κ έ ν τρ ω ν ε

μ ε γ ά λ η π ε λ α τ ε ί α κ α ι κ ί ν η σ η , α φ ο ύ τα υτόχ ρ ο να α να π τ υ σ σ ό τα ν κ α ι ο π α ρ α λ ι α κ ό ς δ ρ ό μ ο ς τ η ς π ό λ η ς 82.

Ένα κτίριο, σήμα κατατεθέν για την Λεμεσό είναι η έπαυλη του

μ ε γ α λ έ μ π ο ρ ο υ Α ν τ ώ ν η Π η λ α β ά κ η . Το ε ν τ υ π ω σ ι α κ ό α υ τ ό κ τ ί ρ ι ο ή τ α ν το αποτέλεσμα της φι λοδοξίας του μεγαλέμπορου για μια ιδιωτική κ α το ι κ ί α μ ε ε π ι δ ρ ά σ ε ι ς α π ό τ η ν α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή το υ κ α ζ ί νο σ το Μ ο να κ ό κ α ι τ η ς α ρχ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή ς Ν α π ο λ έ ο ν τ ο ς Γ ' 83. Ο ί δ ι ο ς α π ο τ ύ π ω σ ε σ τ η μνήμη του τις γραμμές του επιβλητικού καζίνο, τις οποίες μετέφερε σ το δικό του μέγαρο, του οποίου τα σ χέδια δημιουργήθηκαν σ το Παρίσι, μ ε τ ά τ η γ ν ω ρ ι μ ί α τ ο υ μ ε έ ν α ν Έ λ λ η ν α π ο υ ε ρ γ α ζό τ α ν σ τ ο γ ρ α φ ε ί ο τ ο υ E d o u a r d N i e r m a n s . Γι α τ η ν π ρ ο σ α ρ μ ο γ ή τ ω ν σ χ ε δ ί ω ν σ τ α κ υ π ρ ι α κ ά δ ε δ ο μ έ να , φ α ί ν ε τα ι να β ο ή θ η σ ε ο Κ ε ρ κ υ ρ α ί ο ς α ρχ ι τ έ κ το να ς , Ζ α χα ρ ί α ς Β ό νδ α ς , έ τσ ι το 1 9 1 9 ά ρχ ι σ α ν ο ι ο ι κ ο δ ο μ ι κ έ ς ε ργ α σ ί ε ς α ν ε γ έ ρ σ ε ω ς το υ μεγάρου. Οι καλύτεροι τεχνίτες σ την πόλη ανέλαβαν τα σκαλίσματα τ η ς π έ τρ α ς , μ ε τ ι ς μ ο ρ φ έ ς ε ρ ωτ ι δ έ ω ν κ α ι τ ι ς γ ι ρ λ ά ν τ ε ς σ τα π λ α ί σ ι α τ ω ν α ν ο ι γ μ ά τ ω ν . Ο ι μ α σ τ ό ρ ο ι τ α ε τ ο ί μ α ζα ν κ α θ ι σ μ έ ν ο ι κ α τ ά γ η ς , Εικ. 139 | Λεμεσός, Κέντρο Πόλης, παλιά φώτο

του Μέγαρου Πηλαβάκη από την διασταύρωση των οδών Αγίου Ανδρέου και Γ. Καραϊσκάκη πηγή: https://allaboutlimassol.com

τα κάλυπ ταν με γύψο, για ασφάλεια, και με ξύλινα αναβατόρια τα α ν έ β α ζα ν κ α ι τ α τ ο π ο θ ε τ ο ύ σ α ν σ τ ι ς κ α θ ο ρ ι σ μ έ ν ε ς θ έ σ ε ι ς . Ό τ α ν σ τ α 80, 81. lemesos blog (2017). Αφιέρωμα: Διατηρητέα κτίρια ΤΕ.ΠΑ.Κ – Ποια ήταν αρχικά η λειτουργία τους;. Ανακτήθηκε από: Αφιέρωμα: Διατηρητέα κτίρια ΤΕ.ΠΑ.Κ – Ποια ήταν αρχικά η λειτουργία τους; (lemesosblog.com) (τελευταία πρόσβαση 3/04/2021) 82. allaboutlimassol (25/01/2018). Ξενοδοχείο Continental: Από οικία σε ξεχωριστό στολίδι της πόλης! Ανακτήθηκε από: Ξενοδοχείο Continental: Από οικία σε ξεχωριστό στολίδι της πόλης! (allaboutlimassol.com) (τελευταία πρόσβαση 3/04/2021) 83. Άντρη Θρασυβούλου (01.12.2019). Βιβλιοθήκη Λεμεσού: Η φιλοδοξία του μεγαλέμπορα & η «πριγκίπισσα». Βιβλιοθήκη Λεμεσού: Η φιλοδοξία του μεγαλέμπορα & η «πριγκίπισσα» (offsite.com.cy)

96

1934 ολοκληρώθηκε το μέγαρο, ο θαυμασμός που προκάλεσε ήταν απερίγραπ τος. Έπειτα 1966 το μέγαρο πωλήθηκε σ τη Ζήνα Κάνθερ η ο π ο ί α κ α τ έ β α λ ε έ ν α μ έ ρ ο ς τ η ς δ α π ά ν η ς τ η ς α γ ο ρ ά ς . Τε λ ι κ ά τ ο α ν έ λ α β ε ο Δήμος και σ τέγασε εκεί τη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Λεμεσού, που μ έ χ ρ ι τό τ ε λ ε ι το υ ργ ο ύ σ ε σ το Δ η μ α ρχε ί ο . Σ ή μ ε ρ α το κ τ ί ρ ι ο α ν ή κ ε ι σ το Τε χ ν ο λ ο γ ι κ ό Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο Κ ύ π ρ ο υ . Έ π ε ι τ α α π ό 7 χ ρ ό ν ι α ε ρ γ α σ ι ώ ν η α να κ α ί ν ι σ η το υ κ τ ι ρ ί ο υ ξ υπ νά μ ν ή μ ε ς μ ι α ς ά λ λ η ς ε π οχ ή ς κ α ι μ ι α ς Λεμεσού διαφορετικής από τη σημερινή με το επιβλητικό κτίριο να Εικ. 140 | Λεμεσός, Εμπορικό Κέντρο, άποψη

α π ο κ τ ά ξ α ν ά τ ο κ ύ ρ ο ς τ ο υ 84.

από το ανακατασκευασμένο Μέγαρο Πηλαβάκη έτσι όπως έχει διαμορφωθεί στις μέρες για τις ανάγκες στέγασης της Δημοτικής Πανεπιστημιακής Βιβλιοθήκης του ΤΕ.ΠΑ.Κ.

Στ η ν π α ρ α λ ι α κ ή λ ε ω φ ό ρ ο σ τ ο κ ε ν τ ρ ι κ ό τ ε ρ ο σ η μ ε ί ο τ η ς π ό λ η ς

και

σ το

ανατολικότερο

όριο

του

ισ τορικού

κ έ ν τρ ο υ

βρίσκεται

ο

Δημόσιος Κήπος Λεμεσού. Ο Δημόσιος Κήπος της Λεμεσού, είναι ο μόνος

πηγή: ίδια λήψη

μ ε γ ά λ ο ς π υ ρ ή να ς π ρ α σ ί νο υ κ α ι δ η μ ό σ ι ο υ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ χώ ρ ο υ σ τ η ν π ό λ η . Στ η ν μ ε γ ά λ η τ ο υ έ κ τ α σ η ο χ ώ ρ ο ς α υ τ ό ς ε μ π ε ρ ι έ χ ε ι τ ο « Κ η π ο θ έ α τ ρ ο » τ η ς π ό λ η ς , τ ο « Το υ ρ ι σ τ ι κ ό Κ έ ν τ ρ ο » , σ χ ε δ ι α σ μ έ ν ο α π ό τ ο ν α ρ χ ι τ έ κ τ ο ν α Φοίβο Πολυδώρου, ώσ τε να αναδείξουν τη Λεμεσό ως εμπορικό και πολιτιστικό

κ έ ν τρ ο

και

τον

« Ζωολογικό

Κήπο».

Σχεδιασμένος

με

ευρωπαϊκά πρότυπα, μεγάλων πόλεων της Ηπείρου σ τις μέρες μας φ ι λ ο ξ ε ν ε ί π ο λ ι τ ι σ τ ι κ έ ς ε κ δ η λ ώ σ ε ι ς , ό π ω ς η Γι ο ρ τ ή τ ο υ Κ ρ α σ ι ο ύ 8 5 .

Εικ. 141 | Λεμεσός, Παραλιακό Μέτωπο, παλιά

νοσταλγική φώτο από το Δημόσιο Κήπο, μια όαση στην καρδιά της Λεμεσού πηγή: Ιστορικό Αρχείο Λεμεσού

Θέτουμε,

το

εξής

ερώτημα

για

την

πόλη

της

Λεμεσού,

αν

τελικά οι πλατείες είναι μεγάλα ασ τικά εσωτερικά, ή αν είναι τελικά δ ι ε ύ ρ υ ν σ η τ ο υ π ε ζο δ ρ ο μ ί ο υ , ή έ ν α ς γ ρ ή γ ο ρ ο ς δ ρ ό μ ο ς δ ι έ λ ε υ σ η ς . Κ α ι α ν ο ι π λ α τ ε ί ε ς τ η ς π ό λ η ς έ χο υ ν χά σ ε ι το χα ρ α κ τ ή ρ α το υ ς , ό π ω ς ο Δ η μ οτ ι κ ό ς Κ ή π ο ς έ χε ι χά σ ε ι τ η ν α ί γ λ η το υ κ α ι α φ ο μ ο ι ώ ν ε τα ι α π ό δυτικές επιρροές, όπως η μέχρι πρότινος ισ τορική έπαυλη Λανίτη, που πλέον αποτελεί παρελθόν, αφού κατεδαφίσ τηκε για να πάρει τη θέση τ η ς μ ι α Τρ ι λ ο γ ί α π ο λ υ ώ ρ ο φ ω ν π ύ ρ γ ω ν .

84. lemesos blog (2018). Μέγαρο Πηλαβάκη: Η νέα Δημοτική και Πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη τότε και τώρα. Ανακτήθηκε από: Μέγαρο Πηλαβάκη: Η νέα Δημοτική και Πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη τότε και τώρα (Φωτογραφίες) (lemesosblog.com) (τελευταία πρόσβαση 3/04/2021) 85. Άννα Βασιλειάδου. Ο Δημοτικός Κήπος Λεμεσού Μία Όαση στην Καρδιά της Λεμεσού. Ανακτήθηκε από: Ο Δημοτικός Κήπος Λεμεσού - Μία Όαση στην Καρδιά της Λεμεσού! (cyprusalive.com) (τελευταία πρόσβαση 3/04/2021)

97

98

2 . 2 Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η Α Ν Α ΛΥ Σ Η ΤΟ Υ Τ Ρ Ο Π Ο Υ Λ Ε Ι ΤΟ Υ Ρ Γ Ι Α Σ Τ Η Σ Π Ο Λ Η Σ «Πολύτιμο πράγμα η λειτουργία, γενεσιουργός δύναμη ενός έργου, χω ρ ί ς α υ τ ή α μ φ ι σ β η τ ε ί τ α ι η ο υ σ ί α τ η ς ύ π α ρ ξ η ς . »

Σ Χ Ε Σ Η Μ Ε ΤΟ ΦΥ Σ Ι ΚΟ ΤΟ Π Ο

Γι α ν α κ α τ α σ τ ε ί ε φ ι κ τ ή μ ι α κ ρ ι τ ι κ ή α ν ά λ υ σ η τ ο υ τ ρ ό π ο υ , μ ε

τον οποίο λειτούργησε η πόλη της Λεμεσού ανά τους αιώνες, είναι απαραίτητο,

να

γίνει

μια

προσπάθεια

συσ χετισμού

με

τα

φυσικά

χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά το υ υπ ο β ά θ ρ ο υ τ η ς . Ανα φ ε ρ ό μ α σ τ ε σ τ η σ χέ σ η τ η ς π ό λ η ς μ ε τ ο ν Φ υ σ ι κ ό Τό π ο κ α ι π ώ ς α υ τ ή ε π η ρ έ α σ ε τ η ν ε ξ έ λ ι ξ ή τ η ς . Ο Β ι τρ ο ύ β ι ο ς 86, σ τ ο έ ρ γ ο τ ο υ , Π ε ρ ί Α ρχ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή ς , π ο υ δ η μ ο σ ι ε ύ θ η κ ε τ ο 23-27 π.Χ ., αναφέρει ότι για την ίδρυση τειχισμένων πόλεων, επι λέγεται π ρ ώ τα η π ι ο υγ ι ε ι ν ή τοπ ο θ ε σ ί α , χω ρ ί ς ο μ ί χλ η ή π ά χ ν η , σ χε τ ι κ ά ψ η λ ά σ ε υ ψ ό μ ε τρ ο , π ο υ θ α έ χε ι κ λ ί μ α ο ύ τ ε π ο λύ ζ ε σ τό ο ύ τ ε π ο λύ κ ρ ύ ο , μ α κ ρ ι ά α π ό ε λ ώ δ ε ι ς π ε ρ ι ο χ έ ς . Στ η ν π ε ρ ί π τ ω σ η τ η ς ε υ ρ ύ τ ε ρ η ς π ε ρ ι ο χ ή ς τ η ς Λεμεσού, παρατηρούμε πως για τη δημιουργία των παραθαλάσσιων οικισμών

της

Αμαθούντας

και

του

Κουρίου

επι λέχθηκαν

υψώματα

σε μικρή απόσ ταση από τη θάλασσα, και κοντά σε ποταμούς για να διασφαλίζεται η εύκολη προμήθεια και χρήση νερού, ενώ παράλ ληλα υπ ή ρχε κ α λύ τ ε ρ η θ ε μ ε λ ί ω σ η κ α ι α π ο φ ε ύγ ο ν τα ν ο ι κ ί νδ υ νο ι α π ό τ ι ς ε π ι δ ρ ά σ ε ι ς τ ω ν σ τ ο ι χ ε ί ω ν τ η ς φ ύ σ η ς κ α ι α π ό ε λ ώ δ ε ι ς σ υ ν θ ή κ ε ς 87.

Στ ι ς

πρώτες

ενδείξεις

για

ύπαρξη

παραθαλάσσιου

οικισμού

κ α ι σ τ η ν π ε ρ ι οχ ή τ η ς σ η μ ε ρ ι ν ή ς π ό λ η ς τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ μ α ρτ υ ρ ε ί τα ι α π ό ορισμένες ανασκαφές ότι επι λέχθηκαν παρόμοιες συνθήκες, αλ λά οι σ χ ε τ ι κ έ ς γ ε ω λ ο γ ι κ έ ς μ ε τ α β ο λ έ ς , π ο υ ε π η ρ ε ά ζο υ ν τ ο υ ψ ό μ ε τ ρ ο τ ο υ εδάφους και οφεί λονται κυρίως σε εναποθέσεις από πλημμύρες, σε ο ρ ι σ μ έ ν ε ς π ε ρ ι π τώ σ ε ι ς έ τ ε ι να ν να ε ξο μ α λύ νο υ ν υ ψ ο μ ε τρ ι κ έ ς δ ι α φ ο ρ έ ς , π ο υ υπ ή ρχα ν π α λ α ι ό τ ε ρ α , κ α ι π ο υ μ ά λ λ ο ν ε π η ρ έ α σ α ν τ η χω ρ ο θ έ τ η σ η το υ π α λ α ι ό τ ε ρ ο υ ο ι κ ι σ μ ο ύ 88. Ο ι ε π ι δ ρ ο μ έ ς ξ έ ν ω ν λ α ώ ν κ α ι ο ι κ α τ α σ τρ ο φ έ ς από θεομηνίες, επιδημίες και σεισμούς θα αφανίσουν οικισμούς και θ α φ έ ρ ο υ ν ά λ λ ο υ ς σ το π ρ ο σ κ ή ν ι ο . Η σ τρ α τ η γ ι κ ή θ έ σ η , η ι δ ι α ί τ ε ρ η μορφολογία και η εμπορικότητα της ίδιας της πόλης της Λεμεσού, σε συνδυασμό με τη σ ταθερή ύπαρξη του λιμανιού, είναι αυτή που θα δ ι α τ η ρ ή σ ε ι ε ν ζω ή τ η ν π ό λ η μ έ σ α α π ό τ ο π έ ρ α σ μ α τ ω ν χ ρ ό ν ω ν κ α ι θ α τ η ν ε ξ ε λ ί σ σ ε ι σ τα δ ι α κ ά . Η σ υ ν ε χ ή ς ε ξωτ ε ρ ι κ ή α σ τά θ ε ι α τ η ς π ε ρ ι οχ ή ς τ η ς Μ ε σ ογ ε ί ο υ μ ε τ η ν Κύ π ρ ο να α λ λ ά ζ ε ι σ υ ν ε χώ ς χέ ρ ι α κ α τα κ τ η τώ ν ,

Εικ. 143 | Λεμεσός 1885, Παραλιακό Μέτωπο,

ένα παραλιακό τείχος διακρίνεται την περίοδο που η περίκλειση από τη θάλασσα φάνταζε ως κατάρα για την νήσο, παρά ως ευλογία

κατέσ τησε την περίκλειση από τη θάλασσα ως κατάρα για την νήσο, παρά ως ευλογία.

πηγή: https://allaboutlimassol.com

86. Βιτρούβιος, ή Μάρκος Βιτρούβιος Πολλίωνας (81-15 π. Χ), Ρωμαίος συγγραφέας, αρχιτέκτονας και μηχανικός. Είναι κυρίως γνωστός για την πραγματεία του περί αρχιτεκτονικής (λατ. De architectura), που αποτελεί το μοναδικό κείμενο αρχιτεκτονικής θεωρίας και πρακτικής που διασώζεται από την κλασική εποχή.

87, 88. Σεργίδης, Χριστάκης (2003). «Η Λεμεσός μέχρι την Τουρκοκρατία», Λεμεσός: Έκδοση ΙΔΡΥΜΑ ΠΑΝΙΚΟΥ ΜΑΥΡΕΛΗ, σσ. 6-9

Εικ. 142 | Παλιά Λεμεσός, εικόνες βουβές, στατικές, άχρωμες, που όμως

με ένταση αφηγούνται μια πλούσια ιστορία γεμάτη χρώματα και ήχους πηγή: https://www.wallpaperflare.com

99

Κα τ ’ α υτό το ν τρ ό π ο η Κύ π ρ ο ς έ χα σ ε τ η ν ν η σ ι ωτ ι κ ή τ η ς α ξ ί α

και οι κάτοικοί της την επαφή με τη θάλασσα, αφού η γειτ νίαση με το

θαλάσσιο

σ τοιχείο

υποδήλωνε

βέβαιο

κίνδυνο,

ανασφάλεια

και

σ υ ν ο δ ε υ ό τ α ν α π ό ι σ χ υ ρ ή ο χ ύ ρ ω σ η . Το ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν σ τ ρ ά φ η κ ε π ρ ο ς τ η ν π λ ο ύ σ ι α ε νδ οχώ ρ α το υ ν η σ ι ο ύ , ό π ο υ ο ι ν τό π ι ο ι α να ζ ή τ η σ α ν σ τ η ν ασφάλειά της μόνιμη κατοικία. Ως αποτέλεσμα δημιουργήθηκε ένας μ ε γ ά λ ο ς α ρ ι θ μ ό ς ο ρ ε ι νώ ν κ α ι η μ ι ο ρ ε ι νώ ν ο ι κ ι σ μ ώ ν -χω ρ ι ώ ν , α ρ κ ε τά Εικ. 144 | Επαρχία Λεμεσού, χάρτης στον οποίο

διακρίνονται οι Δήμοι που οριοθετούν την πόλη της Λεμεσού (έντονο χρώμα), τα όρια των Βρεττανικών Βάσεων Ακρωτηρίου και οι δεκάδες κοινότητες-χωριά που περιβάλλουν τα αστικά όρια και συμπληρώνουν την επαρχία πηγή: ίδια επεξεργασία

από τα οποία διατηρούν την αίγλη και τη γραφικότητά τους μέχρι και

σήμερα.

Στ η ν

περίπ τωση

της

Λεμεσού

με

την

χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ή

α μ φ ι θ ε α τρ ι κ ή γ ε ω μ ο ρ φ ο λ ογ ι κ ή δ ι ά ρ θ ρ ω σ η τ η ς ε π α ρχ ί α ς , ο ι δ ε σ μ ο ί μ ε την πόλη διατηρήθηκαν σε όλους τους τομείς. Μολονότι διαθέτουν μ ό ν ι μ η κ α το ι κ ί α σ ε κ ά π ο ι ο ο ρ ε ι νό χω ρ ί ο τ η ς ε π α ρχ ί α ς , ο ι κ ά το ι κ ο ι διατηρούσαν

και

καλ λιεργούσαν

τις

εκτάσεις

γης

στην

παράκτια

π ε δ ι ά δ α τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ ή έ β ρ ι σ κ α ν ε ργ α σ ί α σ τ ι ς β ι ο μ η χα ν ι κ έ ς μ ο νά δ ε ς τ η ς πόλης και το λιμάνι. Η δυσκολία μετακίνησης επί καθημερινής βάσεως, ω ς α π ό ρ ρ ο ι α το υ α ρχέ γ ο νο υ ο δ ι κ ο ύ δ ι κ τ ύ ο υ , κ α τ έ σ τ η σ ε α να γ κ α ί α τ η δ η μ ι ο υ ργ ί α ν έ ω ν ο ι κ ι σ μ ώ ν π ε ρ ι μ ε τρ ι κ ά τ η ς π ό λ η ς ω ς δ ο ρ υ φ ο ρ ι κ ά χω ρ ι ά ή τ η ν π ε ρ α ι τ έ ρ ω κ α το ι κ ή σ ι μ η ε π έ κ τα σ η το υ α σ τ ι κ ο ύ ι σ το ύ . Χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό ε ί να ι το π α ρ ά δ ε ι γ μ α το υ η μ ι ο ρ ε ι νο ύ χω ρ ι ο ύ Λ ό φ ο υ σ τ ι ς λ ο φ ι κ έ ς ε κ τά σ ε ι ς τ η ς ε π α ρχ ί α ς μ ε τα α μ π ε λ οχώ ρ ι α , ο ι κ ά το ι κ ο ι τ ο υ ο π ο ί ο υ κ α λ λ ι ε ρ γ ο ύ σ α ν κ α ι ε ρ γ ά ζο ν τ α ν σ ε ε κ τ ά σ ε ι ς γ η ς σ τ α δ υ τ ι κ ά τ η ς π ε δ ι ά δ α ς Λ ε μ ε σ ο ύ . Η δ ι α τ ή ρ η σ η σ τ ε νώ ν σ χέ σ ε ω ν μ ε τ η ν π ε ρ ι οχ ή Εικ. 145 | Επαρχία Λεμεσού, το γραφικό χωριό Λόφου που αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής που επικράτησε στο νησί , καθώς και ενδεικτικό παράδειγμα για την σχέση που διατήρησε με την πόλη μέσω του δορυφορικού χωριού Ύψωνας πηγή: https://pixabay.com

σ ι γ ά σ ι γ ά α να π τ ύχ θ η κ ε σ ε δ η μ ι ο υ ργ ί α το υ δ ο ρ υ φ ο ρ ι κ ο ύ χω ρ ι ο ύ μ ε το ό ν ο μ α Ύψ ω ν α ς , π ο υ α π ο τ ε λ ε ί σ ή μ ε ρ α δ υ τ ι κ ό π ρ ο ά σ τ ι ο κ α ι ξ ε χ ω ρ ι σ τ ό δ ή μ ο τ η ς π ό λ η ς . Ανά λ ογ η π ρ α κ τ ι κ ή υλ οπ ο ι ή θ η κ ε σ το ε ύ ρ ο ς ο λ ό κ λ η ρ η ς τ η ς π ε δ ι ά δ α ς τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ μ ε δ ο ρ υ φ ο ρ ι κ ά χω ρ ι ά να α να π τ ύ σ σ ο ν τα ι σ το σ ύ νο λ ο τ η ς π ε ρ ι μ έ τρ ο υ τ η ς π ό λ η ς .

Παρατηρείται θα λέγαμε μια τάση ασ τικοποίησης και ανάγκη για

δημιουργία μεγάλου ασ τικού διοικητικού, οικονομικού και εμπορικού κ έ ν τρ ο υ . Ο ι ά λ λ οτ ε α γρ οτ ι κ ο ί δ ρ ό μ ο ι σ ύ νδ ε σ η ς τ η ς π ό λ η ς μ ε τ η ν ε π α ρχ ί α , κ α θ ί σ τα ν τα ι π λ έ ο ν β α σ ι κ ο ί ο δ ι κ ο ί ά ξο ν ε ς π ο υ κ α τα λ ή γ ο υ ν σ το κ έ ν τρ ο τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ . Ο α σ τ ι κ ό ς ι σ τό ς θ α ε π ε κ τα θ ε ί α π ό το κ έ ν τρ ο τ η ς πόλης κατά μήκος αυτών των ακτινωτών αξόνων και θα αναπ τυχθούν νέοι περιφερειακοί-παρακαμπ τήριοι-δακτύλιοι οδικοί άξονες για να πάρει η δομή της πόλης, σήμερα, τη μορφή ενός ακτινωτού συσ τήματος δ ρ ό μ ω ν π ο υ σ υ νδ έ ε ι το κ έ ν τρ ο τ η ς μ ε τα π ε ρ ί χω ρ α κ α ι ά λ λ ε ς κ ο ι νό τ η τ ε ς της Κύπρου.

Σε αυτές τις πρακτικές αναδεικνύονται και οι βασικές συνθετικές

α ρχέ ς

οργάνωσης

του

κυπριακού

πολεοδομικού

χώ ρ ο υ ,

σύμφωνα

μ ε τ η μ ε λ έ τ η τ ο υ Ι ω ά ν ν η Π ι σ σ ο ύ ρ ι ο υ 8 9 . Τα ο ι κ ό π ε δ α π ο υ β ρ ί σ κ ο ν τ α ι 89. Ιωάννης Πισσούριος, Κύπριος Αρχιτέκτων Μηχανικός και Πολεοδόμος. Είναι Λέκτορας Πολεοδομικής Ανάλυσης και Προγραμματισμού στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου με πλούσιο δημοσιευμένο έργο.

100

επί των βασικών οδικών αξόνων συνθέτουν Άξονα Δρασ τηριότητας, δηλαδή μια ζώνη που προορίζεται να αποτελέσει πολυλειτουργικό γραμμικό άξονα εμπορίου, υπηρεσιών και κατοικίας, ενώ εκατέρωθεν του

Άξονα

οργανώνονται

χα μ η λ ό τ ε ρ ο υ ς

συντελεστές

μονολειτουργικές δόμησης.

π ε ρ ι οχέ ς

Υπ ο σ τ η ρ ί ζ ε ι

κατοικίας

επίσης,

πως

με οι

χα μ η λ έ ς α σ τ ι κ έ ς π υ κ νό τ η τ ε ς , η ε δ ρ α ί ω σ η το υ π α ν τα χό θ ε ν ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ μοντέλου δόμησης και η υπερβολική εξάπλωση των πιο πάνω πολύλειτουργικών γραμμικών Αξόνων, αποτέλεσαν κομβικές επι λογές που συνέβαλαν

και

σ υ ν ε χ ί ζο υ ν

να

συμβάλλουν,

τόσο

σε

μια

συνολικά

δυσλειτουργική κομβικότητα της πόλης, όσο και σ την αποδυνάμωση τω ν κ ύ ρ ι ω ν κ ε ν τρ ι κ ώ ν π ε ρ ι οχώ ν κ α ι τ η ν α π ο δ ι ο ργ ά νω σ η τ η ς γ ε ι το ν ι ά ς σ το των

τοπικό Αξόνων

επίπεδο.

Στ η ν

περίπ τωση

Δρασ τηριότητας,

της

υπερβολικής

παρατηρείται

εξάπλωσης

συγκεκριμένα

πως

Εικ. 146 | Λεμεσός, άποψη από την Λεωφόρο

Σπύρου Κυπριανού, στην οποία αναδεικνύονται οι βασικές συνθετικές αρχές οργάνωσης του κυπριακού πολεοδομικού χώρου πηγή: ίδια λήψη

η

ανάπ τυξή τους πολ λές φορές είναι ιδιαίτερα περιορισμένη και, ως αποτέλεσμα, εντοπίζεται ισ χυρή παρουσία αδόμητων εκτάσεων που δυσ χεραίνουν την πεζή εξυπηρέτηση του πληθυσμού και ανασ τέλ λουν κ ά θ ε δ υ ν α τ ό τ η τ α σ υ γ κ ρ ό τ η σ η ς σ υ μ π α γ ο ύ ς α σ τ ι κ ο ύ χώ ρ ο υ 90.

Εικ. 147 | Λεμεσός, χάρτης που αποτυπώνει

το μοντέλο εξάπλωσης του αστικού ιστού της Λεμεσού μετά το 1960, η πόλη με πυρήνα το Ιστορικό της Κέντρο αναπτύσσεται ακτινωτά κατά μήκος των κύριων οδικών αξόνων που συνδέουν την πόλη με τα δορυφορικά της χωριά και το υπόλοιπο νησί πηγή: Λιανού, Μαρία & Χριστοφίνης, Αλέξανδρος. ό.π., σ. 159

90. Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου (2018). «Το Παράδειγμα της Κυπριακής Πόλης · Ζητήματα Αστικότητας στον Χωρικό Σχεδιασμό», Λευκωσία: Εκδόσεις ΔΟΜΕΣ, σσ. 37-38

101

Πέρα από την αποτυχία συγκρότησης μιας συμπαγούς πόλης,

ε ρχό μ α σ τ ε α ν τ ι μ έ τωπ ο ι κ α ι μ ε μ ι α α λ όγ ι σ τ η α σ τ ι κ ή ε ξά π λ ω σ η , κ α τά λ η ψ η ε δ ά φ ο υ ς κ α ι κ α τ α σ π α τ ά λ η σ η κ α λ ή ς γ ε ω ρ γ ι κ ή ς γ η ς . Ο Ε ρ μ ή ς Κ λ ό κ κ α ρ η ς 91 α να φ έ ρ ε ι χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά π ω ς π α ρ ά τ η ν α π οτ ε λ ε σ μ α τ ι κ ή ρ ύ θ μ ι σ η τω ν χ ρ ή σ ε ω ν γ η ς π ο υ π έ τ υ χ α ν τ α Το π ι κ ά Σ χ έ δ ι α τ ω ν π ό λ ε ω ν τ η ς Κ ύ π ρ ο υ , η δυσανάλογη, σε σ χέση με τον πληθυσμό και τις πραγματικές ανάγκες, ε π έ κ τα σ η τω ν Ο ρ ί ω ν Ανά π τ υ ξ η ς τω ν π ό λ ε ω ν ο δ ή γ η σ ε σ ε δ έ σ μ ε υ σ η Εικ. 148 | Λεμεσός, πανοραμική άποψη της πόλης από περιοχή εντός του Δήμου Αγίου Αθανασίου, όπου είναι ευδιάκριτη η υπέρμετρη εξάπλωση του αστικού ιστού, η κατάληψη εδάφους και κατασπατάληση γεωργικής γης ως αποτέλεσμα της αλόγιστης επέκτασης των Ορίων Ανάπτυξης και της δόμησης εκτός αυτων πηγή: ίδια λήψη

μεγάλων εκτάσεων γης για ασ τικούς σκοπούς, επιτείνοντας έτσι την κατάληψη γης, καθώς και την ασ τική εξάπλωση. Η ασυμφωνία μεταξύ σ τ ρ α τ η γ ι κ ώ ν σ τ ό χ ω ν τ ω ν Το π ι κ ώ ν Σ χ ε δ ί ω ν κ α ι τ η ς ε φ α ρ μ ο γ ή ς τ ο υ ς , σε συνδυασμό με την άκρως επιζήμια και αναχρονισ τική πολιτική α ν έ γ ε ρ σ η ς μ ε μ ο ν ω μ έ ν η ς κ α τ ο ι κ ί α ς ε κ τ ό ς Ο ρ ί ω ν Α ν ά π τ υ ξ η ς 92, ε π έ κ τ ε ι ν ε το πρόβλημα της άτακτης διασ ποράς, περαιτέρω καταπόνησης του φυσικού

περιβάλ λοντος

και

υποβάθμισης

των

αστικών

κ έ ν τρ ω ν .

Όλ α τα π α ρ α π ά νω σ υ ν η γ ο ρ ο ύ ν σ ε μ ι α κ α τα σ τρ α τ ή γ η σ η τ η ς α ρχ ή ς της

βιώσιμης

Ευρωπαϊκής

ανάπ τυξης,

Ένωσης

και

που

αποτελεί

ορίζεται

ως

«η

πλέον

πολιτικό

ανάπ τυξη

που

σ τόχο

της

ικανοποιεί

τ ι ς α νά γ κ ε ς τω ν σ ύγ χ ρ ο νω ν γ ε ν ε ώ ν , χω ρ ί ς να θ έ τ ε ι σ ε κ ί νδ υ νο τ η ν ικανότητα των επόμενων γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους» σε κ ο ι ν ω ν ι κ ό , ο ι κ ο ν ο μ ι κ ό κ α ι π ε ρ ι β α λ λ ο ν τ ι κ ό ε π ί π ε δ ο 93.

Σ Χ Ε Σ Η Μ Ε ΤΟ Ν Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Γ Ε Ν Η ΤΟ Π Ο

Μ ε τ α β α ί ν ο ν τ α ς α π ό τ ο ν Φ υ σ ι κ ό , σ τ ο ν Α ν θ ρ ω π ο γ ε ν ή Τό π ο τ η ς

Λ ε μ ε σ ο ύ , π ρ ο σ π α θ ο ύ μ ε να κ α τα νο ή σ ο υ μ ε το ν τρ ό π ο μ ε το ν οπ ο ί ο η π ό λ η σ χε τ ί σ τ η κ ε κ α ι λ ε ι το ύ ργ η σ ε ε ξ ε λ ι κ τ ι κ ά μ ε το ν π ρ ο ϋ π ά ρχο ν τα , π α λ α ι ό α σ τ ι κ ό τ η ς ι σ τ ό . Γι α ν α α ν τ ι λ η φ θ ο ύ μ ε α υ τ ή τ η ν σ χ έ σ η κ α ι λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α , οφεί λουμε να προβούμε σε μια κριτική ανάλυση των γεγονότων που οδήγησαν

από

την

παλιά

εικόνα

της

πόλης

στην

υφισ τάμενή

της

κατάσ ταση. Όπως προαναφέραμε, μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και ενώ η Κύπρος βρισκόταν ακόμη κάτω από τη Βρετανική κ υ ρ ι α ρχ ί α , η Λ ε μ ε σ ό ς , ό π ω ς κ α ι ο ι υπ ό λ ο ι π ε ς π ό λ ε ι ς το υ ν η σ ι ο ύ ή τα ν μ ι κ ρ έ ς σ ε π λ η θ υ σ μ ό κ α ι έ κ τ α σ η κ α ι η ο ι κ ο δ ο μ ι κ ή α ν ά π τ υ ξ η π ε ρ ι ο ρ ι ζό τ α ν βασικά

γύρω

από

τους

παραδοσιακούς

πυρήνες.

Το

μεγαλύτερο

π ο σ ο σ τ ό τ ο υ π λ η θ υ σ μ ο ύ ζο ύ σ ε σ τ ι ς α γ ρ ο τ ι κ έ ς π ε ρ ι ο χ έ ς . Α π ό τ ο 1 9 6 0 , α λ λ ά κ υ ρ ί ω ς μ ε τά το 1 9 7 4 , η δ ο μ ή τω ν ε λ ε υ θ έ ρ ω ν π ε ρ ι οχώ ν τ η ς Κύ π ρ ο υ α λ λ ά ζ ε ι ρ ι ζ ι κ ά , μ ε κ ύ ρ ι ο χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό τ η μ α ζ ι κ ή α σ τ ι κ οπ ο ί η σ η το υ Εικ. 149 | Λεμεσός 1946, αεροφωτογραφία της

πόλης όταν ακόμα η οικοδομική της ανάπτυξη περιοριζόταν γύρω από τον παραδοσιακό της πυρήνα και το μεγαλύτερο ποσοστό πληθυσμού της επαρχίας ζούσε στις αγροτικές περιοχές πηγή: https://allaboutlimassol.com

πληθυσμού. Η αναλογία μεταξύ ασ τικού πληθυσμού και πληθυσμού α γρ οτ ι κ ώ ν π ε ρ ι οχώ ν θ α μ ε τα β λ η θ ε ί α π ό 1 : 2 το 1 9 5 6 σ ε 2 : 1 μ ε τ η ν απογραφή του 2011, μια αλ λαγή που είχε σημαντικές επιπ τώσεις, τόσο σ τ η δ ο μ ή τ ο υ α γ ρ ο τ ι κ ο ύ χώ ρ ο , ό σ ο κ α ι σ τ η δ ο μ ή τ ω ν π ό λ ε ω ν 94.

91. Ερμής Κλόκκαρης, Κύπριος Αρχιτέκτονας και Πολεοδόμος. Είναι Πρόεδρος του Συμβούλιο Μελέτης Παρεκκλίσεων, μετά την αφυπηρέτηση του από το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, όπου κατείχε την θέση του Αναπληρωτή Πρώτου Λειτουργού Πολεοδομίας, Προϊστάμενου του Τομέα Πολεοδομικού Σχεδιασμού και Μελετών.

92. Η πολιτική αυτή εισήχθη αρχικά για να επιτρέπει, δυνητικά και υπό προϋποθέσεις, την ανέγερση μιας κατοικίας εκτός Ορίου Ανάπτυξης για στέγαση οργανικής οικογένειας που είχε πραγματική ανάγκη και πληρούσε βασικά κοινωνικά κριτήρια.

93. Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου. ό.π., σσ. 75-85 94. Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου. ό.π., σσ. 49-51

102

Με την πάροδο του χρόνου σ τη Λεμεσό παρατηρείται μια άνευ

π ρ ο η γ ο υ μ έ νο υ σ υγ κ έ ν τρ ω σ η π λ η θ υ σ μ ο ύ κ α ι ε π α κ ό λ ο υ θ η ε π έ κ τα σ η τ η ς π ό λ η ς σ τ ι ς α σ τ ι κ έ ς κ α ι π ε ρ ι α σ τ ι κ έ ς π ε ρ ι οχέ ς , μ ε ο λ ο έ να α υ ξα νό μ ε νο ρ υ θ μ ό π ο υ σ υ ν ε χ ί ζ ε τ α ι μ έ χ ρ ι κ α ι σ ή μ ε ρ α . Στ η ν ε π έ κ τ α σ η α υ τ ή , τ ο ν ί ζ ε ι ο Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο ς Φ . Ι ω α ν ν ί δ η ς 95, σ υ μ β ά λ λ ε ι κ α ι η ύ π α ρ ξ η α δ ι κ α ι ο λ ο γ ή τ ω ς μεγάλου αριθμού νέων Δήμων που ο καθένας θέλει να επεκτείνει τις π ε ρ ι οχέ ς α να π τ ύ ξ ε ώ ς το υ γ ι α π ρ ο φ α ν ε ί ς λ όγ ο υ ς . Π ρ ο σ θ έ τ ε ι ε π ί σ η ς π ω ς ένας άλ λος σημαντικός παράγοντας που έχει συμβάλει σ τις μεγάλες α υτ έ ς ε π ε κ τά σ ε ι ς ε ί να ι το ι δ ι ό μ ο ρ φ ο σ ύ σ τ η μ α δ ι α κ α τοχ ή ς τ η ς γ η ς και οι ψηλές τιμές της. Έτσι παρατηρείται εκτεταμένη και σ ποραδική οικοδομική ανάπ τυξη αφήνοντας μεγάλα κενά μεταξύ περιφέρειας και τ ο υ κ έ ν τρ ο υ π ό λ η ς 96. Εικ. 150 | Λεμεσός, σύγχρονη εναέρια λήψη της

πόλης στην οποία παρατηρείται η εκτεταμένη και σποραδική οικοδομική ανάπτυξη που αφήνει μεγάλα κενά μεταξύ της περιφέρειας και του κέντρου πόλης πηγή: Ζερζελίδης Φάνης | https://fanisphotography.com/aerial

Ή δ η α π ό τ ο 1 9 5 1 ε ί χ ε δ η μ ι ο υ ρ γ η θ ε ί τ ο Τμ ή μ α Π ο λ ε ο δ ο μ ί α ς κ α ι

Ο ι κ ή σ ε ω ς κ α ι μ ε τ η ν Αν ε ξα ρτ η σ ί α το υ 1 9 6 0 , τα π ρ ώ τα π ο λ ε ο δ ο μ ι κ ά έ ρ γ α ά ρ χ ι σ α ν ν α σ χ ε δ ι ά ζο ν τ α ι κ α ι ν α ε κ τ ε λ ο ύ ν τ α ι . Α κ ο λ ο ύ θ ω ς τ ο 1 9 6 7 α ρχ ί ζ ε ι το π ο λύ υπ ο σ χό μ ε νο C y p r u s P l a n n i n g P ro j e c t , ο ι μ ε λ έ τ ε ς του οποίου ολοκληρώθηκαν το 1972 και προνοούσαν σ την παραγωγή τ ο υ Ε θ ν ι κ ο ύ Σ χ ε δ ί ο υ γ ι α τ η Ν ή σ ο , Π ε ρ ι φ ε ρ ε ι α κ έ ς μ ε λ έ τ ε ς , έ ξ ι Το π ι κ ά Σχέδια πόλεων και

Σ χ έ δ ι α Π ε ρ ι ο χ ώ ν . Το Σ χ έ δ ι ο γ ι α τ η Ν ή σ ο , μ ο λ ο ν ό τ ι

ο λ ο κ λ η ρ ώ θ η κ ε κ α ι ε γ κ ρ ί θ η κ ε α π ό το Υπ ο υ ργ ι κ ό Σ υ μ β ο ύλ ι ο το 1 9 7 3 με

προγραμματισμένη

δημοσίευση

του

στην

Επίσημη

Εφημερίδα

της Δημοκρατίας το 1974, εντούτοις λόγω του Πραξικοπήματος και της τούρκικης εισβολής, η δημοσίευση του δεν έγινε ποτέ και μέχρι σ ή μ ε ρ α δ ε ν υπ ά ρχε ι χω ρ οτα ξ ι κ ό σ χέ δ ι ο γ ι α τ η ν Κύ π ρ ο . Ω ς α π οτ έ λ ε σ μ α η α νά π τ υ ξ η σ ’ ό λ η τ η ν ε π ι κ ρ ά τ ε ι α γ ί ν ε τα ι χω ρ ί ς ο ργ ά νω σ η , μ ε τ ι ς δ ι ά φ ο ρ ε ς α σ τ ι κ έ ς κ α ι η μ ι α σ τ ι κ έ ς π ε ρ ι οχέ ς να α να π τ ύ σ σ ο ν τα ι β ά σ ε ι 95. Κωνσταντίνος Φ. Ιωαννίδης, Κύπριος Αρχιτέκτονας και Πολεοδόμος. Διετέλεσε Διευθυντής του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως από το 1968 μέχρι την αφυπηρέτηση του το 1991. Πρωτοστάτησε στην ετοιμασία του Cyprus Planning Project, του Nicosia Master Plan, των προγραμμάτων στέγασης εκτοπισθέντων του 1974 και στην ετοιμασία των πολεοδομικών και χωροταξικών σχεδίων που οδήγησαν στην πλήρη εφαρμογή του Νόμου περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας την 1.12.1990.

96. Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου. ό.π., σσ. 49-51

103

Εικ. 151 | Λεμεσός, χάρτης δομημένων και αδόμητων εκτάσεων, όπου γίνεται εύκολα αντιληπτή η διάσπαση του συμπαγούς αστικού ιστού καθώς απομακρυνόμαστε από τον ιστορικό πυρήνα της Λεμεσού πηγή: ίδια επεξεργασία

104

ε π ι μ έ ρ ο υ ς Το π ι κ ώ ν Σ χ ε δ ί ω ν κ α ι β ά σ ε ι μ ι α ς Π ο λ ι τ ι κ ή ς γ ι α τ η ν Ύ π α ι θ ρ ο χω ρ ί ς

καμιά

συσ χέτιση

μεταξύ

τους

και

χω ρ ί ς

μια

ολοκληρωμένη

χω ρ ο τ α ξ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή 97.

Η τούρκικη εισβολή και η διαίρεση της Κύπρου ανέσ τει λαν

για μεγάλο χρονικό διάσ τημα την προώθηση της μελέτης σ χεδίων ανάπ τυξης, μιας και μέλημα της Κυβερνήσεως και των Κυβερνητικών Υπ η ρ ε σ ι ώ ν ή τα ν η σ τ έ γ α σ η το υ μ ε γ ά λ ο υ α ρ ι θ μ ο ύ τω ν ε κ τοπ ι σ θ έ ν τω ν από

τις

τουρκοκρατούμενες

ελεύθερες

πόλεις

έτσι

και

π ε ρ ι οχέ ς . στην

Όπως

Λεμεσό

και

στις

υπόλοιπες

δημιουργήθηκαν

πολλοί

προσφυγικοί συνοικισμοί για κάλυψη του προβλήματος σ τέγασης. Μόνο

Εικ. 152 | Λεμεσός, ένας από τους συνολικά 14

προσφυγικούς οικισμούς που δημιουργήθηκαν στην Λεμεσό για τις ανάγκες στέγασης των εκτοπισθέντων του 1974 με τις οικιστικές μονάδες να ανέρχονται σε σύνολο 2.947 πηγή: https://dialogos.com.cy

μετά το πέρας της σ τέγασης ενός μεγάλου μέρους των εκτοπισθέντων σ τ ι ς α ρχέ ς το υ 1 9 8 0 , θ α κ α τα φ έ ρ ε ι η π ο λ ι τ ε ί α να θ έ σ ε ι σ ε ε φ α ρ μ ογ ή τον περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμο, να ετοιμασ τούν τα πρώτα σ χέδια ανάπ τυξης και να τεθεί η ανάπ τυξη της Κύπρου πάνω σε μια πιο ο ρ θ ο λ ο γ ι κ ή β ά σ η 98.

Δ υ σ τ υ χ ώ ς , λ ό γ ω τ η ς σ υ ν ε χ ι ζό μ ε ν η ς ε κ κ ρ ε μ ό τ η τ α ς σ τ ο π ο λ ι τ ι κ ό

π ρ ό β λ η μ α , η π ρ ο ώ θ η σ η ε νό ς χω ρ οτα ξ ι κ ο ύ σ χε δ ί ο υ γ ι α τ η Ν ή σ ο έ χε ι κ α θ υ σ τ ε ρ ή σ ε ι , μ ε α π ο τ έ λ ε σ μ α τ α δ ι ά φ ο ρ α Το π ι κ ά Σ χ έ δ ι α ν α ε κ π ο ν ο ύ ν τ α ι χ ω ρ ί ς ε ν ι α ί ο χ ω ρ ο τ α ξ ι κ ό π ρ ό γ ρ α μ μ α . Π α ρ’ ό λ ε ς τ ι ς ο ρ θ έ ς , ω ς ε π ί τ ο π λ έ ι σ τ ο ν , π ο λ ι τ ι κ έ ς π ο υ α ν α φ έ ρ ο ν τ α ι σ τ α Το π ι κ ά Σ χ έ δ ι α Α ν ά π τ υ ξ η ς , η ε π ί τ ο υ ε δ ά φ ο υ ς π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ε ί ν α ι π ο λ ύ δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή . Στ η Λ ε μ ε σ ό όλες

οι

μελέτες

που

ε ί χα ν

προηγηθεί

αναφέρονταν

σε

ενιαία

και

σ υ μ π α γ ή α νά π τ υ ξ η , α π ο ρ ρ ί π το ν τα ς φ υγ ό κ ε ν τρ ε ς λύ σ ε ι ς κ α ι ε κ τ ε τα μ έ ν ε ς ε π ε κ τά σ ε ι ς . Ε ν το ύ το ι ς η ύ π α ρ ξ η έ ξ ι ξ ε χω ρ ι σ τώ ν Δ η μ οτ ι κ ώ ν Α ρχώ ν , είχε ως επακόλουθο ο κάθε Δήμος να ακολουθεί τη δική του πολιτική κ α ι να α π α ι τ ε ί τ η ν ε π έ κ τα σ η τ η ς δ ι κ ή ς το υ π ε ρ ι οχ ή ς , π ρ ά γ μ α π ο υ ο δ η γ ε ί σ τ η ν π ο λ ε ο δ ο μ ι κ ά σ η μ α ν τ ι κ ή ε π έ κ τ α σ η τ ω ν ο ρ ί ω ν τ ο υ Το π ι κ ο ύ Σχεδίου Λεμεσού, το οποίο σήμερα καλύπ τει τεράσ τιες εκτάσεις που δ ε ν δ ι κ α ι ο λ ο γ ε ί τ α ι α π ό τ α π λ η θ υ σ μ ι α κ ά δ ε δ ο μ έ ν α 99.

Εικ. 153 | Λεμεσός, χάρτης με την υφιστάμενη

διαμόρφωση των χωρικών ορίων των 6 Δήμων της Λεμεσού, διακρίνεται επίσης το αποτύπωμα του αστικού ιστού έτσι όπως επεκτίνεται ακτινωτά προς όλες τις κατευθύνσεις καλύπτοντας σιγά σιγά όλη την εντός και εκτός δημοτικών ορίων έκταση πηγή: ίδια επεξεργασία 97, 98, 99. Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου. ό.π., σσ. 57-65

105

Εικ. 154 | Λεμεσός, Ιστορικό Κέντρο, χάρτης κατανόησης του

ιστορικού πυρήνα της πόλης, όπου γίνεται μια προσπάθεια ανάγνωσης του χώρου και αποτύπωσης των συμβατών και ασύμβατων, προς τον χαρακτήρα της πόλης, μορφών πηγή: ίδια επεξεργασία

106

Σ Χ Ε Σ Η Μ Ε ΤΟ Ν Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Γ Ε Ν Η ΤΟ Π Ο | Ι σ το ρ ι κ ό Κ έ ν τρ ο

Ανα μ φ ι σ β ή τ η τα , ο κ α τ ε ξοχ ή ν α ν θ ρ ωπ ογ ε ν ή ς τό π ο ς τ η ς π ό λ η ς ,

θ ε ω ρ ε ί τα ι το π α λ ι ό τ μ ή μ α τ η ς , το ι σ το ρ ι κ ό τ η ς κ έ ν τρ ο . Έ να ς τό π ο ς ιδιαίτερης σημασίας σ το πολύπλοκο φάσμα των ιδιαίτερων τόπων της σύγχρονης πόλης της Λεμεσού. Η παλιά πόλη έχει έναν καθολικό χα ρ α κ τ ή ρ α .

Ο

Ηρακλής

Α χ ν ι ώ τ η ς 100 ε π ι σ η μ ά ν ε ι

πως

η

παλιά

πόλη

δεν αποτελεί άθροισμα μεμονωμένων π.χ. ισ τορικών κτιρίων, αλ λά ένα

ενιαίο

μια

συγκεκριμένη

οργανικό

σύνολο

που

φυσιογνωμία.

Η

προσδίδει

στην

αναγνώριση

ευρύτερη

της

πόλη

ισ τορικής

της

ταυτότητας, της μοναδικότητας και ποιοτικής της σ τάθμης σαν έργου, παραπέμπουν σ την αντιμετώπισή της σαν ένα πολυσύνθετο μνημείο που θα πρέπει να προσ τατευθεί ως σύνολο. Οι αισθητικές και πολιτισ τικές

Σκ. 1 | Λεμεσός, Ιστορικό Κέντρο, σκίτσο που

αποτυπώνει διαγραμματικά το ρομαντικό λαβυρινθώδες σύστημα δρόμων του ιστορικού πυρήνα και τους κόμβους που δημιουργεί πηγή: ίδια επεξεργασία

ιδιότητες της καθισ τούν την αξία της μοναδική, μια αξία που έχει το δικαίωμα ο κάθε πολίτης και επισκέπ της της Λεμεσού να χρησιμοποιεί κ α ι ν α α π ο λ α μ β ά ν ε ι 101.

Το ι σ τ ο ρ ι κ ό κ έ ν τ ρ ο τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ δ ι α κ ρ ί ν ε τ α ι γ ι α τ η σ υ ν ε κ τ ι κ ό τ η τ α

και οργανική εξέλιξή του, τον πυκνοδομημένο οικοδομικό/ασ τικό ισ τό, την

λειτουργική

επάρκεια

και

ισορροπία,

καθώς

και

την

ομορφιά

το υ α σ ύ μ μ ε τρ ο υ π ο υ χα ρ α κ τ η ρ ί ζ ε ι ό λ ο υ ς το υ ς ο ι κ ι σ μ ο ύ ς , ο ι οπ ο ί ο ι ε ξ ε λ ί σ σ ο ν τα ι μ ε έ να ν ο ργ α ν ι κ ό τρ ό π ο . Ο ι σ το ρ ι κ ό ς π υ ρ ή να ς κ α ι το π α ρ α δ ο σ ι α κ ό κ έ ν τρ ο τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ ε ί να ι α π ό λυτα δ ι α κ ρ ι τό α π ό το ν υπόλοιπο

αστικό

ισ τό,

τόσο

σημειολογικά,

όσο

και

από

άποψη

μ ο ρ φ ο λ ογ ί α ς , ογ κ οπ λ α σ ί α ς κ α ι γ ε ω μ ε τρ ί α ς το υ π ο λ ε ο δ ο μ ι κ ο ύ ι σ το ύ , κυρίως λόγω της κλίμακας, των αναλογιών, του δομικού ρυθμού και γ ε ν ι κ ά τω ν σ υ σ χε τ ι σ μ ώ ν π λ ή ρ ω ν κ α ι κ ε νώ ν . Χ ω ρ ι κ ά το ι σ το ρ ι κ ό κ έ ν τρ ο χα ρ α κ τ η ρ ί ζ ε τα ι α π ό π υ κ νό τ η τα , α νά μ ε ι ξ η χ ρ ή σ ε ω ν , κ λ ί μ α κ α , σ υ ν ε χ ή ς δόμηση και αλ ληλουχία του «μέσα» με το «έξω», ενώ κοινωνικά από την έννοια του «τόπου», την «αίσθηση του ανήκειν» και την πολύπ ο λ ι τ ι σ μ ι κ ό τ η τ α 102.

Η

πυκνότητα

(πυκνή

δόμηση)

είναι

ίσως

το

πιο

εμφανές

χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό το υ ι σ το ρ ι κ ο ύ π υ ρ ή να τ η ς π ό λ η ς , ι δ ι α ί τ ε ρ α γ ι α τα σ ύγ χ ρ ο να δ ε δ ο μ έ να τ η ς Κύ π ρ ο υ , ό π ο υ κ υ ρ ί ω ς ε π ι κ ρ α τ ε ί το π α ν τα χό θ ε ν ε λ ε ύ θ ε ρ ο σ ύ σ τ η μ α δ ό μ η σ η ς . Ο ι ο ι κ ο δ ο μ έ ς κ τ ί ζο ν τ α ι σ ε ε π α φ ή η μ ί α με την άλ λη σ τα όρια των τεμαχίων οριοθετώντας έτσι το δημόσιο α π ό το ν ι δ ι ωτ ι κ ό χώ ρ ο . Κα τ ’ α υτό το ν τρ ό π ο α φ ή νο υ ν το π ί σ ω μ έ ρ ο ς τω ν ι δ ι ο κ τ η σ ι ώ ν ω ς ε σ ωτ ε ρ ι κ ή α υλ ή κ α ι χώ ρ ο γ ι α δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ ε ς τ η ς οικογένειας, σε ένα μικρόκοσμο κοντά αλ λά και μακριά, απομονωμένο από το δημόσιο και την κοινή θέα. Από άποψη κλίμακας σ την παλιά π ό λ η , α υτ ή μ π ο ρ ε ί να χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ε ί ω ς « α ν θ ρ ώ π ι ν η » , τό σ ο σ ε ό , τ ι αφορά τη φυσική της διάσ ταση αλ λά και την κοινωνική. Η ύπαρξη

Εικ. 155 | Λεμεσός, Ιστορικό Κέντρο, άποψη

από τη γραφική οδό Ειρήνης, χαρακτηριστικό δείγμα της πυκνής δόμησης και της ανθρώπινης κλίμακας που κυριαρχούν στον παραδοσιακό πυρήνα της Λεμεσού πηγή: ίδια λήψη

100. Ηρακλής Αχνιώτης, Κύπριος Αρχιτέκτονας και Πολεοδόμος. Είναι Μέλος του Γενικού Συμβουλίου Ε.Τ.Ε.Κ. και από το 1994 Λειτουργός Πολεοδομίας στο Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, όπου κατείχε πολλές θέσεις, με υφιστάμενη αυτή του Γραμματέα του Πολεοδομικού Συμβουλίου και Λειτουργού στον Τομέα Πολεοδομικού Σχεδιασμού και Μελετών.

101, 102. Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου. ό.π., σσ. 243-255

107

τ η ς τ ε λ ε υτα ί α ς ε ξα σ φ α λ ί ζ ε τα ι α π ό μ ε γ έ θ η κ α ι π α ρ α μ έ τρ ο υ ς π ο υ έ χο υ ν κ α θ ο ρ ί σ ε ι ο ι π ρ α γ μ α τ ι κ έ ς α νά γ κ ε ς κ α ι όχ ι ά λ λ ο υ ε ί δ ο υ ς σ κ οπ ι μ ό τ η τ ε ς . Α υτό π α ρ α τ η ρ ε ί τα ι σ τ η ν α ρχ ι κ ή δ ι ά ρ θ ρ ω σ η το υ ι σ το ρ ι κ ο ύ κ έ ν τρ ο υ τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ , ό π ο υ δ ε ν κ υ ρ ι α ρχε ί η ε μ π ο ρ ε υ μ α τοπ ο ί η σ η μ ε α π ώ τ ε ρ ο σ κ οπ ό το κ έ ρ δ ο ς , α λ λ ά υπ ε ρ ι σ χύ ο υ ν ο ι α ρχέ ς δ ι α σ φ ά λ ι σ η ς τω ν κ ο ι νω ν ι κ ώ ν α να γ κ ώ ν , π ο υ ε π ι τ υγ χά νο ν τα ι μ έ σ α α π ό δ ι α σ τά σ ε ι ς κ α ι α να λ ογ ί ε ς , ύ ψ η κ α ι π υ κ νό τ η τ ε ς , όγ κ ο υ ς κ α ι ε π ι φ ά ν ε ι ε ς , ρ υ θ μ ο ύ ς κ α ι « τ υχα ί ε ς » χα ρ ά ξ ε ι ς , κ α τ α λ ή γ ο ν τ α ς σ ε έ ν α σ ύ ν ο λ ο α π ό λ υ τ α α ρ μ ο ν ι κ ό κ α ι ι σ ο ρ ρ ο π η μ έ ν ο 103.

Μ ε τ η σ υ ν ε χ ή δ ό μ η σ η ο χώ ρ ο ς α π ο κ τά μ ι α δ ι ά σ τα σ η ο λ ι κ ή κ α ι

δ ι α μ ο ρ φ ώ ν ε τα ι σ ε μ ι α ε νό τ η τα , έ να ε ν ι α ί ο σ ύ νο λ ο ό π ο υ κ υ ρ ι α ρχε ί μια διαλεκτική σ χέση, μια αρμονική σ χέση συνύπαρξης. Σε αυτό που σ τ η ν α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ο νο μ ά ζ ε τα ι « π λ ε γ μ α τ ι κ ή δ ό μ η σ η » , κ ά θ ε κ τ ί ρ ι ο / σ το ι χε ί ο το υ α σ τ ι κ ο ύ δ ο μ ι κ ο ύ π λ έ γ μ α το ς δ ε ν υπ ά ρχε ι α π ό μ ό νο το υ , α λ λ ά ε ί ν α ι ο ρ γ α ν ι κ ό μ έ ρ ο ς ε ν ό ς ι σ τ ο ύ , ε ν ό ς σ υ μ π α γ ο ύ ς σ υ ν ό λ ο υ . Το κενό σ τον ισ τορικό πυρήνα της πόλης με την έννοια των δρόμων, τω ν ε σ ωτ ε ρ ι κ ώ ν α υλ ώ ν , τω ν η μ ι υπ α ί θ ρ ι ω ν χώ ρ ω ν / υπ ό σ τ ε γ ω ν , τω ν περασμάτων, πλατωμάτων και ούτω καθ’ εξής, διαδραματίζει ένα πολύ σημαντικό και ιδιαίτερο ρόλο σ την οργάνωση του δομημένου ισ τού κ α ι σ τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α θ ε τ ι κ ο ύ χ ώ ρ ο υ . Το α δ ό μ η τ ο κ ε ν ό α ν α δ ε ι κ ν ύ ε τ α ι σε ένα απαραίτητο δομικό σ τοιχείο, το οποίο, πέραν της οργάνωσης Εικ. 156, 157, 158 | Λεμεσός, Ιστορικό Κέντρο, το

αδόμητο κενό του ιστορικού πηρήνα είτε αυτό εκφράζεται ως εσωτερική αυλή, ημιυπαίθριος χώρος, πέρασμα, δρόμος, πλάτωμα, πλατεία, αποτελεί το κατεξοχήν διαλεκτικό στοιχείο αρμονίας των πυκνά δομημένων όγκων πηγή: https://elasticarchitects.com ίδια λήψη ίδια λήψη

τω ν σ υ μ π α γ ώ ν όγ κ ω ν , π λ α ι σ ι ώ ν ε ι το κ τ ι σ τό π ε ρ ι β ά λ λ ο ν μ ε έ να ν τρ ό π ο διαλεκτικό, όντας και το ίδιο δομικό, φέρον σ τοιχείο, με αποτέλεσμα την επίτευξη μιας σ χέσης διαλεκτικής, απόλυτα ισορροπημένης και α ρ μ ο ν ι κ ή ς 104.

Ι δ ι α ί τ ε ρ ο χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό το υ ι σ το ρ ι κ ο ύ κ έ ν τρ ο υ τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ

που συναντάμε γενικά σ τους παραδοσιακούς πυρήνες των πόλεων τ η ς Κ ύ π ρ ο υ ε ί ν α ι ε π ί σ η ς η σ χ έ σ η τ ο υ μ έ σ α μ ε τ ο έ ξ ω . Το υ ε σ ω τ ε ρ ι κ ο ύ χώ ρ ο υ , το υ η μ ι υπ α ί θ ρ ι ο υ κ α ι το υ α κ ά λυπ το υ χώ ρ ο υ π ο υ ό π ω ς κ α ι σ την περίπ τωση της αντίθεσης κενού-πλήρους αποτελεί απλά αλ λά ο υ σ ι α σ τ ι κ ή έ κ φ ρ α σ η τ η ς χ ω ρ ι κ ό τ η τ α ς τ η ς α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή ς . Το « ε ν τ ό ς » και το «εκτός» είναι μια πολύ βασική έννοια και μαζί με το «εδώ-εκεί», « π ά ν ω - κ ά τ ω » , τ ο « α ν ά μ ε σ α » κ α ι ά λ λ α α ν τ ι θ ε τ ι κ ά ζ ε ύ γ η , π ρ ο σ δ ι ο ρ ί ζο υ ν το ν χώ ρ ο κ α ι το υ π ρ ο σ δ ί δ ο υ ν τα υτό τ η τα . Ο δ ρ ό μ ο ς , γ ι α π α ρ ά δ ε ι γ μ α , μπορεί σε σ χέση με το κτίριο να είναι εξωτερικό σ τοιχείο, σε σ χέση ω σ τ ό σ ο μ ε τ ο σ ύ ν ο λ ο τ ο υ ο ι κ ι σ μ ο ύ ε ί ν α ι ε σ ω τ ε ρ ι κ ό σ τ ο ι χ ε ί ο 105.

Εικ. 159 | Λεμεσός, Ιστορικό Κέντρο, οδός Ζικ Ζακ, εκεί που ο δρόμος μπορεί σε σχέση με τα κτίρια να είναι εξωτερικό στοιχείο, αλλά σε σχέση με το σύνολο του ιστορικού πυρήνα της πόλης είναι εσωτερικό στοιχείο πηγή: https://www.ilovestyle.com

Η ποικι λομορφία σ την πόλη της Λεμεσού είναι αισθητή και έχει

αντίκτυπο σ το σύνολο της εικόνας της πόλης. Η ύπαρξη αυτού του συνονθυλεύματος

μορφών

οδήγησε

στην

εικόνα

μ ο να δ ι κ ώ ν π ε ρ ι οχώ ν σ ε κ ά θ ε γ ω ν ί α τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ .

και

Οι εικόνες αυτές

σ υλ λ έ γ ο ν τα ι σ το ι σ το ρ ι κ ό κ έ ν τρ ο τ η ς π ό λ η ς μ ε α κ ό μ α π ι ο έ ν το ν η 103, 104, 105. Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου. ό.π., σσ. 243-255

108

διαφορετικών

παρουσία. Εικόνες επηρεασμένες από πολιτισμούς της Ευρώπης, της Μ έ σ η ς Ανα το λ ή ς κ α ι τ η ς Α σ ί α ς , δ ι κ α ι ο λ ογ ώ ν τα ς τ η ν ι σ το ρ ι κ ή , σ τρ α τ η γ ι κ ή κ α ι γ ε ωγρ α φ ι κ ή θ έ σ η το υ ν η σ ι ο ύ ω ς σ τα υ ρ ο δ ρ ό μ ι τρ ι ώ ν η π ε ί ρ ω ν . Η Λ ε μ ε σ ό ς γ α λ ο υχ ή θ η κ ε σ ε έ να δ οχε ί ο π ο λ ι τ ι σ μ ώ ν π ο υ α να δ ε ι κ ν ύ ε τα ι π λ έ ο ν μ ε τ η ν α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή κ λ η ρ ο νο μ ι ά τ η ς π ό λ η ς . Ε ι κ ό ν ε ς α π ό τ ι ς α π λ έ ς ο ι κ ί ε ς ε π ι ο θ ω μ α ν ι κ ώ ν χ ρ ό νω ν , μ ε το χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό χα γ ι ά τ ι κ α ι τ ι ς χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ έ ς ο θ ω μ α ν ι κ έ ς α ψ ί δ ε ς ( ο δ ό ς Άγ κ υ ρ α ς , Γε ν ε θ λ ί ο υ Μ ι τ έ λ λ α κ α ι Ζ ι κ- Ζ α κ ) , ά λ λ ο τ ε π λ α σ τ ι κ έ ς ό ψ ε ι ς μ ε π ε ρ ί τ ε χ ν ο δ ι ά κ ο σ μ ο α π ό τ η ν π ε ρ ί ο δ ο τ η ς α π ο ι κ ι ο κ ρ α τ ί α ς ( ο δ ό ς Αγ ί ο υ Α ν δ ρ έ ο υ ) κ α ι ά λ λ ο τ ε κ λ α σ ι κ έ ς μ ο ρ φ έ ς ε π η ρ ε α σ μ έ ν ε ς α π ό τ η ν ε λ λ η ν ι κ ή α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ( ο δ ό ς

Εικ. 160 | Λεμεσός, η οδός Άγκυρας πηγή: ίδια λήψη

Αν ε ξα ρτ η σ ί α ς ) . Κο ι νό ς π α ρ ο νο μ α σ τ ή ς ό λ ω ν τω ν π ι ο π ά νω μ ο ρ φ ώ ν ε ί να ι ο ι υ φ έ ς κ α ι τα υλ ι κ ά , π ρ ο ε ρχό μ ε να α π ό το φ υ σ ι κ ό π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ η ς ε π α ρχ ί α ς Λ ε μ ε σ ο ύ α λ λ ά κ α ι κ ο ι νά α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ά μ οτ ί β α π ο υ ά φ η σ α ν διαχρονική τη παρουσία τους.

Νοηματοδοτημένοι

τόποι

και

κτίρια

δημιουργούν

ποικί λες

ε ι κ ό ν ε ς σ τ η ν π ό λ η . Χ ρ ι σ τ ι α ν ι κ έ ς ε κ κ λ η σ ί ε ς , ό π ω ς ο Μ η τρ οπ ο λ ι τ ι κ ό ς ν α ό ς , η ε κ κ λ η σ ί α τ η ς Αγ ί α ς Ν ά π α ς , τ ο μ ι κ ρ ό ε κ κ λ η σ ά κ ι τ ο υ Αγ ί ο υ Αν τω ν ί ο υ κ α ι η Κα θ ο λ ι κ ή ε κ κ λ η σ ί α ( Φ ρ α γ κ ο κ λ η σ ι ά ) σ υ ν υπ ά ρχο υ ν μ ε ο θ ω μ α ν ι κ ά τ ζα μ ι ά κ α ι λ ο υ τ ρ ά . Κ α μ π α ν α ρ ι ά κ α ι μ ε γ α λ ο π ρ ε π ε ί ς θ ό λ ο ι χριστιανικών

εκκλησιών

δ ι α δ έ χο ν τα ι

μιναρέδες

των

Εικ. 161 | Λεμεσός, η οδός Γενεθλίου Μιτέλλα πηγή: ίδια λήψη

οθωμανικών

τεμενών σε μια πανοραμική εικόνα της πόλης, που εκδηλώνει έμπρακτα τ η ν π ο λύ -π ο λ ι τ ι σ μ ι κ ό τ η τα μ ε κ άδ ρ ο το υ ς α μ φ ι θ ε α τρ ι κ ο ύ ς λ ό φ ο υ ς κ α ι τ ι ς β ο υ ν ο κ ο ρ φ έ ς τ ο υ Τρ ο ό δ ο υ ς .

Όλα

ιδιαίτερης

τα

πιο

σ χέσης

πάνω του

χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά

ανθρώπου

με

το

είναι

αποτέλεσμα

κτισ τό

μιας

περιβάλλον,

τον

ανθρωπογενή τόπο, μιας αρμονικής, αβίασ της, αειφορικής σ χέσης, εξ’ ου κ α ι το σ υ να ι σ θ η μ α τ ι κ ό δ έ σ ι μ ο α ν θ ρ ώ π ο υ - δ ο μ η μ έ νο υ / α δ ό μ η το υ χώ ρ ο υ κ α ι η π ρ ο κ ύ π τ ο υ σ α ν ο σ τ α λ γ ί α γ ι α τ η ν π ο ι ό τ η τ α ζω ή ς κ α ι α ν θ ρ ω π ί ν ω ν σ χέ σ ε ω ν , π ο υ ε ί να ι δ ύ σ κ ο λ ο , α ν όχ ι α δ ύ να το , να α να π α ρ α χ θ ο ύ ν γ ι α τ ί

Εικ. 162 | Λεμεσός, η οδός Ζικ Ζακ

ακριβώς δεν είναι προϊόν σ χεδιασμού.

πηγή: ίδια λήψη

Ωσ τόσο,

ισ τορικοί,

παρά

τη

παραδοσιακοί

εξακολουθούν

σε

σ πουδαιότητα πυρήνες

κάποιες

της

γνώρισαν

περιπ τώσεις

να

παλιάς για

πόλης,

πολλά

πολλοί

χρόνια

α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζο υ ν

και

ακόμη

υποβάθμιση του κτισ τού περιβάλ λοντός τους, καθώς και κοινωνική και ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή ε γ κ α τ ά λ ε ι ψ η . Στ η ν Λ ε μ ε σ ό , η ρ α γ δ α ί α μ ε τ ά β α σ η α π ό τ ι ς β ι ο μ η χα ν ι κ έ ς δ ι α δ ι κ α σ ί ε ς σ τ η ν ο ι κ ο νο μ ί α π ο υ β α σ ί ζ ε τα ι σ τ ι ς υπ η ρ ε σ ί ε ς και τις νέες τεχνολογικές εξελίξεις, άλ λαξε τη μορφή του περιβάλ λοντος πολλών

αστικών

εγκατάλειψης

της

της

π ε ρ ι οχώ ν .

παλιάς

πόλης,

Μετά

από

μια

αναζητήθηκαν

περίοδο σε

με

αυτήν,

τάσεις από

τη

σύγχρονη πολεοδομία, αξίες, ισορροπίες, νοήματα και συνειρμοί, όπως

Εικ. 162 | Λεμεσός, η οδός Αγίου Ανδρέου πηγή: ίδια λήψη

90. Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου (2018). «Το Παράδειγμα της Κυπριακής Πόλης · Ζητήματα Αστικότητας στον Χωρικό Σχεδιασμό», Λευκωσία: Εκδόσεις ΔΟΜΕΣ, σσ. 37-38

109

κ α τ ’ α να λ ογ ί α έ γ ι ν ε μ ε το κ ί ν η μ α το υ « μ ε τα μ ο ν τ έ ρ νο υ » , π ο υ σ τρ άφ η κ ε προς τα παραδοσιακά κτίρια με μια τάση προσ τασίας, ανασ τήλωσης, αναβίωσης ανάδειξης και επανάχρησης για ανάκτηση της «αίσθησης τ ο υ α ν ή κ ε ι ν » 106.

Εικ. 163 | Λεμεσός, Περιοχή Κέντρου, η άλλη όψη της οδού Αγίου Ανδρέου όπου από την μια πλευρά κυριαρχεί ακόμα η παραδοσιακή πυκνή δόμηση και ανθρώπινη κλίμακα, ενώ από την άλλη το χάος των ατάκτως ερριμμένων μεμονομένων όγκων, η ψηλή δόμηση και το συνεχές κενό χωρίς ουσία και χαρακτήρα πηγή: ίδια λήψη

Η

σύγχρονη

πολεοδομία

και

α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ,

στην

Κύπρο

τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν , φ α ί ν ε τ α ι ν α μ η ν α ν α γ ν ω ρ ί ζο υ ν τ η ν ι δ ι α ι τ ε ρ ό τ η τ α τ η σ ανθρώπινης κλίμακας των πόλεων μας, καθώς και τη σημασία του κενού ως δομικού σ τοιχείου σ το πλέγμα του ασ τικού ισ τού και το γεγονός ότι αυτό αποτελεί την βάση πάνω σ την οποία οικοδομούνται σ χ έ σ ε ι ς , ι σ ο ρ ρ ο π ί ε ς κ α ι ε ν ε ρ γ η τ ι κ έ ς α ν τ ι θ έ σ ε ι ς μ ε γ ά λ η ς σ η μ α σ ί α ς . Στ ο σ υ ν ε χέ ς σ ύ σ τ η μ α δ ό μ η σ η ς το υ ι σ το ρ ι κ ο ύ κ έ ν τρ ο υ τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ κ α ι τω ν άλ λων πόλεων του νησιού, η ανθρώπινη κλίμακα και η σύζευξη κενού και πλήρους είναι τέτοια ώσ τε να μην δίνεται η αίσθηση του ασύνδετου κ α ι τ ο υ α ν ε ξ ά ρ τ η τ ο υ . Στ ο π α ν τ α χ ό θ ε ν ε λ ε ύ θ ε ρ ο σ ύ σ τ η μ α δ ό μ η σ η ς μ ε ψ η λ ο ύ ς σ υ ν τ ε λ ε σ τ έ ς σ ε κ ε ν τρ ι κ έ ς π ε ρ ι οχέ ς , το οπ ο ί ο κ α θ ι ε ρ ώ θ η κ ε α π ό την σύγχρονη πολεοδομία σ την Κύπρο, προκύπ τουν ανεξάρτητα, συχνά α τά κ τω ς ε ρ ρ ι μ μ έ να σ το ι χε ί α σ το χώ ρ ο , μ ε τ η ν έ ν νο ι α τω ν μ ε μ ο νω μ έ νω ν κ τ ι ρ ί ω ν κ α ι έ να σ υ ν ε χέ ς κ ε νό , το οπ ο ί ο β έ β α ι α δ ε ν έ χε ι χα ρ α κ τ ή ρ α κ α ι οντότητα.

Η α π ο σ τρ ο φ ή τ η ς σ ύγ χ ρ ο ν η ς κ ο ι νω ν ί α ς α π ό τ ι ς β ι ο μ η χα ν ι κ έ ς

διαδικασίες, άφησε πίσω της ένα πλήθος μεγάλων, μικρών λιθόκτισ των κατασκευών με μεταλ λικά και ξύλινα σ τοιχεία και ενίοτε δίκλινη σ τέγη. Ο ι δ ο μ έ ς α υ τ έ ς υ π ε ν θ υ μ ί ζο υ ν σ τ ο ν κ α θ έ ν α τ η ν π λ ο ύ σ ι α β ι ο μ η χ α ν ι κ ή κληρονομιά της Λεμεσού που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ισ τορία και την πολιτισμική της εξέλιξη. Με εξαίρεση τις εγκατασ τάσεις του π α λ ι ο ύ ε ργ ο σ τα σ ί ο υ χα ρ ο υπ ι ο ύ ( Χ α ρ ο υπ ό μ υλ ο ς « Λ α ν ί τ η » ) σ τ η ν π ε ρ ι οχ ή τ ο υ Κ ά σ τ ρ ο υ κ α ι τ ι ς π ρ ώ η ν α π ο θ ή κ ε ς Τ ΡΑ Κ Α Σ Ο Λ σ τ η ν π ε ρ ι ο χ ή τ η ς Μ α ρ ί να ς , π ο υ π λ έ ο ν έ χο υ ν α π ο κ α τα σ τα θ ε ί γ ι α να σ τ ε γ ά σ ο υ ν π ο λυχώ ρ ο υ ς ε κ δ η λ ώ σ ε ω ν κ α ι κ έ ν τρ α π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ , μ ε τά λύ π η ς π α ρ α τ η ρ ο ύ μ ε π ω ς δ ε ν τ υγ χά νο υ ν τ η ς ί δ ι α ς ε υ α ι σ θ η σ ί α ς τα υπ ό λ ο ι π α β ι ο μ η χα ν ι κ ά κ ε λύ φ η τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ , τα π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α α π ό τα οπ ο ί α χω ρ ο θ ε το ύ ν τα ι δ υτ ι κ ά το υ κ ά σ τρ ο υ κ α ι σ τ η ν π ε ρ ι οχ ή μ ε τα ξ ύ π α λ ι ο ύ κ α ι ν έ ο υ λ ι μ α ν ι ο ύ . Ανα φ ε ρ ό μ α σ τ ε σ ε μ ι α μ ε ι κ τ ή β ι ο μ η χα ν ι κ ή ζ ώ ν η π ο υ δ η μ ι ο υ ργ ή θ η κ ε μ ε β ι ο μ η χα ν ι κ έ ς μ ο νά δ ε ς κ α ι κ α το ι κ ί ε ς , ώ σ τ ε να ε ν ι σ χ υ θ ε ί δ υ να μ ι κ ά η σ χ έ σ η τ η ς π ό λ η ς μ ε τ η β ι ο μ η χ α ν ι κ ή τ η ς κ ο υ λτ ο ύ ρ α . Μ ι α σ χ έ σ η π ο υ τ ε ί ν ε ι να ε ξα λ ε ι φ θ ε ί , α φ ο ύ π λ έ ο ν σ τ η ν π ε ρ ι οχ ή έ χο υ ν α π ο μ ε ί ν ε ι μ ό νο Εικ. 164, 165, 166, 167 | Λεμεσός, οι πρώην

αποθήκες ΤΡΑΚΑΣΟΛ στην περιοχή της Μαρίνας μέτα από χρόνια παρακμής αποκατασταθήκαν και πλέον στεγάζουν πολυχώρο για εκδηλώσεις αναψυχής, πολιτισμού, εκθεσιακού ή συνεδριακού χαρακτήρα. πηγή: https://allaboutlimassol.com

ε λ ά χ ι σ τ ε ς ε ν ε ργ έ ς β ι ο μ η χα ν ι κ έ ς δ ο μ έ ς . Μ ε γ ά λ α β ι ο μ η χα ν ι κ ά κ ε λύ φ η έ χο υ ν α φ ε θ ε ί π α ρ α δ ο μ έ να σ τ η φ ύ σ η κ α ι σ τ η φ υ σ ι κ ή φ θ ο ρ ά , κ α ι ά λ λ α α π λ ά χ ρ η σ ι μ οπ ο ι ο ύ ν τα ι γ ι α τ ε χ νο κ ρ α τ ι κ ο ύ ς ό ρ ο υ ς κ α ι ω ς β ι τρ ί ν ε ς , χω ρ ί ς κ α μ ί α σ ύ νδ ε σ η μ ε το π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τα χώ ρ ο κ α ι το ν α σ τ ι κ ό ι σ τό .

106. Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου. ό.π., σσ. 243-255

110

Εικ. 168, 169 | Λεμεσός, Περιοχή μεταξύ Νέου

και Παλιού Λιμανιού, (πάνω) η παλιά Αποθήκη Χαρουπιών και (κάτω) το παλιό Εργοστάσιο του ΣΟΔΑΠ, στολίδια της πλούσιας βιομηχανικής κουλτούρας της Λεμεσού, που όμως σήμερα είναι εγκαταλειμμένα και παραδομένα στη φύση και στη φυσική φθορά πηγή: https://avant-garde.com.cy

Ανα μ φ ί β ο λ α , το α σ τ ι κ ό ι σ το ρ ι κ ό κ έ ν τρ ο τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ μ ε τ ι ς

ανεκτίμητες περιβαλ λοντικές, πολιτισ τικές και ισ τορικές αξίες που π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι , χ ρ ή ζ ε ι τ η ς α π α ρ α ί τ η τ η ς π ρ ο σ τ α σ ί α ς κ α ι α ν α ζω ο γ ό ν η σ η ς . Με τη βιώσιμη χρήση του μπορεί να αποτελέσει το καλύτερο παράδειγμα α ε ι φ ο ρ ί α ς κ α ι π ρ ό τ υ π ο μ ι α ς ν έ α ς κ ο υ λτ ο ύ ρ α ς , τ η ν ο π ο ί α έ χ ε ι α ν ά γ κ η η

πόλη

της

Λεμεσού

για

να

συνεχίσει

να

λειτουργεί

ως

πυρήνας

α ν θ ρ ώ π ι ν η ς α ν ά π τ υ ξ η ς κ α ι π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ . Η ζω ή ό μ ω ς μ α ς έ δ ε ι ξ ε ό τ ι α ν ε ξ έ λ ε γ κ τ ε ς κ α τα σ τάσ ε ι ς ο δ η γ ο ύ ν μ ο ι ρ α ί α σ τ η ν κ α τα σ τρ ο φ ή . Κα τ ’ α υτό το ν τρ ό π ο , α ν το ι σ το ρ ι κ ό κ έ ν τρ ο μ έ σ α α π ό δ ι ε ργ α σ ί ε ς α να β ά θ μ ι σ ή ς το υ μ ε τα τρ έ π ε τα ι σ ε ν έ α μ ο νο λ ε ι το υ ργ ι κ ή ζ ώ ν η π . χ . το υ ρ ι σ μ ο ύ κ α ι αναψυχής, αποξενωμένο από τον πληθυσμό και, κυρίως, αν η χρήση της κατοικίας δεν αποτελεί βασική χρήση σ το φάσμα των φι λοξενούμενων χ ρ ή σ ε ω ν το υ κ έ ν τρ ο υ , ή α ν α υτ ή ε κ τοπ ί ζ ε τα ι ή κ α τα λ α μ β ά ν ε τα ι α π ό τα π ρ ο νο μ ι ο ύχα μ ό νο σ τρ ώ μ α τα , τό τ ε η β ι ω σ ι μ ό τ η τά το υ τ ί θ ε τα ι υπ ό α μ φ ι σ β ή τ η σ η 107.

107. Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου. ό.π., σσ. 269-271

111

Εικ. 170 | Λεμεσός, Εμπορικό Κέντρο, χάρτης κατανόησης του

εμπορικού πυρήνα της πόλης, όπου γίνεται μια προσπάθεια ανάγνωσης του χώρου και αποτύπωσης των συμβατών και ασύμβατων, προς τον χαρακτήρα της πόλης, μορφών πηγή: ίδια επεξεργασία

112

Σ Χ Ε Σ Η Μ Ε ΤΟ Ν Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Γ Ε Ν Η ΤΟ Π Ο | Εμπορικό Κέντρο

Σ υ ν ε χ ί ζο ν τ α ς τ η ν κ ρ ι τ ι κ ή α ν ά λ υ σ η τ ο υ τ ρ ό π ο υ λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς τ η ς

πόλης σε σ χέση με τον ανθρωπογενή της τόπο, σειρά έχει ο εμπορικός πυρήνας της Λεμεσού. Η εμπορική δρασ τηριότητα της πόλης συνδέθηκε α ρ χ ι κ ά , ό π ω ς έ χ ο υ μ ε α ν α φ έ ρ ε ι μ ε τ ο ν ε μ π ο ρ ι κ ό δ ρ ό μ ο τ η ς Αγ ί ο υ Α ν δ ρ έ ο υ π ο υ π ά ν τ ο τ ε έ σ φ υ ζ ε α π ό ζω ή κ α ι δ ι α χ ρ ο ν ι κ ά ε ί χ ε σ η μ α ν τ ι κ ό ρ ό λ ο σ τ η ζω ή τ η ς π ό λ η ς .

Έ να ς δ ρ ό μ ο ς ό π ο υ ο ι π ο λ ι τ ι σ μ ο ί σ υ ν υπ ά ρχο υ ν κ α ι

α λ λ η λ ε π ι δ ρ ο ύ ν χω ρ ι κ ά , κ ο ι νω ν ι κ ά κ α ι ο ι κ ο νο μ ι κ ά . Ε ι κ ό ν ε ς δ ι α χ ρ ο ν ι κ έ ς και

κτίρια

ενδιαφέρον,

επηρεασμένα και

με

από

έντονη

πολλούς

παρουσία

είναι

πολιτισμούς. σ τοιχεία

Εικ. 171 | Λεμεσός, Εμπορικό Κέντρο, παλιά λήψη

της οδού Αγίου Ανδρέου από την διασταύρωση της με την οδό Ιφηγενείας, τότε που ο δρόμος έσφυζε από ζωή και εμπορικότητα πηγή: https://allaboutlimassol.com

Ιδιαίτερο

της

Αγ γ λ ι κ ή ς

α π ο ι κ ι ο κ ρ α τ ί α ς . Στ ο ι χ ε ί α , ό π ο υ τ α κ λ α σ ι κ ά κ τ ί ρ ι α , ε μ π ε ρ ι έ χ ο υ ν π λ έ ο ν μ ι α ρ ο μ α ν τ ι κ ή , π λ α σ τ ι κ ή ό ψ η . Το β α ρ ύ κ λ α σ ι κ ό , α ν α γ ε ν ν η σ ι α κ ό ι σ ό γ ε ι ο εμπεριέχει πλέον μεγάλα ανοίγματα και το κατώφλι της κύριας εισόδου ε ί ν α ι σ χ ε δ ό ν σ υ ν ε π ί π ε δ ο τ ο υ π ε ζο δ ρ ο μ ί ο υ . Η α π ο ι κ ι ο κ ρ α τ ί α π α ρ έ δ ω σ ε στην

πόλη

της

Λεμεσού

μια

πλούσια

α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή

κληρονομία.

Τρ α ν ά π α ρ α δ ε ί γ μ α τ α ε ί ν α ι τ ο Δ η μ α ρ χ ε ί ο τ η ς π ό λ η ς ε π ί τ η ς ο δ ο ύ Α ρ χ . Κυπριανού, το ταχυδρομείο (τώρα Πρυτανεία ΤΕ.ΠΑ.Κ) – πρώην οικία Ρω σ σ ί δ η , το π α λ ι ό δ ι κ α σ τ ι κ ό μ έ γ α ρ ο ( τώ ρ α π α ν ε π ι σ τ η μ ι α κ ή β ι β λ ι ο θ ή κ η «Βασί λης

Μ ι χα η λ ί δ η ς ) .

Ακόμη

κτίρια

ορόσημα

είναι

το

σύμπλεγμα

κ τ ι ρ ί ω ν « Ανδ ρ έ α ς Θ ε μ ι σ το κ λ έ ο υ ς » , η Σχο λ ή Ο ι κ ο νο μ ί α ς κ α ι Δ ι ο ί κ η σ η ς

Εικ. 172 | Λεμεσός, Εμπορικό Κέντρο, η πλούσια

αρχιτεκτονική κληρονομιά της πόλης, όπως αυτή γίνεται εύκολα αντιληπτή στα κτίρια της οδού Αρχ. Κυπριανού (Τρίπατο Λανίτη, Δημαρχείο Λεμεσου, Πρυτανεία ΤΕ.ΠΑ.Κ.) πηγή: ίδια λήψη

σ το παραλιακό Μέτωπο και το Διοικητήριο της πόλης επί της οδού Αν ε ξα ρτ η σ ί α ς .

Ο π λ έ ο ν κ ε ν τρ ι κ ό ς ε μ π ο ρ ι κ ό ς ά ξο να ς τ η ς π ό λ η ς , π ο υ ε δ ρ α ι ώ θ η κ ε

κ α ι σ υ ν α γ ω ν ί σ τ η κ ε τ ο ν π ε ζό δ ρ ο μ ο τ η ς Αγ ί ο υ Α ν δ ρ έ ο υ ε ί ν α ι η ο δ ό ς Α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α ς . Το δ ρ ό μ ο π ο υ γ ν ώ ρ ι σ α ν μ ε τ ο ό ν ο μ α , ο δ ό ς Μ α κ ε δ ο ν ί α ς , ο ι κάτοικοι της πόλης, γύρω σ τις δεκαετίες 1930 – 1940 και είχε αναφορές σ την ελ ληνική ταυτότητα της πλειοψηφίας του πληθυσμού της Λεμεσού. Π λ έ ο ν μ ε σ ύγ χ ρ ο ν ε ς π α ρ ε μ β ά σ ε ι ς , κ ά π ο ι α α π ό τα χα ρ α κ τ η ρ ί σ τ η κ α κ τ ί ρ ι α τ η ς ο δ ο ύ α λ λ ο ι ώ θ η κ α ν κ α ι κ α τα σ τρ άφ η κ α ν . Μ α ζ ί μ ε α υτά τα κ τ ί ρ ι α δ ε ν χά θ η κ α ν μ ό νο ό ψ ε ι ς κ α ι υλ ι κ ά , α λ λ ά σ υ ν ε π ή ρ α ν μ α ζ ί το υ ς έ ν α ν τ ρ ό π ο ζω ή ς κ α ι τ ο π ν ε ύ μ α μ ι α ς ά λ λ η ς ε π ο χ ή ς τ η ς π ό λ η ς . Τρ α ν ό παράδειγμα είναι το παλαιό παντοπωλείο της πόλης. Μια όψη με δ ι ά τ ρ η τ ο τ ο ύ β λ ο α ν τ ι κ α τ α σ τ ά θ η κ ε α π ό μ ε γ ά λ ε ς ε π ι φ ά ν ε ι ε ς τ ζα μ ι ο ύ . Η π ι λ οτ ή το υ κ τ ι ρ ί ο υ , κ α ι η δ ι α μ π ε ρ ό τ η τα π ο υ π ρ ό σ δ ι δ ε μ ε τα τρ ά π η κ ε σ ε έ να α χα ν έ ς π λ ή ρ ε ς . Η ε μ π ο ρ ι κ ή το υ χ ρ ή σ η δ ό θ η κ ε γ ι α τ η ν ε ξ υπ η ρ έ τ η σ η το υ χ ρ ή μ α το ς , η ι δ ι ό τ η τά το υ να σ υλ λ έ γ ε ι το ν κ ό σ μ ο μ ε τα τρ ά π η κ ε σ ε ιδιότητα να απωθεί.

Μια κοινότητα της πόλης αφομοιώθηκε από τις

μεγαλοεπιχειρήσεις, οι μικροί πωλητές εκδιώχθηκαν από τον τόπο τους κ α ι χά θ η κ α ν σ το π έ ρ α σ μ α τω ν χ ρ ό νω ν .

Ένα κτίριο που λειτουργούσε

Εικ. 173, 174 | Λεμεσός, Εμπορικό Κέντρο, η

οδός Ανεξαρτησίας παλιά και τώρα, μπορεί να έχει παραμείνει ο κύριος εμπορικός άξονας της πόλης αλλά με τις σύγχρονες επεμβάσεις έχει χάσει τον χαρακτήρα και την ταυτότητα του πηγή: https://city.sigmalive.com

113

ω ς π ό λ ο ς έ λ ξ η ς κ α ι σ υγ κ έ ν τρ ω σ η ς γ ι α π ω λ η τ έ ς κ α ι κ α το ί κ ο υ ς τ η ς π ό λ η ς κ α ι έ π λ α θ ε έ να μ ι κ ρ ό κ ο σ μ ο σ τ η ν π ε ρ ί μ ε τρ ο το υ . Ε π ί σ η ς το κ τ ί ρ ι ο αυτό ήταν σ τενά συνδεδεμένο με τη παλαιά αγορά που βρίσκεται σ την π ε ρ ι οχ ή τ η ς Σ α ρ ι π ό λ ο υ , έ να ς κ ρ ί κ ο ς π ο υ δ ι α σ π ά σ τ η κ ε κ α ι χά θ η κ ε .

Η Π α λ α ι ά Δ η μ ο τ ι κ ή Αγ ο ρ ά τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ , τ ο γ ι α π ο λ λ ο ύ ς γ ν ω σ τ ό

« Π α ν τοπ ω λ ε ί ο » τ η ς , μ ε τ η ν π ά ρ ο δ ο τω ν χ ρ ό νω ν έ χα σ ε τ η ν α ί γ λ η τ η ς , παραμερίσ τηκε και για πολ λά χρόνια ήταν αναξιοποίητη και αδρανής. Πρόσφατα μια νέα επενδυτική επέμβαση, αποκατέσ τησε το κτηριακό σ ύ ν ο λ ο κ α ι ζω ν τ ά ν ε ψ ε ξ α ν ά τ η ν α τ μ ό σ φ α ι ρ α τ η ς π α λ α ι ά ς α γ ο ρ ά ς . Μ ι α ε π έ μ β α σ η π ο υ π ρ ο ο ρ ί ζ ε τα ι γ ι α το ν κ ά θ ε δ η μ ό τ η κ α ι έ να ς χώ ρ ο ς Εικ. 175 | Λεμεσός, Εμπορικό Κέντρο, η παλιά Α' Δημοτική Αγορά, το γνωστό Παντοπωλείο στην πλατεία Σαριπόλου, κέντρο ζωής και εμπορίου για την πόλη μέχρι τα τέλη του 20ου αιώνα, οπότε και άρχισε να ερημώνει, ως συνέπεια του γενικότερου μαρασμού του εμπορικού κέντρου πηγή: https://allaboutlimassol.com

ε λ κ υ σ τ ι κ ό ς μ ε π λ ο ύ σ ι α ι σ τ ο ρ ί α . Το κ α τ ε ξ ο χ ή ν σ η μ ε ί ο σ υ λ λ ο γ ή ς κ ό σ μ ο υ κ α ι ν ο η μ ά τ ω ν α π έ κ τ η σ ε ε κ ν έ ο υ ζω ή κ α ι π ρ ο σ π α θ ε ί ν α κ α λ ύ ψ ε ι τ ο χα μ έ νο χ ρ ό νο , β ρ ί σ κ ο ν τα ς μ ι α ν έ α τα υτό τ η τα σ τ η σ ύγ χ ρ ο ν η ε π οχ ή κ ά τ ω α π ό τ η ν μ ε τ α λ λ ι κ ή σ τ έ γ η τ η ς Αγ ο ρ ά ς .

Η

Σαριπόλου

σύγχρονη με

την

Αγ ο ρ ά

είναι

ομώνυμη

άμεσα

πλατεία.

συνδεδεμένη Η

οδός

με

με

την

την

οδό

ασφυκτική

κ υ κ λ ο φ ο ρ ι α κ ή κ ί ν η σ η , έ χ ε ι π λ έ ο ν π ε ζο δ ρ ο μ η θ ε ί κ α ι σ υ ν δ ε θ ε ί σ τ ε ν ά σ τ ι ς μ έ ρ ε ς μ α ς μ ε τ η ν ν υ κ τ ε ρ ι ν ή ζω ή τ η ς π ό λ η ς . Τα π α λ α ι ά κ τ ί ρ ι α σ τ ε γ ά ζο υ ν σ ή μ ε ρ α κ έ ν τρ α α να ψ υχ ή ς κ α ι δ ι α σ κ έ δ α σ η ς . Ο δ ρ ό μ ο ς τ η ς Σ α ρ ι π ό λ ο υ , μ π ο ρ ο ύ μ ε να το ν χα ρ α κ τ η ρ ί σ ο υ μ ε ω ς τ η ν κ α ρ δ ι ά τ η ς δ ι α σ κ έ δ α σ η ς τ η ς πόλης, αλ λά και μια πλατεία με το έντονο το άρωμα και το πνεύμα της Λ ε μ ε σ ο ύ . Η π λ α τ ε ί α θ υ μ ί ζ ε ι ε π ο χ έ ς π ο υ ο π ο λ ί τ η ς ζο ύ σ ε σ τ ο ν α σ τ ι κ ό ισ τό, που ο καθημερινός βίος του ήταν γραμμένος σ τα σοκάκια της π ό λ η ς . Το ξ ε φ ά ν τ ω μ α τ η ς ν ύ χ τ α ς β έ β α ι α , δ ι α δ ε χ ό τ α ν μ ι α α μ ή χ α ν η , Εικ. 176 | Λεμεσός, Εμπορικό Κέντρο, η πλατεία

Σαριπόλου με τις σύγχρονες επεμβάσεις έχει διατηρήσει και εμπλουτίσει τον χαρακτήρα της και αποτελεί σήμερα την καρδία της αναψυχής και της διασκέδασης των Λεμεσιανών πηγή: https://tropter.com

Εικ. 177, 178 | Λεμεσός, Εμπορικό Κέντρο, η νέα όψη της παλιάς Δημοτικής Αγοράς, η νέα Limassol Agora προσπαθεί με σύγχρονα μέσα να αποδόσει εκ νέου ζωή στο κατεξοχήν σημείο συλλογής κόσμου και νοημάτων για την πόλη πηγή: ίδια λήψη

114

ασυνήθισ τη ησυχία του πρωινού με την πλατεία να φαντάζει μια ήρεμη π ε ρ ι ο χ ή σ τ α π ρ ο ά σ τ ι α . Μ ε τ η ν α π ο κ α τ ά σ τ α σ η τ η ς Αγ ο ρ ά ς η π ε ρ ι ο χ ή απέκτησε μια νέα συνεχή ροή και πνοή με αντίκρισμα σ τον κάθε πολίτη τ η ς π ό λ η ς κ α ι τ η ς ε υ ρ ύ τ ε ρ η ς π ε ρ ι οχ ή ς .

Σε πλήρη αντίθεση με την ανανεωμένη εικόνα της πλατείας

Σ α ρ ι π ό λ ο υ κ α ι Δ η μ ο τ ι κ ή ς Αγ ο ρ ά ς , ε ί ν α ι η κ α τ ά σ τ α σ η σ τ η ν π λ α τ ε ί α Η ρ ώ ω ν , σ τα Ανα το λ ι κ ά τ η ς ο δ ο ύ Αν ε ξα ρτ η σ ί α ς . Μ ι α π λ α τ ε ί α φ ό ρ ο ς τιμής για τους αγώνες του Έθνους και της Νήσου, που όμως έμελ λε ν α σ υ ν δ έ σ ε ι τ ο ό ν ο μ ά τ η ς μ ε τ η ν π α ρ α β α τ ι κ ό τ η τ α , τ η ν ε ρ ω τ ι κ ή ζω ή και τα καμπαρέ. Η κακοφημία της ύπαρξής της δεν κατέσ τη ικανή να τ η ν ξ ε γρ ά ψ ε ι α π ό το ν χά ρτ η τ η ς π ό λ η ς , α φ ο ύ π ρ ο σ έ φ ε ρ ε κ α ι

Εικ. 179 | Λεμεσός, Εμπορικό Κέντρο, η οδός

συνεχίζει να προσφέρει ουσία και πνεύμα σ την ισ τορία της Λεμεσού.

Γλάδστωνος, από άξονα εκτόνωσης και αναψυχής έχει μετατραπεί πλέον σε ένα γραμμικό χάος κυκλοφορίας και ψηλής δόμησης του ιδιωτικού τομέα

Η π λ α τ ε ί α Η ρ ώ ω ν π ε ρ ι τρ ι γ υ ρ ί ζ ε τα ι α π ό τ ι ς χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ έ ς δ ο μ έ ς κ α ι μορφές της Λεμεσού (Καφεσ τιατόριο Ζάπ πειο), αλ λά σ τις μέρες μας

πηγή: ίδια λήψη

έ χε ι χά σ ε ι τ η ν ε σ ω σ τρ έ φ ε ι α π ο υ χα ρ α κ τ η ρ ί ζ ε ι μ ι α π λ α τ ε ί α . Λ ε ι το υ ργ ε ί π ε ρ ι μ ε τρ ι κ ά κ α ι α π ο κ ο μ μ έ να α π ό το σ ύ νο λ ο το υ α σ τ ι κ ο ύ κ ε ν τρ ι κ ο ύ π υ ρ ή να . Έ να ς χώ ρ ο ς π ο λ ι τ ι σ μ ι κ ά ε μ π λ ο υτ ι σ μ έ νο ς κ α ι π λ α ι σ ι ω μ έ νο ς α π ό τ ο θ έ α τ ρ ο Ρ ι ά λτ ο , π ε ρ ι θ ω ρ ι ο π ο ι ή θ η κ ε κ α ι ε π ι σ κ ι ά σ τ η κ ε α π ό τ η ν α να γ ωγ ή τ η ς Αν ε ξα ρτ η σ ί α ς σ ε ε μ π ο ρ ι κ ό δ ρ ό μ ο . Η α να γ ωγ ή α υτ η θ α α φ α ι ρ έ σ ε ι τ η λ ε ι το υ ργ ί α τ η ς ψ υχα γ ωγ ί α ς κ α ι ε κ τό νω σ η ς κ α ι α π ό έ να ά λ λ ο χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό σ το ι χε ί ο τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ , το ν κ ε ν τρ ι κ ό ά ξο να τ η ς οδού Γλάδσ τωνος. Πλέον επικρατεί σε αυτόν μια γραμμική ανάπ τυξη, κ υ ρ ί ω ς ι δ ι ωτ ι κ ώ ν ε τα ι ρ ι ώ ν κ α ι τρ α π ε ζ ώ ν .

Εικ. 180, 181 | Λεμεσός, Εμπορικό Κέντρο, η

προβληματική Πλατεία Ηρώων που με τους επί χρόνια μη βιώσιμους χειρισμούς έχει χάσει την εσωστρέφεια που χαρακτηρίζει μια πλατεία, λειτουργεί περιμετρικά και αποκομμένα από το σύνολο του αστικού κεντρικού πυρήνα πηγή: ίδια επεξεργασία https://dialogos.com.cy

Άμεσα

συνδεδεμένες,

είναι

επομένως

με

τα

παραπάνω

οι

π ρ ό σ φ α τ ε ς π ρ α κ τ ι κ έ ς γ ι α έ γ κ ρ ι σ η ψ η λ ώ ν κ τ ι ρ ί ω ν σ ε κ ε ν τρ ι κ έ ς π ε ρ ι οχέ ς της πόλης και για δημιουργία μεγάλων εμπορικών αναπ τύξεων, κυρίως σ τ ι ς π α ρ υ φ έ ς τω ν α σ τ ι κ ώ ν π ε ρ ι οχώ ν . Π ρ ό κ ε ι τα ι γ ι α ζ η τ ή μ α τα π ο υ μ α ς π ρ ο β λ η μ α τ ί ζο υ ν κ α θ ώ ς α π ό τ η ν μ ί α ο ι κ α θ ’ ύ ψ ο ς ε π ε κ τ ά σ ε ι ς δ ε ν συνάδουν με τις πόλεις της Κύπρου, που είναι μικρού μέχρι μεσαίου μεγέθους και ασφαλώς δεν μπορούν να συγκριθούν με τις μεγαλουπόλεις των

πολλών

εκατομμυρίων,

όπου,

όμως,

σ υ ν υπ ά ρχο υ ν

δημόσια

μ έ σ α μ ε τα φ ο ρ άς , ό π ω ς μ ε τρ ό , τρ α μ , λ ε ω φ ο ρ ε ί α κ . τ . λ . Ε π ο μ έ νω ς η ανέγερση τέτοιων κτιρίων δεν ευνοείται από την αισθητική ανθρώπινη κλίμακα των πόλεων μας, με τους σ τενούς δρόμους, τα προβλήματα

115

κυκλοφορίας και την έλ λειψη υποδομών. Από την άλ λη οι μεγάλες ε μ π ο ρ ι κ έ ς α να π τ ύ ξ ε ι ς σ τα ό ρ ι α τω ν α σ τ ι κ ώ ν π ε ρ ι οχώ ν , π ο υ κ α ι π ά λ ι δεν δικαιολογούνται από τα πληθυσμιακά δεδομένα, οδήγησαν σ τη σ τα δ ι α κ ή π α ρ α κ μ ή τω ν π α ρ α δ ο σ ι α κ ώ ν ε μ π ο ρ ι κ ώ ν κ έ ν τρ ω ν . Η ε ι κ ό να εγκατάλειψης

που

παρατηρείται

σήμερα

με

την

πληθώρα

κενών

κ α τα σ τ η μ ά τω ν σ τ ι ς κ ε ν τρ ι κ έ ς π ε ρ ι οχέ ς τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ , ο φ ε ί λ ε τα ι κ υ ρ ί ω ς σ την ύπαρξη των πιο πάνω μεγάλων εμπορικών αναπ τύξεων που π ρ ο σ φ έ ρ ο υ ν κ α λύ τ ε ρ ε ς δ ι ε υ κ ο λύ νσ ε ι ς , ό π ω ς , π . χ . , μ ε γ ά λ ο υ ς χώ ρ ο υ ς σ τά θ μ ε υ σ η ς κ α ι σ υγ κ έ ν τρ ω σ η δ ι α φ ό ρ ω ν κ α τα σ τ η μ ά τω ν . Α π οτ έ λ ε σ μ α της

τάσεως

αυτής

η

υποβάθμιση

και

τελικά

η

απονέκρωση

του

έ χα σ ε

την

π α ρ α δ ο σ ι α κ ο ύ ε μ π ο ρ ι κ ο ύ π υ ρ ή ν α τ η ς π ό λ η ς 108.

Η

Αγ ί ο υ

Ανδ ρ έ ο υ

στις

σύγχρονες

μέρες

αυτή

ειδυλ λιακή ατμόσφαιρα. Ο πολίτης της πόλης την έχει παραμερίσει, και Εικ. 182, 183 | Λεμεσός, με την ψηλή δόμηση

σε κεντρικές περιοχές και την ανέγερση μεγάλων εμπορικών αναπτύξεων σε αστικές παρυφές ο παραδοσιακός εμπορικός πυρήνας παραγκωνίζεται και η πόλη χάνει την ανθρώπινη της κλίμακα και την ταυτότητα της πηγή: ίδια λήψη https://www.palram.com

δεν λειτουργεί ως ένας εμπορικός δρόμος αλ λά ως ένας τουρισ τικός δρόμος. Ένας άξονας διαχρονικός και ισ τορικός για την πόλη προσ παθεί να α ν τα γ ω ν ι σ τ ε ί το δ υτ ι κ ό π ρ ό τ υπ ο τ η ς ο δ ο ύ Αν ε ξα ρτ η σ ί α ς . Μ ι α ο δ ό ς η οποία παλαιότερα λειτουργούσε ως μια ελ ληνοκυπριακή συνοικία. Πλέον μ ε γ ά λ ε ς ε π ι χε ι ρ ή σ ε ι ς α φ ο μ ο ί ω σ α ν το ν χα ρ α κ τ ή ρ α το υ σ υ νο ι κ ι σ μ ο ύ . Δ ό μ η σ α ν μ ε κ ρ ι τ ή ρ ι ο έ ν α δ υ τ ι κ ό τ ρ ό π ο ζω ή ς , κ α ι τ η θ έ σ η ο ι κ ι σ μ ο ύ πήραν

εμπορικά υποσ τατικά με την τάση της παγκοσμιοποίησης.

Δημιουργήσαν ένα

φράγμα σ την Λεμεσό, και απέκοψαν τη σύνδεση

το υ ι σ το ρ ι κ ο ύ κ έ ν τρ ο υ τ η ς π ό λ η ς .

Πλέον με σύγχρονες παρεμβάσεις,

κ ά π ο ι α α π ό τα χα ρ α κ τ η ρ ί σ τ η κ α κ τ ί ρ ι α τ η ς ο δ ο ύ α λ λ ο ι ώ θ η κ α ν κ α ι κ α τα σ τρ ά φ η κ α ν . Μ α ζ ί μ ε α υτά τα κ τ ί ρ ι α δ ε ν χά θ η κ α ν μ ό νο ό ψ ε ι ς κ α ι υ λ ι κ ά , α λ λ ά σ υ ν ε π ή ρ α ν μ α ζ ί τ ο υ ς έ ν α ν τ ρ ό π ο ζω ή ς κ α ι τ ο π ν ε ύ μ α μ ι α ς ά λ λ η ς ε π οχ ή ς . Ε ν , κ α τα κ λ ε ί δ ι η ο δ ό ς Αν ε ξα ρτ η σ ί α ς μ ε μ ι α β α θ ύ τ ε ρ η ανάγνωσή της, καταλήγουμε ότι λειτουργεί ως φράγμα για τα σ τοιχεία το υ « ε ί να ι » . Α π ο κ ό π τ ε ι τα σ το ι χε ί α α υτά μ ε β ί α ι ο τρ ό π ο κ α ι α φ ο μ ο ι ώ ν ε ι λειτουργίες τους και τα καταδικάζει σε μια αδράνεια.

Εικ. 184, 185 | Λεμεσός, Εμπορικό Κέντρο, η

επιμονή της πολιτείας και των δημοτικών αρχών να διατηρούν την οδό Ανεξαρτησίας ως κύριο οδικό άξονα καθόδου και ανόδου μεταξύ παραλιακού μετώπου και της υπόλοιπης πόλης είχαν ως αποτέλεσμα την μεταβολή της σε ένα φράγμα για τον ιστορικό και εμορικό πυρήνα της Λεμεσού, ενδεικτικό το γεγονός ότι ο πεζόδρομος, η γραφικότητα και η εμπορικότητα της οδού Αγίου Ανδρέου σταματούν όταν αυτή συναντά τον άξονα της Ανεξαρτησίας και δεν συνεχίζουν στο κομμάτι της Αγίου Ανδρέου προς το εμβληματικό Μέγαρο Πηλαβάκη της Πανεπιστημιακής Βιβλιοθήκης του ΤΕ.ΠΑ.Κ πηγή: ίδια επεξεργασία, ίδια λήψη 108. Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου. ό.π., σ. 67

116

Σ Χ Ε Σ Η Μ Ε ΤΟ Ν Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Γ Ε Ν Η ΤΟ Π Ο | Δημόσιες Λειτουργίες

Οι δημόσιες λειτουργίες της πόλης είναι το ασ τικό τοπίο όπου

δ ι α δ ρ α μ α τ ί ζ ε τα ι η κ ο ι ν ή σ υ μ β ί ω σ η τω ν π ο λ ι τώ ν . Ο δ η μ ό σ ι ο ς χώ ρ ο ς μεταλ λάσσεται σ το πέρασμα των χρόνων, διευρύνεται ή περιορίζεται. Ο

χώ ρ ο ς

αυτός

μέσα

σ τον

αστικό

ισ τό,

συμπυκνώνει

νοήματα,

ε ρ μ η ν ε ύ ε ι κ α ι οπ τ ι κ οπ ο ι ε ί σ το ι χε ί α σ ε χώ ρ ο υ ς κ α ι κ τ ί ρ ι α . Ο τρ ό π ο ς π ο υ ο ργ α νώ ν ε τα ι κ α ι δ ι α μ ο ρ φ ώ ν ε τα ι , δ η μ ι ο υ ργ ε ί α ι σ θ ή μ α τα ε υχα ρ ί σ τ η σ η ς ή δυσαρέσκειας, ασφάλειας ή ανασφάλειας, κινεί το ενδιαφέρον, έλκει ή α π ω θ ε ί . Ανά λ ογ α μ ε τ η θ έ σ η το υ κ α ι τ ι ς σ χέ σ ε ι ς το υ μ ε το υ ς ά λ λ ο υ ς χώ ρ ο υ ς , ε ί να ι π ρ ο σ β ά σ ι μ ο ς ή όχ ι , σ υ μ μ ε τ έ χε ι ή όχ ι σ το σ ύ σ τ η μ α τό π ω ν κ α ι σ η μ ε ί ω ν π ο υ έ χο υ ν α ν ά γ κ η ν α θ υ μ ο ύ ν τ α ι ο ι ά ν θ ρ ω π ο ι 109.

Ο δ η μ ό σ ι ο ς χα ρ α κ τ ή ρ α ς σ τ η ν π ό λ η τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ ε ί να ι α σ θ ε ν ή ς

και περιθωριοποιημένος. Ακόμη, μπορούμε να αναφέρουμε ότι

έχει

χά σ ε ι τ η ν α ί σ θ η σ η το υ ω ς δ η μ ό σ ι ο ς , κ α ι έ χε ι μ ε τα β λ η θ ε ί σ ε ι δ ι ωτ ι κ ό χώ ρ ο . Έ να χώ ρ ο ό π ο υ ο ι ι δ ι ωτ ι κ έ ς χ ρ ή σ ε ι ς « π ν ί γ ο υ ν » το δ η μ ό σ ι ο χα ρ α κ τ ή ρ α τ η ς π ό λ η ς . Ό π ω ς κ α ι σ ε δ η μ ό σ ι ε ς λ ε ι το υ ργ ί ε ς κ α ι κ τ ί ρ ι α , τα οποία τοποθετούνταν σε παλαιότερα χρόνια σ τα όρια της πόλης, π λ έ ο ν έ χο υ ν π ε ρ ι κ υ κ λ ω θ ε ί α π ό ε γ κ α τα σ τά σ ε ι ς . Ε π ι π λ έ ο ν , π ο λ λ έ ς ε ί να ι ο ι π λ α τ ε ί ε ς τ η ς π ό λ η ς , π ο υ π λ έ ο ν ε ί ν α ι μ ι α δ ι ε ύ ρ υ ν σ η τ ο υ π ε ζο δ ρ ο μ ί ο υ ή έ να α π λ ό μ ε τα β α τ ι κ ό τοπ ί ο . Η ι δ ι ό τ η τα το υ δ η μ ό σ ι ο υ χώ ρ ο υ κ α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ι α ς π λ α τ ε ί α ς , να σ υγ κ ε ν τρ ώ ν ε ι κ ό σ μ ο , έ χε ι χα θ ε ί . Π λ α τ ε ί ε ς ά δ ε ι ε ς , χ ω ρ ί ς ζω ή , μ ι α δ η μ ό σ ι α ζω ή π ο υ σ τ η ν Λ ε μ ε σ ό δ ι α δ ρ α μ α τ ί ζ ε ι

Σκ. 2 | ίδια επεξεργασία Εικ. 186, 187 | Λεμεσός, η τραγικότητα της

Πλατείας Σαριπόλου, οι ιδιωτικές χρήσεις, όχι μόνο «πνίγουν» το δημόσιο χαρακτήρα της, αλλά σε αυτές έγκειται και η ζωτικότητα της, όταν οι ιδιωτικές χρήσεις είναι ανοιχτές, η πλατεία σφύζει από ζωή και όταν είναι κλειστές η πλατεία είναι έρημη πηγή: https://www.checkincyprus.com, ίδια λήψη

έ να δ ε υτ ε ρ ε ύ ο ν τα ρ ό λ ο σ το ν α σ τ ι κ ό χώ ρ ο , η οπ ο ί α ε π ι κ ε ν τρ ώ ν ε τα ι σ την ανάδειξη των νέων ιδιωτικών παρεμβάσεων.

Εικ. 188, 189 | Λεμεσός, η πρωτοβουλία

των δημοτικών αρχών και του ΤΕ.ΠΑ.Κ. να πλαισιώσουν το κτήριο της Πρυτανείας (παλιό Ταχυδρομείο) και της Βιβλιοθήκης (παλιά Δικαστήρια) με ένα δημόσιο χώρο, δημιούργησε την Πλατεία Πανεπιστημίου που διακρίνουμε στις εικόνες, μετά λύπης αντιλαμβανόμαστε την εν λόγω πλατεία ως ακόμα μια διεύρυνση του πεζοδρομίου, ένα απλό μεταβατικό τοπίο των περιπατητών του ιστορικού πυρήνα, η ιδιότητα του δημόσιου χώρου και ιδιαίτερα μιας πλατείας, να συγκεντρώνει κόσμο, έχει χαθεί πηγή: ίδια επεξεργασία, ίδια λήψη

Οι κατοικίες είναι το πιο δημόσιο κομμάτι ενός ασ τικού ισ τού

και συνάμα το πιο ιδιωτικό. Οι όψεις κάθε κατοικίας αναφέρονται σ το δρόμο, σ την πόλη, σ τον πολίτη και τον περιπλανητή. «Ο ασ τικός δρόμος είναι μια αίθουσα συμφωνίας. Ο δρόμος αφιερώνεται από τους 109.Κοσμάκη, Τζένη. (2009). «Για μια στρατηγική σχεδιασμού βιώσιμων δημόσιων υπαίθριων χώρων στην πόλη. Πολεοδομικές επεμβάσεις στον αστικό χώρο», Αθήνα: εκδόσεις ΕΜΠ, 2009 σ. 1

117

ιδιοκτήτες των σ πιτιών σ την πόλη». Η συμφωνία αυτή συμπυκνώνεται και

εκφράζεται

σ τα

δημόσια

κτίρια

που

συγκεκριμενοποιούν

την

κ ο ι ν ο τ ι κ ή ζω ή κ α ι τ η ς δ ί ν ο υ ν ν ό η μ α . Α υ τ ά τ α δ η μ ό σ ι α κ τ ί ρ ι α π ρ έ π ε ι ν α ε μ φ α ν ί ζο ν τ α ι ω ς ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ά ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν ε ς κ α ι σ α φ ώ ς α ρ θ ρ ω μ έ ν ε ς π α ρ α λ λ α γ έ ς σ τα θ έ μ α τα π ο υ ή δ η ε ν υπ ά ρχο υ ν σ τα δ ι ά φ ο ρ α σ π ί τ ι α τ η ς π ό λ η ς 110. Έ τ σ ι κ α ι τ α δ η μ ό σ ι α κ τ ί ρ ι α α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε ύ ο υ ν ε π οχ έ ς , σ υ ν θ ή κ ε ς , ι δ ι α ί τ ε ρ ε ς κ α τ α σ τ ά σ ε ι ς κ α ι έ ν α ν κ ύ κ λ ο ζω ή ς γ ι α μ ι α π ό λ η .

Ο ρ ό λ ο ς το υ δ η μ ό σ ι ο υ χώ ρ ο υ μ έ σ α σ το ν σ ύγ χ ρ ο νο , α σ τ ι κ ό

ισ τό, σημαντικότερος από πότε, ιδιαίτερα σε ένα κόσμο όπου η ασ τική αποξένωση αυξάνεται ραγδαία. Μέσα από την παρουσία και την εύρυθμη Εικ. 190, 191 | Λεμεσός, διαστάυρωση οδών Θέμιδος και Ιφηγένειας, (αριστερά) το Αρχοτικό της Κρυσταλλίας Παυλίδη και (δεξιά) η Βιβλιοθήκη Βασίλης Μιχαηλίδης, εκεί που «ο αστικός δρόμος είναι μια αίθουσα συμφωνίας, που ο δρόμος αφιερώνεται από τους ιδιοκτήτες των σπιτιών στην πόλη», και το δημόσιο κτίριο συγκεκριμενοποιεί την κοινοτική ζωή και της δίνει νόημα πηγή: https://allaboutlimassol.com

λ ε ι το υ ργ ί α τω ν δ η μ ό σ ι ω ν χώ ρ ω ν , δ ι κ α ι ώ ν ε τα ι ο υ σ ι α σ τ ι κ ά ο ρ ό λ ο ς τ η ς π ό λ η ς ω ς π υ ρ ή να σ υ ν ύ π α ρ ξ η ς , ε π ι κ ο ι νω ν ί α ς κ α ι σ υ να να σ τρ ο φ ή ς μεγάλων

πληθυσμών.

Η

διαπίσ τωση

αυτή

προκύπτει

αναντίρρητα

μέσα από την μελέτη της ισ τορικής εξέλιξης των πόλεων από την κ λ α σ ι κ ή Ε λ λ ά δ α , οπ ό τ ε π ρ ωτο ε μ φ α ν ί ζ ε τα ι ο α σ τ ι κ ό ς ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς χώ ρ ο ς σαν πόλος δράσης της πρώτης κοινωνίας πολιτών, σ τον Μεσαίωνα κ α ι τ η ν Ανα γ έ ν ν η σ η μ έ χ ρ ι το ν ρ ο μ α ν τ ι σ μ ό κ α ι τ η Β ι ο μ η χα ν ι κ ή π ό λ η . Α λ λά και σήμερα θα πρέπει να τονισθεί ότι η σημασία των υπαίθριων χώ ρ ω ν π α ρ α μ έ ν ε ι κ α ι θ α π α ρ α μ ε ί ν ε ι κ υ ρ ί α ρχ η σ χε τ ι κ ά μ ε τ η ν κ ά λυ ψ η της

διαχρονικής

ανάγκης

του

ανθρώπου

για

συλ λογική

έκφραση,

επικοινωνία και επαφή.

Το ύ τ ο

αποδεικνύεται

π ε ρ ί τρ α να

κάθε

φορά

που

ένας

λ ε ι το υ ργ ι κ ό ς ν έ ο ς δ η μ ό σ ι ο ς χώ ρ ο ς α π ο δ ί δ ε τα ι σ τ η ν π ό λ η ε ί τ ε σ το δ ι κ ό μας μεσογειακό περιβάλ λον, είτε και σε δυσμενέσ τερα κλίματα, από τ η ν ά μ ε σ η έ λ ξ η π ο υ α σ κ ε ί σ τ η ν κ ί ν η σ η κ α ι σ τ η κ α θ η μ ε ρ ι ν ή ζω ή τ ω ν π ο λ ι τώ ν . Κά τ ι , π ο υ η π ε ρ ι οχ ή τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ , υ σ τ ε ρ ε ί κ α ι ε λ λ ε ί π ε ι , π ο λ λ ά ε ί να ι τα ε νδ ε χό μ ε να κ α ι ο ι α ι τ ί ε ς π ο υ π α ρ οτρ ύ νο υ ν σ τ η ν έ ν τα σ η το υ φαινομένου αυτού.

Ο ε ξ ο σ τ ρ α κ ι σ μ ό ς τ ο υ π ε ζο ύ κ α ι η κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ ο υ α υ τ ο κ ι ν ή τ ο υ

σ το ν χώ ρ ο τ η ς π ό λ η ς , η ι δ ι ωτ ι κ οπ ο ί η σ η κ α ι ε μ π ο ρ ε υ μ α τοπ ο ί η σ η το υ δ η μ ό σ ι ο υ χώ ρ ο υ , η κ α τα σ τρ ο φ ή τω ν φ υ σ ι κ ώ ν τοπ ί ω ν τ η ς π ό λ η ς , η υπ ο β ά θ μ ι σ η τ η ς δ η μ ό σ ι α ς α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς , η έ ν τα ξ η μ ε γ ά λ η ς – ξ έ ν η ς κλίμακας σ την πόλη, οι νέες αρτηρίες και ανισόπεδοι κόμβοι (όπως η ο δ ό ς Αν ε ξα ρτ η σ ί α ς ) κ α ι η υπ ο β ά θ μ ι σ η τ η ς α ι σ θ η τ ι κ ή ς π ο ι ό τ η τα ς Εικ. 192 | Λεμεσός, Εμπορικό Κέντρο, η οδός

Ανεξαρτησίας, ο άξονας που αντιπροσωπεύει τον εξοστρακισμό του πεζού και την κυριαρχία του αυτοκινήτου στον χώρο της πόλης, την ιδιωτικοποίηση και εμπορευματοποίηση του δημόσιου χώρου, την υποβάθμιση της δημόσιας αρχιτεκτονικής, την ένταξη μεγάλης-ξένης κλίμακας στην πόλη κ.α. πηγή: https://www.cyprusalive.com

το υ α σ τ ι κ ο ύ χώ ρ ο υ ( π . χ . ε ξοπ λ ι σ μ ό ς π ο υ δ ε ν σ υ νά δ ε ι μ ε το λ ε ξ ι λ όγ ι ο της

π ε ρ ι οχ ή ς ,

όπως

παγκάκια),

συνθέτουν

α π ο μ ά κ ρ υ νσ η ς το υ δ η μ ό σ ι ο υ χώ ρ ο υ α π ό τ η ν

τις

κύριες

αιτίες

της

π ό λ η τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ 111.

Ο ι α π ο φ ά σ ε ι ς Κυ β ε ρ ν η τ ι κ ώ ν Υπ η ρ ε σ ι ώ ν κ α ι Δ η μ οτ ι κ ώ ν Α ρχώ ν

γ ι α χω ρ ο θ έ τ η σ η το υ Τ Ε . Π Α . Κ μ έ σ α σ τ η ν π ό λ η τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ μ ε π ο λ λ έ ς από τις εγκατασ τάσεις του (γραφεία, αίθουσες διδασκαλίας, φοιτητικές 110. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 198 111. Τριποδάκης, Δ. Αλέξανδρος (13/4/2010). «ΤΟ ΑΝΟΙΚΕΙΟ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΗ ΚΑΙ Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ». Ανακτήθηκε από: Articles - ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΜΑΤΙΕΣ - ΤΟ ΑΝΟΙΚΕΙΟ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΗ ΚΑΙ Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ (greekarchitects.gr) (τελευταία πρόσβαση 16/04/2021)

118

εσ τίες κ.τ.λ.) να ενσωματώνονται σ τον παραδοσιακό, ισ τορικό πυρήνα της

πόλης,

ήταν

από

τις

πιο

καθοριστικές

προς

την

κατεύθυνση

α ν α β ί ω σ η ς κ α ι α ν α ζω ο γ ό ν η σ η ς τ ο υ ι σ τ ο ρ ι κ ο ύ κ έ ν τ ρ ο υ . Το Τ Ε . Π Α . Κ . έ δ ω σ ε μ ι α ν έ α π νο ή σ τ η ν π ό λ η , δ ι α τ η ρ η τ έ α κ τ ί ρ ι α δ ι α σ ώ θ η κ α ν χά ρ η σ τ η χ ρ ή σ η τ ο υ ς α π ό τ ο π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο . Τέ τ ο ι α ς ε μ β έ λ ε ι α ς κ α ι τ έ τ ο ι ο υ ε ί δ ο υ ς χ ρ ή σ ε ι ς π ρ ο σ θ έ τ ο υ ν ι δ ι α ί τ ε ρ η ε ν έ ρ γ ε ι α κ α ι ζω ν τ ά ν ι α , α φ ο ύ λ ε ι τ ο υ ρ γ ο ύ ν ω ς π ο λ λ α π λ α σ ι α σ τ ι κ ο ί π υ ρ ή ν ε ς ζω ή ς κ α ι δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ α ς 1 1 2 . Δομές που εντάσσονται αρμονικά σ τον σύγχρονο ασ τικό ισ τό της

Εικ. 193 | Λεμεσός, Πρυτανεία ΤΕ.ΠΑ.Κ. (παλιό

Ταχυδρομείο) πηγή: ίδια λήψη

Λεμεσού, αντί της παράδοσής τους σε εμπορικούς σκοπούς. Ισ τορικά κ α ι χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά κ τ ί ρ ι α ε ί να ι η π α ν ε π ι σ τ η μ ι α κ ή β ι β λ ι ο θ ή κ η , μ ε τ ι ς χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ έ ς κ α μ ά ρ ε ς , κ α ι το π ε ρ ί τ ε χ νο α έ τω μ α σ τ η ν ε ί σ ο δ ο το υ . Α κ ό μ η τ ο Κτ ί ρ ι ο Κ ο ι ν ώ ν Χ ώ ρ ω ν Δ ι δ α σ κ α λ ί α ς Α ν δ ρ έ α ς Θ ε μ ι σ τ ο κ λ έ ο υ ς , π ρ ώ η ν π α ρ θ ε ν α γ ω γ ε ί ο τ η ς π ό λ η ς , τ ρ ο φ ο δ ο τ ά μ ε ζω ή τ η ν π ό λ η , ό χ ι μόνο από τους φοιτητές αλ λά και από τη λιτή αλ λά δυναμική παρουσία του. Η πρόσοψη του κοσμείται από τέσσερις ιωνικού ρυθμού κίονες, και το τρ ι γ ω ν ι κ ό α έ τω μ α σ τ η ν ε ί σ ο δ ο . Η έ ν τα ξ η το υ ο β ά λ α μ φ ι θ ε ά τρ ο υ σ το π ί σ ω μ έ ρ ο ς τ ο υ σ υ γ κ ρ ο τ ή μ α τ ο ς , ε ί ν α ι έ ν α ζω ν τ α ν ό π α ρ ά δ ε ι γ μ α γ ι α τ η ν

Εικ. 194 | Λεμεσός, Βιβλιοθήκη ΤΕ.ΠΑ.Κ. Βασίλης

Μιχαηλίδης (παλιά Δικαστήρια) πηγή: ίδια λήψη

π ό λ η ό τ ι « π α λ ι ά » κ α ι « ν έ α » α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή μ π ο ρ ο ύ ν να σ υ ν υπ ά ρχο υ ν κ α ι ν α ε ν τ ά σ σ ο ν τ α ι α ρ μ ο ν ι κ ά σ τ ο ν ι σ τ ό τ η ς π ό λ η ς 113.

Ιδιαίτερης σημασίας και η ανανεωμένη Δημοτική Πανεπισ τημιακή

Βιβλιοθήκη της πόλης που σ τεγάζεται σ το ισ τορικό Μέγαρο Πηλαβάκη. Αποτελεί όλα αυτά που μπορούμε να θέσουμε ως η σύμπ τυξη της ταυτότητας για την πόλη της Λεμεσού. Η αφομοιωτική της ικανότητα, να αφομοιώνει και να παράγει κτίρια για τον τόπο της πόλης, με μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα. Όμως το κτίριο αυτό φαίνεται αποκομμένο από τ η ν ε σ τ ί α το υ ι σ το ρ ι κ ο ύ κ έ ν τρ ο υ . Έ να κ τ ί ρ ι ο σ ύ μ β ο λ ο π ο υ θ α έ π ρ ε π ε να ανάγονταν σε

κομβικό σημείο της πόλης και να πρωταγωνισ τούσε

σ τον ασ τικό ισ τό, είναι περιθωριοποιημένο και αποκομμένο.

Τα δ η μ ό σ ι α κ τ ί ρ ι α σ τ η ν π ό λ η , ε κ φ ρ ά ζο υ ν δ ι ά φ ο ρ ε ς π ε ρ ι ό δ ο υ ς

Εικ. 195 | Λεμεσός, Κτίριο Κοινών Χώρων Διδασκαλίας ΤΕ.ΠΑ.Κ. Ανδρέας Θεμιστοκλέους (παλιό Παρθεναγωγείο) πηγή: ίδια λήψη

σ τ η ζω ή τ η ς π ό λ η ς . Μ ι α ς ζω ή ς ό π ο υ π ρ ω τ α γ ω ν ι σ τ έ ς ή τ α ν δ ι ά φ ο ρ ε ς ε θ ν ό τ η τ ε ς , π ο λ ι τ ι σ μ ο ί . Το α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ό δ υ ν α μ ι κ ό τ η ς π ό λ η ς έ ρ χ ε τ α ι να αναγνωρίσει και να αναδείξει την πολυπολιτισμικότητα αυτή, και χ ά ρ η σ τ ι ς δ η μ ό σ ι ε ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί ε ς τ η ς π ό λ η ς , π ο υ σ τ ε γ ά ζο ν τ α ι σ ε κ τ ί ρ ι α πολιτισμικής

κληρονομιάς,

μπορούμε

σήμερα

εμείς

και

ο

καθένας

να σ υ ν υπ ά ρχε ι μ α ζ ί το υ ς . Α λ λ ά α υτά τα κ τ ί ρ ι α δ ε ν π ρ έ π ε ι α π λ ά να σ υ ν υ π ά ρ χ ο υ ν σ τ η ν π ό λ η , α λ λ ά ν α ε ί ν α ι η ζω ή τ η ς π ό λ η ς , ν α κ ι ν ο ύ ν το ν μ η χα ν ι σ μ ό τ η ς κ α ι να α π οτ ε λ ο ύ ν έ μ π ν ε υ σ η γ ι α τ η ν σ υ ν έ χ ι σ η το υ π ν ε ύ μ α το ς τ η ς π ό λ η ς κ α ι τ η ς τα υτό τ η τά ς τ η ς , τό σ ο α π ό α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή άποψη, όσο και σ τον καθημερινό βίο.

Εικ. 196 | Λεμεσός, Δημοτική Πανεπιστημιακή

Βιβλιοθήκη ΤΕ.ΠΑ.Κ. (παλιό Μέγαρο Πηλαβάκη) πηγή: ίδια λήψη 112. Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου. ό.π., σ. 265 113. lemesos blog (2017). Αφιέρωμα: Διατηρητέα κτίρια ΤΕ.ΠΑ.Κ – Ποια ήταν αρχικά η λειτουργία τους;. Ανακτήθηκε από: Αφιέρωμα: Διατηρητέα κτίρια ΤΕ.ΠΑ.Κ – Ποια ήταν αρχικά η λειτουργία τους; (lemesosblog.com) (τελευταία πρόσβαση 3/04/2021)

119

Εικ. 197 | Λεμεσός, Παραλιακό Μέτωπο, όταν το αριστούργημα του φακού του Edwards από τον παραλιακό μιας άλλης εποχής συναντά τους πύργους της σύγχρονης εποχής, το αποτέλεσμα εγείρει τα δικά του ερωτήματα πηγή: ίδια επεξεργασία στη φωτογραφία του Sebough Albert Edwards Voskeritchian

120

ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ

Όσον αφορά τη γειτ νίαση με τη θάλασσα, πρέπει να σημειωθεί

ότι μέχρι και τη δεκαετία του 1950 η θάλασσα δεν ήταν ακόμη τόσο δ η μ ο φ ι λ ή ς κ α ι η το υ ρ ι σ τ ι κ ή κ ί ν η σ η π α ρ α τ η ρ ε ί το σ τα ο ρ ε ι νά θ έ ρ ε τρ α , ε κ τω ν οπ ο ί ω ν τα γ νω σ τό τ ε ρ α β ρ ί σ κ ο ν τα ι σ τ η ν ε π α ρχ ί α Λ ε μ ε σ ο ύ . Μ ε τ η ν σ χε δ ό ν κ α θ ο λ ι κ ή σ τρ ο φ ή π ρ οτ ι μ ή σ ε ω ς π ρ ο ς τ ι ς κ υπ ρ ι α κ έ ς θάλασσες, η εικόνα της Λεμεσού θα ταυτισ τεί και πάλι με το θαλάσσιο σ τοιχείο ως παραθαλάσσια πόλη. Έκτοτε η Λεμεσός μπορούμε να πούμε ό τ ι α ν έ π τ υ ξ ε μ ι α υ π α ρ ξ ι α κ ή σ χ έ σ η ζω ή ς μ ε τ η θ ά λ α σ σ α . Π έ ρ α α π ό τ η ν α ξ ί α τ ο υ λ ι μ α ν ι ο ύ , α ν έ κ α θ ε ν η τ α υ τ ό τ η τ α τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ ο ρ ι ζό τ α ν α π ό τη σ χέση της με τη θάλασσα, γι’ αυτό και οι αλ λαγές σ το παραλιακό μέτωπο της πόλης, αποτελούν σ ταθμούς της εξέλιξής της μέσα σ τις δεκαετίες. Η τούρκικη εισβολή του 1974 σηματοδότησε και ένα πλήγμα σ τ η ν το υ ρ ι σ τ ι κ ή β ι ο μ η χα ν ί α

της Κύπρου με την κατάληψη από τους

ε ι σ β ο λ ε ί ς τω ν το υ ρ ι σ τ ι κ ώ ν κ έ ν τρ ω ν τ η ς Α μ μ οχώ σ το υ κ α ι τ η ς Κ ε ρ ύ ν ε ι α ς (εξαιτίας των θαυμάσιων ακρογιαλιών τους). Η ανασυγκρότηση και επαναδημιουργία

της

τουρισ τικής

β ι ο μ η χα ν ί α ς

και

δεδομένου

ότι

Εικ. 198, 199 | Λεμεσός, Παραλιακό Μέτωπο,

τότε που δειλά δειλά μετά την τούρκικη εισβολή του 1974 ξυπνούσε στη Λεμεσό το μεγαθήριο του τουρισμού και το «δάσος από μπετόν» απλωνόταν με γοργούς ρυθμούς στο παραλιακό μέτωπο της πόλης πηγή: https://allaboutlimassol.com/

η προτίμηση του τουρισ τικού ρεύματος προς τη θάλασσα παρέμενε σ ταθερή, ευνόησε σημαντικά τη Λεμεσό. Η Λεμεσός με τη σ χετικά π ρ ο φ υλ α γ μ έ ν η σ το ν κ ό λ π ο π α ρ α λ ί α τ η ς , τ η ν ε νδ ι α φ έ ρ ο υ σ α ε νδ οχώ ρ α , τους

κοντινούς

προς

αυτήν

σημαντικούς

α ρχα ι ο λ ογ ι κ ο ύ ς

χώ ρ ο υ ς

κ α ι το κ α λ ό κ λ ί μ α , σ υγ κ έ ν τρ ω σ ε τ ι ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς γ ι α μ ε τα τό π ι σ η του ενδιαφέροντος της μεγάλης τουρισ τικής ανάπ τυξης. Η ανάπ τυξη ό μ ω ς α υτ ή δ ε ν έ γ ι ν ε χω ρ ί ς π ρ ο β λ ή μ α τα . Ή τα ν α π ρ ογρ α μ μ ά τ ι σ τ η κ ι επείγουσα, κι έγινε σε βάρος του φυσικού περιβάλ λοντος και του χα ρ α κ τ ή ρ α

της

π ε ρ ι οχ ή ς .

Οι

υψηλές

πολυκατοικίες,

κτισμένες

σε

σειρές πολύ κοντά σ την παραλία, αποτελούν ένα «δάσος από μπετόν». Ε ξά λ λ ο υ σ τ η ν π ε ρ ι οχ ή τ η ς Α μ α θ ο ύ ν το ς η α ν έ γ ε ρ σ η ξ ε νο δ οχε ί ω ν κ α ι π ο λυ κ α το ι κ ι ώ ν κ α τ έ σ τρ ε ψ ε τ η μ ι α το υλ ά χ ι σ το ν α π ό τ ι ς δ υ ο μ ε γ ά λ ε ς α ρχα ί ε ς ν ε κ ρ ο π ό λ ε ι ς 114.

Μοναδικό αντισ τάθμισμα σ το «δάσος από μπετόν», και που

όντως παραπέμπει σ τη φυσική διάσ ταση του δάσους, είναι η Παραλία Δ α σ ο ύ δ ι . Η β ρ α β ε υ μ έ ν η μ ε Γα λ ά ζ ι α Σ η μ α ί α π α ρ α λ ί α , π ο υ β ρ ί σ κ ε τ α ι σ τ η ν κ α ρ δ ι ά τ η ς το υ ρ ι σ τ ι κ ή ς π ε ρ ι οχ ή ς τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ , κ ρ υ μ μ έ ν η μ έ σ α σ ε έ να μ ι κ ρ ό ά λ σ ο ς , μ ή κ ο υ ς ε νό ς π ε ρ ί π ο υ χ ι λ ι ο μ έ τρ ο υ . Π ρ ό κ ε ι τα ι γ ι α τ η μ ο να δ ι κ ή π α ρ α λ ί α τ η ς Κύ π ρ ο υ π ο υ , ε νώ β ρ ί σ κ ε τα ι δ ί π λ α σ το κ έ ν τρ ο τ η ς πόλης, διαθέτει τόσο πλούσιο πράσινο, το οποίο κατεβαίνει μέχρι την άμμο. Αποτελεί ένα πνεύμονα πρασίνου για τη Λεμεσό, μέσα σ τον οποίο α να β ι ώ νο υ ν τα α ρχέ γ ο να « ρ ο μ α ν τ ι κ ά » σ το ι χε ί α το υ φ υ σ ι κ ο ύ τοπ ί ο υ μ ε σαφή όμως τα όρια της θάλασσας και της παραλιακής Λεωφόρου.

Εικ. 200 | Λεμεσός, Παραλιακό Μέτωπο, η

Παραλία Δασούδι, ο πνεύμονας πρασίνου δίπλα στο κέντρο της πόλης με τα δέντρα να σβήνουν στην άμμο της θάλασσας ως αντιστάθμισμα στο «δάσος από μπετόν» που κυριαρχεί πηγή: ίδια λήψη

86. Βιτρούβιος, ή Μάρκος Βιτρούβιος Πολλίωνας (81-15 π. Χ), Ρωμαίος συγγραφέας, αρχιτέκτονας και μηχανικός. Είναι κυρίως γνωστός για την πραγματεία του περί αρχιτεκτονικής (λατ. De architectura), που αποτελεί το μοναδικό κείμενο αρχιτεκτονικής θεωρίας και πρακτικής που διασώζεται από την κλασική εποχή.

87, 88. Σεργίδης, Χριστάκης (2003). «Η Λεμεσός μέχρι την Τουρκοκρατία», Λεμεσός: Έκδοση ΙΔΡΥΜΑ ΠΑΝΙΚΟΥ ΜΑΥΡΕΛΗ, σσ. 6-9

121

122

Εικ. 201 | Λεμεσός, Παραλιακό Μέτωπο, χάρτης κατανόησης

της σχέσης της πόλης με τη θαλασσά και το παράκτιο μέτωπο, όπου γίνεται μια προσπάθεια ανάγνωσης του χώρου και αποτύπωσης των συμβατών και ασύμβατων, προς τον χαρακτήρα της πόλης, μορφών πηγή: ίδια επεξεργασία

123

Ενώ η πόλη παρακολουθούσε την θεαματική αυτή τουρισ τική

ανάπ τυξη

(που

συνοδεύεται

και

από

διάφορες

υπηρεσίες,

όπως

δ ι σ κ ο θ ή κ ε ς , ν υ κ τ ε ρ ι νά κ έ ν τρ α , κ α τα σ τ ή μ α τα , ε σ τ ι α τό ρ ι α , ε νο ι κ ι άσ ε ι ς οχ η μ ά τω ν

κ.α.)

να

εκτυλίσσεται

στην

παραλιακή

βορειοανατολική

τ η ς λ ω ρ ί δ α μ έ χ ρ ι τ ο ν Π ο τ α μ ό τ η ς Γε ρ μ α σ ό γ ε ι α ς κ α ι τ η ν Α μ α θ ο ύ ν τ α , εντούτοις σ τα νότια και δυτικά ο χρόνος δείχνει να έχει σ ταματήσει. Η

νότια

κυρίως

π ε ρ ι οχ ή επειδή

καρνάγιο

της

στην

(κατασκευή

Λεμεσού π ε ρ ι οχ ή και

δεν

έχει

βρίσκονται

επιδιόρθωση

αναπ τυχθεί οι

τουρισ τικά,

ο ι νο β ι ο μ η χα ν ί ε ς ,

μικρών

ξύλινων

το

σκαφών)

κ α ι π ι ο π έ ρ α το ν έ ο λ ι μ ά ν ι . Ο ι ο ι νο β ι ο μ η χα ν ί ε ς π λ η ν τ η ς Κ Ε Ο έ χο υ ν κ λ ε ί σ ε ι , ε ί τ ε έ χο υ ν ε γ κ α τα σ τα θ ε ί σ ε κ ά π ο ι α β ι ο μ η χα ν ι κ ή ζ ώ ν η κ α ι τ η θέση του παλιού καρνάγιου έχει πάρει θα λέγαμε ένα «νεκροταφείο» Εικ. 202, 203 | Λεμεσός, Παραλιακό Μέτωπο, (πάνω) οι εγκαταλειμμένες οινοβιομηχανίες και (κάτω) το παλιό καρνάγιο ως ένα "νεκροταφείο καραβιών", εικόνες μαρασμού και παρακμής, εικόνες εγκατάλειψης και υποβάθμισης της βιομηχανικής μας κληρονομιάς, η παράκτια περιοχή μεταξύ παλιού και νέου λιμανιού παραμένει ανεκμετάλλευτη, απρόσιτη και ανενεργή για την πόλη πηγή: https://dialogos.com.cy

κ α ρ α β ι ώ ν , κ α θ ι σ τώ ν τα ς τ η ν π ε ρ ι οχ ή μ ε τα ξ ύ π α λ ι ο ύ κ α ι ν έ ο υ λ ι μ α ν ι ο ύ ανεκμετάλ λευτη, απρόσιτη και ανενεργή για την πόλη. Ένα πρόσωπο της πόλης παραγκωνίσ τηκε και θυσιάσ τηκε σ το βωμό της «ανάπ τυξης», μ α ζ ί μ ε τ η ν π λ ο ύ σ ι α β ι ο μ η χα ν ι κ ή το υ κ λ η ρ ο νο μ ι ά ( ό π ω ς ο ι π α λ ι έ ς α π ο θ ή κ ε ς χα ρ ο υπ ι ο ύ ) , π ο υ α φ έ θ η κ ε σ τ ι ς δ υ νά μ ε ι ς τ η ς φ ύ σ η ς κ α ι τ η φ υ σ ι κ ή φ θ ο ρ ά . Π έ ρ α α π ό τ ο ν έ ο λ ι μ ά ν ι , η π ε ρ ι ο χ ή γ ν ω σ τ ή ω ς L a d y ’s Mile, διαθέτει ωραία κι ενδιαφέρουσα παραλία σ τη λωρίδα μεταξύ θάλασσας και αλυκής, που όμως δεν έχει αναπ τυχθεί γιατί βρίσκεται μ έ σ α σ τα ό ρ ι α τ η ς β ρ ε τα ν ι κ ή ς σ τρ α τ ι ωτ ι κ ή ς β άσ η ς το υ Α κ ρ ωτ η ρ ί ο υ . Το L a d y ’s M i l e σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ ν ε ι , ω σ τ ό σ ο , μ ε γ ά λ ο α ρ ι θ μ ό ν τ ό π ι ω ν κ υ ρ ί ω ς επισκεπ τών κατά τα καλοκαίρια, οπότε και λειτουργούν και μερικά κ έ ν τρ α 115.

Η αλ λαγή της χι λιετίας, υπόσ χεται και μια αλ λαγή σ τη θεώρηση

της σ χέσης της πόλης με τη θάλασσα, που μέχρι πρότινος είχε αρκεσ τεί σ τ η ν ι δ ι ωτ ι κ ή ε κ μ ε τά λ λ ε υ σ η κ α ι π ε ρ ι θ ω ρ ι οπ ο ί η σ η . Η α ρχ ή θ α γ ί ν ε ι το 2006, όταν εγκαινιάσ τηκαν τα νέα έργα της Ακτής Ολυμπίων, της π α ρ ά κ τ ι α ς ζ ώ ν η ς π ο υ ε κ τ ε ί ν ε τα ι α π ό τ η ν π ρ ο κ υ μ α ί α τ η ς ε π ί χω σ η ς μ έ χ ρ ι τα π ρ ώ τα ξ ε νο δ οχε ί α σ τα α να το λ ι κ ά τ η ς π ό λ η ς . Π ο λ λ ο ί υπ ο σ τ ή ρ ι ξα ν π ω ς η Λ ε μ ε σ ό ς ξα να β ρ ή κ ε τ η ν χα μ έ ν η τ η ς τα υτό τ η τα ω ς π α ρ α θ α λ ά σ σ ι α πόλη. Ως τότε το παραλιακό μέτωπο παρέμενε σ χεδόν αναξιοποίητο κ α ι ε γ κ α τα λ ε ι μ μ έ νο , α λ λ ά χά ρ η σ τ η ν π ί ε σ η κ α ι το ε νδ ι α φ έ ρ ο ν τω ν Λεμεσιανών σε σημείο της πλήρους κατεδάφισης όλων των κτιρίων σ τα παράκτια δημοτικά όρια και να ελευθερωθεί η πόλη και να ανοιχτεί π ρ ο ς τ η θ ά λ α σ σ α 116. Εικ. 204, 205 | Λεμεσός, Παραλιακό Μέτωπο,

με την κατεδάφιση όλων των κτιρίων στα παράκτια όρια, όπως οι Αποθήκες Θεοδοσίου στην Ακτή Ολυμπίων (πάνω), η πόλη ελευθερώθηκε και ανοίχτηκε προς τη θάλασσα πηγή: https://allaboutlimassol.com ίδια λήψη

Η ίδια εικόνα εγκατάλειψης παρατηρείτο και σ τον «μόλο» της

Λ ε μ ε σ ο ύ , τ η ν π α λ ι ά « π ρ ο κ υ μ α ί α » ή « ε π ί χω σ η » π ο υ ε ί χε κ α τα σ κ ε υ α σ τ ε ί ε π ί Αγ γ λ ο κ ρ α τ ί α ς ω ς ε π έ κ τ α σ η τ η ς α κ τ ο γ ρ α μ μ ή ς α π ό τ ο Π α λ ι ό Λ ι μ ά ν ι μέχρι την Ακτή Ολυμπίων. Παρά την ήδη διαμορφωμένη κατάσ ταση σ το 114, 115. Polignosi (Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια). Λεμεσός Πόλη - Τουρισμός. Ανακτήθηκε από: http://www.polignosi.com/cgibin/hweb?-A=13123&-V=limmata (τελευταία πρόσβαση 30/03/2021)

124

π α ρ α λ ι α κ ό μ έ τ ω π ο τ ο υ μ ό λ ο υ , π ο υ ε ί χ ε γ ί ν ε ι μ ε σ χ ε δ ι α σ μ ό τ ο υ Τμ ή μ α τ ο ς Π ο λ ε ο δ ο μ ί α ς κ α ι Ο ι κ ή σ ε ω ς , τ ο ό λ ο έ ρ γ ο χ ρ ε ι α ζό τ α ν α ν α π ρ ο σ α ρ μ ο γ ή , ώ σ τ ε να ε ν τά σ σ ε τα ι κ α ι α υτ ή η π ε ρ ι οχ ή σ το ν έ ο , σ ύγ χ ρ ο νο π ρ ό σ ωπ ο το υ κ έ ν τρ ο υ τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ μ έ σ α α π ό έ να σ υ νο λ ι κ ό ε νοπ ο ι η μ έ νο σ χε δ ι α σ μ ό . Από το 2015, οπότε ολοκληρώθηκαν και οι εργασίες ανάπλασης του π ο λυλ ε ι το υ ργ ι κ ο ύ π α ρ α θ α λ ά σ σ ι ο υ π ά ρ κ ο υ ε π ί χω σ η ς Μ ό λ ο ς , η Λ ε μ ε σ ό ς α π ο κ α τ έ σ τ η σ ε τ η ν γ ι α χ ρ ό ν ι α χα μ έ ν η λ ε ι το υ ργ ι κ ή σ χέ σ η το υ κ έ ν τρ ο υ π ό λ η ς μ ε τ η θ ά λ α σ σ α . Π α ρ ά λ λ η λ α μ ε τ η ν ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η τ η ς Α’ Φ ά σ η ς τ η ς Μαρίνας Λεμεσού και της ανάπλασης του Παλιού Λιμανιού επιτεύχθηκε η προέκταση του παραλιακού μετώπου από την Ακτή Ολυμπίων μέχρι τη Μαρίνα, με το

« Σχέ δ ι ο Π ε ρ ι οχ ή ς Κ έ ν τρ ο υ Λ ε μ ε σ ο ύ » να π ρ ο νο ε ί κ α ι

τ ο σ χ ε δ ι α σ μ ό τ η ς Α κ τ α ί α ς Ο δ ο ύ μ έ χ ρ ι τ ο ν έ ο λ ι μ ά ν ι Λ ε μ ε σ ο ύ 117.

Εικ. 206 | Λεμεσός 1970, Παραλιακό Μέτωπο,

διακρίνουμε το Παλιό Λιμάνι Λεμεσού και στο βάθος το έργο της επίχωσης, δηλαδή η επέκταση της ξηράς μέσα στη θάλασσα, που ξεκίνησε να υλοποιείται για να πάρει ο μόλος την αρχική του μορφή, μέχρι να ξελιχθεί σήμερα στο πιο γνωστό πάρκο της πόλης πηγή: https://allaboutlimassol.com

Εικ. 207 | Λεμεσός, Παραλιακό Μέτωπο,

σύγχρονη εναέρια λήψη της πόλης με το ολοκληρωμένο Πολυλειτουργικό Παραθαλάσσιο Πάρκο Επίχωσης Μόλος, η Λεμεσός ανακτά τη χαμένη σχέση με τη θάλασσα και την επανερμηνευεί στη σύγχρονη εποχή πηγή: https://www.dreamstime.com

Η α ξ ι ο π ο ί η σ η κ α ι α ν ά π λ α σ η τ ο υ Μ ό λ ο υ έ δ ω σ ε ξ α ν ά π ν ο ή ζω ή ς σ τ ο

παραλιακό μέτωπο και αποτελεί σήμερα ένα από τους σημαντικότερους χώ ρ ο υ ς π ε ρ ι π ά το υ , ά θ λ η σ η ς , ξ ε κ ο ύ ρ α σ η ς κ α ι α να ψ υχ ή ς γ ι α το ν π ο λ ί τ η της Λεμεσού αλ λά και για τους χι λιάδες επισκέπ τες της. Η προσ πάθεια αναβίωσης

της

σ χέσης

της

πόλης

με

τη

θάλασσα,

που

αποτελεί

κ α τ ε ξοχ ή ν κ ο μ μ ά τ ι τ η ς τα υτό τ η τα ς τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ κ α ι ε π α ν ε ρ μ η ν ε ί α ς τ η ς σ τ η σ ύγ χ ρ ο ν η ε π οχ ή α να δ ε ι κ ν ύ ε ι το Μ ό λ ο ω ς σ το ι χε ί ο το υ « ε ί να ι » τ η ς πόλης.

Στ η ν

περίπ τωση

του

Παλιού

Λιμανιού

το

εγχείρημα

ήταν

απαιτητικό. Από το 1973 που κατασκευάσ τηκε το Νέο Λιμάνι Λεμεσού, η χρήση του περιορίσ τηκε σ την εξυπηρέτηση αλιευτικών σκαφών και σκαφών αναψυχής. Δεν περιόρισε σε κανένα βαθμό όμως την ισ τορική του αξία, αφού ήταν ανέκαθεν ένα ορόσημο για τη Λεμεσό, καθώς ο ρόλος του ήταν καθορισ τικός για την εξέλιξή της. Όταν ολοκληρώθηκε 116, 117. ΔΗΜΟΣ ΛΕΜΕΣΟΥ. Πολυλειτουργικό Παραθαλάσσιο Πάρκο. Ανακτήθηκε από: https://www.limassolmunicipal.com.cy/el/polylitourgiko-parathalasio-parko (τελευταία πρόσβαση 30/03/2021)

125

η α νά π λ α σ η το υ χώ ρ ο υ , μ ε τα τρ έ π ο ν τα ς το Π α λ ι ό Λ ι μ ά ν ι σ ε έ να χώ ρ ο α να ψ υχ ή ς , μ ε ε κ θ ε σ ι α κ ο ύ ς χώ ρ ο υ ς , π λ α τ ε ί ε ς κ α ι χώ ρ ο υ ς ε σ τ ί α σ η ς , ο π ά λ α ι π οτ έ α μ ι γ ώ ς ε μ π ο ρ ι κ ό ς χώ ρ ο ς , μ ε τα μ ο ρ φ ώ θ η κ ε σ ε μ ι α α π ό τ ι ς δημοφι λέσ τερες διεξόδους των κατοίκων και επισκεπ τών της Λεμεσού. Το ο ρ ό σ η μ ο α ν έ κ τ η σ ε τ η ν α ί γ λ η τ ο υ κ α ι α π ο τ ε λ ε ί έ ν α α π ό τ α π ι ο α ν α γ ν ω ρ ί σ ι μ α α ξ ι ο θ έ α τ α τ η ς π ό λ η ς , ε μ π λ ο υ τ ί ζο ν τ α ς τ η ν τ α υ τ ό τ η τ α τ η ς , τ ο « ε ί ν α ι » τ η ς 118. Εικ. 208 | Λεμεσός, Παραλιακό Μέτωπο,

σύγχρονη εναέρια λήψη με την ανάπλαση στο Παλιό Λιμάνι Λεμεσου και στο βάθος τη Μαρίνα, έργα που φέρνουν την πόλη σε νέα εποχή και αποδίδουν ένα νεο πνέυμα και παλμό ζωής πηγή: https://www.samacondevelopments.com

Τη ν ί δ ι α π ε ρ ί ο δ ο η π ό λ η τ ρ έ χ ε ι τ ο π ι ο μ ε γ α λ ε π ή β ο λ ο έ ρ γ ο

ανάπ τυξής της, την Μαρίνα Λεμεσού. Ένα έργο που αν μη τι άλ λο υ π ο σ χ ό τ α ν μ ι α ζω ή σ τ η θ ά λ α σ σ α , α λ λ ά γ ι α π ο ι ο υ ς ; Ό σ ο ν α φ ο ρ ά τ ι ς ε μ π ο ρ ι κ έ ς χ ρ ή σ ε ι ς , π ρ ό κ ε ι τα ι γ ι α έ να α ξ ι ο θ α ύ μ α σ το π ά ν τρ ε μ α δ η μ ό σ ι ο υ χώ ρ ο υ , χώ ρ ω ν ε σ τ ί α σ η ς , α να ψ υχ ή ς , χα λ ά ρ ω σ η ς , κ α τα σ τ η μ ά τω ν κ . α . γ ι α όλη την κοινωνία και όλα πλάι σ το απέραντο γαλάζιο της Μεσογείου. Όμως σ την περίπ τωση της οικισ τικής ανάπ τυξης δεν συμβαίνει το ί δ ι ο . Δ η μ ι ο υ ργ ή σ α μ ε έ να χώ ρ ο γ ι α να ε π α να π ρ ο σ δ ι ο ρ ί σ ε ι τ η σ χέ σ η της κοινωνίας με τον τόπο και τη θάλασσα αλ λά την ίδια ώρα σ το κ α τ ε ξοχ ή ν σ το ι χε ί ο π ο υ ο ρ ί ζ ε ι α υτ ή τ η σ χέ σ η , τ η κ α το ι κ ί α , α π ο κ λ ε ί σ α μ ε την

κάθε

επαφή

μεταξύ

τους.

Πολυώροφοι

οικιστικοί

πύργοι

και

π ο λ υ τ ε λ ε ί ς β ί λ ε ς π ο υ π ρ ο ο ρ ί ζο ν τ α ι γ ι α ξ έ ν ο υ ς ε π ε ν δ υ τ έ ς κ α ι γ ι α τ α υ ψ η λ ά σ τρ ώ μ α τα τ η ς κ ο ι νω ν ί α ς α π ο κ ό π το υ ν α π ό το μ α τ η σ χέ σ η τ η ς πόλης με τη θάλασσα, αφήνοντας ένα άχρησ το ενδιάμεσο. Μολονότι, οι αναπλάσεις του Μόλου και του Παλιού Λιμανιού αναβίωσαν τη σ χέση Εικ. 209, 210 | Λεμεσός, Παραλιακό Μέτωπο,

απόψεις από την Μαρίνα Λεμεσού, (πάνω) το κομμάτι δημόσιων και εμπορικών χρήσεων, (κάτω) το κομμάτι της οικιστικής ανάπτυξης με πολυώροφοιους πύργους και πολυτελείς βίλες πηγή: https://lemesosblog.com https://www.checkincyprus.com

της πόλης με τη θάλασσα, του ανθρώπου με το πνεύμα του τόπου, η ο ι κ ι σ τ ι κ ή α νά π τ υ ξ η τ η ς Μ α ρ ί να ς ή ρ θ ε να υπ ε ν θ υ μ ί σ ε ι τ η ν τρ α γ ι κ ό τ η τα τ η ς ε π ο χ ή ς π ο υ ζο ύ μ ε , ό π ο υ η ζω ή ( κ α τ ο ί κ η σ η ) σ τ η θ ά λ α σ σ α ε ί ν α ι γ ι α το υ ς λ ί γ ο υ ς , σ ε μ ι α π ό λ η π ο υ ζ ε ι ( υπ ά ρχε ι ) λ όγ ω τ η ς θ ά λ α σ σ α ς .

118. allaboutlimassol (07/07/2020). Παλιό Λιμάνι: Το εμπορικό λιμάνι που ανέδειξε τη Λεμεσό και η εξέλιξή του σε ορόσημο της πόλης! Ανακτήθηκε από: Παλιό Λιμάνι: Το εμπορικό λιμάνι που ανέδειξε τη Λεμεσό και η εξέλιξή του σε ορόσημο της πόλης! (allaboutlimassol.com) (τελευταία πρόσβαση 3/04/2021)

126

Εικ. 211 | Λεμεσός, Παραλιακό Μέτωπο,

συνολική άποψη του μεγαλεπήβολου έργου της Μαρίνας Λεμεσού που προσφέρει στους εκλεκτούς «ζωή πάνω στη θάλασσα» πηγή: https://www.checkincyprus.com

Σήμερα διερωτόμασ τε αν οι ίδιοι που μι λούσαν για ανάκτηση

τ η ς χα μ έ ν η ς τα υτό τ η τα ς , θ α έ λ ε γ α ν το ί δ ι ο κ α ι μ ε το υ ς π ύ ργ ο υ ς π ο υ υ ψ ώ ν ο ν τ α ι κ α ι π ρ ο γ ρ α μ μ α τ ί ζο ν τ α ι ν α υ ψ ω θ ο ύ ν ά ν α ρ χ α κ α τ ά τ ο μ ή κ ο ς το υ π α ρ α λ ι α κ ο ύ μ ε τώ π ο υ τ η ς π ό λ η ς . Ξ α φ ν ι κ ά σ το χά ρτ η τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ που παραθέτουμε πιο πάνω βλέπουμε την παραλιακή λωρίδα του μετώπου του «είναι» να προσ παθεί να ανταγωνισ τεί μια σύγχρονη, ισ χυρή λωρίδα του μετώπου του «φαίνεσθαι». Η μάχη άνιση, καθώς το μέτωπο του «είναι» έχει αποκοπεί από τα υπόλοιπα σ τοιχεία ταυτότητας της πόλης με ελάχισ τες εξαιρέσεις να απομένουν, όπως το Αθλητικό Π ά ρ κ ο Γ Σ Ο, η Σ χ ο λ ή Δ ι ο ί κ η σ η ς Ο ι κ ο ν ο μ ι κ ώ ν κ α ι ο Δ η μ ό σ ι ο ς Κ ή π ο ς π ο υ έ χε ι χά σ ε ι τ η ν α ί γ λ η το υ κ α ι μ έ χ ρ ι π ρ ό τ ι νο ς η ι σ το ρ ι κ ή έ π α υλ η Λ α ν ί τ η που πλέον αποτελεί παρελθόν αφού κατεδαφίσ τηκε για να πάρει τη θ έ σ η τ η ς μ ι α Τρ ι λ ο γ ί α π ο λ υ ώ ρ ο φ ω ν π ύ ρ γ ω ν .

Εικ. 212, 213 | Λεμεσός, Παραλιακό Μέτωπο,

(αριστερά) το Αθλητικό Πάρκο ΓΣΟ και (δεξιά) ο Δημόσιος Κήπος, οι εξαιρέσεις των στοιχείων του «είναι» σε μια άνιση μάχη με τα μεγαθήρια που υλοποιούνται στην παραλιακή πηγή: ίδια λήψη https://allaboutlimassol.com

127

Π ο λ λ ο ί π ρ οτρ έ χο υ ν να υπ ο σ τ η ρ ί ξο υ ν ό τ ι α υτ ή η π ο λ ι τ ι κ ή τ η ς

καθ’ ύψος δόμησης μόνο ανάπ τυξη μπορεί να θεωρηθεί, αλ λά θα ε π ι σ η μ ά ν ο υ μ ε ξ α ν ά , α ν ά π τ υ ξ η γ ι α π ο ι ο υ ς ; Το Κ υ π ρ ι α κ ό Ε π ε ν δ υ τ ι κ ό Πρόγραμμα Πολιτογραφήσεων ξένων επενδυτών που ξεκίνησε το 2008 μας δίδαξε πολ λά τα τελευταία χρόνια. Ξένοι επενδυτές παίρνουν το κυπριακό διαβατήριο με αντάλ λαγμα επενδύσεις εκατομμυρίων σ το ν η σ ί π ο υ σ χ ε τ ί ζο ν τ α ι μ ε τ ο κ α τ α σ κ ε υ α σ τ ι κ ό τ ο μ έ α . Στ η ν π ε ρ ί π τ ω σ η τ η ς Εικ. 214 | Λεμεσός, Παραλιακό Μέτωπο, η

προς το παρόν «εικονική» πραγματικότητα του παραλιακού μετώπου, έτσι όπως την πλασάρουν οι μεγάλες εργοληπτικές εταιρίες για να προσελκύσουν επενδητές πηγή: https://www.towerscyprus.com

Λεμεσού η ανέγερση πολυώροφων οικισ τικών πύργων σ το παραλιακό μέτωπο φάνταζε ιδανική για μαζική επένδυση σε ακίνητα. Έτσι το παραλιακό μέτωπο της πόλης γεμίζει άδεια ψηλά κτίρια αφού τα δ ι α μ ε ρ ί σ μ α τ α α γ ο ρ ά ζο ν τ α ι α π ό ξ έ ν ο υ ς υ π η κ ό ο υ ς τ ρ ί τ ω ν χ ω ρ ώ ν , ε κ τ ό ς της ΕΕ, οι οποίοι επιθυμούν να αποκτήσουν την Ευρωπαϊκή ταυτότητα κ α ι όχ ι ν α κ α τ ο ι κ ή σ ο υ ν σ ε α υ τ ά 119.

Το

κυριότερο

πρόβλημα

όμως

εντοπίζεται

σ το

γεγονός

ότι

δεν έχει γίνει ολοκληρωμένος Χωροταξικός Σχεδιασμός της πόλης, με α π οτ έ λ ε σ μ α η π ό λ η τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ να α λ λ ά ζ ε ι μ ο ρ φ ή χω ρ ί ς να υπ ά ρχε ι μια εμπερισ τατωμένη μελέτη που να τεκμηριώνει ότι τα πολυώροφα κ τ ί ρ ι α ε ί να ι π ο λ ε ο δ ο μ ι κ ά ο ρ θ ό να χω ρ ο θ ε το ύ ν τα ι π ά νω σ το π α ρ α λ ι α κ ό μ έ τ ω π ο τ η ς π ό λ η ς . Κ α ι ό λ α α υ τ ά ε ν ώ π ε ρ ι μ έ ν ο υ μ ε α κ ό μ η τ η Στ ρ α τ η γ ι κ ή μελέτη Περιβαλ λοντικών Επιπ τώσεων, μια μελέτη η οποία έπρεπε να είχε εκπονηθεί πριν να δίδονταν οι άδειες ώσ τε τα συμπεράσματά της κ α ι η α ξ ι ο λ ό γ η σ ή τ η ς α π ό τ ο Τμ ή μ α Π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ ο ς ν α ε π η ρ έ α ζα ν τ ι ς α π ο φ ά σ ε ι ς τ ω ν Α ρχώ ν γ ι α τ α ψ η λ ά κ τ ί ρ ι α 120.

Επομένως

εύκολα

αντι λαμβανόμασ τε

ότι

πρόκειται

για

ένα

πρόσωπο που σε καμία περίπ τωση δεν προσ παθεί να ενταχθεί σ το πνεύμα του τόπου, αλ λά να επιβάλει τη παρουσία, δεν αναφέρεται σ το σύνολο της κοινωνίας και εν τέλει εκεί που η πόλη ξαναβρήκε τη τα υτό τ η τα τ η ς , το « ε ί να ι » τ η ς , ί σ ω ς τώ ρ α τα χά σ ε ι α ν ε π ι σ τρ ε π τ ί .

Εικ. 215 | Λεμεσός, η προς το παρόν ρεαλιστική

εικόνα της πόλης, οι κατασκευαστικοί γερανοί έχουν γίνει πλέον αναπόσπαστο κομμάτι του «skyline» της Λεμεσού, με τα έργα ανέγερσης των πύργων του παραλικού μετώπου να διαδέχονται το ένα το άλλο πηγή: http://www.elemesos.com 119. Ελπίς Γεωργίου (09/08/2019). Η Κύπρος της ΕΕ, των πύργων και των διαβατηρίων. Ανακτήθηκε από: Η Κύπρος της ΕΕ, των πύργων και των διαβατηρίων. (neaskepsi.com) (τελευταία πρόσβαση 3/04/2021) 120. Ιωάννα Σαμαρά (05/08/2019). Γιατί δεν πρέπει να χτιστεί ακόμη ένας πύργος στη Λεμεσό; Ανακτήθηκε από: Γιατί δεν πρέπει να χτιστεί ακόμη ένας πύργος στη Λεμεσό; (city.sigmalive.com) (τελευταία πρόσβαση 3/04/2021)

128

2 . 3 Ε Ν ΤΟ Π Ι Σ Μ Ο Σ Δ Υ Ν Α Μ Ι Κ Η Σ | Σ Υ Μ Β ΑΤ Ε Σ Κ Α Ι Α Σ Υ Μ Β ΑΤ Ε Σ Μ Ο Ρ Φ Ε Σ

Η διαδικασία ανάδειξης της ταυτότητας της Λεμεσού, όπως

έ χο υ μ ε α ν τ ι λ η φ θ ε ί , χ ρ ή ζ ε ι μ ι α ς ε π ί π ο ν η ς κ α ι σ υ σ τ η μ α τ ι κ ή ς μ ε λ έ τ η ς κ α ι ανάγνωσης της εξελικτικής πορείας της ανά τους αιώνες. Η ισ τορική και πολεοδομική εξέλιξη της πόλης, σε συνδυασμό με την ανάγνωση της εικόνας της, φανερώνει τα διαχρονικά και σύγχρονα πρόσωπά τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ . Μ ε τ η ν κ ρ ι τ ι κ ή α νά λυ σ η το υ τρ ό π ο υ λ ε ι το υ ργ ί α ς τ η ς πόλης

ε π ι τ υγ χά ν ε τα ι

η

ουσιαστική

συσ χέτιση

των

προσώπων

της

Λεμεσού με τον φυσικό και ανθρωπογενή τόπο. Η πιο πάνω συσ χέτιση απέβη καταλυτική σ τον εντοπισμό της δυναμικής της πόλης και των σ υ μ β α τ ώ ν κ α ι α σ ύ μ β α τ ω ν μ ο ρ φ ώ ν α ν ά π τ υ ξ η ς , ό π ω ς α υ τ έ ς π η γ ά ζο υ ν κ α ι τρ ο φ ο δ οτο ύ ν τα ι α π ό το ν χα ρ α κ τ ή ρ α τ η ς π ό λ η ς .

ΔΥ Ν Α Μ Ι Κ Η Τ Η Σ Π Ο Λ Η Σ | Φ υ σ ι κ ό ς Τ ό π ο ς

Κάθε

δυναμική

πόλη,

που

όπως

πηγάζει

και

από

το

η

Λεμεσός,

διαθέτει

περιβαλλοντικό

μια

της

διαχρονική

υπόβαθρο,

τον

φ υ σ ι κ ό τ η ς τ ό π ο . Στ ι ς π λ ε ί σ τ ε ς τ ω ν π ε ρ ι π τ ώ σ ε ω ν σ ε α υ τ ή τ η δ υ ν α μ ι κ ή του φυσικού τόπου οφεί λεται η εξέλιξη των πόλεων, με την απουσία β έ β α ι α τ ο υ α ν ά λ ο γ ο υ σ ε β α σ μ ο ύ π ρ ο ς τ ο π ε ρ ι β ά λ λ ο ν . Στ η Λ ε μ ε σ ό κ α ι σ τ η ν Κύ π ρ ο ε ν γ έ ν ε ι , π α ρ ά τ η σ τα δ ι α κ ή ε ι σ α γ ωγ ή σ τα Σχέ δ ι α Ανά π τ υ ξ η ς διάφορων πολιτικών για διαβαθμισμένη προσ τασία και ορθολογική διαχείριση του φυσικού περιβάλ λοντος, του τοπίου και των δασών, η ζημιά που επήλθε σ το φυσικό τοπίο είναι σημαντική. Περιβαλ λοντικά ευαίσθητες

π ε ρ ι οχέ ς

έ χο υ ν

επηρεαστεί

από

οικοδομές,

καθώς

και

α ξ ι ό λ ογ α τοπ ί α , ό π ω ς ε ί να ι ο ι β ρ α χώ δ ε ι ς π ε ρ ι οχέ ς τ η ς Κυπ ρ ι α κ ή ς υπ α ί θ ρ ο υ , ο ι κ ο ρ υ φ ογρ α μ μ έ ς κ α ι π ε ρ ι οχέ ς μ ε α π ό το μ η τοπ ογρ α φ ί α , ή

ακόμη

οι

π ε ρ ι οχέ ς

των

υδατορεμάτων.

Δασώδεις

εκτάσεις

στις

παρυφές των πόλεων επηρεάσ τηκαν επίσης αρνητικά από την ασ τική ε ξ ά π λ ω σ η 121.

Εικ. 216 | Λεμεσός, Περιαστικές Περιοχές,

παρατηρούμε μια διάσπαρτη ανάπτυξη κατοικιών σε περιοχή αξιόλογου φυσικού τοπίου στον Άγιο Αθανάσιο, έξω από τα όρια του αστικού συγκροτήματος της Λεμεσού πηγή: ίδια λήψη 121. Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου. ό.π., σ. 85

129

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΕΡΙ-ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΣΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΠΡΟΒΛΕΠΕΤΑΙ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

Πολεοδομική Ζώνη Planning Zone

Πα

Περιοχή πυρήνων και συνεχούς δόμησης Core area and streetbased construction Περιοχές με

Κα

ΚΓ

επικρατούσα χρήση την κατοικία Areas where housing is dominant use Περιοχές με επικρατούσα χρήση την κατοικία και τα γραφεία Areas where housing

Συνολική επιφάνεια Πολεοδομικής Ζώνης (τμ) Total area of the Planning Zone (sq.m.)

−

1.617.041

Κεντρική

8.427.848

Περι-κεντρική Περιφερειακή

Οικοδομήσιμη επιφάνεια Πολεοδομικής Ζώνης (τμ)* Area of Plannng Zone where construction is permitted (sq.m.)*

970.227

Τιμές Συντελεστή Δόμησης της Πολεοδομικής Ζώνης Floor-area ratios in the Planning Zone

Κτισμένη επιφάνεια που μπορεί να αναπτυχθεί (τμ) ** Built-up area allowing for development (sq.m.) **

Εκτίμηση ποσοστού κτισμένης επιφάνειας που θα αναλογεί στην κατοικία (τμ) Estimated proportion of housing in the built-up area (sq.m.)

0,70:1 - 3,40:1

1.422.686

50%

5.056.709

1,20:1 - 1,40:1

6.401.118

90%

10.947.813

6.568.688

0,60:1 - 1,20:1

6.445.229

90%

39.007.191

23.404.313

0,20:1–0,90:1

15.046.075

Εκτίμηση κτισμένης επιφάνεια κατοικιών (τμ) Estimated built-up area of housing units (sq.m.)

711.343

Εκτίμηση δείκτη κατάληψης κατοικίας (τμ κατοικίας / άτομο) Estimated housing occupancy ratio (sq.m. of housing / person)

Χωρητικότητα πληθυσμού Population capacity

45

15.807

5.761.006

45

128.022

5.800.706

55

105.467

90% 13.541.468

65

208.330

Κεντρική

69.932

41.960

1,20:1 - 1,40:1

57.666

50%

28.833

45

641

Περι-κεντρική

89.041

53.424

0,80:1 - 1,00:1

44.078

50%

22.039

55

401

Περιφερειακή

95.098

57.059

34.235

50%

17.118

65

263

Περι-κεντρική

457.485

274.491

248.938

33%

82.150

55

Περιφερειακή

182.352

109.411

0,60:1

65.647

33%

21.664

65

333

Τουριστική Ζώνη με επιτρεπόμενη χρήση την κατοικία Περιφερειακή Touristic zone where housing is permitted use

296.854

178.112

0,20:1

20%

8.906

65

137

dominant use Περιοχές με επικρατούσα χρήση την ΚΓα

Θέση Πολεοδομικής Ζώνης εντός του Τοπικού Σχεδίου Position of the Planning Zone within the Local Plan

0,60:1

0,80:1 - 1,00:1

1.494

κατοικία, τα γραφεία και τα αστικά ξενοδοχεία Areas where housing, are dominant use

ΤΚ

44.528

ΣΥΝΟΛΟ TOTAL:

460.895

* Κατόπιν αφαίρεσης του 40% της συνολικής επιφάνειας της Πολεοδομικής Ζώνης για σκοπούς δημιουργίας οδικού δικτύου και παραχώρησης γης για πράσινο και κοινωνικό εξοπλισμό, αφαίρεση που είναι η μέγιστη δυνατή σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία. ** Για τους υπολογισμούς της κτισμένης επιφάνειας χρησιμοποιήθηκε ο ακριβής ΣΔ της εκάστοτε Πολεοδομικής Ζώνης.

130

Στ ο ν α ν τ ί π ο δ α τ ω ν π α ρ α π ά ν ω , ο φ υ σ ι κ ό ς τ ό π ο ς τ η ς π ό λ η ς

ε ξα κ ο λ ο υ θ ε ί να χα ρ ί ζ ε ι α π λ όχε ρ α τ η δ υ να μ ι κ ή το υ , υπ ο δ ε ι κ ν ύ ο ν τα ς πως

υπ ά ρχε ι

δίοδος

προς

μια

πιο

οργανωμένη,

ενοποιημένη

και

β ι ώ σ ι μ η α σ τ ι κ ή α νά π τ υ ξ η τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ . Α ρχ ι κ ά π ρ έ π ε ι να γ ί ν ε ι α π ό ό λ ο υ ς α π ο δ ε κ τό π ω ς η χω ρ η τ ι κ ό τ η τα τω ν Ζ ω νώ ν Ανά π τ υ ξ η ς ε ί να ι πολ λαπλάσια

του

υφισ τάμενου

και

προβλεπόμενου

πληθυσμού

για

τ ο έ τ ο ς ο ρ ί ζο ν τ α τ ω ν Το π ι κ ώ ν Σ χ ε δ ί ω ν κ α ι ω ς ε κ τ ο ύ τ ο υ θ α π ρ έ π ε ι να

σ ταματήσει

η

παραπέρα

επέκταση

των

Ορίων

Α ν ά π τ υ ξ η ς 122.

Π ι ο σ υγ κ ε κ ρ ι μ έ να ο Ι ω ά ν ν η ς Π ι σ σ ο ύ ρ ι ο ς , μ ε το δ ι π λ α νό χά ρτ η κ α ι π ί να κ α , μ α ς π ε ρ ι γρ ά φ ε ι π ω ς β ά σ ε ι π ρ όχε ι ρ ω ν υπ ο λ ογ ι σ μ ώ ν , ο ι οπ ο ί ο ι σ υ μ π ε ρ ι λ α μ β ά ν ο υ ν α ρ κ ε τ έ ς υ π ο θ έ σ ε ι ς κ α ι π α ρ α δ ο χ έ ς , τ ο Το π ι κ ό Σ χ έ δ ι ο Λεμεσού θα μπορούσε να ικανοποιήσει τις σ τεγασ τικές ανάγκες περίπου 460.000 κατοίκων, αν κάθε Πολεοδομική Ζώνη του που προβλέπει κατοικία

αναπ τυσσόταν

σ τον

μέγισ το

δυνατό

βαθμό,

δηλαδή

έως

ε ξά ν τ λ η σ η ς το υ ε π ι τρ ε π ό μ ε νο υ σ υ ν τ ε λ ε σ τ ή δ ό μ η σ η ς . Σ ύ μ φ ω να μ ε τ η ν α π ογρ α φ ή το υ 2 0 1 1 , ο α σ τ ι κ ό ς π λ η θ υ σ μ ό ς τ η ς Ε π α ρχ ί α ς Λ ε μ ε σ ο ύ , ο ο π ο ί ο ς σ υ μ π ί π τ ε ι μ ε τ ο π λ η θ υ σ μ ι α κ ό μ έ γ ε θ ο ς τ η ς π ε ρ ι ο χ ή ς τ ο υ Το π ι κ ο ύ Σχε δ ί ο υ , α ν έ ρχε τα ι σ ε π ε ρ ί π ο υ 1 8 5 . 0 0 0 κ α το ί κ ο υ ς , δ η λ α δ ή μ ό λ ι ς το 4 0 % τ η ς δ υ ν α τ ό τ η τ α ς τ η ς 123.

Όταν

πλέον

αντι ληφθούμε

ότι

η

φέρουσα

ικανότητα

του

α σ τ ι κ ο ύ χώ ρ ο υ τ η ς π ό λ η ς ε ί να ι π έ ρ α γ ι α π έ ρ α ι κ α νοπ ο ι η τ ι κ ή γ ι α διασφάλιση των αναγκών των σύγχρονων γενεών, ίσως ενδιαφερτούμε σ ε λ ή ψ η μ έ τρ ω ν γ ι α τ η δ ι α σ φ ά λ ι σ η τω ν α να γ κ ώ ν τω ν μ ε λ λ ο ν τ ι κ ώ ν γ ε ν ε ώ ν π ρ ο ς μ ι α β ι ώ σ ι μ η α νά π τ υ ξ η . Α ρχ ι κ ά ο φ ε ί λ ο υ μ ε π ρ ο ς το ν ί δ ι ο τον τόπο μας, τον τερματισμό κάθε πρακτικής εκμετάλ λευσης και κατασ πατάλησης του φυσικού περιβάλ λοντος της πόλης. Εντούτοις, μπορούμε να αξιοποιήσουμε παραγωγικά και βιώσιμα τη δυναμική του φυσικού υποβάθρου της πόλης και με έργα ανάπλασης και προσ τασίας να αναδείξουμε εκ νέου το φυσικό τόπο της Λεμεσού. Η πόλη έχει ανάγκη

για

δημιουργία

ενιαίων

ελεύθερων

χώ ρ ω ν

πρασίνου

και

δ η μ ό σ ι ω ν χ ώ ρ ω ν π ο υ θ α υ π ο σ τ η ρ ί ζο υ ν τ η λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ η ς . Χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι να αναπ τύξει μια οργανική σ χέση/σύνδεση με την ύπαιθρο αντί να την καταπατά. Η οργανική αυτή σ χέση μπορεί να επιτευχθεί μέσω της διείσδυση της υπαίθρου και του πρασίνου, της ενσωμάτωσης αγροτικών παραγωγικών

δρασ τηριοτήτων

στην

πόλη

και

της

β ε λτ ί ω σ η ς

της

προσβασιμότητας.

Πέρα από την σημαντική δυναμική που προσδίδει σ την πόλη η

ύπαιθρος της, σ ταθερή και διαχρονική παραμένει η αξία της θάλασσας. Κά θ ε α ξ ι οπ ο ί η σ η ή ε π α νά χ ρ η σ η π α ρ ά κ τ ι α ς γ η ς , ε ν τό ς Ο ρ ί ω ν Ανά π τ υ ξ η ς , π ο υ ε μ π ί π τ ε ι σ ε μ ι α σ τρ α τ η γ ι κ ή β ι ώ σ ι μ η ς α νά π τ υ ξ η ς κ α ι α νάδ ε ι ξ η ς 122. Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου. ό.π., σ. 89 123. Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου. ό.π., σσ. 30-31

Εικ. 217 | Τοπικό Σχέδιο Λεμεσού, χάρτης και πίνακας που παρουσιάζουν τη συνολική

φέρουσα ικανότητα των Ζωνών Ανάπτυξης της Λεμεσού, η οποία είναι πολλαπλάσια του υφιστάμενου και προβλεπόμενου πληθυσμού για το έτος ορίζοντα των Τοπικών Σχεδίων πηγή: Ιωάννης Πισσούριος | Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου. ό.π., σσ. 30-31

131

της Λεμεσού μόνο δυναμική και όφελος μπορεί να θεωρηθεί για την π ό λ η . Μ ε μ ι α σ υ ν ε χ ή α κ τογρ α μ μ ή 1 7 χ ι λ ι ο μ έ τρ ω ν , π ο υ ε κ τ ε ί ν ε τα ι α π ό τις πρώτες παράκτιες τουρισ τικές μονάδες σ τα ανατολικά, μέχρι το ν έ ο Λ ι μ ά ν ι σ τα δ υτ ι κ ά κ α ι μ ε α κ ό μ α 5 χ ι λ ι ό μ ε τρ α α μ μ ώ δ η ς π α ρ α λ ί α ς σ τ η ν π ε ρ ι ο χ ή L a d y ’s M i l e δ υ τ ι κ ό τ ε ρ α , η Λ ε μ ε σ ό ς δ ι α θ έ τ ε ι ό λ α ε κ ε ί ν α τ α ε φ ό δ ι α γ ι α μ ι α π ο ι ο τ ι κ ή ζω ή δ ί π λ α σ τ η θ ά λ α σ σ α . Η Λ ε μ ε σ ό ς κ α ι ο ι Λ ε μ ε σ ι α ν ο ί χ ρ ε ι ά ζο ν τ α ι τ η ν ά μ ε σ η κ α ι α π ρ ό σ κ ο π τ η ε π α φ ή μ ε τ η θ ά λ α σ σ α , α υτ ή π ο υ το υ ς χα ρ ί σ τ η κ ε α π λ όχε ρ α α π ό το ν φ υ σ ι κ ό τό π ο τ η ς π ό λ η ς κ α ι χά θ η κ ε σ τ η ν π ο ρ ε ί α . Εικ. 218 | Λεμεσός, Παραλιακό Μέτωπο, η

σταθερή δυναμίκή που δίνει στην πόλη η άμεση επαφή με το θάλασσιο στοιχείο πηγή: ίδια λήψη

Ανα ν τ ί λ ε κ τα

η

έκρυθμη

κατάσ ταση

που

δημιουργήθηκε

σ το

ν η σ ί , ω ς σ υ ν έ π ε ι α τ η ς Το ύ ρ κ ι κ η ς ε ι σ β ο λ ή ς κ α ι κ α τ ο χ ή ς μ ε γ ά λ ο υ μ έ ρ ο υ ς τ η ς Κύ π ρ ο υ , ο δ ή γ η σ ε τ ι ς κ ρ α τ ι κ έ ς κ α ι τοπ ι κ έ ς Α ρχέ ς σ ε ε σ π ε υ σ μ έ ν ε ς και αλόγισ τες αποφάσεις. Η απουσία ενός εθνικού και περιφερειακού χω ρ οτα ξ ι κ ο ύ σ χε δ ι α σ μ ο ύ ( Σχέ δ ι ο γ ι α τ η ν Ν ή σ ο ) , π ο υ θ α σ υ ν ι σ το ύ σ ε το «θεμέλιο» ή την «ομπρέλα» όλων των άλ λων υποκείμενων Σχεδίων Α ν ά π τ υ ξ η ς ( Το π ι κ ώ ν Σ χ ε δ ί ω ν κ α ι Σ χ ε δ ί ω ν Π ε ρ ι ο χ ή ς ) κ α ι θ α π ε ρ ι ε λ ά β α ν ε ό λ ε ς ε κ ε ί ν ε ς τ ι ς σ τρ α τ η γ ι κ έ ς κ α τ ε υ θ ύ νσ ε ι ς γ ι α τ η β ι ώ σ ι μ η α νά π τ υ ξ η του

συνόλου

της

Κύπρου,

δημιούργησε

διάφορα

μακροπρόθεσμα

π ρ ο β λ ή μ α τ α , μ ε τ α ο π ο ί α ε ί μ α σ τ ε α ν τ ι μ έ τ ω π ο ι σ ή μ ε ρ α . Στ η ν Λ ε μ ε σ ό , όπως και σ τις άλ λες Κυπριακές πόλεις, η για χρόνια ανάπ τυξη της χω ρ ί ς

Σχέδιο

Ανά π τ υ ξ η ς

και

οι

διάφορες

λανθασμένες

αποφάσεις

δεν βοήθησαν σ τον εξορθολογισμό της ανάπ τυξής της με διάφορα π ο λ ε ο δ ο μ ι κ ά ζ η τ ή μ α τ α ν α τ ί θ ε ν τ α ι ε π ί τ ά π η τ ο ς 124.

Το

μεγαλύτερο

πλήγμα

που

δέχθηκε

η

Λεμεσός,

κατά

την

άποψη μας, από την παραπάνω έκρυθμη κατάσ ταση ήταν η αλόγισ τη εκμετάλ λευση αποκατάσ ταση

του της

παραλιακού τουρισ τικής

της

μετώπου.

β ι ο μ η χα ν ί α ς ,

Η

άμεση

είχε

ως

ανάγκη

για

απόρροια

το

π ρ ο α να φ ε ρ θ έ ν « δ ά σ ο ς α π ό μ π ε τό ν » , π ο υ χω ρ ο θ ε τ ή θ η κ ε ά τα κ τα

κατά

μήκος ολόκληρης της ανατολικής ακτογραμμής της πόλης. Ο φυσικός τό π ο ς α λ λ ο ι ώ θ η κ ε , η ε π α φ ή τ η ς π ό λ η ς μ ε τ η θ ά λ α σ σ α κ α τα σ τρ α τ η γ ή θ η κ ε και θυσιάσ τηκε. Ωσ τόσο, οι αναπλάσεις σ το Παλιό Λιμάνι, σ το Μόλο, και σ τ η ν Α κ τ ή Ο λ υ μ π ί ω ν , κ α θ ώ ς κ α ι η ύ π α ρ ξ η π α ρ α λ ι α κ ώ ν π ε ζο δ ρ ό μ ω ν κ α ι δημόσιων παραλιών, όπως η Παραλία Δασούδι με το άλσος πρασίνου, α π ο δ ε ι κ ν ύ ο υ ν ό τ ι υπ ά ρχε ι ε λ π ί δ α κ α ι α υτ ή έ γ κ ε ι τα ι σ ε α να π τ υ ξ ι α κ ά έργα και αναπλάσεις που θα αναβιώσουν και θα αποκατασ τήσουν την παλιά σ χέση της πόλης και των κατοίκων με τη θάλασσα. Εικ. 219 | Λεμεσός, Παραλιακό Μέτωπο, λήψη από το Παραθαλάσσιο Πάρκο Μόλος που

υπενθυμίζει ότι με συγχρονα μέσα μπορούμε να επανερμηνεύσουμε και να αναβιώσουμε τη σχέση της πόλης και των κατοίκων με τη θάλασσα πηγή: ίδια λήψη

124. Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου. ό.π., σ. 79

132

ΔΥ Ν Α Μ Ι Κ Η Τ Η Σ Π Ο Λ Η Σ | Α ν θ ρ ω π ο γ ε ν ή ς Τ ό π ο ς

Κα θ ώ ς η π ό λ η δ ι α π λ ά θ ε τα ι κ α ι ε ξ ε λ ί σ σ ε τα ι σ ε χω ρ ι κ ό , κ ο ι νω ν ι κ ό

και οικονομικό επίπεδο, πέρα από τις διαχρονικές δυναμικές που π η γ ά ζο υ ν α π ό τ ο φ υ σ ι κ ό τ η ς τ ό π ο , α ρ χ ί ζ ε ι ν α α ν α π τ ύ σ σ ε ι δ υ ν α μ ι κ έ ς που άπ τονται του ανθρωπογενούς τόπου της, δηλαδή του συσ χετισμού της πόλης με την κοινωνία και τις έννοιες του «κτίζειν» και «κατοικείν». Η σ χέ σ η π ο υ ε π ι λ έ γ ε ι να χα ρ ά ξ ε ι ο ά ν θ ρ ωπ ο ς μ ε τ η ν π ό λ η , α φ ή ν ε ι έμπρακτα

το

αποτύπωμα

της

σ τον

αστικό

ισ τό.

Οι

επι λογές

της

κοινωνίας, μέσω των εκτελεσ τικών της οργάνων, ορθές και εσφαλμένες διαγράφουν την πορεία και σκιαγραφούν το μέλ λον της πόλης. Μέσα α π ό μ ι α χω ρ οτα ξ ι κ ά , π ο λ ε ο δ ο μ ι κ ά κ α ι α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ά ο ρ θ ή α π ό φ α σ η γ ι α την πόλη, υιοθετούνται καλές και βιώσιμες πρακτικές ανάπ τυξης για τον τόπο και την κοινωνία, και προκύπ τουν δυναμικές για περαιτέρω ο ρ θ ο λ ογ ι κ ή ε ξ έ λ ι ξ η . Ο ι ε σ φ α λ μ έ ν ε ς α π ο φ ά σ ε ι ς , μ ο λ ο νό τ ι έ χο υ ν ω ς αντίκτυπο διάφορα πολεοδομικά και κοινωνικά ζητήματα, εντούτοις προβάλ λουν τις σημαντικές δυναμικές που θα προκύψουν από μια σ ταδιακή

και

οργανωμένη

προσπάθεια

επαναπροσδιορισμού

και

α να τρ οπ ή ς τω ν ζ η τ η μ ά τω ν π ρ ο ς ό φ ε λ ο ς τ η ς π ό λ η ς κ α ι τ η ς κ ο ι νω ν ί α ς .

Ε ξ ε τ ά ζο ν τ α ς

ε νδ ε χο μ έ νω ς

θα

κανείς

στη

συνέβαλαν

Λεμεσό

σ τον

μ έ τρ α

πιο

και

πάνω

δυναμικές,

που

επαναπροσδιορισμό

πολεοδομικών και κοινωνικών ζητημάτων για μια πιο βιώσιμη και σ υ μ π α γ ή α σ τ ι κ ή α νά π τ υ ξ η τ η ς π ό λ η ς , σ υ να ν τά α ρχ ι κ ά τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς εκτάσεις

αστικών

Ανά π τ υ ξ η ς

κενών.

π ε ρ ι οχέ ς

Ανα φ ε ρ ό μ α σ τ ε

που

παραμένουν

στις σε

ενταγμένες πολλές

σε

Όριο

περιπ τώσεις

ανεκμετάλ λευτες, εξαιτίας της κατακράτησης τους από ιδιοκτήτες για κερδοσκοπικούς ή άλ λους σκοπούς, ή της απουσίας οδικής υποδομής που θα τους εξασφάλιζε την αναγκαία πρόσβαση. Οι ανεκμετάλ λευτες α υτ έ ς π ε ρ ι οχέ ς σ υ ν τ ε ί νο υ ν σ το φ α ι νό μ ε νο τ η ς α σ υ ν έ χε ι α ς τ η ς π ό λ η ς , π α ρ ό λ ο π ο υ έ χ ο υ ν χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ε ί ω ς Ζ ώ ν ε ς Α ν ά π τ υ ξ η ς , ε ν ώ ε π η ρ ε ά ζο υ ν παράλληλα

τις

αξίες

της

γης.

Η

ενεργοποίηση

των

παραπάνω

π ε ρ ί κ λ ε ι σ τω ν Ζ ω νώ ν Ανά π τ υ ξ η ς θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε να ε π ι τ ε υχ θ ε ί , ε ί τ ε μ έ σ α

Εικ. 220 | Λεμεσός, περιοχή εντός Ορίων και

Ζωνών Ανάπτυξης στο Δήμο Κάτω Πολεμιδιών, διακρίνεται μια πληθώρα αδόμητων εκτάσεων που παραμένουν ανεκμετάλλευτες και ως αστικά κενά συντείνουν στο φαινόμενο ασυνέχειας της πόλης πηγή: Google Earth και ίδια επεξεργασία

α π ό φ ο ρ ο λ ογ ι κ ά μ έ τρ α ή π ο λ ε ο δ ο μ ι κ ά κ ί ν η τρ α π ο υ θ α ε π έ τρ ε π α ν τ η ν απόδοση τους πίσω σ την αγορά γης, είτε με σ χεδιασμό και υλοποίηση των αναγκαίων οδικών δικτύων που θα συνέτεινε σ τον απεγκλωβισμό τους.

Και

στις

δύο

περιπ τώσεις,

άχρηστες

π ε ρ ι οχέ ς

της

Λεμεσού

θα ενεργοποιούνται σ ταδιακά, με το συνολικό αντίκτυπο να είναι Εικ. 221 | Λεμεσός, περιοχή εντός Ορίων και

ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ά ε υ ε ρ γ ε τ ι κ ό γ ι α τ η ν ε ν ο π ο ί η σ η τ η ς π ό λ η ς 125.

Μια

ανάλογη

εγκαταλειμμένες Αν τ ί

των

πρακτική

δομημένες

αστικών

επιβάλ λεται

εκτάσεις

επεκτάσεων,

γης

να

εντός

ενδείκνυται

υλοποιηθεί Ορίων η

και

σε

Ανά π τ υ ξ η ς .

ανάπλαση

και

Ζωνών Ανάπτυξης στο Δήμο Λεμεσού, η τραγικότητα του φαινομένου περίκλειστων ζωνών στο παράδειγμα της Λεωφόρου Ευαγόρα Λανίτη, όπου ο άξονας της αποκόπτεται για ιδιοκτησιακούς λόγους πηγή: Google Earth και ίδια επεξεργασία

125, 126, 127. Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου. ό.π., σσ. 89-95

133

επαναχρησιμοποίηση γης της πόλης, που έχει περιπέσει σε αχρησ τία και σ την οποία το φυσικό περιβάλ λον έχει ήδη καταπονηθεί από υποδομές και

εγκαταληφθείσες

χρήσεις.

Προτείνεται

επίσης

η

εκμετάλ λευση

του υφισ τάμενου οικοδομικού αποθέματος, καθώς και η προσθήκη σε υφισ τάμενες ασ τικές δομές, συμπληρώνοντας έτσι τον ισ τό της πόλης κ α ι ε π ι τ υγ χά νο ν τα ς κ α λύ τ ε ρ η α π ό δ ο σ η τω ν υ φ ι σ τά μ ε νω ν υπ ο δ ο μ ώ ν . Η διεργασία αυτή, πέραν της ενοποίησης της ανάπ τυξης συμβάλ λει στην Εικ. 222 | Λεμεσός, Παλιά Πόλη, παράδειγμα

αποκατάστασης και επανάχρησης παλιού βιομηχανικού κελύφους για την δημιουργία μοντέρνου ιδιωτικού εκθεσιακού χώρου πηγή: ίδια λήψη

αναδιοργάνωση

και

α ν α ζω ο γ ό ν η σ η

της

πόλης,

και

ιδιαίτερα

το υ υπ ο β α θ μ ι σ μ έ νο υ τ η ς κ έ ν τρ ο υ . Π α ρ ά λ λ η λ α τ η ς ί δ ι α ς π ρ ο σ έ γ γ ι σ η ς χ ρ ή ζο υ ν

και

άλλες

αστικές

π ε ρ ι οχέ ς

εκτός

Κ έ ν τρ ο υ ,

σ τα

πλαίσια

μ ε τα τρ οπ ή ς π α λ α ι ώ ν β ι ο μ η χα ν ι κ ώ ν π ε ρ ι οχώ ν , ό π ω ς γ ι α π α ρ ά δ ε ι γ μ α η

π ε ρ ι οχ ή

μεταξύ

νέου

και

παλαιού

λιμανιού

της

Λεμεσού,

στην

οπ ο ί α ό π ω ς έ χο υ μ ε α να φ έ ρ ε ι σ υ να ν τά τα ι π λ ή θ ο ς ε γ κ α τα λ ε ι μ μ έ νω ν β ι ο μ η χα ν ι κ ώ ν κ α ι α π ο θ η κ ε υ τ ι κ ώ ν ε γ κ α τ α σ τ ά σ ε ω ν 126.

Πέραν

τόπου

της

των

παραπάνω,

Λεμεσού,

στις

κυριότερη

δυναμικές

έμφαση

του

πρέπει

ανθρωπογενούς να

δοθεί

στην

α ν α ζω ο γ ό ν η σ η τ ο υ Α σ τ ι κ ο ύ Κ έ ν τ ρ ο υ τ η ς π ό λ η ς . Το Α σ τ ι κ ό Κ έ ν τ ρ ο α π οτ ε λ ε ί το ν σ η μ α ν τ ι κ ό τ ε ρ ο χώ ρ ο σ υ νοχ ή ς τ η ς π ό λ η ς . Η μ ο να δ ι κ ό τ η τα το υ έ γ κ ε ι τα ι σ το γ ε γ ο νό ς ό τ ι δ ε ν υπ ά ρχε ι μ έ θ ο δ ο ς α να π α ρ α γ ωγ ή ς σ χέ σ ε ω ν κ α ι σ υ σ χε τ ι σ μ ώ ν π ο υ έ χο υ ν δ η μ ι ο υ ργ η θ ε ί σ ΄ α υτό ι σ το ρ ι κ ά . Σ ί γ ο υ ρ α το κ έ ν τρ ο δ ε ν το α π οτ ι μ άς μ ό νο ο ι κ ο νο μ ι κ ά α λ λ ά κ α ι μ ε αξίες Γι ’

κοινωνικές,

αυτό

και

η

ισ τορικές,

πολιτισμικές

αποκατάσ ταση

της

που

εδαφικής

δεν

αναπαράγονται.

σ υ νοχ ή ς

της

Λεμεσού

π ε ρ νά α π ό το κ έ ν τρ ο τ η ς , το οπ ο ί ο π ρ έ π ε ι να α π οτ ε λ έ σ ε ι α ν τ ι κ ε ί μ ε νο λεπ τομερέσ τατου πολεοδομικού σ χεδιασμού. Βασικότερες επιδιώξεις ενός τέτοιου σ χεδιασμού πρέπει να είναι η αποκατάσ ταση της εικόνας κ α ι λ ε ι το υ ργ ί α ς το υ Α σ τ ι κ ο ύ Κ έ ν τρ ο υ , η α νάδ ε ι ξ η τ η ς π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ή ς του κληρονομιάς και η αποτελεσματική σύνδεσή του με τις υπόλοιπες π ε ρ ι οχ έ ς τ η ς π ό λ η ς κ α ι τ η θ ά λ α σ σ α 127.

Εικ. 223 | Λεμεσός, Αστικό και Ιστορικό Κέντρο, η

πυκνότητα και ζωή που ιστορικά χαρακτηρίζει την δυναμική του πυρήνα της πόλης πρέπει να διασφαλιστεί, να τονωθεί εκ νέου με σύγχρονους όρους και να αποτελέσει σημείο αναφοράς για κάθε αστική ανάπλαση πηγή: https://limassol-today.com

134

Σ Υ Μ Β ΑΤ Ε Σ Κ Α Ι Α Σ Υ Μ Β ΑΤ Ε Σ Μ Ο Ρ Φ Ε Σ Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η Σ « Ζηλευτό πράγμα η μορφή, όταν σαγηνευτείς από αυτήν, σου μένει α ν ε ξ ί τ η λ α χα ρ α γ μ έ ν η . »

Η πόλη της Λεμεσού σ το πέρασμα των χρόνων, και σ τους

κ ύ κ λ ο υ ς τ η ς ζω ή ς τ η ς , δ ι α μ ό ρ φ ω σ ε μ ι α ι σ χ υ ρ ή ι σ τ ο ρ ί α μ ε β ά σ η τ η ν α νά π τ υ ξ η , τ η ν ε κ β ι ο μ η χά ν ι σ ή τ η ς κ α ι το ν χα ρ α κ τ η ρ ι σ μ ό τ η ς ω ς π ό λ η λιμάνι. Ένα λιμάνι, που δεν απέμεινε σ τη συναλ λαγή υλών, αλ λά όπως αποδείχτηκε,

ανάχθηκε

σε

ένα

λιμάνι

ζω ή ς ,

προσελκύοντας,

έθνη,

πολιτισμούς, ήθη και έθιμα. Ο ρόλος αυτής της ποικι λομορφίας σ την Λ ε μ ε σ ό , κ ο μ β ι κ ό ς , τό σ ο σ ε κ ο ι νω ν ι κ ά φ α ι νό μ ε να , ό σ ο σ ε χω ρ ι κ ά .

Οι επιρροές σ την Λεμεσό, από αυτή την ποικι λομορφία εθνών,

π ρ ο σ δ ί δ ο υ ν ά μ ε σ α ν έ α π ρ ό σ ωπ α κ α ι χα ρ α κ τ ή ρ α σ τ η ν π ό λ η . Ο ι π ο ι κ ί λ ο ι συνδυασμοί των διαφορετικών πολιτισμών και εθνοτήτων παράγουν νέες

μορφές

α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς

που

διαφέρουν

από

τις

κλασικές

και

διαδεδομένες μορφές, όπως αναφέρονται σ το πέρασμα των χρόνων. Η ποικι λία και η ανάμειξη των πολιτισμών αυτών αποτυπώνονται και εκδηλώνονται μέσα σ τον ασ τικό ισ τό της πόλης μέσα από το κτηριακό τ η ς α π ό θ ε μ α κ α ι γ ε ν ι κ ό τ ε ρ α α π ό τ ο ν α ρχ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ό τ η ς χα ρ α κ τ ή ρ α 128.

Μεταξύ

Αμαθούντας

και

Κουρίου,

όπως

αναφέρθηκε

και

προηγουμένως αναπ τύχθηκε η εσ τία του σημερινού ασ τικού ισ τού. Δυο α ρχα ί ο ι ο ι κ ι σ μ ο ί , π ο υ π ρ ο κ α λ ο ύ ν δ έ ο ς , α ρχα ί ο ι να ο ί μ ε δ ω ρ ι κ ο ύ ς κ α ι ι ω ν ι κ ο ύ ς κ ί ο ν ε ς , μ ε γ α λ οπ ρ ε π ή θ έ α τρ α μ ε σ κ η ν ή τ η θ ά λ α σ σ α , λ ό φ ο ι μ ε

Εικ. 224, 225 | Λεμεσός, Αρχιτεκτονική και

Πολιτιστική Κληρονομιά, έτσι όπως αυτή εκφράζεται από την κλασική αρχαιότητα με το Ιερό του Απόλλωνα Υλάτη στο Κούριο (πάνω), μέχρι τον νεοκλασικισμό με το Κτίριο Ανδρέας Θεμιστοκλέους του ΤΕ.ΠΑ.Κ. (κάτω) πηγή: ίδια λήψη

ακροπόλεις σ τις κορφές, οικισμοί με φόντο τα ψηλά βουνά και εκτόνωση σ τ η θ ά λ α σ σ α . Στ ο « π ο λ ύ μ ο ρ φ ο ε ν δ ι ά μ ε σ ο » , τ ω ν δ ύ ο α υ τ ώ ν π υ λ ώ ν ω ν της ισ τορίας της Κύπρου

δημιουργήθηκε και εξελίχθηκε σ ταδιακά η

πόλη της Λεμεσού.

Στ ο

ισ τορικό

κ έ ν τρ ο

της

πόλης

δεσπόζει

μια

παραδοσιακή

α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή , μ ε έ να σ υ ν ή θ ω ς α π λ ό , λ ι τό χα ρ α κ τ ή ρ α κ α ι π ρ ι σ μ α τ ι κ ό σχήμα,

επικλινή

στέγη

και

μπαλκόνια.

Πολλές

φορές,

οι

δομές

π ε ρ ι τ ρ ι γ υ ρ ί ζο ν τ α ι α π ό α υ λ ή , κ α ι η δ ι α μ π ε ρ ό τ η τ α ε ί ν α ι ε μ φ α ν ή ς . Μ ι α α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή , « χ ω ρ ι ά τ ι κ η » , α π λ ή . Μ ι κ ρ έ ς μ ο ν ά δ ε ς α π α ρ τ ί ζο υ ν π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς μ ι α κ ύ ρ ι α μ ο ν ά δ α . Στ α π λ ε υ ρ ι κ ά ό ρ ι α , α ν α ζ η τ ώ ν τ α ς τ η σ χ έ σ η με το φυσικό περιβάλ λον, ανοίγονται μεγάλα κουφώματα και άλ λοτε μ ι κ ρ ά . Στ ο υ ς κ ύ ρ ι ο υ ς ά ξ ο ν ε ς τ η ς π ό λ η ς ο ι δ ο μ έ ς α υ τ έ ς ε ν ώ ν ο ν τ α ι , α λ λ ά σ το υ ς δ ε υτ ε ρ ε ύ ο ν τ ε ς ά ξο ν ε ς κ α ι σ τα δ ο ρ υ φ ο ρ ι κ ά χω ρ ι ά δ ι α κ ρ ί ν ε τα ι τ ο π λ ή ρ ε ς σ χ ή μ α τ ω ν μ ο ν ά δ ω ν . Το π ι ο δ ι α δ ε δ ο μ έ ν ο υ λ ι κ ό κ α τ α σ κ ε υ ή ς σ τ η ν π α ρ α δ ο σ ι α κ ή α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή τ η ς π ό λ η ς ε ί να ι ο α σ β ε σ τό λ ι θ ο ς κ α ι η άσ π ρ η π έ τρ α .

Η πορώδης υφή του ασβεσ τόλιθου, προσδίδει μια πνοή

Εικ. 226 | Λεμεσός, οδός Άγκυρας, η «χωριάτικη»

απλή αρχιτεκτονική του ιστορικού κέντρου με ποικιλία μορφών, ρυθμών και ερεθισμάτων πηγή: Christos Vassiliou | https://www.flickr.com

128. Hajaruddin Siregar, Hari & Nataliva, Petrus & Suharjono Ekomadyo, Agus (2018). «Cultural Assemblage as Genius Loci: Character Analysis of Medan City Center District», SHS Web of Conferences

135

σ το κτίριο, και με τη βοήθεια του ψηλού ήλιου οι μορφές διαγράφονται με τελειότητα.

Η

αστική

α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή

της

Λεμεσού

διατήρησε

μέχρι

ένα

β α θ μ ό α υτό το ν π α ρ α δ ο σ ι α κ ό χα ρ α κ τ ή ρ α α λ λ ά μ ε π ο λ λ έ ς ε π ι ρ ρ ο έ ς , που

οφεί λονται

στην

πολύ-πολιτισμικότητα

της

πόλης.

Πάντοτε

όμως, εμφανίζεται σ την πόλη η συνέχεια του υλικού. Μερικές φορές, δ ο μ έ ς σ τ έ κ ο ν τα ι σ ε έ να μ ι κ ρ ό β ά θ ρ ο κ α ι σ ε α ρχο ν τ ι κ ά π ρ ο σ τ ί θ ε ν τα ι κάποιες φορές γύψινες λεπ τομερείς, αετώματα και αρθρώσεις, αλ λά σ τις πιο λιτές κατασκευές οι μορφές παραμένουν κλασικές και μικρές ( ν ε ο κ λ α σ ι κ ά κ α ι α π ο ι κ ι α κ ή α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ) . Ε ν ί οτ ε , σ υ να ν τά μ ε σ τ η ν π ρ ό σ ο ψ η , δ ύ ο η κ α ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α σ τ υλ α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς , π . χ . έ να σ το κ ά τ ω δ ι ά ζω μ α κ α ι έ ν α ά λ λ ο σ τ ο π ά ν ω δ ι ά ζω μ α , μ ι α ε ν ο π ο ί η σ η δ η λ α δ ή σ τυλ

και

α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ώ ν

επιρροών,

που

παράγουν

μονάδες

και

σ τ ο ι χ ε ί α σ τ η ν π ό λ η . Στ ο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό α ρ κ ε τ έ ς φ ο ρ έ ς τ ο σ τ υ λ δ ι α φ έ ρ ε ι α π ό α υτό το υ ε ξωτ ε ρ ι κ ο ύ π ε ρ ι β λ ή μ α το ς , κ α ι ά λ λ ε ς φ ο ρ έ ς το α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ό σ τυλ Σκ. 3, 4 | Λεμεσός, παραδείγματα από το χωριό Πελέντρι και από το ιστορικό κέντρο, όπου και στις δύο περιπτώσεις δεσπόζει η παραδοσιακή «χωριάτικη» αρχιτεκτονική των μικρών μονάδων που κουμπώνουν και δημιουργούν μια συνολική μονάδα πηγή: ίδια επεξεργασία

δεν

προσδιορίζεται,

ως

απόρροια

του

αποτυπώματος

των

π ο λ λ ώ ν ε π ι ρ ρ ο ώ ν κ α ι ε θ ν ώ ν π ο υ ε π ι κ ρ α τ ο ύ σ ε σ τ η Λ ε μ ε σ ό . Τρ α ν ά κ α ι χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά π α ρ ά δ ε ι γ μ α τα τ η ς α ρχο ν τ ι κ ή ς α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς σ τ η ν πόλη συναντάμε σ την οδό Ειρήνης, Ελ λάδος, Ελευθερίας και σε άλ λες κ ε ν τρ ι κ έ ς α ρτ η ρ ί ε ς το υ ι σ το ρ ι κ ο ύ κ έ ν τρ ο υ , ό π ο υ δ ε ν α να γ νω ρ ί ζ ε τα ι ξ ε κ ά θ α ρ α έ να α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ό σ τ υλ , κ α θ ώ ς το ι σ όγ ε ι ο α κ ο λ ο υ θ ε ί π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς μ ι α ρ υ θ μ ο λ ο γ ί α κ α ι έ ν α σ τ υ λ , κ α ι ο ό ρ ο φ ο ς ά λ λ ο 129.

ξύλινη στέγη με κόκκινο κεραμμύδι

οθωμανικό χαγιάτι νεοκλασσικό μπαλκόνι με ξύλινη στέγη

Εικ. 227, 228 | Λεμεσός, Ιστορικό Κέντρο, χαρακτηριστικά παράδειγματα της αρχοντικής αρχιτεκτονικής της πόλης από την οδό Ειρήνης και Ελευθερίας με ποικίλα αρχιτεκτονικά στυλ

μικρό λίθινο βάθρο

μεγάλη ξύλινη εξώπορτα

πηγή: ίδια λήψη, ίδια επεξεργασία

Μια

ρομαντική

α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή

διαπρέπει

στην

πόλη,

μια

α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή π ο υ χα ρ α κ τ η ρ ί ζ ε τα ι α π ό π ο λ λ α π λ ό τ η τα κ α ι π ο ι κ ι λ ί α . Σου μεταδίδει μια έντονη «ατμόσφαιρα», που φέρει το σ τοιχείο του «μυσ τηριώδους» και του «ειδυλ λιακού». Ένα αποτέλεσμα μιας «οργανικής ανάπ τυξης» σ την πόλη, παρά μιας οργανωμένης διευθέτησης, που σ το σ ύ ν ο λ ό τ η ς σ ο υ θ υ μ ί ζ ε ι μ ο ρ φ έ ς τ η ς ζω ν τ α ν ή ς φ ύ σ η ς . Η ρ ο μ α ν τ ι κ ή α υτ ή α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή σ μ ί γ ε ι μ ε τ η ν κ ο σ μ ι κ ή , ο ι λ α β υ ρ ι ν θ ώ δ ε ι ς δ ρ ό μ ο ι 129. Λιανού, Μαρία & Χριστοφίνης, Αλέξανδρος. ό.π., σσ. 162-163

136

πλαισιώνονται από τις σ τατικές φόρμες. Φόρμες που αποσκοπούν σ τ η ν ε κ π λ ή ρ ω σ η μ ι α ς « α να γ κ α ι ό τ η τα ς » κ α ι όχ ι σ τ η ν ε κ δ ή λ ω σ η μ ι α ς ε κ φ ρ α σ τ ι κ ό τ η τα ς . Π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς σ τ η ν π ό λ η , λ α μ β ά ν ε ι χώ ρ ο κ α ι η κ λ α σ ι κ ή α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή , ό π ο υ π α ρ ο υ σ ι ά ζο ν τ α ι σ τ ο ι χ ε ί α π ο υ χ α ρ α κ τ η ρ ί ζο ν τ α ι από μια συγκεκριμένη «προσωπικότητα». Μορφές που δεν είναι ούτε σ τ α τ ι κ έ ς , ο ύ τ ε δ υ ν α μ ι κ έ ς , α λ λ ά κ υ ο φ ο ρ ο ύ ν « ο ρ γ α ν ι κ ή ζω ή » .

Το κ ά θ ε

κ τ ί ρ ι ο μ π ο ρ ε ί να δ ι έ π ε τα ι α π ό μ ι α α υ σ τ η ρ ή γ ε ω μ ε τρ ι κ ή τά ξ η , π ο υ αποτελεί τη βάση της ταυτότητάς του, αλ λά η οργάνωση περισσότερων κτιρίων σε ένα σύσ τημα είναι τυπολογική. Η Λεμεσός, δεν ακολουθεί κ ά π ο ι ο γ ε ν ι κ ό κ υ ρ ί α ρχο σ ύ σ τ η μ α , γ ε γ ο νό ς π ο υ υπ ο δ η λ ώ ν ε τα ι α π ό το λ α β υ ρ ι ν θ ώ δ ε ς δ ί κ τ υ ο δ ρ ό μ ω ν π ο υ τ η χ α ρ α κ τ η ρ ί ζο υ ν . Ο α σ τ ι κ ό ς χ ώ ρ ο ς της πόλης θα λέγαμε πως περιγράφεται σαν μια προσθετική ομαδοποίηση ξ ε χ ω ρ ι σ τ ώ ν τ ό π ω ν . Στ ο κ τ η ρ ι α κ ό α π ό θ ε μ α , η έ ν τ ο ν η π ο ι κ ι λ ο μ ο ρ φ ί α τ η ς π ό λ η ς , τ α ρ ο μ α ν τ ι κ ά κ α ι κ λ α σ ι κ ά τ ο π ί α π α ρ ο υ σ ι ά ζο υ ν σ ύ ν θ ε τ ε ς μ ο ρ φ έ ς μ ε κ ύ ρ ι α β ά σ η μ ι α κ λ α σ ι κ ή κ α ι ρ ο μ α ν τ ι κ ή α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή π ο υ

Εικ. 229 | Λεμεσός, οδός Γενεθλίου Μιτέλλα, η

ρομαντική ατμόσφαιρα, η κοσμική στατικότητα και η κλασική προσωπικότητα που αποπνέει το ιστορικό κέντρο της πόλης σε κάθε περαστικό πηγή: Dimitris Vetsikas | https://pixabay.com

συνενώνονται με την κοσμική και παράγουν μια σύνθετη τυπολογία σ τ η ν π ό λ η . Το φ ω ς τ ο ν ί ζ ε ι τ η ν π λ α σ τ ι κ ή π α ρ ο υ σ ί α τ ω ν μ ε ρ ώ ν κ α ι τ ο υ ό λ ο υ , μ έ σ ω μ ι α ς ε ν α λ λ α γ ή ς φ ω τ ό ς κ α ι σ κ ι ά ς π ο υ « π λ ά θ ε ι » τ η μ ο ρ φ ή 130.

Η

παραδοσιακή

α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή

στη

Λεμεσό,

συνθέτει

μια

διαχρονική εικόνα μέσα σ τον ασ τικό ισ τό της πόλης. Συναντάμε αρκετές φ ο ρ έ ς π ε ρ ι οχέ ς ή μ ε μ ο νω μ έ να π ε τρ ό κ τ ι σ τα κ τ ί σ μ α τα δ ι α φ ό ρ ω ν ε π οχώ ν , ξ έ χω ρ ω ν χ ρ ή σ ε ω ν κ α ι ε τ ε ρ ογ ε νώ ν ο ι κ ο νο μ ι κ ώ ν ε π ε νδ ύ σ ε ω ν , ό π ο υ η γ υ μ ν ή π έ τρ α φ α ν τά ζ ε ι ά λ λ οτ ε α κ α νό ν ι σ τ η , π ο λυ μ ε γ έ θ η ς κ α ι μ ε π ο λ λ ά χα λ ι κ ώ μ α τα , κ ι ά λ λ οτ ε , π ο ι κ ί λ ω ν π ο ι οτ ή τω ν ε π ε ξ ε ργ α σ μ έ ν η , ι σ ό δ ο μ η και με επιμελημένους αρμούς. Ακόμη, κύριο υλικό σ τις δομές της π ό λ η ς , ε ί να ι η α νο ι χ τόχ ρ ω μ η , σ κ λ η ρ ή α σ β ε σ τό π ε τρ α , α π ό τα λ α το μ ε ί α σ τ α π ε ρ ί χ ω ρ ά τ η ς ( ό π ω ς Αγ ί α ς Φ ύ λ α , Μ έ σ α Γε ι τ ο ν ί α ) , κ α ι π λ η ρ ώ σ ε ι ς από πλίνθο δομημένοι από φυσικά συσ τατικά.

Πολλές

φορές,

η

αλάξευτη

π έ τρ α

σοβατίζεται

και

βάφεται,

συνήθως με ώχρα, ασβέσ τη ή γαλάζιο- λουλάκι, όπως και τα πλιθάρια. Με

αυτό

δομικά

τον

τρ ό π ο

σ τοιχεία.

προβάλ λονται

Κάποιες

φορές

οι

και

ξ ε χ ω ρ ί ζο υ ν

π έ τρ ε ς

τα

σημαδεύουν

πελεκημένα την

γωνιά

ενός κτίσματος. Ένα ενδιαφέρον σ τοιχείο, σε αρκετές κατοικίες, είναι οι επιμελημένες εμφανείς προσόψεις και οι πλάγιες όψεις, οι οποίες διακρίνονται από ορισμένες οπ τικές γωνίες. Η χρησιμοποίηση φυσικών υλ ι κ ώ ν α π ό τ η ν ε γ γ ύ ς π ε ρ ι οχ ή τ η ς π ό λ η ς , σ ε ε γ κ α τα σ τά σ ε ι ς μ έ σ α σ το ν ασ τικό ισ τό, ενδυναμώνει την σ χέση της πόλης με το φυσικό της τόπο. Επιπλέον, ενδιαφέρον προκαλεί το πλήθος των σ τεγών σ την πόλη, π α ρ ό τ ι το κ λ ί μ α σ τ η ν π ό λ η ε ί να ι μ ε σ ογ ε ι α κ ό χω ρ ί ς π ο λ λ έ ς β ρ οχοπ τώ σ ε ι ς και καθόλου χιόνια, η μορφή αυτή άντεξε σ το πέρασμα των χρόνων.

Σκ. 5, 6 | Λεμεσός, Τοιχοποιία, ενδεικτικές μορφές

και τυπολογίες πηγή: ίδια επεξεργασία

130. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σσ. 77-84

137

Οι προσόψεις αυτές «αναπνέουν» παρά τη βαριά κατασκευασ τική

δομή τους. Οι εναλ λαγές των υλικών εντείνουν την ποικι λομορφία σ τ η ν π ό λ η κ α ι α υ τ ή τ η ν ι δ ι α ί τ ε ρ η ε ι κ ό ν α τ η ς π ό λ η ς . Το ά σ π ρ ό χ ρ ώ μ α των λίθων, διαχέει το φως σ τα σ τενά της πόλης. Α λ λά σ τις μέρες μας παρατηρείται το φαινόμενο αφαίρεσης του επιχρίσματος πολ λών δομών.

Τα

επιχρίσματα

χρησιμοποιούνταν

πολλές

φορές

για

να

το ν ι σ τ ε ί η π λ α σ τ ι κ ό τ η τα τω ν λ ι τώ ν γ ε ω μ ε τρ ι κ ώ ν όγ κ ω ν κ α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α των κυλινδρικών. Η πλασ τή αυτή γραφικότητα δημιουργεί και αταξία σ την πόλη, και συμβατές μορφές μεταβάλ λονται σε ασύμβατες, μια εικόνα διαφοροποιημένη και αλ λοιωμένη επιτείνει την μορφολογική ασυναρτησία.

Εικ. 230 | Λεμεσός, Ιστορικό Κέντρο, το

αρχοντικό στη γωνία των οδών Κιτίου Κυπριανού και Αγίου Νεοφύτου, ενδεικτικό παράδειγμα αποκατάστασης, όπου η αλάξευτη πέτρα σοβατίστηκε και βάφτηκε εκ νέου στο αρχικό χρώμα, προβάλλοντας με αυτό τον τρόπο τα πελεκημένα δομικά στοιχεία πηγή: https://www.pxfuel.com

Το Μ ε σ α ι ω ν ι κ ό κ ά σ τ ρ ο τ η ς π ό λ η ς κ α ι η π λ α τ ε ί α τ ο υ , μ π ο ρ ο ύ μ ε

να το π ρ ο σ δ ι ο ρ ί σ ο υ μ ε ω ς το α σ τ ι κ ό κ έ ν τρ ο κ α ι π υ ρ ή να τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ . Ο ι δ α ι δ α λ ώ δ ε ς ρ ο μ α ν τ ι κ ο ί σ τ ε ν ο ί δ ρ ό μ ο ι π ο υ π η γ ά ζο υ ν κ α ι κ α τ α λ ή γ ο υ ν σ τ η ν κ ο σ μ ι κ ή π λ α τ ε ί α σ υ ν τ ε λ ο ύ ν σ ε έ να χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό τοπ ί ο γ ι α τ η ν πόλη, όπου οι χθόνιες δυνάμεις με καταβολές από το φυσικό τοπίο σ υ ν α ν τ ο ύ ν τ η ν α ι ώ ν ι α τ ά ξ η κ ά τ ω α π ό τ ο ν ο υ ρ ά ν ι ο θ ό λ ο . Τα π λ ε υ ρ ι κ ά π ε ρ ι μ ε τρ ι κ ά ό ρ ι α φ α ν ε ρ ώ νο υ ν μ ι α κ λ α σ ι κ ή κ α ι κ ο σ μ ι κ ή α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή , που

εμπλουτίζεται

από

ρομαντικά

σ τοιχεία

που

εμπνέουν

μια

α τ μ ό σ φ α ι ρ α « ε ι δ υ λ λ ι α κ ή » . Στ η ν π ό λ η ε ν τ έ λ ε ι κ υ ρ ι α ρ χ ε ί μ ι α « ο ρ γ α ν ι κ ή ρομαντική ανάπ τυξη» με την ισ χυρή παρουσία κοσμικών και κλασικών χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ώ ν / σ το ι χε ί ω ν , ό π ω ς η σ τα τ ι κ ό τ η τα τω ν μ ο ρ φ ώ ν σ τα δ η μ ό σ ι α κ τ ί ρ ι α κ α ι σ τ α μ ε γ ά λ α β ι ο μ η χα ν ι κ ά κ ε λ ύ φ η τ η ς π ό λ η ς 131.

Εικ. 231, 232 | Λεμεσός, Ιστορικό Κέντρο,

η περιοχή του Μεσαιωνικού Κάστρου, ο κατεξοχήν πυρήνας του «συλλέγειν» ως αποτέλεσμα της συνθετότητας φυσικού και ανθρωπογενούς τόπου της Λεμεσού πηγή: ίδια επεξεργασία https://upload.wikimedia.org

Τα

μεγάλα

β ι ο μ η χα ν ι κ ά

κελύφη,

με

το

λιτό

και

απλό

τους

χα ρ α κ τ ή ρ α μ έ σ α σ τα λ α β υ ρ ι ν θ ώ δ η ς μ ο νοπ ά τ ι α το υ α σ τ ι κ ο ύ ι σ το ύ , ο ι ανοικτές και περίκλεισ τες πλατείες της πόλης, το σήμα κατατεθέν και προσανατολισμού της πόλης (ο υδατόπυργός), οι μεγάλες αδόμητες εκτάσεις με τον ήλιο που ακολουθεί την θολωτή διαδρομή του ουρανού να τις φωτίζει, η σ χέση με την θάλασσα και τα πίσω βουνά, το ισ τορικό 131. Λιανού, Μαρία & Χριστοφίνης, Αλέξανδρος. ό.π., σσ. 102-107

138

κ α ι ε μ π ο ρ ι κ ό κ έ ν τρ ο μ ε τ η ρ ο μ α ν τ ι κ ή κ α ι κ λ α σ ι κ ή σ υ νά μ α α τ μ ό σ φ α ι ρ α που

εμπνέει,

οι

ξ ε χω ρ ι σ τ έ ς

μονάδες

των

κατοικιών,

οι

άσπρες

λ ι θ ο δ ο μ έ ς π ο υ φ ω τ ί ζο ν τ α ι έ ν τ ο ν α κ α ι η π λ ο ύ σ ι α π ο ι κ ι λ ο μ ο ρ φ ί α σ τ ο α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ό α π ό θ ε μ α ε ί να ι κ ά π ο ι ε ς α π ό τ ι ς κ ύ ρ ι ε ς δ υ να μ ι κ έ ς τ η ς πόλης, όπου με την σωσ τή αξιοποίηση θα συμβάλουν σ την ενδυνάμωση του πνεύματος της πόλης.

Ο

μοντερνισμός

σ το

Κυπριακό

έδαφος

δεν

έλαβε

μεγάλες

δ ι α σ τ ά σ ε ι ς , λ ό γ ω τ ω ν γ ε γ ο ν ό τ ω ν π ο υ δ ι α δ ρ α μ α τ ί ζο ν τ α ν σ τ ο ν η σ ί τ η ν π ε ρ ί ο δ ο α υ τ ή . ( Αγ γ λ ο κ ρ α τ ί α κ α ι Το ύ ρ κ ι κ η ε ι σ β ο λ ή ) . Π α ρ ό λ α α υ τ ά , ο μοντερνισμός σ το νησί, και ιδιαίτερα σ τη Λεμεσό, προσ πάθησε να ε ν τ α χ θ ε ί σ ε έ ν α π ν ε ύ μ α τ η ς έ ν τ α ξ η ς σ τ ο α σ τ ι κ ό ι σ τ ό . Το π ε ρ ί π τ ε ρ ο τ ο υ Φ ο ί β ο υ Π ο λυ δ ω ρ ί δ η σ το ν Δ η μ ό σ ι ο Κ ή π ο τ η ς π ό λ η ς χα ρ α κ τ η ρ ί ζ ε τα ι α π ό δ ύ ο ο ρ ι ζό ν τ ι ε ς π λ ά κ ε ς σ τ η ρ ι γ μ έ ν ε ς σ ε λ ε π τ ά μ ε τ α λ λ ι κ ά υ π ο σ τ υ λ ώ μ α τ α , μ ι α α π λ ή γ ε ω μ ε τρ ι κ ά π α ρ έ μ β α σ η π ο υ μ ε τ η λ ι τ ή το υ π α ρ ο υ σ ί α κ α ι διαμπερότητα εντάσσεται αρμονικά σ το περιβάλ λον του.

Εικ. 233 | Λεμεσός, Μοντέρνο Κίνημα, παλιά

φώτο από το αναψυκτήριο, στολίδι για τον Δημόσιο Κήπο της Λεμεσού, σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Φοίβο Πολυδωρίδη πηγή: https://allaboutlimassol.com

Ένα συχνό φαινόμενο σ τα κτίρια του μοντέρνου κινήματος σ το

ν η σ ί , ε ί να ι η ε π α νά λ η ψ η σ το σ τ η θ α ί ο το υ π ρ ο β ό λ ο υ κ α ι το δ ι ά τρ η το κ ο μ μ ά τ ι σ ε π λ α ϊ ν έ ς ό ψ ε ι ς τω ν κ τ ι ρ ί ω ν . Μ ι α τ ε χ ν ι κ ή π ο υ χα ρ α κ τ η ρ ί ζ ε σ α ι ω ς σ υ μ β α τ ή , ο ή λ ι ο ς δ ι έ ρχε τα ι μ έ σ α σ το κ τ ί σ μ α , κ α ι η ε π α φ ή μ ε το γύρω περιβάλ λον δεν μηδενίζεται, επίσης η επανάληψη αυτή θυμίζει τ ο υ ς ο ρ ι ζό ν τ ι ο υ ς ά ξ ο ν ε ς - π λ ά κ ε ς σ ε α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ά μ ν η μ ε ί α τ η ς π ό λ η ς , π ο υ ξ ε χ ώ ρ ι ζα ν α π ό τ ι ς π λ η ρ ώ σ ε ι ς . Ε λ α φ ρ ι έ ς κ α τ α σ κ ε υ έ ς π ρ ο σ τ ί θ ε ν τ α ι σ ε ό ψ ε ι ς ( ό π ω ς κ α ι τ α ξ ύ λ ι ν α δ ο κ ά ρ ι α π ο υ σ τ ή ρ ι ζα ν τ ο χ α γ ι ά τ ι κ α ι τα μ ι κ ρ ά μ π α λ κ ό ν ι α σ ε π α ρ α δ ο σ ι α κ ά κ τ ί σ μ α τα ) κ α ι η μ ι π α ί θ ρ ι ο ι χώ ρ ο ι λ ε ι το υ ργ ο ύ ν ω ς χώ ρ ο ι δ ι η μ ε ρ ε ύ σ ε ι ς ( κ τ ί ρ ι ο Ν ε οπ τό λ ε μ ο υ Μ ι χα η λ ί δ η , ο δ ό ς Αγ ί ο υ Α ν δ ρ έ ο υ ) . Το ι δ ι ω τ ι κ ό γ ί ν ε τ α ι δ η μ ό σ ι ο κ α ι τ ο α ν τ ί θ ε τ ο , μια

σ χέση

διαχρονική

για

την

πόλη

και

αντιτίθεται

στην

αστική

139

α π ο ξ έ ν ω σ η π ο υ ε π ι κ ρ α τ ε ί . Ε π ι χ ρ ι σ μ έ ν α κ α μ π ύ λ α σ τ ο ι χ ε ί α τ ο ν ί ζο υ ν την

πλασ τικότητα

των

κτιρίων,

όπως

και

σε

πολλές

μορφές

του

π α ρ ε λ θ ό ν τ ο ς . ( κ τ ί ρ ι ο τ η ς σ χ ο λ η ς Te r r a S a n t a , π λ έ ο ν S t . M a r y 's ) . Π ο λ λ έ ς φορές,

κάθετα

συνεχή

σ τοιχεία

χρησιμοποιούνται,

όπως

και

στην

Δημοτική Πινακοθήκη της Λεμεσού σ τον παραλιακό δρόμο (πρώην οικία Λ ε ύ κ ι ο υ κ α ι Υπ α τ ί α ς Ζ ή νω νο ς π ο υ α π ο κ τ ή θ η κ ε α π ό το Δ ή μ ο Λ ε μ ε σ ο ύ το 1 9 8 4 , έ π ε ι τ α α π ό ε υ γ ε ν ή δ ω ρ ε ά ) , ό π ο υ κ υ κ λ ι κ ά υ π ο σ τ υ λ ώ μ α τ α ο ρ ί ζο υ ν το χώ ρ ο το υ κ λ ι μ α κ ο σ τα σ ί ο υ .

Η γλυπ τικότητα σε μοντέρνα κτίρια, λιτή και απλή. Ένα από τα πιο

αντιπροσωπευτικά κτίσματα του μοντέρνου σ τη Λεμεσό είναι το κτίριο τω ν Δ ι κ α σ τ η ρ ί ω ν , σ τα α να το λ ι κ ά ό ρ ι α το υ ι σ το ρ ι κ ο ύ κ έ ν τρ ο υ κ ο ν τά σ τ ο ν κ υ κ λ ι κ ό κ ό μ β ο Αγ ί ο υ Ν ι κ ο λ ά ο υ . Έ ν α κ τ ί ρ ι ο π ο υ σ η μ α τ ο δ ό τ η σ ε τ η ν Εικ. 234 | Λεμεσός, Μοντέρνο Κίνημα, η

πολυκατοικία, έργο του Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη, κτίσμα του 1956, στην οδό Αγίου Ανδρέου στο ιστορικό κέντρο πηγή: https://parathyro.politis.com.cy

επέκταση της πόλης προς τα ανατολικά και προώθησε τη δημιουργία ε νό ς ν έ ο υ κ έ ν τρ ο υ σ τ η ν π ό λ η . Δ ι α κ ρ ί ν ε τα ι γ ι α τ η ν κ α θ α ρ ό τ η τα τ η ς μ ο ρ φ ή ς κ α ι τω ν γ ε ω μ ε τρ ι κ ώ ν το υ σ χ η μ ά τω ν . Κα τα σ κ ε υ α σ μ έ νο α π ό αυσ τηρούς τσιμεντένιους όγκους και με ισόδομη λιθοδομή, που του π ρ ο σ δ ί δ ο υ ν σ τ ι β α ρ ό τ η τ α κ α ι δ υ ν α μ ι σ μ ό 132.

Εικ. 235, 236 | Λεμεσός, Μοντέρνο Κίνημα, (αριστερά) το στιβαρό και δυναμικό κτίριο του Επαρχιακού Δικαστηρίου, (δεξιά) το κτίριο της Δημοτικής Πινακοθήκης, σχεδιασμένο από τον Γερμανοεβραίο αρχιτέκτονα Γκύσμπουργκ το 1938 με τον «πύργο» του κλιμακοστασίου πηγή: https://hellasjournal.com https://allincyprus.com.cy

Γε ν ι κ ό τ ε ρ α τ ο μ ο ν τ έ ρ ν ο κ ί ν η μ α δ ε ν α π ο τ έ λ ε σ ε ι δ ι α ί τ ε ρ η α π ε ι λ ή

γ ι α το π ν ε ύ μ α τ η ς π ό λ η ς , π ρ ο σ π ά θ η σ ε να κ ρ α τ ή σ ε ι τ η ν υπ ά ρχο υ σ α κλίμακα σ τις δομές. Η λιτότητα που τα διακρίνει και η αλήθεια της κατασκευής είναι κάποια από τα θετικά σ τοιχεία που ευνόησαν την γενική ένταξή τους σ τον ισ τό της πόλης.

Συνεπώς, με τη βαθύτερη ανάγνωση της εικόνας της Λεμεσού

προκύπ τουν οι συμβατές μορφές ανάπ τυξης για την πόλη. Μορφές που συλ λέγουν και οπ τικοποιούν νοήματα και προσδίδουν δυναμική που διασφαλίζει την διατήρηση του πνεύματος της πόλης. Από την ανάγνωση αυτή γίνονται εύκολα αντι ληπ τές και οι ασύμβατες μορφές Εικ. 237 | Λεμεσός, Μοντέρνο Κίνημα, η σχολή

Terra Santa, πλέον St. Mary's (Καλογριές), χαρακτηριστικό δείγμα του μοντερνισμού, σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Σταύρο Οικονόμου το 1965 πηγή: https://www.philenews.com

που δεν προσ παθούν να ενταχθούν σε αυτή τη δυναμική διαδικασία νοηματοδότησης

και

ερμηνείας

του

πνεύματος

ισ τό ως φυσικό επακόλουθο της εξέλιξής της.

131. Λιανού, Μαρία & Χριστοφίνης, Αλέξανδρος. ό.π., σσ. 102-107

140

της

πόλης,

αλλά

τουναντίον προσ παθούν να επιβάλουν την παρουσία τους σ τον ασ τικό

Ε Π Ε Κ ΤΑ Σ Ε Ι Σ Τ Η Σ Π Ο Λ Η Σ

Όπως και κάθε σύγχρονη πόλη αποτελείται κατά κύριο ρόλο

από εγκατασ τάσεις, και κυρίως κατοικίες, που αυτές με τη σειρά τους συνθέτουν συνοικισμούς μέσα σ τα όρια μια πόλης. Από αυτή τη λίσ τα των πόλεων δεν θα μπορούσε να λείπει και η πόλη της Λεμεσού. Μια π ό λ η ό π ο υ ο ι σ υ νο ι κ ι σ μ ο ί κ α ι τα δ ο ρ υ φ ο ρ ι κ ά χω ρ ι ά ε νοπ ο ι ή θ η κ α ν και

δημιούργησαν

τα

σημερινά

όρια

της

Λεμεσού.

Από

μια

μικρή

α ρχ ι κ ά κ λ ί μ α κ α , σ τ η ν α π α ρχ ή τ η ς π ό λ η ς , ο ι σ υ νο ι κ ι σ μ ο ί α υτο ί ή τα ν α ν ε ξά ρτ η τ ε ς δ ο μ έ ς , κ α ι τ ι ς χώ ρ ι ζ ε το φ υ σ ι κ ό τοπ ί ο τ η ς π ό λ η ς . Π λ έ ο ν μ ε την επέκτασή της, αυτό το ενδιάμεσο

φυσικό τοπίο εκτοπίσ τηκε από

τις εγκατασ τάσεις. Με μια περιήγηση σε κάποιους αντιπροσωπευτικούς οικισμούς της Λεμεσού, θα ανακαλύψει κανείς ποιες από αυτές τις επεκτάσεις της πόλης είναι φυσικές και συμβατές.

Αυτό που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι οι μεικτές χρήσεις σε

πολ λές συνοικίες. Επίσης τα ασ τικά κενά της πόλης, που δημιουργήθηκαν μ ε τ η ν μ ε τα τό π ι σ η τω ν β ι ο μ η χα ν ι ώ ν σ ε π ο λ λ ά τοπ ί α μ έ σ α σ το ν α σ τ ι κ ό ισ τό. Επιπλέον η εμπορευματοποίηση αρκετών κύριων αξόνων είχε ως αποτέλεσμα την αποκοπή και τη δημιουργία ενός φράγματος σε δ ι ά φ ο ρ ε ς π ε ρ ι οχέ ς .

Η εγκαθίδρυση του λιμανιού σ το Νότιο-Δυτικό άκρο της πόλης

είχε και ως συνέπεια την επέκταση του ασ τικού ισ τού προς και αυτή την

π ε ρ ι οχ ή .

Ο

συνοικισμός

της

Ομόνοιας

εμπεριέχει

μια

μεγάλη

έ κ τα σ η σ το ν χά ρτ η τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ . Μ ι α π ε ρ ι οχ ή π ο υ μ π ο ρ ο ύ μ ε να τ η ν αποκαλέσουμε

ως

σύγχρονη

επέκταση

και

εμπεριέχει

λειτουργίες

κ α το ί κ η σ η ς , ε μ π ο ρ ί ο υ κ α ι β ι ο μ η χα ν ί α ς . Μ ε γ ά λ ο μ έ ρ ο ς τ η ς π α ρ α μ έ ν ε ι σ ε μία κατάσ ταση αναμονής και τα σημάδια ασ τικού μαρασμού εμφανής. Η π ε ρ ι οχ ή δ ε ν π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι κ ά π ο ι ο α ξ ι ό λ ογ ο φ υ σ ι κ ό ό ρ ι ο ή π ά ρ κ ο αλ λά ελ λιπείς υποδομές και συνοικιακά πάρκα, που υπολειτουργούν, προβάλ λουν εντός των ορίων της.

Επιπρόσθετα, όσον αφορά τη μορφή του δομημένου αποθέματος,

π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε ι α ν ο μ ο ι ο γ έ ν ε ι α κ α ι ε λ λ ι π ή σ υ ν ά φ ε ι α μ ε τ α ξ ύ γ ε ι τ ν ι α ζο υ σ ώ ν

Εικ. 238 | Λεμεσός, σύγχρονη αεροφωτογραφία

με τα όρια του συνοικισμού Ομόνοια στη περιοχή μεταξύ Παλιού και Νέου Λιμανιού, και ένα "zoom in" στο συνοικισμό πηγή: Google Earth και ίδια επεξεργασία

οικοδομών, που συμβάλ λουν σ τη γραμμική αλ λοίωση των γραμμικών ό ψ ε ω ν τ η ς π ε ρ ι οχ ή ς . Ο ι σ τ ε ν ο ί λ α β υ ρ ι ν θ ώ δ ε ι ς δ ρ ό μ ο ι π ο υ χα ρ α κ τ η ρ ί ζο υ ν τ ο ν π υ ρ ή ν α τ η ς π ό λ η ς , α ν τ ι κ α τ α σ τ ά θ η κ α ν μ ε α σ φ α λτ ω μ έ ν ο υ ς δ ρ ό μ ο υ ς κ α ι α υτο κ ί ν η τα . Π ά ρ α υτα , χά ρ η το υ α νο ί γ μ α το ς το υ σ π ι τ ι ο ύ σ το ν δ ρ ό μ ο , ε υ νο ε ί τα ι η ε ξω σ τρ έ φ ε ι α κ α ι η κ ο ι νω ν ι κ οπ ο ί η σ η τω ν κ α το ί κ ω ν . Μ ι α μ ο ρ φ ή π ο υ π ρ ο έ ρχε τα ι α π ό τ η ν π α ρ α δ ο σ ι α κ ή α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή το υ τό π ο υ κ α ι τ η ς π ό λ η ς , α φ ο ύ ο δ ρ ό μ ο ς κ α ι η υ π α ί θ ρ ι α ζω ή π ρ ω τ α γ ω ν ι σ τ ο ύ σ ε στην πόλη.

141

Ό π ω ς κ α ι σ το α σ τ ι κ ό κ έ ν τρ ο τ η ς π ό λ η ς , γρ α μ μ ι κ ο ί μ ε γ ά λ ο ι δ ρ ό μ ο ι

λαμβάνουν

τις

επιχειρηματικές

δράσεις

και

εμπορικές

λειτουργίες.

Εντούτοις, η ανομοιογένεια σ τα πλευρικά όρια των δρόμων και των α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ώ ν μ ο ρ φ ώ ν δ ε ν θ υ μ ί ζο υ ν ο δ ο ύ ς σ α ν τ η ν Αγ ί ο υ Α ν δ ρ έ ο υ , ό π ο υ η ρ ο μ α ν τ ι κ ή α τ μ ό σ φ α ι ρ α κ α ι η π ο ι κ ι λ ο μ ο ρ φ ί α χα ρ α κ τ η ρ ί ζ ε ι τ η ν π ό λ η , το ν π ο λ ί τ η κ α ι μ ι α ε π οχ ή . Π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς ο ι ε π ε κ τά σ ε ι ς σ ε δ ο μ έ ς , Εικ. 239 | Λεμεσός, Επεκτάσεις Πόλεως, ο άξονας

της Λεωφόρου Ομονοίας, στον οποίο οφείλεται η επέκταση της πόλης στα δυτικά, καθώς και η γραμμική ανάπτυξη του συνοικισμού, στο βάθος διακρίνονται οι γερανοί του Νέου Λιμένα

π ρ ο σ β ά λ λ ο υ ν τ η ν α γ ν ή π ρ ωτα ρχ ι κ ή σ ύλ λ η ψ η κ α ι σ ύ ν θ ε σ η , α λ λ ο ι ώ νο υ ν την μορφή και το δομημένο σύνολο της πόλης. Οι ολοκληρωμένες συνεχείς όψεις των παραδοσιακών εγκατασ τάσεων δεν κατάφεραν να α φ ο μ ο ι ώ σ ο υ ν το σ ύ νο λ ο τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ . Η π ε ρ ι οχ ή α υτ ή , ε ί να ι έ να

πηγή: https://lemesosblog.com

ε νδ ε ι κ τ ι κ ό δ ε ί γ μ α κ α ι π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε ι α ρ κ ε τά κ ο ι νά χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά μ ε π ο λ λ έ ς ά λ λ ε ς ε π ε κ τ ά σ ε ι ς κ α ι π ε ρ ι οχ έ ς σ τ η ν π ό λ η 133.

να

Εμπορικά

κ έ ν τρ α

α π ο κ ε ν τρ ώ σ ο υ ν

το

σε

συνοικίες

ασφυκτικά

της

γεμάτο

πόλης

κ έ ν τρ ο

προσπάθησαν

της

Λεμεσού.

Ο

σ υ νο ι κ ι σ μ ό ς τ η ς Λ ι νό π ε τρ α ς , έ χε ι α να δ ε ι χ θ ε ί ω ς έ να τ έ το ι ο ε μ π ο ρ ι κ ό κ έ ν τρ ο . Μ ι α ο ργ ά νω σ η τω ν ε μ π ο ρ ι κ ώ ν λ ε ι το υ ργ ι ώ ν

πραγματοποιείται

σ ε έ να π ε ρ ι μ ε τρ ι κ ό ά ξο να σ τα ό ρ ι α το υ σ υ νο ι κ ι σ μ ο ύ , α ν τ ί σ το ν π υ ρ ή να του,

όπως

θα

ήταν

αναμενόμενο.

Μια

άλλη

τελείως

διαφορετική

εικόνα παρατηρούμε σ το εμπορικό συνοικισμό «Μακάριος». Μια λιτή α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή

γλώσσα.

Τα β ά ν ι α

με

εμφανές

σκυρόδεμα,

εμφανής

σκελετός του συγκροτήματος και πληρώσεις από αν επίχρισ το τούβλο. Μια αλήθεια του υλικού και της ίδιας της κατασκευής, μικρές κλίμακες Εικ. 240 | Λεμεσός, Επεκτάσεις Πόλεως, το εμπορικό κέντρο του συνοικισμού Λινόπετρα, η λιτή αρχιτεκτονική με το εμφανές σκυρόδεμα και το σκελετό χαρακτηρίζει τα εμπορικά κέντρα των συνοικισμών, όπως επίσης τα αδεία πλέον καταστήματα και η παρακμή πηγή: Λιανού, Μαρία & Χριστοφίνης, Αλέξανδρος. ό.π. σ. 87

μονάδων και αρκετά από τα τυπολογικά σ τοιχεία απούσα. Μια άλ λη π ε ρ ι οχ ή , π ο υ ο χα ρ α κ τ ή ρ α ς τ η ς ω ς ε μ π ο ρ ι κ ό κ έ ν τρ ο α μ φ ι σ β η τ ε ί τα ι είναι αυτή της Νάαφης. Εσωτερικοί διάδρομοι για διακίνηση των πεζών, κατασ τήματα

με

διπλό-πρόσωπα

με

β ι τρ ί ν ε ς

στις

Εικ. 241 | Λεμεσός, σύγχρονη αεροφωτογραφία με τα όρια των συνοικισμών Μακάριος, Νάαφης και Λινόπετρας σε περιαστικές και περικεντρικές περιοχές της πόλης, καθένας τους διαθέτει εμπορικό κέντρο για τόνωση του συνοικισμού και αποσυμφόρηση του κέντρου της Λεμεσού πηγή: Google Earth και ίδια επεξεργασία 133. Λιανού, Μαρία & Χριστοφίνης, Αλέξανδρος. ό.π., σσ. 120-125 134. Λιανού, Μαρία & Χριστοφίνης, Αλέξανδρος. ό.π., σσ. 84-89

142

δύο

όψεις

είναι

κ ά π ο ι α κ ο ι ν ά χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά μ ε τ α σ υ ν ο ι κ ι α κ ά ε μ π ο ρ ι κ ά κ έ ν τρ α 134.

Π ο λ λ έ ς π ε ρ ι ο χ έ ς π α ρ ο υ σ ι ά ζο ν τ α ι ω ς έ ν α ς θ ύ λ α κ α ς α π ο κ ο μ μ έ ν ο ς

α π ό το ν β α σ ι κ ό ι σ τό τ η ς π ό λ η ς . Μ ι α τ έ το ι α π ε ρ ι οχ ή ε ί να ι ο σ υ νο ι κ ι σ μ ό ς «Καλόγηροι»

σ τον

Ανα το λ ι κ ό

κομμάτι

της

Λεμεσού.

Ένας

κλεισ τός

θύλακας, που καλύπ τει αυσ τηρά την ανάγκη της κατοίκησης. Ορθώνεται α υτο α να φ ο ρ ι κ ά , σ ε α ν τ ί θ ε σ η μ ε τα δ ο ρ υ φ ο ρ ι κ ά χω ρ ί α π ο υ α να π τ ύ σ σ α ν μια σ χέση σ χεδόν ερωτική με την πόλη. Ένας συνοικισμός για τους λίγους, μια σ χέση εχθρική προς την πόλη, σ το πλαίσιο της ασ τικής εξάπλωσης. Οι μεικτές χρήσεις και η ποικι λομορφία αντικαθίσ ταται α π ό μ ε γ ά λ α , ε π ι β λ η τ ι κ ά κ τ ί ρ ι α . Α π ό ι σ το ρ ι κ ή ς π λ ε υ ρ ά ς , η π ε ρ ι οχ ή πρωτοκατοικήθηκε από την οικοδομική άνθιση που ακολούθησε τα τρ α γ ι κ ά σ υ μ β ά ν τ α τ η ς ε ι σ β ο λ ή ς 135.

Η ε ι σ β ο λ ή ή τα ν η α φ ο ρ μ ή γ ι α μ ι α ά να ρχ η ε π έ κ τα σ η σ τ η ν π ό λ η π ο υ

συνεχίζεται έως τις μέρες μας, και σε συνάρτηση με ένα απροσδιόρισ το υβριδικό αναπ τυξιακό μοντέλο, οδήγησε σ χεδόν «νομοτελειακά» σ την

Εικ. 242 | Λεμεσός, σύγχρονη αεροφωτογραφία

με τα όρια του συνοικισμού Καλόγηροι στο ανατολικό άκρο του αστικού συγκροτήματος, με ένα "zoom in" στο συνοικισμό παρατηρούμε τον αποκομμένο και αυτοαναφορικό κλειστό θύλακα πάνω από τον αυτοκινητόδρομο με τα μεγάλα οικοδομικά τεμάχια των μονοκατοικιών που διαθέτουν κήπο, πισίνα και γκαράζ πηγή: Google Earth και ίδια επεξεργασία

α π α ξ ί ω σ η α υτο ύ π ο υ α π ο κ α λ ο ύ μ ε κ έ ν τρ ο π ό λ η ς κ α ι έ να κ υ ρ ι ο λ ε χ τ ι κ ά ά δ ε ι α σ μ α , π ο υ έ χ ε ι υ π ο σ τ ε ί α π ό τ ο ζω τ ι κ ή ς σ η μ α σ ί α ς π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ό τ ο υ 1 3 6 . Κάποιες επεκτάσεις σ την πόλη προσ πάθησαν να επαναφέρουν και να α να δ ε ί ξο υ ν το χα ρ α κ τ ή ρ α κ α ι το π ν ε ύ μ α τ η ς π ό λ η ς . Αν θ ρ ωπ ο κ ε ν τρ ι κ έ ς παρεμβάσεις

λαμβάνουν

χώ ρ ο

σ τον

ισ τό

της

πόλης.

Το

γραμμικό

π ά ρ κ ο σ τ η ν κ ο ί τ η τ ο υ π ο τ α μ ο ύ Γα ρ ύ λ λ η ε π α ν α φ έ ρ ε ι σ τ η ν έ κ τ α σ η τ ο υ τ η ν π ρ ωτα ρχ ι κ ή σ χέ σ η το υ α ν θ ρ ώ π ο υ μ ε το φ υ σ ι κ ό π ε ρ ι β ά λ λ ο ν κ α ι α να δ ε ι κ ν ύ ε ι μ ι α σ η μ α ν τ ι κ ή χά ρ α ξ η . Ε π ί σ η ς το Π α ρ α θ α λ ά σ σ ι ο Π ά ρ κ ο Ε π ί χω σ η ς Μ ό λ ο ς ε π α να π ρ ο σ δ ι ο ρ ί ζ ε ι τ η ν σ χέ σ η το υ α ν θ ρ ώ π ο υ μ ε τ η θάλασσα και τον φέρνει ξανά κοντά σ τους αφρούς της. Επιπλέον η ε π έ κ τα σ η κ α ι ε νοπ ο ί η σ η το υ Μ ό λ ο υ μ ε τ η ν π ε ρ ι οχ ή το υ Π α λ ι ο ύ Λ ι μ α ν ι ο ύ και της Μαρίνας (εν μέρει) σ τα δυτικά και της Ακτής Ολυμπίων μέχρι την Παραλία Δασούδι σ τα ανατολικά, συνθέτει και οπ τικοποιεί τα νο ή μ α τα , α να δ ε ι κ ν ύ ε ι ξα νά το ν π ο ι κ ι λ ό μ ο ρ φ ο χα ρ α κ τ ή ρ α τ η ς π ό λ η ς και επαναφέρει τη σ χέση μεταξύ δομημένου και αδόμητου.

Εικ. 243, 244 | Λεμεσός, αποτύπωμα και άποψη

του Γραμμικού Πάρκου κατά μήκος της κοίτης του ποταμού Γαρύλλη που ξεκινά από τον κυκλικό κόμβο Τροόδους στο Δήμο Κάτω Πολεμιδιών και καταλήγει στη Μαρίνα Λεμεσού πηγή: Google Earth και ίδια επεξεργασία https://allaboutlimassol.com 135. Λιανού, Μαρία & Χριστοφίνης, Αλέξανδρος. ό.π., σσ. 90-93 136. Λιανού, Μαρία & Χριστοφίνης, Αλέξανδρος. ό.π., σ. 108

143

144

2 . 4 Δ Ι ΑΤ Η Ρ Η Σ Η | Α Ν Α Π Λ Α Σ Η | Ε Ν ΤΑ Ξ Η Σ Τ Η Λ Ε Μ Ε Σ Ο

Σε τελική φάση, σε μια προσ πάθεια αναγνώρισης εκείνων των

χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ώ ν

που

συμπυκνώνουν

την

ταυτότητα

της

Λεμεσού,

π α ρ ο υ σ ι ά ζο υ μ ε π ώ ς α ν α λ ύ ο υ ν τ η ν π ό λ η ο ι α ρ χ ι τ έ κ τ ο ν ε ς , μ έ σ α α π ό υλοποιημένα και προς υλοποίηση ενδεικτικά παραδείγματα πολεοδομικής εξέλιξης, ανάπλασης, διατήρησης μνημείων/κτιρίων και ένταξης νέων κ τ ι ρ ί ω ν σ το ν υ φ ι σ τά μ ε νο ι σ τό κ α ι τ ι ε κ λ α μ β ά νο υ ν ω ς χα ρ α κ τ ή ρ α κ α ι ταυτότητα της Λεμεσού. Η ανάλυση αυτών των παραδειγμάτων κρίνεται σ κ ό π ι μ η , δ ι ό τ ι σ ε σ υ νδ υ α σ μ ό μ ε τ η ν υπ ό λ ο ι π η έ ρ ε υ να θ α μ α ς ε π ι τρ έ ψ ε ι σ τα συμπεράσματα να διατυπώσουμε τη δική μας τελικά άποψη για το π ο ι α ε ί να ι τα β α σ ι κ ά χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά , π ο ι α δ ι α τ η ρ ή θ η κ α ν , π ο ι α α λ λ ο ι ώ θ η κ α ν , δ ι α σ τρ ε β λ ώ θ η κ α ν ή κ α ι κ α τα σ τρ άφ η κ α ν , π ρ ο ς γ νώ σ η και συμμόρφωση για το μέλ λον της Λεμεσού.

Π Α ΡΑ Λ Ι Α Κ Ο Μ Ε Τ Ω Π Ο | Α ν ά π λ α σ η σ τ ο Π α λ ι ό Λ ι μ ά ν ι Ε ρ γ ο δ ό τ η ς : Α ρχ ή Λ ι μ έ νω ν Κύ π ρ ο υ Α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή Μ ε λ έ τ η : Α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ό Γρ α φ ε ί ο Χ ρ ύ σ α ν θ ο ς Η . Χρυσάνθου και Συνεργάτες

Η α νά π λ α σ η κ α ι α ξ ι οπ ο ί η σ η το υ χε ρ σ α ί ο υ χώ ρ ο υ το υ Π α λ α ι ο ύ

Λιμανιού Λεμεσού, εμπίπ τει σ τη γενικότερη αναβάθμιση του ευρύτερου γ ε ι τ ν ι ά ζο ν τ ο ς τ μ ή μ α τ ο ς τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ , π ο υ π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι τ ο π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ό κ α ι ι σ το ρ ι κ ό κ έ ν τρ ο το υ κ ά σ τρ ο υ , τ η ν π ε ρ ι οχ ή τ η ς ε π ί χω σ η ς κ α ι το ε μ π ο ρ ι κ ό κ έ ν τρ ο τ η ς π α λ ι άς π ό λ η ς . Α π οτ ε λ ε ί τ η ν α π ό λ η ξ η / ε κ τό νω σ η το υ επιμήκους παραλιακού μετώπου και της προκυμαίας, προσδοκώντας να λ ε ι το υ ργ ή σ ε ι ω ς χο ά ν η υπ ο δ οχ ή ς α σ τ ι κ ώ ν ρ ο ώ ν κ α ι δ ρ α σ τ η ρ ι οτ ή τω ν . Στ ό χ ο ς γ ι α τ η ν α ν α μ ό ρ φ ω σ η τ ο υ π α λ ι ο ύ λ ι μ α ν ι ο ύ τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ ή τ α ν η μ ε τα τρ οπ ή το υ σ ε έ να ν έ ο β ι ώ σ ι μ ο κ α ι σ ύγ χ ρ ο νο χώ ρ ο α να ψ υχ ή ς κ α ι πολιτισ τικών δρασ τηριοτήτων.

Μ΄

αυτή

την

προοπ τική,

εντάχθηκε

και

προωθήθηκε

σ το

α να π τ υ ξ ι α κ ό π ρ όγρ α μ μ α τ η ς Α ρχ ή ς Λ ι μ έ νω ν Κύ π ρ ο υ η α νά π λ α σ η το υ Π α λ ι ο ύ Λ ι μ α ν ι ο ύ μ ε τ η ν α ν α μ ό ρ φ ω σ η τ ο υ χ ε ρ σ α ί ο υ χ ώ ρ ο υ . Στ ο υ ς κ ύ ρ ι ο υ ς σ τόχο υ ς το έ ργ ο υ π ε ρ ι λ α μ β α νό τα ν η α νά π τ υ ξ ή το υ , μ ε τρ ό π ο που θα συνέβαλ λε σ την οργανική σύνδεση της πόλης με τη θάλασσα και η ανάπ τυξη λειτουργιών που να συνδέονται αρμονικά και οργανικά μ ε το α σ τ ι κ ό κ έ ν τρ ο , ώ σ τ ε να α π οτ ε λ έ σ ε ι ο χώ ρ ο ς α υτό ς π ό λ ο έ λ ξ η ς ντόπιων και ξένων.

Εικ. 245 | Λεμεσός, Παραλιακό Μέτωπο, η Ανάπλαση στο Παλιό Λιμάνι, κτίρια σε

πρόβολο στη θάλασσα χαρίζουν μοναδικές χωρικές αισθήσεις και με το βιομηχανικό τους χαρακτήρα αναβιώνουν την άλλοτε εμπορικότητα του παλιού λιμανιού πηγή: ίδια λήψη

145

Γι α

το

έργο,

προκηρύχθηκε

Παγκύπριος

Α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ό ς

Διαγωνισμός που προκάλεσε αρκετό ενδιαφέρον και δόθηκαν πολ λές α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ έ ς π ρ ο τ ά σ ε ι ς . Τα σ χ έ δ ι α τ η ς μ ε λ έ τ η ς π ο υ α π έ σ π α σ ε τ ο πρώτο

βραβείο

ανήκαν

σ το

Α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ό

Γρ α φ ε ί ο

Χρύσανθος

Η.

Χ ρ υ σ ά ν θ ο υ κ α ι Σ υ ν ε ργ ά τ ε ς . Μ ε τά α π ό ε ν τα τ ι κ ή α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή μ ε λ έ τ η και ενδελεχή επίβλεψη κατασκευής το έργο ολοκληρώθηκε το 2015 και άνοιξε για το κοινό το 2016.

Σύμφωνα

με

τον

α ρχ ι τ έ κ το να

του

έργου

κ.

Χρυσάνθου

η

πρόταση πραγματοποιήθηκε σ τη βάση ενός ποικι λόμορφου αλ λά και ρεαλισ τικού σεναρίου χρήσεων, το οποίο περι λαμβάνει 20 κτήρια: μ ο υ σ ε ί ο μ ε τ η ν ι σ το ρ ί α ε ξ έ λ ι ξ η ς το υ λ ι μ α ν ι ο ύ κ α ι τ η ς γ ύ ρ ω π ε ρ ι οχ ή ς , χώ ρ ο υ ς γρ α φ ε ί ω ν , π ο λυχώ ρ ο μ ε θ έ μ α το κ ρ α σ ί κ α ι κ ά β α γ ε υ σ ι γ νω σ ί α ς , ψαραγορά ψαράδες, μικρά

με

τον

κατάλ ληλο

κατασ τήματα,

περίπτερα

για

υποσ τηρικτικό

γραφεία,

εσ τιατόρια,

εξυπηρέτηση

του

εξοπλισμό,

λέσχη

για

ταβέρνες,

μπαρ

και

κοινού.

Διαθέτει

επίσης

ε κ τ ε τα μ έ νο υ ς υπ α ί θ ρ ι ο υ ς χώ ρ ο υ ς μ ε π λ α τ ε ί α κ α ι χώ ρ ο υ ς π ε ρ ι π ά το υ π ο υ ε ξ ε λ ί σ σ ο ν τ α ι π ά ν ω σ ε έ ν α ζω ν τ α ν ό δ ί κ τ υ ο κ ι ν ή σ ε ω ν κ α ι δ ρ ά σ ε ω ν . Αυτό

περι λαμβάνει

την

π ε ζο γ έ φ υ ρ α

που

αποτελεί

το

οργανωτικό

σ τοιχείο του συγκροτήματος και την υφισ τάμενη προκυμαία σύμβολο του ισ τορικού παλίμψησ του της πόλης.

Εικ. 246 | Λεμεσός, Ανάπλαση στο Παλιό Λιμάνι,

διαγράμματα κατόψεων όλου του έργου πηγή: Αρχιτεκτονικό Γραφείο Χρύσανθος Η. Χρυσάνθου

Ο ε ν λ όγ ω χώ ρ ο ς , ε μ π οτ ι σ μ έ νο ς μ ε τ ι ς μ ν ή μ ε ς το υ π α ρ ε λ θ ό ν το ς ,

αποτελεί ένα μεταβατικό σημείο συνάντησης και συνδιαλ λαγής του υδάτινου σ τοιχείου με τον ασ τικό ισ τό. Πάνω σε αυτή την αλ ληλεπίδραση κ τ ί ζ ε τα ι μ ε ε υ α ι σ θ η σ ί α η α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή σ ύ ν θ ε σ η το υ π α λ ι ο ύ λ ι μ α ν ι ο ύ .

146

Τα 2 0 κ τ ή ρ ι α ο ρ γ α ν ώ ν ο ν τ α ι σ ε ε ν ό τ η τ ε ς α ν α λ ό γ ω ς τ η ς θ έ σ η ς τ ο υ ς σ ε σ χέση με τη θάλασσα, της χρήσης τους, αλ λά και του προσανατολισμού τους.

Το

συγκρότημα

αποτελεί

συνδυασμό

διατηρητέων

κτηρίων,

προσθηκών και εξ ολοκλήρου καινούριων κτηρίων που συνθέτουν τ ο ν έ ο τ ο π ί ο τ ο υ π α λ ι ο ύ λ ι μ α ν ι ο ύ . Τα ν έ α κ τ ή ρ ι α σ υ ν δ υ ά ζο υ ν μ ι α σ ε ι ρ ά υλ ι κ ώ ν ό π ω ς ξ ύλ ο π έ τρ α , λ ε υ κ έ ς ε π ι χ ρ ι σ μ έ ν ε ς ε π ι φ ά ν ε ι ε ς κ α ι ανεπίχρησ το μπετόν, υλικά τα οποία συνδιαλέγονται άρισ τα με τις διατηρητέες οικοδομές. Η επι λογή της διατήρησης παλαιών κτήριων τ η ς π ε ρ ι οχ ή ς γ ί ν ε τα ι σ υ ν ε ι δ η τά κ α ι β α σ ί ζ ε τα ι σ ε έ να ά ξο να ο λ ι σ τ ι κ ή ς οικονομίας πόρων που προβλέπει μια σύγχρονη αειφόρος ανάπ τυξη. Σε

Εικ. 247 | Λεμεσός, Ανάπλαση στο Παλιό Λιμάνι,

άποψη της πλατείας του Παλιού Λιμανιού, στο βάθος τα παλαιά κτίρια που έχουν διατηρηθεί πηγή: ίδια λήψη

αυτή την κατεύθυνση λειτουργούν και όλα τα σ τοιχεία σκιασμού που σ τοχε ύ ο υ ν σ τ η ν π ρ ο σ τα σ ί α τω ν κ τ η ρ ί ω ν α π ό τ η ν η λ ι α κ ή α κ τ ι νο β ο λ ί α και

την

μείωση

κατανάλωσης

ενέργειας

για

τον

κλιματισμό

των

ε σ ωτ ε ρ ι κ ώ ν χώ ρ ω ν .

Τι ς

επιμέρους

λειτουργικά λειτουργεί

και

διάσ παρτες

οπ τικά,

ουσιαστικά

η

σαν

κτιριακές

υπερυψωμένη ρ α χο κ ο κ α λ ι ά

μονάδες

π ε ζο γ έ φ υ ρ α , του

ενοποιεί, η

οποία

συμπλέγματος.

Η

υ π ε ρ υ ψ ω μ έ ν η π ε ζο γ έ φ υ ρ α , έ χ ο ν τ α ς ω ς α φ ε τ η ρ ί α τ η ς τ ο ν π λ α τ ε ι α κ ό χώ ρ ο το υ σ υγ κ ρ οτ ή μ α το ς , α π οτ ε λ ε ί τ η φ υ σ ι κ ή σ υ ν έ χε ι α τ η ς π ο ρ ε ί α ς κ α τ ά μ ή κ ο ς τ η ς π ρ ο κ υ μ α ί α ς . Τη ν ί δ ι α σ τ ι γ μ ή η υ φ ι σ τ ά μ ε ν η ι σ τ ο ρ ι κ ή α π ο β ά θ ρ α π ρ ο ε κ τ ε ί ν ε τα ι κ α ι σ τρ έ φ ε τα ι π ρ ο ς τ η ν π ό λ η , δ η μ ι ο υ ργ ώ ν τα ς τις προϋποθέσεις για μια δυναμική πορεία εγκάρσια της λεωφόρου.

Εικ. 248 | Λεμεσός, Ανάπλαση στο Παλιό Λιμάνι,

η υπερηψωμένη πεζογέφυρα που λειτουργεί σαν ραχοκοκαλιά σύνδεσης όλων των παρεμβάσεων

Ο α ρχ ι τ έ κ το να ς ε π ι σ η μ α ί ν ε ι π ω ς η ε π ι λ ογ ή τω ν τρ ι ώ ν κ τ η ρ ί ω ν

σ ε π ρ ό β ο λ ο π ρ ο ς τ η ν θ ά λ α σ σ α π ρ ο σ φ έ ρ ε ι μ ι α μ ο να δ ι κ ή χω ρ ι κ ή α ί σ θ η σ η

πηγή: Αρχιτεκτονικό Γραφείο Χρύσανθος Η. Χρυσάνθου

κ α ι π ρ ο ο π τ ι κ ή τ ο υ χ ρ ή σ τ η π ρ ο ς τ ο υ δ ά τ ι ν ο σ τ ο ι χ ε ί ο . Τα κ τ ή ρ ι α α υ τ ά διαθέτουν έντονα μορφολογικά σ τοιχεία τα οποία προκύπ τουν από το ν σ τα τ ι κ ό το υ ς φ ο ρ έ α , μ ι α μ ε τα λ λ ι κ ή κ α τα σ κ ε υ ή μ ε τρ ι γ ω ν ι σ μ ο ύ ς . Η παλέτα χρωμάτων και υλικών των συγκεκριμένων κτηρίων αλ λά και ό λ ο υ το υ σ υγ κ ρ οτ ή μ α το ς α π οπ ν έ ε ι έ να β ι ο μ η χα ν ι κ ό χα ρ α κ τ ή ρ α π ο υ θυμίζει την ισ τορία του άλ λοτε εμπορικού λιμανιού.

Το ν ί ζ ε ι

ακόμη,

πως

σε

αντιδιασ τολή

με

τους

υψηλούς

σ υ ν τ ε λ ε σ τ έ ς δ ό μ η σ η ς π ο υ χ α ρ α κ τ η ρ ί ζο υ ν τ ο π α ρ α λ ι α κ ό μ έ τ ω π ο τ η ς Λεμεσού, το κτιριακό σύμπλεγμα του Παλαιού Λιμανιού, διατηρεί μια ανθρώπινη κλίμακα, με κτήρια που δεν ξεπερνούν τους 2 ορόφους σε ύψος, παίρνοντας αφορμή από τα μεγέθη και την αισθητική των υλικών

των

υφισ τάμενων

διατηρητέων

κτισμάτων.

Μια

τέτοια

π ρ ο σ έ γ γ ι σ η ε π ι τρ έ π ε ι τ η ν ο μ α λ ή έ ν τα ξ η το υ ν έ ο υ σ υγ κ ρ οτ ή μ α το ς σ το σ υγ κ ε κ ρ ι μ έ νο τοπ ί ο . Αν κ α ι κ α θ ό λ α σ ύγ χ ρ ο νο κ α ι δ υ να μ ι κ ό σ τ η ν μ ο ρ φ ή του, το συγκρότημα παραμένει ταπεινό σε ύψος σηματοδοτώντας την πολυσήμαντη φύση του σε σ χέση με τη θάλασσα και την πόλη που

147

εξελίσσεται πίσω από αυτό. Παρά την μέχρι σ τιγμής παθογενή έλ λειψη δ η μ ό σ ι ω ν χώ ρ ω ν ε κ τό νω σ η ς τ η ς α σ τ ι κ ή ς δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τα ς σ τ η ν π ό λ η της Λεμεσού, η εν λόγω πρόταση αποτελεί την αφορμή για επανεξέταση του ζητήματος μιας υγιούς σ χέσης του ανθρώπινου σ τοιχείου με το δομημένο περιβάλ λον, καθώς και της ίδιας της πόλης με τη φύση και εν προκειμένω με τη θάλασσα.

Ο

κ.

Χρυσάνθου

υποσ τηρίζει

επίσης,

πως

η

οικονομική

β ι ω σ ι μ ό τ η τα το υ χώ ρ ο υ υπ ή ρ ξ ε α π ό τ η ν α ρχ ή β α σ ι κ ό π λ ε ο ν έ κ τ η μ α τ η ς σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η ς α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή ς π ρ ό τ α σ η ς . Το σ υ γ κ ρ ό τ η μ α ε ν τ ά σ σ ε τ α ι φ υ σ ι κ ά σ το ν χώ ρ ο ε νσ ω μ α τώ νο ν τα ς σ ύγ χ ρ ο ν ε ς χ ρ ή σ ε ι ς π ο υ ε γ γ υ ο ύ ν τα ι έντονη οικονομική δρασ τηριότητα όπως κατασ τήματα, γραφεία και εσ τιατόρια που απευθύνονται σε διαφορετικά είδη χρησ τών, ντόπιων κ α ι τ ο υ ρ ι σ τ ώ ν . Τα υ τ ό χ ρ ο ν α η π α ρ ο υ σ ί α π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ώ ν χ ρ ή σ ε ω ν ό π ω ς τ ο μ ο υ σ ε ί ο κ α ι ο π ο λυχώ ρ ο ς κ ρ α σ ι ο ύ ε ν ι σ χύ ο υ ν τ ι ς δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ ε ς π ο υ σ χ ε τ ί ζο ν τ α ι μ ε τ η ν κ υ π ρ ι α κ ή κ ο υ λτ ο ύ ρ α κ α ι τ ο ν π ν ε υ μ α τ ι κ ό π ο λ ι τ ι σ μ ό του τόπου.

Τέ λ ο ς θ ε ω ρ ε ί π ω ς η σ υ ν έ χ ε ι α τ η ς ι σ τ ο ρ ί α ε ν ό ς τ ό π ο υ κ ρ ί ν ε τ α ι

μ ε τα ξ ύ ά λ λ ω ν σ τ η ν ι κ α νό τ η τα τ η ς α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς το υ να π α ρ α μ έ ν ε ι σ ύ γ χ ρ ο ν η , υ π ο ν ο ώ ν τ α ς τ ο π α ρ ε λ θ ό ν τ ο υ . Το π α λ ι ό λ ι μ ά ν ι Λ ε μ ε σ ο ύ σ τ η ν ν ε ό τ ε ρ η ε κ δ ο χ ή τ ο υ π ά λ λ ε τ α ι ή δ η α π ό ζω ή . Μ έ σ α α π ό μ ι α α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή π ι ο ε π ί κ α ι ρ η α π ό π οτ έ , μ α ς ε π ι τρ έ π ε ι κ α θ ώ ς π ε ρ ι η γ ο ύ μ α σ τ ε σ ε α υτό , ν α δ ι α β ά ζο υ μ ε τ η ν ι σ τ ο ρ ί α τ ο υ α λ λ ά κ α ι ν α δ ι η γ ο ύ μ α σ τ ε τ ι ς ι σ τ ο ρ ί ε ς του.

Εικ. 249 | Λεμεσός, Ανάπλαση στο Παλιό Λιμάνι,

διάφορες απόψεις του έργου από τις μακέτες, την υλοποίηση και την καθημερινή βίωση του πηγή: Αρχιτεκτονικό Γραφείο Χρύσανθος Η. Χρυσάνθου

Πηγή Πληροφοριών: Αρχιτεκτονικό Γραφείο Χρύσανθος Η. Χρυσάνθου και Συνεργάτες

148

Π Α ΡΑ Λ Ι Α Κ Ο Μ Ε Τ Ω Π Ο | Π ο λ υ λ ε ι τ ο υ ρ γ ι κ ό Π α ρ α θ α λ ά σ σ ι ο Πάρκο Επίχωσης Μολος Εργοδότης: Δήμος Λεμεσού

Σε συνέχεια της ανάπ τυξης του παραλιακού μετώπου της πόλης,

γεννήθηκε και η ανάγκη για ανακατασκευή, του δυτικού του μέρους, α υ τ ο ύ π ο υ π α λ ι ά λ έ γ α μ ε " μ ό λ ο" κ α ι τ ο ο π ο ί ο σ υ ν η θ ί σ α μ ε ν α α π ο κ α λ ο ύ μ ε " ε π ί χ ω σ η" . Η ε π ί χ ω σ η α π ο τ ε λ ε ί σ υ ν έ χ ε ι α τ η ς Α κ τ ή ς Ο λ υ μ π ί ω ν μ π ρ ο σ τ ά α π ό το κ έ ν τρ ο π ό λ η ς μ έ χ ρ ι το π α λ ι ό λ ι μ ά ν ι . Η α ξ ι οπ ο ί η σ η το υ χώ ρ ο υ ε ί χε ή δ η γ ί ν ε ι σ ε μ ε γ ά λ ο β α θ μ ό κ α ι μ έ σ α α π ό το Σχέ δ ι ο Π ε ρ ι οχ ή ς π ρ ο β λ ε π ό τ α ν η ο λ ο κ λ ή ρ ω σ ή τ η ς μ ε τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α π ε ζό δ ρ ο μ ο υ π α ρ ά τ η θ ά λ α σ σ α , π ο δ η λ α τό δ ρ ο μ ο υ κ α θ ’ ό λ ο το μ ή κ ο ς , ε π ι π λ έ ο ν χώ ρ ο υ σ τάθμευσης και διαμόρφωση / χρησιμοποίηση κενών τμημάτων που παραμένουν ανεκμετάλ λευτα. Με το σκεπ τικό αυτό είχε σ χεδιασ τεί και εκτελεσ τεί ήδη η ανάπλαση της Ακτής Ολυμπίων, με αποτέλεσμα τη θ ε τ ι κ ή ε π ί δ ρ α σ η σ τ η ν ό λ η π ε ρ ι οχ ή κ ά τ ι π ο υ α ν τα να κ λ ά τα ι κ α ι α π ό τ η χρήση από τους επισκέπ τες καθ΄ όλη τη διάρκεια του χρόνου.

Ο ι δ ι ά φ ο ρ ο ι σ χε δ ι α σ μ ο ί κ α ι ε π ε μ β ά σ ε ι ς σ τ η π ε ρ ι οχ ή το υ π υ ρ ή να

τ η ς π ό λ η ς α π ό το 1 9 7 4 κ α ι μ ε τά έ χο υ ν ε π η ρ ε ά σ ε ι το ν π ο λ ε ο δ ο μ ι κ ό ι σ τό της πόλης με αποτέλεσμα ο σ χεδιασμός σ το παραλιακό μέτωπο του μ ό λ ο υ ο ο π ο ί ο ς έ χ ε ι γ ί ν ε ι α π ό τ ο Τμ ή μ α Π ο λ ε ο δ ο μ ί α ς κ α ι Ο ι κ ή σ ε ω ς πριν το 1974, να χρειάζεται προσαρμογή ώσ τε να εντάσσεται και αυτή η π ε ρ ι οχ ή σ το ν ό λ ο σ χε δ ι α σ μ ό τ η ς π ε ρ ι οχ ή ς το υ Κ έ ν τρ ο υ τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ .

Η α ν ά γ κ η γ ι α α ν α δ ι α μ ό ρ φ ω σ η τ ο υ μ ό λ ο υ β α σ ι ζό τ α ν σ τ α ν έ α

δεδομένα ανάπ τυξης που χρονολογικά οριοθετούνται από το 2002 μ ε το σ χε δ ι α σ μ ό το υ « Σχε δ ί ο υ Π ε ρ ι οχ ή ς Κ έ ν τρ ο υ Λ ε μ ε σ ο ύ - π ρ ό νο ι ε ς κ α ι μ έ τρ α π ο λ ι τ ι κ ή ς » , α λ λ ά κ α ι σ τ ι ς ν έ ε ς α π α ι τ ή σ ε ι ς κ α ι α νά γ κ ε ς τω ν χ ρ η σ τώ ν το υ χώ ρ ο υ το υ μ ό λ ο υ , π ο υ έ χο υ ν ε ν τοπ ι σ τ ε ί α π ό τ ι ς μ ε λ έ τ ε ς κ α ι ό ρ ι σ α ν το υ ς π ρ ωτα ρχ ι κ ο ύ ς σ τόχο υ ς το υ έ ργ ο υ π ο υ α να φ έ ρ ο ν τα ι πιο κάτω.

Α ρχ ι κ ά έ γ ι ν ε α ν τ ι λ η π τό π ω ς ή τα ν α να γ κ α ί α η σ ύ νδ ε σ η τ η ς

ε π ί χω σ η ς

τόσο

λειτουργικά

όσο

και

σημειωτικά

με

την

υπόλοιπη

πόλη με διάφορες προσβάσεις και διαμορφώσεις επί του παραλιακού μ ε τώ π ο υ ώ σ τ ε να α π ο κ α τα σ τα θ ε ί η λ ε ι το υ ργ ι κ ή σ χέ σ η το υ κ έ ν τρ ο υ π ό λ η ς μ ε τ η θ ά λ α σ σ α . Στ α π λ α ί σ ι α τ η ς α ν α β ά θ μ ι σ η ς λ ή φ θ η κ α ν υ π ό ψ η και αξιοποιήθηκαν υφισ τάμενες λειτουργίες και υποδομές όπως τα σ ι ν τρ ι β ά ν ι α , γ λυπ τά , χώ ρ ο ι π ρ α σ ί νο υ κ α ι π α ι χ ν ι δ ό τοπ ο ι , χω ρ ί ς ω σ τό σ ο να

παραβλέπονται

γενικότερες

α ρχέ ς

σ χεδιασμού

που

διέπουν

το

σύνολο της πόλης.

Εικ. 250, 251 | Λεμεσός, Παραθαλάσσιο Πάρκο

Μόλος, τα γλυπτά που κοσμούσαν το Μόλο, αξιοποιήθηκαν και εντάχθηκαν στο σχεδιασμό μετατρέποντας τον σε ένα Πάρκο Γλυπτικής πηγή: ίδια λήψη

Πηγή Πληροφοριών: Εκπόνηση Μελέτης του Δήμου Λεμεσού για την Επίχωση της Λεμεσού και αναδιαμόρφωση της σε Πολυλειτουργικό Παραθαλάσσιο Πάρκο

149

Εν συνεχεία υλοποιήθηκε ο καθορισμός της λειτουργικής σ χέσης

τ η ς π ε ρ ι οχ ή ς β ό ρ ε ι α το υ π α ρ α λ ι α κ ο ύ δ ρ ό μ ο υ μ ε το π α ρ α λ ι α κ ό μ έ τωπ ο που ορίζεται από το

μ ό λ ο , το π α λ ι ό λ ι μ ά ν ι κ α ι τ η ν π ε ρ ι οχ ή δ υτ ι κ ά

το υ π α λ ι ο ύ λ ι μ α ν ι ο ύ ό π ο υ χω ρ ο θ ε τ ή θ η κ ε η μ α ρ ί να Λ ε μ ε σ ο ύ μ ε ό λ ε ς τις παρεμφερείς χρήσεις που είναι ενσωματωμένες σ το σ χέδιο της ε υ ρ ύ τ ε ρ η ς π ε ρ ι οχ ή ς τ η ς μ α ρ ί να ς .

Η έ ν τα ξ η το υ π α ρ α λ ι α κ ο ύ μ ε τώ π ο υ τ η ς ε π ί χω σ η ς σ τ η μ ε λ έ τ η

β α σ ι ζό τ α ν σ τ ι ς π ρ ό ν ο ι ε ς τ ο υ Σ χ ε δ ί ο υ Π ε ρ ι ο χ ή ς , σ τ ο ο π ο ί ο α π ο δ ί δ ε τ α ι ι δ ι α ί τ ε ρ η σ η μ α σ ί α σ το ν π α ρ ά λ ι ο χα ρ α κ τ ή ρ α τ η ς π ό λ η ς κ α ι α φ ο ρ ο ύ ν Εικ. 252 | Λεμεσός, Παραθαλάσσιο Πάρκο Μόλος,

οπτική και λειτουργική σχέση παραλιακού μετώπου και ενδοχώρας με προέκταση αξόνων του κέντρου πόλης στο Μόλο και στη θάλασσα πηγή: ίδια λήψη

κ υ ρ ί ω ς σ τ η λ ε ι το υ ργ ι κ ή κ α ι χω ρ ι κ ή δ ο μ ή το υ σ χε δ ί ο υ δ η μ ι ο υ ργ ώ ν τα ς οπ τ ι κ έ ς κ α ι λ ε ι το υ ργ ι κ έ ς σ χέ σ ε ι ς π α ρ α λ ι α κ ο ύ μ ε τώ π ο υ κ α ι ε νδ οχώ ρ α ς Η ανάγκη αποκατάσ τασης της λειτουργικής σ χέσης και της οπ τικής/ σημειωτικής

σύνδεσης

του

Κ έ ν τρ ο υ

της

Λεμεσού

με

τη

θάλασσα,

α ξ ι οπ ο ι ώ ν τα ς το υ ς ά ξο ν ε ς κ υ κ λ ο φ ο ρ ί α ς , ή τα ν ε π ί σ η ς π ρ ωτα ρχ ι κ ό ς σ τόχο ς το υ σ χε δ ι α σ μ ο ύ . Ο ι ά ξο ν ε ς π ο υ α να γ νω ρ ί σ τ η κ α ν ό π ω ς η ο δ ό ς Α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α ς , π ρ ο έ κ τ α σ η Ι φ ι γ έ ν ε ι α ς , ο π ε ζό δ ρ ο μ ο ς Δ η μ . Χ α τ ζ η π α ύ λ ο υ , Γ. Κ α τ σ ο υ ν ω τ ο ύ κ . ά . π α ρ έ χ ο υ ν τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α φ υ σ ι κ ή ς κ α ι ο π τ ι κ ή ς σύνδεσης

του

κ έ ν τρ ο υ

με

τη

θάλασσα,

δημιουργώντας

σ τοιχεία

αναγνώρισης τόσο από την πλευρά της θάλασσας όσο και από τους άξονες. Ως ο πιο δυνατός άξονας και σημείο αναφοράς αναγνωρίσ τηκε ο κ ύ ρ ι ο ς ε μ π ο ρ ι κ ό ς ά ξο να ς τ η ς ο δ ο ύ Αν ε ξα ρτ η σ ί α ς .

Ζωτικής σημασίας κρίθηκε και η ανάγκη επαφής του περιπατητή

μ ε τ ο υ γ ρ ό σ τ ο ι χ ε ί ο . Γι α τ ο λ ό γ ο α υ τ ό κ α θ ο ρ ί σ τ η κ ε η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α ν έ α ς π ο ρ ε ί α ς τω ν π ε ζ ώ ν μ ε α ρχ ι κ ή θ έ σ η σ τ η ν υ φ ι σ τά μ ε ν η θ ω ρ ά κ ι σ η α π ό β ρ ά χο υ ς . Μ ε τ η ν τοπ ο θ έ τ η σ η σ το χώ ρ ο δ ι α φ ό ρ ω ν γ λυπ τώ ν δ ι α φ ά ν η κ ε η ανάγκη προβολής τους αλ λά και ένταξης τους σε μία εναλ λακτική Εικ. 253 | Λεμεσός, Παραθαλάσσιο Πάρκο Μόλος,

η επαφή με το υγρό στοιχείο αποτέλεσε σημείο ζωτικής σημασίας για τον σχεδιασμό του έργου πηγή: ίδια λήψη

150

π ο ρ ε ί α π ε ζ ώ ν . Σ ε σ υ νδ υ α σ μ ό μ ε τ ι ς ν έ ε ς π α ρ α μ έ τρ ο υ ς η μ ε λ έ τ η π ρ ό τ ε ι ν ε τ η ν υ φ ι σ τ ά μ ε ν η π ο ρ ε ί α π ε ζ ώ ν σ α ν τ ο ν κ ύ ρ ι ο π ε ζό δ ρ ο μ ο σ ε σ υ ν δ υ α σ μ ό με πλατώματα σ τη θάλασσα και δημιουργία δευτερεύουσας πορείας,

π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ α ς τ α γ λ υ π τ ά κ α ι δ ι α χ ω ρ ί ζο ν τ α ς χ ώ ρ ο υ ς π ρ α σ ί ν ο υ κ α ι πλατείες για οργάνωση εκδηλώσεων.

Με την εφαρμογή του δικτύου ποδηλατοδρόμων σε τμήμα του

π α ρ α λ ι α κ ο ύ μ ε τώ π ο υ ή τα ν α να γ κ α ί α κ α ι η σ υ μ π λ ή ρ ω σ ή το υ σ το χώ ρ ο του μόλου συνδέοντας την Ακτή Ολυμπίων με το παλιό λιμάνι όπως π ρ ο έ β λ ε π ε το β α σ ι κ ό δ ί κ τ υ ο το υ Σχε δ ί ο υ Π ε ρ ι οχ ή ς . Ο π ο δ η λ ά τ η ς π λ έ ο ν μπορεί από το μόλο να κατευθυνθεί σ τους πόλους που δημιουργεί το ΤΕ.ΠΑ.Κ.

Το

κ α ι το Κ έ ν τρ ο τ η ς Π ό λ η ς . έργο

περι λαμβάνει

μια

σειρά

από

ποιοτικές

ανέσεις,

δ ι ε υ κ ο λύ νσ ε ι ς κ α ι ε γ κ α τα σ τά σ ε ι ς ό π ω ς α να ψ υ κ τ ή ρ ι α , χώ ρ ο υ ς υγ ι ε ι ν ή ς , κ α θ ι σ τ ι κ ο ύ ς χώ ρ ο υ ς κ α ι π α ι χ ν ι δ ό τοπ ο υ ς π ο υ α να δ ε ι κ ν ύ ο υ ν

το Πάρκο

ω ς μ ι α μ ο να δ ι κ ή π ε ρ ι οχ ή μ ε π α γ κ ύ π ρ ι α ε μ β έ λ ε ι α , η οπ ο ί α τα υτόχ ρ ο να δ ι α τ η ρ ε ί κ α ι π ρ ο β ά λ λ ε ι το ν τοπ ι κ ό χα ρ α κ τ ή ρ α κ α ι το χ ρ ώ μ α τ η ς π ό λ η ς τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ . Όλ ο ι ο ι χώ ρ ο ι ε ί να ι π ρ ο σ β ά σ ι μ ο ι γ ι α ό λ α τα ά το μ α , περι λαμβανομένων των ατόμων με ειδικές ανάγκες.

Εικ. 254 | Λεμεσός, Παραθαλάσσιο Πάρκο

Μόλος, επέκταση και ένταξη του δικτύου ποδηλατοδρόμων του κέντρου και του παραλιακού μετώπου στο Μόλο πηγή: ίδια λήψη

Από την ολοκλήρωση του Πολυλειτουργικού Παραθαλάσσιου

Π ά ρ κ ο υ τ ο 2 0 1 5 τ ο π α ρ α λ ι α κ ό μ έ τ ω π ο τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ σ φ ύ ζ ε ι α π ό ζω ή κ α ι α π οτ ε λ ε ί έ να α π ό το υ ς σ η μ α ν τ ι κ ό τ ε ρ ο υ ς χώ ρ ο υ ς π ε ρ ι π ά το υ , ά θ λ η σ η ς , ξεκούρασης και αναψυχής για τον πολίτη της Λεμεσού αλ λά και για τις χι λιάδες επισκέπ τες της. Ολόκληρη η διαδρομή του γραμμικού π ε ζό δ ρ ο μ ο υ ε ί ν α ι μ ι α σ υ ν ε χ ή ς ε ν α λ λ α γ ή χ ρ ω μ ά τ ω ν , φ υ σ ι κ ώ ν ε ι κ ό ν ω ν και μοτίβων, καθώς και ποικί λων χρήσεων.

Έ τσ ι , υλ οπ ο ι ή θ η κ ε ο υ σ ι α σ τ ι κ ά ο σ τόχο ς π ο υ έ θ ε σ α ν ε δ ώ κ α ι

π ο λ λ ά χ ρ ό ν ι α ο ι δ η μ οτ ι κ έ ς α ρχέ ς : να ξα να σ τρ έ ψ ο υ ν το π ρ ό σ ωπ ο τ η ς Λεμεσού προς τη θάλασσα. Η Λεμεσός να νοιώσει ξανά ότι είναι παράλια πόλη, ο Λεμεσιανός να περπατά απρόσκοπ τα κοντά σ τη θάλασσα σε μια αναβαθμισμένη λαϊκή παραλία που θα έχει όλη την απαραίτητη υποδομή και τις διευκολύνσεις ώσ τε να είναι προσιτή σε όλες ανεξαίρετα τις ομάδες πληθυσμού.

Εικ. 255 | Λεμεσός, Παραθαλάσσιο Πάρκο Μόλος,

αεροφωτογραφία που αποτυπώνει ως συνολικό Master Plan το όλο έργο του Μόλου και την οργανική σύνδεση του με το κέντρο της Λεμεσού πηγή: Google Earth και ίδια επεξεργασία

151

152

Ι Σ ΤΟ Ρ Ι ΚΟ Κ Ε Ν Τ Ρ Ο | Ανάπλαση Πλατείας Ηρώων Εργοδότης: Δήμος Λεμεσού Α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή Μ ε λ έ τ η : Σ ω κ ρ ά τ η ς Στ ρ α τ ή ς - A A & U f o r A r c h i t e c t u r e Ar t and Urbanism, Χρίσ τος Πασαδάκης - KIS ARCHITECTURE Συνεργάτες Αρχιτέκτονες: Ευριπίδης Μυτι ληναίος Υπ ο σ τ ή ρ ι ξ η : Ανδ ρ έ α ς Μ π ύ ρ ο ς - 3 D d i m e n s i o n s ( re n d e r s ) , E l i s e Brasselet (γραφισ τικά)

Η

πρόταση

οργανώνει

το

χώ ρ ο

της

πλατείας

με

βάση

ένα

«έξυπνο» δάπεδο που λειτουργεί ως πλέγμα υποδομών για κοινωνικές κ α ι ο ι κ ο λ ο γ ι κ έ ς δ ι ε ρ γ α σ ί ε ς . Κτ ί ζ ε ι τ α υ τ ό χ ρ ο ν α π ά ν ω σ τ η π ο λ υ σ ύ ν θ ε τ η σ υλ λ ογ ι κ ή μ ν ή μ η το υ χώ ρ ο υ α π ό τ η ν ε π οχ ή τω ν Κι ο σ έ ογ λ ο υ , π ά νω σ τις υφισ τάμενες χρήσεις της πλατείας αλ λά και σε πρακτικές για την α ν τ ι μ ε τώ π ι σ η π τ υχώ ν τ η ς κ λ ι μ α τ ι κ ή ς α λ λ α γ ή ς , ό π ο υ σ υ ρ ρ ι κ νώ νο ν τα ι ο ι β ρ οχε ρ έ ς π ε ρ ί ο δ ο ι α λ λ ά μ ε γ α λ ώ ν ε ι η έ ν τα σ η τ η ς β ρ οχό π τω σ η ς μ ε συχνές πλημμύρες. Η πρόταση με τίτλο «πλατεία καθημερινών ηρώων», επαναδιατυπώνει

τρ ό π ο υ ς

με

τους

οποίους

ένας

δημόσιος

χώ ρ ο ς

αναδεικνύει κρυμμένες πρακτικές της καθημερινότητας της Λεμεσού. Εμπλουτίζει τα υφισ τάμενα ορόσημα της πλατείας, που είναι το μνημείο Η ρ ώ ω ν μ ε τ α φ ω τ ι σ τ ι κ ά τ ο υ , ο ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό ς χ ώ ρ ο ς ε ι σ ό δ ο υ σ τ ο Ρ ι ά λτ ο , κ α ι τα κ ι ό σ κ ι α μ ε τα μ ι κ ρ ό -π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τά το υ ς . Π ρ οτ ε ί ν ε ι τα υτόχ ρ ο να δομές

για

συλ λογική

διαχείριση

της

πλατείας

και

της

ευρύτερης

π ε ρ ι οχ ή ς .

Η χω ρ ι κ ή ο ργ ά νω σ η το υ έ ξ υπ νο υ δ α π έ δ ο υ β α σ ί ζ ε τα ι σ ε λ ο ύ ρ ε ς

από ορθογώνια σ χήματα διασ τάσεων 1.25μ. Χ 2.5μ. που ανάλογα με την

πύκνωση

και

την

αραίωση

μεταξύ

τους,

διαμορφώνουν

τρ ε ι ς

οικολογικές νησίδες ως μικρό- περιβάλ λοντα / οάσεις, σε συνέργεια με

τα

τρ ί α

από

τα

τέσσερα

υφισ τάμενα

κιόσκια

που

ε π ι δ έ χο ν τα ι

μικρές επεκτάσεις και νέες χρήσεις. Η δικτύωσή τους μ’ ένα πολ λαπλό γρ α μ μ ι κ ό σ ύ σ τ η μ α κ α να λ ι ώ ν δ ι α χε ί ρ ι σ η ς τω ν β ρ όχ ι νω ν ν ε ρ ώ ν , το υ ς ε π ι τρ έ π ε ι π ρ ώ τα να κ α θ υ σ τ ε ρ ο ύ ν το ε π ι φ α ν ε ι α κ ό ν ε ρ ό π ο υ ε ι σ έ ρχε τα ι σ την πλατεία σε ακραία καιρικά φαινόμενα, να το απορροφούν ή να το ο δ η γ ο ύ ν σ ε μ ι α μ ε γ ά λ η υπ όγ ε ι α ε λ λ ε ι ψ ο ε ι δ ή δ ε ξα μ ε ν ή σ το χα μ η λ ό τ ε ρ ο νότιο-ανατολικό της άκρο.

Η

όαση,

δίπλα

από

τη

δεξαμενή

προτείνεται

να

επεκταθεί

νοτιότερα κατά μήκος της οδού Ελένης Παλαιολογίνας. Κάθε μια από τ ι ς τρ ε ι ς ο άσ ε ι ς α να π τ ύ σ σ ε τα ι γ ύ ρ ω α π ό τα μ ε γ ά λ α υ φ ι σ τά μ ε να δ έ ν τρ α των οποίων θα προσ τατευτούν οι ρίζες τους κατά τη διάρκεια της ανακατασκευής της πλατείας. Χαμηλοί θάμνοι, από άγρια φύση θα

Εικ. 256 | Λεμεσός, Ιστορικό Κέντρο, η Ανάπλαση Πλατείας Ηρώων και Παρόδων,

κολλάζ από χαρακτηριστικές σχεδιαστικές απόψεις που περιγράφουν την πρόταση (Αξονομετρικό Master Plan, Αξονομετρικές επιμέρους λεπτομέρειες) πηγή: Stratis - AA&U, Pasadakis - KIS Architecture

153

α π ο τ ε λ ο ύ ν τ η ν υ π ό λ ο ι π η χ λ ω ρ ί δ α τ ω ν ο ά σ ε ω ν . Το ν ε ρ ό α π ό τ η ν υ π ό γ ε ι α δεξαμενή θα διατηρεί δροσερά, σ τις μεγάλες περιόδους ξηρασίας του χρόνου, τα φυτά της πλατείας αλ λά και του μικρού θερμοκηπίου που σ τεγάζεται σε ένα από τα κιόσκια.

Ο ι λ ο ύ ρ ε ς το υ δ α π έ δ ο υ , μ ε τα ο ρ θ ογ ώ ν ι α σ χ ή μ α τα σ τ η ν π ε ρ ι οχ ή

τ η ς π λ α τ ε ί α ς , γ ε μ ί ζο υ ν μ ε β ο τ σ α λ ο μ π ε τ ό ν . Τα ί δ ι α σ χ ή μ α τ α γ ε μ ί ζο υ ν μ ε π λ ά κ ε ς α π ό γ ρ α ν ί τ η τ ο υ ς δ ρ ό μ ο υ ς π ο υ θ α π ε ζο δ ρ ο μ η θ ο ύ ν σ τ η ν ε υ ρ ύ τ ε ρ η π ε ρ ι οχ ή , σ υ μ π ε ρ ι λ α μ β α νο μ έ νω ν α υτώ ν π ο υ σ υ νδ έ ο υ ν τ η ν π λ α τ ε ί α μ ε την

οδό

Αν ε ξα ρτ η σ ί α ς .

Μια

στενή

λούρα

από

προκατασκευασμένο

μπετόν ορίζει το κατώφλι όταν το δάπεδο αγγίζει τα παρακείμενα κτίρια, προσφέροντας σκαλοπάτια όπου χρειάζεται, για τις εισόδους των κτιρίων.

Επίσης, μέσα σ το δάπεδο θα εγκιβωτισ τεί η συλ λογική μνήμη

της πλατείας γύρω από τους καθημερινούς ήρωες. Σε δέκα μεγάλες επιφάνειες διασκορπισμένες σ την πλατεία, τοποθετούνται κυβόλιθοι από μ π ε τό ν π ο υ α π ό τ η ν π ά νω το υ ς π λ ε υ ρ ά έ χο υ ν χ ρ ω μ α τ ι σ τά γ ε ω μ ε τρ ι κ ά σ χ ή μ α τα , α π ό κ ε ρ α μ ι κ ό , σ ε σ ε ι ρ ά , ό π ω ς σ ε μ ι α τ ε τρ α γ ω ν ι σ μ έ ν η σ ε λ ί δ α τ ε τρ α δ ί ο υ . Α π ό κ ά τω , ε ί να ι κ ρ υ μ μ έ να γρ ά μ μ α τα π ο υ α π οτ υπ ώ νο υ ν ισ τορίες για τους καθημερινούς ήρωες που θα συλ λεχθούν από τη Συνεργατική Ομάδα της πλατείας.

Εικ. 257 | Λεμεσός, Ανάπλαση Πλατείας Ηρώων,

Αξονομετρικά διαγράμματα παρεμβάσεων πηγή: Stratis - AA&U, Pasadakis - KIS Architecture

Οι πορείες των δρόμων μέσα από την πλατεία και η οργάνωση

τω ν κ α θ ι σ τ ι κ ώ ν χώ ρ ω ν τω ν ε σ τ ι α το ρ ί ω ν μ ε λ ε τ ή θ η κ ε ω ς ε ξ ή ς : η ο δ ό ς Α . Δ ρ ο υ σ ι ώ τ η χα ρ ά σ σ ε τα ι μ ε τ έ το ι ο τρ ό π ο π ο υ να α φ ή ν ε ι α ρ κ ε τό χώ ρ ο μ ε τ α ξ ύ τ ο υ μ ν η μ ε ί ο υ Η ρ ώ ω ν κ α ι τ ο υ Ρ ι ά λτ ο ώ σ τ ε ν α δ ι ε ξ ά γ ο ν τ α ι π ι ο σ υχ νά ε κ δ η λ ώ σ ε ι ς κ α ι υπ α ί θ ρ ι ε ς π α ρ α σ τά σ ε ι ς χω ρ ί ς να κ λ ε ί ν ε ι η ρ ο ή τ ω ν α υ τ ο κ ι ν ή τ ω ν . Τα υ τ ό χ ρ ο ν α ε π ι τ ρ έ π ε ι τ η δ ι α μ ό ρ φ ω σ η χ ώ ρ ο υ σ τ ο ε π ί π ε δ ο τ η ς ε ι σ ό δ ο υ τ ο υ Ρ ι ά λτ ο , σ υ ν δ έ ο ν τ α ς

το έτσι πιο οργανικά με

τ η ν π λ α τ ε ί α . Η π ρ ό τα σ η ε π ι τρ έ π ε ι ε π ί σ η ς τ η σ ύ νδ ε σ η τ η ς π λ α τ ε ί α ς μ ε ιδιωτικές οδεύσεις μεταξύ κτιρίων σ τη δυτική πλευρά της, που τώρα

154

χ ρ η σ ι μ οπ ο ι ε ί τα ι α π ό το Τ Ε Π Α Κ . Η ο δ ό ς Π α ύλ ο υ Μ ε λ ά χα ρ ά σ σ ε τα ι λ ί γ ο β ο ρ ε ι ό τ ε ρ α α π ό τ η ν υ φ ι σ τά μ ε ν η γ ι α να ε π ι τρ έ ψ ε ι τ η ν ο ρ ι ο θ έ τ η σ η τ η ς ζ ώ ν η ς γ ι α κ α θ ι σ τ ι κ ο ύ ς χώ ρ ο υ ς τω ν ε σ τ ι α το ρ ί ω ν σ τ η νό τ ι α π λ ε υ ρ ά τ η ς πλατείας.

Στ η

συνέχεια,

Παλαιολογίνας

οι

οδοί

Βασι λείου

ε π α να χα ρ ά σ σ ο ν τα ι

ως

Μακεδόνος

π ε ζό δ ρ ο μ ο ι

και

και

Ελένης

οριοθετούν

αντίσ τοιχες ζώνες για υπαίθρια εσ τίαση σ τα παρακείμενα εσ τιατόρια. Το δ ά π ε δ ο τ η ς υ π α ί θ ρ ι α ς ε σ τ ί α σ η ς α π ο τ ε λ ε ί τ α ι α π ό τ υ π ο π ο ι η μ έ ν ε ς μ ο νά δ ε ς α π ό β ι ο μ η χα ν ι κ ο ύ τ ύ π ο υ ξ ύλ ι ν η ε π ι φ ά ν ε ι α μ ε α ν τ ι ο λ ι σ θ η τ ι κ ή ρ ε οπ λ α σ τ ι κ ή σ τρ ώ σ η . Ό π ο υ δ ε ν θ α χ ρ η σ ι μ οπ ο ι ε ί τα ι , γ ι α τ ί δ ε ν υπ ά ρχε ι παρακείμενο εσ τιατόριο, το δάπεδο θα φυλάγεται σε αποθήκη του Δ ή μ ο υ κ α ι σ τ η θ έ σ η το υ θ α τοπ ο θ ε το ύ ν τα ι γ λ ά σ τρ ε ς μ ε φ υτά . Ο χώ ρ ο ς τ ω ν δ ύ ο π ε ζο δ ρ ό μ ω ν μ π ο ρ ε ί ν α χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί τ α ι γ ι α υ π α ί θ ρ ι α ε σ τ ί α σ η σ ε ε ξα ι ρ ε τ ι κ έ ς π ε ρ ι π τώ σ ε ι ς . Μ ε α υτό το ν τρ ό π ο δ ί ν ε τα ι σ το Δ ή μ ο μ ι α ξ ε κ ά θ α ρ η ο ργ ά νω σ η το υ χώ ρ ο υ , γ ι α να π ρ ο σ τα τ έ ψ ε ι τ η ν υπ ό λ ο ι π η πλατεία από την αυξανόμενη πίεση για οικειοποίηση της από ιδιωτικούς χώ ρ ο υ ς α να ψ υχ ή ς . Δ ι α σ φ α λ ί ζ ε τα ι έ τσ ι η α π ρ ό σ κ οπ τ η δ η μ ό σ ι α χ ρ ή σ η της πλατείας.

Γι α τ ο φ ω τ ι σ μ ό τ η ς π λ α τ ε ί α π ρ ο τ ά θ η κ ε ό π ω ς τ α υ φ ι σ τ ά μ ε ν α

δεκαοκτώ

φωτισ τικά

διατηρηθούν

και

τοποθετηθούν

πάνω από την υπόγεια δεξαμενή νερού για

πλάι-

πλάι,

να διαμορφώσουν το

ελ λειψοειδές σ χήμα της. Όλα μαζί θα λειτουργήσουν ως μεσολαβητής για την ευαισθητοποίηση του κοινού για την κλιματική αλ λαγή, αφού θα φανερώνουν τις οικολογικές διεργασίες της πλατείας. Αυλάκια νερού θ α σ υ νδ έ ο υ ν τ ι ς β ρ ύ σ ε ς το υ μ ν η μ ε ί ο υ μ ε το χώ ρ ο τω ν φ ωτ ι σ τ ι κ ώ ν κ α ι τ η δ ε ξ α μ ε ν ή . Το β ρ ά δ υ θ α α ν ά β ο υ ν ό λ ο ι ο ι λ α μ π τ ή ρ ε ς . Το χ ρ ώ μ α του φωτισμού τους θα αλ λάζει ανάλογα με τους εορτασμούς των καθημερινών ηρώων.

Ο ν έ ο ς φ ωτ ι σ μ ό ς χω ρ ί ζ ε τα ι σ ε τρ ε ι ς

κατηγορίες: σ το γενικό

φωτισμό που αποτελείται από παράλ ληλες σειρές από αναρτώμενα φωτισ τικά Οι

πάνω

απολήξεις

σε

τους

σ υ ρ μ α τό σ χο ι να συγκρατούνται

που από

δ ι α τρ έ χο υ ν μεταλ λικούς

την

πλατεία.

στύλους

στις

π ε ρ ι φ έ ρ ε ι ε ς το υ χώ ρ ο υ . Μ ε α υτό το ν τρ ό π ο δ ί ν ε τα ι μ ε γ ά λ η ε υ ε λ ι ξ ί α σ τις θέσεις των φωτισ τικών αλ λά και αποφυγή τοποθέτησης άλ λων στύλων μέσα στην πλατεία.

Στ ο υ π ό γ ε ι ο κ ά τ ω α π ό τ ο μ ν η μ ε ί ο χ ω ρ ο θ ε τ ε ί τ α ι τ ο « Θ ε ρ μ ο κ ή π ι ο

Ι δ ε ώ ν Γι α Ό λ ο υ ς » – ( Θ . Ι . Γ. Ο . ) . θ α λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί ω ς σ υ λ λ ο γ ι κ ό ς χ ώ ρ ο ς γ ι α εκκόλαψη ιδεών χρησιμοποιείται

και από

διάχυση τους σε τη

Συνεργατική

όλη την

Ομάδα

πόλη. Μπορεί να

Πλατείας

Ηρώων

που

να δ ι α χε ι ρ ί ζ ε τα ι το α ρχε ί ο μ ε τ ι ς ι δ έ ε ς , τ ι ς σ υλ λ ογ ι κ έ ς μ ν ή μ ε ς α λ λ ά

Εικ. 258 | Λεμεσός, Ανάπλαση Πλατείας Ηρώων,

3D βραδινή άποψη της πλατείας με το φωτισμό πηγή: Stratis - AA&U, Pasadakis - KIS Architecture

155

και υλικό χρήσιμο για τα κιόσκια της πλατείας. Θα φυλάγονται οι μανδύες που θα ντύνεται το μνημείο Ηρώων κάθε φορά που γιορτάζει η πόλη ένα καθημερινό ήρωα. Θα φυλάγονται επίσης παιχνίδια για την α π ογ ε υ μ α τ ι ν ή χε ι μ ε ρ ι ν ή χ ρ ή σ η το υ χώ ρ ο υ γ ι α α π α σ χό λ η σ η π α ι δ ι ώ ν της

γειτονιάς.

Απομακρύνονται

οι

σκάλες

από

τη

δυτική

πλευρά

το υ υπ ογ ε ί ο υ κ α ι α φ α ι ρ ο ύ ν τα ι ο ι το ί χο ι , ό π ο υ δ ι α μ ο ρ φ ώ ν ε τα ι έ να ς κάθετος κήπος που φέρνει φως και χρώμα σ το υπόγειο. Μέσα σ το χώ ρ ο τοπ ο θ ε τ ε ί τα ι μ ι α δ ι ά τα ξ η α π ό μ ε τα λ λ ι κ ά ρ ά φ ι α σ ε σ χ ή μ α « Π » σ ε α π ό σ τα σ η α π ό το υ ς το ί χο υ ς . Η σ υ μ π ί ε σ η το υ χώ ρ ο υ χά ρ ι ν σ τ η ν ε ν λ όγ ω κ α τα σ κ ε υ ή , θ α δ η μ ι ο υ ργ ή σ ε ι τ η ν ε ν τ ύ π ω σ η ό τ ι ο χώ ρ ο ς έ χε ι μ ε γ α λ ώ σ ε ι α κ ό μ α π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο . Τα υ τ ό χ ρ ο ν α α υ ξ ά ν ε ι τ ι ς κ ά θ ε τ ε ς ε π ι φ ά ν ε ι ε ς κ α ι ε π ι τρ έ π ε ι τ η δ η μ ό σ ι α θ έ α σ η το υ α ρχε ί ο υ . Εικ. 259 | Λεμεσός, Ανάπλαση Πλατείας Ηρώων,

Αξονομετρικό υπόγειου χώρου (Θ.Ι.Γ.Ο.) πηγή: Stratis - AA&U, Pasadakis - KIS Architecture

Τέ λ ο ς ο ι δ η μ ό σ ι ο ι κ α θ ι σ τ ι κ ο ί χ ώ ρ ο ι ο ρ γ α ν ώ ν ο ν τ α ι μ ε σ τ α θ ε ρ ά

κ α ι κ ι ν η τ ά κ α θ ί σ μ α τ α . Τα σ τ α θ ε ρ ά κ α θ ί σ μ α τ α τ ο π ο θ ε τ ο ύ ν τ α ι μ έ σ α σ τ ι ς ο ά σ ε ι ς ε νώ τα κ ι ν η τά τοπ ο θ ε το ύ ν τα ι σ το υ ς υπ ό λ ο ι π ο υ ς χώ ρ ο υ ς τ η ς πλατείας. Η δυνατότητα μετακίνησής τους δίνει μεγάλη ευελιξία σ την ο ργ ά νω σ η δ η μ ό σ ι ω ν π α ρ α σ τά σ ε ω ν κ α ι ά λ λ ω ν ε κ δ η λ ώ σ ε ω ν σ το χώ ρ ο . Τα σ τ α θ ε ρ ά κ α θ ί σ μ α τ α ε ί ν α ι α π ό γ ρ α ν ί τ η , π ρ ο μ ή θ ε ι α ς ε μ π ο ρ ί ο υ . Τα κ ι ν η τά κ α θ ί σ μ α τα / ξα π λ ώ σ τρ ε ς έ χο υ ν ω ς α να φ ο ρ ά τα κ α θ ί σ μ α τα σ τ η ν πλατεία των Μουσείων σ τη Βιέννη. Είναι πλασ τικά και ελαφριά, εύκολα σ τη μεταφορά.

Εικ. 260 | Λεμεσός, Ανάπλαση Πλατείας Ηρώων,

κολλάζ 3D απεικονίσεων της πρότασης πηγή: Stratis - AA&U, Pasadakis - KIS Architecture Πηγή Πληροφοριών: Σωκράτης Στρατής - AA&U for Architecture Art and Urbanism, Χρίστος Πασαδάκης - KIS ARCHITECTURE

156

Ι Σ ΤΟ Ρ Ι ΚΟ Κ Ε Ν Τ Ρ Ο | Διατήρηση και Επανάχρηση Α ' Δ η μ οτ ι κ ή ς Αγ ο ρ ά ς ( L i m a s s o l A g o r a ) Εργοδότης: Ιδιωτική Πρωτοβουλία Prosperity Group σε συμφωνία με το Δήμο Λεμεσού Α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή Μ ε λ έ τ η : Α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ό Γρ α φ ε ί ο M . D. G . A r c h i t e c t s C Υ

Πολλά

ισ τορικά

κελύφη

της

πόλης

παραμένουν

ανενεργά

κ α ι ε γ κ α τ α λ ε ι μ μ έ ν α . Η δ ι α τ ή ρ η σ η κ α ι ε π α ν ά χ ρ η σ η τ η ς Α’ Δ η μ ο τ ι κ ή ς Αγ ο ρ ά ς θ α δ ώ σ ε ι

ένα νέο παράδειγμα για την αξιοποίησή τους και

θα επαναφέρει σ την πόλη της Λεμεσού την παλαιά πνοή της με ένα σύγχρονο άρωμα.

Μια

παρέμβαση

που

εντάσσεται

σ το

υπ ά ρχο ν

π ε τρ ό κ τ ι σ το

κ έ λυ φ ο ς κ α ι σ το π α λ α ι ό τ ε ρ ο π ν ε ύ μ α το υ χώ ρ ο υ ω ς υπ ε ρ οπ τ ι κ ό κ έ ν τρ ο σ υγ κ έ ν τρ ω σ η ς κ α ι ε μ π ο ρ ί ο υ . Μ ι α μ ε τα λ λ ι κ ή κ α τα σ κ ε υ ή π ο υ δ η μ ι ο υ ργ ε ί χώ ρ ο υ ς ό σ ο σ το ι σ όγ ε ι ο ό σ ο κ α ι σ το π ε ρ ι μ ε τρ ι κ ό π α τά ρ ι το υ χώ ρ ο υ , ε ν τ ε ί ν ε ι τ η ν ε σ ω σ τρ έ φ ε ι α τ η ς σ ύ ν θ ε σ η ς . Ο ό μ ι λ ο ς P ro s p e r i t y G ro u p , σ ε συνεργασία με τον Δήμο Λεμεσού και γνωσ τούς συμβούλους σ χεδιασμού διεθνών αγορών ανέλαβαν τον πλήρη σ χεδιασμό και λειτουργία του ανανεωμένου Παντοπωλείου.

Το

Παντοπωλείο

κατασκευάσ τηκε

την

περίοδο

1915-1918

με

σ χέ δ ι α το υ δ ι α κ ε κ ρ ι μ έ νο υ κ ε ρ κ υ ρ α ί ο υ α ρχ ι τ έ κ το να Ζ α χα ρ ί α Β ό νδ α . Κ α τ ά τ η ν α ν έ γ ε ρ σ η τ η ς , η Αγ ο ρ ά α ν τ ι κ α τ έ σ τ η σ ε τ η ν υ π α ί θ ρ ι α α γ ο ρ ά «Κουνάπια» σ το πλαίσιο των βρετανικών μεταρρυθμίσεων δημόσιων χώ ρ ω ν . Ε ξ ε λ ί χ τ η κ ε σ ε κ ε ν τρ ι κ ό χώ ρ ο σ υ να ν τ ή σ ε ω ν γ ι α το υ ς ν τό π ι ο υ ς αλ λά και σημείο όπου οι ψαράδες και οι γεωργοί πουλούσαν καθημερινά τα προϊόντα τους. Στ ό χ ο ς τ η ς π ρ ό τ α σ η ς ε ί ν α ι η δ ι α τ ή ρ η σ η , α ν α β ά θ μ ι σ η τ η ς Αγ ο ρ ά ς ω ς σημείο αναφοράς για τη πόλη, ενισ χύοντάς την με συμβατές χρήσεις, ο ι οπ ο ί ε ς σ υ νά δ ο υ ν μ ε τ ι ς π ρ ό νο ι ε ς το υ Σχε δ ί ο υ Π ε ρ ι οχ ή ς το υ Κ έ ν τρ ο υ Πόλης. Οι κατευθυντήριοι άξονες της σύνθεσης είναι η διασφάλιση του

παραδοσιακού

χα ρ α κ τ ή ρ α

του

κτηρίου.

Η

δημιουργία

ήπιων

χ ρ ή σ ε ω ν χ ώ ρ ω ν ε σ τ ί α σ η ς . Τη ν α ν ά δ ε ι ξ η τ ο υ κ α ι τ η ν α ξ ι ο π ο ί η σ η τ ο υ ω ς τουρισ τικός και εκπαιδευτικός προορισμός, με την προώθηση τοπικών π ρ ο ϊ ό ν τ ω ν . Ε π ι π λ έ ο ν τ ο κ τ ή ρ ι ο τ η ς Α Δ η μ ο τ ι κ ή ς Αγ ο ρ ά ς θ α μ π ο ρ ε ί ν α φ ι λ ο ξ ε ν ε ί ε κ δ η λ ώ σ ε ι ς , όχ ι μ ό νο ι δ ι ωτ ι κ έ ς α λ λ ά κ α ι Δ η μ ό σ ι ε ς .

Ως

ένα

κτήριο

διατηρητέο

οι

επεμβάσεις

σ χεδιασ τήκαν

σε

π ε ρ ι ο ρ ι σ μ έ νο β α θ μ ό , σ το ε σ ωτ ε ρ ι κ ό χώ ρ ο μ ι α μ ε τα λ λ ι κ ή κ α τα σ κ ε υ ή θα ενσωματωθεί για την ικανοποίηση της συνθετικής ιδέας αλ λά και τ η ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς τ ω ν χ ώ ρ ω ν . Στ η α ν α β α θ μ ι σ μ έ ν η ν ό τ ι α τ α ρ ά τ σ α τ ο υ

Εικ. 261, 262 | Λεμεσός, Ιστορικό Κεντρο,

παλιά εσωτερική και εξωτερική άποψη της Α' Δημοτικης Αγοράς πριν την αποκατάσταση πηγή: https://www.limassolagora.com

157

κ τ η ρ ί ο υ μ π ο ρ ε ί να φ ι λ ο ξ ε ν η θ ε ί κ α θ ι σ τ ι κ ό ς χώ ρ ο ς . Η κ α . Τ ζο ά ν α Κ υ ρ ι ά κ ο υ , η ό π ο ι ά ε π ι τ ε λ ε ί τ ο ρ ό λ ο τ ο υ M a r k e t i n g E x e c u t i v e τ η ς Αγ ο ρ ά ς , μ α ς α ν έ φ ε ρ ε ό τ ι : « Στ ό χ ο ς μ α ς ε ί ν α ι ν α δ η μ ι ο υ ρ γ ή σ ο υ μ ε έ να χώ ρ ο ο οπ ο ί ο ς να κ α λύ π τ ε ι ό λ ο το ε ύ ρ ο ς ε π ι χε ι ρ ή σ ε ω ν , α λ λ ά κ α ι τις ανάγκες των επισκεπ τών μας! Θέλουμε τους επισκέπ τες όλων των η λ ι κ ι ώ ν να ν ι ώ θ ο υ ν ε υπ ρ ό σ δ ε κ το ι σ το ν χώ ρ ο , ε ι δ ι κ ά σ το υ ς χώ ρ ο υ ς αναψυχής

για

όλη

την

οικογένεια,

σ τον

σύγχρονα

παιδότοπο αλ λά και σ τα κατασ τήματα».

Εικ. 263 | Λεμεσός, Διατήρηση και Επανάχρηση

Α' Δημοτικής Αγοράς, το Master Plan της κάτοψης με τις χρήσεις των χώρων πηγή: https://lemesosblog.com

Εικ. 263 | Λεμεσός, Διατήρηση και Επανάχρηση

Α' Δημοτικής Αγοράς, κολλάζ από εσωτερικές και εξωτερικές απόψεις του Limassol Agora πηγή: https://www.checkincyprus.com Πηγή Πληροφοριών: Lemesosblog. Ιδού πως θα είναι η νέα Δημοτική Αγορά της Λεμεσού. Ανακτήθηκε από: https://lemesosblog.com (τελευταία πρόσβαση 24/05/2021) Δήμος Λεμεσού. Παράρτημα ΙΙ: Όροι Εντολής - Τεχνικές Προδιαγραφές

158

διαμορφωμένο

Π Ρ Ο Ε Κ ΤΑ Σ Ε Ι Σ Π Ο Λ Ε Ω Σ

| Διατήρηση και Επανάχρηση

των Δημοτικών Κατοικιών Εργοδότης: Δήμος Λεμεσού Α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή Μ ε λ έ τ η : Τμ ή μ α Τε χ ν ι κ ώ ν Υ π η ρ ε σ ι ώ ν Δ ή μ ο υ Λ ε μ ε σ ο ύ

Ένα από τα σημαντικά έργα υποδομής και ανάπ τυξης σ τον Δήμο

Λεμεσού είναι η ανάπλαση του ισ τορικού συγκροτήματος των δημοτικών κ α τ ο ι κ ι ώ ν ε π ί τ η ς ο δ ο ύ Μ ι σ ι α ο ύ λ η κ α ι Κ α β ά ζο γ λ ο υ . Π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι α ένα έργο ουσιασ τικής παρέμβασης και σημείο αναφοράς σ τις δυτικές συνοικίες

της

πόλης.

Στ ό χ ο ς

της

διαμόρφωσης

του

συγκεκριμένου

χώ ρ ο υ μ έ σ α α π ό σ χε δ ι α σ μ έ ν ε ς ε π ε μ β ά σ ε ι ς , ε ί να ι η α ε ι φ ό ρ ο ς α νά π τ υ ξ η τ η ς π ε ρ ι οχ ή ς τω ν δ υτ ι κ ώ ν σ υ νο ι κ ι ώ ν , η ο ι κ ο νο μ ι κ ή κ α ι κ ο ι νω ν ι κ ή ευημερία των κατοίκων. Παράλ ληλη και καταλυτική είναι η υλοποίηση του

οράματος

του

δήμου

για

μία

πόλη

φι λική

και

ελκυστική

για

κοινωνικές, περιβαλ λοντικές και επιχειρηματικές δρασ τηριότητες.

Όταν κατασκευάσ τηκαν οι εργατικές κατοικίες, τα πρώτα χρόνια

μ ε τά το ν Β ’ Π α γ κ ό σ μ ι ο Π ό λ ε μ ο , α π οτ έ λ ε σ α ν το π λ έ ο ν χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό δείγμα της φι λολαϊκής και φι λοεργατικής πολιτικής των τότε δημοτικών Α ρχώ ν υπ ό το ν Π λ ο υτ ή Σ έ ρ β α κ α ι το ν Κώ σ τα Π α ρτα σ ί δ η . Ο ι κ α το ι κ ί ε ς ξ ε χ ώ ρ ι ζα ν σ τ η ν τ ό τ ε α ρ α ι ο κ α τ ο ι κ η μ έ ν η π ό λ η , γ ι α τ η ν α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή τους και από την κοινωνική προέλευση των ενοίκων τους.

Ήταν

οι

εργατικές

κατοικίες

της

Λεμεσού

που

για

πολλές

δ ε κ α ε τ ί ε ς δ έ σ π ο ζα ν σ ε π ε ρ ι ο χ έ ς τ η ς π ό λ η ς , ό π ω ς ο Ε ν α έ ρ ι ο ς , ε π ί τ η ς ο δ ο ύ Μ ι σ ι α ο ύ λ η κ α ι Κ α β ά ζο γ λ ο υ κ α ι σ τ ι ς σ υ ν ο ι κ ί ε ς τ ο υ Αγ ί ο υ Ν ι κ ο λ ά ο υ κ α ι τ ο υ Αγ ί ο υ Ι ω ά ν ν η ο ι ο π ο ί ε ς κ α τ ο ι κ ο ύ ν τ α ν ( σ ε μ ι κ ρ ό ποσοσ τό

κάποιες

ακόμα

κατοικούνται)

από

εργατικές

οικογένειες

έ ν α ν τ ι σ υ μ β ο λ ι κ ο ύ ε ν ο ι κ ί ο υ . Γι α π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο α π ό μ ι σ ό α ι ώ ν α σ τ έ γ α σ α ν χα μ η λ ο ε ι σ ο δ η μ α τ ί ε ς

και

τα

όνειρα

οικογενειών

που

πέρα

από

τη

δ ύ να μ η τω ν ε ργ α τ ι κ ώ ν χε ρ ι ώ ν το υ ς δ ε ν ε ί χα ν μ ο ί ρ α σ το ν ή λ ι ο .

Εικ. 264, 265 | Λεμεσός, Προεκτάσεις Πόλεως,

αεροφωτογραφία και μακέτα του σύγχρονου πολεοδομικού ιστού, διακρίνονται καθαρά οι εργατικές κατοικίες, αλλά και η εκτός κλίμακας επέμβαση του ΚΑΟΓ πίσω από αυτές πηγή: https://dialogos.com.cy (αεροφωτογραφία) Αλέξανδρος Χριστοφίνης

159

Με

τη

ραγδαία

ανάπ τυξη

που

γνώρισε

η

Λεμεσός

και

την

αλ λαγή σ το κοινωνικοοικονομικό μωσαϊκό, σε συνδυασμό και με την, ομολογουμένως, γήρανση που υπέσ τησαν αυτά τα κτήρια, ο ιδιοκτήτης, ο Δήμος Λεμεσού προσανατολίσ τηκε σ τη σ ταδιακή κατεδάφιση τους κ α ι τ η ν ά λ λ ω ς π ω ς α ξ ι ο π ο ί η σ η α υ τ ή ς τ η ς δ η μ ο τ ι κ ή ς κ τ η μ ο σ ύ ν η ς . Τα κτήρια βρίσκονταν σε άθλια κατάσ ταση από πλευράς εμφάνισης αλ λά κ α ι α ν τ ο χ ή ς τ ω ν δ ο μ ι κ ώ ν τ ο υ ς σ τ ο ι χ ε ί ω ν . Τό σ ο ο χ ώ ρ ο ς ε π ί τ η ς ο δ ο ύ Μ ι σ ι α ο ύ λ η κ α ι Κ α β ά ζο γ λ ο υ , κ α ι π ί σ ω α π ό α υ τ ό ν έ γ ι ν α ν χ ώ ρ ο ι α π ό ρ ρ ι ψ η ς σ κ υ β ά λ ω ν κ α ι ά χ ρ η σ τ ω ν υ λ ι κ ώ ν . Κ α τ ά δ ι α σ τ ή μ α τ α έ σ π α ζα ν τ ι ς π ό ρ τ ε ς και τα παράθυρα των κατοικιών άγνωσ τοι για να διανυκτερεύσουν.

Εικ. 266 | Λεμεσός, Δημοτικές Κατοικίες, φωτογραφικό υλικό από μια μονάδα κατοικίας και από τον αν-οικειοποίητο ελεύθερο χώρο μετά την ολοκλήρωση του νέου συγκροτήματος από τον ΚΑΟΓ , όπως ήταν το 2013 πηγή: Αλέξανδρος Χριστοφίνης

που

Στ α

πλαίσια

της

χρηματοδοτείται

εξωραϊσμού

και

ανακατασκευή

εφαρμογής

από

αναβάθμισης

της

ενός

ευρωπαϊκά

κ ε ν τρ ι κ ή ς

των οδού

ευρύτερου

κονδύλια δυτικών

Μισιαούλη

προγράμματος

προωθούνται συνοικιών και

έργα

όπως

η

Κ α β ά ζο γ λ ο υ ,

η

δ ι α μ ό ρ φ ω σ η π λ α τ ε ι ώ ν κ α ι α νο ι κ τώ ν δ η μ ο σ ί ω ν χώ ρ ω ν . Σ ε α υτό το π λ α ί σ ι ο ο Δ ή μ ο ς π ρ ο ω θ ε ί τ η ν α νά π λ α σ η κ α ι τω ν τρ ι ώ ν δ ι ώ ρ ο φ ω ν δ η μ οτ ι κ ώ ν κ α το ι κ ι ώ ν τ η ς π ε ρ ι οχ ή ς .

Α ν α γ ν ω ρ ί ζο ν τ α ς , ό τ ι τ ο σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ο π α λ ι ό π έ τ ρ ι ν ο κ τ η ρ ι α κ ό

σ υγ κ ρ ό τ η μ α μ ε τ ι ς κ α το ι κ ί ε ς α π οτ ε λ ε ί τοπ ό σ η μ ο γ ι α τ η ν π ε ρ ι οχ ή , ο δήμος αποφάσισε τη αξιοποίησή του για πολιτισ τικούς, κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς. Η ανάπλαση των δημοτικών κατοικιών, ό π ω ς ε κ τ ι μ ά τ α ι , θ α σ υ ν δ ρ ά μ ε ι σ τ η β ε λτ ί ω σ η τ η ς ε ι κ ό ν α ς τ η ς π ε ρ ι ο χ ή ς κ α ι θ α υπ ο σ τ η ρ ί ξ ε ι τ η ν κ ο ι νω ν ι κ ή σ υ νοχ ή τω ν κ α το ί κ ω ν . Η δ η μ ι ο υ ργ ί α ε νό ς κ ο ι νω ν ι κ ο ύ π ο λυλ ε ι το υ ργ ι κ ο ύ κ έ ν τρ ο υ θ α α υ ξ ή σ ε ι τ η ν κ ο ι νω ν ι κ ή υπ ο δ ο μ ή τ η ς Π ε ρ ι οχ ή ς Π α ρ έ μ β α σ η ς , ε νώ π α ρ ά λ λ η λ α , α να μ έ ν ε τα ι να αυξήσει την επισκεψιμότητα σε κοινωνικές υπηρεσίες του δήμου.

Ο ι δ η μ ο τ ι κ έ ς π ο λ υ κ α τ ο ι κ ί ε ς τ η ς ο δ ο ύ Μ ι σ ι α ο ύ λ η - Κ α β ά ζο γ λ ο υ

αποτελούν

160

μνημεία

ισ τορικής

και

α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς

σημασίας,

διότι

σηματοδοτούν

τις

πρώτες

δ ή μ ο υ . Γι α τ ο λ ό γ ο α υ τ ό ,

παρεμβάσεις

κοινωνικής

πολιτικής

του

θα αποκατασ ταθούν, θα αλ λάξουν χρήση

κ α ι θ α α ν α ζω ο γ ο ν η θ ο ύ ν , ω ς κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς κ α ι π ο λ ι τ ι σ τ ι κ έ ς υ π ο δ ο μ έ ς , σύμβολα της ενεργούς διαχρονικής παρεμβατικότητας της δημοτικής Α ρ χ ή ς . Στ ο ν χ ώ ρ ο θ α λ ε ι τ ο υ ρ γ ή σ ο υ ν Σ υ μ β ο υ λ ε υ τ ι κ ό Κ έ ν τ ρ ο , Κ έ ν τ ρ ο Π ρ ο σ τα σ ί α ς κ α ι Α π α σ χό λ η σ η ς Π α ι δ ι ώ ν κ α ι Κ έ ν τρ ο Ν ε ό τ η τα ς .

Σύμφωνα

με

τις

μελέτες

του

Δήμου

Λεμεσού,

το

Εικ. 267 | Λεμεσός, Δημοτικές Κατοικίες, λήψη

κέλυφος

των πολυκατοικιών διατηρείται αναλ λοίωτο μορφολογικά, ενώ σ το εσωτερικό δεν διατηρείται καμία κατασκευή/διαρρύθμιση ως αποτέλεσμα

από τα έργα διατήρησης του σκελετού των λιθόκτιστων εργατικών κατοικιών για την μετέπειτα υλοποίσηση της επανάχρησης τους πηγή: https://limassol-today.com

τω ν σ ύγ χ ρ ο νω ν α να γ κ ώ ν γ ι α ν έ ο υ ς χώ ρ ο υ ς μ ε γ ά λ ο υ ε μ β α δ ο ύ . Ο ι χώ ρ ο ι ε νοπ ο ι ο ύ ν τα ι σ ε ύ ψ ο ς κ α θ ώ ς τα υ φ ι σ τά μ ε να ύ ψ η ε ί να ι π ο λύ μ ι κ ρ ά γ ι α τ ι ς ν έ ε ς λ ε ι το υ ργ ί ε ς μ ε σ ύγ χ ρ ο ν ε ς η λ ε κ τρ ο μ η χα νο λ ογ ι κ έ ς υπηρεσίες.

Κατασκευάζεται

π ε ρ ι μ ε τρ ι κ ό ς

μεταλ λικός

διάδρομος

για

υ π ε ν θ ύ μ ι σ η τ η ς ύ π α ρ ξ η ς τ ο υ ο ρ ι ζό ν τ ι ο υ δ ι α χ ω ρ ι σ μ ο ύ , ε μ π λ ο υ τ ί ζ ε ι τ ο χώ ρ ο κ α ι δ ι ε υ κ ο λύ ν ε ι τ η σ υ ν τ ή ρ η σ η τω ν ε ξωτ ε ρ ι κ ώ ν κ ο υ φ ω μ ά τω ν . Σ ύ νδ ε σ η μ ε κ ο ι νο ύ ς χώ ρ ο υ ς ε ι σ ό δ ο υ κ α ι ε σ ωτ ε ρ ι κ ή ς κ υ κ λ ο φ ο ρ ί α ς το υ Κ έ ν τ ρ ο υ Π α ι δ ι ώ ν κ α ι Ν ε ό τ η τ α ς κ α θ ώ ς ο ι ε ν ό τ η τ ε ς ε ί ν α ι σ υ μ β α τ έ ς . Το σ υ μ β ο υλ ε υτ ι κ ό Κ έ ν τρ ο ε ί να ι π ι ο α ν ε ξά ρτ η τ η ε νό τ η τα κ α ι σ υ νδ έ ε τα ι μ ε τις δύο προηγούμενες με εξωτερική επικοινωνία.

Η κύρια είσοδος διαμορφώνεται ανάμεσα σ τις πολυκατοικίες

τω ν ε νοτ ή τω ν , Κ έ ν τρ ο υ Π α ι δ ι ώ ν κ α ι Ν ε ό τ η τα ς , μ ε π ρ ό σ β α σ η α π ό τ η ν ο δ ό Μ ι σ ι α ο ύ λ η κ α ι Κ α β ά ζο γ λ ο υ , π ο υ ε ί ν α ι η π ι ο σ η μ α ν τ ι κ ή α π ό τ ι ς ο δ ο ύ ς που εφάπ τονται του τεμαχίου. Δευτερεύουσες είσοδοι προνοούνται σ τη α ν α τ ο λ ι κ ή κ α ι δ υ τ ι κ ή π λ ε υ ρ ά . Τα ν έ α κ τ ή ρ ι α χ ω ρ ο θ ε τ ο ύ ν τ α ι σ τ ο ν ό τ ι ο τμήμα του τεμαχίου αφήνοντας αναλ λοίωτη από το δρόμο την εικόνα τ ω ν π ο λ υ κ α τ ο ι κ ι ώ ν . Το ν έ ο κ τ ή ρ ι ο χ ω ρ ο θ ε τ ε ί τ α ι σ ε α π ό σ τ α σ η α π ό τ ι ς πολυκατοικίες με παρεμβολή διαδρόμου κυκλοφορίας. Η σύνδεση με τα υφισ τάμενα γίνεται μόνο σ το επίπεδο του ισογείου. Όλα τα νέα κτήρια έ χο υ ν α π λ ή σ ύγ χ ρ ο ν η μ ο ρ φ ή . Π ρ ο νο ο ύ ν τα ι ε π ί σ η ς χώ ρ ο ι σ τά θ μ ε υ σ η ς τόσο ισόγειοι όσο και υπόγειοι.

Εικ. 268 | Λεμεσός, Δημοτικές Κατοικίες,

σύγχρονη αεροφωτογραφία της περιοχής με τα έργα διατήρησης, επανάχρησης και ανάπλασης των Δημοτικών Κατοικιών πηγή: https://limassol-today.com Πηγή Πληροφοριών: Παναγιώτα Καψούλη για Εφημερίδα Λεμεσός (02/06/2020). Η νέα ταυτότητα του ιστορικού συγκροτήματος των δημοτικών κατοικιών στη Λεμεσό. Ανακτήθηκε από: http://www.elemesos.com (τελευταία πρόσβαση 26/05/2021)

161

Π Ρ Ο Ε Κ ΤΑ Σ Ε Ι Σ Π Ο Λ Ε Ω Σ | Δ η μ ι ο υ ρ γ ί α Δ η μ ό σ ι ο υ Κ ή π ο υ στη Δυτική Λεμεσό Εργοδότης: Δήμος Λεμεσού Α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή Μ ε λ έ τ η : Α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ό Γρ α φ ε ί ο Στ έ λ ι o ς Λ α κ κ ο τ ρ ύ π η ς , Α ρχ ι τ έ κ το να ς Α λ έ ξα νδ ρ ο ς Χ ρ ι σ το φ ί ν η ς κ α ι Ε ι κ α σ τ ι κ ό ς Μ α ρ ί α Λ ι α νο ύ A N B A U Α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ό Ατ ε λ ι έ

Στ α π λ α ί σ ι α τ η ς π ο λ ι τ ι κ ή ς τ ο υ Δ ή μ ο υ Λ ε μ ε σ ο ύ γ ι α π ε ρ ι β α λ λ ο ν τ ι κ ή

αναβάθμιση των δυτικών συνοικιών και μετά από διαβουλεύσεις με την κοινότητα Ζακακίου, αποφασίσ τηκε από κοινού η κατασκευή του πάρκου

στην

συγκεκριμένη

π ε ρ ι οχ ή .

Από

διηγήσεις

κατοίκων

της

π ε ρ ι οχ ή ς , μ ά θ α μ ε π ω ς ο ι Ζ α κ α κ ι ώ τ ε ς ή τα ν π α ρ α γ ωγ ο ί κ α ι έ μ π ο ρ ο ι ζα ρ ζα β α τ ι κ ώ ν . Δ ι α π ι σ τ ώ θ η κ ε α π ό ί χ ν η π ο υ π α ρ α τ η ρ ή σ α μ ε σ τ ο ν τ ό π ο , π ω ς κ α τά κ α ι ρ ο ύ ς ο ι π ε ρ ί ο ι κ ο ι δ ι α τ η ρ ο ύ ν σ η μ ε ί α μ ε λ α χα νό κ η π ο υ ς . Ο ι α ρχ ι τ έ κ το ν ε ς ε υ ε λ π ι σ το ύ ν π ω ς θ α σ υ ν ε χ ί σ ο υ ν να το κ ά νο υ ν κ α ι μ ε το ν ν έ ο σ χε δ ι α σ μ ό . Δ ε ν ε ί να ι τ υχα ί ο ά λ λ ω σ τ ε π ο υ κ ι ά λ λ ο μ ι κ ρ ό π ά ρ κ ο σ τ η ν π ε ρ ι οχ ή φ υτ ε ύ τ η κ ε α π ό το υ ς γ ε ί το ν ε ς .

της σχέσης του Νέου Δημόσιου Κήπου με την ευρύτερη περιοχή πηγή: http://www.elemesos.com

Σύμφωνα με τους ίδιους ο πολεοδομικός ισ τός της Λεμεσού

παρουσιάζεται πολλά

Εικ. 270 | Λεμεσός, Δυτική Λεμεσός, διαγραμμά

αδύναμος,

διάσ παρτα

μικρά

ασύνδετος σημεία

και

πρασίνου

κατακερματισμένος, να

υπολειτουργούν.

με Η

ραγδαία εξάπλωση, και κατ’ επέκταση η όξυνση του κυκλοφοριακού, ο δ η γ ε ί σ τ η ν υ π ο β ά θ μ ι σ η τ η ς π ο ι ό τ η τ α ς ζω ή ς . Η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α χ ώ ρ ω ν π ρ α σ ί νο υ κ α ι α σ τ ι κ ή ς ε κ τό νω σ η ς , ε ί να ι α να γ κ α ί α γ ι α τ η ν α ν τ ι σ τρ ο φ ή τ η ς φ θ ί ν ο υ σ α ς π ο ρ ε ί α ς . Το π ά ρ κ ο τ η ς ο δ ο ύ Γκ ο γ κ έ ν μ ε τ α 1 0 . 0 0 0 τ μ . θα μπορούσε να προσδώσει την απαραίτητη δυναμική σ την ευρύτερη π ε ρ ι οχ ή , λ ε ι το υ ργ ώ ν τα ς κ α τα λυτ ι κ ά γ ι α τ η ν ε π α νά κ τ η σ η τω ν ν ε κ ρ ώ ν πράσινων σημείων μέσω δικτύων πρασίνου και ποδηλατόδρομων.

Ευελπισ τούν, ακόμη, σε ανάδειξη του προτεινόμενου πάρκου σε

τόπο ιδιαίτερης σημασίας του ασ τικού ισ τού –ένας μικρός τερματικός Δημόσιος Κήπος ενός ευρύτερου δικτύου πρασίνου, με υπερτοπικό χα ρ α κ τ ή ρ α κ α ι σ η μ ε ί ο α να φ ο ρ ά ς όχ ι μ ό νο ν τ η ς κ ο ι νό τ η τα ς Ζ α κ α κ ί ο υ , αλ λά και των υπόλοιπων δυτικών συνοικιών. Θα λειτουργήσει ακόμα σαν μια εξισορροπητική αντισ τάθμιση των ελεύθερων δρασ τηριοτήτων μ ε α υτ έ ς το υ ε μ π ο ρ ι κ ο ύ χα ρ α κ τ ή ρ α π ο υ π α ρ α τ η ρ ο ύ ν τα ι σ τ η ν π ε ρ ι οχ ή . Η τωρινή ονομασία της οδού που βρίσκεται το εν λόγω τεμάχιο, οδός Γκ ο γ κ έ ν φ α ί ν ε τ α ι ν α ε π η ρ έ α σ ε τ η ν σ χ ε δ ι α σ τ ι κ ή ο μ ά δ α τ ο υ έ ρ γ ο υ . Ο ι ί δ ι ο ι α να φ έ ρ θ η κ α ν σ το π ω ς η ε ξ ύ μ ν η σ η τ η ς α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς γ ι α το ν άνθρωπο και το καθημερινό, η γαλήνη του φυσικού τοπίου και η απλή ζω ή ε ί ν α ι τ α ε ρ ω τ ή μ α τ α π ο υ ε π ι χ ε ι ρ ή θ η κ ε ν α α π α ν τ η θ ο ύ ν μ ε τ η ν

Εικ. 269 | Λεμεσός, Προεκτάσεις Πόλεως, 3D απεικονίσεις της

πρότασης για τον Νέο Δημόσιο Κήπο στη Δυτική Λεμεσό, ένας πνεύμονας πρασίνου που τόσο έχει ανάγκη η πόλη πηγή: http://www.elemesos.com

163

π ρ οτ ε ι νό μ ε ν η σ χε δ ι α σ τ ι κ ή λύ σ η . Π α ρ ό μ ο ι ο ι σ τόχο ι α π οτ υπ ώ νο ν τα ι σ τα τ ο π ί α τ ο υ μ ε τ α ϊ μ π ρ ε σ ι ο ν ι σ τ ή ζω γ ρ ά φ ο υ Π ω λ Γκ ο γ κ έ ν , τ ο υ ο π ο ί ο υ τ ο έ ρ γ ο ε π η ρ έ α σ ε σ η μ α ν τ ι κ ά τ η ν ε ξ έ λ ι ξ η τ η ς ζω γ ρ α φ ι κ ή ς , κ α ι τ ο ό ν ο μ ά του πρεσβεύει μια από τις εφαπ τόμενες οδούς του πάρκου. Με το ίδιο σκεπ τικό, η προτεινόμενη φύτευση ενσωματώνει έντονα χρωματικά σ τ ο ι χ ε ί α ω ς α ν α φ ο ρ ά σ τ ο έ ρ γ ο τ ο υ Γκ ο γ κ έ ν .

Η κ ο ι νω ν ι κ οπ ο ί η σ η σ ύ μ φ ω να μ ε το υ ς α ρχ ι τ έ κ το ν ε ς π ρ ο σ ή κ ε ι

κ α τ ά κ α ν ό ν α κ α ι α σ υ ν ε ί δ η τ α σ ε κ ύ κ λ ο . Γι ’ α υ τ ό ε π ι λ έ ξ α ν σ α ν κ υ ρ ί α ρ χ ο τυπολογικό και μορφολογικό σ τοιχείο της σύνθεσης τον κύκλο ως κ ύ ρ ι α π λ α τ ε ί α το υ π ά ρ κ ο υ μ ε δ ι ά μ ε τρ ο 4 0 μ . , η οπ ο ί α θ α λ ε ι το υ ργ ε ί ω ς πεδίο της κοινωνικής συνεύρεσης και εκτόνωσης. Η κυκλική κατασκευή ε ί να ι μ ι α α να φ ο ρ ά σ το π ε ρ ί π τ ε ρ ο το υ α ε ί μ ν η σ το υ α ρχ ι τ έ κ το να Φ ο ί β ο υ Πολυδωρίδη σ το Δημόσιο Κήπο, συνθέτοντας και οργανώνοντας τη μνήμη σε μια νέα αφήγηση. Επιπρόσθετα ήθελαν να δείξουν την εκτίμησή τους για το έργο και την σημασία συντήρησης και αποκατάσ τασής του. Γι α τ ί ό π ω ς ε ι π ώ θ η κ ε α π ό τ η ν Α υ σ τ ρ ι α κ ή κ α λ λ ι τ έ χ ν η Μ α ρ ί α Λ ά σ ν ι γ κ «το μέλ λον επινοείται με θραύσματα του παρελθόντος».

Το π ά ρ κ ο α π ε υ θ ύ ν ε τ α ι σ ε ό λ ο υ ς ό σ ο υ ς έ χ ο υ ν α ν ά γ κ η κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς

ε κ τό νω σ η ς , ψ υχα γ ωγ ί α ς κ α ι χα λ ά ρ ω σ η ς μ έ σ α σ τ η γ α λ ή ν η το υ φ υ σ ι κ ο ύ τοπίου. Πρόκειται για ένα πάρκο ανοικτό, προσβάσιμο και φι λικό σε όλους, που θα αναζητεί την συνεχή συναλ λαγή με τον καθημερινό χρήστη,

προκειμένου

να

ολοκληρώνεται

αδιάλειπ τα

ο

λόγος

της

ύπαρξής του.

Εικ. 271 | Λεμεσός, Δημόσιος Κήπος Δυτικής Λεμεσού, 3D άποψη της κεντρικής πλατείας του Κήπου με την κυκλική κατασκευή ως σαφή αναφορά στο περίπτερο του αρχιτέκτονα Φοίβου Πολυδωρίδη στο Δημόσιο Κήπο πηγή: http://www.elemesos.com

Το π ά ρ κ ο « Π ω λ Γκ ο γ κ έ ν » δ ε ν σ χ ε δ ι ά σ τ η κ ε α π λ ά σ α ν έ ν α ς μ ε γ ά λ ο ς

π ν ε ύ μ ο να ς π ρ α σ ί νο υ , α λ λ ά κ α ι σ α ν έ να ς ο ι κ ε ί ο ς δ η μ ό σ ι ο ς χώ ρ ο ς , δομημένος για τον άνθρωπο, αφιερωμένος σ την αναζήτηση της απλής ζω ή ς κ α ι σ τ ι ς μ ι κ ρ έ ς α ν ά γ κ ε ς τ ο υ κ α θ η μ ε ρ ι ν ο ύ β ί ο υ . Ό π ω ς η θ έ α σ η τ ο υ π ρ α σ ί ν ο υ κ α ι τ η ς χ ρ ω μ α τ ι κ ή ς γ κ ά μ α ς τ ω ν τ ο π ί ω ν τ ο υ Γκ ο γ κ έ ν ,

164

οι λειτουργίες σ την αγκαλιά των δένδρων, οι πράσινες διαδρομές περιπάτου και οι σκιερές σ τάσεις ξεκούρασης, το ανέμελο παιγνίδι και η υγ ι ή ς ά θ λ η σ η , η κ ο ι νω ν ι κ ή σ υ ν ε ύ ρ ε σ η , ε κ τό νω σ η κ α ι χα λ ά ρ ω σ η , ο ι δημόσιες δημιουργικές αναζητήσεις και εκδηλώσεις πολιτισμού.

Υ π ε ρ θ ε μ α τ ί ζο ν τ α ς ,

αναβάθμιση

της

ποιότητας

η

σ χεδιασ τική του

αστικού

ομάδα τοπίου

τονίζει και

πως

του

η

δημόσιου

χώ ρ ο υ μ ε το κ έ ν τρ ο τ η ς π ό λ η ς σ ε π α λ μ ό ι κ α νό να δ ώ σ ε ι π νο ή σ τ η ν περιφέρεια, επί λυση του κυκλοφοριακού με ευέλικτο σύσ τημα δημόσιων συγκοινωνιών, προώθηση της φυσικής κίνησης με δημιουργία δικτύων πρασίνου

και

ποδηλατόδρομων,

λειτουργικά

πάρκα

στις

συνοικίες

και ενίσ χυση της οικολογικής συνείδησης είναι τα πρωτεύοντα από π λ ε υ ρ ά ς Π ο λ ι τ ε ί α ς κ α ι Το π ι κ ή ς Α υ τ ο δ ι ο ί κ η σ η ς γ ι α τ η ν β ε λτ ί ω σ η τ η ς π ο ι ό τ η τ α ς τ η ς ζω ή ς τ ο υ π ο λ ί τ η .

Έγκειται βέβαια και σ την ατομική προσ πάθεια για ισορροπημένη

σ χέση

μεταξύ

των

ατομικών

επιθυμιών

και

του

κοινού

οφέλους.

Χρειάζεται να καλ λιεργηθεί η συλ λογική συνείδηση, να κατανοήσουμε την

έννοια

«από

κοινού»

και

να

ενισ χύσουμε

την

αίσθηση

του

«ανήκειν». Η ανάγκη του ανήκειν και η επιθυμία για διαπροσωπικές σ υ ν δ έ σ ε ι ς ε ί ν α ι θ ε μ ε λ ι ώ δ η ς α ν θ ρ ώ π ι ν η α ν ά γ κ η . Το π ά ρ κ ο Γκ ο γ κ έ ν δ ε ν σ τοχε ύ ε ι να γ ί ν ε ι έ να ς κ ή π ο ς θ έ α σ η ς , α λ λ ά έ να ς μ ε γ ά λ ο ς δ η μ ό σ ι ο ς χώ ρ ο ς κ ο ι νω ν ι κ οπ ο ί η σ η ς . Η χ ρ ή σ η το υ θ α β ο η θ ή σ ε ι σ τ η ν ε ν ί σ χ υ σ η τ η ς α ί σ θ η σ η ς τ η ς σ υ μ μ ε τοχ ή ς κ α ι το υ α ν ή κ ε ι ν σ ε έ να κ ο ι νό τό π ο , π ο υ δ ί ν ε ι σ τον χρήσ τη την δυνατότητα να συνδεθεί ελεύθερα και να συνυπάρξει μ ε π ο λ λ α π λ ο ύ ς τρ ό π ο υ ς .

Εικ. 272 | Λεμεσός, Δημόσιος Κήπος Δυτικής

Λεμεσού, 3D άποψη της πρότασης που δίνει έμφαση στη φύτευση και το πράσινο περιορίζοντας το δομημένο χώρο στο ελάχιστο πηγή: http://www.elemesos.com Πηγή Πληροφοριών: Συνέντευξη των Αρχιτεκτόνων του έργου στο Σάκη Στυλιανού για Εφημερίδα Λεμεσός (15/12/2020). Τρεις συμπολίτες μας σχεδίασαν ένα δεύτερο Δημόσιο Κήπο στη Λεμεσό. Ανακτήθηκε από: http://www.elemesos.com (τελευταία πρόσβαση 26/05/2021)

165

166

Ε Π Ι Λ Ο ΓΟ Σ :

Σ υ μ π ε ρ ά σ μ α τα γ ι α τ η σ η μ ε ρ ι ν ή ε ι κ ό να κα ι τ ι ς δυνατότητες ανάπτυξης

Ο Τό π ο ς

Η Λεμεσός

«Σπουδαίο πρώτη με

το

φορές

πράγμα

επαφή

που

περιβάλλον καταλυτική

συμπερασμάτων.»

167

η

εικόνα,

έχει

ο

του, στην

είναι

η

άνθρωπος

και

πολλές εξαγωγή

168

Ο ΤΟ Π Ο Σ

Ολοκληρώνοντας

την

έρευνά

μας,

καταλήγουμε

πάλι

σ τον

Schultz και σ το βιβλίο του για το Genius Loci, όπου χρησιμοποιεί για να σ υ νά ψ ε ι το π ε ρ ι ε χό μ ε νο κ α ι τα σ υ μ π ε ρ ά σ μ α τα τ η ς ε ξ ε ρ ε ύ ν η σ η ς το υ « τό π ο υ » τρ ε ι ς λ έ ξ ε ι ς κ λ ε ι δ ι ά , το νό η μ α , τ η ν τα υτό τ η τα κ α ι τ η ν ισ τορία. Η εξερεύνηση αυτή του «τόπου» σ την Λεμεσό μας έφερε σε ε π α φ ή μ ε δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ά υπ ό β α θ ρ α π ο υ δ η μ ι ο υ ργ ο ύ ν χώ ρ ο υ ς γ ι α δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ ε ς κ α ι έ χο υ ν μ ο να δ ι κ ά χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά κ α ι μ ο ρ φ έ ς . Η έννοια του τόπου θα λέγαμε πως σ τη Λεμεσό σ χηματίζεται λόγω ενός

μείγματος

κοινωνικής

πολιτισμών,

αλληλεπίδρασης

μιας που

πολιτιστικής

ποικι λομορφίας

αποτυπώνεται

σ το

και

α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ό

α π ό θ ε μ α τ η ς π ό λ η ς 137.

ΝΟΗΜΑ

Γι α ν α φ τ ά σ ο υ μ ε σ ε μ ι α κ α τ α ν ό η σ η τ ο υ G e n i u s L o c i , ε ι σ α γ ά γ α μ ε

τ η ν έ ν ν ο ι α τ ο υ « ν ο ή μ α τ ο ς » . Το « ν ό η μ α » ο π ο ι ο υ δ ή π ο τ ε α ν τ ι κ ε ι μ έ ν ο υ συνισ τάται σ τις σ χέσεις του με άλ λα αντικείμενα, δηλαδή αποτελείται α π ό τ α ό σ α τ ο α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο « σ υ λ λ έ γ ε ι » . Γε ν ι κ ά τ ο ν ό η μ α ε ί ν α ι μ ι α ψυχική διεργασία. Εξαρτάται από την ταύτιση και υποδηλώνει την α ί σ θ η σ η τ ο υ « α ν ή κ ε ι ν » . Γι α α υ τ ό α π ο τ ε λ ε ί τ η β ά σ η τ η ς κ α τ α ν ό η σ η ς . Έτσι επαναλαμβάνουμε τη θεμελιώδη ανάγκη του ανθρώπου να βιώσει την ύπαρξη του ως κάτι που έχει νόημα.

Ο άνθρωπος προφανώς δεν

«κτίζει» μόνο τη φύση αλ λά κτίζει και τον εαυτό του, την κοινωνία και

τον

πολιτισμό,

και

μέσα

σε

αυτήν

την

διαδικασία

μπορεί

να

ε ρ μ η ν ε ύ σ ε ι έ να δ ε δ ο μ έ νο π ε ρ ι β ά λ λ ο ν μ ε δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ο ύ ς τρ ό π ο υ ς . Η απώλεια ταύτισης του ανθρώπου με τα φυσικά και τα ανθρωπογενή πράγματα που συναποτελούν το περιβάλ λον του οδήγησε σ τη σημερινή α λ λ ο τρ ί ω σ η κ α ι ε μ π ο δ ί ζ ε ι τ η δ ι α δ ι κ α σ ί α τ ο υ σ υ λ λ έ γ ε ι ν 138.

Γι α ν α α π ο κ τ ή σ ο υ ν ν ό η μ α , ό μ ω ς , ο ι ε π ι ν ο ή σ ε ι ς τ ο υ α ν θ ρ ώ π ο υ

πρέπει άλλες

να

έ χο υ ν

π τυχές

φυσικές

δομές.

της

μορφολογικές

ιδιότητες

πραγματικότητας

Δηλαδή

χρειάζεται

και, μια

δομικά

τελικά,

ερμηνεία

παρόμοιες

παρόμοιες των

με

με

τις

φυσικών

και

ανθρωπογενών πράγματων, έτσι ώσ τε να ανακαλυφθεί το πραγματικό ν ό η μ α π ο υ κ ρ ύ β ο υ ν . Τα σ ύ μ β ο λ α π ο υ α ν α δ ε ι κ ν ύ ο υ ν α υ τ ή τ η ν α λ ή θ ε ι α συγκροτούν τον πολιτισμό. Πολιτισμός σημαίνει να μετασ χηματίζεις τις «δυνάμεις» της φύσης σε νοήματα που μπορούν να μετακινηθούν σε ένα άλ λο τόπο. Συνεπώς ο πολιτισμός βασίζεται σ την αφαίρεση και τη σ υ γ κ ε κ ρ ι μ ε ν ο π ο ί η σ η 139.

137, 138, 139. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σσ. 180-184

Εικ. 273 | Λεμεσός από ψηλά, η πόλη,

ο τόπος που αγκαλιάζει τη Μεσόγειο πηγή: ίδια λήψη

169

ΤΑΥ Τ Ο Τ Η ΤΑ

Η

ταυτότητα

των

τόπων

γενικά

είναι

εκεί

που

τα

φυσικά

κ α ι α ν θ ρ ω π ο γ ε ν ή σ τ ο ι χ ε ί α σ χ η μ α τ ί ζο υ ν μ ι α σ ύ ν θ ε σ η , α π ο τ ε λ ο ύ ν τ ο α ν τ ι κ ε ί μ ε νο τ η ς φ α ι νο μ ε νο λ ογ ί α ς τ η ς α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς . Η π ρ ωτα ρχ ι κ ή σ χέση

ανάμεσα

σ τα

δύο

είδη

σ τοιχείων

δηλώνεται

με

τη

λέξη

τοποθεσία. Πού τοποθετεί ο άνθρωπος τους οικισμούς; Πού δημιουργεί η φ ύ σ η τ ό π ο υ ς π ο υ « π ρ ο σ κ α λ ο ύ ν » τ ο ν ά ν θ ρ ω π ο ν α ο ι κ ί σ ε ι ; Το β α σ ι κ ό πρόβλημα που πρέπει να λύσει ένας οικισμός είναι το πώς να συλ λέξει το γ ύ ρ ω τοπ ί ο . Μ ε π ο ι ο ν τρ ό π ο , ω ς π ρ ο ς το ν χώ ρ ο , σ υλ λ έ γ ο υ μ ε μ ι α πεδιάδα, μια κοι λάδα, μια κυματοειδή σειρά λόφων, ή ένα όρμο; Οι ασ τικοί οικισμοί διακρίνονται από την ύπαρξη σαφώς προσδιορισμένων εσ τιακών σημείων, που δίνουν τη δυνατότητα σ τον πολίτη να βιώσει το ν γ ε ν ι κ ό ρ ό λ ο το υ τό π ο υ ω ς κ έ ν τρ ο τ η ς π ε ρ ι οχ ή ς ή τ η ς ε υ ρ ύ τ ε ρ η ς π ε ρ ι φ έ ρ ε ι α ς . Γι α ν α ε κ π λ η ρ ώ σ ο υ ν τ η ν λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ο υ ς ο ι χ ώ ρ ο ι α υ τ ο ί π ρ έ π ε ι να π ε ρ ι έ χο υ ν ό λ α ε κ ε ί να τα π ρ ά γ μ α τα ( κ τ ί ρ ι α , μ ν η μ ε ί α κ . λ π . ) π ο υ φανερώνουν τα νοήματα τα οποία συλ λέγονται από τον τόπο. Έτσι ο Heidegger λέει … «…τα ίδια τα πράγματα είναι ο τόπος, και δεν «ανήκουν» απλώς σε αυτόν». Οι ασ τικές διαδρομές και πλατείες διαμορφώνονται από κτίρια που ενσωματώνουν τα νοήματα που συλ λέγει η πόλη. Έ χο υ μ ε ή δ η σ η μ ε ι ώ σ ε ι ό τ ι α υτ ή η ε νσ ω μ ά τω σ η ε ξα ρτά τα ι α π ό το ν τρ ό π ο μ ε το ν οπ ο ί ο τα κ τ ί ρ ι α σ τ έ κ ο υ ν , υ ψ ώ νο ν τα ι κ α ι α νο ί γ ο ν τα ι , κ α ι έ χο υ μ ε α να φ έ ρ ε ι ό τ ι η « σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά » το υ ς σ υ ν ή θ ω ς σ υ μ π υ κ νώ ν ε τα ι σ ε μ ο τ ί β α π ο υ χ α ρ α κ τ η ρ ί ζο υ ν έ ν α π ε ρ ι β ά λ λ ο ν ω ς σ ύ ν ο λ ο 1 4 0 .

Εικ. 274 | Λεμεσός, Μαραθώνιος στο Παραλιακό

Μέτωπο, η ταυτότητα του τόπου ανάγεται εκεί που τα φυσικά και ανθρωπογενή στοιχεία σμίγουν με τρόπο μοναδικό, εκεί που ο φυσικός τόπος «προσκαλεί» τον άνθρωπο και εκεί που ο ανθρωπογενής «συλλέγει» το τοπίο γύρω του πηγή: https://lemesosblog.com 140. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σσ. 186-192

170

Ι Σ ΤΟ Ρ Ι Α

Η συζήτηση για την ταυτότητα του τόπου μας έφερε ήδη σ τα

ζητήματα της σ ταθερότητας και της αλ λαγής. Πώς διατηρεί ένας τόπος την ταυτότητα του κάτω από την πίεση των ισ τορικών εξελίξεων. Η ανθρώπινη ταυτότητα προϋποθέτει την ταυτότητα του τόπου και ότι η stabilitas loci (σ ταθερότητα του τόπου), αποτελεί μια βασική α ν θ ρ ώ π ι ν η α νά γ κ η . Η α ν θ ρ ώ π ι ν η α λ λ οτρ ί ω σ η ο φ ε ί λ ε τα ι σ ε μ ε γ ά λ ο βαθμό σ τις ελάχισ τες δυνατότητες προσανατολισμού και ταύτισης που προσφέρει το σύγχρονο περιβάλ λον.

Τι ε ί ν α ι ε κ ε ί ν ο π ο υ π ρ έ π ε ι ν α

δ ι α τ η ρ η θ ε ί ; Το π ν ε ύ μ α τ ο υ τ ό π ο υ φ α ν ε ρ ώ ν ε τ α ι ω ς τ ο π ο θ ε σ ί α , χ ω ρ ι κ ή δ ι ε υ θ έ τ η σ η κ α ι χ α ρ α κ τ η ρ ί ζο υ σ α ά ρ θ ρ ω σ η . Ό λ ε ς α υ τ έ ς ο ι σ υ ν ι σ τ ώ σ ε ς πρέπει ως ένα βαθμό να διατηρηθούν, δεδομένου ότι αποτελούν τη βάση του προσανατολισμού και ταύτισης του ανθρώπου. Εκείνο που πρέπει να διαφυλαχθεί είναι προφανώς οι δομικές του ιδιότητες, όπως το ε ί δ ο ς το υ ο ι κ ι σ μ ο ύ κ α ι ο τρ ό π ο ς κ τ ι σ ί μ α το ς ή ο τ ύ π ο ς το υ κ τ ι ρ ί ο υ ( « ογ κ ώ δ ε ς » , « σ κ ε λ ε τ ι κ ό » κ . λ π . ) κ α θ ώ ς κ α ι τα χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά μ οτ ί β α . Αυτές εφόσον

οι

ιδιότητες

πάντοτε

κατανοηθούν

σωσ τά

προσφέρονται

σε

και,

δεν

συνεπώς

διάφορες

ερμηνείες

π α ρ ε μ π ο δ ί ζο υ ν

τις

α λ λ α γ έ ς σ τ ο ύ φ ο ς ( σ τ υ λ ) ο ύ τ ε τ η ν α τ ο μ ι κ ή δ η μ ι ο υ ρ γ ι κ ό τ η τ α 141.

Η ατμόσφαιρα (Stimmung) είναι αυτή που κατά κύριο λόγο

δίνει σ τον επισκέπ τη την εντύπωση μιας ιδιαίτερης τοπικής αίσθησης. Μοναδικής αίσθησης

που εκπνέει το πνεύμα του τόπου. Όμως, η ιδέα

της διατήρησης έχει έναν ακόμα σκοπό, δηλώνει ότι η ισ τορία της α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς νο ε ί τα ι ω ς σ ύ νο λ ο π ο λ ι τ ι σ μ ι κ ώ ν β ι ω μ ά τω ν , π ο υ δ ε ν π ρ έ π ε ι να χα θ ο ύ ν α λ λ ά να π α ρ α μ ε ί νο υ ν π α ρ ό ν τα ω ς δ υ να τό τ η τ ε ς γ ι α α ν θ ρ ώ π ι ν η « χ ρ ή σ η » . Το ν α σ έ β ε σ α ι τ ο g e n i u s l o c i δ ε ν σ η μ α ί ν ε ι ν α αντιγράφεις παλιά πρότυπα. Σημαίνει να προσδιορίζεις την ταυτότητα το υ τό π ο υ κ α ι να ε ρ μ η ν ε ύ ε ι ς μ ε ν έ ο υ ς , κ ά θ ε φ ο ρ ά τρ ό π ο υ ς . Μ ό νο τ ό τ ε θ α μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α μ ι λ ή σ ο υ μ ε γ ι α μ ι α ζω ν τ α ν ή π α ρ ά δ ο σ η π ο υ δ ί ν ε ι ν ό η μ α σ τ ι ς α λ λ α γ έ ς σ υ σ χ ε τ ί ζο ν τ α ς τ ι ς μ ε έ ν α σ ύ ν ο λ ο α π ό π α ρ α μ έ τ ρ ο υ ς ρ ι ζω μ έ ν ε ς σ τ ο τ ο π ι κ ό π ε ρ ι β ά λ λ ο ν 1 4 2 .

Εικ. 275 | Λεμεσός, Ιστορικό Κέντρο, Αρχοντικό

στη διασταύρωση των οδών Αγίου Ανδρέου και Ζικ Ζακ, διατήρηση της ιστορίας, σεβασμός στο genius loci, απόδοση νέου νοήματος, προσδιορισμός ταυτότητας, βήματα προς μια ζωντανή παράδοση ριζωμένη στο τόπο πηγή: https://allaboutlimassol.com και ίδια λήψη

141, 142. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σσ. 195-198

171

ΑΦ Ο Μ Ο Ι Ω Τ Ι Κ Η Α Ξ Ι Α ΤΟΥ ΤΟ Π ΟΥ

Αφομοίωση,

οι

ετυμολογίες

της

λέξης

ποικί λουν.

Όμως

τι

σημαίνει για μια πόλη η έννοια αυτή; Λακωνικά, η αφομοίωση σημαίνει ι σ ο π έ δ ω σ η ή α ν α γ έ ν ν η σ η μ ι α ς π ό λ η ς . Το ό ρ ι ο μ ε τ α ξ ύ τ ω ν δ ύ ο ε ί ν α ι σ τενό και η πόλη βρίσκεται σ το μεταίχμιο του. Σε κάθε κίνηση και κάθε βήμα διακυβεύεται η εύθραυσ τη ισορροπία των πραγμάτων, γι’ αυτό και απαιτείται αμέρισ τη υπευθυνότητα, ευαισθησία και σεβασμός. Λύση υπ ά ρχε ι κ α ι έ γ κ ε ι τα ι κ α ι α υτ ή σ το δ ί π ο λ ο το υ « φ α ί ν ε σ θ α ι κ α ι ε ί να ι » . Η π ό λ η π ρ έ π ε ι να α φ ο μ ο ι ώ ν ε ι το « φ α ί ν ε σ θ α ι » χω ρ ί ς να α φ ο μ ο ι ώ ν ε τα ι το «είναι» της. Με άλ λα λόγια η πόλη πρέπει να προσλαμβάνει και να συσ χετίζει τις διάφορες φυσιογνωμίες, εικόνες και πρόσωπα της, να εμπλουτίζει και να εξελίσσει με αυτά τη ταυτότητά της, απορρίπ τοντας παράλ ληλα τα σ τοιχεία που θέτουν σε κίνδυνο την ουσία και το χα ρ α κ τ ή ρ α τ η ς . Η δ ι α δ ι κ α σ ί α ό σ ο κ α ι α ν φ α ί ν ε τα ι κ ο ι νό τ υπ η ε ί να ι συνεχής και επίπονη και μπορεί να παραλ ληλισ τεί με την εικόνα της σ π ο ρ ά ς , ό π ο υ ο ε κ ά σ τοτ ε σ π ο ρ έ α ς θ α π ρ έ π ε ι σ υ ν ε χώ ς να α φ α ι ρ ε ί τα ο π ο ι α δ ή π ο τ ε ζ ι ζά ν ι α π α ρ ε ι σ φ ρ έ ο υ ν α π ε ι λ ώ ν τ α ς τ ο ν ί δ ι ο τ ο ν κ α ρ π ό μ ε ο λ έ θ ρ ι α α π οτ ε λ έ σ μ α τα . Μ ε το ν ί δ ι ο τρ ό π ο ο ι θ ε μ α το φ ύλ α κ ε ς τ η ς π ό λ η ς ως

άγρυπνοι

φρουροί

οφεί λουν

να

παρακολουθούν

τη

διαδικασία

α να ν έ ω σ η ς / α λ λ α γ ή ς ε π οχ ή ς ώ σ τ ε να α φ ο μ ο ι ώ νο ν τα ι τα ω φ έ λ ι μ α σ τοιχεία και να απομακρύνονται τα παθογόνα.

Ο ρ ό λ ο ς τ η ς α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ς σ ε α υτ ή τ η δ ι α δ ι κ α σ ί α ε ί να ι κ ρ ί σ ι μ ο ς

κ α ι π ρ ωτα γ ω ν ι σ τ ι κ ό ς . Η α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή δ ε ν ε ί να ι δ η μ ι ο υ ργ ί α ά ψ υχω ν α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ω ν . Ε ί ν α ι δ η μ ι ο υ ρ γ ί α ζω ή ς κ α ι κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς σ ύ ν θ ε σ η ς γ ι α τ η πόλη. Πολ λές φορές αποτελεί το συνδετήριο κρίκο μεταξύ δομημένου και αδόμητου, του παλαιού και του νέου, είναι η γέφυρα επικοινωνίας της ισ τορίας με το σήμερα και η μετάβαση από τον τόπο σ την πόλη. Η π ο ι κ ι λ ί α σ ε μ ο ρ φ έ ς π ο υ δ ί ν ε ι η α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή , α φ ή ν ε ι τ η ν ε λ ε ύ θ ε ρ η έ κ φ ρ α σ η κ α ι φ α ν τα σ ί α το υ κ ά θ ε α ρχ ι τ έ κ το να να ο ρ α μ α τ ί ζ ε τα ι κ α ι να δημιουργεί. Οι παραπάνω συνθήκες αποδίδουν σε κάθε κλίμακας α ρχ ι τ ε κ τό ν η μ α ι δ ι α ί τ ε ρ η α ξ ί α π ο υ μ ε το χ ρ ό νο α φ ή ν ε ι το δ ι κ ό το υ στίγμα,

αποτύπωμα

και

πρόσωπο

σ τον

ισ τό

της

πόλης.

Και

εδώ

τ ί θ ε τα ι το ε ρ ώ τ η μ α α ν ό ν τω ς το ε κ ά σ τοτ ε α ρχ ι τ ε κ τό ν η μ α / π ρ ό σ ωπ ο α ν τ ι π ρ ο σ ωπ ε ύ ε ι μ ι α ε π οχ ή , μ ι α κ ο ι νω ν ι κ ή κ α ι π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ή σ υ ν θ ή κ η , κ α ι γενικά κάτι με το οποίο η πόλη μπορεί να ταυτισ τεί και συνδιαλ λαγεί μαζί του.

Ε π ο μ έ νω ς η α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή κ α λ ε ί τα ι π λ έ ο ν να ε ν τα χ θ ε ί σ ε έ να

ήδη δομημένο ασ τικό περιβάλ λον. Να αναγνωρίσει και να ενσ τερνισ τεί την ιδιαίτερη

ταυτότητα της πόλης και του τόπου. Να προσ παθήσει

να ε κ φ ρ ά σ ε ι μ ε τ η σ ύγ χ ρ ο ν η α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή γ λ ώ σ σ α το ν τό π ο κ α ι όχ ι

172

να επιβάλει το ξένο και αντιφατικό ως αρμονικό. Πρέπει να διαφυλάξει την πολιτισ τική κληρονομιά, να την αναδείξει και να την εξελίξει. Να δ η μ ι ο υ ργ ή σ ε ι μ ι α σ ύγ χ ρ ο ν η κ ο ι νω ν ί α , όχ ι π α τώ ν τα ς ε π ι π τω μ ά τω ν κ α ι με τα απομεινάρια της παλαιάς, αλ λά διατηρώντας ως παρακαταθήκη τα λείψανα του χτες ώσ τε ο κάθε πολίτης να βιώνει σ το σήμερα οικεία σ τ η ν π ό λ η το υ . Μ ι α α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή π ο υ θ α το ν ί ζ ε ι τ η ν τα υτό τ η τα τ η ς πόλης, και μια πόλη ανοιχτό βιβλίο για τον πολίτη που σε κάθε σ τενό, μια νέα σελίδα ξετυλίγεται μπροσ τά του, αλ λά δε παύει να αναφέρεται σ το ί δ ι ο μ ο να δ ι κ ό κ α ι ξ ε χω ρ ι σ τό β ι β λ ί ο , σ τ η π ό λ η το υ .

Εικ. 276 | Λεμεσός, Παραλιακό Μέτωπο, οταν

η πόλη αφομοιώνει το «φαίνεσθαι» και το επανερμηνεύει εμπλουτίζοντας το «είναι» της: το παράδειγμα των παλιών αποβαθρών φορτοεκφόρτωσης για τα πλοία που πλέον στις μέρες μας έχουν διατηρηθεί και έχουν γίνει κομμάτι της ταυτότητας της Λεμεσού πηγή: Ιστορικο Αρχείο Λεμεσού https://meetcyprus.uniche.eu

Εικ. 277 | Λεμεσός, Παραλιακό Μέτωπο, οταν

το «είναι» της πόλης αφομοιώνεται από το «φαίνεσθαι»,το παράδειγμα της ιστορικής έπαυλης Λανίτη που κατεδαφίστηκε για να πάρει την θέση της η Τριλογία Πύργων «The Trilogy» πηγή: https://allaboutlimassol.com

173

174

Η ΛΕΜΕΣΟΣ GENIUS LOCI

Στ η ν

όλη

ερευνητική

διαδικασία

αναζητήθηκαν

εκείνα

τα

χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά π ο υ φ α ν ε ρ ώ νο υ ν το G e n i u s L o c i τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ , π ο υ εξισ τορούν το πνεύμα του τόπου και ερμηνεύουν την ατμόσφαιρά το υ . Σ ε α υτά τα χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά α να γ νω ρ ί σ α μ ε ε ξ α ρχ ή ς τ η σ χέ σ η εξάρτησης που ανάπ τυξε η πόλη με τον φυσικό και ανθρωπογενή της τό π ο . Ο ι χω ρ ι κ έ ς , κ ο ι νω ν ι κ έ ς , π ο λ ι τ ι σ μ ι κ έ ς κ α ι οπ τ ι κ έ ς σ χέ σ ε ι ς τ η ς πόλης με την έντονη γεωμορφολογική τοπογραφία και ισ τορία της ε ί να ι ε υ δ ι ά κ ρ ι τ ε ς . Ο ι χ θ ό ν ι ε ς δ υ νά μ ε ι ς τω ν α ρχα ί ω ν ο ι κ ι σ μ ώ ν τ η ς Αμαθούντας και του Κουρίου είναι παρούσες, αλ λά εξίσου παρόντες είναι

και

οι

ανθρωπόμορφοι

χα ρ α κ τ ή ρ ε ς

των

θεών,

το

κλασικό

α μ φ ι θ ε α τρ ι κ ό σ κ η ν ι κ ό τω ν ο ρ ε ι νώ ν όγ κ ω ν π ο υ σ β ή νο υ ν μ ε ι ε ρ οτ ε λ ε σ τ ί α στη

θάλασσα,

η

ρομαντική

ατμόσφαιρα

του

νερού

που

σχίζει

τις

πλαγιές και του φωτός που διαπερνά την πυκνή βλάσ τηση, καθώς και η αφηρημένη «κοσμική» τάξη του ουρανού. Οι έννοιες αυτές φανερώνουν το εξαιρετικά σύνθετο και πολύμορφο ενδιάμεσο μεταξύ ουρανού, γης κ α ι θ ά λ α σ σ α ς , το ι δ ι α ί τ ε ρ α ε υτ υχέ ς « π ά ν τρ ε μ α » σ το χώ ρ ο μ ε το οπ ο ί ο σ υ νδ έ θ η κ ε η α π α ρχ ή τ η ς κ α το ί κ η σ η ς σ τ η ν π ό λ η .

Η α νά λυ σ η τ η ς χω ρ ι κ ή ς δ ο μ ή ς , τ η ς ι σ το ρ ί α ς κ α ι το υ χα ρ α κ τ ή ρ α

τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ μ α ς έ δ ε ι ξ ε ό τ ι η π ό λ η α π ο τ ε λ ε ί έ ν α δ ο χ ε ί ο κ α ι φ ί λτ ρ ο π ο λ ι τ ι σ μ ώ ν κ α ι ε θ ν ώ ν . Στ η Λ ε μ ε σ ό σ υ ν ε υ ρ ί σ κ ο ν τ α ι ε λ λ η ν ι κ ά , β υ ζα ν τ ι ν ά , φράγκικα, ισλαμικά και αποικιοκρατικά σ τοιχεία, ένα γεγονός που ε κ φ ρ ά ζ ε τ α ι ά μ ε σ α α π ό τ η ν π ο ι κ ι λ ο μ ο ρ φ ί α τ η ς δ η μ ό σ ι α ς ζω ή ς τ η ς πόλης.

Α ρχα ι ο ε λ λ η ν ι κ ο ί

καμπαναριά, λιθοδομές,

ισλαμικά

κίονες, λ ο υτρ ά ,

αποικιοκρατικά

β υ ζα ν τ ι ν έ ς τ ζα μ ι ά

μέγαρα

με

καμάρες,

και

εκκλησιές

μιναρέδες,

ανατολίτικες

και

φράγκικες

και

δυτικές

επιρροές, σμίγουν εδώ και συνθέτουν την πολύ-πολιτισμική εικόνα της πόλης. Έτσι, μολονότι η Λεμεσός είναι διαφορετική, ο επισκέπ της δεν α ι σ θ ά ν ε τ α ι ξ έ ν ο ς . Γε ν ι κ ά , η ι δ ι ό τ η τ α τ ο υ τ ό π ο υ π ο υ β ι ώ ν ε ι κ α ν ε ί ς σ τ η Λεμεσό προκύπτει από μια ουσιαστική αλληλεπίδραση φυσικών και πολιτισμικών «δυνάμεων». Οι διαφορετικές πολιτισμικές παραδόσεις π ρ ο σ α ρ μ ό ζο ν τ α ι σ τ ι ς τ ο π ι κ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς κ α ι α π ο κ τ ο ύ ν ρ ί ζ ε ς , ε ν ώ η φυσική τοποθεσία γίνεται τμήμα ενός ευρύτερου συνολικού πλαισίου. Κατ’

αυτό

τον

τρ ό π ο

η

Λεμεσός

αποτελεί

έναν

αληθινό

τόπο,

π ε ρ ι λ α μ β ά νο ν τα ς τα υτόχ ρ ο να το ε ν τό π ι ο κ α ι το π α γ κ ό σ μ ι ο .

Οι

πολιτισμοί

που

πέρασαν

από

τη

Λεμεσό,

δημιούργησαν,

συνθέσαν, και άφησαν έντονο το σ τίγμα τους σ την πόλη, διαπλάθοντας το ν χα ρ α κ τ ή ρ α τ η ς . Η λ ι τ ή , κ α ι α π λ ή α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή ε π ι κ ρ ά τ η σ ε σ τ η ν 143. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σσ. 178-179

Σκ. 7, Εικ. 278, 279 | Λεμεσός, Genius Loci, το εξαιρετικά σύνθετο, πολυεπίπεδο και

πολύμορφο ενδιάμεσο μεταξύ ουρανού, γης και θάλασσας, το ιδιαίτερα ευτυχές «πάντρεμα» λαών, εθνών και πολιτισμών στον ίδιο χώρο πηγή: ίδια επεξεργασία (σκίτσο), https://www.pikist.com (εικόνες)

175

π ό λ η . Αν θ ρ ώ π ι ν ε ς κ λ ί μ α κ ε ς , π υ κ ν ή δ ό μ η σ η , δ ρ ό μ ο ι κ α ι π λ α τ ε ί ε ς να φτιάχνουν ένα ασ τικό «εσωτερικό» και μια συμπαγή πόλη.

Ο κάθε

πολιτισμός παρέδωσε τα λείψανά του σ την πόλη ώσ τε αυτή η συνεχής α λ υ σ ί δ α ν α σ υ ν ε χ ί ζ ε τ α ι σ ε κ ά θ ε κ ύ κ λ ο τ η ς ζω ή ς τ η ς . Π ρ ο ϋ π ό θ ε σ η γ ι α να μένει συνδεδεμένη αυτή η αλυσίδα είναι η κατανόηση των νοημάτων, τ η ς τ α υ τ ό τ η τ α ς κ α ι τ η ς ι σ τ ο ρ ί α ς τ η ς π ό λ η ς 143.

Η ιδιότητα της πόλης να αφομοιώνει τα «ξένα» σ τοιχεία, να τα

εντάσσει σ το δικό της περιβάλ λον/τόπο και να εμπλουτίζει το πνεύμα και

το

χα ρ α κ τ ή ρ α

της,

αποτυπώνεται

ξεκάθαρα

σ το

ισ τορικό

της

κ έ ν τρ ο . Ο π α ρ α δ ο σ ι α κ ό ς π υ ρ ή να ς τ η ς π ό λ η ς , ό π ω ς έ χο υ μ ε α να φ έ ρ ε ι , ή τ α ν α ν έ κ α θ ε ν η ε σ τ ί α τ η ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς ζω ή ς κ α ι τ ο υ κ α θ η μ ε ρ ι ν ο ύ β ί ο υ . Οι λαβυρινθώδεις σ τενοί ασ τικοί δρόμοι της παλιάς πόλης της Λεμεσού πλαισιώνονται

με

κλασικές

και

ρομαντικές

όψεις.

Η

ατμόσφαιρα

ε ι δ υλ λ ι α κ ή α λ λ ά κ α ι μ υ σ τ η ρ ι ώ δ η ς , α φ ό το υ σ ε κ ά θ ε σ τρ ί ψ ι μ ο κ α ι γ ω ν ί α α να κ α λύ π τ ε ι κ α ν ε ί ς κ α ι μ ι α ά λ λ η ε π οχ ή , μ ι α ά λ λ η κ ο ι νω ν ί α κ α ι μ ι α ά λ λ η α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή . Α υτ ή η π ο ι κ ι λ ο μ ο ρ φ ί α δ ι α π ε ρ νά το α σ τ ι κ ό σ ύ νο λ ο μ ε τα α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ά σ τ υλ να σ μ ί γ ο υ ν γ ι α να ε ν τα χ θ ο ύ ν σ το π ο λύ μ ο ρ φ ο ενδιάμεσο

της

πόλης.

Η

πληρώσεις

με

ντόπια

συσ τατικά,

αλήθεια

της

κατασκευής,

η

διαφοροποίηση

οι

επιχρισμένες των

σ τυλ

σε

δ ι α ζ ώ μ α τα , τα μ ε γ ά λ α α νο ί γ μ α τα , ο ι η μ ι π α ί θ ρ ι ο ι κ ο ι νω ν ι κ ο ί χώ ρ ο ι κ α ι η σ τ έ γ η ε ί να ι μ ε ρ ι κ ά α π ό τα χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά τω ν δ ο μ ώ ν σ τ η ν π ό λ η . Το ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό γ ί ν ε τ α ι ε σ ω τ ε ρ ι κ ό , κ α ι τ ο σ ύ ν ο ρ ο μ ε τ α ξ ύ ι δ ι ω τ ι κ ο ύ κ α ι

Εικ. 280 | Λεμεσός, Genius Loci, από τις κεραμιδωτές στέγες και την πυκνότητα του ιστορικού κέντρου μέχρι την ελέυθερη δόμηση των περικεντρικών περιοχών, η οροσειρά του Τροόδους στέκει επιβλητικά και παρακολουθεί πηγή: https://www.emirates.com

176

δημόσιου εξασθενεί και αν διατηρείται, συμβαίνει για να αναδείξει το ε σ ωτ ε ρ ι κ ό ω ς τό π ο α να π α ρ ά σ τα σ η ς π α ρ ά ω ς χώ ρ ο δ ι α μ ο ν ή ς ( ό π ω ς σ ε εκκλησίες της πόλης).

Η σύνθεση της πόλης, περι λαμβάνει επίσης την

κοσμική διάσ ταση, η οποία από αμνημόνευτων χρόνων συνδέεται με τ η ν τρ οχ ι ά το υ ή λ ι ο υ . Β ό ρ ε ι α τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ , υ ψ ώ νο ν τα ι ο ι α μ φ ι θ ε α τρ ι κ ο ί λ ό φ ο ι π ο υ « α γ κ α λ ι ά ζο υ ν » τ η Λ ε μ ε σ ό , κ α ι σ ε δ ε ύ τ ε ρ ο π λ ά ν ο ξ ε π ρ ο β ά λ λ ε ι η ο ρ ο σ ε ι ρ ά τ ο υ Τρ ο ό δ ο υ ς , γ ι α ν α δ ε χ τ ε ί τ ι ς α χ τ ί δ ε ς τ ο υ φ ω τ ό ς . Μ ι α επαφή θάλασσας και βουνού, μια επαφή ήλιου και χιονιών.

Η Λ ε μ ε σ ό ς ε ί να ι μ ι α ο ργ α ν ι κ ά α να π τ υγ μ έ ν η π ό λ η . Μ ο νό κ ε ν τρ η

κ α ι μ ο ν ο π υ ρ η ν ι κ ή . Έ ν α ς π υ ρ ή ν α ς π ο υ τ ρ ο φ ο δ ο τ ε ί τ η ζω ή σ τ η ν π ό λ η μέσα

από

τις

λαβυρινθώδες

αρτηρίες

του

οργανισμού

της.

Ένας

Εικ. 281 | Λεμεσός, Genius Loci, η ιδιαιτερότητα

του φυσικού τόπου της Λεμεσού, όπου ορεινοί όγκοι σβήνουν με ιεροτελεστία στη Μεσόγειο, μια επαφή θάλασσας και βουνού, μια επαφή ήλιου και χιονιών πηγή: Ρένα Ανδρονίκου

πυρήνας που περικλείεται από άλ λους μικρούς, οι οποίοι βρίσκονται στην περιφέρεια της πόλης.

Στ ο κ έ ν τ ρ ο τ η ς π ό λ η ς χ τ υ π ά ο π α λ μ ό ς

τ ο υ δ η μ ό σ ι ο υ β ί ο υ τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ , η ζω ή τ ω ν κ α τ ο ί κ ω ν π η γ ά ζ ε ι α π ό τ η ν κ α ρ δ ι ά τ η ς π ό λ η ς κ α ι ο κ ά τ ο ι κ ο ς μ ε τ η ν σ ε ι ρ ά τ ο υ τ ρ ο φ ο δ ο τ ε ί μ ε ζω ή την πόλη. Ένας πυρήνας ιδιαίτερος, ποικι λόμορφος τόσο σε θέματα όψεων αλ λά και σε χρήσεων. Λεμεσός είναι εκεί που ο καθημερινός βίος σ υ ν α ν τ ά τ η δ η μ ό σ ι α ζω ή , ε κ ε ί π ο υ γ ε ι τ ν ι ά ζ ε ι τ ο μ ε γ ά λ ο β ι ο μ η χ α ν ι κ ό κ έ λυ φ ο ς μ ε το μ ι κ ρ ό ν ε ο κ λ α σ ι κ ό ή το π α λ α ι ό α ρχο ν τ ι κ ό μ ε το χα γ ι ά τ ι του. Επιπλέον, ο πυρήνας αυτός είναι ο ίδιος που ξυπνάει μνήμες αλ λά και νοήματα, αναδεικνύει τη συμπαγή δομή της πόλης και τις διάφορες σελίδες της ισ τορίας.

177

Το « Κ υ π ρ ι α κ ό » φ ω ς ε ί ν α ι έ ν τ ο ν ο κ α ι α ξ ι ό π ι σ τ ο , α ν α δ ε ι κ ν ύ ε ι

την πλασ τική μορφή των πραγμάτων, και όταν συναντήσει τις άσ πρες λιθοδομές και τα ντόπια επιχρίσματα, το περιβάλ λον προσδίδει μια αίσθηση

ζεσ τασιάς

και

ασφάλειας.

Ο

ήλιος

είναι

ένα

από

τα

πιο

εντυπωσιακά φυσικά φαινόμενα. Παρόλα αυτά ο ήλιος μπορεί να είναι κ α ι ο κ ι ν η τ ή ρ ι ο ς μ οχλ ό ς γ ι α μ ι α π ό λ η . Ο ά ν θ ρ ωπ ο ς σ το ν τό π ο α υτό τ ρ ο φ ο δ ο τ ε ί τ η ζω ή τ ο υ α π ό τ ο ν ή λ ι ο . Το ν κ α τ ε υ θ ύ ν ε ι , ά λ λ ο τ ε τ ο ν ω θ ε ί ν α τ ο ν σ υ ν α ν τ ή σ ε ι κ α ι ά λ λ ε ς φ ο ρ έ ς ν α κ ρ υ φ τ ε ί α π ό α υ τ ό ν . Στ η ν Λ ε μ ε σ ό ο ι φ ω τ ε ι ν έ ς α χ τ ί ν ε ς δ ι α χ έ ο ν τ α ι σ τ ο υ ς δ ρ ό μ ο υ ς τ η ς , φ ω τ ί ζο υ ν τ ι ς ό ψ ε ι ς των δομών και ο ψι λός μεσογειακός ήλιος βοηθά σ την τέλεια διαγράφη την μορφών.

Τα ν τ ό π ι α υ λ ι κ ά κ α ι ο ι λ ί θ ο ι ( ά σ π ρ η π έ τ ρ α , α σ β ε σ τ ό π ε τ ρ α ,

επιχρίσματα) με τη λευκή τους επιφάνεια διαχέουν το φως μέσα σ την μικρή πόλη. Ακόμη, η ανάδειξή τους σ το κτηριακό απόθεμα της Λεμεσού συνδέει τον άνθρωπο με τις ρίζες του, με την φύση και το περιβάλ λον τ ο υ . Γι α κ ά π ο ι ο υ ς ξ υ π ν ά ε ι μ ν ή μ ε ς α π ό π α λ α ι ό τ ε ρ α χ ρ ό ν ι α κ α ι γ ι α άλ λους νοήματα τόσο για ον ίδιο αλ λά και για την ίδια την πόλη.

Ένα

φ ω ς π ο υ δ ι έ ρχε τα ι σ τα σ τ ε νά σ ο κ ά κ ι α το υ ι σ το ρ ι κ ο ύ κ έ ν τρ ο υ , π ο υ σ ε σ υ νδ έ ο υ ν μ ε τ η ν κ ε ν τρ ι κ ή π λ α τ ε ί α τ η ς π ό λ η ς , α υτ ή το υ Μ ε σ α ι ω ν ι κ ο ύ Κάσ τρ ο υ . Μ ι α π λ α τ ε ί α , σ τ η ν οπ ο ί α σ υλ λ έ γ ο ν τα ι νο ή μ α τα , σ υ ν ε νώ ν ε τα ι η υ π α ί θ ρ ι α ζω ή , π ο ι κ ί λ ο ι α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ο ί ρ υ θ μ ο ί δ ι α δ έ χ ο ν τ α ι ο έ ν α ς το ν ά λ λ ο , β ι ο μ η χα ν ι κ ά κ ε λύ φ η π λ α ι σ ι ώ νο υ ν τα ό ρ ι α κ α ι ό λ α α υτά π ά νω σ τη γη και κάτω από τον μεγάλο θόλο του ουρανού με το φως του ήλιου.

Αν υπ ά ρχε ι ό μ ω ς έ να σ το ι χε ί ο σ το οπ ο ί ο σ υγ κ λ ε ί νο υ ν ό λ ε ς ο ι

π ρ ο σ π ά θ ε ι ε ς χα ρ α κ τ η ρ ι σ μ ο ύ το υ π ν ε ύ μ α το ς τ η ς π ό λ η ς , α υτό ε ί να ι η γειτνίασή της με τη θάλασσα. Η Λεμεσός οφεί λει την ύπαρξή της σε αυτή την γειτ νίαση με τη θάλασσα και ανέπ τυξε μια ιδιόμορφη σ χέση με το παράκτιο της μέτωπο. Μια διαχρονική σ χέση αλ ληλεπίδρασης και α λ λ η λ ε ξ ά ρ τ η σ η ς μ ε ζω τ ι κ ή σ η μ α σ ί α γ ι α τ ο π ν ε ύ μ α τ η ς π ό λ η ς . Η θ ά λ α σ σ α ήταν ο πρώτος διάλογος της πόλης με τον φυσικό της περιβάλ λον, η π ρ ωτα ρχ ι κ ή σ χέ σ η μ ε το ν φ υ σ ι κ ό τό π ο π ο υ δ ι α μ ό ρ φ ω σ ε το ν α σ τ ι κ ό ισ τό της πόλης και μια ολόκληρη κοινωνία. Ήταν αυτή που προσέλκυσε πολιτισμούς και έθνη, που σ την συνέχεια απώθησε τους ντόπιους για α σ φ ά λ ε ι α σ τ η ν ε νδ οχώ ρ α κ α ι π ο υ τ ε λ ι κ ά το υ ς κ έ ρ δ ι σ ε ξα νά ω ς α νά γ κ η για εκτόνωση και ανάκτηση της σ χέσης τους. Σ υ ν ο ψ ί ζο υ μ ε μ ε τ ι ς σ κ έ ψ ε ι ς τ ο υ α ρ χ ι τ έ κ τ ο ν α Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ Χ ρ ι σ τ ο φ ί ν η . Η Λ ε μ ε σ ι α ν ή Α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή , α π ό τ η ν ε π οχ ή τ η ς α ρχα ί α ς Α μ α θ ο ύ ν τα ς , μέχρι

τις

παραλιακό,

178

αποθήκες

Θεοδοσίου

ή

τους

δίδυμους

πύργους

σ τον

αντλούσε την έμπνευσή της από τις ανθρώπινες σ χέσεις

και τη διαλεκτική του «είναι». Οι ιδιότητες και η μορφή του κτιρίου, απλά

υλοποιούν

έμπνευση

εκ

καταγωγής,

και

αντανακλούν

το

ογκοπλασ τικό της αποτύπωμα. Ποια η καταγωγή μας, ποιο το είναι μας όταν διαπραγματευόμασ τε, να κτίσουμε σ τα παράλια της πόλης αυτοαναφερόμενους ουρανοξύσ τες, μιμούμενοι ξεπερασμένου κύρους οικοδομήματα, ξένα κι αποκομμένα από τις δικές μας πραγματικότητες κ α ι α ν ά γ κ ε ς 144;

Επομένως ποιο είναι το Genius Loci, το πνεύμα του τόπου, το

«είναι» της Λεμεσού; Η Λεμεσός είναι η κλασικότητα του φυσικού τοπίου, ο ρομαντισμός του ανθρωπογενούς ασ τικού τοπίου, η κοσμικότητα του ή λ ι ο υ κ α ι τ η ς θ ά λ α σ σ α ς , το π ά ν τρ ε μ α τ η ς π ο ι κ ι λ ο μ ο ρ φ ί α ς π ο λ ι τ ι σ μ ώ ν και εθνών, η ατμόσφαιρα από ντόπια υλικά και υφές. Η Λεμεσός είναι ο ι ά ν θ ρ ωπ ο ί τ η ς κ α ι ό τα ν το α ν τ ι λ η φ θ ο ύ ν , τό τ ε κ α ι η Α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή θ α οπ τικοποιεί, θα συμβολίζει και θα συλ λέγει όλα αυτά που φανερώνουν την Λεμεσό.

Εικ. 282 | Λεμεσός, Genius Loci, φωτογραφίες του

τότε και του σήμερα, φωτογραφίες από στεριά και θάλασσα, φωτογραφίες στατικές και με κίνηση, φωτογραφίες με λιακάδα και συννεφιά, φωτογραφίες που αφηγούνται τη σχέση του ανθρώπου με τον τόπο του, την πόλη του πηγή: Christos Vassiliou | https://www.flickr.com Dimitris Vetsikas | https://pixabay.com Ιστορικό Αρχείο Λεμεσού 144. Αλέξανδρος Χριστοφίνης για CY ARCH – VIEWS ON ARCHITECTURE & THE CITY. Ανακτήθηκε από: https://www.cy-arch.com/apospasma-olotitas-christophinis/ (τελευταία πρόσβαση 24/05/2021)

179

180

Α Π Ω Λ Ε Ι Α Κ Α Ι Α Ν Α Κ Τ Η Σ Η ΤΟΥ ΤΟ Π ΟΥ

Στ η Λ ε μ ε σ ό τ ο υ σ ή μ ε ρ α , η έ ν ν ο ι α τ ο υ « τ ό π ο υ » έ χ ε ι σ π ι λ ω θ ε ί

και απωλέσει την βαρυσήμαντη υπόσ τασή της. Η σ χέση της πόλης μ ε τ η ν χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ή τοπ ογρ α φ ί α τ η ς έ χε ι α λ λ ο ι ω θ ε ί σ η μ α ν τ ι κ ά . Το

π α ν τα χό θ ε ν

ανεξέλεγκτη

και

ελεύθερο

σύστημα

αλόγισ τη

δόμησης

εξάπλωση

του

και

η

αστικού

συνεπακόλουθη ισ τού

είχε

ως

απόρροια την κατασ πατάληση καλής γεωργικής γης και την καταπόνηση το υ φ υ σ ι κ ο ύ τοπ ί ο υ , ε ν ί οτ ε σ ε μ η α να σ τρ έ ψ ι μ ο β α θ μ ό . Έ ν νο ι ε ς ό π ω ς η « α φ ο μ ο ι ωτ ι κ ή α ξ ί α » το υ τό π ο υ έ χο υ ν δ ι α σ τρ ε β λ ω θ ε ί . Η κ ο ι νω ν ί α δ ε ν προσ παθεί να εντάξει ομαλά τα σύγχρονα ξένα σ τοιχεία σ το υφισ τάμενο υπόβαθρο της πόλης με λεξι λόγιο, το οποίο μπορεί να αφομοιώσει δημιουργικά και εξελικτικά η πόλη, αλ λά εντούτοις η πόλη φαίνεται να αφομοιώνεται από τα ξένα σ τοιχεία που επιβάλ λουν την παρουσία τους ως φυσική εξέλιξη και ανάπ τυξη.

Τα σ τ ο ι χ ε ί α π ο υ π α ρ α δ ο σ ι α κ ά χ α ρ α κ τ ή ρ ι ζα ν τ ο ν α ν θ ρ ώ π ι ν ο

ο ι κ ι σ μ ό τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ , ε ί τ ε νο θ ε ύ τ η κ α ν , ε ί τ ε χά θ η κ α ν α μ ε τά κ λ η τα . Η ανοικοδομημένη πόλη, μοιάζει πολύ διαφορετική από την πόλη του παρελθόντος. Η

σ ύγ χ ρ ο ν η ε ι κ ό να το υ α σ τ ι κ ο ύ χώ ρ ο υ τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ

δε διαθέτει πια τα σ τοιχεία του περίκλεισ του και της πυκνότητας. « Ε λ ε ύ θ ε ρ α κ τ ί ρ ι α » σ τ έ κ ο υ ν σ ε χ ώ ρ ο υ ς π ο υ μ ο ι ά ζο υ ν μ ε π ά ρ κ α . Δ ρ ό μ ο ι κ α ι π λ α τ ε ί ε ς μ ε τ η ν π α ρ α δ ο σ ι α κ ή έ ν νο ι α δ ε ν υπ ά ρχο υ ν π λ έ ο ν , κ α ι το γενικό

αποτέλεσμα

είναι

ένα

συνονθύλευμα

διάσ παρτων

μονάδων.

Α υτό σ η μ α ί ν ε ι η σ α φ ή ς σ χέ σ η μ ο ρ φ ή ς - φ ό ν το υ χά ν ε τα ι , η σ υ ν έ χε ι α το υ τ ο π ί ο υ δ ι α κ ό π τ ε τ α ι κ α ι τ α κ τ ί ρ ι α δ ε ν σ χ η μ α τ ί ζο υ ν σ υ σ τ ά δ ε ς ο ι ο μ ά δ ε ς .

Έ να α π ό τα χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά γ νω ρ ί σ μ α τα τω ν α σ τ ι κ ώ ν κ έ ν τρ ω ν

ε ί ν α ι η π υ κ ν ό τ η τ α κ α ι η σ υ μ π α γ ή μ ο ρ φ ή α ν ά π τ υ ξ η ς . Στ η ν Λ ε μ ε σ ό έ ν το να β ρ ί σ κ ο ν τα ι α υτά τα γ νω ρ ί σ μ α τα σ το ι σ το ρ ι κ ό κ έ ν τρ ο τ η ς π ό λ η ς . Γ νω ρ ί σ μ α τα κ α ι χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά τ η ς π ό λ η ς , π ο υ μ ε το π έ ρ α σ μ α τω ν χρόνων αφομοιώθηκαν από τη σύγχρονη πόλη. Η ασ τική αποξένωση π ο υ κ υ ρ ι α ρ χ ε ί σ τ η ν π ό λ η κ α ι η « α ν ά γ κ η » γ ι α ι δ ι ω τ ι κ ή ζω ή ώ θ η σ ε τ η ν αλόγισ τη επέκταση της πόλης. Μια επέκταση που αντισ τέκεται σ τον χα ρ α κ τ ή ρ α τ η ς , α φ ο ύ π λ έ ο ν η π ό λ η ε π ε κ τά θ η κ ε τό σ ο

που αυτή η

ρ ο μ α ν τ ι κ ή α τ μ ό σ φ α ι ρ α κ α ι η α ρχ ι κ ή σ υ μ π α γ ή ς μ ο ρ φ ή τ η ς χά ν ε τα ι μ έ σ α σ το κτισμένο απόθεμα της πόλης. Η επέκταση αυτή είχε ως επακόλουθο και την απομάκρυνση του ανθρώπου από τον καθημερινό βίο του σ την π ό λ η , η τρ ι β ή το υ κ ά θ ε κ α το ί κ ο υ μ ε το σ υ μ π α γ ή π υ ρ ή να τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ , τα σ η μ ε ί α μ ν ή μ η ς κ α ι τ η ν ε σ τ ί α τω ν δ η μ ό σ ι ω ν χώ ρ ω ν α π ο μ α κ ρ ύ ν θ η κ ε κ α ι αποξενώθηκε. Επιπλέον, ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Λεμεσό , ήταν ο ε νδ ι ά μ ε σ ο ς χώ ρ ο ς μ ε τα ξ ύ το υ κ ε ν τρ ι κ ο ύ π υ ρ ή να κ α ι τω ν δ ο ρ υ φ ο ρ ι κ ώ ν π ε ρ ι οχώ ν , έ να φ υ σ ι κ ό τοπ ί ο χώ ρ ι ζ ε το ν π υ ρ ή να τ η ς π ό λ η ς α π ό το υ ς

Εικ. 283, 284 | Λεμεσός, Απώλεια του Τόπου, ο αστικός ιστός «διανοίχτηκε», η συνέχεια του αστικού «τείχους» διακόπηκε, το στοιχείο του περίκλειστου και της πυκνότητας διαδέχθηκε το «συνονθύλευμα ελεύθερων μονάδων» που στέκουν διάσπαρτα σε χώρους που μοιάζουν με πάρκα και ο κάποτε ενδιάμεσος χώρος έγινε λεωφόρος, γέφυρα, αυτοκινητόδρομος πηγή: ίδια λήψη (πάνω), https://9251.pics (κάτω)

181

π υ ρ ή ν ε ς τω ν π ε ρ ι οχώ ν α υτώ ν κ α ι σ υ ν έ δ ε ε το ν ά ν θ ρ ωπ ο μ ε το φ υ σ ι κ ό τοπ ί ο κ α ι το π ε ρ ι β ά λ λ ο ν το υ . Α υτό ς ο ε νδ ι ά μ ε σ ο ς χώ ρ ο ς π λ έ ο ν έ χε ι α ν τ ι κ α τα σ τα θ ε ί μ ε λ ε ω φ ό ρ ο υ ς , γ έ φ υ ρ ε ς κ α ι γρ α μ μ ι κ ά ε μ π ο ρ ι κ ά κ έ ν τρ α .

Ο α σ τ ι κ ό ς ι σ τό ς « δ ι α νο ί χ τ η κ ε » , η σ υ ν έ χε ι α το υ α σ τ ι κ ο ύ « τ ε ί χο υ ς »

δ ι α κ ό π η κ ε , κ α ι η σ υ ν ε κ τ ι κ ό τ η τα τω ν α σ τ ι κ ώ ν χώ ρ ω ν δ ι α τα ρ ά χ θ η κ ε . Ω ς α π οτ έ λ ε σ μ α , ο ι κ ό μ β ο ι , ο ι δ ι α δ ρ ο μ έ ς κ α ι ο ι σ υ νο ι κ ί ε ς έ χα σ α ν τ η ν ταυτότητά τους, και η πόλη ως σύνολο την «εικόνα» της. Μαζί με την α π ώ λ ε ι α τ η ς π α ρ α δ ο σ ι α κ ή ς δ ο μ ή ς , το τοπ ί ο χά ν ε ι κ ι α υτό το νό η μ ά το υ

-

-

Εικ. 285 | Λεμεσός, Αστικό Συγκρότημα

ο αυτοκινητόδρομος ως σαφής φραγμός ασυνέχειας του σύγχρονου αστικού ιστού οι εγκάρσιοι οδικοί άξονες που οδηγούν στο κέντρο πόλης ως προσπάθειες συρραφής πηγή: ίδια επεξεργασία

ως περιεκτικό περιβάλ λον, και περιορίζεται σε θύλακες ή «απομεινάρια» μέσα

σ το

ευρύτερο

πλέγμα

των

ανθρωπογενών

σ τοιχείων.

Ο

χα ρ α κ τ ή ρ α ς το υ σ η μ ε ρ ι νο ύ π ε ρ ι β ά λ λ ο ν το ς σ υ ν ή θ ω ς δ ι α κ ρ ί ν ε τα ι α π ό μονοτονία, μια μονοτονία που αντιτίθεται σ το πνεύμα της Λεμεσού. Η ό π ο ι α π ο ι κ ι λ ί α μ π ο ρ ε ί να υπ ά ρχε ι σ υ ν ή θ ω ς ο φ ε ί λ ε τα ι σ ε σ το ι χε ί α π ο υ έ χο υ ν μ ε ί ν ε ι α π ό το π α ρ ε λ θ ό ν . Ο ι ε κ π λ ή ξ ε ι ς σ ε κ ά θ ε σ τρ ο φ ή π ο υ σ ο υ π ρ ό σ φ ε ρ ε η π ό λ η π α ρ α σ ύ ρ θ η κ α ν α π ό το κ ύ μ α το υ σ ύγ χ ρ ο νο υ τρ ό π ο υ ζω ή ς κ α ι ο ι κ ο δ ό μ η σ η ς . Ο ι « ε σ τ ί ε ς » τ η ς π ό λ η ς ω ς τ ό π ο ι κ ο ι ν ο τ ι κ ή ς ζω ή ς εξαλείφθηκαν όπως και το κτίριο ως ένα μικρότερος τόπος με νόημα ό π ο υ ο ά ν θ ρ ωπ ο ς μ π ο ρ ε ί να ν ι ώ σ ε ι ό τ ι ε ί να ι ξ ε χω ρ ι σ τό ά το μ ο α λ λ ά κ α ι ότι «ανήκει» κάπου. Η ουσία του οικισμού συνισ τάται σ τη διεργασία του συλ λέγειν, και αυτό σημαίνει ότι συνταιριάζεις διαφορετικά νοήματα. Η α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή το υ α π ο κ λ ε ι σ μ ο ύ μ α ς ε ί π ε κ υ ρ ί ω ς ό τ ι ο σ ύγ χ ρ ο νο ς κόσμος είναι «ανοιχτός», μια δήλωση που με μια έννοια είναι «αντία σ τ ι κ ή » , δ ε ν τα ι ρ ι ά ζ ε ι σ ε μ ι α π ό λ η . Η α νο ι κ τό τ η τα σ η μ α ί ν ε ι α να χώ ρ η σ η , ε ν ώ τ ο σ υ λ λ έ γ ε ι ν σ η μ α ί ν ε ι ε π ι σ τρ ο φ ή 145.

Μ ε τ η ν ε ξ έ λ ι ξ η τ η ς ζω ή ς , ε ί ν α ι σ α φ έ ς ό τ ι τ α π ά ν τ α ε ξ ε λ ί σ σ ο ν τ α ι ,

α να π τ ύ σ σ ο ν τα ι . Κο μ μ ά τ ι τ η ς ε ξ έ λ ι ξ η ς α υτ ή ς ε ί να ι κ α ι η α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή . Στ η Λ ε μ ε σ ό κ α ι η α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή τ η ς π ό λ η ς έ χ ε ι δ ε χ θ ε ί έ ν α τ ε ρ ά σ τ ι ο πλήγμα

από

την

«εξέλιξη»

αυτή.

Ντόπια

υλικά

και

τεχνικές

περιθωριοποιούνται, η ποικι λομορφία αντικαθίσ ταται με τη μονοτονία τ ο υ τ ζα μ ι ο ύ σ τ α ε π ι β λ η τ ι κ ά π ο λ υ ώ ρ ο φ α κ τ ή ρ ι α . Κτ ή ρ ι α π ο υ ε π ι ζ η τ ο ύ ν την ανάδειξη της «εξουσίας» και της

προσωπικής επιτυχίας.

Κτ ή ρ ι α

που αποκόπ τουν τις φωτεινές ακτίνες του ήλιου, που σ τέκονται και υ ψ ώ νο ν τα ι σ το ν ο υ ρ α νό χω ρ ί ς κ ά π ο ι ο νό η μ α , χω ρ ί ς το φ υ σ ι κ ό τοπ ί ο ν α τ α κ α θ ο δ η γ ή σ ε ι ώ σ τ ε ν α υ ψ ω θ ο ύ ν . Στ α π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α σ ύ γ χ ρ ο ν α δωμάτια δεν έχει νόημα να ρωτήσεις: «πώς πέφτει το φως του ήλιου σ το κτήριο σας», δηλαδή «ποιες ψυχικές διαθέσεις προσφέρει το φως α π ό το π ρ ω ί ω ς το β ρ ά δ υ , α π ό μ έ ρ α σ ε μ έ ρ α , α π ό ε π οχ ή σ ε ε π οχ ή , κ α ι σε όλη τη διάρκεια του έτους».

Ό π ω ς κ α ι ο K e v i n Ly n c h

θεωρεί ότι η

περιορισμένη δυνατότητα να συλ ληφθεί το περιβάλ λον ως συνολική ε ι κ ό ν α μ π ο ρ ε ί ν α ο δ η γ ή σ ε ι σ ε α ν α σ φ ά λ ε ι α κ α ι φ ό β ο 146. Ε ί ν α ι , α π ο δ ε κ τ ό 145, 146. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σσ. 205-210

182

ότι δεν

μπορούμε να αντιγράψουμε το παρελθόν, γιατί η κάθε γενιά

έχει τη δική της δημιουργική επιθυμία. Όμως, η αλήθεια της κατασκευής σ της παλαιές μορφές και δομές, η χρησιμοποίηση ντόπιων υλικών και η π ο λυπ ο λ ι τ ι σ μ ι κ ά ε π η ρ ε α σ μ έ ν η α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή σ η μ α το δ οτ ε ί τ η ν π ό λ η και τον τόπο της. Προσδίδει νόημα, αυθεντικότητα και διατηρεί το πνεύμα της πόλης σ το πέρασμα των αιώνων.

Σε αυτό το ζήτημα δεν μι λάμε απλά για ένα θέμα μορφής και

όψης, αλ λά για νοήματα και τη δυνατότητα της συλ λογής τους σε ένα κτήριο.

Η ά σ π ρ η π έ τ ρ α κ α ι ο α σ β ε σ τ ό λ ι θ ο ς σ π ά ν ι α ε φ α ρ μ ό ζο ν τ α ι

σ ε ν έ ε ς π α ρ ε μ β ά σ ε ι ς . Το ξ ύ λ ο π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς ε ί ν α ι α π ό μ έ τ α λ λ ο κ α ι η ποικι λομορφία της πόλης πισ τή αντιγραφή προτύπων από ξένες χ ώ ρ ε ς . Τα ν τ ό π ι α ε π ι χ ρ ί σ μ α τ α μ ε τ α χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό ά σ π ρ ο ά λ λ ο τ ε κ α ι ώχρα κάποτε αντικαθίσ ταται με μια ποικι λία χρωμάτων και υφών. Μια ποικι λομορφία και αυτή για την πόλη, αλ λά είναι αυτή που πηγάζει από την ίδια και συμβαδίζει με το πνεύμα της;

Επομένως

παρελθόντος προσπάθεια

στην

έγκειται για

ε π ι σ τρ ο φ ή η

ανάκτηση

ανάκτηση

του

στις

παραδοσιακές

του

τόπου

τόπου.

είναι

αξίες

του

Ανα ν τ ί λ ε κ τα

η

βραχυπρόθεσμη

και

δύσκολη. Η προσέγγιση του Λούις Καν και το ερώτημα του κρύβει

Σκ. 8, 9 | Λεμεσός, Genius Loci, η αλήθεια της

κατασκευής στης παλαιές μορφές και δομές, η χρησιμοποίηση ντόπιων υλικών και η πολυπολιτισμικά επηρεασμένη αρχιτεκτονική πηγή: ίδια επεξεργασία

π ο λ λ έ ς α π ό τ ι ς α π α ν τ ή σ ε ι ς γ ι α τ η ν α ν ά κ τ η σ η τ ο υ g e n i u s l o c i . « Τι θ έ λ ε ι ν α ε ί ν α ι έ ν α κ τ ί ρ ι ο ; » . Στ ο ε ρ ώ τ η μ α α υ τ ό δ ί ν ε ι α π α ν τ ή σ ε ι ς μ έ σ α α π ό το έργο του. Ξαφνικά τα πάντα είναι πάλι εδώ: ανοιχτοί και κλεισ τοί χώ ρ ο ι , σ υ σ τά δ ε ς κ α ι ο μ ά δ ε ς , σ υ μ μ ε τρ ί α κ α ι α σ υ μ μ ε τρ ί α , κ ό μ β ο ς κ α ι δ ι α δ ρ ο μ ή , κ α ι π ά νω α π ό ό λ α ο το ί χο ς ω ς « κ α τώ φ λ ι » α νά μ ε σ α σ το ε σ ω τ ε ρ ι κ ό κ α ι ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό . Στ ο υ ς τ ο ί χ ο υ ς τ ο υ Κ α ν τ ο π α ρ ε λ θ ό ν κ α ι το παρόν ενώνονται, και όπως το είχε πει και ο ίδιος: «Σκέφτηκα να τ υλ ί ξω ε ρ ε ί π ι α γ ύ ρ ω α π ό τα κ τ ί ρ ι α » . Ό μ ω ς κ α τά κ ύ ρ ι ο λ όγ ω ο ι το ί χο ι του Καν σ τέκουν για να δεχτούν το φως, «τον δότη κάθε παρουσίας». Η α ρχ ι τ ε κ το ν ι κ ή σ το έ ργ ο το υ Κα ν θ ε ω ρ ε ί τα ι ω ς μ ι α κ τ ι σ μ έ ν η τά ξ η . « Η μορφή δεν είναι απλώς μια λειτουργία, αλ λά μια οργανωμένη τάξη – κ α ι έ τ σ ι , έ ν α ε ν ε ρ γ ό ο ν … » 147.

Η ανάκτηση και αξιοποίηση της οικοδομικής μας κληρονομιάς/

οικιστικών

συνόλων

και

επαναπροσδιορισμός

του

ιδιαίτερα ρόλου

του

του

ισ τορικού

σ τα

κ έ ν τρ ο υ

χω ρ ο δ ο μ ι κ ά

και

πλαίσια

ο

της

σημερινής Λεμεσού, δεν θα πρέπει να θεωρείται παρελθοντολογισμός αλ λά είναι μια αδήριτη ανάγκη και μια απάντηση συγκεκριμένη σ την κρίση που αντιμετωπίζει η σύγχρονη πόλη. Η ποιοτική επαναξιοποίηση των ισ τορικών πυρήνων ως σύνολο είναι μια από τις σημαντικότερες επι λογές/διεξόδους και μια εναλ λακτική λύση σ το πρόβλημα ποιότητα ζω ή ς κ α ι π ο ι ό τ η τ α χ ώ ρ ο υ , μ ι α λ ύ σ η μ ε ε π ι τ υ χ ή κ α τ ά λ η ξ η σ ε π ο λ λ ά 147. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 214

183

παραδείγματα

πόλεων

του

εξωτερικού.

Τα

ισ τορικά

κ έ ν τρ α

είναι

μ ο ν α δ ι κ ά σ ύ ν ο λ α τ α ο π ο ί α θ α π ρ έ π ε ι ν α α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζο ν τ α ι μ έ σ α α π ό τ ο φάσμα της διατήρησης, της συντήρησης και της αναβίωσης, ποτέ όμως τ η ς σ τ ε ί ρ α ς μ ο υ σ ε ι α κ ή ς α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ η ς 148.

Προς

αυτή

την

κατεύθυνση

της

ανάκτησης

του

τόπου,

σ τρ έ φ ο ν τα ι ο ι γ ε ν να ί ε ς π ρ ο σ π ά θ ε ι ε ς τω ν κ ρ α τ ι κ ώ ν κ α ι δ η μ οτ ι κ ώ ν α ρχώ ν γ ι α δ ι α τ ή ρ η σ η , α ξ ι οπ ο ί η σ η κ α ι α νά δ ε ι ξ η το υ ι σ το ρ ι κ ο ύ κ έ ν τρ ο υ τ η ς Λ ε μ ε σ ο ύ . Η π ό λ η π α ρ ά τ η ν υπ έ ρ μ ε τρ η ε ξά π λ ω σ η τ η ς , έ χε ι κ ρ α τ ή σ ε ι το

μονοπυρηνικό

και

αυτοαναφορικό

της

αστικό

χα ρ α κ τ ή ρ α

με

ε π ί κ ε ν τρ ο το ι σ το ρ ι κ ό τ η ς κ έ ν τρ ο . Η τα ύ τ ι σ η δ ε το υ ι σ το ρ ι κ ο ύ μ ε το ε μ π ο ρ ι κ ό κ έ ν τρ ο ε νδ υ να μ ώ ν ε ι κ α ι ε ν ι σ χύ σ ε ι τ η ν α νά γ κ η γ ι α δ ι α τ ή ρ η σ η , επανάχρηση και τόνωση του πυρήνα της παλιάς Λεμεσού. Η απόδοση πολ λαπλών χρήσεων, η εσ τίαση σ τον δημόσιο βίο μέσα σ τη πόλη, η εκτόπιση του αυτοκινήτου από τους δρόμους του ισ τορικού πυρήνα κ α ι ε π ι σ τρ ο φ ή σ το ν ά ν θ ρ ωπ ο , α π οτ ε λ ο ύ ν σ το ι χε ί α τα οπ ο ί α τ ε ί νο υ ν προς την φανέρωση και ανάδειξη της ταυτότητας και του πνεύματος της πόλης.

Μ ο λ ο νό τ ι σ τ η ν π ε ρ ί π τω σ η το υ ι σ το ρ ι κ ο ύ κ έ ν τρ ο υ , έ σ τω κ α ι

αργά η πολιτεία αντι λήφθηκε ότι η διατήρηση, αξιοποίηση και ανάδειξη του είναι μονόδρομος, εντούτοις σ την περίπ τωση του παραλιακού μετώπου η κατάσ ταση περιπλέκεται. Μετά λύπης παρατηρούμε μια πόλη δύο ταχυτήτων σ την αντιμετώπιση της σ χέσης της Λεμεσού με την θάλασσα. Από την μία καταγράφεται μια μεθοδική και συσ τηματική σ τρ α τ η γ ι κ ή τ η ς π ο λ ι τ ε ί α ς , π ο υ μ ε ό ρ α μ α σ τοχε ύ ε ι σ τ η ν β ι ώ σ ι μ η κ α ι λειτουργική αποκατάσ ταση της σ χέσης της πόλης και των κατοίκων μ ε το π α ρ ά κ τ ι ο μ έ τωπ ο τ η ς . Έ ργ α σ τα οπ ο ί α έ χο υ μ ε α να φ ε ρ θ ε ί , ό π ω ς η ανάπλαση της Ακτής Ολυμπίων, το Πολυλειτουργικό Παραθαλάσσιο Π ά ρ κ ο τ η ς Ε π ί χω σ η ς , η α νά π λ α σ η το υ Π α λ α ι ο ύ Λ ι μ α ν ι ο ύ κ . α . σ υ ν τ ε ί νο υ ν σ ε α υτ ή τ η ν π ρ ο σ π ά θ ε ι α α νά κ τ η σ η ς τ η ς σ χέ σ η ς μ ε τ η θ ά λ α σ σ α , σ υ ν ε χο ύ ς εμπλουτισμού της ταυτότητας με σύγχρονα μέσα και συμφι λίωσης της πόλης με το πνεύμα του τόπου.

Στ ο ν

αντίποδα

δεν

μπορούμε

να

μην

κατακρίνουμε

πως

τ η ν ί δ ι α σ τ ι γ μ ή η π ο λ ι τ ε ί α μ ε τ η ν α ν ε ξ έ λ ε γ κ τ η χω ρ ο θ έ τ η σ η ψ η λ ώ ν κτηρίων κατά μήκος του παραλιακού μετώπου αναιρεί την πιο πάνω π ρ ο σ π ά θ ε ι α τ η ς , α φ ο ύ ε ν τ ε λ ώ ς ά να ρχα κ α ι α λ όγ ι σ τα π ρ ο σ π α θ ε ί να εκμεταλ λευτεί

χρονικές

και

κοινωνικό-οικονομικές

συγκυρίες

που

έφεραν ευκαιρίες και μια έκρυθμη ανάπ τυξη σ την πόλη της Λεμεσού. Η βεβιασμένη όμως αυτή προσ πάθεια βραχυπρόθεσμης εκμετάλ λευσης αυτών των ευκαιριών σε συνδυασμό με την πεπατημένη πρακτική α να π λ ά σ ε ω ν σ τ η π ό λ η π ο υ χα ρ α κ τ η ρ ί ζ ε τα ι α π ό τ η ν α π ο υ σ ί α ε νό ς 148. Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου. ό.π., σ. 269

184

σ υ νο λ ι κ ο ύ χω ρ οτα ξ ι κ ο ύ σ χε δ ι α σ μ ο ύ , ο οπ ο ί ο ς ε π ι β ά λ λ ε τα ι να α π ο ρ ρ έ ε ι από

ρυθμιστικά

σ χέδια

βιώσιμης

αστικής

κινητικότητας,

ε λ λ οχε ύ ε ι

σοβαρούς μακροπρόθεσμους κινδύνους.

Εικ. 286 | Λεμεσός, Απώλεια του Τόπου, η

αποκαρδιωτική εικόνα της πόλης με τους πύργους που κτίζονται άναρχα κατά μήκος του παραλιακού μετώπου και δε συνάδουν με το χαρακτήρα και το πνεύμα της Λεμεσού πηγή: https://www.skyscrapercity.com

Ο

άνθρωπος

«προσόντα»

που

πρέπει

διαθέτουν

να

αποζητεί

νοήματα

όλα

και

θα

αυτά του

τα

ουσιαστικά

ε π ι τρ έ ψ ο υ ν

να

« κ α τ ο ι κ ή σ ε ι π ο ι η τ ι κ ά » . « Ε κ π α ί δ ε υ σ η μ έ σ ω τ η ς Τέ χ ν η ς » ε ί ν α ι σ υ ν ε π ώ ς ε κ ε ί ν ο π ο υ χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο α π ό π ο τ έ ά λ λ ο τ ε . Το έ ρ γ ο τ έ χ ν η ς , που πάνω απ’ όλα πρέπει να αποτελεί τη βάση της παιδείας μας, είναι ο τόπος που μας δίνει την ταυτότητα μας. Μόνο όταν κατανοήσουμε το ν τό π ο μ α ς θ α μ π ο ρ έ σ ο υ μ ε να σ υ μ μ ε τά σ χο υ μ ε δ η μ ι ο υ ργ ι κ ά κ α ι να σ υ μ β ά λ ο υ μ ε σ τ η ν ι σ τ ο ρ ί α τ ο υ 149.

Το

νέο

πνεύμα

συνεπώς

θα

πρέπει

να

απελευθερώσει

τον

ά ν θ ρ ωπ ο α π ό τα « σ υ σ τ ή μ α τα » κ α ι να ε π ο υλ ώ σ ε ι το χά σ μ α α νά μ ε σ α σ τ η σ κ έ ψ η κ α ι το σ υ να ί σ θ η μ α , π ο υ α π οτ ε λ ο ύ σ ε χα ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό γ νώ ρ ι σ μ α τ η ς α σ τ ι κ ή ς κ ο ι νω ν ί α ς τ η ς β ι ο μ η χα ν ι κ ή ς ε π οχ ή ς . Π ο ι α η σ χέ σ η τ η ς σύνθεσης με το φόντο, ποια η ερμηνεία των φυσικών δυνάμεων, ποια η σ χέση του κτηρίου με τον ήλιο και το περιβάλ λον του, ποια η σύνδεση του με τον τόπο και την ισ τορία και το πιο σημαντικό ποια είναι η σ χ έ σ η τ η ς δ ο μ ή ς μ ε τ ο ν ί δ ι ο τ ο ν ά ν θ ρ ω π ο 150. Ε ν κ α τ α κ λ ε ί δ ι π ο ι α ε ί ν α ι η α π ά ν τ η σ η μ α ς σ τ ο ε ρ ώ τ η μ α τ ο υ Κ α ν : « Τι θ έ λ ε ι ν α ε ί ν α ι έ ν α κ τ ή ρ ι ο » ; Η απάντηση εναπόκειται σ τον άνθρωπο και σ τη σ χέση που επι λέγει να αναπ τύξει με τον τόπο.

149. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σ. 218 150. Norberg-Schulz, Christian. ό.π., σσ. 207, 214

185

186

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ ΡΑ Φ Ι Α

«Ποτέ δεν είναι αργά για το "καράβι", που

έχει

αποκλείσει

από

την

πορεία

του, να σ ταματήσει, να αναλογισ τεί, να αναθεωρήσει

και

σωστή πορεία»

187

να

ε π α ν α χα ρ ά ξ ε ι

τη

188

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ ΡΑ Φ Ι Α Ξ Ε Ν Ο ΓΛ Ω Σ Σ Η 1 . H e i d e g g e r, M a r t i n ( 1 9 7 1 ) . « P o e t r y, L a n g u a g e , T h o u g h t , ε π ι μ . A l b e r t

H o f s t a d t e r » , N e w Yo r k : H a r p e r.

2 . Po p e , A l e x a n d e r ( 1 7 3 1 ) . « O f f a l s e t a s t e ; a n e p i s t l e t o t h e R i g h t

Honourable Richard Earl of Burlington», Λονδίνο.

3. Giedion, Sigfried (1958). «Architecture you and me, The diar y of a

development», Cambridge, Massachusetts: Har vard University Press.

4 . Ly n c h , K e v i n ( 1 9 6 0 ) . « T H E I M A G E O F T H E C I T Y » , C a m b r i d g e , M a s s a c h u s e t t s : M I T P R E S S M a s s a c h u s e t t s I n s t i t u t e o f Te c h n o l o g y ) .

5. Argyro Loukak (1997) «Whose Genius Loci?: Contrasting

Interpretations of the "Sacred Rock of the Athenian Acropolis"» σ ε λ . 3 0 6 - 3 2 9 , Ta y l o r & F r a n c i s , L t d . o n b e h a l f o f t h e A s s o c i a t i o n o f American Geographers.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ 1 . N o r b e r g - S c h u l z , C h r i s t i a n ( 2 0 0 9 ) . « Το π ν ε ύ μ α τ ο υ Τ ό π ο υ , Γι α μ ι α

Φαινομενολογία της Αρχιτεκτονικής», Αθήνα: Πανεπισ τημιακές Ε κ δ ό σ ε ι ς Ε Μ Π , ( Τ ί τ λ ο ς π ρ ω τ ό τ υ π ο υ : « G e n i u s L o c i , To w a r d s a phenomenology of Architecture») 2 . Μ ω ρ α ΐ τ η ς , Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο ς ( 2 0 1 6 ) . « Το τ ο π ί ο , π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ό ς

προσδιορισμός του τοπίου. Σημειώσεις για τη νεότερη τοπιακή επεξεργασία του τόπου», Αθήνα: Εκδόσεις Ι. Σιδέρη, 3 . Σ ύ λ λ ο γ ο ς Α ρ χ ι τ ε κ τ ό ν ω ν Κ ύ π ρ ο υ ( 2 0 1 8 ) . « Το Π α ρ ά δ ε ι γ μ α τ η ς

Κυπριακής Πόλης · Ζητήματα Αστικότητας στον Χωρικό Σχεδιασμό», Λευκωσία: Εκδόσεις ΔΟΜΕΣ.

4 . Τσ ί ρ κ α , Στ ρ α τ ή ( 2 0 0 5 ) . « Α ρ ι ά γ ν η » ( Δ ε ύ τ ε ρ ο β ι β λ ί ο τ ο υ μυθισ τορήματος «Ακυβέρνητες Πολιτείες»), Αθήνα: Εκδόσεις Κέδρος.

5. Λιανού, Μαρία & Χρισ τοφίνης, Α λέξανδρος (2016).

«ΛΕΜΕΣΟΣ

Μ Ε ΤΑ Τ Η Ν Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η Τ Ι : » , Λ ε μ ε σ ό ς : A N B A U C h r i s t o p h i n i s A r c h i t e c t s .

Εικ. 287 | Λεμεσός με θέα το απέραντο γαλάζιο της Μεσογείου,

ΕΠΑΝΑΧΑΡΑΞΗ ΠΟΡΕΙΑΣ πηγή: ίδια λήψη

189

6. Σεργίδης, Χρισ τάκης (2003). «Η Λεμεσός μέχρι την

Το υ ρ κ ο κ ρ α τ ί α » , Λ ε μ ε σ ό ς : Έ κ δ ο σ η Ι Δ Ρ Υ Μ Α Π Α Ν Ι ΚΟ Υ Μ ΑΥ Ρ Ε Λ Η .

7. Σεργίδης, Χρισ τάκης (2012), «ΛΕΜΕΣΟΣ ΟΙΝΟΠΟΛΕΩΣ ΜΕΣΤΩΜΑ», Λ ε μ ε σ ό ς : Ε κ δ ό σ ε ι ς ΑΦ Η .

8 . Κ ο σ μ ά κ η , Τ ζ έ ν η . ( 2 0 0 9 ) . « Γι α μ ι α σ τ ρ α τ η γ ι κ ή σ χ ε δ ι α σ μ ο ύ

βιώσιμων δημόσιων υπαίθριων χώρων στην πόλη. Πολεοδομικές επεμβάσεις σ τον ασ τικό χώρο», Αθήνα: Εκδόσεις ΕΜΠ, 2009.

Α Ρ Θ Ρ Ο Γ ΡΑ Φ Ι Α 1. Giedion, Sigfried (1958). «Architecture you and me, The diar y of a

development», Cambridge, Massachusetts: Har vard University Press.

2 . Σ ε β ί να Φλ ω ρ ί δ ο υ Ζ ή σ ι μ ο υ γ ι α το Κυπ ρ ι α κ ό Ί δ ρ υ μ α Π ε ρ ι β ά λ λ ο ν το ς (2015). «Λεμεσός, το ιστορικό κέντρο, διαδρομή 1, περιοχή

κ ά σ τ ρ ο υ κ α ι ι σ τ ο ρ ι κ ο ύ κ έ ν τ ρ ο , Γε ν ε θ λ ί ο υ Μ ι τ έ λ λ α κ α ι Τ ζ α μ ι ο ύ » . (lemesosblog.com) 3 . Ά ν τρ η Θ ρ α σ υ β ο ύλ ο υ ( 0 1 . 1 2 . 2 0 1 9 ) . Β ι β λ ι ο θ ή κ η Λ ε μ ε σ ο ύ : « Η

φι λοδοξία του μεγαλέμπορα & η «πριγκίπισσα». (offsite.com.cy) 4. Άννα Βασι λειάδου. «Ο Δημοτικός Κήπος Λεμεσού Μία Όαση σ την

Καρδιά της Λεμεσού». (cyprusalive.com) 5 . Τρ ι π ο δ ά κ η ς , Δ . Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς ( 1 3 / 4 / 2 0 1 0 ) . « Τ Ο Α Ν Ο Ι Κ Ε Ι Ο Τ Ο Υ

ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΗ ΚΑΙ Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ Α ΡΧ Ι Τ Ε Κ ΤΟ Ν Ω Ν » . ( g re e k a rc h i t e c t s . g r ) 6 . Ε λ π ί ς Γε ω ρ γ ί ο υ ( 0 9 / 0 8 / 2 0 1 9 ) . « Η Κ ύ π ρ ο ς τ η ς Ε Ε , τ ω ν π ύ ρ γ ω ν κ α ι

των διαβατηρίων». (neaskepsi.com) 7 . Ι ω ά ν ν α Σ α μ α ρ ά ( 0 5 / 0 8 / 2 0 1 9 ) . « Γι α τ ί δ ε ν π ρ έ π ε ι ν α χ τ ι σ τ ε ί α κ ό μ η

έ ν α ς π ύ ρ γ ο ς σ τ η Λ ε μ ε σ ό ; » . ( c i t y. s i g m a l i v e . c o m ) 8 . Μ α ρ γ α ρ ί τ α Δ α ν ο ύ ( 2 0 0 8 ) . « Α Θ Λ Η Τ Ι Κ Ο Π Α Ρ Κ Ο Σ Τ Ο Π Α Λ Α Ι Ο Γ. Σ . Ο .

Σ Τ Η Λ Ε Μ Ε Σ Ο » . ( h t t p s : / / w w w. c y - a r c h . c o m )

190

9. Παναγιώτα Καψούλη για Εφημερίδα Λεμεσός (02/06/2020). «Η

νέα ταυτότητα του ιστορικού συγκροτήματος των δημοτικών κ α τ ο ι κ ι ώ ν σ τ η Λ ε μ ε σ ό » . ( h t t p : / / w w w. e l e m e s o s . c o m ) 1 0 . Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς Χ ρ ι σ τ ο φ ί ν η ς . « Α Π Ο Σ Π Α Σ Μ Α Ο Λ Ο Τ Η ΤΑ Σ , Ε Ρ ΓΑΤ Ι Κ Ε Σ

Κ ΑΤ Ο Ι Κ Ι Ε Σ Σ Τ Η Λ Ε Μ Ε Σ Ο . Α Π Ο Τ Η Ν Κ ΑΤ Ε Δ Α Φ Ι Σ Η Σ Τ Ο Ν H E I D E G G E R » . ( h t t p s : / / w w w. c y - a r c h . c o m )

Δ Ι ΑΤ Ρ Ι Β Ε Σ - Δ Ι Α Λ Ε Ξ Ε Ι Σ 1 . Β α σ ί λ ε ι ο ς Γκ α ν ι ά τ σ α ς , Κ α θ η γ η τ ή ς Ε Μ Π ( 2 0 1 6 ) . 6 Ο Δ ι α π α ν ε π ι σ τ η μ ι α κ ό Σ ε μ ι νά ρ ι ο β ι ώ σ ι μ η ς Ανά π τ υ ξ η ς π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ , και παράδοσης. «Η ανάδειξη της φυσιογνωμίας του τόπου.

Ο

ρόλος των Πυλών στην διαμόρφωση της φυσιογνωμίας των Παραδοσιακών οικισμών».

2 . Β ο σ κ ο ύ , Στ ε φ α ν ί α ( 2 0 1 9 ) . ε ρ ε υ ν η τ ι κ ή ε ρ γ α σ ί α , « Π Λ ΑΤ Ε Ι Α Η Ρ Ω Ω Ν ,

δημόσιος χώρος σ το ισ τορικό κέντρο της Λεμεσού», Αθήνα, ΕΜΠ.

3. Shlho Asada (2015). «THE IMAGE OF THE CITY», Reading, England: M A I n f o r m a t i o n D e s i g n , U n i v e r s i t y of R e a d i n g ( Δ ι α τρ ι β ή π ά νω σ τ ο : Ly n c h , K e v i n ( 1 9 6 0 ) . « T H E I M A G E O F T H E C I T Y » , C a m b r i d g e , M a s s a c h u s e t t s : M I T P R E S S M a s s a c h u s e t t s I n s t i t u t e o f Te c h n o l o g y ) .

4 . H a j a r u d d i n S i r e g a r, H a r i & N a t a l i v a , Pe t r u s & S u h a r j o n o E k o m a d y o , Agus (2018). «Cultural Assemblage as Genius Loci: Character

A n a l y s i s of M e d a n C i t y C e n t e r D i s t r i c t » , S H S We b of C o n f e re n c e s .

5 . Μ α χ α ι ρ ί δ ο υ Έ λ ε ν α ( 2 0 1 1 ) . Μ ε τ α π τ υ χ ι α κ ή ε ρ γ α σ ί α , « Το μ ε τ α β α τ ι κ ό

τοπίο στις πόλεις - δορυφόρους. Η έννοια του τόπου στο τοπίο εν κινήσει. Η περίπτωη Έδεσσας – Θεσσαλονίκης», Θεσσαλονίκη, ΑΠΘ.

6 . M i c h a e l Pe t z e t ( 3 0 S e p t e m b e r 2 0 0 8 ) .

«GENIUS LOCI – The Spirit

of Monuments and Sites».6th General Assembly of ICOMOS, Scientific Symposium, Quebec.

191

7 . S t e l a Po p o v i c ( 2 0 1 6 ) « B e y o n d G e n i u s L o c i , A n A n a l y s i s o f

A r c h i t e c t u r a l D e s i g n S t r a t e g i e s o f P l a c e » . U n i v e r s i t y O f Wa t e r l o o in fulfilment of the thesis requirement for the degree of Master of A r c h i t e c t u r e i n E n g i n e e r i n g Wa t e r l o o , O n t a r i o , C a n a d a , 2 0 1 6 .

Ι Σ ΤΟΣ Ε Λ Ι Δ Ε Σ 1 . w w w. c h a r t a - v o n - v e n e d i g . d e 2 . w w w. p o l i g n o s i . c o m 3 . w w w. e l e m e s o s . c o m 4 . w w w. l e m e s o s b l o g . c o m 5 . w w w. a l l a b o u t l i m a s s o l . c o m 6 . w w w. c y - a r c h . c o m 7 . w w w. c y p r u s a l i v e . c o m 8 . w w w. m o a . g o v. c y 9 . w w w. a r c h i t e c t u r e . o r g . c y 1 0 . w w w. p h i l e n e w s . c o m 1 1 . w w w. a v a n t- g a r d e . c o m . c y 1 2 . w w w. s k y s c r a p e r c i t y. c o m

Εικ. 288 | Λεμεσός, η οδός Ειρήνης με

φόντο τον Υδατόπυργο πηγή: ίδια λήψη και επεξεργασία

192