Prachtige stukken uit de collectie Ibrahim.
DE VERZAMELING IBRAHIM Betere conservatie hard nodig tekst Jolanda Bos foto’s Jolanda Bos en Sigrid van Roode
In april 2009 en het voorjaar van 2011 bezochten Sigrid van Roode en Jolanda Bos Jordanië in het kader van hun onderzoek naar culturele verandering en klederdrachten in de regio van het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Tijdens hun bezoek maakten zij kennis met verschillende verzamelingen antieke textielen, sieraden en kledingstukken. U heeft hierover al in twee voorgaande artikelen over Jordanië kunnen lezen. Zij bezochten de verzamelingen van het Museum of Popular Tradition en het Folklore Museum en zagen de stukken uit de privé-verzameling van Mohammed Haboub. Maar de meest opvallende was wel die van Mr. Ibrahim. In dit artikel vertelt Jolanda over deze bijzondere verzameling. Het is al laat in de avond wanneer wij aankomen bij de winkel Shamiran Bazzar tegen de heuvel van het Romeinse amfitheater in het centrum van Amman. Mohammed Haboub, de eigenaar, handelt de laatste klanten af en vertrekt dan met ons om ons in zijn auto mee te nemen naar een van de buitenwijken van Amman. Hij heeft daar een familielid waarmee hij ons kennis wil laten maken. Deze man, Ibrahim, heeft naar Mohammeds zeggen de grootste verzameling kostuums uit de Palestijnse en Jordaanse regio. Mohammed kennen we pas twee dagen. We zijn in zijn winkel beland na een bezoek aan het amfitheater. Nu rijden we met hem naar Ibrahim in 10
p.10-13 Ibrahim X.indd 10
één van zijn auto’s die hij normaal gesproken gebruikt voor ritten naar Damascus. Tussen Amman en Damascus vinden handelsritten en personenvervoer plaats. De handel tussen beide plaatsen bestaat overigens al eeuwen. Zo werd op die route ooit zijde en indigo verhandeld, de satijnen stoffen uit Damascus, voor de kleurstof indigo uit de regio van Amman. Onderweg vertelt Mohammed ons over de plaats waar we heen gaan, ‘Kan Zaman’ geheten, waar enige tijd geleden een Ottomaans landhuis is omgebouwd tot toeristische locatie. Hier kan men eten en drinken in de Jordaanse traditie, maar ook allerlei goederen kopen in winkels die ernaast gelegen Handwerken zonder Grenzen • nr. 169
1/9/12 8:17 PM
reizenhzg zijn. Kan Zaman kan in het Nederlands het best vertaald worden als “Er was eens...” met een verwijzing naar datgene dat traditioneel en oud is; zoals het vroeger was.
Mr. Ibrahim, Kan Zaman Onze gastheer die avond, Ibrahim, heeft ook een winkel op de locatie Kan Zaman, zo blijkt. Hij verkoopt er oude koperen voorwerpen zoals de bedoeïenen die nog gebruiken, maar ook schitterende tapijten die hij uit de regio importeert en verkoopt aan toeristen. Als wij er aankomen is het een uur of negen. Die avond ontvangt hij ons niet in zijn winkel maar in zijn eigen huis. Zijn vrouw schenkt ons heerlijke, sterke koffie met kardemom en suiker en wij zien iets heel anders dan tapijten en koper. Ibrahim verzamelt namelijk al ongeveer vijfentwintig jaar kostuums en bijbehorende voorwerpen uit de gehele regio. Het is zijn passie. Zijn hele huis is erop ingesteld. We worden er bijzonder hartelijk ontvangen, hoewel het gesprek aan het begin wat stroef verloopt. Hij kijkt een beetje de kat uit de boom. De reden van onze komst is ook wel een beetje vreemd, we komen kijken naar de spullen waar hij al jaren mee bezig is en waarmee hij in zijn land ook al een uitzondering is. Maar deze man van middelbare leeftijd en wij, twee vrouwen uit Nederland, delen absoluut de passie voor kostuums en sieraden.
tasje gemaakt van gestreept satijn uit Syrië, gedecoreerd met kralenwerk en amuletten en met kohltubes van riet. Aan de andere kant staat een ‘Quteh’, een mand waarin borduurgaren en andere rijkdommen van vrouwen bewaard worden. Wanneer we aantekeningen gaan maken bij deze voorwerpen is het ijs plotseling gebroken en volgt het ene voorwerp het andere in rap tempo op. Blijkbaar zijn onze opmerkingen vertrouwenwekkend. Aanvankelijk raken wij een beetje nerveus van het hoge tempo waarop de voorwerpen zich opvolgen. Hebben we net het ene amulet in handen, wordt het alweer uit onze handen genomen en krijgen we weer een andere ketting voorgehouden. Maar pas wanneer we worden meegenomen naar de volgende kamer, begrijpen we waarom: iedere kamer van het huis bevat tientallen, zo niet honderden antieke voorwerpen. Zelfs in de gang staat een kist die tot aan de rand toe gevuld is met antieke hoofddeksels en zilveren sieraden. Dit is niet zomaar een verzameling van enkele voorwerpen als hobby, dit is inderdaad één van de grootste verzamelingen uit de Palestijnse regio ter wereld verpakt in plastic zakken, koffers en in eenvoudige kisten.
Kostuum in ballingschap
We beginnen in de ontvangstkamer vóór in het huis. We drinken wat, wisselen wat formaliteiten uit en krijgen een enkel voorwerp uit zijn collectie voorgehouden. Aan de muur hangt een antieke ‘Makhallas’, een stoffen oogmake-up (kohl)
Omdat hij een winkel had, boden verschillende mensen Ibrahim in de loop der tijd kledingstukken te koop aan. Mannen en vrouwen kwamen uit de Palestijnse regio om hem voorwerpen aan te bieden. Uit de vluchtelingenkampen verkochten vrouwen hun eigendommen om nog wat geld te hebben. Uit Jordanië en Palestina heeft hij dan ook het meest. Omdat handelaren uit Jordanië ook op landen als Syrië, Saoedi-Arabië en streken als Turkmenistan reisden, kreeg hij de meest
Voorwerpen gedecoreerd met Maria Theresia thalers in de collectie van Ibrahim.
Jolanda bestudeert een Makhallas of make-up tas die met kralen gedecoreerd is.
Sigrid van Roode maakt aantekeningen bij de voorwerpen.
Ibrahim met één van zijn pronkstukken die hij in plastic in zijn kast bewaart.
Sluiers in plastic zakken
www.handwerkenzondergrenzen.nl
p.10-13 Ibrahim X.indd 11
11
1/9/12 8:17 PM
Een hoofddeksel dat uit kralenwerk en zilveren plaatjes bestaat.
vreemde voorwerpen aangeboden gedurende de afgelopen vijfentwintig jaar. Zoals bijvoorbeeld delen van militaire kostuums uit Turkmenistan en Kazachstan, maar ook sluiers uit het zuiden van Sinaï. Ibrahim kocht ze allemaal. Aanvankelijk heeft hij ze ook te koop gehad in zijn winkel in Kan Zaman. Maar zodra hij gevoel kreeg voor de waarde en de schoonheid van de stukken is hij daarmee opgehouden. Bovendien behield hij alle voorwerpen in de originele staat, zonder er textielen aan toe te voegen en ze mooier te maken dan ze waren. Hij hing ze in plastic overhoezen en bewaarde ze in kasten en koffers in zijn huis. In de loop van de jaren raakte hij gehecht aan de stukken. Wij brengen de rest van de avond door op de grond, op een kleedje in één van de slaapkamers van zijn huis, waar hij ons zijn topstukken voorhoudt. Sommige ervan doet hij naar eigen zeggen nog niet voor tienduizend dinar weg.
Verandering van honderden jaren in één collectie De verandering van technieken en stijlen die zich in de afgelopen anderhalve eeuw voordeden in de regio zijn volledig in zijn collectie te volgen. Van het traditionele geometrische borduurwerk van de regio tot de bloemmotieven na de jaren zestig en de katoenen en satijnen stoffen tot de synthetische materialen na de jaren zeventig. De explosieve toename van het borduurwerk op de stoffen na de jaren dertig; alles is te volgen in de stukken die Ibrahim stuk voor stuk uit zijn kasten trekt. In zijn verzameling bevinden zich antieke ‘Ikats’ uit Turkmenistan, gestreept ‘Atlas’ -satijn uit Syrië, schitterende ‘Asbes’ (hoofdbanden) van rode zijde waarin metallic zijden draad is verwerkt, kamelenharen gezichtssluiers uit het zuiden van het land en natuurlijk handgeweven katoe12
p.10-13 Ibrahim X.indd 12
nen uit Jordanië zelf waarop het mooiste zijdeborduurwerk is aangebracht. In sommige kledingstukken zijn delen van de textielen in de loop van de tijd vervangen door modernere materialen. Zo kan het zijn dat synthetische stoffen voorkomen naast de oude katoenen stoffen op één en hetzelfde kledingstuk. Maar ook zijn er meer dan driehonderd jaar oude munten naast vijftig jaar oude munten op kledingstukken te vinden. Ibrahim heeft van bijna alle stukken verschillende exemplaren om de veranderingen door de tijd heen te illustreren. Achter ieder stuk schuilt een verhaal, soms van een geluksaankoop, soms van de tragiek van de regio. Met trots showt hij na afloop van het tonen van de textielen ook zijn kist met de zilveren sieraden die erbij horen.
Toekomst voor een verzameling? Met groeiende verbazing kijken wij naar de manier waarop de stukken bewaard worden en we doen Ibrahim enkele eenvoudige conserveringstips aan de hand. Dat er iets moet met deze collectie is ons onmiddellijk duidelijk. Hoewel de klimatologische omstandigheden nagenoeg dezelfde zijn als die waarin de voorwerpen zijn gemaakt en gebruikt, is het risico dat ze nu lopen wel erg groot. Voor Ibrahim ontbreken de middelen voor betere conservatie. Voor nu bewaart hij ze in zijn huis, in kisten, koffers, zakken en kasten. Hij zou zijn verzameling wel willen verkopen, maar dan wel aan een museum, als één geheel en natuurlijk voor de juiste prijs. Alle stukken liggen hem zeer na aan het hart. We gaan uiteindelijk pas weg tegen een uur of één in de nacht, maar niet nadat we gegevens uitwisselen om nader contact op te kunnen nemen bij thuiskomst. In de hoop Ibrahim in de toekomst te kunnen ondersteunen met het conserveren van deze verzameling. Handwerken zonder Grenzen • nr. 169
1/9/12 8:17 PM
reizenhzg
Een gezichtssluier bestaande uit een geborduurde hoofdband, kralen en zilveren munten.
Een op een hoofddeksel genaaide antieke pillar dollar.
De gezichtssluiers uit Jordanië en omstreken zijn bekend om hun schoonheid.
www.handwerkenzondergrenzen.nl
p.10-13 Ibrahim X.indd 13
Ibrahim en één van zijn lievelingsstukken, een mutsje uit de regio Bethlehem.
13
1/9/12 8:17 PM