AARDSE KLANKEN VAN DE DIDGERIDOO De didgeridoo komt als muziekinstrument steeds meer in de belangstelling. Niet alleen vanwege zijn diep-gonzende klank maar ook vanwege de speciale effecten die hij teweegbrengt bij zowel luisteraar als bespeler. 1. Naam Een didgeridoo, of kortweg didge, is een muziekinstrument of blaasinstrument van de Aboriginals uit Australië. Didgeridoo is eigenlijk een Europese of Amerikaanse benaming. Of even moeilijk te worden: didgeridoo is een onomatopee, net als koekoek. In de meer traditionele manier van spelen klinkt de didgeridoo net als hij bespeeld wordt: didzjuridoe, didzjuridoe, didzjuridoe,… Aboriginals noemen het instrument: Yidaki, Yirdaki, Gurrmurr,…
Fig. 1: Didgeridoospeler
2. Bouw De didgeridoo is een recht stuk hol hout, vaak toelopend. In AustraliĂŤ wordt de stam van een uitgeholde eucalyptusboom gebruikt. Het uithollen van de tak is het werk van termieten. Deze insekten gebruiken de eucalyptusbomen voor de bouw van hun nesten: de stam of takken worden uitgehold door het binnenste weg te vreten. De kern is zachter dan de buitenste rand waardoor het hout mooi uitgehold wordt. De termieten gebruiken het zachte hout samen met de zandsoorten, om hun nesten te bouwen, genaamd termietenheuvels.Deze bouwsels kunnen meters hoog worden en zijn er in allerlei vormen en maten. Een termietenheuvel kan bestaan uit een kolonie van paar duizend- tot en met een paar honderd duizend termieten.
Fig. 2: Termiet
Fig. 3: Termietenheuvel
De Aboriginal gaat het bos in en zoekt een eucalyptusboom vlak bij een termietennest. Hij klopt op de takken en luistert of er een holle tak of stam tussenzit. Als dat het geval is wordt het hout gekapt op de juiste lengte. De lengte van het instrument varieert gewoonlijk tussen de 1 en 1,5 meter hoewel er grotere exemplaren zijn. Vervolgens wordt de binnenkant schoongemaakt, wordt de bast verwijderd en voorzien van een mondstuk van bijenwas. Tenslotte kan het instrument worden beschilderd in traditionele aborginal patronen, of worden motieven (gebrand of gesneden) aangebracht. Afhankelijk van het woongebied van de aboriginals variĂŤren deze patronen en motieven. http://www.didjaman.com/didgeridoo/fabrication-video.php
3. Bespelen van didgeridoo 1. Speelwijze Er zijn verschillende methodes om de didgeridoo te bespelen: -De centrale positie: De centrale positie: Het mondstuk wordt midden op de mond gezet precies recht onder je neus zodat het vibreren van je lippen altijd vanuit het midden plaatsvindt. -
De zijdelingse positie: Het mondstuk wordt links of rechts (waar jezelf de voorkeur aan geeft) op de mond geplaatst het vibreren gebeurt dan aan een zijde van de lippen.
Fig. 4: Centrale positie
Fig. 5: Zijdelingse positie
2. Klanken a. de basisklank: de drone Het spelen op een didgeridoo lijkt makkelijker dan het is. Het lukt meestal vrij snel om er geluid uit te krijgen maar de kunst is om allerlei variaties in het geluid te krijgen en het nog zuiver te laten klinken ook. De didgeridoo heeft een specifieke basisresonantie, een drone. De klankkleur van deze toon kan je veranderen door de stand van wangen, tong, lipspanning en ademtechnieken toe te passen. Op die manier zijn diverse klanknabootsingen mogelijk.
b. klanknabootsingen 1. Kookaburra
Kookaburra's leven verspreid over bijna heel AustraliĂŤ. Deze vogelsoort is ook wel bekend als 'lachvogel'. Het geluid dat ze maken lijkt dan ook een beetje op lachen. De eerste lettergrepen klinken hierbij kort en worden steeds langer uitgerekt. Hierbij klinkt de basistoon, de drone, natuurlijk door. Deze draagt als het ware de kookaburra. 2. Dingo B
B
Dingo's zijn de wilde honden van AustraliĂŤ. Momenteel zijn ze bijna uitgeroeid door de blanke farmers, omdat ze zich zouden vergrijpen aan hun schapen. Tegenwoordig worden ze hier en daar beschermd en zelfs gefokt op zogenaamde dingofarms vanwege hun zeldzaamheid in ecologisch opzicht. De nabootsing van een dingo op de didgeridoo begint met geblaf dat langzaam overgaat in wolfsgehuil. De drone moet hierbij vanzelfsprekend door klinken.
c. De duif
B
b
De duif kent verschillende soorten klanken die je met een boventoon door middel van je stembanden maakt. Leuk om te combineren met hard en zacht roepen zodat het lijkt of er twee duiven (één veraf en één dichtbij) aan het koeren zijn. De drone moet ook hierbij vanzelfsprekend door klinken. d. De emu of trombonesound
Je hoort het al aan de naam: het gaat hier om het geluid van een hoorn of eigenlijk een trombone. In tegenstelling tot wat je anders doet worden de lippen getuit en in die stand stevig op elkaar geperst, waarna de lucht vanuit de buik krachtig wordt uitgestoten. Het is leuk om te oefenen met verschillende toonhoogte's door de uitblaaskracht en de lipspanning te veranderen. De korte dubbelstoot 'TOE-TOE' geeft in de traditionele Aboriginal muziek een wissel aan van twee ritme's en tevens het eind van een lied.
3. Circulaire ademhaling Is een ademhalingstechniek waarbij op een blaasinstrument een continue toon kan verkregen worden. In een eerste stap wordt de mond met zoveel mogelijk lucht gevuld door de wangen op te blazen en de onderkaak te laten zakken, en dan de keel af te sluiten met het achterste van de tong, iets wat je kan proberen door het volgende uit te spreken k...k...k...k...k... Hierdoor kan het geluid in stand gehouden worden, door met de wangen de uitstroom van de lucht te regelen, en tegelijkertijd de longen opnieuw te vullen door langs de neus in te ademen. Enkele oefeningen om deze techniek onder de knie te krijgen: 1. Blaas de wangen op en probeer enige druk in de mondholte op te bouwen. Daarbij kun je om te beginnen je neus eens dicht knijpen, als dit lukt laat dan je neus los dat is gemakkelijker voor de volgende oefening. 2. Houd de wangen opgeblazen en probeer dan normaal door de neus in en uit te ademen, let wel met bolle wangen. 3. Voor de volgende oefening raad ik je aan om in de doucheruimte of gewoon buiten te gaan staan: neem zoveel mogelijk water in je mond zodat je wangen weer lekker bol staan. Adem nu weer in en uit door je neus. Terwijl je rustig door ademt perst je het water in een dun straaltje tussen je lippen door, waarbij je de wangen gebruikt om het water rustig naar buiten te persen. Bij de volgende mondvol water pers je een straal water naar buiten terwijl je door je neus inademt. Dit lijkt tegenstrijdig en moeilijk maar geef de moed niet te snel op, bij de oefening voel je namelijk heel goed wat er gebeurt. 4. Doe oefening 3 nog eens maar dan zonder water. Maak je lippen een beetje nat met je tong, blaas je wangen vol met lucht, druk de lucht naar buiten en adem tegelijkertijd door de neus in! 5. Probeer oefening 4 nu eens rustig een paar maal achter elkaar door te doen zodat dit doorlopend gaat. Dus: lucht vanuit de longen uitblazen, een voorraadje lucht in de wangzakken opbouwen, dan de keelholte afsluiten met het achterste gedeelte van je tong en tegelijkertijd beginnen de lucht die je opgespaard hebt naar buiten te persen, terwijl je door je neus in ademt. Als de longen weer gevuld zijn kun je weer overschakelen op longuitademing en vervolgens begin je weer van vooraf aan. 6. Dit hele verhaal is ook goed te oefenen met een dik rietje in een glas water. Neem wel een groot glas dat je tot de helft vult met water, blaas zoals hierboven beschreven door het rietje zodra de bellenstroom constant is zul je zien dat je circulair ademhaalt! Fig. 6: Circulaire ademhaling
3. ABORIGINALS EN DREAMTIME Het woord 'Aboriginal' komt van het Latijnse 'ab origine'. Wat betekent 'van het begin af daar'. De Aboriginals kwamen minstens 50.000 jaar geleden naar het 'down under'. Toen in 1788 de blanke kolonisten voet aan land zetten, waren er ongeveer 300.000 Aboriginals in AustraliĂŤ. Ze leefden in clanverband en deze clans waren onderdeel van 600 verschillende stammen. De mannen waren jagers en maakten gereedschappen. De vrouwen voedden de kinderen op en maakten het eten klaar. De Aboriginals verbouwden geen gewassen en fokten geen beesten, zij leefden van wat het land hen gaf. Vaak wordt gedacht dat zij eindeloos door het grote land zwierven. Maar dit is niet het geval. De Aboriginals verplaatsten zich alleen om naar rituele plaatsen te gaan of wanneer er in een bepaald gebied 'aan het seizoen gebonden voedsel' te halen was.Het rondtrekken gebeurde meestal in een betrekkelijk klein gebied waar voldoende voedsel en water aanwezig was. Aangezien de Aboriginals geen grondbezit kenden namen de blanken de beste gebieden in bezit. Deze gebieden behoorden echter vaak tot de traditionele woongebieden van veel Aboriginals. Door deze ruwe inname werd hun grond ontheiligd (religie)en konden de oorspronkelijke bewoners moeilijk overleven. Bij de gewelddadige confrontaties tussen blank en zwart delfden de oerbewoners met hun primitieve wapens het onderspit. Vele Aboriginals werden bruut afgeslacht, een zelfde lot als de indianen in de Verenigde Staten moesten ondergaan. In 1824 bestond er zelfs een wet die het mogelijk maakte Aboriginals te doden, zonder daarvoor enige verantwoording af te hoeven leggen. De wet werd een jaar later weer afgeschaft maar tegen die tijd waren er al heel wat slachtoffers gevallen. Tegenwoordig leven er nog 160.000 Aboriginals. Zij vormen bijna 1 procent van de Australische bevolking. In het Northern Terrritory leeft de grootste groep Aboriginals, zij maken daar eenderde van de lokale bevolking uit. Fig. 7: Aboriginal
Fig. 8 : Northern Territory
DREAMTIME De eeuwenoude verhalen, welke voorkomen in de cultuur van de Aboriginals , spelen zich af in wat zij noemen “ The Dreamtime”. De droomtijd is niet een bepaalde tijd uit een grijs en ver verleden,maar is een realiteit naast die van alle dag. de droomtijd speelt zich ook nu af. De meeste verhalen zijn oude en nieuwe gelijkenissen, die men kan toepassen op concrete levenssituaties en waar men lessen uit kan trekken. “ Een is alles, alles is een, de ziel zal niet sterven”. “ Cooma el ngruwar, ngruwar el cooma, illa booka mer ley urrie urrie”.
Over het ontstaan van de aarde en het leven op aarde bestaat bij de Aboriginals deze mythe: ‘In het begin was de aarde plat en kleurloos. Er waren geen bergen, geen rivieren en er was ook geen leven. Toen begon de Droomtijd. De aarde kwam in beweging door het tevoorschijn komen van reusachtige Wezens die sinds het ontstaan van de planeet onder de aardkorst hadden liggen slapen. De Wezens zagen er uit als dieren, planten of insecten, maar ze gedroegen zich als mensen. Door het graven en wroeten tijdens de zoektocht naar water en voedsel, maakten ze met hun enorme lichamen bergen en dalen in het landschap. In die tijd, de droomtijd dus, werd door deze mythische Wezens de basis gelegd voor de traditionele levenswijze van de Aboriginals, die hun rechtstreekse afstamming zijn. Volgens die traditie werden hun verre voorouders door de Droomtijd-Wezens onderwezen in de juiste manier van leven en de juiste manier om met de aarde en de natuur om te gaan.
vroeger Fig. 9: Dreamtime
vandaag