1
Eu son Suleimán. Non te preocupes se non te lembras de min, se non te lembras de que me coñeces: aquí, ninguén me coñece. A miúdo sinto que son invisible, pero non, non o son. Aínda que ás veces me gustaría ser invisible. Moito. Por exemplo, cando baixei do caiuco que me trouxo ata a praia e descubrín que moitos brancos en traxe de baño, uns deitados na area, outros a xogar á pelota ou a correr pola beira, miraban para min asombrados, e desexei ser invisible. Tamén cando me botei a correr coma un tolo para afastarme de todo aquilo, e máis aínda cando me decatei de que detrás de min corría un policía que ao final me pillou. Claro, estaba máis en forma ca min. El non pasara oito días no caiuco, os tres últimos sen comer nin beber. Sentinme moi canso e deixeime caer ao chan. Dixen para min: acabouse, Suleimán, vante matar aquí mesmo. Acordeime da miña nai, cando choraba rogándome que non marchase. E do meu pai, cando me deu a súa beizón. Acabouse. 7
Vante matar coma un can. Pero non. Un home pasoume a man por detrás do pescozo, suavemente, coma se fose o seu fillo, levantoume moi amodo e achegoume unha botella de auga á boca. Eu quería bebela dun golpe, tiña moita sede, pero non me deixou. Despois souben que, cando estás seco, é mellor así, groliño a groliño, a saber por que. Non tiña forzas para lle dar as grazas, conque fíxeno coa ollada. Creo que o entendeu, porque me sorriu. Pensei: «Se aquí te trata así a policía, como serán os demais», porque no meu país o policía ten prohibido ser bo, creo. Cheguei ao paraíso. E adormecín, aliviado porque non me ían matar. Dicíache que ninguén me coñece, pero non é así exactamente. Non é que che queira mentir, o que pasa é que me refiro a que non teño ninguén con quen falar, pasear, rir... A xente con quen comparto casa coñéceme, claro, pero non me gusta, e procuro pasar o menor tempo posible alí para non ter que velos. Xa che falarei deles, mais antes gustaríame dicirche como cheguei ata aquí, porque nunca falamos diso. Xa o sabes, eu son Suleimán. Suleimán Keita. Gústache o meu nome? A min encántame. Os Keita son unha familia moi grande, moi importante; unha familia de reis. Seino porque teño escoitado a súa historia, a nosa historia. A miña historia. Non quero tolearte con isto, pero deixa que che conte un pouco. Hai moitos anos, un adiviño aseguroulle ao rei mandinga Naré Konaté que tería un fillo cunha muller moi fea, e que chegaría a ser un gran monarca. Así que cando uns cazadores lle trouxeron a Sogolon Kédjou, a muller máis fea e contrafeita que vira na vida, casou con ela. Daquela unión naceu 8
Sundiata Keita, un coxo incapaz de levantarse do chan. Cando morreu o rei, o seu fillo máis vello, Dankaran Touman, tomou o poder, desprezando os desexos do seu pai de que fose Sundiata o elixido. Nunha ocasión en que Dankaran e a súa nai Sassouma ofenderon a Sogolon, a chepuda, Sundiata rebelouse, tocou o bastón real e, como por arte de maxia, púxose de pé. Enfadado e temoroso, o seu irmán, o rei Dankaran, desterrouno ás remotas terras do reino de Mema. Pero aconteceu que Soumaoro Kanté, o rei sosso, atacou o reino mandé e Dankaran tivo que fuxir. Soumaoro perseguiu e matou once fillos de Naré Konaté, mais non deu con Sundiata, que se converteu na grande esperanza mandinga para expulsar os sossos. Refuxiárase na casa do rei de Uagadú, e desde alí organizou a reconquista do seu país. Podería pasar horas a contarche esta historia porque, tal como llela escoitei aos griots1 ducias de veces, poderíacha repetir. Pero non quero cansarte, e para rematar direiche que finalmente Sundiata Keita, de quen procedo, reuniu os exércitos dos pequenos reinos da nosa terra e derrotou o rei sosso. Así foi como fundou o grande imperio de Malí, que se estendeu desde o Atlántico ata o deserto, o máis poderoso e rico do planeta, e converteuse en Mansa, rei de reis. Baixo a árbore da palabra, contáronme os vellos da miña aldea que o rei ditou o Kurukan Fuga, a gran lei que aboliu a escravitude e que proclamou a igualdade entre todos os seres humanos, a liberdade das persoas e a solidariedade. 1
Narrador de historias, unha especie de bardo que combina poesía e música nas súas representacións. Contan lendas e mitos, pasaxes históricas ou anécdotas e rumores locais que chegan aos seus oídos. 9
Desa familia, dese país, veño eu. Non é marabilloso? Gústame contalo porque así sinto que son un home, non unha sombra perdida entre brancos, como ás veces me parece. Por desgraza, diso xa pasou moito tempo. Séculos. Hoxe as cousas mudaron no meu país, acabáronse os Keita e os imperios. Desde que os brancos comezaron a levar como escravos os homes e mulleres das nosas terras, xa nada foi ben. Obrigáronnos a abaixar a cabeza e tardamos séculos en levantala. Claro que o tentamos, pero había un pau sempre disposto a caer sobre ela para devolvela a esa posición. Foi outro dos meus antepasados, outro Keita, Modibo chamábase este, quen durante uns anos o logrou, pero non tardaron moito en quitalo do medio. Foi un dos nosos quen o fixo nesta ocasión, aínda que din que o pau llo puxeron na man os franceses. E desde entón seguimos nesa postura agachada en que ao mundo tanto lle gusta vernos, polo visto. Así e todo, amo a miña terra. Non a cambiaría por nada. A pobreza non me impediu ser feliz nos anos da infancia. Comiamos pouco, é certo, pero gozabamos correndo polas rúas poeirentas de Bandiágara, campións do mundo de fútbol con pelota de trapo, escoitando o ancián baixo a árbore da palabra ou, sobre todas as cousas, escoitando o griot baixo o luar. Despois si, despois xa foi outra cousa. Cando es un rapaz, con ter a túa ración diaria de tô,2 uns amigos para xogar e os brazos da túa nai onde consolar as túas poucas penas, xa es feliz. Pero os soños van crecendo cos corpos, e as necesidades 2
Papas elaboradas con sorgo e outros cereais en África Occidental. 10
tamén, e deixas de conformarte con tan pouco. Entón, e estou seguro de que a ti tamén che pasou, é cando a cousa comeza a complicarse e dáste conta de que a vida non é o paraíso que imaxinaras. Non só che doe a túa fame, senón tamén a dos teus, e ves a vida dos teus maiores e sabes que así será a túa. E non a queres. Nin para ti nin para eles. Non queres que os teus fillos, e os fillos dos teus fillos, estean condenados eternamente ao tô, a percorreren quilómetros para lle arrincar á terra un caldeiro de auga turbia, a agardar que as febres che volvan consumir o corpo, ata que un día acaben contigo. E entón comezas a pensar que xa che tocou facer a gran viaxe ao país dos brancos, da abundancia e do diñeiro para salvares da miseria a túa familia. Esa é outra historia, e agora volvo con ela, porque acabo de reparar en que che falo de Bandiágara coma se a coñeceses, e seguramente oes ese nome por primeira vez. Conque, se non che importa, vouche falar da miña cidade. Vaia, cidade é como lle chamamos nós, pero ti igual lle chamarías vila, acostumado como estás ás túas rúas asfaltadas e aos teus edificios de vinte metros. Foron os meus avós os que se instalaron en Bandiágara. Decidiron facerse cargo dunhas terras que herdaran, cansos de malviviren en Bamako, onde o seu posto de especias no mercado central non daba para alimentaren os doce fillos que tiñan, entre eles, o meu pai. El era un rapaz cando chegou a Bandiágara, e alí coñeceu a miña nai, unha peul. Así que son medio bambara, medio peul, pero supoño que iso non che importa moito. Ao principio a cousa foi ben, porque coa axuda dos fillos máis vellos os meus avós foron capaces de 11
lles sacaren aos campos o necesario para que non faltase o tô na casa, e algo máis para que de cando en vez entrase un pouco de carne. Pero cando chegaron os anos da seca, as cousas torcéronse. A morte dos poucos animais que criabamos deixounos sen leite, e o paínzo negouse a crecer na terra reseca. Alguén que traballou aquí recollendo tomates díxome que crecen nunhas enormes casas de plástico onde a auga brota por uns tubiños, e pensei que iso sería a salvación da miña familia e de tanta xente do meu país. Non sei se é porque non as coñecen ou se é porque valen moi caras: alí, a terra non che regala nada, hai que pelexar duro con ela todo o día para poder levar algo de iñame á mesa. O caso é que, despois da seca, xa nada foi igual. Bandiágara, como che estaba a contar, é a cidade en que nacín. Agora todo é terra, as casas e as rúas, e ás veces o ceo tamén. Pero de pequeno xogabamos nas ruínas do palacio de El Hadj Omar, un home moi importante que organizou unha xihad antes de os franceses se apropiaren das nosas terras. Aínda que o mellor de Bandiágara son os nosos veciños. Son os dogóns, e viven nunhas montañas incribles. Antes chamábanlles os homes que voan, porque, de non ser así, non se explicaba como podían entrar nas súas casas e enterraren os mortos alí, no máis alto do cantil, cerca do ceo. Seica en toda África non houbo ninguén que soubese coma eles preservar os propios costumes.
12
2
Por nada cambiaría, xa che dixen, a miña terra, pero non sempre pensei así. Xa ves onde estou, aquí, no teu país. Deixa que che conte como foi a cousa. Dicíache que nada foi igual despois da gran seca. Os meus avós quedaron sen gando e cunha terra sedenta. Os fillos máis vellos, os meus tíos, marcharon a Bamako á busca dalgún traballo, e en Bandiágara quedaron as mulleres e o meu pai, o máis novo dos homes. Da cidade chegaban de cando en vez algúns cartos que os meus tíos enviaban, pero como todo o mundo no país tivera a mesma idea, quero dicir a de ir a Bamako na procura de traballo, o que nos mandaban non daba para todos, e os meus avós tiveron que ir casando as fillas sen dote a cambio, pois era mellor non recibir dote que velas morrer de fame na propia casa. Iso si, tiveron sorte e os maridos eran pobres, pero non tanto coma eles, e un pouco si que lles daban para que nunca faltase na casa algo de leite, algo de pan, algo de arroz. 13