Ben Tiggelaar over zinvol leven
‘Werk is belangrijk, maar je moet niet overdrijven’ ‘Werk in evenwicht’ is het thema van de Maand van de Spiritualiteit die op 15 januari begint. Gedragswetenschapper en publicist Ben Tiggelaar schreef het essay: Mooi werk. We ondervroegen de schrijver over dit thema. Het is zondag ook het onderwerp in Kruispunt. Tekst: Kalien Blonden, beeld: Elisabeth Ismail, Shutterstock 14 kro Magazine
KRUISPUNT
Z
ijn vader was postbode in het dorpje Muntendam in Oost-Groningen, waar Ben Tiggelaar opgroeide. ‘Veertig jaar lang bracht hij met een goed humeur de post rond. Maar toen hij met pensioen ging miste hij zijn werk niet: je kunt ook prima door het dorp fietsen en een praatje met mensen maken zonder brieven en pakketjes af te leveren.’
In uw essay heeft u het over het enorme belang dat mensen aan hun werk hechten. Velen ontlenen er hun identiteit aan. Hoe was dat vroeger? ‘Vroeger wist je wie je was door je familie, gezin, de kerk, of de plek waar je woonde. Door de secularisatie in West-Europa is de kerk grotendeels weggevallen als factor waar mensen hun identiteit aan ontlenen. En door de toegenomen mobiliteit wonen we vaak ver van de plek waar we vandaan komen en van onze familie. In Muntendam was het: “Jij bent er een van Tiggelaar en jullie zijn gereformeerd.” Wat je deed telde misschien ook wel, maar dat was niet het enige. Nu is dat veel meer het geval, werk is een stuk belangrijker geworden.’ U heeft het zelfs over ‘werk als kerk’. Als het zo belangrijk is, is het dan niet heel moeilijk om te stoppen met werken? ‘Ik heb er geen onderzoek naar gedaan, maar mijn inschatting is dat het nu moeilijker is om met pensioen te gaan dan vroeger. Veertig jaar geleden was er niemand die een bureau runde dat je hielp om je droombaan te vinden. Er waren geen workshops waar je naar toe kon om gelukkiger op je werk te worden. En nu stikt het van dat soort dingen, dus het houdt ons blijkbaar erg bezig. Met het toenemen van de welvaart kunnen we ons in alle vrijheid ontplooien, maar dat ontplooien is voor sommige mensen een soort verplichting gewor-
den. Mijn vader hoefde helemaal niet na te denken of hij zich wilde ontplooien. Hij ging gewoon aan het werk. Als iemand gevraagd zou hebben of hij zich wel genoeg ontplooide, dan zou hij zeggen: “Waar heb je het over? Ik breng de post rond.” Dat gold voor heel veel mensen van zijn generatie: je werkte om voor je gezin te zorgen en niet per se om een droombaan na te jagen.’
We doen van alles om gelukkig te worden in ons werk, maar op een gegeven moment moet iedereen met pensioen. Waar moeten we dan onze eigenwaarde aan ontlenen? ‘Voor je met pensioen gaat, is het belangrijk je te realiseren dat je niet alles op moet hangen aan je werk. Werk is belangrijk, maar je moet niet overdrijven. De Griekse filosoof Aristoteles zei al dat je geluk niet bereikt door iets bovenmatig na te jagen of door ergens in door te schieten. Geluk heeft
‘Geluk bereik je niet door ergens in door te schieten’ heel veel te maken met op een gematigde, genuanceerde manier naar dingen kijken. Verder zou je je stap voor stap voor kunnen bereiden op het leven na je pensioen. Als je zestig bent is het misschien goed om de talenten die je hebt ontwikkeld anders in te
gaan zetten. In vrijwilligerswerk bijvoorbeeld of in andere maatschappelijk relevante functies die je ook na je pensioen kunt blijven uitoefenen.’
U bent een veelgevraagd spreker, gastdocent, succesvol schrijver. Hoe ziet u uw pensionering tegemoet? ‘Ik heb een jaar met mijn gezin in de Verenigde Staten gewoond. Toen merkte ik hoe moeilijk ik het vond om meer vrije tijd te hebben. Je merkt pas dat je ergens aan gehecht bent als het je wordt afgenomen. Ik bleek veel meer verslingerd aan werk dan ik dacht. Ongemerkt was ik mijn werk geworden. Dat was al een oefening in loslaten. Verder denk ik dat bepaalde onderdelen van mijn werk zullen stoppen, maar dat ik andere dingen, zoals schrijven, tot op hoge leeftijd kan blijven doen. Ik ben natuurlijk een gezegend mens want er is niemand die bepaalt of ik moet stoppen, behalve ikzelf.’ Hoe kun je ook zonder werk een zinvol leven hebben? ‘Een zinvol leven kan ook in andere dingen zitten. Zinvol leven betekent dat je je verbindt met iets dat groter is dan jijzelf. Voor sommige mensen is dat geloof, voor anderen hun familie. Veel mensen gaan hun stamboom uitzoeken. Dat is meer dan een leuke hobby, het staat voor de connectie met iets groters. Het is een manier om jezelf in dat grotere verband te plaatsen: je bent een schakel in de historie. Jezelf in een groter verhaal zien heeft ook te maken het voortgaan van de generaties. Op een gegeven moment gaat het niet meer om jouw leven, maar om het leven van je kinderen waar je met plezier naar kijkt. Of het leven van je kleinkinderen dat zich ontwikkelt. Daar zit een stuk zingeving in dat heel erg diep gaat. Veel dieper dan werk in veel gevallen.’ ►►KRUISPUNT: ZIN IN WERK, ZONDAG 23.05 NPO 2
kro Magazine
15