ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ τεύχος 159

ΚΕΜΠΚΡ 558

ΚΩΔ. ΕΝΤΥΠΟΥ: 2408

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΩΝ ΛΕΣΒΟΥ

Έτος 34ο • Τεύχος 159

Οκτώβριος - Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2014

Σπύρου Δοντά 10, 117 43 Μακρυγιάννη

ΣΕΛΑΧΑΣ Α.Β.Ε.Ε. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΣΦΑΓΕΙΑ - ΕΜΠΟΡΙΟ ΚΡΕΑΤΩΝ ΚΡΕΟΠΩΛΕΙΟ - SUPER MARKET

ΚΑΛΛΟΝΗ ΛΕΣΒΟΥ Τηλ.: 22530 22814 ΣΦΑΓΕΙA Τηλ./Fax: 22530 29222

περιεχόμενα Πρώτη σελίδα …………………....................................... 3 Τα εν οίκω... (Οι δραστηριότητες του Συλλόγου) ............ 4 Λαογραφία & παράδοση: Το χριστουγεννιάτικο δέντρο ………......................…… 6 Για την Καλλονή (ποίημα) ….....................................…… 8 Χριστούγεννα (ποίημα) …......................................…… 8 Αληθινές παλιές ιστορίες ........................................….. 9 Ελευθέρια Λέσβου: 8 Νοεμβρίου 1912 …...........…... 10 Όσα ακούει η πλατεία ……............………………… 14 Σουμούρια: Ένα ταξίδι στο χρόνο και τις λέξεις ........ 16 Κύρα Δήμητρα ................................................................. 17 Εθελοντές της κακουχίας ............................................. 20 Σουμούρια: Η δραματική τροχιά τους στη Λεσβιακή ιστορία ...................................................... 22 Τα χωριά της Καλλονής: Εσωμέρια - Εσωμερέα - Έσω Μεριά, Σωμούρια - Σουμούρια ……............…. 24 Τα Καλλονιάτικα κόμικς ……...................................…. 29 Ο ηθικός και επιστημονικός ρόλος των βλαστοκυττάρων στην επιγενετική …..........…. 31 Ειδήσεις - Σχόλια - Διάφορα ……...........……...……. 32 Κοινωνική ζωή …………................…………………. 35 Συνδρομές ……...................……………………...…… 36 ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΑΥΤΟ ΣΥΝΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ

Α. ΚΥΡΙΑΖΗΣ, Β. ΑΛΒΑΝΟΥ, ΑΝΤ. ΜΩΡΟΥ, ΣΤ. ΒΑΛΤΑΣ, Θ. ΜΥΖΙΚΑΣ, Δ. ΒΑΝΕΛΛΗΣ, Θ. ΠΕΤΡΟΥ, ΠΗΝ. ΤΡΑΓΕΛΛΗ, ΣΤΡ. ΜΙΣΓΙΡΗΣ, ΕΙΡ. ΒΑΡΒΑΡΕΣΣΟΥ, ΠΡ. ΠΑΝΤΑΖΗΣ, ΣΤΥΛ. ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ, ΣΤ. ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗΣ, ΧΡ. ΑΝΘΟΥΣΑ, Μ. ΓΚΙΚΑ-ΠΑΛΑΤΙΔΟΥ, Π. ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ, Ν. ΔΗΜΗΤΡΟΥΛΗΣ, ΕΥ. ΑΪΒΑΛΙΩΤΗΣ, Α. ΚΑΡΕΚΟΥ-ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ, Γ. ΜΑΡΑΓΚΟΣ, Γ. ΑΧΟΥΛΙΑΣ, ΚΛ. ΚΟΥΤΣΑΜΠΑΣΗ, Κ. ΚΟΝΤΟΣ, Μ. ΚΟΥΜΑΝΙΟΥ.

Περιοδικό του Συλλόγου Καλλονιατών Λέσβου ΕΤΟΣ 34ο • ΤΕΥΧΟΣ 159 • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014 ΤΡΙΜΗΝΗ ΕΚΔΟΣΗ • ΤΙΜΗ ΤΕΥΧΟΥΣ: €0,02 ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΩΝ ΛΕΣΒΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΔΟΝΤΑ 10, 117 43, ΑΘΗΝΑ Τηλ./Fax: 210 9242492 . web: www.takalloniatika.gr ΕΚΔΟΤΗΣ ΣΤΑΥΡΟΣ Ξ. ΒΑΛΤΑΣ ΘΗΡΑΣ 15, 153 44, ΓΕΡΑΚΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Τηλ.: 210 6047116, 6992 887809 . e-mail: instaval@yahoo.com ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ - ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΩΝ ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΜΩΡΟΥ ΕΥΕΡΓ. ΓΙΑΒΑΣΗ 73, 153 41 ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ Τηλ.: 210 6544573 . e-mail: antimor@otenet.gr ΕΜΒΑΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΣΤΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ 147/951522-49 ΙΒΑΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΥ GR60 0110 1530 0000 1539 4544 975 Τη μακέτα του τίτλου σχεδίασε αφιλοκερδώς για το περιοδικό ο ταλαντούχος σχεδιαστής ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΤ. ΣΠΕΡΤΟΣ

Πρώτη Σελίδα Αγαπητοί μας αναγνώστες στην Ελλάδα και το Εξωτερικό, δεν θέλουμε να σας κρατάμε σε αγωνία, όμως οι λόγοι που το περιοδικό καθυστέρησε να βγει είναι ρεαλιστικοί και, πιστεύουμε, κατανοητοί. Και να που, απ’ όσο φαίνεται, αχνοφέγγει η ελπίδα... Να που τα κεφάλια σηκώθηκαν ψηλά, να που βγήκαμε στους δρόμους να φωνάξουμε πως είμαστε εδώ, ένας περήφανος λαός, με ανθρωπιά, με αξιοπρέπεια. Και δώσαμε ένα μάθημα στους Ευρωπαίους, ένα μάθημα αληθινής Δημοκρατίας, ένα μάθημα τόλμης και ελευθερίας! Τούτη η κρίση μας έφερε πιο κοντά στον βαθύτερο εαυτό μας, ξαναμάθαμε τη συντροφικότητα την παλιά, θυμηθήκαμε τα τραγούδια της αγάπης. Μάθαμε πάλι να ονειρευόμαστε με αγνότητα, όπως όταν είμασταν παιδιά. Κάναμε δύσκολα Χριστούγεννα, σφιχτά τα ζουνάρια, όμως τη μυρωδιά των σπιτικών εδεσμάτων κανείς δεν μας την πήρε-γιατί δεν μπορεί. Μικρά συμβολικά τα δώρα, αλλά το χαμόγελο της ανταλλαγής την παραμονή κανείς δεν μπορεί να μας το κλέψει, είναι δικό μας. Ούτε το χριστουγεννιάτικο τραπέζι μας, όσο φτωχικό και νάναι, θα χάσει ποτέ το μεγαλείο του. Γιατί η αγάπη είναι το πιο πολύτιμο δώρο, αυτή η άδολη μοναδική αγάπη, που ποτέ «δεν εκπίπτει» αλλά «πάντα πιστεύει, πάντα ελπίζει, πάντα υπομένει» ( Ύμνος της αγάπης, Απ. Παύλου, «Επιστολή προς Κορινθίους»). Κι εμείς απ’ το μετερίζι μας, συμπληρώνοντας δυο χρόνια στο περιοδικό, συνεχίζουμε να εκπέμπουμε δυνατά, αισιόδοξα, ενώνοντας τις φωνές μας, και σεις το νιώθετε, δεχόμαστε συνέχεια συνεργασίες σας, καλόδεχτες, αυτό σημαίνει πως μιλάμε στις ψυχές σας. Στο τεύχος τούτο κάνουμε ένα αφιέρωμα καρδιάς στον παλιό οικισμό τα Σουμούρια, που επιμένει στη μνήμη και στην ιστορία. Και σε ένα ξεχωριστό συμπατριώτη μας, έναν καταξιωμένο επιστήμονα, που συμπαραστέκεται στον Σύλλογό μας, παράδειγμα ήθους και φωτεινότητας, τον Νίκο Δημητρούλη. Καλή και ευοίωνη χρονιά σε όλους με αισθήματα, πίστη και αγάπη!

Φωτό Εξωφύλλου: Χειμώνας Καλλονή (Μαρία Κουμάνιου) ΗΛ. ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ - ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ - ΠΑΡΑΓΩΓΗ: DIATHLASIS ΑΙΟΛΟΥ 71, 15354, ΓΛΥΚΑ ΝΕΡΑ ΑΤΤΙΚΗΣ Τηλ.: 2106613813. e-mail: info@diathlasis.com.gr

Αντιγόνη Μώρου, υπεύθυνη σύνταξης

Τα εν οίκω...

συλλόγου οι δραστηριότητες του

Η γιορτή του Αγίου Ιγνατίου (19/10/14) Τον προστάτη του και πολιούχο της Καλλονής Άγιο Ιγνάτιο Αγαλλιανό τίμησε, όπως κάθε χρόνο, ο σύλλογος μας. Με θεία λειτουργία στον ιερό ναό του Αγίου Ελευθερίου στο Κάτω Χαλάνδρι, χοροστατούντος του Μητροπολίτη Μηθύμνης Χρυσοστόμου. Μετά τον καθιερωμένο καφέ στην εκκλησία, έγινε συνεστίαση στα γραφεία του Συλλόγου μας, όπου μίλησε ο Αριστείδης Κυριαζής με θέμα: «Άγιος Ιγνάτιος ο πρώτος σχολάρχης επί τουρκοκρατίας». Σας παραθέτουμε τα κυριότερα σημεία της ομιλίας του: Ο άγιος Ιγνάτιος γεννήθηκε το 1480, δεκαοκτώ μόλις χρόνια μετά την κατάληψη της Λέσβου από τους Οθωμανούς, στο χωριό Φάραγγας δύο χιλιόμετρα βόρεια της Αχερώνης, της σημερινής Καλλονής. Γράφει στη διαθήκη του ο άγιος (μετάφραση Α. Κυριαζή) από το βιβλίο του Σταύρου Καρυδώνη «Τα εν Καλλονή της Λέσβου Μοναστήρια»: «από τα παλιά θεμέλια ανακαίνισα και στο καλλίτερο έφτιαξα τα μοναστήρια της Παναγίας μου της Μυρσινιωτίσσης και του μεγάλου μου Ταξιάρχου Μιχαήλ των άνω Δυνάμεων» στον Λειμώνα, κοντά στην Καλλονή της Λέσβου, στην ενορία της Μητροπόλεως Μηθύμνης και τα ανοικοδόμησα όπως τώρα τα βλέπετε, με δικά μου έξοδα και κόπους, όχι μόνος, αλλά και με κόπους και έξοδα φτωχών και πλουσίων, ντόπιων και ξένων και πρόσφερα πατρικά κληρονομικά χωράφια στο μοναστήρι του Ταξιάρχη και άλλα είδη κινητά καί ακίνητα και ιερά σκεύη και βιβλία. Αλλά και άλλοι χριστιανοί πρόσφεραν χωράφια και άλλα είδη, αυτή δε η γη που βλέπετε, όπου στο μέσον της βρίσκεται το μοναστήρι, ήταν πατρική μου, εκ προγόνων, που την εξαγόρασε από τους κρατούντες ο πατέρας μου.» Το 1526, ίδρυσε βιβλιοθήκη με χειρόγραφα της συλλογής του όπως γράφει ο Ιεροδικαστής Μυτιλήνης: «προσελθών ἐνώπιόν μου ὁ παπᾶ Γιάννης παπᾶ Μανώλη ἐδήλωσεν ὅτι ἀφιέρωσεν εἰς τήν ἐκκλησίαν τῆς Μυρσινιωτίσσης καί τοῦ Ἀρχιστρατήγου τοῦ Λειμῶνος {...} και τριάκοντα βιβλία ὑπό τόν ὄρον ὅπως νέμωνται αὐτά οἱ ἐν ταῖς ἐν λόγῳ ἐκκλησίαις Μοναχοί καί ἐξοδεύωσιν εἰς τάς ἀνάγκας τῶν ἐκκλησιῶν». Η βιβλιοθήκη είναι

η μεγαλύτερη της Λέσβου, έχει 512 χειρόγραφα 10ου έως 20ου αιώνα, 40 μουσικούς κώδικες και κατάστιχα, 2.238 έγγραφα και 17.000 βιβλία. Το 1527 ορίσθηκε ηγούμενος της Μονής Λειμώνος και το 1530 Μητροπολίτης Μηθύμνης, Το 1557 παραιτήθηκε από μητροπολίτης και αποσύρθηκε στο Μετόχι Αγίων Αναργύρων, όπου απεβίωσε στις 14 Οκτωβρίου 1566 και ετάφη στη Μονή Μυρσινιώτισσας. Ο άγιος Ιγνάτιος, εκτός από τα μοναστήρια, ίδρυσε κατά τα χρόνια της ηγουμενίας του (1527-1530) και δύο εκπαιδευτήρια, το ένα, το αρρένων στη μονή Λειμώνος, που ονομάστηκε Λειμωνιάς Σχολή και το άλλο, το σχολείο θηλέων της Μυρσινιώτισσας, το γνωστό κατά τον Παχώμιο Ρουσάνο «φροντιστήριον· να σπουδάζωσιν

4

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ

γράμματα καί διδάσκονται μουσικήν», το οποίο υπήρξε κατά τον Μαν. Γεδεών (σελ. 332, 336 του βιβλίο του «Ελληνίδων εκπαίδευσις μετά την Άλωσι», το πρώτο σχολείο θηλέων που λειτούργησε σε ολόκληρη την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο Παναγιώτης Σαμάρας γράφει ότι «Τά μοναδικά σχολεῖα πού ἀναφέρονται πώς ὑπῆρχαν στή Λέσβο τούς πρώτους μετά τήν ἅλωση αἰῶνες, εἶνε τά σχολεῖα τῶν μοναστηρίων τοῦ Λειμῶνα», και προσθέτει ότι το επόμενο αυτών είναι

το Ελληνικό Σχολείο Μυτιλήνης, που λειτούργησε διακόσια είκοσι και ένα χρόνια αργότερα, το 1744. Για τους 16ο και 17ο αιώνες δεν υπάρχουν στοιχεία για τις Σχολές. Τον 18ο αιώνα έχουμε τη μαρτυρία δασκάλου της Λειμωνιάδος ο οποίος στο βιβλίο της μονής: «Ἡρωδιανού τῆς μετά Μάρκον βασιλείας ἱστοριῶν βιβλία ὀκτώ» σημείωσε: «1787 δεκεμβρίου 11 ἀρχή τῆς παραδόσεως αὐτοῦ», παρέχοντας την πληροφορία ότι τότε κάποιοι μαθητές εκπαιδεύονταν στη μονή, καί μάλιστα σε ένα από τα πλέον αγαπημένα κείμενα των δασκάλων της εποχής, αυτό του Ηρωδιανού.

Τον 19 ο αιώνα, κατά τον Αγιαπαρασκευώτη σχολάρχη Πλωμαρίου Γεώργιο Αριστείδη, οι σχολές λειτουργούσαν κανονικά: «καί κοινωνικάς ὠφελείας πολλάς παρέσχον και παρέχουσιν εἰς τούς ἐπαρχιώτας. Διότι ἐν μέν τῇ γυναικείᾳ Μονῇ πολλοί τῶν πέριξ Χριστιανῶν ἔπεμπον τά θυγάτριά των πρός ἐκμάθηνσιν τῶν ἱερῶν γραμμάτων καί τῆς τελεσιουργίας, ἔτι δέ πρός θρησκευτικήν ἀγωγήν. Ἐν δέ τῇ ανδρώᾳ πολλοί πτωχοί καί ὁδοιπόροι εὑρίσκουσι πρόθυμον ἀρρωγήν, καί πνευματικήν δέ τροφήν εὕρισκον οἱ πλησίον οἰκοῦντες, ὁσάκις ἡ Ἱερά Μονή ἐπετύγχανε διδασκάλου ἁρμοδίου, ὅν μετά ζήλου περιέθαλπεν».

Ο άγιος Ιγνάτιος για τη διδασκαλία της μουσικής στη Σχολή θηλέων της Μυρσινιώτισσας, κάλεσε από τη Χίο τον ψάλτη Γεώργιο Κύπριο στον οποίο, κατά τον Παχώμιο Ρουσάνο, δώρισε δύο ειδών ενδύματα, «καί ἱκανόν ἀργὐριον εἰς δαπάνην». Στα πρώτα χρόνια της Λειμωνιάδας φοιτούσαν μοναχοί και πολίτες αλλά και παιδιά της επαρχίας Μηθύμνης ως και ένας μικρός μαθητής από τη Χίο. Στη Λειμωνιάδα Σχολή δίδαξε ο άγιος Ιγνάτιος, ο γιος του Μεθόδιος και για δύο χρόνια, γύρω στα 1545, ο αναφερόμενος μοναχός Ζακυνθινός λόγιος Παχώμιος Ρουσάνος, ο οποίος όταν αναχώρησε από την Μονή απηύθυνε επιστολή προς τον άγιο με την οποία τον αποκαλεί Ιγνάτιο Αντίσσης, μάλλον επειδή ο Λειμώνας της Αρισβαίας συνορεύει με την Αντισσαία και όχι τη Μηθυμναία. Ο Παχώμιος απευθύνει ένα οργισμένο κατηγορητήριο εναντίον του Μητροπολίτη Ιγνατίου για την φοίτηση μικρών μαθητών στη Σχολή Λειμώνος, που αποτελεί το καλύτερο εγκώμιο του αγίου, του προοδευτικού

σχολάρχη των δύο αυτών σχολών αρρένων και θηλέων, ο οποίος «ὡς ἀστήρ ἐωθινός ἐν μέσῳ νεφέλης», όπως τον χαρακτήρισε ο βιογράφος του Αθανάσιος Ραιδεστινός, είχε αντιληφθεί την ανάγκη της εκπαίδευσης των υπόδουλων Ελλήνων. Γράφει ο Παχώμιος προς τον Ιγνάτιο, τα παρακάτω σε μετάφρασή μου: «Όταν ήλθα από το Άγιο Όρος στη Λέσβο δύο επιλογές είχα ή να παραμείνω στο νησί ή να προχωρήσω για τους Αγίους Τόπους. Αλλά ή έλλειψη τροφής και η φτώχεια εμπόδισε την πορεία μου προς τα εμπρός. Ερχόμενος στο δικό σου Μοναστήρι έμεινα αρκετές μέρες σκεπτόμενος τι θα πράξω, αλλά εκείνοι που σε επαινούσαν άρχισαν να εναντιώνονται μαζί σου για την παρουσία μου. Τότε βρήκα ένα κελί στο όρος του Λιβάνου (σ. σ. ανατολικά της Φτερούντας) το οποίο μου έδωσαν οι εκεί κρατούντες, αλλά εσύ δολίως το αφαίρεσες από μένα και δαιμονίως με κράτησες για δάσκαλο παιδιών. Εγώ βέβαια, μέχρι κάποιο διάστημα, δεν αναλάμβανα να διδάξω με το επιχείρημα ότι η διδασκαλία θα επέφερε σύγχυση στα παιδιά λόγω του άγουρου της ηλικίας των, και πολύ περισσότερο διότι είναι «ἄκοσμον τῷ μοναχῷ μανθάνειν κοσμικά παιδία». Αναλογιζόμενος το αποκαλούμενο «Λειμωνιακό ζήτημα» με τον εικοσαετή επιτυχή αγώνα (1866-1886) των τριάντα χωριών της Επαρχίας Μηθύμνης, για την ίδρυση και λειτουργία Επαρχιακής Σχολής, με το όνομα Λειμωνιάτις, επέλεξα να τονίσω από τα πρακτικά της Επαρχιακής Συνέλευσης, που πραγματοποιήθηκε στις 18-20 Αυγούστου 1882 στη Μονή Λειμώνος, την σύμφωνη με την διαθήκη του αγίου Ιγνατίου, πρόταση του τότε ηγουμένου Γεδεών, κατά κόσμον Γεωργίου Χριστοδούλου από τον Πολιχνίτο, και όλων των λοιπών μοναχών της Μονής Λειμώνος, την οποία ομόφωνα αποδέχθηκαν οι εκπρόσωποι των τριάντα χωριών και είχε ως εξής: «ἡ Ἱερά Μονή Λειμῶνος ἀναλαμβάνει πρός τήν ἐπαρχίαν Μηθύμνης τήν ἀμετάκλητον ὑποχρέωσιν καί ἀπαραβίαστον τό μέν ὅπως ἱδρύσῃ ἐξ ἰδίων ἀναλωμάτων κεντρικήν ἐπαρχιακήν Σχολήν, τό δέ ὅπως διατηρῇ ἐπίσης ἐν τῷ παρόντι καί τῷ μέλλοντι τρεῖς διδασκάλους, αης βας καί γης τάξεως, συμπεριλαμβανομένου καί τοῦ Διευθυντοῦ. Ἔτι δέ ὑποχρεοῦται νά διατηρῇ κατά πᾶν ἔτος οἰκοτρόφους ἐν αὐτῇ τριάκοντα ἀπόρους εὐφυεῖς, καί χρηστούς νέους, οἵτινες θά ἀποστέλλωνται ἐξ ἑκάστης κοινότητος τῆς ἐπαρχίας Μηθύμνης ἀνά εἷς ἐκ τῶν τριάκοντα κοινοτήτων αὐτῆς, αἵτιναι χαίρουσι ἴσα πρός ἀλλήλους δικαιώματα ἐπί τῆς Σχολῆς, συμφώνως πρός τόν συνταχθησόμενον κανονισμόν αὐτῆς». (Απόστολος Σπανός, «Λειμωνιακό

Ζήτημα» 2000, σελ. 168). Σήμερα ενώπιον της κρατικής αδιαφορίας και της ραθυμίας των Νεοελλήνων για την παιδεία, και την εγκατάλειψη της Επαρχίας Μηθύμνης με τη δημιουργία του ενός και μοναδικού δήμου Λέσβου στην Μυτιλήνη, σκέπτομαι με ποιο τρόπο θα καταφέρουμε «δολίως και δαιμονίως» να προωθήσουμε την εκπαίδευση στην Επαρχία Μηθύμνης, όπου ένας προοδευτικός καλόγερος ο Καλλονιάτης Μητροπολίτης Μηθύμνης άγιος Ιγνάτιος «δολίως και δαιμονίως», καθώς έγραψε ο συντηρητικός καλόγερος Παχώμιος Ρουσάνος, ευτύχησε να είναι ο πρώτος σχολάρχης δύο ελληνικών σχολείων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, της Λειμωνιάδος Σχολής αρρένων και της Σχολής θηλέων της Μυρσινιώτισσας, στην αρχή της δουλείας των 450 χρόνων.

Τα Ελευθέρια της Καλλονής (14/12/14) Την Κυριακή 14 Δεκεμβρίου 2014, ο Σύλλογος μας, γιόρτασε στην αίθουσά του στην Αθήνα, την 102η επέτειο της απελευθέρωσης της Λέσβου με τη μάχη του Κλαπάδου της 8ης Δεκεμβρίου του 1912, όπου μίλησε ο Αριστείδης Κυριαζής με θέμα: “Η συμβολή του Καλλονιάτη ιατρού, βουλευτού και αντιπροέδρου της Γερουσίας Ορέστη Κυπριανού, στην απελευθέρωση της Λέσβου το 1912”. Ο ομιλητής αναφέρθηκε στους 477 πεσόντες (114 Έλληνες και 363 Τούρκους) που έπεσαν κατά τα “Φόβια” του 1912, στον ενάμιση μήνα του φόβου και του τρόμου για την κεντρο-βορειο-δυτική Λέσβο από την απελευθέρωση του Πλωμαρίου και της πρωτεύουσας Μυτιλήνης στη γιορτή του Ταξιάρχη στις 8 Νοεμβρίου, μέχρι την απελευθέρωση της Ανεμώτιας την παραμονή των Χριστουγέννων, στις 24 Δεκεμβρίου 1912. Στην κατάμεστη αίθουσα μοιράστηκε δεκασέλιδο φυλλάδιο αναφερόμενο στη ζωή και στην πατριωτική εθνική δράση του Ορέστη Κυπριανού καθώς και στα γεγονότα της απελευθέρωσης από τον τούρκικο ζυγό των 450 χρόνων. Στην εκδήλωση συμμετείχε το εξαιρετικό χορευτικό συγκρότημα του Μορφωτικού Συλλόγου Ανεμώτιας που έδωσε το σύνθημα για να ακολουθήσει τρικούβερτο γλέντι.

Οι κυρίες και δεσποινίδες του Συλλόγου έφτιαξαν και προσέφεραν πλούσια εδέσματα στους παρευρισκόμενους μαζί με ούζο και κρασί προσφορά του συλλόγου. Ο πρόεδρος Σταύρος Βαλτάς, προανήγγειλε για το καλοκαίρι του 2015 τιμητική εκδήλωση στην Καλλονή για τον Ορέστη Κυπριανό. Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους απόγονοι του Ορέστη Κυπριανού και οι Βασίλης Μαρκής (π. Εισαγγελέας Αρείου Πάγου), Αιμιλία Λίτινα (Αρεοπαγίτης), Καλογήρου Νίκος (π. Πρόεδρος Εφετών), ο ποιητής Νικορέτζος Δημήτρης, ο Βρισαγώτης γιατρός Κωνσταντίνος Κώστας, ο Γιάννης Χατζηβασιλείου (Διευθυντής περ. Αγιάσος), Παλαιολόγου Τιμολέων (π. πρόεδρος Βαστανείου Νοσοκομείου Μυτιλήνης), Χριστόδουλος Τσακιρέλλης (πρόεδρος ΟΛΣΑ), Παπουτσής Μανώλης (Γραμματέας ΟΛΣΑ), Πελεκάνος Παναγιώτης (μέλος Δ. Σ. ΟΛΣΑ), Αχιλλέας Χιωτέλλης (πρόεδρος Συλλόγου Μυτιληναίων Πετρούπολης), Τραγέλλης Χρήστος (π. πρόεδρος συλλ. Καλλονιατών), Μαριάννα Θωμά (πρόεδρος συλ. Πέτρας), Παυλής Δημήτριος (ταμίας σ. Πέτρας), Κουτρουμπή Ειρήνη (πρόεδρος συλ. Ανεμώτιας), Δουκέλλης Αντώ-νης (πρόεδρος Συλ. Σκάλας Καλλονής), Καλογήρου Ευστράτιος (πρόεδρος Συνδέσμου φίλων και φιλάθλων Αττικής της Αθλητικής Ένωσης Λεκανοπεδίου Καλλονής), Γεώργιος Ασημέλλης (πρόεδρος συλ. Αγίας Παρασκευής), Βασιλείου Ολυμπία (π. πρόεδρος συλ. Αγ. Παρασκευής), Σπύρος Πιπεράς (πρώην πρόεδρος Ερεσίων) και Τάκης Ιορδάνης (π. πρόεδρος συλλ. Άντισσας).

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ

5

λαογραφία & Παράδοση

Το χριστου γεννιάτικο

δέν τρο

> του Σταύρου Βαλτά

άδοση ρ α π ν τη & ία ρ το ισ ν τη στη λαογραφία Καλλονή Δεκέμβριος 1960, από νύχτα σε νύχτα! Το λιομάζωμα βρίσκεται στο αποκορύφωμά του. Γρήγορος ο ρυθμός της τέμπλας, όλο το χωριό στο πόδι. Βιαστικοί οι ξωμάχοι αχάραγα περνούν απ’ τα καφενεία, φευγαλέοι οι χαιρετισμοί τους στους δρόμους. Όμως, όσο κι αν επείγουν οι δουλειές, οι Καλλονιάτες βρίσκουν χρόνο για να κάνουν τις απαραίτητες ετοιμασίες για τις γιορτές του Δωδεκαήμερου. Το βράδυ, ή μια βροχερή μέρα, δίνουν την ευκαιρία στις νοικοκυρές να σιγυρίσουν, να ασβεστώσουν και να στολίσουν το σπίτι με τα υφαντά χράμια, τα χειροποίητα χαλάκια και τα σκαλόπανα. Τα νεότερα μέλη της οικογένειας στολίζουν το δέντρο, ένα μεγάλο κλαρί από πεύκο (τσάμι), με βαμβάκι για χιόνι, κουκουνάρες (κουκτζέλις) τυλιγμένες σε χρυσόχαρτα, μπαλόνια και μικρά διακοσμητικά αντικείμενα. Στην κορυφή του, το μεγάλο αστέρι από χαρτόνι τυλιγμένο με χρυσόχαρτο και στη βάση ζωγραφισμένη σε χαρτί ή χαρτόνι η φάτνη!

Χ

ριστούγεννα, μέρες χαράς, μέρες γιορτής. Ατμόσφαιρα γλυκιάς θαλπωρής στο σπίτι, στην οικογένεια με τις χαρούμενες προετοιμασίες, τις δημιουργικές φαντασίες, με τα ήθη και έθιμα των γιορτινών αυτών ημερών. Η αξία των χριστουγεννιάτικων γιορτών έγκειται στις νοσταλγικές παιδικές αναμνήσεις, που μένουν ίσως αναλλοίωτες στο χρόνο. Κουλουράκια, μελομακάρονα, κουραμπιέδες, βασιλόπιτες, δώρα, στολίδια, κάλαντα και το χριστουγεννιάτικο δέντρο! Το στόλισμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου είναι για πολλούς η ουσία των Χριστουγέννων. Συμβολίζει το τέλος του χειμώνα, την αναβλάστηση και την καινούργια ζωή, γι’ αυτό και τα κλαριά είναι καταπράσινα και από φυτά αειθαλή. Το δέντρο με τα αναβλαστικά σχήματα και το πράσινο χρώμα ήταν πάντα ένα σύμβολο ζωής. Οι πρόγονοι του χριστουγεννιάτικου δέντρου μπορούν να αναζητηθούν στα ειδωλολατρικά έθιμα της λατρείας των δέντρων. Οι Βίκινγκς χρησιμοποιούσαν το δέντρο

στις τελετές τους ως σύμβολο αναγέννησης που σηματοδοτούσε το τέλος του χειμώνα και τον ερχομό της άνοιξης και της αναγέννησης της μητέρας Φύσης. Στην Αγγλία, όπως και στην Γαλλία, οι Δρυίδες στόλιζαν βελανιδιές με φρούτα και κεριά προς τιμήν των Θεών τους. Σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές, οι χριστουγεννιάτικες παραδόσεις είναι ένα μίγμα της λατρείας του Σατούρνο και άλλων δοξασιών που αναμείχθηκαν με τις χριστιανικές. Όταν γιόρταζαν οι Ρωμαίοι τα Σατουρνάλια προς τιμήν του θεού Σατούρνο, στόλιζαν διάφορα δέντρα με στολίδια, όπως καρύδια ή άλλα φαγώσιμα. Αργότερα, τον μεσαίωνα, οι πραματευτάδες (γυρολόγοι) πούλαγαν στα πανηγύρια και στα παζάρια στολίδια του δέντρου από χαρτί, ζυμάρι και γύψο. Επίσης τον μεσαίωνα στη Δύση, κρεμούσαν αειθαλή κλαδιά πάνω από τις πόρτες και τα παράθυρά τους, γιατί πίστευαν ότι κάτι τέτοιο κρατάει μακριά μάγισσες, φαντάσματα, κακά πνεύματα και ασθένειες. Περιγραφές αναφέρουν ότι το τέμπλο της Αγίας Σοφίας

ήταν στολισμένο με διάφορα μεταλλικά κυπαρίσσια που αντί για καρπούς είχαν φωτάκια, (φυσικά όχι ηλεκτρικά), αλλά από κεριά ή καντηλάκια. Στη μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους θα βρούμε ένα μανουάλι με επτά φώτα-κεριά σε σχήμα λεμονιάς. Στο Πλωμάρι της Λέσβου για χριστουγεννιάτικο δέντρο είχαν ένα κλαδί ελιάς. Συνήθιζαν να το κρεμάνε στην είσοδο του σπιτιού για να έχουν καλή σοδιά τη νέα χρονιά. Το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου στην Ελλάδα, κατά μία εκδοχή, έχει ξενική προέλευση και το εισήγαγαν οι Βαυαροί. Για πρώτη φορά στολίστηκε δέντρο στα ανάκτορα του Όθωνα το 1833 και μετά στην Αθήνα. Από τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο και μετά το δέντρο με στις πολύχρωμες μπάλες μπήκε σε όλα τα ελληνικά σπίτια. Πρόδρομός του, το χριστόξυλο, ένα χοντρό ξύλο από αχλαδιά ή αγριοκερασιά. Τα αγκαθωτά δέντρα, κατά τη λαϊκή αντίληψη, απομακρύνουν τα δαιμονικά όντα (καλικάντζαροι). Σύμφωνα με την παράδοση, φέρνει καλοτυχία και κυρίως προστατεύει το σπίτι από τους καλικάντζαρους που μπαίνουν από τις καμινάδες και κλέβουν ή κάνουν ζημιές στο νοικοκυριό. Τοποθετούσαν το χριστόξυλο στο τζάκι του σπιτιού την παραμονή των Χριστουγέννων. Η στάχτη των ξύλων προφύλασσε το σπίτι και τα χωράφια από κάθε κακό. Το χριστόξυλο αντικαταστάθηκε από το χριστουγεννιάτικο δέντρο, το οποίο από τη Γερμανία (Λούθηρος) εξαπλώθηκε και ρίζωσε και στις ευρωπαϊκές χώρες, για να ταξιδέψει στη συνέχεια σε όλο τον κόσμο. Η άλλη εκδοχή είναι εντελώς αντίθετη. Η ιδέα για τον στολισμό ενός δέντρου κατά τα Χριστούγεννα δεν είναι ξενόφερτη, όπως θεωρούν πολλοί. Έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ελλάδα. Παρόμοιο έθιμο υπήρχε, μόνο που το φυτό δεν ήταν έλατο, αλλά η Ειρεσιώνη. Η Ειρεσιώνη (είρος = έριον, μαλλίον) ήταν κλάδος αγριελιάς (κότινος) στολισμένος με γιρλάντες από μαλλί λευκό και κόκκινο και με τους πρώτους φθινοπωρινούς καρπούς (σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα, δημητριακά, κ.λπ., εκτός του μήλου και του αχλαδιού). Αποτελούσε έκφραση ευχαριστίας για τη γονιμότητα του λήξαντος έτους και παράκληση συνέχισης της γονιμότητας και ευφορίας κατά το επόμενο και ήταν αφιερωμένη στην Αθηνά, τον Απόλλωνα και τις Ώρες (Ευνομία, Δίκη, Ειρήνη). Το διάστημα 22 Σεπτεμβρίου-20 Οκτωβρίου, παιδιά, των οποίων και οι δύο γονείς ζούσαν, περιέφεραν την Ειρεσιώνη στους δρόμους της πόλης των Αθηνών τραγουδώντας κάλαντα από σπίτι σε σπίτι, παίρνοντας το φιλοδώρημά τους από τον νοικοκύρη ή τη νοικοκυρά και, όταν έφθαναν στο σπίτι τους, κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την εξώπορτά τους, όπου έμενε εκεί μέχρι την ιδία ημέρα του νέου έτους, οπότε, αφού τοποθετούσαν την νέα, κατέβαζαν την παλιά και την έκαιγαν. Άλλα παιδιά κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την θύρα του Ιερού του Απόλλωνος. Πρόγονος λοιπόν, του χριστουγεννιάτικου δέντρου είναι η Ειρεσιώνη, μέσω της οποίας μεταδόθηκε το έθιμο του στολισμένου δέντρου στους βόρειους λαούς από τους Έλληνες ταξιδευτές, οι οποίοι ελλείψει ελαιοδένδρων στόλιζαν κλαδιά από τα δέντρα που ευδοκιμούσαν σε κάθε τόπο. Η συνέχεια της αρχαίας Ελληνικής «Ειρεσιώνης», όχι μόνο δεν απαγορευόταν στο Βυζάντιο αλλά αντιθέτως κατά την εορτή των Χριστουγέννων έχουμε τους στολισμούς με δεντρολίβανα των στηνόμενων στύλων. «…κατά διαταγήν του επάρχου της (κάθε) πόλεως, ου μόνον καθαρισμός των οδών εγένετο, αλλά και στολισμός διαφόρων κατά διαστήματα στηνομένων στύλων με δενδρολίβανα, κλάδους μύρτου και άνθη εποχής…» (Φαίδωνος Κουκουλέ, «Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός» τ. στ΄, σελ. 152).

Πάντως η ανάμνηση του βυζαντινού χριστουγεννιάτικου στολισμού με στηνόμενους στύλους και δενδρολίβανα επιβίωσε στα σημερινά Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα: «Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά ψηλή μου ΔΕΝΔΡΟΛΙΒΑΝΙΑ…». Αξίζει να σημειωθεί ότι η φάτνη, η οποία τοποθετείται στην βάση του χριστουγεννιάτικου δένδρου, αποτελεί επίσης ελληνικό έθιμο από την εποχή του Βυζαντίου «Οι Βυζαντινοί κατά την ημέραν των Χριστουγέννων…εσχημάτιζον σπήλαιον και εν αυτώ ετοποθέτουν στρωμνήν εφ’ ής ετοποθέτουν παίδα, τον Ιησούν παριστάνοντα…» (Φαίδωνος Κουκουλέ, «Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός» τ. στ΄, σελ. 151). Η λαϊκή παράδοση στην ηπειρωτική Ελλάδα θέλει στολισμένο το έλατο. Σε αντίθεση η νησιωτική παράδοση, κυρίως επηρεασμένη από τον πολιτισμό της θάλασσας, θέλει στολισμένο το καραβάκι. Το καράβι συντρόφευε, φωτισμένο , τα κάλαντα των παιδιών στα νησιά. Δεν γνωρίζω εάν στις Βόρειες χώρες της Ευρώπης, φύονται δενδρολίβανα, αλλά τα κλαδιά του ελάτου που μοιάζουν πολύ με εκείνα του δενδρολίβανου θα μπορούσαν ίσως να αποτελούν το πιο πρόσφορο υποκατάστατό του που διαδόθηκε ευρέως και παρέμεινε μέχρι τις μέρες μας. Αναμφίβολα το χριστουγεννιάτικο δέντρο είναι από τα πιο όμορφα έθιμα και κάθε χρόνο μικρά ή μεγάλα, φυσικά ή τεχνητά, φωτισμένα με λαμπιόνια, στολίζουν μια γωνιά του σπιτιού μας και δίνουν χαρά σε μικρούς αλλά και σε μεγάλους.

λογοτεχνία

Χριστούγεννα Για την Καλλονή Γκίκα - Παλατίδου Μαρία Πλατανόφυλλο τεράστιο καταπράσινο κι ωραίο είναι η όμορφη η Λέσβος που επιπλέει στο Αιγαίο. Περπατώντας στα λαγκάδια στα βουνά και στις χαράδρες βραχιολάκι με τις χάνδρες ξεπηδά μια πεδιάδα. Καλλονή την ονομάζουν και έχουνε περίσσιο δίκιο κάθε βήμα κι ένα κάλλος λιμνοθάλασσα και άμμος. Με δαντέλες στολισμένες είναι όλες οι παραλίες που σιμά τους πάντα έχουν καταπράσινες κορδέλες. Και οι κάτοικοι φαντάζουν από ομορφιά και γλύκα καλοσύνη και φιλία που απλόχερα μοιράζουν. Είμαι από χέρσα μέρη της Ελλάδας και το ξέρω, ξέρω όμως πως υπάρχει και αυτό το ωραίο μέρος.

Πέτρος Παπάζογλου Χριστούγεννα θυμάμαι… Πάντα με βρίσκαν στ’ Αλεούτια. Βουνό το κύμα, μπόυκαρε απ’ τα όκια, ξενέριζε μουγκρίζοντας κι αφρίζοντας απ’ τα μπούνια. Κρεμόταν κρύσταλλα σπαθιά απ’ τα ξάρτια καθώς κοκάλωνε η αφροσιά απ’ το κρύο. Ξερνούσε μαύρη κάπνα το φουγάρο κι εγώ απ’ την αγωνία μου να φουμάρω. Τρίζοντας λέει τα κάλαντα ο μπουλμές, παραπατάς τρικλίζοντας, κουνιέται ο αλουές. Ακούς στο καπνιστήριο φωνές, χαρές και γέλια. Τρέχεις να δεις τι γίνεται και πιάνεσαι απ’ τα ρέλια. Μην τσακιστείς, να μη χαθείς και δεν χαρείς να ζήσεις και σούρχονται αυτόματα όλες οι αναμνήσεις. Πώς όλα τα Χριστούγεννα που εσύ χαροπαλεύεις άλλοι περνούν χαρούμενα μα εσύ μην τους ζηλεύεις. Γιατί σε περιμένουνε με αγάπη τα παιδιά σου κι όταν γυρίσεις, θα χωθούν μέσα στην αγκαλιά σου.

Καλλονή σε ονομάσαν μα το κάλλος περισσεύει για να πάρουμε μαζί τους και οι ξένοι σ’ άλλα μέρη.

8

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ

8

λογοτεχνία

Αληθινές παλιές ιστορίες Χειμώνας καιρός, δεκαετία του 40. Χρόνια δύσκολα, χρόνια μετακατοχικά. Παιδί τότε εγώ μαθαίνω ότι στο καφενείο του Μπαλτά στην Αρίσβη ήλθε καραγκιοζοπαίχτης για να δώσει παράσταση αυτό το βράδυ. Πάω και τριγυρίζω απ’ έξω, παρακολουθώ το στήσιμο της σκηνής και χαζεύω τις χάρτινες φιγούρες πάνω στα ξυλάκια τους και τα άλλα σύνεργα.

Ο

νους μου όμως είναι πώς και από πού θα εξοικονομήσω τα χρήματα για το εισιτήριο, να δω και γω την παράσταση. Μαζί μου ήταν και ένα γειτονόπαιδο, ο Ηλίας, 2-3 χρόνια μεγαλύτερός μου, αντιμετώπιζε κι αυτός το ίδιο πρόβλημα, το οικονομικό. Και να ο από μηχανής θεός, που λέμε, μας φωνάζει ο καραγκιοζοπαίχτης και μας προτείνει να βγούμε με την κουδούνα να γυρίσουμε όλο το χωριό διαλαλώντας την παράσταση που θα δώσει (η αμοιβή) την είσοδό μας σ’ αυτήν. Δεχθήκαμε, πήραμε την κουδούνα και δεν αφήσαμε δρόμο για δρόμο να μην πάμε. Γυρίσαμε και νωρίς νωρίς, στηθήκαμε δίπλα στην πόρτα του καφενείου περιμένοντας να μας βάλει μέσα. Το είχα πει και στους γονείς μου πού θα είμαι για να μην με ψάχνουν. Ερχόταν ο κόσμος το καφενείο γέμιζε (ήταν και μικρό), αυτός δεν έλεγε να μας βάλει μέσα, άρχισαν να μας τρώνε τα φίδια, του λέμε πότε θα μπούμε εμείς, μην βιάζεστε μας λέει, θα σας πω εγώ, όπου σε λίγο κλείνει την πόρτα, βάζουν τις κουρελούδες στα τζάμια και αρχίζει την παράσταση αφήνοντας μας απ’ έξω. Έγινα θηρίο, με έπνιξε το δίκιο, τι να κάνω να βάλω τα κλάματα, όχι, σκύβω παίρνω πέτρες από το δρόμο για να σπάσω τα τζάμια του καφενέ. Με σταματά ο Ηλίας, όχι μου λέει, θα σφάξεις κανέναν με τα τζάμια, θα σου πω εγώ τι θα κάνουμε. Χοροπηδώ από τα νεύρα μου και περιμένω ν’ ακούσω το είδος της εκδίκησης. Απλώνει το χέρι του καθώς ήταν και ψηλός και ξεκολλά ένα κεραμίδι από τον διπλανό αυλότοιχο του Βαρνέρη. Πάρτο, μου λέει, και πήγαινε στη θεία σου την Αλεξάνδρα να σου βάλει μέσα αναμμένα κάρβουνα από το τζάκι και γω θα πάω σπίτι μου να πάρω κάτι, και θα ανταμώσουμε έξω από του Λουκά. Πάω, μου βάζει η θεία μου τα κάρβουνα και με ρωτά τι τα θέλω. Της λέω ψέματα ότι θα ανάψουμε φωτιά στης κυρά - Λένης τη γωνία για να ζεσταθούμε.

> του Ευάγγελου Αϊβαλιώτη

Γίνεται η συνάντηση με τον Ηλία, δεν μας βλέπει κανείς, κρύο και σκοτάδι επικρατεί, πλησιάζουμε στο καφενείο. Κόλλα μου λέει το κεραμίδι σ’ αυτή την τρύπα της πόρτας (που ήταν για να μπαίνει ο πύρος της καπάντζας), το κάνω, αυτός ρίχνει κάτι επάνω στην φωτιά είναι κόκκινη καυτερή πιπεριά και αρχίζει να φυσά σιγά σιγά και να κατευθύνει τον καπνό από την τρύπα μέσα εκεί που ήταν και η σκηνή. Σε 1-2 λεπτά πιάνει βήχας τον Καραγκιοζοπαίχτη και δεν μπορεί να πει κουβέντα και σε λίγο όλους τους άλλους που ήταν μέσα. Φεύγουμε αμέσως και ταμπουρωνόμαστε πίσω από τις απέναντι σκαμιές (μουριές) για να απολαύσουμε το θέαμα. Πετιούνται όλοι έξω βρίζοντας και βήχοντας, δεν ξέρανε τι τους συνέβη. Κάτι μας ρίξανε λέγανε, εμείς κρατάγαμε την κοιλιά μας μην ξεφωνήσουμε από τα γέλια και μας πιάσουν. Ανοίξανε πόρτες, παράθυρα ξεντουμάνιασε ο καφενές και ξαναμπήκαν μέσα για να συνεχιστεί η παράσταση. Τότε φύγαμε κι εμείς. Πήγα στο σπίτι ικανοποιημένος από το κατόρθωμά μας. Με ρώτησαν γιατί γύρισα νωρίς, τους είπα τι έγινε και τι κάναμε, γέλασαν, ο πατέρας μου λίγο δεν του άρεσε στην αρχή αλλά μετά μου είπε «καλά του κάνατε». Την άλλη μέρα το διαδώσαμε σιγά σιγά στο χωριό, θέλαμε να καυχηθούμε κιόλας. Τελικά μαθεύτηκε ποιοι ήταν οι δράστες του χθεσινοβραδινού επεισοδίου και το γιατί το κάναμε αυτό και μας έριξαν δίκιο.

8 Νοεμβρίου 1912

Μεγάλη και ιερή για τη Λέσβο μας η μέρα τούτη

Η

ιστορία ανεξίτηλα γράφει την ημερομηνία αυτή, στις εθνικές της σελίδες. Καινούριοι παιάνες καλούν τους Έλληνες στον αγώνα. Η γαλανόλευκη χαϊδεύει με τις πτυχές της τα Σαραντάπορα και τα Γιαννιτσά, τη Θεσσαλονίκη κ.λ.π. Δημιουργείται η νέα Ελλάδα, αλλά χωρίς την παρουσία όλων των νησιών του Αιγαίου. Αυτά ζουν, υποφέρουν κι ελπίζουν. Ελπίζουν πως σύντομα θα ξημερώσει και γι’ αυτά η άγια μέρα. Κι αναρωτιούνται: «Θα ’ρθει ο στόλος μας κι εδώ; Θα ’ρθουν τα παλληκάρια;». Ιδιαίτερα τα τέσσερα τελευταία χρόνια, που προηγήθηκαν του 1912, η Λέσβος στενάζει κάτω από τη βάρβαρη συμπεριφορά των οπλισμένων άτακτων κατακτητών που ακούνε στο όνομα φανταήδες, ή Μπασιμπουζούκοι, που ενθαρρυμένοι από την πολιτική των Νεότουρκων – που έχουν σκοπό να εκτουρκίσουν τις μειονότητες (τους σκλάβους) – προβαίνουν σε ληστείες και καταστροφές, σε βιασμούς και φόνους, χωρίς κανείς να τους ελέγχει, χωρίς το οθωμανικό κράτος να τους τιμωρεί. Και οι Λέσβιοι υπομένουν. Ανήκει σίγουρα και τούτο στο ενεργητικό της ελληνικής φυλής. Να τρώγει ο κατακτητής τις σάρκες της μα να μην σβήνει, «να μένει μαγιά». Και ο Μητροπολίτης Μυτιλήνης Κύριλλος Μουμτζής τους συνιστά: Να πνίγουν το θυμό τους και επιμελώς να αποφεύγουν να δώσουν οποιαδήποτε αφορμή. Το ξέρουν πως πρέπει να δράσουν, μα περιμένουν την κατάλληλη στιγμή. Νομίζουν πως πλησιάζει. Αλλά ο Μεγάλες Δυνάμεις της Δύσης καταστρώνουν το δικό τους πολιτικό παιχνίδι. Σκέπτονται να σταματήσουν τον χείμαρρο του απελευθερωτισμού που δημιούργησε τη νέα Ελλάδα, επιβάλλοντας ανακωχή· ότι τάχα ικανοποιήθηκαν οι ελληνικές αξιώσεις. Επιβαλλόταν λοιπόν, άμεση απελευθερωτική για τη Λέσβο, ενέργεια πριν από την υποχρεωτική λήξη των πολεμικών επιχειρήσεων που μας επέβαλλαν οι ξένοι (τάχα σύμμαχοι). Θορυβημένη η κυβέρνηση από τις πληροφορίες που έρχονται από την πρεσβεία μας στη Γαλλία, προσπαθεί να συγκεντρώσει στοιχεία που θα τη βοηθήσουν στη σωστή εκτίμηση της κατάστασης και στην άμεση χάραξη της παραπέρα πορείας της. Τότε ακριβώς μία επιτροπή από Μυτιληνιούς πλησιάζει τα περιπολούντα το νησί αντιτορπιλικά Σφενδόνη ή Λόγχη – 20 Οκτωβρίου – και δίνει τις πληροφορίες που χρειάζεται η Κυβέρνηση, σχετικά με τη δύναμη του τουρκικού στρατού στο νησί, την οργά-

10

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ

υ ο β σ έ Λ > Απόσπασμα από ομιλία του Βασίλη Λαγουτάρη νωσή του, τις θέσεις που κατέχει. Άλλη Επιτροπή από Πλωμαρίτες (κομιτάτο απελευθερώσεως λέγεται) ζητά όπλα από τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη που βρίσκεται στο Μούδρο της απελευθερωθείσας Λήμνου για τον εξοπλισμό των κατοίκων του Πλωμαρίου. Έτσι ο Βενιζέλος την 5η Νοεμβρίου 1912 απευθύνεται στο διάδοχο Κων/νο, Αρχηγό του στρατού, που βρισκόταν στην Έδεσσα: «Παρακαλώ να μοι γνωρίσητε ως τάχιον εάν δυνάμεθα να διαθέσωμεν δύναμιν ενός Συντάγματος και μίας Πυροβολαρχίας εκ στρατού Θεσσαλονικής, δι’ άμεσον κατάληψιν Μυτιλήνης και Χίου, ενδεικνυομένην εκ πολιτικών λόγων, κατόπιν τηλεγραφήματος Πρεσβείας μας εν Παρισίοις». Παράλληλα, διατάσσει να συγκροτηθούν Νέες Δυνάμεις από ναυτικά αγήματα και έμπεδα τμήματος των Αθηνών. Όλες αυτές οι Δυνάμεις να καταπλεύσουν διαδοχικά έξω από τη Μυτιλήνη, οπωσδήποτε τη νύχτα της 7ης προς 8η Νοεμβρίου και να ενωθούν με τον αναμένοντα εκεί ελληνικό στόλο. Το πολεμιστήριο σάλπισμα αντηχεί ως την κορφή του λεσβιακού Ολύμπου. Και η 8η Νοεμβρίου χαράζει. Αναστάσεως ημέρα ξημερώνει. Χρυσοφέγγει η αυγή και διαλύει το πηχτό σκοτάδι μιας ατελείωτης νύχτας, στερνής νύχτας πέντε αιώνων. Και ταυτόχρονα αποκαλύπτει στα δακρυσμένα λεσβιακά μάτια την γκρίζα ατσάλινη πολιτεία που εμφανίζεται στης Μυτιλήνης τα γαλάζια νερά. Αστραφτοκοπούν τα καραβίσια κορμιά, κάτω από τα κάστρα τα Γενοβέζικα και κάτω από τα προστατευτικά για τη Λέσβο φτερουγίσματα των ανήμερα εορταζόντων Ταξιαρχών των Άνω Δυνάμεων. Μαγευτική είναι η θωριά της θάλασσας. Καθρεφτίζονται στα νερά της ο θρυλικός Αβέρωφ, το Ύδρα, το Σπέτσαι, τα Ψαρά, μαζί με άλλα αντιτορπιλικά, τορπιλοβόλα και οπλιταγωγά, 18 τον αριθμό και με ναύαρχο τον υδραίο Παύλο Κουντουριώτη.

O κόσμος της Μυτιλήνης είναι στο πόδι. Άγιες δονήσεις εθνικής συγκίνησης, σφιχταγκαλιάσματα, δάκρυα χαράς και ρίγη ιερά φέρνει ο αχός: Μαύρη είν’ η νύχτα στα βουνά, που ξεχύνεται από τα χάλκινα στόματα της μπάντας του Αβέρωφ. Και στην ατμόσφαιρα μέσα αυτή, ολόταχη σχίζει τα νερά η ατμάκατος του Αβέρωφ. Προσεγγίζει την αποβάθρα, μέσα σε κύματα Εθνικής έξαρσης. Έχει λευκή σημαία εμπρός, γαλάζια κι άσπρη πίσω. Ο λεβεντόκορμος εφ. ανθυποπλοίαρχος Βασίλης Καραμούζος φέρνει μήνυμα κι εντολή του ναυάρχου προς τον Τούρκο Διοικητή (του νησιού) Εράμ Μπέη, για την παράδοση της πόλης “εντός δύο ωρών”. Ο χιλίαρχος Αβδούλ Γκανή δυστροπεί, αντιπροτείνει τρεις όρους, μα τελικά γίνεται δεκτός ο τρίτος όρος, και αποφασίζει, προς

Ψητοπωλείο Αλεξανδρή Κρέ παραγω ατα γής μα

ς

Πλατεία Καλλονής

Τηλ: 22530 24777

αποφυγή αιματοχυσίας, στη Μυτιλήνη μέσα, να υποχωρήσει στο εσωτερικό του νησιού και στο ετοιμασμένο, από πριν, στρατόπεδο του Κλαπάδου, κι εκεί να πολεμήσει θέλει για την τιμή των όπλων. Το σκηνικό στην προβλήτα του λιμανιού τη Μυτιλήνης είναι απερίγραπτο, όταν στη μισή μετά το μεσημέρι αποβιβάζονται με βάρκες και φορτηγίδες τ’ αγήματά μας. Με άνθη και ρύζι, από χέρια ελεύθερα ραίνεται ο ελευθερωτής στρατός. Η ομίχλη της δουλείας διαλύεται. Στο μπαλκόνι της Νομαρχίας, στο κιόσκι, το μισοφέγγαρο σβήνει κι η γαλανόλευκη ανεμοχαϊδεύεται κι ανταπαντά με τις πτυχές της στους 21 τιμητικούς του Αβέρωφ κανονιοβολισμούς. Ο στρατός μας είναι κυρίαρχος στη Μυτιλήνη, αλλά περιμένει ενισχύσεις για να προχωρήσει μετά στο εσωτερικό του νησιού και να απελευθερώσει την κεντροβορειοδυτική Λέσβο. Τα σαρικοφόρα κοράκια πάνε στον Καλπάδο να κουρνιάσουν. Βγάζουν ασθενικές κρωξιές και με τα παράλυτα νύχια τους τραβούν τις τελευταίες άνανδρες γρατζουνιές, απ’ όπου περνούν. Και στο χρονικό διάστημα του μηνός που ακολουθεί, μετά την 8η Νοεμβρίου, αυτές οι γρατζουνιές είναι και πιο βαθιές και πιο πολλές και πιο επώδυνες και τις πραγματοποιούν οι Τούρκοι αντάρτες οι λεγόμενοι Φενταήδες ή Μπασιβουτζούκοι, στην Πέτρα, Μεσότοπο, Άντισσα, Φτερούντα, Παράκοιλα, Μανταμάδο, Κλειώ, Σκαμιά... είναι τα λεγόμενα “Φόβια”. Ανταπαντούν και οι χριστιανοί και η κατάληξη είναι: 64 Έλληνες νεκροί και 138 Τούρκοι. Φτάνει η σάρκα που ξέσχισαν, τέλος στο αίμα που ήπιαν. Γιατί, τα Ελληνάκια απ’ όλες τις γωνιές της Ελλάδας έφτασαν και στις 2 Δεκεμβρίου 1912 ξεκινούν από τη Μυτιλήνη. Συνολικά 3.175 άνδρες εξ’ ών 300 πεζοναύτες. Στη δύναμη αυτή συγκαταλέγεται και η περήφανη Λεσβιακή Φάλαγγα, αποτελούμενη από 210 Λέσβιους εθελοντές, που ήρθαν από την Αμερική. Παρορμώνενοι οι νέοι αυτοί από τη φωνή της συνείδησής τους, εγκαταλείπουν τις δουλειές τους και με δικά τους χρήματα ντύνονται, οπλίζονται κι έρχονται στην Ελλάδα να επιτελέσουν το χρέος τους προς τη γενέτειρά τους, τη Λέσβο. Καθώς προχωρούν, ξετρυπώνουν τις τούρκικες ενέδρες (Λάμπου Μύλοι…) κι εξουδετερώνουν τις μικροαντιστάσεις. Η δεξιά φάλαγγα στρατοπεδεύει στο Παλαιόκαστρο Αγίας Παρασκευής με κατεύθυνση Πετσοφά και υψώματα ανατολικά του Κλαπάδου. Η αριστερή φάλαγγα στρατοπεδεύει στα Δάφια με κατεύθυνση το Σκοτεινοβούνι, δυτικά του Καλπάδου. Την επόμενη 5/12 και ενώ ο στρατός προωθείται προς το Σκοτεινοβούνι, δέχεται τα πρώτα πυρά από τις προφυλακές του εχθρού πάνω από τη Μονή του Λειμώνα. Μια αδέσποτη σφαίρα κατευθύνεται στο Μοναστήρι, με πρώτο θύμα τον μοναχό Νεόφυτο Καμμένο. Αδιάκοπος ο θρήνος των σφαιρών, ασταμάτητο το μολυβένιο χαλάζι και το πολεμικό Μακεδονία από την Πέτρα στέλνει τα δικά του βόλια στον Κλαπάδο. Το αμάραντο στεφάνι της δόξας πρώτος επόθησε, στο λόφο Τυραννίδι, πάνω από τη Μονή ο εθελοντής στρατιώτης από την Κρήτη, Μανόλης Βαρδάκης. Το μοναστήρι περιθάλπει τους τραυματίες, τροφοδοτεί τον στρατό, παρέχει πρόθυμα τη συνδρομή του. Ξημερώνοντας του Αγ. Νικολάου τα όρη στενάζουν. Λυσσιάζει ο Τούρκος. Φαίνεται πως είναι “το κύκνειο άσμα του”. Την 7η Δεκεμβρίου ο εχθρός έχει χάσει το ηθικό του. Η θηλειά στο σβέρκο του περισφίγγεται και υποψία παραδόσεως αναφαίνεται. Η νύχτα καλύπτει τους εθελοντές Τούρκους, που αφού ενίσχυσαν τα τουρκικά στρατεύματα, τώρα ξεκόβουν από τον Κλαπάδο, φεύγουν προς τη Στύψη και διαλύονται. Και οι άλλοι; Κατηφορί-

ζουν με υψωμένα τα χέρια. Γίνεται πρόταση για παράδοση άνευ όρων από τον χιλιάρχο Αβδούλ Γλανή, 8 Δεκεμβρίου 1912. Και η απάντηση έρχεται από τον συνταγματάρχη Απολλόδωρο Συρμακέζη. Το “παύσατε πυρ” έχει σημάνει. 19 οι Έλληνες νεκροί και 200 οι Τούρκοι, στη Μάχη του Κλαπάδου. Στον Πετσοφά - κοντά στην Καλλονή- υπογράφεται το πρωτόκολλο παραδόσεως των Τούρκων, του οπλισμού των κλπ. Οι Αξιωματικοί τους είναι ελεύθεροι. Οι αιχμάλωτοι στρατιώτες οδηγούνται στη Μυτιλήνη για τα περαιτέρω. Και μετά, Αξ/ κοί και οπλίτες στη Μονή καταφεύγουν. Δωρίζουν τη σημαία του παραδοθέντος τουρκικού στρατού, όπου φυλάσσεται και σήμερα. Είναι πράσινη με λευκή επιγραφή: « Ένας θεός και προφήτης ο Μωάμεθ». Και δοξολογούν τον Πλάστη, για την έκβαση του αγώνα. Μόνο με τη θέλησή του ήρθε η νίκη. 8 Δεκεμβρίου, ημέρα ιστορική. Και μετά, ζωογόνα πνοή της Λευτεριάς η αύρα, δίνει ζωή παντού. Πρασινίζουν οι ελιές, φουντώνει η μυρτιά και η δάφνη. Και στεφανώνουμε τους θαλερούς βλαστούς του δέντρου της φυλής, που πολέμησαν στους γύρω από το Τυραννίδι λόφους, πρόσφεραν θυσία στον βωμό τα νιάτα τους κι ολοκλήρωσαν την απελευθέρωση της Λέσβου. Κι η πατρίδα ευγνωμονούσα, έκαμε τα αποκαλυπτήρια αναμνηστικής στήλης, στο Τυραννίδι, από το 1938 και ανάβουμε εκεί το αγιοκέρι της ταπεινής μας ψυχής. Και γιγαντώνουμε την πίστη μας, πως πρέπει μονιασμένοι νάμαστε, σαν τότε στο ’12 και πιότερο τώρα, που η αλλόφρονη ποικίλη προκλητικότητα, είναι το σύνηθες σκηνικό. Τέτοιους μας θέλουν και οι τροπαιοφόροι, οι ουράνιοι Στρατηγοί, που έφεραν στο νησί τη Λευτεριά και μας χάρισαν τη νίκη.

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ

13

όσα ακούει η πλατεία γράφει ο Σταύρος Βαλτάς

Ἐκεῖνοι ποὺ μᾶς παίδεψαν

Χειμώνας, γιορτές, τα μαξούλια λίγα, τρεις άκαρπες ψηφοφορίες για πρόεδρο της Δημοκρατίας, ο Άγιος Βασίλης που φέρνει κάλπες, χιόνια, κρύο, βροχές και ισχυρούς ανέμους, χειμώνας με τα ούλα του, ιώσεις που κολλάνε σαν στρείδι πάνω σου και δεν λένε να ξεκολλήσουν, άνοιξη ελπίδας έτσι ξαφνικά το Γενάρη, ο χειμώνας λυσσομανάει λένε ότι η κακοκαιρία έρχεται απ την Ευρώπη, πού θα πάει θα έλθει και η άνοιξη, θαρθεί το καλοκαίρι!

ΟΞΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑ: Η μεταφορά του ΗΡΩΟΥ ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΩΝ Η αλήθεια είναι ότι 66 χρόνια (από το 1949) στο ίδιο μέρος, ε όσο νάναι εμποδίζει! Επιτακτική ανάγκη η μεταφορά του σε άλλο χώρο, πιο πιασιάρικο, πιο μοντέρνο, πιο κυριλέ βρε αδελφέ! Να βρουν ανάπαυση οι νεκροί... ησυχία... άντε και κανένα καφεδάκι από την διπλανή καφετέρια! Δουλειά δεν είχε ο διάβολος που λέει και ο λαός ή μήπως έχει!

ΔΟΥΛΕΙΕΣ ΤΗΣ… ΠΛΑΚΑΣ! Πάει το μοναδικό Ηπειρώτικο Γεφύρι της Πλάκας! Τόφαγαν ο καιρός (πόσες τέτοιες φουρτούνες πέρασε και δεν έπαθε τίποτα) και η αδιαφορία! Τούτο σας θυμίζει τίποτα; Το υπέροχο μονότοξο γεφύρι κάτω απ τη Πελόπη στον Τσικνιά, επάνω απ την Κρεμαστή (Αγία Παρασκευή).

Ἐκεῖνοι ποὺ μᾶς παίδεψαν βαραίνουν μέσα μας πιὸ πολύ, ὅμως ἡ δική σου τρυφερότη πόσο καιρὸ ἀκόμα θὰ βαστάξτα ει; Ὅ,τι μᾶς γλύκανε, τὸ ξέπλυνε ὁ χρόνος κι ἡ συναλλαγή, ἐκεῖνοι ποὺ μᾶς χαμογέλασαν βουλιάξαν σὲ βαθιὰ πηγάδια καὶ μείναν μόνο κεῖνοι ποὺ μᾶς πλήγωσαν, ἐκεῖνοι ποὺ ἀρνήθηκαν νὰ τοὺς ὑποταχτοῦμε. Ἐκεῖνοι ποὺ μᾶς παίδεψαν βαραίνουν πιὸ πολύ...

Ντίνος Χριστιανόπουλος (1955 )

Τόφαγε πριν λίγα χρόνια ο καιρός γιατί οι ειδικοί άνθρωποι φτιάξανε αναβαθμίδα για πέρασμα πριν απ αυτό και έτσι έφτασε το νερό στην καμάρα του! (2005). Και μάλιστα όταν πριν από αυτό είχαν στερεώσει τις Βάσεις του από το ίδιο αίτιο! Αντί να προβλέψουν ανέβασαν το «πέρασμα» του ποταμού! Έτσι ώστε να το βρεί το νερό στο «δόξα Πατρί»! Μάκης Αξιώτης (Δημοσίευση από FaceBook)

Άποψη του Μητροπολιτικού Μεγάρου και του Ηρώου των πεσόντων Καλλονιατών στους αγώνες του έθνους. Διακρίνονται από δεξιά ο Δημ. Καλλίας και ο Ευάγ. Δημητρούλης (αντιπρόεδρος της Κοινότητας) και αριστερά ο Θεμ. Τακτικός και ο Ιγν. Αλβανός (Σερβίτσιος). Τα εγκαίνια του Μητροπολιτικού Μεγάρου έγιναν στις 3-10-1940 και τα αποκαλυπτηρία του Ηρώου στις 19-06-1950 (από το Λεύκωμα).

ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΤΕΜΠΛΑΣ! Η αγαπητή μας φίλη και μέλος του Συλλόγου Κλαίρη Κουτσαμπάση μας έδωσε την φωτογραφία αυτή. Οι μνήμες ξυπνούν για μια Καλλονή που χάθηκε, για μια όμορφη, μια αληθινή, μια πραγματική Καλλονή! Τα χρόνια της δεκαετίας 1950-1960 τρία ελαιοτριβεία, του Πρασακάκη, του Συνεταιρισμού και του Χατζηράλλη, δούλευαν με διπλές βάρδιες για να εξυπηρετήσουν την παραγωγή. Η μεταφορά του καρπού στα ελαιοτριβεία και του ελαιολάδου στα σπίτια ή στις αποθήκες, γινόταν με τα κάρα, τα οποία ήταν μισθωμένα από τα ελαιοτριβεία. Ένα τέτοιο κάρο είναι και αυτό της φωτογραφίας.

νούπολης, έγινε από τον Άγιο Γεώργιο το θαύμα της αστραπιαίας επιστροφής - διακτίνισης, από την Κρήτη στην Λέσβο, του αιχμαλώτου των Σαρακηνών νεανίσκου στην τότε Παλαιοχριστιανική Μονή του Αγίου Γεωργίου.»

Ο ΓΥΡΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΛΛΟΝΑΡΑ ΟΛΕ! Με την ομαδάρα μας είναι αλήθεια ότι περνάμε καλά! Χρειάζονται σελίδες και σελίδες να περιγράψουμε τις μοναδικές εμπειρίες που μας χαρίζει η Καλλονάρα μας. Τι να πρωτοθυμηθούμε, τα 19 άτομα στα Γιάννενα διήμερη με το πουλμανάκι που στο τέλος το ποτίζαμε νερό να προχωρήσει!

Γιάννενα 25-26/10/2014

Στην Πλατεία Καλλονής, με «πλήρωμα», τους από αριστερά Παναγιώτη Τσακίρη, Βύρων Μπούμπουλα και όρθιος ο (παππούς της Κλαίρης Κουτσαμπάση) Νικόλαος Κουτσαμπάσης από το Αιβαλί. Ο μικρός που έχει σκαρφαλώσει στο κάρο προφανώς για να απολαύσει μια βόλτα, είναι ο Κώστας Ράλλης γιός ενός εκ των ιδιοκτητών του ελαιοτριβείου «Χατζηράλλη» του Χρήστου. Στο πίσω μέρος της φωτογραφίας με μολύβι γράφει: « Ενθύμιον μηχανής» και φέρει τη σφραγίδα του φωτογραφείου: ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Δ. ΣΚΑΝΔΑΛΕΛΛΗΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗ.

ΤΟ ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ Άλλη μια υπέροχη φωτογραφία που μας έστειλε από την Καλλονή η αγαπητή μας φίλη Μαρία Κουμάνιου. Εικονίζει τον Άγιο Γεώργιο Παρασιγίου το αρχαιότερο μοναστήρι της Λέσβου δίπλα στο νεώτερο. Στο βάθος ο Αχερώνας πριν εκβάλει στον κόλπο Καλλονής... και μια διευκρίνηση της φωτογραφίας του εξωφύλλου από τον Αριστείδη Κυριαζή. «Διακρίνονται τα ερείπια από το παλιό εξωκκλήσι του Αγίου Γεωργίου που έκτισε η γιαγιά μου, η Ευρυδίκη Καρέκαινα, και το σημερινό εξωκκλήσι που έκτισε ο Τάκης Βέρος στην τοποθεσία Άγιος Γεώργιος του Παρασιγίου, (από το ρήμα παρασιγάω = παρέρχομαι εν σιγή), στο δέλτα του ποταμού Αχερώνα, νότια από τις Εννιά Καμάρες, εκεί όπου τον 9ο αιώνα μ. Χ. σύμφωνα με το Συναξάριο της Κωνσταντι-

Τη φανταστική εκδρομή στον Βόλο και στο Πήλιο διήμερη με 35€ συμμετοχή το άτομο επιδοτούμενη από τον Σ.Φ.&Φ. Αττικής! Το επεράσαμε όμορφα... είναι το λιγότερο, αυτό που ζούμε δεν περιγράφεται…!

ΥΓ. Χειμώνας απ’ τα παλιά... Τέτοιον χειμώνα είχαμε να δούμε από το 1965! Πού θα πάει όμως… Οι γιορτές έφτασαν ! Kαλή και δημιουργική χρονιά με υγεία Καλλονιάτες όπου κι αν είστε!

Βόλος 25-26/10/2014

Σουμούρια

[αφιέρωμα]

ο ν ό ρ χ ο τ σ ι δ ί ξ α ένα τ και τις λέξεις Οι μάγκες δεν υπάρχουν πιά Τους πάτησε το τρένο… Μανώλης Ρασούλης

Τ

α Σουμούρια δεν υπάρχουν πιά, ίσως ο καινούργιος δρόμος του Σιγρίου να τα αποτελειώσει, ωστόσο αυτά επιμένουν να ζουν μέσα στις αναμνήσεις, την ιστορία και την λογοτεχνία. Στις δεκαετίες του 50 και του 60, ήταν για τους Καλλονιάτες η προσωποποίηση της φτώχειας και επειδή η φτώχεια φέρνει κι άλλα, ακούστηκε κι αυτό που έλεγαν επί τουρκοκρατίας οι χριστιανοί για τους μουσουλμάνους το γνωστό: Σουμουριώτ’κου Τουρκί…! Μικρασιάτες πρόσφυγες οι λίγοι κάτοικοί τους, εργάτες της γης (ξωμάχοι), άκληροι ή με μικρούς κλήρους, προσπάθησαν να ριζώσουν στην Έσω Μεριά του κάμπου της Καλλονής, να παλέψουν με την εγκατάλειψη και την αδιαφορία των ντόπιων και του κράτους. Ίσως οι εικόνες που ξεπηδούν απ’ το παρακάτω ποίημα να φέρουν πιο κοντά το χρώμα και τη μυρωδιά αυτού του τόπου. Τα «Καλλονιάτικα» συνεχίζοντας τα αφιερώματα στα χωριά της Καλλονής σ’ αυτό το τεύχος παρουσιάζουν το χωριό Σουμούρια μέσα από την ιστορία και τη λογοτεχνία. Για το αφιέρωμα αυτό συνεργάστηκαν: Αριστείδης Κυριαζής, Στρατής Μισγίρης, Ειρήνη Βαρβαρέσσου, Παναγιώτης Κουτσκουδής, Προκόπης Πανταζής, φωτογραφικό υλικό μας έστειλαν: Πηνελόπη Τραγέλλη, Άννα Καρέκου-Παπαθανασίου και οι οικογένειες Στέλιου και Στάθη Ευσταθίου. Η Σύνταξη

16

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ

…Κι ακούω και γω και παίρνω κι αυγαταίνωρίχνω και γω καμιά κουβέντα που και που όπως ρίχνουμε ένα ξύλο στη φωτιάφουντώνει η φλόγα, γίνεται πιότερο το φως -ξύλο το ξύλοκοκκινίζουν οι τοίχοι, αποτραβιέται ο άνεμος, τρίζει το παραθυρόφυλλο ακούγεται έξω κάποιο γαϊδουράκι που βόσκει ακόμα στο γρασίδι και το σκυλί κάθεται ήσυχο μπροστά στα πόδια των πεθαμένων. Όλοι περιμένουν να ξημερώσει. Έπεσε ο άνεμος. Σιωπή. Στη γωνιά τής κάμαρας ένα αλέτρι συλλογισμένο -περιμένει τ' όργωμα. Ακούγεται πιο καθαρά το νερό που κοχλάζει στο τσουκάλι. Αυτοί που περιμένουν στον ξύλινο πάγκο είναι οι φτωχοί, οι δικοί μας, οι δυνατοί είναι οι ξωμάχοι και οι προλετάριοι -κάθε τους λέξη είναι ένα ποτήρι κρασί μια γωνιά μαύρο ψωμί ένα δέντρο πλάι στο βράχο ένα παράθυρο ανοιχτό στη λιακάδα. Γιάννης Ρίτσος - Καπνισμένο τσουκάλι (απόσπασμα)

Κυρά Δήμητρα

Η

κυρά Δήμητρα κατέβασε το φαναράκι που είχε στα εικονίσματα και έβγαλε το καντήλι από μέσα. Το άναψε και το ξαναέβαλε στην θέση του. Ήταν παραμονές Χριστουγέννων και τα ήθελε όλα στην εντέλεια. Αφού άναψε το καντήλι και είπε το Πάτερ υμών, βγήκε στην αυλή που μοιραζόταν με τις δυο της κόρες, τη Ραλλού και την Αγγέλα. Η τρίτη της κόρη, η Μαρία πέθανε στη γέννα. Κυοφορούσε δίδυμα και δεν κατάφερε να τα γεννήσει και πέθανε μαζί τους. Πήγε στην κόρη της Ραλλού, να της ανάψει και εκείνης το καντήλι. Ήταν λεχώνα και είχε ταλαιπωρηθεί πολύ στη γέννα και δεν μπορούσε να ανέβει στο σκαμνάκι, να κατεβάσει το καντήλι της. Το σπίτι της κόρης της ήταν ψηλοτάβανο και δεν το έφτανε, όπως το δικό της. Αφού τακτοποίησε και μίλησε λίγο με τη Ραλλού, βγήκε στο δρομί για να πάει να δει την αδελφή της Φανιώ, που έμεινε σε ένα καλυβάκι μόνη της, στην αυλή της νύφης της. Περπάτησε λίγο και μίλησε με δυό τρεις γυναίκες του χωριού, που αντάμωσε. Το χωριό ήταν πολύ μικρό ούτε είκοσι σπίτια. Όταν ήρθαν από την Μικρά Ασία στον διωγμό, τους εδώθησαν με τα ανταλλάξιμα και χώθηκαν μέσα με ευγνωμοσύνη. Βγαίνοντας από την αυλή της σκέφθηκε τα άλλα της παιδιά. Ο γιος της ο Στάθης είχε πάει στον Έβρο να εμπορευθεί σιτάρι. Γνώρισε μια κοπέλα και έμεινε εκεί. Είχε να τον δει κάπου έναν χρόνο. Τον Αντώνη της τον κατάπιε η έρημος στην Αφρική, όπου είχε πάει να πολεμήσει στον Ιερό Λόχο του Τσιγάντε. Δέκα χρόνια και ακόμη να βγάλει τα μαύρα. Η καρδιά της μαχαιρωνόταν κάθε φορά, που έφερνε στα μάτια της τη μορφή του. Είκοσι πέντε χρονών λεβέντης και της τον έφαγε η άμμος. Αναστέναξε. Βρήκε την αδελφή της να κλώθει και αφού μίλησαν και είπαν τα δικά τους, πήρε τον δρόμο της επιστροφής. Θέλησε να δει και την άλλη κόρη της, την Αγγέλα. Ήταν και εκείνη λεχώνα. Είχε γεννήσει με δέκα μέρες διαφορά με την αδελφή της. Τα δυό κορίτσια της έπαιζαν στην αυλή. Το νεογέννητο κοιμόταν στην κούνια του. Αφού μίλησε για λίγο μαζί της,

πήγε στο σπίτι της να ετοιμάσει δώρα για τους μεγάλους γιούς της. Δεν τους είχε γεννήσει εκείνη, τον άντρα της τον πήρε χήρο. Όμως αγαπούσε τον Δημήτρη και τον Παναγιώτη σαν δικά της παιδιά και πάντα στα ψυχοσάββατα έκανε σπερνά για την μάνα τους Κανέλα. Πήρε δυό μεγάλα καλάθια και έβαλε μέσα στο καθένα σταφίδες, σύκα γεμιστά φουρνιστά, ρετσέλι, αμύγδαλα, καρύδια και άλλα καλούδια για να τους ευχαριστήσει. Όχι πως δεν είχαν, απλώς έκανε το καθήκον της σαν μάνα. Ο Δημήτρης και ο Παναγιώτης ήταν παντρεμένοι, αλλά εκείνη τους φρόντιζε σαν μωρά. Κείνη την ώρα γύρισε ο άντρας της.

-Καλώς τον Στυλιανό μου. Τον καμάρωνε. Ήταν καλός και σωστός άνθρωπος και ο λόγος του είχε βαρύτητα. Ο Σελάχας το είπε ή το λέει ο Σελάχας ή να ρωτήσουμε τον Σελάχα. Σελάχας δεν ήταν το όνομα του. Λεγόταν Στυλιανός Κομνηνός του Ευσταθίου, αλλά φορούσε ένα υφαντό ζωνάρι φαρδύ και όταν ζούσε στη Μικρά Ασία, το είχε γεμάτο λίρες. Αυτό το ζωνάρι λεγόταν Σελάχι και τούμεινε το όνομα.

-Άντε Δημητρούλα, βάλε να φάμε; Τι έφτιαξες; -Ψαρόσουπα, Στυλιανέ μου.

- Άιντε μπακαλούμ. Αφού ρούφηξαν τη ζεστή σούπα, η κυρά Δήμητρα είπε στον άντρα της για τα καλάθια. Τα δυο μεγάλα παιδιά της ζούσαν σε άλλο χωριό.

-Καλά καλά θα πω του Θανασού να έρθει να τα πάρει απάντησε εκείνος. Ο Θανασός ήταν γιος του Παναγιώτη. Ο Δημήτρης δεν έκανε παιδιά. Η κυρά Δήμητρα σκεπτόταν τι να ετοιμάσει για τα Χριστούγεννα. Θα τρώγανε όλοι μαζί. Οι κόρες της Ραλλού και Αγγέλα με τους άντρες των και τα παιδιά τους. Τα τρία ορφανά της κόρης της Μαρίας και ο σύζυγος της με την δεύτερη γυναίκα του. Πολύς και αβάσταχτος ο πόνος της και η σκέψη του χαμού του Αντώνη της ασήκωτη. Όταν παντρεύτηκε τον Στυλιανό,

> της Ειρήνης Βαρβαρέσσου

αγκάλιασε με θέρμη τα δυό του παιδιά και άρχισε μια ευτυχισμένη ζωή μαζί του. Είχε ήδη γεννήσει τον Στάθη, τη Μαρία, τη Ραλλού, την Αγγέλα και, όταν έγινε ο διωγμός, ήταν έγκυος στον Αντώνη. Όταν έφθασε στο λιμάνι της Μυτιλήνης με τα παιδιά της πέρασε την πιο μεγάλη αγωνία. Ο Στυλιανός και οι δυό μεγάλοι ήταν σε άλλη βάρκα και δεν ήξερε αν ζούσαν ή τους είχαν προλάβει οι Τούρκοι. Όμως όλα πήγαν καλά και αντάμωσαν, στην αίθουσα του τελωνίου. Δόξασαν τον Θεό που βρέθηκαν όλοι μαζί πάλι. Τους έστειλαν στο κέντρο του νησιού, στην Καλλονή και από εκεί στα Σουμούρια, έναν μικρό Τούρκικο οικισμό, που άφησαν άδειο οι Τούρκοι όταν έφυγαν.

-Τι έχεις και αναστενάζεις, Δήμητρά μου; τη ρώτησε ο άντρας της.

-Να σκέπτομαι την ζωή μας. Πού ήμασταν, πού βρεθήκαμε. Είχαμε όλα τα καλά και καταντήσαμε να ζούμε στη στέρηση. Είχαμε σπίτια παλάτια και τώρα ζούμε σε ένα κοτέτσι.

-Καλά είμαστε, καλή μου. Σκέψου αυτούς που σφαγιάσθηκαν. Σκέψου μωρά με σκοτωμένες μάνες και γονείς χωρίς τα παιδιά τους. Δόξα τον Θεό να λέμε. Η οικογένεια Αθανασίου Βαρβαρέσσου.

-Ναι, Στυλιανέ μου, έχεις δίκιο αλλά και εμάς δεν μας βρήκαν λίγα... Πρώτα η Μαρία μου, αχ δεν το αντέχω, και μετά το παλικάρι μας, ο Αντώνης μου.

-Σύχασε γυναίκα, ήταν το κισμέτ τους. Η κυρά Δήμητρα έκλεισε την πόρτα στο καλυβάκι τους και έστρωσε το στρώμα στο πάτωμα. Από πάνω έριξε ένα βαρύ πάπλωμα και έβαλε δυό ξύλα μεγάλα στο παραγώνι, για να κρατήσουν μέχρι το πρωί. Ξημέρωσε ο Θεός και αφού ήρθε ο εγγονός της ο Θανασός και έστειλε τα δώρα της, άρχισε να ετοιμάζει τον σοφρά, τα αλεύρια για να ανοίξει φύλλο για μπακλαβού και πλατζέντα. Έψαξε ματσόβεργα αλλά δεν την βρήκε. Πήγε στης Αγγέλας αλλά δεν ήταν εκεί και πήγε στης Ραλλούς το σπίτι.

-Καλημέρα θυγατέρα, τι κάνεις; Τι κάνει η μικρούλα; -Καλά είναι μαμά, αλλά να είναι πολύ αδύνατη και μικροσκοπική. Η μικρή γεννήθηκε ανάποδα και πήρε μόνο δυο μέρες από τον έβδομο μήνα. Ήταν δύσκολη γέννα και η Ραλλού κόντεψε να πεθάνει, με το έμβρυο στην κοιλιά. Ευτυχώς η μαμή ήταν καλή και έβγαλε το βρέφος, σχεδόν νεκρό. Ήταν κορίτσι. Παρόλα αυτά το έβαλαν σε ένα ζεστό κεραμίδι, μήπως και ανανήψει και κοίταξε να σώσει την μάνα. Η Ραλλού συνήλθε μετά από πολλή ώρα και ζήτησε να δει το μωρό της. Το μωρό δεν ανάσανε, ήταν παγωμένο. Της είπαν ότι δεν άντεξε το ψυχουλάκι της. Και εκεί που άρχισε να μοιρολογάει το μικρό της, πνιγμένη στα δάκρυα, εκείνο έβγαλε μια τσιρίδα που ακούστηκε στην άλλη άκρη του χωριού. Έδωσε το παρόν στην ζωή, διεκδικώντας το δικαίωμα της ύπαρξης του. Όλα πήγαν καλά και για τις δυο τους.

-Εψές είδα ένα παράξενο όνειρο, μάνα.

-Σαν τι είδες κόρη μου; -Να είδα ένα σακί και από μέσα έβγαινε, ένα φίδι μεγάλο. Μετά έγινε ψάρι πολύ μεγάλο και το σακί έγινε λίμνη.

-Ο Χριστός και η Παναγία, παράξενο όνειρο θυγατέρα μου. Το ψάρι είναι λαχτάρα, άντε να δούμε τι θα στρέξει. Πού έχεις την ματσόβεργα; -Εκεί μάνα πίσω από το κιούπι με το λάδι. Φτιάξε και φοινίκια, αρέσουν πολύ στα παιδιά.

-Καλά καλά, θα φτιάξω ό,τι προλάβω. Βγήκε στον δρόμο να ψάξει τη μεγάλη κόρη της Ραλλούς, τη Μαρίτσα. Την έστειλε να κόψει φύλλα από την λεμονιά,

18

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ

για να αλείφει με βούτυρο τα φύλλα, για τα γλυκά της. Έπαιρναν πολύ όμορφη μυρουδιά. Αφού συγκέντρωσε όλα τα υλικά, έκανε τον σταυρό της, ζητώντας συγχώρεση από τα δυό νεκρά παιδιά της, που έκανε γλυκά, ενώ έπρεπε να κρατήσει ισόβιο πένθος και άρχισε να ανοίγει φύλλο. Τα πανάξια χέρια της μέχρι το μεσημέρι, έφτιαξαν δυο σινιά μπακλαβού, τρεις πλατζέντας και άρχισε να φτιάχνει ζύμη για τα φοινίκια. Ο Στυλιανός τα μεσημέρια έτρωγε στο κρεοπωλείο, που διατηρούσε με τους γιούς τους τους μεγάλους στην Καλλονή. Αφού ετοίμασε και τα φοινίκια, άναψε φούρνο και άρχισε να ψήνει. Αργά το απόγευμα είχε τελειώσει και είχε μελώσει και τα γλυκά της. Αύριο θα έκανε κιουνεφέ και γεμιστούς κουραμπιέδες. Δεν είπε σε κανέναν τίποτα. Ήθελε να τους κάνει έκπληξη. Το πρωί της παραμονής πήρε ένα πανέρι και το γέμισε γλυκά του κουταλιού, λουκούμια, ζυμωτό ψωμί, φοινίκια, αμύγδαλα, χουρμάδες, δέκα κομμάτια μπακλαβού και ένα βάζο μέλι και βγήκε από το σπίτι της. Έκοψε για την άκρη του μικρού χωριού προς την Αγία Τριάδα. Το χωριουδάκι είχε σχήμα μακρουλό. Δηλαδή ένας δρόμος χωμάτινος και από την μια και από την άλλη σπίτια. Έμπαινε παράλληλα στο δρομί από την δημοσιά και έβγαινες πάλι στη δημοσιά, γύρω στα πεντακόσια μέτρα απόσταση. Τα σπίΑντώνης Ευσταθίου

τια ήταν πλίθινα, χαμηλά και οι αυλές των γεμάτες λουλούδια. Στη μέση του χωριού είχε έναν πλάτανο και από κάτω μία και μοναδική βρύση. Όλοι οι κάτοικοι του ήταν πρόσφυγες και ήταν πολύ αγαπημένοι μεταξύ τους. Είχαν κουβαλήσει τον πολιτισμό και το ήθος των από τα παράλια της Μικράς Ασίας και παρόλα που πέρασαν τόσα, παρέμειναν ευγενικοί και ανθρώπινοι. Μετά που φύγανε δυο τρεις οικογένειες και πουλήθηκαν τα σπίτια των, τα αγόρασαν ντόπιοι και ξενομερίτες και μπασταρδεύτηκαν. Άλλαξαν οι νοοτροπίες και οι συμπεριφορές. Κάθε σπίτι είχε το δικό του πηγάδι. Είχε πολύ νερό ο τόπος και λέγανε ότι το όνομα Σουμούρια το πήρε από το Τούρκικο «σου»’ που σημαίνει νερό. Η αλήθεια όμως είναι ότι στην αρχαιότητα λεγόταν Εσωμέρεια. Δηλαδή η μέσα πλευρά της Καλλονής και κατέληξε με το ανακάτεμα των γλωσσών Σουμούρια. Η κυρά Δήμητρα κίνησε να πάει στην ανιψιά της τη Λένια. Είχε μείνει χήρα με εφτά παιδιά και δυσκολευόταν να τα βγάλει πέρα. Πολλές φορές οι δυό μεγάλοι γιοί της, μολονότι ήταν συγγένισσα της μητριάς των, τη βοηθούσαν. Αφού καλημερίστηκε με όποιον συγχωριανό αντάμωσε, έφθασε στο καλυβάκι της ανιψιά της και αμέσως εξαφανίσθηκε το πανέρι από τα χέρια της. Τα παιδιά της Λένιας δεν είχαν καιρό να περιμένουν τα Χριστούγεννα για να φάνε τα γλυκά. Ήπιε καφέ που της έφτιαξε η Στυλιανός Σελάχας

ανιψιά της και την άκουσε να της λέει τα πάθια της. Της έβαλε στο χέρι χρήματα που της έδωσε ο Στυλιανός της, όταν του είπε ότι θα την επισκεφθεί και την αποχαιρέτησε. Βγήκε στον δρόμο και ξαφνικά τα πόδια της λύγισαν. Κάτω από την τζιτζιφιά του μπάρμπα Νικόλα είδε τον γιό της τον Αντώνη, να της χαμογελά.

-Παλικάρι μου, Αντώνη μου. Ίσα που ακούστηκε η φωνή της. Έτρεξε με λαχτάρα να τον αγκαλιάσει, αλλά ξαφνικά χάθηκε από τα μάτια της. Άρχισε να φωνάζει το όνομα του.

-Τι είναι κυρά Σελάχαινα και φωνάζεις, τη ρώτησε η κυρά Ευθυμία.

-Τώρα μόλις είδα τον Αντώνη μου και ξαφνικά χάθηκε.

-Πού καλέ τον είδες; Εγώ είμαι από πολύ πρωί εδώ, δεν είδα κανέναν και τι λες για τον Αντώνη; Αφού είναι πεθαμένος. Άντε θα έπαθαν τα μάτια σου φαίνεται. Η κυρά Δήμητρα με δάκρυα στα μάτια έφθασε στην αυλή τους.

-Τι είναι μάνα, τι έχεις και κλαις; τη ρώτησε η Αγγέλα.

-Πίστεψε με, είδα τον Αντώνη μας, πριν λίγο στον δρόμο.

-Μαμά, κάτσε καλά. Ο Αντώνης σκοτώθηκε στο Τομπρούκ, μας ήρθε χαρτί από τον Στρατό.

-Αγγέλα μου, δεν τα έχω χαμένα, τον είδα, τον είδα.

-Καλά καλά, έλα να πιούμε έναν καφέ και θα ηρεμήσεις.

-Ήπια καφέ στη Λένια, δεν θέλω άλλον. Πάω να δω τη μικρή της Ραλλούς. Στην Ραλλού δεν είπε τίποτα για αυτό που είδε. Θα της έλεγε ό,τι και η Αγγέλα και έτσι σιώπησε. Η κυρά Δήμητρα ετοίμασε ψιλά για να δίνει στα παιδιά, που θα της έλεγαν τα κάλαντα. Ετοίμασε το κρέας που θα μαγείρευε την ημέρα των Χριστουγέννων και βούρτσισε τα καλά ρούχα του Στυλιανού και τα δικά της, για να πάνε στην εκκλησία. Αφού τα τακτοποίησε, έφτιαξε κουραμπιέδες και κιουνεφέ και, όταν τελείωσε, ήταν μεσημέρι. Ξάπλωσε λίγο να ξεκουραστεί και την πήρε ο ύπνος. Είδε τον Αντώνη της να της χαμογελά και να της κουνάει το χέρι, σαν να την χαιρετούσε. Ξύπνησε αναστατωμένη. Από την μια χαιρόταν, που έβλεπε τον γιο της έστω και στα όνειρα της και από την άλλη

σκόρπαγε η καρδιά της, από πόνο που χάθηκε τόσο νέος. Σηκώθηκε να πάει στον Εσπερινό. Πριν φύγει ετοίμασε τη λάμπα. Έβαλε πετρέλαιο και της έκοψε το φυτίλι για να έχει πιο δυνατή φλόγα. Θα την άναβε, όταν γύριζε από την εκκλησία. Βγήκε από το σπίτι της και φώναξε στα εγγόνια της, που τα μισά ήταν σκαρφαλωμένα στα δέντρα και τα μεγαλύτερα κουβέντιαζαν αμέριμνα, να έχουν τον νου τους. Δεν πρόλαβε να κάνει δυό βήματα και ακούστηκε μέσα από το σπίτι ένας εκκωφαντικός κρότος. Τρέχει πίσω, ανοίγει και τι να δει; Η λάμπα είχε γίνει χίλια κομμάτια και σκόρπισε σε όλο το σπίτι. Το πετρέλαιο τινάχτηκε παντού και έβρεξε τα πάντα. Βρωμούσε φριχτά.

-Παναγία μου, Χριστέ μου, τι έγινε; Γιατί; γιατί; Τρέξανε οι γαμπροί της και άρχισαν να βγάζουν έξω τον ρουχισμό και να τινάζουν τα γυαλιά, αλλά και για να ξεβρομίσουν. Άδειασαν το σπίτι. Ένα δωμάτιο όλο και όλο. Η κυρά Δήμητρα ήταν σε απόγνωση.

-Μάνα, δεν γίνεται να κοιμηθείτε μέσα για πολλές μέρες. Είναι μαύρα χάλια. Η κυρά Δήμητρα κάθισε σε μια πλακερή πέτρα και δεν ήξερε τι να σκεφθεί. Ήρθε το βράδυ και γέμισε από φωνούλες ο δρόμος από παιδιά που έλεγαν τα κάλαντα. Ηρθε και ο Στυλιανός και οι δυό μεγάλοι, που έμαθαν τι συνέβη. Όλοι μαζεμένοι στης Ραλλούς το σπίτι, που είχε δυό δωμάτια και ένα χαγιάτι. Αφού φάγανε κάτι πρόχειρο, άρχισαν να προσπαθούν να εξηγήσουν το ανεξήγητο συμβάν.

-Το είδα εγώ το όνειρο, είπε η Ραλλού. Κάποια λαχτάρα θα μας βρει. Μακάρι να είναι για καλό. Η λάμπα που έσπασε είναι γιατί κάτι θα γίνει. Κόντευαν μεσάνυχτα και οι κουβέντες δεν είχαν τελειώσει. Τα παιδιά όλα κοιμόταν στο διπλανό δωμάτιο. Ξαφνικά ακούστηκε έξω το σκυλί που γαύγιζε ασταμάτητα και βήματα βαριά. Ο Αθανάσης άντρας της Ραλλούς βγήκε να δει τι είναι και γρήγορα μπήκε μέσα φοβισμένος.

-Τι είναι καλέ; τον ρώτησε η κουνιάδα του.

-Να στο σπίτι της μάνας, στέκεται ένας.

Αντώνης και Στάθης Ευσταθίου Βγήκαν όλοι μαζί, ο Παναγιώτης, της Αγγέλας ο άντρας κατέβασε το φαναράκι που είχε μέσα το καντήλι. Προχώρησαν και εκεί στην πόρτα του καλυβιού είδαν ολοζώντανο τον Αντώνη, τον γιο και αδελφό που υπηρέτησε τον Ιερό Λόχο και που τον νόμιζαν πεθαμένο όλα αυτά τα χρόνια.

-Μάνα... πατέρα... Αδέλφια μου. Η κυρά Δήμητρα έσυρε φωνή.

-Γιε μου, γιε μου, Αντώνη μου, παλικάρι μου. Όλοι με την σειρά τον αγκάλιασαν και μετά μπήκαν στο σπίτι χαρούμενοι. Του έδειξαν τα ανίψια του πού κοιμόταν.

-Πού ήσουν γιέ μου τόσα χρόνια; Γιατί, γιατί μας είπαν πως πέθανες; -Πιάστηκα αιχμάλωτος και μεταφέρθηκα στη Γερμανία. Όλοι οι άλλοι σκοτώθηκαν και με θεώρησαν και εμένα νεκρό. Θα τα πούμε όμως αυτά άλλες μέρες. Εσείς πως είσθε; Βλέπω καινούρια ανίψια.

-Αχ γιέ μου, τι χαρά! τι χαρά! Η κυρά Δήμητρα ζούσε στον Παράδεισο, στην ωραιότερη στιγμή της ζωής της. Μα ξαφνικά πετάχτηκε επάνω.

-Δυστυχία μου, τα γλυκά όλα γέμισαν πετρέλαιο. Τι θα κεράσω τον κόσμο, που θάρθει για τα καλωσορίσματα; Ο Αντώνης την αγκάλιασε.

-Έλα βρε μάνα, δεν χρειάζονται γλυκά, αρκεί που είμαστε πάλι εδώ, όλοι μαζί. Το πολύ πολύ κάνε τηγανίτες, με βράσμα. Όλοι μαζί γέλασαν ευτυχισμένοι. Χριστούγεννα 1951, Σουμούρια

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ

19

Εθελοντές της κακουχίας > του Προκόπη Πανταζή ...Αρχίζαμε και κατηφορίζαμε δίπλα-δίπλα, περπατούσαμε καλυμμένα. Φάνηκε ο κόρφος Καλλονής, ο κάμπος λουσμένος στο φως του δειλινού. Η σωτηρία μας. Πότε θα φτάναμε! Θα άντεχαν οι δυνάμεις μας; Oι πάτοι από τις αρβύλες είχαν ξεκολλήσει και βάδιζα δύσκολα απάνω στις πέτρες. Σουρουπώνοντας πέσαμε στον Καβουροπόταμο. Λέγανε να βγάλουμε τη νύχτα και τη μέρα την άλλη εκεί, να ξεκουραστούμε από αύριο νωρίς νωρίς να ξεκινούσαμε για τα χωριά μας. Είχαν κρύψει από παλιά, από την Αχλαδερή, φασόλια και λάδι εκεί, να βράσουμε να φάμε τη νύχτα να στυλωθούμε λίγο και να ξεκινήσουμε. Είχαμε χωριστεί σε δύο ομάδες 16-15 ανταρτών. Οι μισοί θα πιάναμε βορειοδυτικά Καλλονή, Αγία Παρασκευή, Μανταμάδος κι οι άλλοι ανατολικά Θερμή, Κώμη, Πηγή, όπου ήταν ο τόπος του καθεμιανού. Ψάξανε για τα τρόφιμα. Τζίφος! Τα είχαν βρει οι Μάυδες. «Αχ! Τον κερατά!», λέγανε οι δυο τρεις Αγιασσώτες που μας συνόδευαν και ήξεραν την κρυψώνα. «Μόνο αυτός μπορούσε να τα βρει. Η κλεφτίνα!». Ήταν ένας Αγιασσώτης παραδομένος από πέρυσι και τώρα Μάυς. Τι να κάνουμε τώρα; Μαζεύτηκαν να συσκεφτούν. Εγώ και ο Δεδίτσης δεν πήγαμε. Δεν είχαμε κουράγιο να σηκωθούμε. Μείναμε πάνω στις ποταμόπετρες που καθίσαμε, ζαλωμένοι. Στείλανε μας φώναξαν. Ήταν χωρισμένοι σε δυο γνώμες. Λέγανε να κοιμηθούμε εκεί και την άλλη μέρα συνεχίζουμε. Αντέδρασε ο Μπούρας*. «Αν πέσει αύριο απάνω μας απόσπασμα θα μας πιάσει στο ποδάρι έτσι ξελιγωμένοι που είμαστε. Μια μέρα νηστικοί ακόμα»! Στράφηκε προς εμάς τους βορειοδυτικούς και είπε αποφασιστικά.

- Είσαστε, ρε παιδιά, να ξεκινήσουμε τώρα; Σας δίνω το λόγο μου πως στις δυόμισι η ώρα θα είμαστε μέσα στην Καλλονή και θα τρώμε.

- Ναι, ναι! είπαμε μ’ ένα στόμα.

- Εμπρός, ξεκινάμε! Μια ξαφνική, αναπάντεχη δύναμη, η δύναμη της ελπίδας, που με τόση βεβαιότητα εκφράστηκε από τον μπροστάρη μας, μας στύλωσε όρθιους. Ο Κυπαρίσης έπεσε και παρακαλούσε τον Πέτρο να τον πάρει μαζί μας. Η διαταγή δεν το επέτρεπε. Ο καθένας στο μέρος του. Τι να κάνει; Έδωσε-πήρε, πειθάρχησε. Σκοτείνιασε για καλά, όταν ξεκινήσαμε από την Ξεροποταμιά του Καβουροπόταμου. Οι Αγιασσώτες που ξέρανε τον τόπο γύρισαν στους δικούς του και οδηγός ανέλαβε ο Πολίτης από

την Αρίσβη. Είχε έρθει κάποτε για κλαδί ψάθας καπνοφυντανιών και γνώριζε - είπε - τον τόπο. Μας έριξε σε πυκνό ρουμάνι πάνω από την κοίτη. Σκίζαμε μέσα από το κλαδί για να βρούμε άκρη, ξαναπέφταμε σε άλλο πιο πυκνό. Στα σκοτεινά πασκίζαμε να ξεμπλέξουμε με τα χέρια, με τα πόδια, με τα όπλα μας, ανοίγαμε δρόμο λαχανιάζοντας, μα το κλαδί μας αγκάλιαζε ασφυχτικά από παντού, και καταβρόχθιζε τις λίγες μας δυνάμεις. Φοβηθήκαμε πως δεν θα βγαίναμε πέρα. Και μόνο η σκέψη για το τι μας περίμενε στο τέρμα της αποψινής πορείας, μας έδινε κουράγιο και δεν τα βάλαμε κάτω. Κάποτε βγήκαμε, κάναμε το σταυρό μας, σταθήκαμε να πάρουμε ανάσα. Μπροστά μας απλωνόταν ο κόλπος και ο κάμπος. Κατηφορίσαμε και πέσαμε στα ισιώματα. Ξεπεδικλωθήκανε τα πόδια μας. Ως την Καλλονή, ούτε ρουμάνια πια, ούτε ανηφόρες, ούτε κατηφόρες. Ίσια στον στόχο. Κανένα εμπόδιο. Μας χτύπησε το αγέρι της θάλασσας, η αρμύρα, η γνώριμη υγρασία του κάμπου μας θύμιζε την καταγωγή μας, μας έφερνε στα νερά μας, στο κλίμα μας το ξεχασμένο. Μια άχνη πλανιόταν πάνω από το τοπίο. Περάσαμε τ’ αλίπεδα και με προφύλαξη διαβήκαμε το γιοφύρι, στα Καντριά, και πατήσαμε αμαξιτό. Γιομάτη κίνδυνο η πορεία πάνω στη δημοσιά, ρέζιγα τα ισιώματα στον κάμπο μα από δω βγαίνει το φαγί, η ζωή. Τα βουνά, τα δάση είναι μόνο για να σε κρύβουν, όχι να σε τρέφουν. Προχωρούσαμε στην αρχή διστακτικά, παίρναμε τα μέτρα μας, ανιχνεύαμε, μυριζόμασταν τον αέρα, αφουγκραζόμασταν τους ήχους, αργούσαμε, βραδυπορούσαμε. Και η απαντοχή γαλβάνιζε το κορμί μας. Να φτάσουμε γρήγορα. Να φάμε. Ξεθαρρευτήκαμε. Ταχύναμε το βήμα. Στη φαντασία μας το τέλος της πορείας έπαιρνε τα στοιχεία μιας ασύγκριτα ελκυστικής κατάκτησης, μοιάζαμε με τους δρομείς που προσδοκάν το στεφάνι της νίκης, τον κότινο στο τέρμα του δρόμου τους. Τα πόδια μας φτέρωσαν. Το γλυκό οικείο κλίμα του κάμπου, ανάδευε τα σπλάχνα μας, οι συνειρμοί χοροπηδούσαν στο νου μας, κάθε καμπή γνώριμη, κάθε

__________________________________________________ * Μπούρας Πέτρος του Νικολάου. Γεννήθηκε στις 18-11-1909 στην Ερεσό. Εγκαταστάθηκε και απέκτησε οικογένεια στα Σουμούρια. Εντάχθηκε από τους πρώτους στο ΕΑΜ και στη συνέχεια στον ΕΛΑΣ. Υπηρέτησε στον Καρά Τεπέ. Ομαδάρχης του Δημοκρατικού Στρατού Λέσβου. Σκοτώθηκε από προδοσία στα Δάφια στις 6-6-1949.

20

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ

Π. Μπούρας τελευταίος δεξιά. Από το βιβλίο των Βασίλη Καλογερά – Παναγιώτη Μιχ. Κουτσκουδή «Δημοκρατικός Στρατός Λέσβου. Συνοπτική Ιστορία – Μαρτυρολόγιο – Τόποι Μαρτυρίου» έκδοση της λεσβιακής εφημερίδας «Νέο Εμπρός» 2013

τόπος με τ’ όνομά του. Τα αισθήματα άρχισαν να ξυπνούν από το βαθύ λήθαργο, γλύκαναν τα σωθικά. Σε κάθε βήμα η ελπίδα πως θα τρώγαμε την ώρα που θα είχαμε τάξει, γινόταν σίγουρη βεβαιότητα που μας έσπρωχνε ακαταμάχητα προς τα μπρος. Δυνάμεις ανεπάντεχες ξεπετιόταν από μέσα μας, άγνωστο που κρυμμένες, τα πόδια που τρίκλιζαν στυλώθηκαν γερά και διασκέλιζαν τη γη γοργά. Ζώντας ο καθένας τον δικό του αγώνα, τη δική του υπέρτατη προσπάθεια να τερματίσει, είχαμε χάσει τη συνοχή σαν τμήμα, ανοιγόμασταν σε μεγάλες αποστάσεις ο ένας από τον άλλον, δεν σ’ έμελλε πόσο απείχες από τον επόμενο, ούτε πόσο είχε ξεμακρύνει ο μπροστινός σου, σημασία είχε πόσο άκουγαν τα πόδια σου εσένα, πόσο κέντριζε την προσπάθειά σου η ανταμοιβή που σε περίμενε. Σε τούτο το τρεχαλητό, καθώς παραβγαίναμε, θαρρείς ποιος θα προσπεράσει, τύχαινε πρώτοι να έρχονται εκείνοι που ξεκίνησαν με τις λιγότερες δυνάμεις και επί κεφαλής αυτοί που έλεγες πως τα κουράγια τους στην αφετηρία είχαν πέσει στο μηδέν. Τι μυστήριο, η ελπίδα! Ως και νεκρούς ανασταίνει! Ο ένας περνούσε τον άλλον, έμενε πίσω, ξαναπερνούσε μπροστά, βουβά, σιωπηλά σαν να συναντιόταν με ξένο, μοιάζαμε με μονομάχους κι ας ήταν κοινός ο στόχος μας, κοινή η δύναμη που μας κινούσε προς τα μπρος. Σκελετωμένοι, ίδιοι με φαντάσματα, αμίλητα αερικά, που τα χορεύει ο άνεμος τη νύχτα. Είχες την αίσθηση πως δεν ήταν οι δυνάμεις σου που έκαναν τα πόδια σου ν’ ανεβοκατεβαίνουν, αλλά ένας αέρας που σε φυσούσε να προχωρείς. Το υγρό στις κλειδώσεις έμοιαζε να είχε στεγνώσει και τα πόδια γίνονταν ξυλοπόδαρα που κινιόταν με ελατήρια, μα βάδιζες, προχωρούσες ασταμάτητα. Κανείς δεν νοιαζόταν να κάνουμε στάση, να ξανασάνουμε, όπως κάναμε πάντα σε πορεία. Εμπρός, πάντα εμπρός, από τη στιγμή της εκκίνησης ως που να φτάσουμε στο τέρμα, στην ώρα μας. Οι τοποθεσίες έφευγαν πίσω μας, αντλώντας δύναμη εκεί που νόμιζες πως είχαν στερέψει, διαβαίναμε τη δημοσιά, περάσαμε τον ατελεί-

Οθωμανικό κτίσμα. Φωτό: Πηνελόπη Τραγέλλη.

ωτο ολόισιο δρόμο στις αλυκές, φτάσαμε στην καμπή του Αι-Γιάννη, στο κόψε-ρίξε, τελείωσε ο Εφτύς και στην στροφή της Αρίσβης μας περίμενε ο Πέτρος, μας μάζεψε, συμπτυχθήκαμε και μπήκαμε σε χωραφόδρομο γραμμή για τα Σουμούρια. Φτάναμε, πήραμε την ανάσα μας, ξεφουσκώσαμε, το τρεχαλητό κόπηκε, βαδίζαμε αργά, προσεκτικά. Περνούσαμε ανάμεσα στα σπαρτά, Μάρτης μήνας και ήταν ξεπεταμένα. Τα κουκιά ανθισμένα, πολλοί θυμήθηκαν πως γίνονταν ωραία σαλάτα τα φύλλα με τον ανθό μα δεν έσκυβαν να κόψουν, εδώ γύρω θα τριγυρίζαμε στα γύρω βουνά, κοντά στη γη που πρασίνιζε και άνθιζε δεξιά, ζερβά, από το βλογημένο κόπο του ξωμάχου. Καρπερή, ήμερη, δουλεμένη φύση. Πόση σιγουριά για το αύριο χαρίζεις! Την άγρια που μας κυριαρχούσε και μας πιλάτευε ένα χειμώνα τώρα την είχαμε αφήσει πίσω μας. Ο τόπος ημέρεψε, φάνηκαν τα πρώτα καλύβια του χωριού, λαλούσαν οι πρώτοι πετεινοί, ανάρια αλυχτούσαν τα σκυλιά. Σταματήσαμε, καλυφτήκαμε σ’ ένα χαντάκι και περιμέναμε. Ο Πέτρος μπήκε με κάνα-δυό στο χωριό. Πιάσαμε την κουβέντα. Μιλούσαμε για τον τόπο. Την ημεράδα του. Τόσον καιρό αποκλεισμένοι στα άγρια βουνά. Ο Αρμενάκης κρύβοντας το κεφάλι του στο ανάχωμα είπε: - Nα μην τα βλέπω και αγριεύομαι! Έλεγε για τα βουνά της Αγιάσσος που διαγράφονταν σκοτεινά μέσα στη νύχτα. Ήρθαν από το χωριό με τα χέρια γεμάτα καλούδια. Έγινε μοιρασιά.

- Φάτε λίγο τώρα να ψυχοπιάσετε. Αύριο το βράδυ σας δίνω το λόγο μου, πως θα σκάσετε από το πολύ φαγί. Είπε με τη βαριά, σίγουρη, μπεσαλίδικη φωνή του ο Μπούρας. Η ώρα ήταν κοντά δυόμισι.

- Γειά σου Πέτρο! Ντόμπρε άντρα! Χαιρόταν να βλέπει τον κόσμο χορτάτο! Δεν είχε καμμία συγγένεια με τον ασκητισμό. Πήραμε στα χέρια μας το μεράδι. Ψωμάκι, ελιές, σύκα από τη σοδειά του φτωχονοικοκύρη. Δεν τα παίρναμε. Μας τα δίνανε. Μαζί με την έννοια τους και την καρδιά τους. «Λάβετε φάγετε!» Τα μυρίζαμε και ανάδιναν σπιτίσια άχνη, μύριζαν ζεστό κατώι.Ευωδιάζανε λαό. Τα τρώγαμε αργά, ευλαβικά, τα απολαμβάναμε μικρές μπουκίτσες, ψωμάκι ζυμωτό, ελίτσες, γλυκά, ζαχαρωμένα σύκα. Μας μετάγγιζαν σπιτικιά θαλπωρή, νιώθαμε σίγουρα και ζεστά, σαν το παιδί στην κοιλιά που ρουφάει ζωή από το λώρο της μάνας, πιανόμασταν πάλι από τη ζώνη του λαού. Πως μας πέρασε η ιδέα, πως όντας μακριά του, απομονωμένοι, αποτραβηγμένοι στην ερημιά, θα το βοηθούσαμε να ξελευτερωθεί; (Απόσπασμα από το βιβλίο του «Εθελοντές της Κακουχίας», Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 1980)

Σουμούρια Η δραματική τροχιά τους στη Λεσβιακή ιστορία > του Στρατή Μισγίρη

Ο

ταν η Λέσβος καταλείφθηκε από τους Τούρκους (1462), ήταν πολύ αραιοκατοικημένη, πράγμα που μαρτυρείται από τις διάσπαρτες εγκαταλειμένες παλαιοχριστιανικές εκκλησίες. Ασφαλώς οι κάτοικοι έπαψαν να τις χρησιμοποιούν σαν ενοριακές, παρόλο που ο χριστιανισμός δεν διώχθηκε ποτέ στη Λέσβο και επομένως από τότε που διαδόθηκε στο Νησί δεν έπαψε να ισχύει.1 Η αραίωση τούτη του λεσβιακού πληθυσμού συνεχίστηκε και στους πρώτους τρεις-τέσσερις αιώνες μετά την κατάληψη από τους Τούρκους. Και ήταν φυσική συνέπεια η εγκατάλειψη του Νησιού από το αρκετά μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα, προκειμένου να αποφύγει την καταπίεση του δυνάστη. Μάλιστα ο Sen. Plehn μιλά για έναν πληθυσμό 25.000 ανθρώπων σ’ ολόκληρη τη Λέσβο.2 Οι Τούρκοι δεν έκαναν εποίκηση στο Νησί, παρά μόνο όσοι χρειάζονταν για την ασφάλεια, τη διοίκηση και την είσπραξη των φόρων. Η αύξηση του πληθυσμού άρχισε να παρουσιάζεται από τα μέσα του 18ου αιώνα και ολοκληρώθηκε τον 19ο αιώνα.3 Στην περιοχή της Καλλονής υπήρχαν διάφοροι οικισμοί, διάσπαρτοι μέσα στον γόνιμο και παραγωγικό Κάμπο της. Οι κάτοικοι ήταν κυρίως γεωργοί και κτηνοτρόφοι, και μόνο στα παράλια του Κόλπου ήταν ψαράδες. Όταν ήρθαν οι Τούρκοι, εγκαταστάθηκαν στα Δάφια, στα Αριανά και στα Σουμούρια. Η Καλλονή ήταν ακόμα ανοργάνωτο χωριό. Το όνομα Αχερώνη το πήρε από τον ποταμό που βρισκόταν στο κέντρο της και λεγόταν Αχερώνας. Την ύπαρξη των χωριών τούτων βεβαιώνει η εγκατάσταση Τούρκων μόλις κατέλαβαν το Νησί.4 Τα Σουμούρια μέχρι το 1652 ήταν ένας μικρός οικισμός που τον κατοικούσαν μόνο χριστιανοί.5 Σε έγγραφο (χοτζέτι) του ιεροδικαστή Μυτιλήνης, που φυλάγεται στο Μοναστήρι Λειμώνα, με ημερομηνία 18 Απριλίου 1536, αναφέρονται τα Σουμούρια σαν τόπος καταγωγής κάποιας συγγενούς του ιδρυτή του Μοναστηριού αγίου Ιγνατίου του Αγαλλιανού.6 Σε αφιερωτήριο έγγραφο του 1564 «ο εκ του χωρίου Αχερώνης Μεθόδιος7 υιός παπά-Ιωάννου»8 χάρισε ένα αμπέλι και ελαιόμυλο που βρισκόταν «εις την Σουμούριαν».9 Επίσης σε κυβερνητικό κτηματολόγιο του Λειμώνα, που συντάχθηκε το 1578,10 τα Σουμούρια χαρακτηρίζονται σαν χωριό11 και για δυο χωράφια του12 πληρώνεται φόρος 30 άσπρα.13 Στον κατάλογο ονομάτων που αναφέρονται στα χρονικά του Μοναστηριού συμπεριλαμβάνεται και το όνομα κάποιου Κομνηνού Χάνδρα «εκ Σουμούρια» το έτος 158514, το όνομα Λασκαρίνας Σεβαστού «εκ Σουμούριας» το έτος 159015 και το όνομα Δημήτριος «εκ Σουμούριας»16 χωρίς όμως να προσδιορίζεται ο ρόλος τους.

22

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ

Τα Σουμούρια ήταν ένας μικρός οικισμός στα βόρεια της Καλλονής, σε απόσταση ενός χιλιομέτρου περίπου. Το όνομα προέρχεται από τα Σωμούρια κι αυτό πάλι από την Έσω-Μεριά, Εσωμεριά, Σωμερία, Σουμούρια.17 Είχαν δύο εκκλησίες, της Θεοτόκου και του Αγίου Νικολάου, που αναφέρεται στο Κυβερνητικό Κτηματολόγιο (1578)18 σαν εκκλησία, ενώ στην κατάρτιση του Καταλόγου Ονομάτων των Χρονικών Λειμώνα στο βιβλίο του Στ. Καρυδώνη (Τα εν Καλλονή της Λέσβου ….Μοναστήρια, 1900, σ. 198) επισημαίνεται «Άγιος Νικόλαος. Ερείπια εκκλησίας εν Σουμουρίας». Στις θέσεις και των δύο τούτων εκκλησιών έχουν παρατηρηθεί λείψανα παλαιοχριστιανικών βασιλικών,19 πράγμα που υποδηλώνει την ύπαρξη του οικισμού πριν από την άλωση της Λέσβου από τους Τούρκους. Η θέση του οικισμού πάνω στον δρόμο της κεντρικής αρτηρίας του Νησιού από Μυτιλήνη προς Μόλυβο ευνοούσε σίγουρα την εγκατάσταση κάποιου Τούρκου φοροεισπράκτορα για να ελέγχει τη διακίνηση των προϊόντων και να εκτελεί αυστηρά το εισπρακτικό του έργο. Ο Γαβριήλ Σουμαρούπα, που ήταν Μητροπολίτης Μηθύμνης (- Καλλονής) το πρώτο μισό του 17ου αιώνα, αναφέρει ότι τα Σουμούρια είχαν δύο ναούς, της Αγίας Θεοτόκου και του Αγίου Νικολάου, «οίκους χριστιανών εξήκοντα, αγαρηνών πλείονας και μασγίδιον».20 Και 1. Στ. Γ. Παρασκευαϊδη, Επιβίωσις αρχαίου Ελ. βίου εν Λέσβω, σ. 5.

2. S. Plehn, Lesbiacrum Liber, Βερολίνο, 1826, σ. 86 3. Στ. Αναγνώστη, Λεσβιάς Ωδή, 1850, σ. 41 4. Στ. Παρασκευαϊδη, έ.α.., σ. 47 5. Φ. Δήμου, Ιστορία τουρ/νης Λέσβου, τ. Α΄, 1931, σ. 16, σημείωση 6. Στ. Καρυδώνη: Τα εν Καλλονή... Μοναστήρια, 1900, σ. 62 7. Ο Μεθόδιος ήταν υιός του Αγίου Ιγνατίου.

8. Ιωάννης ήταν το όνομα του Αγ. Ιγνατίου προτού χειροτονηθεί ιερέας.

9. Στ. Καρυδώνη, έ.α.σ., 73 10. Στ. Καρυδώνη, έ.α.σ., 83 11. Στ. Καρυδώνη, έ.α.σ., 62 12. Στ. Καρυδώνη, έ.α.σ., 84 13. Το άσπρο ήταν η κατώτερη μονάδα του τουρκικού νομίσματος. 30 άσπρα κάνανε 10 παράδες (40 παράδες= 1 γρόσι και 3,3 γρόσια = 1 λίρα χρυσή. Με τιμές του 18ου- 19ου αιώνα). Η οκά (1240 γραμ.) το ψωμί είχε 3 παράδες, το λάδι 26 παράδες, το κρέας 12 παράδες.

14. Στ. Καρυδώνη, έ.α.σ., 204 15. Στ. Καρυδώνη, έ.α.σ., 206 16. Στ. Καρυδώνη, έ.α.σ., 201 17. Κ. Κόντου, Μελετήματα, 1957, σ. 66 18. Στ. Καρυδώνη, έ.α.σ., 83 19. Ιω. Μουτζούρη, Η Καλλονή και τα χωριά της, 1983, σ. 10

γεννιέται το ερώτημα: Πού βρέθηκαν τόσοι Τούρκοι; Αναμφίβολα ένα μέρος των χριστιανών, που ζούσαν κάτω από τη σκληρή καταπίεση, την τυραννία και την τρομοκρατία των Τούρκων αξιωματούχων, αρχικά του Μπεκήρ-αγά και κατόπιν του Ομέρ-αγά, οι οποίοι μάλιστα είχαν την καταγωγή τους από την Καλλονή, αλλαξοπίστησε, εξόμωσε και εξισλαμίσθηκε.21 Κατόπιν τούτου υπήρχαν ευνοϊκές συνθήκες για να έρθουν και να εγκατασταθούν άποικοι Τούρκοι. Κι ακόμη η ύπαρξη του μαγσγιδίου, σαν θρησκευτικού εντευκτηρίου των Τούρκων μας οδηγεί να συμπεράνουμε ότι καταβάλλονταν προσπάθειες να κρατηθούν στον εξισλαμισμό αυτοί που αλλαξοπίστησαν. Ωστόσο η σκληρότητα αυτών των Τούρκων εκφράζεται στην παροιμία που ακόμη λέγεται. «Σουμουρίτ’κου τουρκί», χαρακτηρίζονται έτσι τα σκληρά, τα ατίθασα, τα πεισματάρικα και κακόβουλα παιδιά.22 Αβάσταχτος ο φανατισμός των κατακτητών, που εξανάγκασαν όσους δεν αλλαξοπίστησαν να εγκαταλείψουν τον οικισμό και να μετοικήσουν προς την Αχερώνη (Καλλονή), στην οποία δεν υπήρχε κανένας Τούρκος.23 Οι δύο εκκλησίες, της Θεοτόκου και του Αγίου Νικολάου εγκαταλείφθηκαν και ο πληθυσμός έπεσε στα 25 σπίτια24, όλα τούρκικα.25 Ωστόσο οι απογραφικές καταγραφές του οικισμού παρουσιάζουν λίγο αργότερα πολλές διακυμάνσεις. Το 1863 οι οικογένειες ανέρχονταν στις 33, με 67 κατοίκους, όλοι Τούρκοι.26 Με την απελευθέρωση της Λέσβου το 1912 οι Τούρκοι έφυγαν και τα Σουμούρια σχεδόν ερημώθηκαν. Ξαναγύρισαν μια-δυο παλιές οικογένειες χριστιανών και ο οικισμός εντάχθηκε στον Δήμο Αχερώνης (κατόπιν Καλλονής) και έπαιρνε μέρος στην εκλογή των Δημογερόντων. Έτσι στην απογραφή του 1920 παρουσίασε μόνο 5 κατοίκους χριστιανούς, χωρίς να εμφανιστούν οι ελάχιστοι Τούρκοι.27 Το 1922 οι λίγες τούρκικες οικογένειες που είχαν απομείνει έφυγαν κι αυτές με την ανταλλαγή πληθυσμού και ήρθαν και εγκαταστάθηκαν Μικρασιάτες πρόσφυγες με Λεσβιακή καταγωγή οι περισσότεροι.28 Με το Βασιλικό Διάταγμα 22-5-1918, που δημοσιεύθηκε στο αριθ. 116/Α΄ Φύλλο της Εφημερίδας Κυβερνήσεως, τα Σουμούρια εντάχθηκαν στην Κοινότητα Καλλονής και κατά την απογραφή του 1923 εμφάνισαν μια καταπληκτική πληθυσμιακή άνοδο, με 120 κατοίκους, που ασφαλώς οφειλόταν στην εγκατάσταση των προσφύγων.29 Ο ίδιος και πάλι πληθυσμός των 120 κατοίκων παρέμεινε και στην απογραφή του 1928 και μόνο το 1940 έπεσε στους 105, για να μειωθεί λίγο το 1951 στους 102 κατοίκους.

20. Ιω. Φουντούλη, Γαβριήλ Μητροπολίτη Μηθύμνης - Περιγραφή της Λέσβου, 1960, σ. 35 21. Φ. Δήμου, έ. α. τεύχ. Γ΄ σ. 186 22. Κ. Κόντου, έ. α. σ. 66 23. Ιω. Μουτζούρη, έ. α. σ. 11 24. Γ. Αρχοντοπούλου, Λέσβος η Μυτιλήνη, 1894, σ. 66 25. Στ. Καρυδώνη: έ. α. σ. 24 26. Γ. Αριστείδη: «Τετραλογία πανηγυρική», 1863, σ. 165 27. ΚΕΔΚΕ, Νομός Λέσβου, 1962, σ. 105 28. Στρ. Μισγίρη, Ιστορία της Καλλονής, 1974, σ. 30 29. Ιερά Μητρόπολη Μηθύμνης, Δελτίον, 1929, σ. 9 30. Στρ. Μισγίρη, έ. α. σ., 30

Ωστόσο η Κοινότητα Καλλονής με απόφαση του Κοινοτικού Συμβουλίου μερίμνησε για την ύδρευση του οικισμού και κατασκεύασε για τον σκοπό αυτό δεξαμενή. Πρακτικόν 73/ 17-11-1933 …του Προέδρου (Δημητρίου Μ. Αγγελίδου) προτείναντος όπως εγκριθή η πληρωμή της γενομένης δαπάνης εκ δραχμών 1.132,50 (εργατ. ημερ/σθιο 30 δρχ.) δια την κατασκευήν μικράς δεξαμενής υδρεύσεως του συνοικισμού Σουμούριας….(Εγκρίνεται). Τα σπίτια, χτισμένα τα πιο πολλά από χωματόπλινθους και με πρωτόγονο τρόπο, αλλά και η ανθυγιεινή τοποθεσία του οικισμού ανάγκαζε τους κατοίκους να μεταναστεύουν, ώσπου έμειναν ελάχιστοι. Έτσι, το 1947 το Κράτος με το πρόγραμμα της Κοινωνικής Πρόνοιας, που ευρύτατα εφάρμοζε τότε, έφτιαξε με δικά του έξοδα καινούρια και σύγχρονα σπίτια κοντά στην Καλλονή, στη βορειοανατολική μεριά, στα οποία μετεγκαταστάθηκαν οι λιγοστοί Σουμουριώτες που είχαν απομείνει και συγχωνεύτηκαν με τους Καλλονιάτες.30 Τα παλιά Σουμούρια έχουν σχεδόν ερημώσει. Τα σπίτια γκρεμίστηκαν και σιγά σιγά εξαφανίζονται. Θα απομείνει όμως το όνομα για να θυμίζει την ιστορία του. Μια ιστορία που αφήνει την πικρή γεύση απ’ την εξόντωση ενός ολόκληρου οικισμού, που υπέστη τα πάνδεινα απ’ τους δυνάστες της τουρκοκρατούμενης Λέσβου. Ήταν κι αυτό ένα χωριό της Καλλονής που χάθηκε.

Σημερινό σπίτι στα Σουμούρια. Φωτό: Πηνελόπη Τραγέλλη.

τα χωριά της Kαλλονής

«Ὑπάρχουσι νῦν ἑπτά χωρία, μικρόν ἀπ᾽ ἀλλήλων διέχοντα, ἴδιον ἔχοντα ἕκαστον ὄνομα καί κοινήν προσωνυμίαν «Καλλονή». Ταῦτα δ’ εἰσίν: Ἀχερώνη, Κεράμιον, Παπιανά, Δάφια, Ἀργειανά, Τζουμαϊλῆ καί Σουμούρια»

Σταύρος Καρυδώνης 1900

Ἐσωμέρια - Ἔσωμερέα Ἔσω Μεριά - Σωμούρια - Σουμούρια

T

ο εγκαταλειμμένο, από το 1967, χωριό με τη σημερινή ονομασία “τα Σουμούρια”, ετυμολογείται από την Ἐσωμέρια, δηλαδή την Ἔσω Μεριά, το μέσα μέρος από την ακτή του Κόλπου της Καλλονής, το έσω μέρος του Κάμπου, και ήταν το πλέον εσωτερικό χωριό από τα επτά χωριά της Καλλονής, ένα χιλιόμετρο βόρεια της Αχερώνης, νότια από το άλσος της Αγίας Τριάδας, ΝΝΑ του εγκαταλειμμένου από το 1662 χωριού Φάραγγα και ανάμεσα στους δύο παράλληλους ποταμούς, ανατολικά του Αχερώνα, που διατέμνει την Αχερώνη και δυτικά του Καθάριου που την παρακάμπτει. Τα Σουμούρια δεσπόζουν στο Λεκανοπέδιο, λίγο ψηλότερα από τη σημερινή κωμόπολη Καλλονή, σε εύφορο τόπο με τρεις μύλους μέχρι τον περασμένο αιώνα, που πότιζαν τα ξεχωριστά αμπέλια, τις φυτείες καπνού και τους ονομαστούς κήπους με τα νοστιμότερα κουκιά του Κάμπου. Το 1578, στο Οθωμανικό Κυβερνητικό Κτηματολόγιο της Μονής Λειμώνος καταγράφεται εκκλησία: «Ἁγίου Νικολάου ἐν τῇ περιφερείᾳ Σουμούριας». (Σταύρος Καρυδώνης, Τά ἐν Καλλονῇ τῆς Λέσβου Ἱερά Σταυροπηγιακά Πατριαρχικά Μοναστήρια, Κωνσταντινούπολις 1900, σελ. 83). Το 1618, ο Μητροπολίτης Μηθύμνης Γαβριήλ καταγράφει δύο εκκλησίες και ένα τουρκικό τζαμί: «Μετ᾽ ὀλίγον (σ. σ. της Αχερώνης) ἑτέρα (σ. σ. κώμη) λεγομένη Ἔσωμερέα. ἔχει ναούς δύο. τῆς ἁγίας Θεοτόκου και τοῦ ἁγίου Νικολάου. οἴκους χριστιανῶν ἑξήκοντα, ἀγαρηνῶν πλείονας καί μασγίδιον».

24

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ

(Ιωάννης Φουντούλης, Η Περιγραφή της Λέσβου, του Μητροπολίτου Μηθύμνης Γαβριήλ Σουμαρούπα 1618-1621, Αθήνα 1960, σ. 35). Το 1996, στις θέσεις των δύο παραπάνω ναών ο Ιωάννης Μουτζούρης παρατήρησε: «λείψανα παλαιοχριστιανικῆς βασιλικῆς». (Η Καλλονή της Λέσβου, Αθήνα 1996, σ. 40). Η Σουμουριώτισσα Ειρήνη Βαρβαρέσσου, που μένει κυρίως τα καλοκαίρια στο σπίτι της στα Σουμούρια, μού ανέφερε ότι κοντά στα εκατό μέτρα από τη σημερινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου, στο μέσο της αυλής του σπιτιού του Αριστείδη Λημναίου, όπου ήταν η παλαιά εκκλησία του Αγίου Νικολάου, όταν έσκαψαν στα θεμέλιά της, βρέθηκαν δύο υπόγεια δωμάτια με πολλά πήλινα που τα παρέλαβε το 1970 η αρχαιολογική υπηρεσία. Ο Καρυδώνης γράφει ότι από τα 22 χωριά της Καλλονής που «κατεστράφησαν ἀλληλοδιαδόχως καί ἠρημώθησαν κατά τόν ΙΕ’ καί ΙΣΤ’ αἰώνα», η «Ἀρίσβη ἤ Παλαιόκαστρον, φαίνεται κατῳκημένον ὡς χωρίον μέχρι τοῦ 1606». Ο «Φάραγξ ἤ Φάρυγξ ὑπό Ὀθωμανῶν καί Χριστιανῶν μέχρι τοῦ ἔτους 1662 κατοικούμενος» ήταν η γενέτειρα και πατρίδα του αγίου Ιγνατίου ενώ «ἡ Σουμούρια, οἰκουμένη καί νῦν ὑπό ὀθωμανῶν, κατῳκεῖτο ὑπό Χριστιανῶν μέχρι τοῦ 1652». (σ.

24). Το 1536, η αδελφή του αγίου Ιγνατίου Αγαλλιανού, η «Μαχθαρίνη Ἀγαλλιανού, ἐκ Σουμούριας», (σ. 246) είχε κτήμα στα Σουμούρια ενώ άλλη αδελφή του αγίου, που δεν γνωρίζουμε το όνομά της, «ἐκ τοῦ χωρίου τοῦ καλουμένου

Σουμούρια», πριν πεθάνει, νωρίτερα από το 1536, αφιέρωσε στη Μονή Λειμώνος, για να τρέφονται οι πτωχοί Μοναχοί, την οικίαν της στα Σουμούρια «συνορεύουσαν μέ δρόμον καί κτήματα τῆς ρηθείσης Μαχθαρίνης, Θεοδοσίου καί Μανώλη» καθώς και «ἀγρόν τριῶν μεσαρίων» στα Σουμούρια. (σ. 62). Το 1554, σύμφωνα με χοτζέτιο του Ιεροδικαστή Μυτιλήνης, η αδελφή του αγίου Ιγνατίου «Θεοδώρα Ἀγαλλιανοῦ κάτοικος Σουμούριας πρό τοῦ ἀποβιῶσαι ἀφιέρωσε καί παρέδωκε τῇ Μονῇ ἄμπελον 4 ἡμερομησθίων μέ τεσσάρων μεσαρίων ἀγρόν εἰς θέσιν “Ἀμπελιώτη”». (σ. 70). Το 1556, ο “Σεβαστός Ἀγαλλιανός, Ἀδελφός τοῦ Ἁγίου” αναφέρεται στη σελ. 211 του βιβλίου του Καρυδώνη και στο Οθωμανικό Κατάστιχο του 1548 καταγράφεται ότι κατοικεί στα Σουμούρια. Μέχρι το 1923 οπότε έγινε η ανταλλαγή των πληθυσμών τα Σουμούρια είχαν 2 μου-

Η Παναγιά Κωλοπανού το 1981, φωτογραφία Παναγιώτη Παρασκευαΐδη

Προσθέτω ότι η αρχέγονη θεά Εἰλείθυια είναι η ίδια η θεά Καλλονή που αναφέρει ο φιλόσοφος Πλάτων το 385 π. Χ. στο Συμπόσιό του, με τη φράση: «Μοῖρα οὖν καί Εἰλείθυια ἡ Καλλονή ἐστι τῇ γενέσει». Δηλαδή: «Ὡς Μοῖρα λοιπόν (θεά του πεπρωμένου) καί Εἰλείθυια (θεά του τοκετού) ἐπιστατεῖ εἰς τήν γένεσιν ἡ Καλλονή», καθώς μεταφράζει ο Ιωάννης Συκουτρής το 1934, στη σελίδα 206b, του βιβλίου της Ακαδημίας Αθηνών «Πλάτωνος Συμπόσιον». Στο σημείο αυτό παραπέμπω στο «Λεσβιακό Ημερολόγιο του 2013», (σελ. 157), στο κείμενό μου για την ονομασία της περιοχής της Καλλονής: «Η θεά Αφροδίτη-Καλλονή, η Λευκοθέα της Λέσβου έδωσε το όνομα στον Κόλπο Καλλονής».

Πληθυσμιακή κατάσταση για τα Σουμούρια από το 1521

Η Παναγιά Κωλοπανού σήμερα, φωτογραφία Άννας Καρέκου-Παπαθανασίου σουλμανικά νεκροταφεία το ένα εντός του οικισμού και το δεύτερο στην περιοχή του Φάραγγα. Το 1618, ο ναός της Θεοτόκου που αναφέρει ο Μητροπολίτης Γαβριήλ, πρέπει να ήταν κοντά στην ένωση του δρόμου Καλλονής-Μολύβου με εκείνον της Μονής Μυρσινιώτισσας, στα ανατολικά, στο κτήμα της Καλλονιάτισσας Μελίνας Μαριόλα, όπου τελείωνε το δεύτερο μουσουλμανικό νεκροταφείο του χωριού Σουμούρια. Εκεί στον τοίχο της ξερολιθιάς, υπάρχει ένας σωρός πολλών ακατέργαστων και μερικών λαξευμένων λίθων, όπου στον διπλανό πλάτανο κρεμούν οι γυναίκες του Λεκανοπεδίου Καλλονής μωρουδιακά ρούχα, στο σημείο που αποτελεί ότι απέμεινε από το προσκύνημα της Γεννήσεως της Θεοτόκου, της Παναγιάς Κωλοπανούς όπως την ονομάζουν οι Καλλονιάτισσες και την γιορτάζουν στις 8 Σεπτεμβρίου. Ο Στρατής Μισγίρης, μού ανέφερε σχετικά ότι κάθε χρόνο την ημέρα αυτή, η αείμνηστη γειτόνισσά του, η Αφροδίτη Τσιθριανού, τη δεκαετία του πενήντα πήγαινε με τα παιδιά της να προσκυνήσουν στην Παναγιά Κωλοπανού και να γιορτάσουν το Γενέθλιον της Θεοτόκου. Επίσης όπως μού είπε η Ειρήνη Βαρβαρέσσου, η ογδονταετής Σουμουριώτισσα Ραλλίτσα Ανδριανάκου διαβεβαίωσε ότι η μητέρα της, η Μάρθα Καραχάλιου, τέως ιδιοκτήτρια του κτήματος όπου βρίσκεται το προσκύνημα, «γιόρταζε την Παναγιά Κωλοπανού στις 8 Σεπτεμβρίου». Το παραπάνω προσκύνημα, ήταν παλιότερα κτισμένο με τούβλα όπως διακρίνεται στην από το 1981 διπλανή φωτογραφία που δημοσίευσε ο Παναγιώτης Παρασκευαΐδης. Την επόμενη εικόνα, που δείχνει το προσκύνημα της Παναγιάς Κωλοπανού όπως είναι σήμερα, την τράβηξε η αγαπητή μου εξαδέλφη Άννα Καρέκου-Παπαθανασίου την οποία και ευχαριστώ. Ο Παναγιώτης Παρασκευαΐδης έγγραψε στο κείμενό του «Παγανιστικοί τόποι χριστιανικής λατρείας στη Λέσβο», δημοσιευμένο το 1984 στο περιοδικό «Τα Ψαρά» ότι: «Οι νεογέννητες γυναίκες πηγαίνουν εκεί τα «κολόπανα» του μωρού τους. Βέβαια η Αγία αυτή και η λατρεία της μας θυμίζει την αρχαία Ειλείθυια, την προστάτιδα του τοκετού»».

Το 1521 μετά από 59 χρόνια Οθωμανικής κατοχής, τα χριστιανικά Σουμούρια έχουν μία μουσουλμανική οικογένεια. (Δημήτρης Καρύδης-Machiel Kiel, Μυτιλήνης Αστυγραφία και Λέσβου χωρογραφία, Αθήνα 2000, σ. 86). Ο αρχηγός αυτής της οικογένειας είναι ο Οθωμανός ιππέας «ὁ Ἀχμέτ Μαχμούτ, Σπαχῆς τοῦ εἰρημένου χωρίου (της Σουμούριας)». (Καρυδώνης, σ. 62). Το 1548 το Οθωμανικό κατάστιχο φόρων Tapu Tahrir Defter 264, καταγράφει όλα τα ονόματα των αρχηγών των οικογενειών, των αγάμων ανδρών καθώς και τις χήρες των χριστιανικών και μουσουλμανικών εστιών των χωριών της Λέσβου. Ο ιστορικός, ερευνητής και συγγραφέας Κώστας Καμπουρίδης, μετέφρασε από τα οθωμανικά το κατάστιχο του 1548 και είχε την καλοσύνη να μου στείλει για τα Σουμούρια τα ονόματα των 179 των αρχηγών των χριστιανικών εστιών και των 3 αρχηγών των μουσουλμανικών εστιών. Οι 179 χριστιανικές εστίες περιλαμβάνουν τα ονόματα των 98 ανδρών αρχηγών των οικογενειών, των 53 αγάμων ανδρών και εκείνα με τις 28 χήρες. Τα περισσότερα ονόματα και επώνυμα των χριστιανών προέρχονται από αντίστοιχα βυζαντινά, ακολουθούν μερικά προερχόμενα από τοπωνύμια, κάποια ιταλικής προέλευσης από την κατοχή της Λέσβου από τους Γενουάτες Γατελούζους και λίγα από επαγγέλματα, ενώ λείπουν τα αρχαιοελληνικά ονόματα που κυριαρχούν σήμερα στη Λέσβο. Ενδεικτικά μεταφέρω εκείνα που εμφανίζονται συχνότερα και εντός παρενθέσεων σημειώνω πόσες φορές καταγράφηκαν: ΟΝΟΜΑΤΑ: Μανουήλ (20), Γεώργιος (16), Μιχαήλ (15), Κομνηνός (13), Κομνηνή χήρα (4), Δούκας (9), Ιωάννης (8), Αγαλλιανός (7), Δημήτριος (7), Κωνσταντίνος (5) και Σεβαστός (5). ΕΠΩΝΥΜΑ: Αγαλλιανός (4), Παλαιολόγος (4), Κομνηνός (3), Δούκας (3) και Αγαπητός (3). Οι τρεις αρχηγοί των αντίστοιχων μουσουλμανικών οικογενειών στα Σουμούρια είχαν το 1548 τα εξής ονόματα: 1) Hasan ‘Abdullah-bennak (Χασάν Αμπτουλλάχ-χωρικός), 2) Mustafa ‘Abdullah-bennak (Μουσταφά Αμπτουλλάχχωρικός), 3) Nebi bin ‘Ali-bennak (Νεμπί γιος του Αλήχωρικός). Και οι τρεις είναι bennak, δηλαδή φτωχοί χωρικοί που κατείχαν λίγη ή καθόλου γη. Οι δύο πρώτοι προέρχονται από εξισλαμισμό χριστιανών, όπως προδίδει το συνοδευτικό όνομά τους ‘Abdullah. Τότε οι εξισλαμισθέντες έπαιρναν το όνομα Abdu-Allah, δηλαδή Δούλος του Αλλάχ, οπότε οι δύο αναφερομένοι ήταν φτωχοί χριστιανοί από τα

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ

25

Σουμούρια με λίγη ή καθόλου γη και όταν εξισλαμίσθηκαν στις πρώτες δεκαετίες της τουρκοκρατίας πήραν την προσωνυμία Abdullah. Ευχαριστώντας τον κ. Καμπουρίδη περιμένω η ενδιαφέρουσα έρευνά του, να κυκλοφορήσει σύντομα σε βιβλίο, με όλα τα αντίστοιχα ονόματα όλων των χωριών της Λέσβου για το έτος 1548. Στον τελευταίο πίνακα καταγράφονται οι 13 συγγενείς του Αγίου Ιγνατίου που κατοικούσαν στα Σουμούρια τον 16ο αιώνα, όπως προκύπτει για τους 10 πρώτους από το Οθωμανικό κατάστιχο του 1548 και τις τρεις αδελφές και τον ένα αδελφό του Αγίου από το βιβλίο του Καρυδώνη. (σ. 62, 70, 211, 215). Σύμφωνα με εργασία της ερευνήτριας Ευαγγελίας Μπαλτά για τα Οθωμανικά κατάστιχα που είναι αναρτημένη στην ηλεκτρονική οθόνη του Μουσείου Ελαιουργίας της Αγίας Παρασκευής: Το 1548, από τα τότε 32 χωριά του Δήμου Καλλονής, τα Σουμούρια είχαν πληθυσμιακά την πέμπτη θέση μετά από τα Γέλια (375 χριστιανικές και 3 μουσουλμανικές), το Υψηλομέτωπο (213-0), τον Τζουμαϊλή (191-0), την Ανεμώτια (180-0), αφήνοντας έκτη την Αχερώνη (156-0), έβδομο τα Παπιανά (1490), όγδοο το Παλιόκαστρο Αρχαίας Αρίσβης (118-0), ένατο τα Αργειανά (116-2) και δέκατο τον Φάραγγα (819). Επίσης το 1548, τα Σουμούρια, από τα 32 χωριά του Ναχιγιέ (Δήμου) Καλλονής κατείχαν φορολογικά την τρίτη θέση με κύριο παραγόμενο προϊόν το κρασί, πληρώνοντας 17.718 άσπρα, ακολουθώντας τα Τριάντα (27.600 άσπρα), τον Τζουμαϊλή (20.608) και αφήνοντας τέταρτη

26

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ

την Αχερώνη (16.639), πέμπτο το Κάστρο Καλλονής- το Παλιόκαστρο της Αρχαίας Αρίσβης (14.851) και έκτο τα Παπιανά (13.455). (Αριστείδης Κυριαζής, Οι 8 Δήμοι Λέσβου επί τουρκοκρατίας και τα 32 χωριά του Δήμου Καλλονής, περ. “Τα Καλλονιάτικα”, τεύχος 156, Αθήνα 2014, σελ. 34-38). Οι Καρύδης και Kiel τονίζουν στις σελίδες 86-87 του βιβλίου τους τα εξής ενδιαφέροντα: «Το 1548, η συνολική στρατιωτική δύναμη στην περιοχή (της Καλλονής) δεν ξεπερνούσε τη μία ή τις δύο δωδεκάδες άνδρες, όλοι τουρκόφωνοι μουσουλμάνοι. Εκτός από αυτούς, υπήρχαν, την ίδια χρονιά, 13 εστίες μη στρατιωτικών μουσουλμάνων, στα χωριά της Καλλονής.... Το χωριό Φάραγξ, κοντά στη Δάφια, το οποίο στη συνέχεια ερημώθηκε, είχε τότε τον μεγαλύτερο αριθμό μουσουλμανικών εστιών εννέα, οι έξι από τις οποίες είχαν εξισλαμισμένο αρχηγό οικογένειας, και ήσαν όλοι καλλιεργητές. Το τρίτο χωριό με μουσουλμανικό πληθυσμό το 1548 ήταν τα Δάφια, με τέσσερις εστίες, οι τρεις με εξισλαμισμένους αρχηγούς οικογένειας και με καλλιεργητές στις δύο από τις τρεις εστίες. Το γεγονός αυτό μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι επρόκειτο για εξισλαμισμένους χριστιανούς και ότι πίσω από τον εξισλαμισμό τους βρισκόταν κάποιο ισχυρό οικονομικό κίνητρο απόκτησης γης για καλλιέργεια. Και ενώ η μικρή φρουρά παρέμενε σταθερή σε μέγεθος, ο αριθμός των άλλων μουσουλμάνων αυξανόταν ραγδαία. Το 1581 το κατάστιχο καταγράφει μουσουλμανικό πληθυσμό σε οκτώ χωριά της Καλλονής, έναντι τριών χωριών το 1548. Ο αριθμός τους

είχε αυξηθεί από 14 εστίες, το 1548, σε 64 εστίες, το 1581. Αυτό βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με τον αριθμό των χριστιανικών νοικοκυριών, που είχαν αυξηθεί μόλις από 769 σε 851. Το κατάστιχο του 1581 αναφέρει ότι μόνον στις 7 από τις 64 μουσουλμανικές οικογένειες οι επικεφαλής τους ήσαν εξισλαμισμένοι χριστιανοί. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι ο παράγοντας του εξισλαμισμού δεν ήταν προσδιοριστικός για την αύξηση των μουσουλμάνων στην περιφέρεια της Καλλονής. Ο κύριος όγκος αυτού του πληθυσμού πρέπει να ήρθε απ’ έξω, από την Ανατολία, η οποία, τον 16ο αιώνα, γνώρισε μεγάλη αύξηση του πληθυσμού της». Το 1581 τα Σουμούρια έχουν 132 χριστ. και 4 μουσουλμ. οικογένειες. (Α. Κυριαζής, σ. 35). Το 1618 έχουν 60 χριστιανικές και πλείονες μουσουλμανικές. (Μητροπολ. Γαβριήλ, σ. 35). Το 1652, ήταν το τελευταίο έτος επί τουρκοκρατίας που «κατῳκεῖτο ὑπό Χριστιανῶν». (Καρυδώνης, σ. 24). Το 1840 μένουν 33 οικογένειες, όλες μουσουλμανικές. (Γεώργιος ΑριστείδηςΠάπης, Τετραλογία Πανηγυρική, Αθήνα 1863, σ. 165). Το 1850 λίγες μουσουλμανικές. (Σταυράκης Αναγνώστης, Λεσβιάς Ωδή, Σμύρνη 1850, σ. 160). Το 1874 20 μουσουλμανικές. (Σταύρος Τάξης, Συνοπτική Ιστορία της Λέσβου, Κωνσταντινούπολις 1874, σ. 40). Το 1881 παραμένουν 20 μουσουλμανικές. (Γεώργ. Αρχοντόπουλος π. “Σαπφώ”, 1881, σ. 194). Το 1894 φθάνουν στις 25 μουσουλμανικές. (Γ. Αρχοντόπουλος, Λέσβος ἤ Μυτιλήνη, 1894, σ. 66). Το 1909 φθάνουν τις 30 μουσουλμανικές. (Σταύρος Τάξης, Συνοπτική Ιστορία και Τοπογραφία της Λέσβου, Κάιρο, 1909, σ. 123). Το 1923 αποχωρούν στην Μικρά Ασία οι μουσουλμάνοι, οπότε τα Σουμούρια κατοικούνται από 120 Έλληνες χριστιανούς πρόσφυγες. «Ἡ Ἐπαρχία μας ὡς διοικητική περιλαμβάνει 26 ὀργανωμένας κοινότητας: 1.- Καλλονῆς (κάτοικοι 2.583) μέ τόν Συνοικισμόν Σωμούρια (120 κάτοικοι) καί Τζουμαϊλῆ (305) . ὁ τελευταῖος θ᾽ ἀποσπασθῇ ὁριστικά ἀπό τόν προσεχῆ Ὀκτώβριον, διότι ὑψώθη εἰς Κοινότητα δυνάμει Διατάγματος, 2.Δαφίων (750), 3.- Κεραμίου-Παπιανῶν (1.035) με τούς συνοικισμούς Ἀργιανά και Σκάλας, 4.- Ἁγίας Παρασκευῆς (4.552), 5.- Κλωμιδάδου (643), 6.- Παρακοίλων (1.302), 7.- Φίλιας (1.782), 8.- Ἀνεμώτιας (1.276), 9.- Σκαλοχωρίου (1.614), 10.Βατούσης (1.507) μέ τόν Συνοικισμόν Ρεύματος (296), 11.- Πτεροῦντος (610),

12.- Χιδήρων (669), 13.- Αντίσσης (3.100) μέ τόν Συνοικισμόν Τζίθρας, 14.- Σκουτάρου (1.491), 15.- Πέτρας (1.536) μέ τόν Συνοικισμόν Πετρί (163), 16.- Μηθύμνης (2.311) μέ τόν Συνοικισμόν Βαφειοῦ (255), 17.- Στύψης (2.215) μέ τόν Συνοικισμόν Κλαπάδου (97), 18.- Ὑψηλομετώπου (410), 19.Γελίων (864), 20.- Κάπης (1.107), 21.- Μανδαμάδου (3.061) 22.- Κλειοῦς (1.014), 23.- Συκαμνιᾶς (993) μέ τόν Συνοικισμόν Σκάλας, 24.- Χάλικος (380), 25.- Ἀργένου (361) και 26.Λαφιῶνος (625)»). (Δελτίον Μητροπόλεως Μηθύμνης, Ιανουάριος-Μάρτιος 1929, σ. 9). Το 1928 παραμένει ο αριθμός των 120 Ελλήνων κατοίκων. (Λεξικόν Δήμων, Κοινοτήτων και Συνοικισμῶν τῆς Ἑλλάδος. Απογραφή 1928: «Συνοικισμός Σωμούρια, πληθυσμός 120»). Το 1940 οι κάτοικοι στα Σουμούρια μειώνονται στους 105. (Γενική Στατιστική Υπηρεσία. Απογραφή 16-10-1940: «Σωμούρια, τά: Ἄρρενες 53, θήλεις 52, Σύνολον 105»). Το 1951 φθάνουν τους 102. (Μάκης Αξιώτης, Περπατώντας τη Λέσβο, 1992, σ. 319). Το 1961 «ὁ οἰκισμός Σωμούρια καταργεῖται καί προ-σαρτᾶται στόν οἰκισμό Καλλονή». (Λεξικό Διοικητικών μεταβολών Δήμων και Κοινοτήτων (1912-1920) της ΚΕΔΚΕ, τόμος Α’). Το 1967 τα Σουμούρια που υπέφεραν τότε από τις πλημμύρες του Αχερώνα, εγκαταλείφθηκαν και με άτοκα δάνεια από την Αγροτική Τράπεζα έφτιαξαν «κοντά στήν Καλλονή καινούργια καί σύγχρονα σπίτια, στά ὁποῖα τό 1967 ἐγκαταστάθηκαν οἱ λίγοι κάτοικοι πού εἶχαν ἀπομείνει καί συγχωνεύθηκαν μέ τούς Καλλονιᾶτες». (Στρατής Μισγίρης, Ιστορία της Καλλονής, 1974, σ. 35). Το 1991 παραχωρήθηκε από τη Μονή Λειμώνος στον στρατό οικόπεδο, δυτικά από το εξωκκλήσι του Ταξιάρχη, όπου κτίστηκε ένα Συγκρότημα Οικιών Αξιωματικών με δέκα περίπου διαμερίσματα για διαμονή των οικογενειών των αξιωματικών του γειτονικού Στρατοπέδου Πετσοφά.

Σουμούρια: Εννέα ονομασίες μέχρι σήμερα Το 1905, ο Γερμανός γλωσσολόγος Καθηγητής του Πανεπιστημίου της Βιέννης Paul Kretschmer στις σελίδες 7172 του βιβλίου του “Der Heutige Lesbische Dialekt”, Wien 1905, αναφέρεται στην μετατροπή των “ω” και “ο” σε “ου”, που συμβαίνει στην Λεσβιακή διάλεκτο, παραθέτοντας το παράδειγμα: “πρόσωπο” σε “πρόσουπου” καθώς και το “ἔδωσα” σε “ἔδουσα” που καταγράφεται στη σ. 160 του βιβλίου του Καρυδώνη σε χειρόγραφο του 1713: «ηρτα εγώ ο πρωιγούμενος δανιήλ εἰς του κάστρο τις μητηλίνης διαταξίδη τού μωναστηρίου καί εμηνα 4 μήνες καί ἐπήγα καί ἔδουσα 80 γρόσια καί ἔβαλα τούς κατζούβέλους καί ἐπῆρα εξι ομολογήαις». Ο Kretschmer σημειώνει ότι: «Το όνομα του μικρού, σήμερα εξ ολοκλήρου τουρκικού χωριού Ἔσω-Μεριά της

Καλλονής ηχεί στην τοπική διάλεκτο Σουμούρια. Η μορφή Σουμούρια συναντάται ήδη σε ένα έγγραφο του έτους 1564 στο βιβλίο του Καρυδώνη στη σελίδα 73. Εντυπωσιακό στην ονομασία είναι το δεύτερο “ου” το οποίο με δυσκολία μπορεί να ερμηνευτεί με την αλλαγή του τονισμού, (από την Ἔσω-Μεριά σε Σουμούρια). Η λέξη Σουμούρια μπορεί να θεωρηθεί ως τουρκική φόρμα, όπου το δεύτερο “ου” χρησιμοποιείται λόγω φωνητικής αρμονίας, αλλά σ’ αυτή τη φόρμα η λέξη, ως έχουσα δύο “ου”, θα έπρεπε να τονίζεται στην τελευταία συλλαβή». (σελ. 100). Για την ετυμολόγηση του χωριού Σουμούρια, προσθέτω ότι η μορφή “Σουμούρια” που γράφει ο Kretschmer ότι “συναντάται ήδη σε ένα έγγραφο του έτους 1564” στο βιβλίο του Καρυδώνη του 1900, δεν είναι ιδιόγραφη αλλά προκύπτει από μετάφραση οθωμανικού εγγράφου του Ελχάτζ Χασάν, Ζαπίτη των Δαφίων του 1564. Η παλαιότερη των ονομασιών είναι η «Ἐσωμέρια», που καταγράφεται το 1575 στο ιδιόγραφο κείμενο τον Πάπα και Πατριάρχη Αλεξανδρείας Σίλβεστρου “Τοπολόγιον” των Μοναστηρίων, των Ταξιαρχών Λειμώνος και της Θεοτόκου Μαρίας της Μυρσινιωτίσσης, “τό περιέχον τά τῶν Μοναστηρίων ἅπαντα” περιουσιακά, που δημοσιεύθηκε στις σελίδες 174-183 του βιβλίου του Σταύρου Καρυδώνη, και μάλιστα στη σελίδα 179 όπου καταγράφονται από τον Πατριάρχη Σίλβεστρο οι φράσεις: «Εἰς τήν Ἐσωμερίαν ἀμπέλι τῆς Ὑπομονῆς», και «ἕτερα χωράφια κομάτια δύο. εἰς τήν στράτα τῆς Ἐσωμερίας». Από αυτή την καταγραφή του Πατριάρχη Σίλβεστρου προκύπτει ότι η ετυμολόγηση του χωριού με βάση την ονομασία «Ἐσωμέρια» δικαιολογεί τον τονισμό της λέξης «Σουμούρια» στη παραλήγουσα. Ο Κώστας Κόντος, γράφει: «Σουμούρια (οὐδέτερο, πληθυντικός, τοπωνύμιο). Χωριουδάκι ἕνα χιλιόμετρο πάνω-κάτω πρός τά Β. τῆς Καλλονῆς, κρυμμένο μέσ᾽ στήν πρασινάδα. Τόν καιρό τῆς τουρκοκρατίας εἴταν καθαρό τουρκοχώρι καί οἱ κάτοικοί του θεωρούνταν οἱ πιό κακοί ἀπ᾽ ὅλους τούς γύρω Τούρκους. Σουμιρίτ᾽κου τουρκί λέγαν γιά τ᾽ ἄταχτα παιδιά. Ἡ λέξη εἶνε ἑλληνική: ἐσωμερία >σουμεριά καί τέλος τουρκ. καί ἑλλ.: σουμούρια». (Μελε-τήματα, Αθήνα 1957, σ. 66). Ο Στρατής Μισγίρης, γράφει για την ονομασία του χωριού: «Τό ὄνομά του προέρχεται ἀπό τίς λέξεις Ἔσω-Μεριά πού σημαίνει Μέσα-Μεριά, Ἀπομέσα Τόπος, ὅπως προσδιώριζαν τά χωράφια τους οἱ ἰδιοκτῆτες τῆς περιοχῆς αὐτῆς. Οἱ δύο λέξεις ἐνώθηκαν καί ἀπετέλεσαν τήν Ἐσωμέρια, Σωμέρια καί κατά τή λεσβιακή διάλεκτο Σωμούρια». (σ. 35). Από το 1575 μέχρι σήμερα τα Σουμούρια γνώρισαν τις εξής εννέα ονομασίες, χρονολογικά: ἡ Ἐσωμέρια, ἡ Ἔσωμερέα, Ἔσω Μεριά, Σου-μούρια (χωρίς ἄρθρο), ἡ Σουμούρια, Σωμούρια (χωρίς ἄρθρο), ἡ Σομούρια, τά Σωμούρια, και τά Σουμούρια.

25 βιβλιογραφικές καταγραφές για τις 9 ονομασίες Το 1521 «μία μουσουλμανική οικογένεια στη Σουμούρια». (Καρύδης-Kiel, σ. 86). Το 1536 «Προσελθόντος ἐνώπιον ἡμῶν τοῦ Μοναχοῦ Μεθοδίου, υἱοῦ καί πληρεξουσίου τοῦ Μητροπολίτου Ἰγνατίου, προϊσταμένου τῆς Μονῆς τοῦ τόπου ἐν τῇ περιφερείᾳ Καλλονῆς, παρούσης δέ καί τῆς Μαχθαρίνης (ἤ Μαρθαρίνης;) ἀδελφῆς καί κληρονόμου τῆς προαποβιωσάσης άδελφῆς Ἰωάννου, (σ. σ. κοσμικό όνομα του Αγίου Ιγνατίου), ἐκ τοῦ

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ

27

χωρίου τοῦ καλουμένου Σουμούρια, ἀπεδείχθῃ, τῇ ἀξιοπίστῳ ἐλεγχθείσῃ μαρτυρίᾳ τοῦ παπᾶ Κεφάλα, υἱοῦ τοῦ παπᾶ Σταύρου, καί τοῦ παπᾶ Μανώλη, υἱοῦ τοῦ παπᾶ Γεώργη, ὅτι ἡ ἀποβιώσασα, ζῶσα ἔτι καί ἔχουσα σῴας τάς φρένας καί ὑγιᾶ τόν τε νοῦν καί τό σῶμα, εἶχεν ἀφιερώσῃ διά τροφήν τῶν ἐν τῇ μονῇ πτωχῶν μοναχῶν τήν ἐν τῷ εἰρημένῳ χωρίῳ κειμένην οἰκίαν της, συνορεύουσαν μέ δρόμον καί κτήματα τῆς ρηθείσης Μανθαρίνης, Θεοδοσίου καί Μανώλη, παραδοῦσα συνάμα ταύτην τῷ προϊσταμένῳ τῆς Μονῆς Ἰγνατίῳ. Ἐπίσης ὁ Ἀχμέτ Μαχμούτ Σπαχῆς τοῦ εἰρημένου χωρίου, παρών ἐν τῷ Συμβουλίῳ ἐδήλωσεν ὅτι ἡ εἰρημένη {λείπει μία λέξη} Ἰωάννου, ζῶσα ἔτι, καί ἐν ὑγείᾳ σώματος καί νοός εὑρισκομένη, ἀφιέρωσεν ἐπίσης τῇ εἰρημένη Μονῇ ἀγρόν τριῶν μεσαρίων παρά τό εἰρημένον χωρίον καί παρέδωκεν αὐτόν τῷ προϊσταμένῳ τῆς Μονῆς, καί ὅτι τήν ἀφιέρωσιν ταύτην παρεδέξατο καί αὐτός (ὁ Σπαχῆς). Εἰς πίστωσιν τούτων ὅθεν ἐξεδόθη τό παρόν». (Καρυδώνης, σ. 62, Χοτζέτιον, τίτλος ιδιοκτησίας της Μονής Λειμώνος, συνταχθέν από τον Ιεροδικαστή Μυτιλήνης). Το 1548 «Σουμούρια κοντά στην Αχερώνη». (Ευαγγελία Μπαλτά, Tapu Tahrir Defter 264). Το 1554 «ἡ Θεοδώρα κάτοικος Σουμούριας πρό τοῦ ἀποβιῶσαι ἀφιέρωσε καί παρέδωκε τῇ Μονῇ ἄμπελον». (Καρυδώνης, σ. 70, Χοτζέτιο Ἱεροδικαστοῦ Μυτιλήνης στη Μονή). Το 1564 «ἐλαιόμυλον παρά τήν Σουμούριαν . συκοπερίβολον συνορεῦον μέ Λαχανῶνα. μαγαζεῖον παρά τήν Ἀχερώνην ἐλαιόμυλον παρά τήν Σουμούριαν» (ό. π., σ. 73, σε έγγραφο του Ελχάτζ Χασάν, Ζαπίτη-χωροφύλακα του χωρίου Δάφια). Το 1575 «Εἰς τήν Ἐσωμερίαν ἀμπέλι τῆς Ὑπομονῆς πλησίον ἡ στράτα καί ἀμπέλι τοῦ Παπᾶ Μανωήλ καί περιβόλι τῆς αὐτῆς εἰς τήν αὐτήν τοποθεσίαν. πλησίον τοῦ Παλαιολόγου. καί πλησίον ἀμπελίου τῶν Σαπουνάδων. Τῆς Παναγίας», καθώς επίσης και «Ἕτερα χωράφια κομάτια δύο. εἰς τήν στράτα τῆς Ἐσωμερίας», (ό. π., σ.

179. Τοπολόγιον Μονής Λειμώνος που συνέταξε ο Πατριάρχης Σίλβεστρος). Το 1578 «ἐν τῇ περιφερείᾳ Σουμούριας πλησίον τῆς θέσεως Ἁγία Τριάς», επίσης «παρά τήν Ἐκκλησίαν Ἁγίου Νικολάου ἐν τῇ περιφερείᾳ Σουμούριας» καθώς «καί καλαμῶνα παρά τό χωρίον Σουμούρια». (ό. π., σ. 82-83, στο Κυβερνητικό Κτηματολόγιο της Μονής Λειμώνος).

To 1581 «Esomerya (Σουμούρια)». (Ευαγγελία Μπαλτά, Tapu Tahrir Defter 598 του 1581). Το 1618 «ἑτέρα (σ. σ. κώμη) λεγομένη Ἔσωμερέα». (Μητροπολίτης Γαβριήλ, σ.

35).

28

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ

Το 1672 «Εσωμέρια (Σουμούρια)». (Ευαγγελία Μπαλτά, Tapu Tahrir Defter 803 του 1672). Το 1850 «ΕΣΩ ΜΕΡΙΑ . χωρίον, ἀπό ὀλίγους Τούρκους, ἴσως Ἰσομοιρία, ὀρθώτερον». (Σταυράκης Αναγνώστης, σ. 160). Το 1863 «χωρίον Σουμούρια». (Γεώργιος Αριστείδης-Πάπης, σ. 165). Το 1874 «χωρίον Σουμούρια». (Στ. Τάξης, Συνοπτική Ιστορία της Λέσβου, σ. 40). Το 1881 «Σουμούρια. Χωρίδιον ὀθωμανικόν ἔχον οἰκίας 20». (Αρχοντόπουλος, “Σαπφώ”, σ. 194). Το 1894 «Σουμούρια ἤ Ἔσω-Μεριά. ἔχει 25 οἰκίας ὅλας ὀθωμανικάς». (Αρχοντό-πουλος, “Λέσβος ἤ Μυτιλήνη”, σ. 66). Το 1900 «ἡ Σουμούρια, οἰκουμένη καί νῦν ὑπό ὀθωμανῶν, κατῳκεῖτο ὑπό Χριστιανῶν μέχρι τοῦ 1652». (Καρυδώνης, σ. 24). Το 1909 «Σουμούρια. Χωρίον ὀθωμανικόν, ἔχον 30 περίπου οἰκογενείας». (Σταύρος Τάξης, Συνοπτική Ιστορία και Τοπογραφία της Λέσβου, Κάιρο, 1909, σ. 123). Το 1921 «Πρακτικόν, ἀριθμ. 105. Ἐν Καλλονῇ σήμερον τήν δεκάτην πέμπτην (15) μηνός Ὀκτωβρίου τοῦ ἔτους 1921 μεταξύ τῶν κ. κ. Ξενοφῶντος Δούκα, Προέδρου τῆς Κοινότητος Καλλονῆς καί Ἀμπεδίν ἐφένδη Μουφτῆ Μηθύμνης καί Ἀχμέτ Χασάν Βέη μέλους τῆς Μουσουλμανικῆς Κοινότητος Μηθύμνης συνεφωνήθησαν τά ἐξῆς ἤτοι: Ὁ Πρόεδρος τῆς Κοινότητος Καλλονῆς ἐκπροσωπῶν τό Κοινοτικόν Συμβούλιον ταύτης δι᾽ εἰδικῆς ἐντολῆς του, δηλοῖ ὅτι. Ἡ Κοινότης οὐδέν δικαίωμα ἔχει ἐπί τῶν κάτωθι εἴκοσι ἑπτά (27) κτημάτων, ἀναγνωριζομένων ὡς βακουφικῶν (Τζαμίων καί Σχολῶν τῶν καταστραφεισῶν Κοινοτήτων

ἤ Συνοικισμῶν Σομούριας, Τζουμαϊλῆ καί Ἀργιανῶν) ἤτοι: 1) {...} 3) Τοῦ βοσκοτόπου Μαλιάγκας Σομούριας. {...}, 14) Νεκροταφείου Σομούριας ἑνός στρέμματος. 15) Νεκροταφείου Σομούριας Φάραγγος τριῶν στρεμμάτων. {...} 26) Νεκροταφεῖον Δαφίων ἑνός στρέμματος ἐντός τοῦ χωρίου.

27) Νεκροταφεῖον Δαφίων ἑνός στρέμματος ἔναντι Ἁγίου Ἰσιδώρου». (Πρακτικά Δημογεροντίας Αχερώνης από 1913, σ. 129-130). Το 1918 «Πρός τήν Κοινότητα Καλλονῆς ἐνοῦνται καί οἱ συνοικισμοί Σωμούρια, Τσουμαϊλῆ καί Ἀρριανά». (Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, 116/ Α/28-5-1918: Περί συστάσεως Κοινοτήτων ἐν τῷ Νομῷ Λέσβου). Το 1929 «τόν Συνοικισμόν Σωμούρια». (Δελτίον Μητρ. Μηθύμνης, Ιαν.-Μάρτ. 1929, σ. 9). Το 1940 «Σωμούρια, τά: Ἄρρενες 53, θήλεις 52, Σύνολον 105». (Γενική Στατιστική Υπηρεσία. Απογραφή 1610-1940). Το 1957 «Σουμούρια (οὐδ. πληθ. τοπων.)». (Κώστας Κόντος, σ. 66). Το 1974 «Τά παλαιά Σωμούρια» και «Οἱ δύο λέξεις ( Ἔσω-Μεριά) ἐνώθηκαν καί ἀπετέλεσαν τήν Ἐσωμέρια, Σωμέρια καί κατά τή λεσβιακή διάλεκτο Σωμούρια». (Στρατής Μισγίρης, σ. 36, 35). Το 1996 «τά χριστιανικά Σουμούρια εἶχαν δυό ἐκκλησίες». (Ιωάννης Μουτζούρης, σ. 40). Το 2001 «Ο Τούρκος καθόταν στα Σουμούρια». (π-Γιώργης Ράλλης, Απομνημονεύματα, 2001, σ. 34).

Αριστείδης Στυλ. Κυριαζής aristeidis2007@gmail.com

Τα καλλονιάτικα κόμικς

Ο ηθικός και επιστημονικός ρόλος των βλαστοκυττάρων στην επιγενετική βλαστοκύτταρα Τα βλαστοκύτταρα είναι τα αρχέγονα, πολυδύναμα κύτταρα που αποτελούν τους ακρογωνιαίους λίθους του σώματός μας.

βασικές ιδιότητες βλαστοκυττάρων Είναι αδιαφοροποίητα κύτταρα, δηλαδή δεν έχουν ακόμα αναπτύξει δομές χαρακτηριστικές ενός εξειδικευμένου είδους κυττάρων. Έχουν τη δυνατότητα να πολλαπλασιάζονται και να αυτό-ανανεώνονται για μεγάλες χρονικές περιόδους. Μπορούν να διαφοροποιηθούν σε πιο εξειδικευμένα είδη κυττάρων.

δραστικότητα βλαστοκυττάρων Παντοδύναμα- Totipotent: τα κύτταρα αυτά μπορούν να κατασκευάσουν ένα πλήρες, βιώσιμο οργανισμό και παράγονται από την σύντηξη ωαρίου σπερματοζωαρίου - παντοδύναμα τέτοια κύτταρα παράγονται από τις πρώτες διαιρέσεις του γονιμοποιημένου ωαρίου. Πολυδύναμα-Pluripotent βλαστοκύτταρα είναι οι απόγονοι των παντοδύναμων κυττάρων και μπορούν να διαφοροποιηθούν σε σχεδόν όλα τα κύτταρα.

Νικόλαος Δημητρούλης Βιοχημικός Αναπαραγωγής Ο Νικόλαος Δημητρούλης, που έχουμε τη χαρά να παρουσιάσουμε σ’ αυτό το τεύχος του περιοδικού μας και στο επόμενο, είναι Καλλονιάτης. Γεννημένος το 1933, πήρε καταρχήν Πτυχίο Φαρμακευτικής Σχολής και Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Boston Mass των ΗΠΑ. Στη συνέχεια, εκπαιδεύτηκε σε εργαστηριακές μεθόδους Κλινικής Παθολογίας, Κλινικής Μικροβιολογίας, Χημείας και Ραδιοϊσοτόπων και Ορμονών στο Νοσοκομείο Beth Israel of Harvard University Boston Mass. Το 1964 αναγορεύθηκε σε Λέκτορα του Πανεπιστημίου Northeastern Boston Mass των ΗΠΑ και το 1973 του χορηγήθηκε η άδεια ασκήσεως επαγγέλματος Χημικού – Βιοχημικού από το Υπουργείο Κοινωνικών Υπηρεσιών. Υπήρξε συνεργάτης πολλών πανεπιστημιακών τμημάτων. Έχει μετεκπαιδευθεί στην Ανδρολογία (Ισπανία), στην Κλινική Αναπαραγωγική Ενδοκρινολογία (Φλώριδα), στη Στειρότητα (ν. Καρολίνα) και στην εξωσωματική γονιμοποίηση (Αυστρία). Το 1974 ιδρύει το πρώτο Κέντρο Κρυοφύλαξης σπέρματος. Το 1984 ιδρύει το πρώτο Κέντρο παροχής υπηρεσιών υποβοηθούμενης αναπαραγωγής – εξωσωματικής γονιμοποίησης με την επωνυμία «Κέντρο Βιογενετικής» στην Αθήνα.

πολυδύναμα pluripotent βλαστοκύτταρα Ας δούμε όμως και σχηματικά αυτά που μόλις είπαμε: Αρχικά έχουμε γονιμοποίηση ωαρίου και απομόνωση των παντοδύναμων βλαστοκυττάρων μετά τις πρώτες κυτταρικές διαιρέσεις. Ακολουθεί το στάδιο Εμβρύου 8 κυττάρων και έπειτα αυτό της βλαστοκύστης, όπου και απομονώνονται τα πολυδύναμα βλαστοκύτταρα. Τέλος μέσα από επιμέρους διαδικασίες τα κύτταρα αυτά μετατρέπονται σε εξειδικευμένους κυτταρικούς τύπους, όπως αυτός των νευρικών κυττάρων, καρδιακών μυών, κύτταρα αίματος κ.α. Στο επόμενο τεύχος θα ακολουθήσει η κύρια ενότητα της έρευνας «Γονιδιακή θεραπεία και βλαστοκύτταρα».

Στο ενεργητικό του έχει πολλές επιστημονικές εργασίες (πολλές απ’ αυτές έχουν παρουσιαστεί σε διεθνή συνέδρια) και πλούσια ερευνητική δραστηριότητα. Επίσης, έχει κάνει ανακοινώσεις στον ημερήσιο ελληνικό και διεθνή τύπο (από το 1980 κ. ε.). Το συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει την έρευνα «Ο ρόλος των βλαστοκυττάρων στην επιγενετική ρύθμιση και αναδιοργάνωση των κυττάρων», το έργο «Ηθικός και επιστημονικός ρόλος των βλαστοκυττάρων στην επιγενετική» και «Το αίμα του μέλλοντος. Το τεχνικό αίμα και τα μεγάλα πλεονεκτήματα». Έχει τιμηθεί με την ανακήρυξή του ως Επίτιμος Διδάκτωρ της Εφαρμοσμένης Ψυχολογίας από την Ελληνική Εταιρεία Εφηρμοσμένης Ψυχολογίας στις 15/11/1974. Για τη συνολική προσφορά και το έργο του από το Κέντρο Εξωσωματικής Βιογενετικής, Μέγαρο της Παλαιάς Βουλής, 2-10-2010.

ειδήσεις | σχόλια | διάφορα | σκόρπια & ανέλεγκτα Μέσα από τις σελίδες του Κυβερνοχώρου ...και όχι μόνο > Επιμέλεια: Θ. Μυζίκας

Πρώτος στο διασυλλογικό ο ΑΟ Αρισβαίος Πρώτος σε βαθμούς αναδείχθηκε ο ιστορικός σύλλογος της Καλλονής ΑΟ Αρισβαίος, στους αγώνες της κατηγορίας Παμπαίδων-Παγκορασίδων Β’ που διεξήχθησαν στο δημοτικό στάδιο Καλλονής το Σάββατο 20/09. Στους αγώνες πήραν μέρος όλες οι ομάδες που ανήκουν στην ΕΑΣ ΣΕΓΑΣ Λέσβου, όπου αυτές είναι εκτός του συλλόγου της Καλλονής, και η Αθλοκίνηση Μυτιλήνης, ο Αλκαίος Μυτιλήνης, ο Αρίων Μυτιλήνης, η ΑΕ Λήμνου και ο ΕΠΑΣ Ταξιαρχών. Στους αγώνες αυτούς συμμετείχαν παιδιά ηλικίας 12 και 13 ετών, τα οποία αποτελούν το μέλλον του αθλητισμού των συλλόγων. Πρώτος αναδείχθηκε ο Αρισβαίος με 15 βαθμούς, και ακολούθησαν Αθλοκίνηση Μυτιλήνης με 10 και Αλκαίος Μυτιλήνης με 10.

Καθαρισμός βυθού στην Σκάλα Καλλονής Πραγματοποιήθηκε στις 15/10 το απόγευμα της Σκάλας Καλλονής ο καθαρισμός της παραλίας και του θαλάσσιου χώρου απο σκουπίδια.Η ομάδα των Δυτών των Εφέδρων Καταδρομέων Λέσβου, αυτοδύτες της ομάδας Lesvos Scuba Divers, ο σύλλογος τουριστικής ανάπτυξης Σκάλας Καλλονής, το κεντρικό λιμεναρχείο Μυτιλήνης, ο Λιμενικός Σταθμός Καλλονής, αλλά και πάρα πολλοί εθελοντές κάθε ηλικίας, σε συνεργασία με την HELLMEPA πραγματοποίησαν εθελοντικό καθαρισμό στον βυθό της θάλασσας αλλά και της ακτής, στα πλαίσια της παγκόσμιας εκστρατείας για καθαρές ακτές και καθαρή θάλασσα. Η πρωτοβουλία αυτή πραγματοποιήθηκε με επιτυχία, περισυλλέγοντας πολλά τσουβάλια σκουπίδια, με την Σκάλα Καλλονής να γίνεται ακόμα πιο καθαρή. Όλοι λειτούργησαν με χαμόγελο και διάθεση προσφοράς και όλοι έδωσαν ραντεβού για την παγκόσμια ημέρα περιβάλλοντος στις 5 Ιουνίου έτσι, ώστε και η Σκάλα Καλλονής να υποδεχθεί καθαρή τους τουρίστες της...

Συζήτηση για τη Γερμανική κατοχή απο τη λέσχη «Η Αρίσβη» Συζήτηση για την Γερμανική κατοχή πραγματοποιήθηκε στο πνευματικό κέντρο Καλλονής «Αρίσβη». Με αφορμή τον εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου, το πνευματικό κέντρο Καλλονής «Η Αρίσβη» διοργάνωσε συζήτηση με θέμα τη Γερμανική κατοχή. Η συζήτηση είχε άκρως ενημερωτικό και εποικοδομητικό χαρακτήρα και συμμετείχε ο Γιώργος Γαλέτσας, ο οποίος έχει γράψει το βιβλίο «Στο σημάδι», αναφερόμενος στο ιστορικό των εκτελέσεων στα «Τσαμάκια», αλλά και ο επιζών της Γερμανικής κατοχής Μπάρμπα-Γιάννης Καραγεωργίου.

Παρουσιάστηκε τo ΣΧΟΟΑΠ Καλλονής Πραγματοποιήθηκε η παρουσίαση του αναθεωρημένου ΣΧΟΟΑΠ από τον μελετητή Κο Πανταζή. Η παρουσίαση πραγματοποιήθηκε έπειτα από πρωτοβουλία της Ομάδας Εθελοντικής Δράσης Καλλονής και το παρών έδωσαν μέλη της ομάδας, ο αντιδήμαρχος Τεχνικών έργων και δόμησης κος Ευστράτιος Τζίμης, ο αντιδήμαρχος γεωγραφικής ενότητας Καλλονής κος Ταξιάρχης Βέρρος, πρόεδροι των χωριών της Καλλονής καθώς και ενδιαφερόμενοι πολίτες. Αρχικά μίλησε ο Αντιδήμαρχος Στρατής Τζίμης ο οποίος τόνισε ότι τα όποια προβλήματα πρέπει να λυθούν και το ΣΧΟΟΑΠ να εγκριθεί, καθώς τα χρονικά περιθώρια στενεύουν θέτοντας σε κίνδυνο μελλοντικές χρηματοδοτήσεις. Έπειτα έδωσε τον λόγο στον κ. Πανταζή ο οποίος ξεκίνησε την λεπτομερή ανάλυση του σχεδίου. Γρήγορα του ζητήθηκε από τους παρευρισκόμενους να επικεντρωθεί στα σημεία τα οποία υπάρχουν αντιδράσεις. Συγκεκριμένα, στο να υπάρχει δυνατότητα αύξησης των κλινών στις τουριστικές μονάδες εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις του ΕΟΤ και οι νομίμως υφιστάμενες επιχειρήσεις να συνεχίσουν να λειτουργούν χωρίς χρονικό περιορισμό. Το πρόβλημα για τις ξενοδοχειακές μονάδες φαίνεται να ξεπερνιέται, καθώς οι ενδιαφερόμενοι διαβεβαιώθηκαν τόσο από τον μελετητή όσο και από τον αντιδήμαρχο ότι βάση νόμου που ψηφίστηκε τον Δεκέμβριο του 2013 δεν τίθεται περιορισμός στην αύξηση των κλινών εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις. Οι εντάσεις ξεκίνησαν όταν η συζήτηση προχώρησε για τις υφιστάμενες επιχειρήσεις και το μέλλον τους. Συγκεκριμένα ιδιοκτήτες επιχειρήσεων, ο τύπος των οποίων δεν θα μπορεί πλέον να κάνει έναρξη λειτουργίας σε κατοικημένες περιοχές βάση του ΣΧΟΟΑΠ, ζητάνε να μην τεθεί χρονικός περιορισμός της λειτουργίας τους. Έπειτα από έντονες αντιπαραθέσεις ο μελετητής εξήγησε ότι θα κάνει τις όποιες σημειώσεις στο παρόν σχέδιο,

όσο του επιτρέπει η υπάρχουσα νομοθεσία και η εμπειρία του. Από εκεί και πέρα όταν αυτό τεθεί προς συζήτηση από το δημοτικό συμβούλιο και εφόσον υπάρχει η διάθεση, τότε μπορεί να γίνουν οι όποιες αλλαγές, ρίχνοντας με αυτό τον τρόπο το «μπαλάκι» στους δημοτικούς συμβούλους. Προς το τέλος της παρουσίασης μηχανικοί και δημότες της τοπικής κοινότητας Αρίσβης τόνισαν ότι δεν έχουν επεκταθεί τα όρια δόμησης του χωριού τα οποία φτάνουν στα όριά τους, σε αντίθεση με ότι έγινε σε άλλες περιοχές. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός, ότι δημότης της Άγρας διαμαρτυρήθηκε έντονα στους παρευρισκόμενους καθώς σύμφωνα με αυτόν δεν συζητήθηκαν όσο έπρεπε τα θέματα της Άγρας.

Σταθμός ΕΚΑΒ στην Καλλονή Πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια στο νέο τμήμα του ΕΚΑΒ στην Καλλονή, παρουσία πλήθους κόσμου,εκπροσώπων της πολιτείας και όχι μόνο.Τα εγκαίνια αυτά του νέου τμήματος του ΕΚΑΒ, πρόκειται να είναι η αφετηρία για την καλύτερη παροχή υπηρεσιών στους πολίτες της κεντρικής Λέσβου και όχι μόνο, σε ό,τι αφορά την περίθαλψη και άμεση επέμβαση.Στα εγκαίνια παρευρέθησαν μεταξύ άλλων ο Υπουργός Δικαιοσύνης, Χαράλαμπος Αθανασίου, ο πρόεδρος του ΕΚΑΒ Δημήτρης Παπαγιαννίδης, ο πρόεδρος της δημοτικής ενότητας Καλλονής Ιγνάτιος Καραθεοδώρου, ο διοικητής του Νοσοκομείου Μυτιλήνης, κ.Μουζάλας Βασίλης, ο αντιδήμαρχος Καλλονής Ταξιάρχης Βέρρος, ο διοικητής του Κέντρου Υγείας Καλλονής, Αλτζαούσι Ναϊεφ, αλλά και εκπρόσωποι στρατιωτικών αρχών.

πάτερ-Ιωακείμ. Μετά την τελετή, μίλησαν ο Υπουργός δικαιοσύνης Χαράλαμπος Αθανασίου, ο οποίος αναφέρθηκε στον νέο τομέα του ΕΚΑΒ στην Καλλονή τονίζοντας πως είναι ζωτικής σημασίας. Συνεχίζοντας, αναφέρθηκε με κολακευτικά σχόλια στον διοικητή του ΕΚΑΒ, στον διοικητή του Νοσοκομείου Μυτιλήνης αλλά και κέντρου Υγείας Καλλονής για το έργο το οποίο παράγουν. Πρώτα είχε πάρει το λόγο ο διοικητής του ΕΚΑΒ, ο οποίος αναφέρθηκε στην αμεσότητα και τις υπηρεσίες που παράγει το ΕΚΑΒ ανά τη χώρα και το πόσο σημαντικό είναι. Τέλος, τον λόγο πήρε ο πρόεδρος της Δημοτικής ενότητας Καλλονής Ιγνάτιος Καραθεοδώρου, τονίζοντας πως για να έχει ανταπόκριση ο τομέας του ΕΚΑΒ στην Καλλονή, θα πρέπει να γίνουν και οι ανάλογες προσλήψεις αλλιώς το εγχείρημα αυτό δεν θα έχει αντίκρισμα. Επίσης τόνισε οτι δεν πρέπει να σταματήσουν οι ιατρικές περιθάλψεις από Πολιχνίτο και Άντισσα, με «πάτημα» το ΕΚΑΒ Καλλονής.

Ρεκόρ 42 χρόνων για την Καλλονή! Η καλύτερη άμυνα της Super League συνεχίζει να σπάει τα κοντέρ. Ο λόγος για την Καλλονή, που ισοφάρισε το ρεκόρ που κρατούσαν Ολυμπιακός και Παναχαϊκή εδώ και 42 χρόνια. Η ομάδα του Γιάννη Μαντζουράκη δεν δέχθηκε γκολ ούτε κόντρα στον Πλατανιά και διατήρησε το παθητικό της στα 2 τέρματα στα 10 πρώτα παιχνίδια του πρωταθλήματος. Αντίστοιχη επίδοση είχε να γίνει από τη σεζόν 1972/73, με Ολυμπιακό και Παναχαϊκή να κρατούν εξίσου ανέπαφες τις εστίες τους. Έτσι «έσπασε» ένα ρεκόρ χρόνων!

Καθαρισμοί στους χειμάρρους της Καλλονής

Τον αγιασμό τέλεσαν ο Μητροπολίτης Μηθύμνης κ.κ. Χρυσόστομος και ο

ξεκίνησε καθαρισμό των χειμάρρων με μηχανήματα έτσι, ώστε να απομακρυνθούν τα ψηλά χόρτα και φερτά υλικά, τα οποία παρεμποδίζουν τη ροή του νερού. Ο καθαρισμός των χειμάρρων δεν αφορά μόνο το λεκανοπέδιο Καλλονής αλλά όλη την Περιφέρεια.

Χριστουγεννιάτικη εκδήλωση στην Σκάλα Καλλονής Όπως σε πολλά μέρη του νησιού μας, έτσι και στην Σκάλα Καλλονής πραγματοποιήθηκαν Χριστουγεννιάτικες εκδηλώσεις, με σκοπό η περιοχή και οι κάτοικοι της να μπουν στο κλίμα των εορτών. Η γιορτή προσέλκυσε πολύ κόσμο, και ήταν μια πρωτοβουλία των τοπικών σωματείων και οργανώσεων της περιοχής, οι οποίοι όλοι μαζί ενεργοποιήθηκαν για κάτι πρωτότυπο και καλαίσθητο. Επίσης στο εγχείρημα αρωγός στάθηκε το δημοτικό συμβούλιο της Δ.Ε. Κεραμίου και ο Δήμος Λέσβου.Στην εκδήλωση υπήρχε Άγιος Βασίλης, ένα «ξωτικό» που διασκέδαζε τους μικρούς φίλους, πάντα όλα αυτά με τη συνοδεία Χριστουγεννιάτικης μουσικής, δίπλα στο όμορφο στολισμένο καράβι της πλατείας. Εμείς να πούμε ένα μπράβο, γιατί η κοινωνία αποδεικνύει πως, όταν θέλει, μπορεί πολλά πράγματα και πως όλοι ενωμένοι πετυχαίνουμε περισσότερα! Και του χρόνου!

Εργασίες καθαρισμού πραγματοποιούνται στους χειμάρρους της Καλλονής από την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου.Οι χείμαρροι της Καλλονής, λόγω του ότι συγκεντρώνουν μεγάλες ποσότητες νερών απο τα γύρω χωριά, αντιμετωπίζουν συχνά πρόβλημα στην διοχέτευσή τους στη θάλασσα με αποτέλεσμα το λεκανοπέδιο Καλλονής να αντιμετωπίζει κατά καιρούς προβλήματα. Έτσι η περιφέρεια Βορείου Αιγαίου

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ

33

Χριστουγεννιάτικη εκδήλωση απο τον Εμπορικό σύλλογο Πλήθος κόσμου παρευρέθηκε το πρωί της Κυριακής (21/12) στην κεντρική πλατεία Καλλονής, στη Χριστουγεννιάτικη εκδήλωση που διοργάνωσε ο εμπορικός σύλλογος Καλλονής.Το συμβούλιο του Εμπορικού συλλόγου, για να ευχαριστήσει τους πολίτες αλλά και τους καταστηματάρχες της περιοχής, έφερε απο την Μυτιλήνη ξυλοπόδαρους, διάφορες φιγούρες απο κινούμενα σχέδια, Άγιο Βασίλη, και πολλά άλλα, τα οποία έκαναν τα μικρά παιδιά αλλα και τους μεγάλους να περάσουν ένα όμορφο πρωινό Κυριακής. Αν και ο καιρός δεν ήταν ιδιαίτερα σύμμαχος, ο κόσμος το ευχαριστήθηκε μπαίνοντας για τα καλά στο πνεύμα των Χριστουγέννων. Τέτοιες ενέργειες που «ξυπνάν» τη πόλη μας είναι αξιέπαινες και πρέπει να συνεχίζονται!

Χριστουγεννιάτικη εκδήλωση απο τον ΑΟ Αρισβαίο Καλλονής Την Κυριακή 7 Δεκεμβρίου 2014 η ομάδα του Αρισβαιου Καλλονής διοργάνωσε ένα χριστουγεννιάτικο event για όλους, μικρούς και μεγάλους. Μουσική, δώρα, παιχνίδια τουρνουά, ζεστά ροφήματα, ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά, με πλήθος κόσμου να παρευρίσκεται γεμίζοντας την κεντρική πλατεία. Παράλληλα έγινε και ο στολισμός της βάρκας που κοσμούσε την πλατεία σε όλες τις γιορτές.

(2-1). Τρίποντα γυναικών: 3/10 Μόλβαλη Χρυσάνθη - Τρίποντα Ανδρών: 5/10 Ευθυμιόπουλος Οι νικητές έλαβαν κύπελλα μετάλλια και πλούσια δώρα απο τοπικά καταστήματα της Καλλονής και όχι μόνο! Η διοργάνωση κινήθηκε σε όμορφο κλίμα και έφερε αντιμέτωπους φίλους, συγγενείς, συμμαθητές...

Ο Άγιος Νεκτάριος τελείωσε Ο Άγιος Νεκτάριος τελείωσε. Ένα στολίδι μες στην Καλλονή. Μεγάλο το όνομά σου, Κύριε! Γιατί με τη βοήθεια του Θεού και του Αγίου Νεκταρίου αλλά και όλων των πιστών η εκκλησία τελείωσε. Έγιναν στη Χάρη Του τα «θυρανοίξια» της εκκλησίας με μεγαλοπρέπεια, με αρχιερείς και ιερείς και επίσημους και πολύ κόσμο. Παρακολουθήσαμε τη θεία λειτουργία, μεγάλη ήταν η χαρά των πιστών που είδαν αυτό το θαύμα: να λειτουργήσει ο Ναός. Ευχαριστούμε τον κ. Φώτη Βαγγελάκη για τις φροντίδες του, ακόμη την ερανική επιτροπή, τον Σεβασμιώτατο, τον πατέρα Παναγιώτη, και βέβαια όλους τους πιστούς που βοήθησαν στην αποπεράτωση του Ναού. Να είναι όλοι καλά και ο Άγιος Νεκτάριος που είναι γιατρός να τους δίνει την υγειά τους. Σας ευχαριστώ κι εγώ με τη σειρά μου, Βασούλα Αλβανού

Νέο Διοικητικό Συμβούλιο στον Σύλλογο Κ/ων & Δ/ων Χριστουγεννιάτικο τουρνουά μπάσκετ Καλλονής «Η Ευποιΐα» από τον ΑΟ Αρισβαίο Καλλονής

O Αρισβαίος Καλλονής, στο πλαίσιο της πολύ έντονης δραστηριότητας του, διοργάνωσε αυτά τα Χριστούγεννα μετά το Christmas Event στην πλατεία Καλλονής, και το Christmas Basketball Tournament στο λύκειο Καλλονής. Η διοργάνωση, αν και είχε αναβληθεί απο διήμερη και έγινε σε μια ημέρα λόγω του άσχημου καιρού, γνώρισε επιτυχία συγκεντρώνοντας 20 ομάδες σε όλες τις κατηγορίες, αλλά παράλληλα και πολύ κόσμο που ήθελε να δει τις προσπάθειες των παικτών. Το μόνο άσχημο στην διοργάνωση ήταν ότι μόνο στην κατηγορία ανδρών οι αγώνες σταμάτησαν στους ημιτελικούς, καθώς στις 18:00 το απόγευμα ξεκίνησε βροχόπτωση. Οι ημιτελικοί και τελικοί της μεγαλύτερης κατηγορίας θα συνεχιστούν μέσα στην εβδομάδα, και ο κόσμος θα ειδοποιηθεί για την τέλεσή τους. Στις υπόλοιπες κατηγορίες, είχαμε τους παρακάτω νικητές: Κορασίδων (9-13): Ανώνυμες (Χατζηδημητρίου, Μόλβαλη, Γελαγώτη, Τζιαμπάση) - Παίδων(9-13): Αιγέας Πλωμαρίου. Εφήβων (13-19): Vodka Junior (Χατζηευλογημένος, Κουλμανδάς, Ταταλιάς, Σκούντας). Γυναικών: 107 (Κουκουρουβλή, Χατζηαργυρίου, Κωστακέλλη) - Ανδρών: Ημιτελική φάση: Barceliwma (2-1), Τελευταία στιγμή (2-Βy), All In (2-1), Why Είσαι (2-Βy), RIP

34

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ

Το Σάββατο στις 29 Νοεμβρίου 2014 συγκλήθηκε το Δ.Σ. του συλλόγου «ΕΥΠΟΙΪΑ», όπως εκλέχθηκε στις τακτές εκλογές που γίνονται ανά διετία και που έγιναν στο δημοτικό θέατρο Καλλονής στις 24 Νοεμβρίου 2014. Η σύσταση του σε σώμα έχει ως εξής: Πρόεδρος: Ευαγγελία Αβαγιανού, Αντιπρόεδρος: Τούλα Δουρουδή, Γραμματέας: Άννα Καρέκου, Ταμίας: Ζάνα Πολίτη, Μέλη: Ουρανία Μπιμπή, Νατάσσα Ζαχαρή-Τσίτση, Μαρία Λάσκαρη, Αναπληρωματικά μέλη: Χαρίκλεια Τριανταφύλλου, Ειρήνη Τζουβανέλη. Η αντιπρόεδρος Τούλα Δουρουδή κάθε Σάββατο θα βρίσκεται στα γραφεία του συλλόγου 10.00 -13.00 και θα δέχεται άτομα που έχουν ανάγκη ψυχολογικής στήριξης. Η κ. Ουρανία Μπιμπή ορίζεται υπεύθυνη της δανειστικής βιβλιοθήκης και θα βρίσκεται στα γραφεία του συλλόγου κάθε Τετάρτη 11.00-13.00. Η κ. Μαρία Λάσκαρη ορίζεται υπεύθυνη δημοσίων σχέσεων. Η κ. Νατάσσα Ζαχαρή-Τσίτση ορίζεται υπεύθυνη τύπου του συλλόγου. Τηλέφωνα επικοινωνίας: γραφείο συλλόγου: 2253023482, προέδρου Ευαγγελίας Αβαγιανού: 6973034557, αντιπροέδρου Τούλας Δουρουδή: 6973124165. e-mail Νατάσσας Ζαχαρή-Τσίτση: nzahtsi@yahoo.gr Ευχαριστούμε, το Δ.Σ.

κοινωνική ζωή γάμοι Η Ειρήνη Κατσικογιάννη και ο Ξενοφών Βαλτάς παντρεύτηκαν στην Αθήνα. Να ζήσουν ευτυχισμένοι.

Αποχαιρετισμός σε έναν φίλο Με μεγάλη μου λύπη, πληροφορήθηκα τον θάνατο του Τάκη Μώρου, του φίλου μου επί 30 χρόνια. Ο Τάκης ήταν από κείνους που αφοσιωνόταν στα κοινά, σ’ αυτά που αποκαλούμε δημόσια ζωή. Η κρίση του ήταν ασφαλής και δίκαιη, γιατί ο ίδιος ήταν σεμνός και ανθρώπινος, γιατί σεβόταν τον εαυτό του, γιατί ήταν ταπεινός και χριστιανός. Διετέλεσε Πρόεδρος της Κοινότητας Καλλονής, όταν κι εγώ ήμουνα Πρόεδρος του Γεωργικού Συν/σμού Αρίσβης, και τα λέγαμε μεταξύ μας. Αυτά είναι γνωστά σε όλους. Σ’ όλο αυτό το διάστημα ο Τάκης επέδειξε μια έμφυτη και ανεξάντλητη δύναμη. Ο Τάκης είχε μόνο φίλους. Δεν αισθανόταν μίσος και έχθρα για κανέναν. Κλείνοντας το μικρό αυτό σημείωμα για τη μεγάλη προσωπικότητά του, εκφράζω στους αγαπημένους του, στη σύζυγό του Ελένη και στα παιδιά του, τα θερμά μου συλλυπητήρια και εύχομαι να έχουν υγεία και να τιμούν τη μνήμη του. Γεώργιος Μαραγκός

Ευχαριστήρια Επιστολή Όλοι εμείς οι εργαζόμενοι του Κέντρου Υγείας Καλλονής θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τους συμπολίτες μας κ. Βέρου Μυρσίνη, Θεοδωρίδη Μιχαήλ, την ιδιοκτήτρια του καταστήματος λευκών ειδών «Αναστασία» και την επιχείρηση «Γυψοντεκόρ» του κ. Γκούρα για την γενναία προσφορά τους στην επισκευή - ανακαίνιση της αίθουσας των εκτάκτων περιστατικών. Στις δύσκολες ημέρες που διανύουμε, λόγω οικονομικής κατάστασης και έλλειψης κοινωνικής ευαισθησίας, το παράδειγμά τους ας είναι φάρος και για άλλους συμπολίτες μας. Η προϊσταμένη του Κέντρου Υγείας Καλλονής, Λουλούδα Μαρία

Πέθανε στην Αθήνα ο Γαληνός (Νάκης) Κουμαράς στις 9/11/2014 Ξανάσμιξαν οι φίλοι και οι συγχωριανοί όπως την δεκαετία του 1950. Ναι είναι εκεί οι Δημήτριος Καλατζής (τραυματίας), ο παπα - Δημήτρης Γιαλουσάκης, ο Γιάννης Καράμαλης, ο Ξενοφών Βαλτάς, ο νεοφερμένος Νάκης Κουμαράς και ο καφετζής Νικόλαος Ντουχλιάτσκος, έτοιμος να τους σερβίρει τα καφεδάκια στο καφενείο του Φωτιάδη, στην πλατεία του ουρανού, στη γειτονιά των αγγέλων.

Πέθανε στην Αθήνα η Έφη Πολύζου την πρωτοχρονιά Δεν σε ξεχάσαμε και δεν θα σε ξεχάσουμε ποτέ. Θα ζεις για πάντα γιατί θα ζεις μέσα μας. Θα ζεις για πάντα γιατί όλοι θα θυμούνται το καλό που έκανες σε όποιον το είχε ανάγκη. Προσπαθούσες πάντα να κάνεις περισσότερα από όσα μπορούσες. Ζεις γιατί υπάρχεις στις καρδιές μας. Και θα μείνεις για πάντα εκεί. Ήσουν τρυφερός και δοτικός άνθρωπος. Δεν σου άρεσε η μοναξιά. Ήθελες πάντα να έχεις ανθρώπους γύρω σου. Ανθρώπους που αγαπούσες και σε αγαπούσαν. Δεν σε πτόησαν οι δυσκολίες της ζωής. Ήθελες να φτάσεις ψηλά και τα κατάφερες, χωρίς βοήθεια. Έφυγες περήφανα όπως έζησες. Χωρίς να μας κουράσεις, χωρίς να μας δώσεις την ευκαιρία να κάνουμε κάτι κι εμείς για σένα. Έτσι ήθελες να φύγεις. Με το κεφάλι ψηλά, όπως έζησες τη σύντομη ζωή σου. Ήταν νωρίς. Είχες πολλά χρόνια ακόμη μπροστά σου. Να ζήσεις για να προσφέρεις στην οικογένειά σου και στην κοινωνία. Να ζήσεις για να απολαύσεις ό,τι μέχρι τότε έφτιαξες με δυσκολία και κόπο. Δεν σου χαρίστηκε τίποτε! Έφυγες σαν αετός. Έφυγες ήρεμα χωρίς να το καταλάβεις. Ύπουλα σε χτύπησε ο Χάρος γιατί δε θα έπεφτες χωρίς μάχη. Δεν έφυγες όμως ποτέ από κοντά μας. Σε νιώθουμε δίπλα μας κάθε στιγμή. Έχουμε την αίσθηση ότι από εκεί ψηλά στον ουρανό μας κοιτάζεις, μας βλέπεις και μας φροντίζεις. Μας δίνεις δύναμη και κουράγιο να συνεχίζουμε το έργο σου. Δώσε μας τη δύναμη και την ελπίδα να συνεχίσουμε. Κάποια στιγμή θα βρεθούμε πάλι όλοι μαζί και τότε θα είναι σαν να μη χωρίσαμε ποτέ. Σε αγαπάμε! Χριστίνα Ανθούσα

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ

35

συνδρομές ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΚΑΡΑΜΑΝΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ (ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΣ ΤΟΥ) ΚΕΛΜΑΛΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ (ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ) ΦΩΤΕΛΛΗ ΜΥΡΣΙΝΗ ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΥ ΒΙΡΓΙΝΙΑ ΒΟΓΙΑΤΖΗ ΒΑΝΑ TSALIS TOURS (ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ) KONSTAS PETER ΑΝΤΩΝΙΑΔΗ ΜΥΡΣΙΝΗ ΠΑΣΑΛΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΝΙΝΗ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ ΣΩΡΟΥΛΑ ΒΑΛΤΑ ΚΑΙΤΗ ΨΑΡΑΔΕΛΛΗΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ (ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ) ΡΟΔΙΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ (ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ) ΚΑΛΛΙΑ ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΛΑΓΟΥΤΑΡΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΔΡΑΚΟΥΛΗ-ΓΕΛΑΓΟΤΟΥ ΛΟΥΛΑ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΔΙΑΛΕΧΤΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΣΤΑΜΑΤΟΓΛΟΥ ΜΑΡΙΚΑ ΚΑΡΑΒΑΣΙΛΗ-ΤΣΑΒΛΗ ΚΑΡΑΒΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΖΑΝΕΤΟΣ ΣΤΑΥΡΑΚΗΣ ΠΑΠΑΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΧΡΥΣΑΝΘΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ ΠΑΡΡΗ ΛΟΥΚΑΚΑΡΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΑΛΒΑΝΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΧΥΣΕΜΕΛΗΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ ΒΑΛΤΑ ΝΙΤΣΑ ΜΟΥΡΣΑΛΙΩΤΗ ΙΩΑΝΝΑ

36

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ

ΠΟΣΟ (€) 100 50 30 70 20 120 72,49 50 50 40 50 50 400 50 30 50 31,19 20 20 30 30 50 50 20 100 62,37 50 20 50 50

ΑΞΙΩΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 20 ΑΓΙΑΣΩΤΗΣ ΔΟΥΚΑΣ 50 ΤΑΚΤΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ 50 ΤΣΟΛΑΚΗΣ ΛΑΜΠΡΟΣ 50 ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΟΛΓΑ 20 ΣΥΡΙΓΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ 162,51 ΜΩΡΟΥ ΕΛΕΝΗ (ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ ΣΥΖΥΓΟΥ Π. ΜΩΡΟΥ) 100 ΑΝΩΝΥΜΟΣ 30 ΜΑΡΑΓΚΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ 20

Σχετικά με τα Κοινωνικά Οι δημοσιεύσεις των Κοινωνικών γίνονταν, μέχρι το προηγούμενο τεύχος, σε συνεργασία με το Ληξιαρχείο του Δημοτικού Διαμερίσματος Καλλονής (πρώην Δήμος). Πλέον, για λόγους προστασίας των προσωπικών δεδομένων, έχει σταματήσει η δημοσιοποίηση από το Ληξιαρχείο. Για οποιαδήποτε κοινωνικό γεγονός σας αφορά σας παρακαλούμε θερμά όπως επικοινωνείτε με την σύνταξη του περιοδικού.

Με ιδιαίτερη χαρά σας πληροφορούμε ότι από τον Σεπτέμβρη του 2015 θα λειτουργήσει στην Καλλονή μας «ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΧΟΛΗ», αναγνωρισμένη από το κράτος υπό τη διεύθυνση του Ευθύμη Πατσαντζόπουλου. Είναι κάτι που έλειπε από τον τόπο μας. Με ανυπομονησία θα περιμένουμε να δώσει ευκαιρίες για πολιτιστική δημιουργία σε μικρούς και σε μεγάλους.

Διαφημιστικές Ειδήσεις

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ

37

38

ΤΑ ΚΑΛΛΟΝΙΑΤΙΚΑ