00 hrana 2010

www.kapital.com.mk www.total.com.mk

petok 17/09/2010

PREHRANBENATA INDUSTRIJA VO REGIONOT SE KONSOLIDIRA I OKRUPNUVA

SPASOT ZA MAKEDONSKATA HRANA E VO INVESTICII, MODERNIZACIJA I BUDNOST NEISKORISTENI POTENCIJALI NA MAKEDONSKATA PREHRANBENA INDUSTRIJA

DO PODOBRA CENA SO POVISOK STEPEN NA OBRABOTKA NA KVALITETNITE MAKEDONSKI PLODOVI

OD KADE SE SNABDUVA MAKEDONSKIOT SEGMENT HOREKA?

DOMA[NI PROIZVODI ZA VKUSNA MAKEDONSKA HRANA

specijalen prilog

HRANA

Vizija

PREHRANBENATA INDUSTRIJA VO REGIONOT SE KONSOLIDIRA I OKRUPNUVA

36

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

I

Makedonskite proizvoditeli na hrana se soo~uvaat so brojni opasnosti i predizvici. Prvo, so zgolemena konkurencija od golemite regionalni igra~i, koi dopolnitelno se okrupnuvaat i konsolidiraat. Vtoro, trgovskiot deficit vo trgovijata so hrana postojano raste, odnosno, uvezuvame pove}e hrana otkolku {to izvezuvame. Treto, slabite investicii vo tehnologija, marketing, brendirawe i soodvetno pakuvawe dopolnitelno gi oslabnuvaat pazarnite pozicii. Za site ovie opasnosti makedonskite proizvoditeli na hrana se pove}e od svesni. Tie najavuvaat novi investiciski ciklusi

○

novacii, modernizacija i primena na novi proizvodni tehnologii se neophodnite merki koi mora pod itno da gi sprovedat makedonskite proizvoditeli na hrana dokolku sakaat da se spravat so s$ poizostrenata konkurencija. Za ovaa neophodnost se svesni i samite tie. Nekoi od niv ve}e prezemaat konkretni merki vo ovaa nasoka. Velat: ona {to poslednive meseci se slu~uva vo regionot, edna silna konsolidacija i okrupnuvawe na najgolemite proizvoditeli na hrana, e pove}e od zagri`uva~ki signal. Posebno poradi faktot {to pazarite na porane{na Jugoslavija se na{a najzna~ajna izvozna destinacija. Tamu zavr{uva polovina od vkupniot izvoz na hranata Made in Macedonia!

Sega{noto okrupnuvawe na hrvatskite proizvoditeli i nivniot silen interes za prezemawe na del od srpskite pro-

○

○

lefkov@kapital.com.mk

○

Goran Lefkov

○

SPASOT ZA MAKEDONSKATA HRANA E VO INVESTICII, MODERNIZACIJA I BUDNOST

izvoditeli, za makedonskite kompanii od ovaa industrija i toa kako pretstavuva potencijalna zakana. Posebno ako ne{to itno ne se prezeme.

Najgolemite proizvoditeli na hrana ve}e se podgotvuvaat za zasilenata konkurencija. Prilepskiot gigant za proizvodstvo na hrana, Vitaminka, e vo golem investiciski ciklus za zamena na postoe~kite proizvodstveni linii so novi, koi, kako {to velat, se poekonomi~ni i po-

efikasni.

Simon Naumoski, generalen direktor na Vitaminka, potencira deka kompanijata navreme ja sogledala potrebata od restukturirawe i vleguvawe vo ovoj investiciski ciklus.

"Nie vleguvame vo novi investicii i planirame da izvr{ime renovirawe na postojnite kapaciteti i da instalirame nova oprema koja }e ja zgolemi produktivnosta na proizvodstvoto. Starite proizvods-

Vizija

tveni linii mo`e i da gi zatvorime, a planirame del od niv u{te ovaa godina da stavime nadvor od funkcija", dodava Naumoski.

Nivniot plan e vo narednite godini da investiraat okolu 600.000 evra za zamena na postojnite postrojki. So ova, tie o~ekuvaat da postignat poniski ceni od ostanatite proizvoditeli na hrana i da gi zadr`at dobrite pazarni pozicii. Vkupni prihodi od proda`ba na kompanijata lani iznesuvale 18,6 milioni evra, od koi okolu 7,4 milioni evra bile od izvoz. Pove}e od 40% od vkupnoto proizvodstvo se izvezuva, pri {to najgolem del od izvozot, okolu 80%, e naso~en kon pazarite na porane{nite jugoslovenski zemji.

Minatogodi{nata kriza silno ja po~uvstvuvaa i doma{nite proizvoditeli. Nekoi od niv poradi toa moraa da gi odlo`at investiciskite planovi za podobri vremiwa.

“Krizata n$ natera da se vozdr`ime od novi investicii, {to gi planiravme vo

delot na oprema za pakuvawe. Krizata ima{e lo{ psiholo{ki efekt. Stravot od ona {to mo`e da se slu~i n$ natera da gi odlo`ime tie investicii, otkolku realnata nemo`nost da gi realizirame istite”, izjavi Savka Dimitrova, generalen direktor na Evropa vo intervju za "Kapital" kon krajot na minatata godina.

Proizvoditelite na hrana so koi razgovaravme potenciraat deka e neophodno osovremenuvawe na proizvodstvoto za da se zadr`i ~ekorot so industrijata za hrana vo regionot. Vakviot biznismodel ve}e 20 godini go primenuva i Makprogres od Vinica.

"Pazarot so hrana vo Makedonija se diferencira, a edinstven na~in za da gi osvoite kupuva~ite e so kvaliteten proizvod vo koj tie }e steknat doverba. Za da go postigneme posakuvaniot kvalitet i da staneme vode~ka industrija vo regionot, {to e na{a cel, mora da investirame vo novi i da gi modernizirame postoe~kite tehnologii", veli Gligor Cvetanov, direktor na Makprogres od Vinica. Kompanijata dosega investirala 2,5 milioni evra vo dve novi linii za proizvodstvo na hrana, vo koi dopolnitelno }e se vrabotat okolu 100 lu|e. Vo fabrikata rabotat okolu 250 lu|e.

I ekspertite nedvosmisleno uka`uvaat na neophodnosta od investicii vo tehnologija i vo znaewe.

“Prehranbenite kompanii mora da investiraat vo novi tehnologii i usovr{uvawe na postoe~kite. Mnogu e zna~ajno da se zgolemat i sredstvata za usovr{uvawe na stru~noto znaewe na tehnolozite, bidej}i tie se glavnite nositeli na proizvodstveniot proces vo kompanijata”, smeta profesor Vesna Rafajlovska od Tehnolo{ko-metalur{kiot fakultet i dodava deka bez investicii i modernizirawe na postoe~kite tehnologii ne mo`eme da o~ekuvame razvoj na prehranbenata industrija.

Verojatno najnapred vo investiciite i vo svesnosta za nivnoto zna~ewe vo osvojuvaweto novi pazari otidoa makedonskite vinarnici. Tie ve}e odamna sfatija deka mora da ja promenat percepcijata za makedonskoto vino za da mo`at {to podobro da se pozicioniraat na svetskite pazari i da plasiraat kvalitetni vina so povisoka vrednost na pazarot.

Goran Damovski, direktor vo programata Agbiz pri USAID, procenuva deka vo izminative desetina godini vo vinskata in-

specijalen prilog HRANA

Spored presmetkite na ekspertite, vrednosta na eden ton uvezeni prehranbeni proizvodi iznesuva okolu 800 dolari, dodeka vrednosta na izvezenite proizvodi iznesuva okolu 500 dolari za ton. Ova e pokazatel za niskiot stepen na obrabotka na makedonskite zemjodelski proizvodi i malata dodadena vrednost na izvezenite proizvodi dustrija se vlo`eni nekolku stotici milioni evra za modernizacija na kapacitetite i voveduvawe sovremeni tehnologii na proizvodstvo na vino.

Namesto zaklu~ok, ona {to hrvatskiot biznismen Emil Tedeski go napravi so akvizicijata na slovene~ka Droga, te{ka 382 milioni evra, treba da bide pouka za site ostanati subjekti vo balkanskata prehranbena industrija. Sopstvenikot na 15 fabriki i kompanii vo 12 zemji, vredni 630 milioni evra, najavi seriozni investicii. Toj na vrabotenite i na akcionerite im veti deka site proizvodni lokacii – dve vo Izola ("argeta" i "bar kafe"), Roga{ka Slatina ("donat" i "kokta") i Mirna (detska hrana) ostanuvaat da rabotat so poln kapacitet. Vo Mirna }e se revitaliziraat proizvodnite linii za pra{kasti proizvodi, vo Slatina }e se investira vo kapaciteti za polnewe na pijalacite "multipauer" i "cedevita" za slovene~ki pazar, dodeka vo Soko [tark }e se vlo`uva vo linija za proizvodstvo na energetski plo~ki.

Spored obemot i ambicioznosta vakvite proekti za makedonski uslovi se nedosti`ni, no tie treba da bidat patokaz kade odi industrijata denes - vo rast i podobruvawe bazirani na investicii i inovacii. Druga alternativa nema!

37

specijalen prilog

HRANA

Analiza

NEISKORISTENI POTENCIJALI NA MAKEDONSKATA PREHRANBENA INDUSTRIJA

DO PODOBRA CENA SO POVISOK STEPEN NA OBRABOTKA NA KVALITETNITE MAKEDONSKI PLODOVI 38

Analiza Iako Makedonija ima kvalitetna hrana so koja mo`e da se gordee, analizata na sostojbite vo prehranbenata industrija ne e povolna. Pokrienosta na uvozot so izvoz e okolu 50%. Iako izvozot kontinuirano raste vo izminative 10 godini, s$ u{te ima ogromen prostor za podobruvawe. Site analizi se vo pravec deka nositeli na zasileniot makedonski izvoz vo idnina treba da bidat konzervnata industrija, vinoto i konditorskite proizvodi Goran Lefkov lefkov@kapital.com.mk

eficitot od razmenata na hrana vo Makedonija kontinuirano raste. Vrednos ta na hranata koja ja uvezuvame e dvojno pogolema od vrednosta na izvezenata makedonska hrana. Iako Makedonija se deklarira za zemjaproizvoditel na hrana, agrarna zemja

D

so ogromni potencijali vo agrobiznisot, site analizi i statistikata uka`uvaat deka imame permanenten nedostig od hrana za ~ie nadopolnuvawe za uvoz na neophodnite `ivotni prehranbeni produkti godi{no se izdvojuvaat stotici milioni dolari.

Spored podatocite na Narodnata banka, minatata godina za uvoz na hrana sme potro{ile 560 milioni dolari, a od izvoz sme inkasirale

○

○

○

○

○

specijalen prilog HRANA

FAKTI ○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

Vo Makedonija zemjodelstvoto i prehranbenata industrija vrabotuvaat 10% od vkupniot broj vraboteni vo privatniot sektor.

Agrarno-prehranbeniot kompleks u~estvuva so 18% vo vkupniot bruto-doma{en proizvod (BDP).

Pritoa, u~estvoto na zemjodelstvoto i ribarstvoto vo BDP iznesuva 12%, dodeka u~estvoto na prehranbenata industrija e 6%.

So proizvodstvo i prerabotka na hrana vo Makedonija se zanimavaat 5.100 pretprijatija. ○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

dvojno pomalku, odnosno 283 milioni evra. Sli~na e sostojbata i vo 2008 godina, koga za uvoz na hrana sme

VINOTO - ADUT ZA NAMALUVAWE NA TRGOVSKIOT DEFICIT zvozot na vino nosi golemi devizni prilivi vo makedonskata ekonomija. Pove}e od 90% od vinoto se izvezuva, a zemjava od ovoj izvoz ostvaruva visoki devizni prilivi. Makedonskoto vino e prepoznatlivo vo Evropa po svojot kvalitet.

Mo`nostite koi gi dava proizvodstvoto na vino vo zemjava ve}e od poodamna se zabele`ani od mnogu biznismeni i tie odlu~ija da vlo`at pari vo razvoj na vinskata industrija. \or|i Jovanov, direktor vo vinarnicata Stobi, potencira deka samo so kvalitet, znaewe i investicii vo proizvodstvoto na vino mo`eme da bideme konkurentni na stranskite pazari.

“Vo vinarnicata Stobi se vlo`eni okolu 20 milioni evra i e instalirana najsovremenata oprema za proizvodstvo na vino. So ova se sozdadeni osnovnite preduslovi za proizvodstvo na kvalitetno vino”, dodava Jovanov, potenciraj}i deka Stobi }e se pozicionira na pazarot na vina vo {i{iwa.

I od Tikve{ potenciraat deka Makedonija ima odli~ni preduslovi za proizvodstvo na kvalitetno grozje, kako osnova za dobro vino. Klimata i po~vata se so visok kvalitet, {to ne e za zanemaruvawe vo industrija koja vo golema merka e determinirana od ovie faktori. Isto taka i sortimentot vo posledno vreme se podobruva, kako rezultat na promenite na pazarot i globalnite trendovi, no treba da se raboti na podobra organizacija i podobra sorabotka so lozarite.

Godi{no od zemjava se izvezuvaat okolu 90 milioni litri vino i najgolem del zaminuva na germanskiot pazar. Najgo-

Godi{no izvezuvame okolu 90 milioni litri vino, najgolem del na germanskiot pazar. Samo okolu 20% odi pakuvano vo {i{iwa, ostatokot se izvezuva nalivno

I

lem del od ova vino na stranskite pazari zaminuva kako nalivno, a samo okolu 20% odi vo {i{iwa. Pogolem del od vinarnicite vo izminative nekolku godini makotrpno rabotat na proda`ba na vino vo {i{iwa, paralelno so silni vlo`uvawa vo marketing-aktivnosti.

Makedoncite mnogu malku pijat vino Karakteristika na makedonskiot vinski pazar e {to mnogu malku konzumira vino, iako nie se pozicionirame kako vinska zemja. Prose~nata potro{uva~ka na vino vo zemjava e okolu sedum litri vino po `itel godi{no. Kuriozitet e {to proizveduvame najmnogu vino vo porane{na Jugoslavija, a najmalku konzumirame. Taka, na primer, Slovenija tro{i okolu 25 litri po `itel godi{no, a sli~ni se sostojbite i vo Hrvatska.

Marija Miteva, generalna direktorka

na Skovin, smeta deka na{ite potro{uva~i treba da gi zamenat ostanatite alkoholni pijalaci so vino.

“Makedonskite potro{uva~i pove}e konzumiraat drugi pijalaci, supstituti na vinoto, kako pivo i rakija. Vo Makedonija s$ u{te ne e razviena kulturata na piewe vino”, dodava Miteva.

Taa smeta deka pri~inite za vakvite sostojbi e {to so godini bevme surovinska baza za proizvodstvo na nalivno vino za zemjite od porane{na Jugoslavija i zatoa kaj na{ite gra|ani ne se razvila potrebata za pogolema konzumacija na vino.

Od izvoz na vino vo Makedonija godi{no se slevaat okolu 90 milioni dolari i toa e zna~aen adut za da se namali deficitot koj go imame pri uvozot na hrana koj sekoja godina se dvi`i okolu 300 milioni dolari. Vo Makedonija aktivno39 rabotat 87 vinarnici.

specijalen prilog

HRANA

Analiza

KONDITORITE SE PODGOTVENI ZA STRANSKATA KONKURENCIJA onditorskite fabriki se ispla{eni od otvoraweto na pazarot {to }e se slu~i po vle zot na zemjata vo NATO i eventualniot vlez na golemite sinxiri supermarketi. Tie planiraat, a nekoi od niv ve}e realiziraat, investicii vo modernizacija na svoite kapaciteti, za da mo`at pouspe{no da se spravat so konkurencijata koja ja o~ekuvaat na makedonskiot pazar.

Treba da se restrukturiraat, da vovedat nova tehnologija i podgotveni da go do~ekaat naletot na zasilena konkurencija. Svesni se deka stranski trgovski sinxiri, koi }e bidat zainteresirani za da vlezat na na{iot pazar, }e forsiraat sopstveni proizvodi, a se o~ekuva da gi prodol`at rokovite za naplata. Toa na dolg rok ne e dobro za doma{nite brendovi. Zatoa i konditorskite kompanii zasileno se podgotvuvaat za podgotveni da ja do~ekaat konkurenci-

jata.

Od Vitaminka najavuvaat investirawe vo brendirawe na proizvodite, za da stanat prepoznatlivi na stranskite pazari. Brendiraweto im dava dodatna vrednost na proizvodite, polesno se prodava, no dolgo i te{ko se gradi. “"Stobi flips" go proizveduvame ve}e 32 godini i toj e eden od najgolemite brendovi koi gi poseduva Makedonija vo regionalni i svetski ramki.

Dodeka da go ustanovime standardniot kvalitet na ovoj flips napravivme okolu 4.500 analizi i kontroli. Ako sakate da postavite brend vo regionalni ramki vo prehranbenata industrija vi se potrebni okolu 15 godini. Vo makedonski ramki mo`ete da postavite brend za 3-5 godini, no treba da investirate od 7% do 10% od prihodite koi gi ostvaruva toj brend, pod uslov dobro da se prodava na pazarot�, veli Naumoski.

Najgolemata stranska konditorska kompanija vo zemjava, Svislion, potencira deka vo zemjava ne o~ekuva pozna~ajni prezemawa vo konditorskata industrija, zatoa {to nema nekoja podobra kompanija za proda`ba od ovoj sektor. Ottamu potenciraat deka na{ata konditorska industrija e mala i deka mora da se okrupnuva dokolku saka da vleze vo pogolemite supermerketi, kako Tesko ili Metro, bidej}i za ovie marketi e potrebna golema koli~ina proizvodi.

Konditorskite fabriki zasega odli~no se spravuvaat so stranskata konkurencija. Najgolem del od nivnoto proizvodstvo zaminuva za izvoz. Za da se zadr`at sega{nite malubrojni, no uspe{ni prikazni neophodno e sledewe na potro{uva~kite naviki i vkusovite na potro{uva~ite, voveduvawe nova tehnologija i ambala`a, no i dobro poznavawe na pazarot.

platile 630 milioni dolari, a od izvoz sme inkasirale 308 milioni.

Spored procenkite na ekspertite, vakvata struktura e mnogu lo{a i zagri`uva~ka. Poradi klimatskite promeni vo idnina }e ima s$ pogolem nedostig od hrana, a cenata s$ pove}e }e raste. Poradi toa, zemjiteuvozni~ki na hrana }e izdvojuvaat s$ pove}e pari za da go obezbedat

naselenieto so potrebnite `ivotni produkti. Makedonija mora da go zgolemi proizvodstvoto, site se ednoglasni.

Analizata na "Kapital" na strukturata na makedonskata industrija na hrana treba vo krajna linija da poka`e kade mo`e da bideme najdohodovni i vo koj pravec vo idnina treba da se razvivame. So

eden zbor, koi se na{ite slabi, a koi silni strani!

Prehranbenite naviki na potro{uva~ite se menuvaat, nivnite barawa vo pogled na kvalitetot i bezbednosta na ona {to go konzumiraat, isto taka, se s$ poizostreni. Voveduvaweto na standardizirano prizvodstvo i poseduvaweto sertifikati za kvalitet pove}e ne e pra{awe na `elba. Tie se neophodnost koja eden proizvoditel ili zemja koja saka da se etablira kako zemja-proizvoditel na hrana mora da ja zadovoluva!

K

Koi se makedonskite izvozni aduti?

Makedonskiot najsilen izvozen adut se ranogradinarskite proizvodi i jagneto. Iako proizveduvame re~isi s$, najgolem del od uvozot otpa|a na mesoto ili okolu 20%, potoa sleduva `ito so 16% i masloto za jadewe so 12%.

Vo uslovi na liberaliziran pazar, za prehranbenata industrija stanuva predizvik da se opstane i na doma{niot pazar. Sostojbata vo mle~nata industrija, kade {to i pokraj silnata doma{na industrija makedonskiot pazar e preplaven so uvozni mle~ni proizvodi, e samo eden primer koj dobro ilustrira kako mo`e da zavr{i makedonskata prehranbena

40

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

proizvedat so najvisok, superioren kvalitet, za to~no opredelen pazar, vo odredena koli~ina i vo vistinsko vreme”, objasnuva profesor Bo{kov.

Za da se postigne seto ova, makedonskite proizvoditeli na hrana se soo~uvaat so brojni ograni~uva~ki faktori - nedovolno izvori za finansirawe, te`ok pristap do kapital, nedovolno poznavawe na pazarot, lo{i kooperantski odnosi so primarnite proizvoditeli, slaba tehnolo{ka opremenost...

Vo ovoj prilog gi analizirame sostojbite vo nekolku sektori od prehranbenata industrija, sekoja so svoite prednosti i ograni~uvawa.

[TO IZVEZUVA MAKEDONIJA? Tutun Pijalaci i vino Zelen~uk i ovo{je Meso

23% 18% 30% 7%

[TO UVEZUVAME?

Meso 23% Ovo{je i zelen~uk 11,4% [e}er 7% Kafe, ~aj, kakao 10,4% @itarki 13% Mle~ni proizvodi, jajca i med Izvor: NBRM

○

uspee da se nametne kako seriozen igra~.

Mle~nata industrija vo poslednive dvetri godini be{e cel na prezemawe i vlez na regionalni mle~ni kompanii. No, namesto o~ekuvaniot razvoj preku plasirawe novi brendovi i zgolemen izvoz, rezultatot e zgolemen uvoz na mle~ni proizvodi.

Ekspertite za agrobiznis, pak, se ednoglasni deka zemjata ne treba i ne mo`e da bide dobra vo s$. Tie prepora~uvaat zasileni investicii i stimulirawe na onie granki vo koi imame najgolemi {ansi za uspeh.

“Za da se namali uvoznata zavisnost od hrana neophodno e da se forsira proizvodstvo na proizvodi so povisok stepen na prerabotka, za razlika od sega{niot izvoz, koi glavno gi klasificirame vo grupata na surovini”, smeta Boris Anakiev, profesor po agroekonomija.

So ogled na faktot deka zemjodelskoto proizvodstvo e nesigurno poradi silnite klimatski promeni, ne samo kaj nas, tuku sekade vo svetot postoi jasno izrazen ogromen rizik vo biznisot so zemjodelstvoto.

“Pod vakvi uslovi jasno e deka najmal e rizikot vo odgleduvawe gradinarski i ovo{ni kulturi vo kontrolirani uslovi, pod plastenici ili vo oran`erii. Od gledna to~ka na razvojot na tehnologijata povtorno prednost imaat gradinarskite i ovo{nite kulturi. Zemjodelskata nauka sekojdnevno, so neverojatna brzina gi unapreduva tehnologijata i marketingot, koi so pomo{ na informati~kata tehnologija dopiraat do site alki na sinxirot na proizvodstvo. Promenite se neverojatni, zatoa {to proizvod {to bil interesen pred nekolku godini odedna{ e istisnat od pazarot od nekoj nov proizvod.

Isplatlivo i evtino e podignuvaweto i odgleduvaweto na koskestoto ovo{je praski, kajsii, cre{i, slivi – za koi dr`avata pokriva zna~aen del od tro{ocite za podigawe na nasadot, a od druga strana, se barani na pazarite kade {to postignuvaat relativno visoki ceni”, veli Krum Bo{kov, profesor na Fakultetot za zemjodelski nauki i hrana.

Toj gleda ogromna perspektiva i vo organskoto proizvodstvo i {umskite plodovi vo Makedonija, kako i vo mo`nostite za vinski turizam.

“Imame mo`nost za proizvodstvo na golem broj zemjodelski kulturi, no za da znaeme {to }e se odgleduva potrebno e vnimatelno sledewe na svetskata berza i na ona {to se slu~uva vo tretiot svet, kade {to poleka se prefrla razvojot na zemjodelstvoto, poradi evtinata rabotna sila. Seto ka`ano pogore ima zna~ewe pod uslov zemjodelskite kulturi da se

HRANA

○

Analiza

specijalen prilog

41

specijalen prilog

HRANA

Analiza

PRERABOTUVA^KA INDUSTRIJA GOLEMI [ANSI, MALA ISKORISTENOST zvozot na preraboteni proizvodi vo 2009 godina vo regionot (Srbija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Crna Gora i Kosovo) u~estvuva so 52,3% so koli~ina i 46% vo vrednost od sevkupniot izvoz na makedonskite preraboteni ovo{je i zelen~uk. Srbija e najgolemiot uvoznik na makedonski prerabotki od zelen~uk i ovo{je, so 18% od vkupnata vrednost na izvozot.

Ostanatite pazari (posebno Avstralija i SAD), poradi golemata zaednica na emigranti od Makedonija, no i od drugite balkanski zemji, se isto taka mnogu va`ni izvozni odredi{ta. EU-pazarite vo koli~ina opfa}aat 41,5% (vo sporedba so 48% vo 2008 godina) i 46% vo vrednost (vo sporedba so 52% vo 2008 godina) od sevkupniot izvoz na preraboteni proizvodi od Makedonija.

Prerabotuva~kata industrija minatata godina prerabotila 67.000 toni ovo{je i zelen~uk. Najprerabotuvana surovina vo makedonskite prerabotuva~ki kapaciteti e crvenata piperka, koja u~estvuva so okolu 45% od vkupnite vlezni surovini vo konzervnata industrija.

Industrijata vo periodot od 2003 do 2008 godina poka`uva postojano zgolemuvawe na proizvodstvoto, najmnogu poradi zgolemenata pobaruva~ka za

I

42

Konzervnata industrija ima ogromen prostor za razvoj, bidej}i koristi samo 40% od instaliranite kapaciteti makedonskite prerabotki od strana na stranskite kupuva~i, kako i porastot na doma{niot pazar kako rezultat na silnata penetracija na maloproda`nite sinxiri i promenite vo `ivotnite naviki na naselenieto (kupuvawe na preraboteni proizvodi, namesto doma{no podgotvuvawe).

Sepak, vo 2009 godina industrijata ima proizvedeno zna~itelno pomalku vo sporedba so prethodnata godina, glavno kako rezultat na globalnata ekonomska kriza. Toa negativno vlijae{e na doma{-

nite prerabotuva~i, so odlo`uvawe na naplatata i namaluvawe na obrtniot kapital koj tie go koristat za otkup na sve`i proizvodi za prerabotka, kako i za drugite proizvodni inputi.

Konzervnite fabriki imaat golem potencijal za razvoj na industrijata so hrana, no tie koristat okolu 40% od instaliranite kapaciteti.

Mom~ilo Ivanovski, sopstvenik na kompanijata Bonum, potencira deka nemaweto obrtni sredstva, lo{ite kooperantski odnosi so zemjodelcite, nedovolnata sezonska rabotna raka se glavnite pri~ini za slabata iskoristenost na kapacitetite.

I Sa{o Risteski, sorabotnik na AgBiz proektot na USAID, smeta deka industrijata za prerabotka na ovo{je i zelen~uk e re~isi celosno zavisna od doma{noto proizvodstvo i ponuda na zemjodelski proizvodi. Vrednosta na prerabotenite proizvodi

vo poslednive godini do`ivuva promenliv trend, kako rezultat na sezonskiot karakter na zemjodelskoto proizvodstvo. Toa e poradi niskiot tehnolo{ki stepen na industrijata za prerabotka na zemjodelski proizvodi, osobeno zaradi nedostigot od adekvatni prostorii za ladewe za da se nadmine sezonskiot efekt i nedostigot od surovini potrebni za kontinuirano proizvodstvo.

Visokite carini i slo`enite proceduri za uvoz na sve`i zemjodelski proizvodi nameneti za prerabotka zna~at deka industrijata re~isi vo celost se potpira na aran`manite so individualni zemjodelci, pretprijatija i zadrugi koi se zanimavaat so primarno proizvodstvo i posrednici - trgovci koi ja snabduvaat industrijata, veli Risteski, koj smeta deka e neophodno podobruvawe i vo sodr`inata na dogovorite za proizvodstvo i vo ispolnuvaweto na sklu~enite dogovori. Isto taka, cenite zna~itelno variraat vo zavisnost od pobaruva~kata za sve`i zemjodelski proizvodi vo regionot i pogolemoto ili pomaloto proizvodstvo vo zemjata, {to pretstavuva seriozna pre~ka {to ja onevozmo`uva industrijata da go dostigne svojot poln potencijal i da se vpu{ti vo pogolemi izvozni dogovori.

Vo zemjava ima instalirano kapaciteti za proizvodstvo na 120.000 toni ovo{je i zelen~uk, a minatata godina se proizvedeni okolu 46.000 toni. Vo 2005 godina iskoristenosta na kapacitetite bila samo 25%, dodeka vo 2009 godina ovoj procent se zgolemil na 40%, {to uka`uva na raste~kiot trend vo ovoj zna~aen segment od prerabotuva~kata industrija.

PR

specijalen prilog HRANA

PRODOL@UVAME SO NOVI INVESTICII predelbata na Svislion za reinvestirawe na profitot vo najnova i najsovremena tehnologija seu{te e glavniot dvigatel na razvojot na kompanijata i nejzinata uspe{nost.

I pokraj site sudski sporovi, kako i odzemaweto na del od akciite vo AD Agroplod Resen, Svislion so site svoi kapitalno povrzani dru{tva objavi pozitivni rezultati vo 2009 godina, a ve}e vo 2010 godina prodol`uva so novite investicii.

Investiciite koi bea planirani da se ostvarat vo periodot od 2008 do 2010 godina, a bea nameneti za kapitalno povrzanite dru{tva vo Resen, se momentalno stopirani zaradi sudskite sporovi koi se vodat vo zemjava i na Arbitra`niot sud vo Va{ington, poradi toa, istite se prenaso~eni vo kompletno nov pogon vo Trebiwe (Bosna i Hercegovina).

O

Svislion Takovo investira vo celiot region Od svoite investicii nadvor od Makedonija, Svislion mo`e da gi istakne i dvete pogolemi investicii vo Srbija, pokraj noviot proizvoden pogon vo Trebiwe (BiH). Imeno, Svislion e vo zavr{na faza so dvete najgolemi investicii vo Srbija, i toa vo kompletno nova i najsovremena oprema za proizvodstvo na sladoled vo regionot, kako i nova oprema za proizvodstvo na mesni prerabotki i gotovi jadewa. So ovie investicii Svislion stanuva seri-

Menaxmentot na prehranbenata kompanija Svislion e decidno re{en preku novi investicii vo novi proizvodi, standardi za kvalitet i brendirawe na proizvodite da ostane vrven proizvoditel na hrana vo regionot ozen igra~ i vo drugi oblasti od prehranbenata industrija, pokraj konditorskata industrija vo koja go dr`i liderskoto mesto. Investiciite vo infrastrukturata gi podr`uvaat razvojnite planovi za periodot od 2011-2015.

Svislion vo Makedonija e vo faza na realizacija na novite investicii koi }e se ostvarat do krajot na 2010 godina i vo tekot na 2011 godina. Do krajot na 2010 godina vo proizvodniot pogon na Svislion-Skopje }e bide montirana nova proizvodna linija za proizvodstvo na konditorski proizvodi. Kompletno novata linija e od vrven evropski proizvoditel na specijalizirana oprema od ovoj tip, celosno avtomatizirana i fleksibilna za proizvodstvo na {irok asortiman proizvodi. Drugata investicija se odnesuva na opremuvawe i prilagoduvawe na rabota so zamrznati proizvodi (sladoled).

Generalniot zastapnik i distributer na site proizvodi na Svislion, Svislion Mak, gi vr{i poslednite podgotovki za ovaa investicija. Imeno, skladiraweto i transportot na zamrznati proizvodi se pri~ina za investirawe vo ko-

mori za zamrznuvawe vo novoizgradeniot objekt na Svislion Mak, kako i dostavni vozila so uredi za zamrznuvawe, so cel da se pokrie distribucijata vo Makedonija.

Sistemite za kvalitet se vrven prioritet Po pove}egodi{noto rabotewe spored strogite pravila na bezbedna hrana (HASSP i ISO 22000:2005) vo proizvodnite pogoni na PI SvislionSkopje i Svislion Agroplod DOO, kompanijata prodol`uva so investirawe vo u{te ponapredni i specifi~ni sistemi za kvalitet i bezbednost na hrana. Imeno, po pozitivnoto iskustvo so implementacijata na Ko{er standardot, namenet za evrejskata populacija {irum svetot, Svislion prodol`uva so implementacija na Halal standardot, namenet za populacijata od islamska veroispoved, kako i IFS standardot, koj e osnoven preduslov za vlez vo zapadnoevropskite sinxiri na marketi.

Investirawe vo brendovi Investiraweto vo sopstvenite brendovi e isto taka edna od aktivnostite na kompanijata.

Od po~etokot na 2010 godina vo tek e redizajnirawe na celiot asortiman na site kompaniii pod brendot Svislion i celata investicija se procenuva na re~isi milion evra.

Celta na ovoj redizajn e unificirawe na izgledot na site brendovi, lesna prepoznatlivost od strana na kupuva~ite, istaknuvawe na SL {titot (koj e simbol i garancija na vrven kvalitet i tehnologija, proizvodstvo na prirodna i zdrava hrana so kontrolirano poteklo na vleznite surovini i sovr{en vkus, odnosno simbol na moderna i visoka avtomatizirana tehnologija), kako i kategorizacija i istaknuvawe na grupite proizvodi pod brendot Svislion (Euroline – site proizvodi pod nose~kiot brend Eurocrem, Sweetline – celiot asortiman na blagi proizvodi i Saltline - celiot asortiman na soleni proizvodi).

Svislion stanuva s$ poaktiven i vo odnos na promotivnite aktivnosti, koi samo vr{at istaknuvawe i deseminacija na kvalitetot, kako i prepoznavawe na samiot brend pred svoite kupuva~i. Najnova aktivnost e NAGRADNA IGRA na dobropoznatiot FLIPS po principot OTVORI I DOBIJ, kade {to Svislion }e dodeli 11.000 vredni nagradi, so {to samo }e ja zacvrsti doverbata {to na{ite potro{uva~i sekojdnevno ni ja potvrduvaat. So nagradnata igra se najavuva i redizajnot i rebrendingot na "HELLO FLIPS".

Pokraj ovaa aktivnost, sleduvaat i promocii, reklamni spotovi, radio reklami i drugi aktivnosti koi }e ja dopolnat i onaka uspe{nata prikazna za Svislion.

43

specijalen prilog

HRANA

HoReKa

OD KADE SE SNABDUVA MAKEDONSKIOT SEGMENT HOREKA?

DOMA[NI PROIZVODI ZA VKUSNA MAKEDONSKA HRANA

Goran Lefkov lefkov@kapital.com.mk

ranata e ogledalo na nacijata.

Kolku e posodr`ajna nejzinata kujna, tolku e postara nacijata. Makedonija ja bie glas deka ima dobra hrana, odli~na kujna i fenomenalni specijaliteti koi se prigotvuvaat so vekovi, a receptite se prenesuvaat od koleno na koleno.

Strancite se voodu{eveni od na{ata hrana i dolgo po posetata na Makedonija vkusot na ona {to go konzumirale e prva asocijacija za zemjata.

Ovoj specijalen prilog Hra-

H 44

Hotelite i restoranite preferiraat upotreba na doma{ni proizvodi za da go za~uvaat vkusot na makedonskata kujna. Vrskata na doma{nite proizvoditeli so segmentot HoReKa vo zemjata dobro funkcionira. Va`no i za ednite i za drugite e gostite da bidat zadovolni od poslu`enoto na masa na ne bi bil celosen dokolku gi izostavime hotelite, restoranite i kafuliwata, site zaedno poznati kako HoReKa. Ona {to najmnogu n$ interesira{e e dali i kolku ovoj zna~aen potro{uva~ na prehranbeni produkti koris-

ti makedonski proizvodi.

Odgovorot {to go dobivme e tokmu takov kakov {to o~ekuvavme. Ugostitelite gi preferiraat doma{nite proizvoditeli na hrana, zatoa {to doma{nite produkti se glaven preduslov za da se zadr`i avtenti~niot vkus na

makedonskite recepti. Sopstvenicite na hoteli i restorani potenciraat deka nemaat problemi za snabduvawe so sve`i proizvodi i deka na{ite proizvoditeli im dostavuvaat produkti koi gi ispolnuvaat svetskite standardi. Logi~no e da ne mo`at da se nabavat site produkti na edno mesto i del od niv mora da se uvezat, bidej}i zemjava ne e proizvoditel na site proizvodi.

Goran Ta{kov, zamenik-direktor na na{iot najrenomiran hotel Aleksandar Palas, potencira deka najgolem del od hranata se nabavuva sve`a od doma{nite

HoReKa

se uvezuva od Brazil i Argentina, poradi malite kapaciteti na doma{nite proizvoditeli, dodeka svinskoto meso e sve`o i se nabavuva glavno od @ito-Vardar ili od MIK Sveti Nikole.

Zelen~ukot, isto taka, se nabavuva od doma{nite proizvoditeli. Vo sezona, velat ugostitelite, nema nikakov problem, no von sezona ovie produkti se obezbeduvaat od oran`eriite kade {to kvalitetot e postojan i standardiziran.

Pomalite restorani mnogu polesno se snao|aat vo nabavkata na hrana, bidej}i tro{at pomali koli~ini proizvodi i mo`at polesno da stignat do niv, za raz-

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

SPECIJALEN PRILOG septemvri 2010 Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo ul.

Romanija bb. (fabrika Gazela) 1000 Skopje; p.fah:503 Republika Makedonija tel: ++ 389 2551 441 faks: ++ 389 2581 440 e-mail: kapital@kapital.com.mk

○

○

○

○

○

○

○

200

grama e standardnata golemina na stekot koj se servira vo restoranite

○

toni meso godi{no se tro{at vo Aleksandar Palas

○

○

○

○

○

○

○

30

○

○

○

○

○

○

○

○

○

Urednik na specijalni prilozi: Verica Jordanova Avtor na prilogot: Goran Lefkov Grafi~ki dizajn: Nikolaj Toma{evski Igor Toma{evski Fotografija: Aleksandar Ivanovski Fotoarhiva na Kapital

○

○

○

○

○

○

pogolemi koli~ini bi trebalo da donese golemi prednosti za site vklu~eni vo sistemot.

○

○

lika od golemite, koi mora odnapred da gi nara~aat proizvodite za da nema zastoj vo rabotata. Od restoranot Den i no} potenciraat deka re~isi 90% od nara~kite {to im se zapi{ani vo menito se postojano dostapni za gostite.

“Porano be{e te{ko da se najde potrebniot zelen~uk i ostanatite rastitelni proizvodi, no denes toa e nadminato, bidej}i sega vo sekoj moment mo`e{ da najde{ sve`o ovo{je i zelen~uk. So mesoto nemame problemi i toa sekoga{ e sve`o”, veli Lazarevski.

Ugostitelite i hotelierite velat deka vo idnina od golema pomo{ }e bide i vospostavuvawe na sistemot HoReKa (imeto e kovanica od prvite slogovi na hotel, restoran i kafeterija) vo koj vleguvaat i proizvoditelite i trgovcite so hrana. Sistemot raboti so standardizirani proizvodi kakvi {to im trebaat na hotelite i restoranite. So toa }e se nadminat site problemi i nedostatoci vo sinxirot za snabduvawe so prehranbeni produkti. Nabavkata na

○

○

BROJKI

HRANA

Marketing: Jasmina Savovska Tro{anovski www.kapital.com.mk www.total.com.mk

○

proizvoditeli. Vo kvalitetot na hranata ve}e se uverile i svetski li~nosti od najvisok rang.

“Pri prvoto gostuvawe na angliskata fudbalska reprezentacija vo Makedonija, sami si gi donesoa produktite za podgotvuvawe na hranata za fudbalerite. No, koga vidoa deka imame odli~en kvalitet i kontrola na hranata, za vtoroto gostuvawe si donesoa samo kuvar, a hranata im ja nabavivme nie.

Istoto be{e i pri gostuvaweto na Liverpul i Bolton”, veli Ta{kov, kako ilustracija za kvalitetot i vkusot na makedonskoto meni.

Za da go zadr`at odli~niot vkus, na{ite ugostiteli se trudat da nabavuvaat doma{ni produkti. Za razlika od porano, koga imale golem problem za nabavka na ovo{je i zelen~uk, zaradi sezonskiot karakter na na{eto zemjodelstvo, ugostitelite denes go nemaat toj problem i vo sekoj moment mo`at da kupat najgolem del od produktite, sve`i. Sorabotuvaat so postojani dostavuva~i, a dokolku im fali ne{to ili dostavuva~ite ne mo`at da im go ispora~aat, tie go nabavuvaat od supermarketite.

“Vo princip, nemame problemi za snabduvawe so potrebnite produkti, no, za razlika od Skopje, kaj nas snabduvaweto odi pote{ko, bidej}i nabavkata mora da ja prijavime odnapred. Vo Skopje, dokolku ne mo`e da bide dostaven nekoj proizvod, }e go kupi{ od supermarket”, veli Dejan Dejanovski, odgovoren za nabavka pri hotelite Metropol vo Ohrid.

Toj dodava deka e polesno da se nabavat doma{ni proizvodi, no deka i so uvoznite proizvodi sega nemaat problemi.

Golem del od mesoto i najgolem del od hranata vo ugostitelskite objekti se nabavuva od doma{ni kompanii i se dostavuva sve`a.

Govedskoto i pile{koto meso

specijalen prilog

45

specijalen prilog

HRANA

Monitoring

INSTITUCIITE ZA KONTROLA NA BEZBEDNOSTA NA HRANATA TVRDAT

HRANATA VO MAKEDONIJA E BEZBEDNA!

sven dilemata {to da se jade i konzumira za dobroto na zdravjeto, gra|anite se soo~uvaat i so dilemata kolku e bezbedna hranata {to ja kupuvaat? Neodamne{nata akcija na Direkcijata za hrana, vo koja bea zatvoreni brojni ugostitelski objekti i drugi lokacii kade {to se prodava hrana, be{e pozitivno oceneta vo javnosta, no povtorno go postavi pra{aweto za kontrolata na hranata. Mo`nosta da se provle~e nebezbedna hrana e mnogu mala, tvrdat od Direkcijata za hrana, bidej}i re~isi sekoja serija na hrana se kontrolira od inspekciskite slu`bi na Direkcijata.

Bo`in Petreski, direktor na inspektoratot pri Direkcijata za hrana, tvrdi deka mnogu mal procent od hranata koja se uvezuva i onaa koja se proizveduva vo Makedonija e rizi~na.

Godi{no vo zemjava vleguvaat pove}e od 100.000 toni hrana i surovini za pro-

O 46

izvodstvo na hrana, i spored podatocite za 2008 i 2009 godina samo 0,5% od uvezenata hrana bila nebezbedna. Pritoa, 97 toni hrana bila vratena na zemjite-izvoznici. Od doma{no proizvedenata hrana procentot na nebezbedna hrana dostignuva 4%.

"Makedonija mora da sprovede monitoring-programa za primarnite zemjodelski proizvodi. Taa monitoring-programa e ve}e izgotvena, no implementacijata e odlo`ena poradi finansiskata kriza. Ovaa monitoring-programa e va`na za da se znae koi regioni kakvi bakterii nosat i {to mo`eme da o~ekuvame od hranata od tie regioni", veli Petreski.

Iskustvoto poka`uva deka ima sovesni kompanii koi sami ja prijavuvaat nebezbednata hrana, koja podocna se uni{tuva na deponijata Drisla vo Skopje, pod nadzor na inspektorite za hrana.

Petreski ocenuva deka voveduvaweto na Hasap standardot go zgolemi kvalitetot na hranata. No, primenata na stan-

Direkcijata za hrana i Veterinarnata uprava sekojdnevno gi kontroliraat i uvozot na hrana i doma{nite proizvoditeli na hrana. Tvrdat deka i pokraj ograni~enite resursi so koi raspolagaat, imaat odli~ni rezultati vo kontrolata na hranata dardot treba postojano da se sledi. Na sekoi dve godini mora da se obnovuva i da se proveruva objektot vo koj se proizveduva hranata.

"Dokumentot za implementiran Hasap ne zna~i deka vo objektot ne mo`e da vleze nebezbedna hrana, i zatoa se pogre{ni mislewata na nekoi proizvoditeli deka ako implementiraat Hasap standardi ne treba da bidat kontrolirani od inspektorite za hrana", objasnuva toj.

Od golemite industriski kompleksi koi rabotat so hrana, koi gi ima 684, pove}e od 80% imaat implementirano Hasap standardi. Od niv, 84 se od melni~kopekarskata industrija, 54 se konzervni fabriki. Pokraj golemite proizvoditeli, ima i 3.000 mali operatori so hrana koi treba da implementiraat generi~ki model na Hasap, prisposoben kon nivnite mo`nosti.

I prviot ~ovek na Veterinarnata uprava, Dejan Runtevski, tvrdi deka sekojdnevno se pravat kontroli so cel na gra|anite da im se garantira bezbednosta na hranata.

"Inspektorite se postojano na teren i intenzitetot na kontrolite e vo zavisnost od objektite i rizikot na odredeni proizvodi. Na primer, na granica se kontrolira sekoj proizvod {to }e vleze vo zemjava, vo klanicite kade {to se kolat `ivi `ivotni toa se pravi pod nadzor na na{ inspektor, a vo objektite koi prerabotuvaat meso se pravat kontroli na nekolku dena. Vo objektite so visok rizik kontrolata e sekojdnevna", veli Runtevski.

Veterinarnata uprava ima 70 inspektori. Direktorot veli deka ovoj broj ne e dovolen i deka za idealno pokrivawe se potrebni okolu 120 lu|e.

Direkcijata za hrana godi{no pravi 13.000 slu`beni kontroli. Slu`bata raspolaga so 60 inspektori koi se dol`ni da napravat po 30 kontroli mese~no. Nebezbednata hrana se uni{tuva na nekolku od regionalnite deponii, zatoa {to nemame vospostaveno uslovi za voveduvawe na sistem na infenerator, odnosno, sogoruvawe na tie materii. Sega se raboti na voveduvawe na toj infenerator.