01 744 kapital magazin

cover story

So kapital od 30 milioni evra, dr@avnata banka ne mo@e da poddr@i razvoj!

javni finanSii

vladata ]e bara StranSka revizija za tro[ewe na buxetSkite pari!

Svet

ukraina pred gra\anSka vojna

број 744 цена 100 ден. | 31 јануари, 2014, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

испра уштетеивме сосед ден Брисекон л

kade odi makedonija?

вО ОвОј БрОј СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

петок 31/01/2014 www.kapital.mk

...ЛИБЕРАЛИЗАЦИЈА НА ПАЗАР НА СТРУЈА

SLOBODNIOT PAZAR ]E DONESE POEVTINA STRUJA ZA KOMPANIITE!

PAZAROT NA ELEKTRI^NA ENERGIJA VO REGIONOT

VO HRVATSKA I DOMA]INSTVATA SLOBODNO KUPUVAAT STRUJA, VO SRBIJA SAMO KOMPANIITE

!

02-3211-465 Гратис 1 година! Без рата и камата!

www.cmr.com.mk

www.halkbank.mk

Капитал Капитал број број 744 672 31.01.2014 12.09.2012

4 сОдРжИНА 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

БиљаНа ЗдравКОвсКа стОјчевсКа Циркус без пари

14 cover story

во буџетот има пари за се, освен за МБПр Со капитал од 30 милиони евра, државната банка не може да поддржи развој!

20 Јавни финанСии

владата ќе бара странска ревизија на трошењето на буџетските пари! Државата не ја признава државната ревизија

www.kapital.mk www.kapital.mk

ИздВОјуВАмЕ државна (не)развојна банка

каква улога може да одигра државната развојна банка во зголемување на кредитирањето со капитал од 30,4 милиони евра?! Според податоците од народната банка, Македонската банка за поддршка на развојот (МБпр) одобрила за приватните фирми кредити во вредност од само 2 милиони евра, притоа не сметајќи ги кредитните линии што ги повлекува од европската инвестициска банка (еиБ). вкупните пласмани за приватниот сектор на МБпр заклучно со крајот на минатата година пак, изнесуваат 238 милиони евра. Бизнисмените бараат оваа банка да се засили си повеќе пари од буџетот, а од владата засега не спомнуваат докапитализација.

XX Стр. 14

државната ревизија како нужно зло

и по 15 години постоење на државната ревизија во Македонија се поставува дилемата зошто воопшто постои таа, ако оние чие работење треба да го ревидира не ги признаваат нејзините извештаи, а оние кои треба да го казнат незаконското трошење на буџетски средства не превземаат ама баш ништо дури и кога во нивните извештаи ќе биде констатирано класично криминално работење. негаторскиот однос на власта кон државната ревизија која е прв браник на интересите на јавноста и гарант за законското и ефикасно трошење на државните пари е непочитување на државата, но и сигнал дека нешто не е како што треба.

XX Стр. 20

25 СпециЈален прилог

ЛиБераЛиЗаЦија На ПаЗар На стрУја

42 политика

Македонија испрати уште еден сосед кон Брисел како српскиот напредок кон еУ ќе влијае врз Македонија?

46 еXECUTIVE

саемите не се бизнис туристичка тура туку пат до нови пазари

52 Маркетинг

еБОр ги советува македонските винарии Создадете вредности на винска земја!

54 Свет

изборот меѓу Москва и Брисел не е исклучив Украина пред граѓанска војна

56 Свет

Корупциски скандал среде светското економско чудо: колку ќе ја чини турција политичкото преживување на ердоган?

14

20

Империјата на Ердоган има цена

музиката е чувар на идентитетот

56

64

кога ќе се исчисти маглата од корупцискиот скандал кој ја тресе империјата на премиерот ердоган, турските институции дефинитивно ќе имаат што да истражуваат, но трагедијата е што во веќе отворената војна меѓу акп и Хизмет, која допрва се распламтува, заедно со ердоган може да настрада и економскиот препород на турција, односно сликата за успешниот микс на либерален капитализам и умерена исламска демократија, која требаше да биде рецепт за арапските земји на патот кон демократизација XX Стр. 56

„книгите може да се преведат, спомениците може и да се урнат, но музиката нема да може да се избрише. колку и да се преведува или препева, оригиналните снимки секогаш ќе постојат. колку и да звучи смешно, музиката големо влијание за задржување на идентитетот на народот“. ако некој оставил најдлабока трага во идентитетот на македонската модерна поп музика што се создаваше од деведесеттите па наваму, несомнено тоа е композиторот и продуцент, Дарко Димитров. тој е револуционер во македонската музика во најбуквалната смисла на зборот.

XX Стр. 64

61 фељтон

Најпознатите светски говори. вУдрО виЛсОН Светот мора да се биде безбеден за да превладее демократијата

64 на рУчек Со...

дарКО диМитрОв композитор и продуцент Музиката е чувар на идентитетот на нашиот народ

Капитал број 744 31.01.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Циркус без пари Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Makedonija e re~isi pomalku od dva meseci pred novi pretsedatelski, a verojatno i pred novi predvremeni parlamentarni izbori. A dvete najgolemi politi~ki partii, onaa na vlast i onaa vo opozicija, se zanimavaat edinstveno so sopstveniot valkan ve{. Se natprevaruvaat koj pove}e }e izvadi na videlina skandali i obvinuvawa za kriminal. Se iznaslu{avme za eden kup nezakonski i namesteni tenderi, za skrieni i neprijaveni stanovi, za mediumsko-politi~ki spregi i korupcii, za na kraj da se zavr{i so licitirawe na firmite na novinarite.

Vo me|uvreme nikoj za ni{to ne podnesuva krivi~na prijava do javnoto obvinitelstvo ili sudovite. ^ovek na kraj so pravo se pra{uva koja e celta na ovoj cirkus bez pari?

А

јде да ја направиме оваа година на акција. Тоа е она што најголем дел од Американците го сакаат - сите ние во овој дом да се фокусираме на нивните животи, нивните надежи, нивните аспирации. И тоа што мислам дека ги обединува сите луѓе на оваа нација, без оглед на раса, религија или партија, млади и стари, богати и сиромашни, е едноставната, длабока верба во можност за сите – што значи - ако работите и преземате одговорност, ќе напредувате“. Вака претседателот Барак Обама им се обрати на Американци во своето традиционално годишно обраќање. За многумина говорот на Обама, кој е во неговата шеста година на претседателската функција, беше само почеток на изборна кампања за изборите за нов претседател кои ќе се одржат во 2016 година. Но, тој ја отсликува суштината на изборот кој го прават Американците на избори. Македонија е речиси помалку од два месеци пред нови претседателски, а веројатно и пред нови предвремени парламентарни избори. Двете најголеми политички партии онаа на власт и онаа во опозиција се занимаваат единствено со сопствениот валкан веш. Се натпреваруваат кој повеќе ќе извади на виделина скандали и обвинувања за криминал. Се изнаслушавме за еден куп незаконски и наместени тендери, за скриени и непријавени станови, за медиумско-политички спреги и корупции, за на крај да се заврши со лицитирање на фирмите на новинарите. Во меѓувреме никој за ништо не поднесува кривична пријава до јавното обвинителство или судовите. Човек на крај со право се прашува што е целта на овој циркус? Што сакаат да докажат двете најсилни политички партии во државава? Во овие 20 години на власт беа или едните или другите. Трети немаше. На толку реклами за незаконски

приватизации и корупциски тендери, ниту еден министер, градоначалник или директор на јавно претпријатие не е во затвор. Ниту, пак, некој се гони за некаков криминал. А секој ден слушаме дека и во едниот и во другиот табор ги има еден куп такви, кои досега би требало да бидат во Идризово. Ако лидерот на опозицијата и градоначалник на Струмица правел незаконски тендери, зошто власта не поднесе кривична пријава против него, наместо да се трошат пари за реклами во кои јавноста ќе се информира дека тој ја злоупотребува службената должност? Зошто корупциските скандали наместо на пресови не почнат да ги процесираат во судови? Ако судовите се независни, ќе може да пресудат дали има криминал или нема? Или ни едните, ни другите не веруваат во тоа што го зборуваат? Само во недостиг на други теми го заморуваат народот со вакви евтини приказни. Веќе станува дегутантно. А после два месеци ќе треба да го побараат гласот од народот. За што? За што треба овој народ да гласа? За оној кој помалку крадел? Оти главната битка која ја водат двете најголеми политички партии се води со девизата – и ние крадеме, ама вие крадете повеќе. И ние корумпиравме медиуми, ама вие повеќе. Дали оваа држава има капацитет да се соочи со политичарите кои кога се на власт се однесуваат незаконски и самоволно си ги трошат државните пари? Или вака со години ќе слушаме како некој крадел и дека не треба да му се верува? Дали граѓаните треба да изигруваат судии и на избори да гласаат за оние кои помалку краделе? Оти во отсуство на конкретни санкции за сите овие обвинувања за кои се изнаслушавме, се се сведува на тоа. Народот да одлучи и самиот да си ја превземе вината за својот избор. Самиот да одлучи кого да казни на следните избори. Време е едните и другите да престанат

www.kapital.mk

Капитал број 744 31.01.2014

КапиталНО

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

7

...СПЕЦИЈАЛНИ ПРИЛОЗИ НА МАГАЗИНОТ

www.kapital.mk петок 31/01/2014

календар

 7 февруари ОСИГУРУВАЊЕ

 14 февруари ТЕЛЕКОМУНИКАЦИИ

 21 февруари ЗЕЛЕН БИЗНИС Дали оваа држава има капацитет да се соочи со политичарите кои кога се на власт се однесуваат незаконски и самоволно си ги трошат државните пари? Или вака со години ќе слушаме како некој крадел и дека не треба да му се верува? Дали граѓаните треба да изигруваат судии и на избори да гласаат за оние кои помалку краделе? Оти во отсуство на конкретни санкции за сите овие обвинувања за кои се изнаслушавме, се се сведува на тоа. Народот да одлучи и самиот да си ја превземе вината за својот избор. Самиот да одлучи кого да казни на следните избори. со ваквото однесување. Да престанат да се занимаваат со самите себе и да се фокусираат на граѓаните. На нивните животи, надежи и аспирации. Да предложат конкретни мерки и идеи како да се отворат повеќе работни места и како фирмите повеќе да инвестираат, како да се зголеми извозот, како да се зголеми производството на храна, како да се отвораат нови фирми, како да се одмрзне кредитирањето на фирмите, како да се намали сиромаштијата, како да се деблокира процесот на евроинтеграции, како да се надминат споровите и блокадите од соседите кои секој ден се зголемуваат, како да се спречи иселувањето на паметните млади луѓе, како да се

реформира здравството? Има многу теми на кои политичарите можат да се натпреваруваат со идеи како да го подобрат квалитетот на животот на граѓаните. Зошто никогаш во овие дваесет години не видовме борба на идеи помеѓу овие две партии кои беа цело време на власт? Напротив и ден денес политичката борба се сведува на лични квалификации, навреди и плукања. Како и да е, следните избори се бидат добар тест да се оцени до каде е стасана зрелоста на македонскиот гласач. Дали и понатаму ќе се задоволува да гласа за помалото зло или политичарите ќе ги вреднуваат според тоа колку создаваат можности кои се еднакви за сите.

 28 февруари БАНКИТЕ И БИЗНИСОТ

Повеќе информации во врска со прилозите и комерцијално претставување во истите можете да добиете на телефонскиот број: 02 3298 110 ЛИЦА ЗА КОНТАКТ:

АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА aleksandra.stojmenova@kapital.mk САЊА САВОВСКА sanja.savovska@kapital.mk БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ boban.gjorgjievski@kapital.mk

Капитал број 744 31.01.2014

8

www.kapital.mk

...позицијата на капитал...

Полн погодок на ММФ, утка на Владата за буџетот Приходите во државната каса собрани лани се покуси за 145 милиони евра отколку планираните, што е речиси идентично со математиките што уште лани ги направи ММФ. Како Владата успеа да ги утне приходите за 6%, а ММФ толку точно да ги погоди?! Александар Јанев aleksandar.janev@kapital.mk

М

атематиките на ММФ и Владата од секогаш се разликувале, но се покажува дека точниот резултат од пресметките го имале монетарците. Статистичките податоци што ги објави Министерството за финансии за лани, покажуваат дека приходите во државната каса потфрлиле за 145 милиони евра споредено со планираните. Интересно е тоа што ММФ уште лани пронајде статистичка грешка во буџетот и предупреди дека поради нереални проценки, во буџетот ќе недостигаат околу 160 милиони евра. И на крајот, се покажа дека оваа проценка била многу прецизна. Како Владата успеа да ги утне приходите во државната

каса за 6%? Меѓутоа, речиси идентично е скратено и планираното трошење на Владата, што значи дека буџетскиот дефицит не е зголемен во однос на проекцијата. Но, тоа значи и дека Владата всушност направила премолчен ребаланс на буџетот и одбегнувајќи го Собранието, одлучила да скрати 145 милиони евра од расходите. Не е познато кои проекти од планираните не се финансирале. Познато е само дека наместо 330 милиони евра за капитални инвестиции колку што беа најавени, се реализирале 270 милиони евра, што е 60 милиони евра помалку. Дури и Државниот завод за ревизија во својот последен извештај препорача “во услови кога реализацијата на приходите значително отстапува од планот, Министерството за финансии да предложи до Владата изменување и

дополнување на буџетот за тековната година“, попознато како ребаланс. Во спротивно, речиси секогаш се повторува истата приказна – кога нема пари први на удар се капиталните инвестиции така што некои проекти се одложуваат, а дел од инфраструктурните објекти градат со забавено темпо. Затоа и ММФ постојано и сугерира на Владата реално да ги проектира јавните приходи и расходи и со тоа да го одбегне ризикот од кратење на капиталните инвестиции, бидејќи првенствена и суштинска задача на буџетот е да биде развоен. Тоа е тоа што постојано го бараат и бизнисмените од Владата, да има доблест да ги исполни дадените ветувања односно да ги инвестира до денар сите пари одвоени за изградба на патиштата, железничките пруги, енергетските капацитети.

Што значи индустрискиот раст без визија каква индустрија развиваме?

Долгорочната позитивна перспектива на индустријата може да ја гарантира единствено добро осмислена индустриска стратегија . Но, “мртво слово“ на хартија, туку реален план за реиндустријализација на земјата! Верица Јорданова verica.jordanova@kapital.mk

М

акедонските бизнисмени деновиве многу се израдуваа. Статистика објави дека индустриското производство ни пораснало за 3,2%!. Задоволни, презадоволни од овој “голем“ успех на македонската индустрија, која според нив “успеала да излезе од негативната фаза на стагнација“, тие воопшто и не помислуваат да го отворат клучното прашање – каква индустриска политика спроведува државата и дали таа е подготвена за ремонт?! Кои индустрии и какви производи ќе бидат носители на економскиот раст во иднина? До кога ќе се шлепаме на извозот на суровини и извоз на лон-текстил? Македонската деловна јавност, редовно заглавена во пребројување

на нарачките од странство и економските прогнози за европските земји, заборава дека долгорочната позитивна перспектива на индустријата може да ја гарантира единствено добро осмислена индустриска стратегија . Но, не стратегија како документ на хартија. Таков имаме. Тоа е документот “Индустриска политика на Република Македонија 2009-2020“, кој иако е добро осмислен, досега е само мртво “слово на хартија“. Но, крајно време е тоа да се промени. Економската криза најсурово ја извади на виделина реалноста дека победници од кризата се земјите-производители на конкретни производи, додека “производителите“ на услуги се тие кои се најдоа на листата на губитници. Државите сега една по една се враќаат на корените и на голема врата ги враќаат индустриските стратегии. Најсвеж пример за тоа е Хрватска, која минатата недела ја објави “Индустриската стратегија на Хрватска

2014-2020“, која и покрај бројните критики од стручната јавност, се смета за израз на созреаната свесност дека само извозот може да ја спаси индустријата. Овој документ предвидува зголемување на извозот за 30% до 2020 година и промена на структурата во корист на извозот на производи со додадена вредност! И големите земји не се комотни по ова прашање. Францускиот претседател, Франсоа Оланд во сепрември минатата година најави нова индустриска политика. Со 3,5 милијарди евра тешката инвестиција во 34 клучни индустриски сектори, ќе се отворат 470 илјади нови работни места, а инвестициските приоритети ќе се насочени кон форсирање на силните страни на француската индустрија. Ваквото индустриско освестување доаѓа по една деценијаа заспаност кога станува збор за иновациите и развојот на индустријата, поради што беа изгубени 750 илјади работни места.

www.kapital.mk

Капитал број 744 31.01.2014

...позицијата на капитал...

9

Среќен развод за несреќен брак

Многумина ќе кажат дека не прв пат да сведочиме како структури од СДСМ во занесеноста дека не признаваат друг лидер освен Црвенковски, инсистираат сите негови наследници да се прикажат како ем неспособни ем канцерогени, но прашањето е до кога така и дали Зоран Заев ќе покаже дека има капацитет да се справи со овие удари!? Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

С

амо крајно политички неупатените ги изненади фактот што пратеничката на СДСМ, Наташа Савова јавно го кажа тоа што со месеци го зборуваше на неофицијални средби – дека новото партиско раководство е канцерот на СДСМ и дека нема намера да прифати да биде дел од листа за пратеници на некои идни избори (предвремени или не), со овие партиски лидери на чело. Дека Савова и нејзината партиски дружина не беше задоволна со изборот на Зоран Заев и (особено на) Радмила Шеќеринска одамна е познато. И освен што тој факт можат да го искористат политичките опоненти на опозициската партија во некаква дневна пропаганднополитичка платена програма, не би требало да има ниту една причина зошто тоа би пречело или би можело да нанесе штета на идното дејствување на партијата... Доколку зборуваме за нормална демократска партија во нормална демократска држава...Но, во случајов не ќе да е така. Сосема е нормално во една партија да има различни мислења, ставови,

дебата и несогласувања околу потезите коишто даденото раководство ги повлекува. Македонски проблем е што кај нас најмалку партиите се нормални, па секоја изјава на некој партиски функционер или член, којашто е спротивна на онаа на лидерот или во која не дај Боже се критикува „неговото височество“ веднаш се карактеризира како силен сигнал дека лидерот е неспособен (да спроведе внатрепартиска диктатура, толку неопходна за ова ниво на политичка култура), а партијата е пред колапс. Така не смее да биде... Но, случајот со Савова не е вака поставен од неколку причини. Тука не се работи за обид за демократизација на партијата, ниту се работи за промоција на внатрепартиска јавна дебата околу дадени прашања. Тука се работи строго за јавно демонстрирана нелојалност во обид да се дискредитира лидерството (официјално) заради преизразени несогласувања воопшто и со начинот на управување на СДСМ и со насоките во кои раководството тргнало. Тоа не е во ред! Да се упатуваат вакви критики кон сопствениот лидер, избран со мнозинство партиски членови, а да се остане во Парламентот како дел од пратеничката група на истата партија е

во најмала мерка лицемерно. Савова и нејзините приврзаници (ако ги има меѓу пратениците) можат да си го вратат мандатот. Може да си формираат и нова партија. Ако Савова е фер пред себе и пред системот којшто налага избирачите да гласаат за партија, а не за поединци (впрочем тие се залагаат за такви листи), тогаш нема да дава изјави од типот: „мандатот ќе го вратам само на избирачите“.... Тоа така не оди. Нејзе ја гласале избирачите како дел од избирачка листа на СДСМ. Оттука, навистина е нејасна нејзината потреба во период во којшто нејзината партија поентира во јавноста преку отворање на силни афери со кои можеби и прв пат после 8 години ја „потресе“ комоцијата на власта, таа да се впушти во ваков напад!? Добро, многумина ќе кажат дека не прв пат да сведочиме како структури од СДСМ во занесеноста дека не признаваат друг лидер освен Црвенковски, инсистираат сите негови наследници да се прикажат како ем неспособни ем канцерогени, но прашањето е до кога така и дали Зоран Заев ќе покаже дека има капацитет да се справи со овие удари!? На крајот на денот, секогаш е подобар среќен развод, отколку несреќен брак!

Нешто незадолжително ... и бескорисно Двојазичноста на Ховит уште еднаш покажа дека Европа нуди ад хок решенија за проблемот за коj е виновна барем подеднакво колку и ние - за блокираните евроинтеграции што го зголемуваат ризикот од меѓуетнички конфликти

Максим Ристески maksim.risteski@kapital.mk

И

звестувачот за Македонија во Европскиот парламент, Ричард Ховит, се разочарал што му биле одбиени амандманите за воведување двојазичност во земјава. Предлогот му бил погрешно сфатен во Македонија. Не бил погрешен пристапот, комплетниот на Европската унија, поради кој нема Македонец што не смета дека ние одамна немаме проблем со Грција, туку со ЕУ. Чувството овде е дека Европа нуди ад хок решенија за проблемот за коj е виновна барем подеднакво колку и ние - за опасноста, како што пишува во Резолуцијата на Ховит, со понатамошното одложување на отворањето на пристапните преговори за Македонија да се создаде неразумен диспаритет во регионот, што би можело да претставува дополнителен ризик за добрите меѓуетнички односи. Решението додека

се чека Годо да ги отвори преговорите, според британскиот европратеник е „промовирање инклузивно двојазично образование и двојазичност во целина, а особено во општините каде немнозинските заедници треба да се здобијат со уставно право да го користат својот јазик во јавните живот и официјални акти“. За Ховит не е проблем што во Македонија градоначалниците Албанци не го почитуваат Законот за знамињата и државната химна, што министрите со исто етничко потекло знаат да дадат изјава само на албански игнорирајќи ги македонските медиуми ... Известувачот избра да ја премолчи суштината на проблемот - дека и најосновната намера да се гради меѓуетнички соживот се покажува со лојалност кон државата, чиј минимум е почитувањето на Уставот и на законите, вакви какви што се, па, ако треба во перспектива нека се менуваат во правец и во политички амбиент што ќе сведочат за мултиетничката кохезивност на

општеството и ќе ја подобруваат. Но, не, решението на Ховит е воведувањето двојазичност, компромисно (благодарение на „сенсот“ на некои негови колеги во Европарламентот) сведено „на незадолжителна основа“ - нешто што Македонија веќе со години го спроведува (особено со заложба и финансиска помош од ОБСЕ) - на доброволна основа да се учи јазикот на другиот на локално ниво, таму каде што има мешан етнички состав во поизразени проценти, а тука е, секако, и проектот за интегрирано образование. Проблемот е што с$ додека постои чувството кај Албанците дека Македонија (ваква каква што е) е времено решение за татковина, со двојазичноста или со какви и да се други права, ништо од она што „го мачи“ Ховит не може да се реши. Да го земеме на пример Квебек во Канада - таму Французите уживаат најголеми јазички права во светот, имаат извонреден стандард во исклучително богатата Канада, а сепак - сакаат да се одвојат.

Капитал број 744 31.01.2014

10 НАВИГАТОР

www.kapital.mk

ИЗЈАВА НА НЕдЕлАТА

> бРОЈКА

13,2

милиони евра ќе инвестира државата во нови товарни вагони

ХАНЕс сВОбОдА

пратеник во Европскиот парламент

победник на неделата

Албанија треба да измине уште долг пат во рамки на нејзиниот евроинтеграциски процес, но убеден сум дека оваа балканска земја ќе може да добие кандидатски статус за членство во „европското семејство“ во јули годинава.

мАРКЕТ ВИсИОН ќЕ ГО Оц ОКРужуВАњЕ пО НАРАчК

Д

руштвото за маркетинг и консалтинг Маркет Висион треба да изработи студија за проценка на деловното окружување, претприемачките капацитети, и капацитетите за иновации во земјата откако го доби владиниот тендер во вредност од 73.000 евра. Договорот е склучен на почетокот на декември лани, а рокот што го има ова друштво за да ја изработи студијата е три

АпсуРдИТЕ НА мАКЕдОНсКОТО ЗЕмЈОдЕл

Секое земјоделско стопа еден хектар земја и пол ЕРИК ШмИТ

+

Каква година му претстои на Google најавуваат с$ почестите новински наслови за тоа како компанијата на Лери Пејџ и Сергеј Брин, доверена на водството на Ерик Шмит, ја „мачка на леб“ жестоката конкуренција во ИТ-секторот. Дури и авторот на биографијата на Стив Џобс, Волтер Ајсаксон, смета дека Google ја презема круната од Apple, пред с$ во иновативноста. Ајсаксон особено се осврнува на купувањето на Nest Labs (компанија позната по „смарт“ термостати и детектори на чад) од страна на Google за 3,2 милијарди долари, потенцирајќи дека Тони Фадел, основачот на Nest, бил дел од тимот што го содавал iPod-от, што значи „бил длабоко во културата на Apple ... кога „јаболкото“ било иновативно“, додава Ајсаксон. Но, самиот Фадел изборот кому ќе се продаде и ќе му ја довери иднината на реализацијата на својата визија го оправда со став дека Google е вистинскиот партнер за целосно остварување на проектот за создавање свесна, односно паметна куќа, кој на Nest ќе му овозможи да го менува светот најбрзо што може. Во прилог на тезата дека Google е синоним за иновација говорат и проектите-деривати од Google Glass, промовирани деновиве, како контактните леќи што ќе им помогнат на дијабетичарите при мерењето на нивото на глукоза во солзите, и Glassomics, односно примената на Google Glass за следење на виталните знаци кај пациентите.

КаКО изглеДа прОСечнОтО МаКеДОнСКО зеМјОДелСКО СтОпанСтвО

XX користи по 1,85 хектари земја XX поседува по 0,5 трактори XX одгледува по 1,55 крава

Секое земјоделско стопанство во Македонија користи во просек по 1,85 хектари земјоделско земјиште и има во просек по 0,5 трактори. Ова се некои од резултатите од најновото истражување на земјоделските стопанства кое го објави Државниот завод за статистика, а кои најдобро покажуваат во каква очајна состојба се наоѓа македонското земјоделие.

www.kapital.mk

Капитал број 744 31.01.2014

НАВИГАТОР

ценува деловното ка од Владата месеци. Тоа значи дека студијата треба да биде готова до почетокот на март годинава. Освен понудата на Маркет висион, на тендерот учествувала уште една компанија која дала пониска понуда, но договорот е склучен со фирмата што понудила повисока вредност. Оваа набавка се случува во време кога се очекува да се формира Фондот за иновации од 24 милиони долари кој што веќе подолго време го најавува Владата.

мисла на неделата

> БРОЈКА

Влада која е доволно голема да ви даде се, е доволно голема и за да ви земе се

1,5

милиони евра одвои Владата за рибарство и аквакултура

лидери

лие

панство има по ловина трактор пишува:

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

С

екое земјоделско стопанство во Македонија користи во просек по 1,85 хектари земјоделско земјиште, а дури 58,2% од вкупниот број на земјоделски стопанства имаат помалку од еден хектар земја. На секое стопанство, пак, има по 0,5 трактори. Ова се некои од резултатите од најновото структурно истражување на земјоделските стопанства кое неодамна го објави Државниот завод за статистика, а кои најпластично покажуваат во каква очајна состојба се наоѓа македонското земјоделие. Според ова истражување, кое е направено во јуни минатата 2013 година во Македонија има вкупно 170.885 земјоделски стопанства, од кои 99,8% се во индивидуален сектор, а помалку од 1%, односно само 0,18% се правни субјекти. За разлика од индивидуалните земјоделски стопанства, кои користат по 1,85 хектари, земјоделските стопанства во сопственост на деловни субјекти користат во просек по 162 хектари земјоделско земјиште. Најголем дел од користеното земјоделско земјиште или 75,2% отпаѓа на ораници и бавчи, а на најголем дел од нив дури на 67% се засадени жита, додека на 10,5% се засадени индустриски култури. Само 5,5% од користеното земјоделско земјиште отпаѓа на овоштарници, од кои дури 44% се засадени со јаболка, а 15% со сливи. Според ова истражување во Македонија се чуваат 239.362 говеда, а најголем дел од нив или 96% се одгледуваат во индивидуалниот сектор, додека во стопанствата во сопственост на правни субјекти се одгледуваат помалку од 10.000 говеда. Секое индивидуално земјоделско стопанство има во просек по 1,5 говедо.

11

Џералд Форд поранешен американски претседател

губитник на неделата

Хајрула Мисини

Претседателот на Комисијата за европски прашања, принципиелно застана зад уставното име на Македонија на меѓународна сцена.

Едвард Сноуден

е номиниран за Нобелова награда за помагање на транспарентноста и глобалната стабилност преку откривањето на американската програма за следење.

не им беше неделата

Силвана Бонева

Пратеничката одбира погрешна одбрана во аферата со становите, бидејќи имотот на семејството, на деца и родители, задолжително треба да се пријави

Кире Лазаров

Во никоја област, а најмалку го групните спортови, не се толерира кога лидерите прават потези кои наместо тимско единство создаваат раскол

_

Виктор Јанукович Украинскиот претседател, Виктор Јанукович, е школски пример за губитник - во ситуација е да нуди с$ - премиерска функција, вицепремиерска, да ја потпише Спогодбата за асоцијација со Европската унија (поради чие непотпишување почна кризата во земјата), да нуди предвремени парламентарни избори ..., само за кукавички да ја сочува својата функција чие губење секако ќе го чини лишување од слобода осветничко, за затворањето на Јулија Тимошенко, и за сите други жртви на неговиот режим. Последното од неговото неисцрпно мени за самодискредитација го понуди во вторникот, на последната средба со лидерите на опозицијата, со кои се договори да бидат поништени апсурдните закони, кои ги нарача само пред десетина дена за да ги растури протестите, а кои, напротив, доведоа до нивно радикализирање, кое сега мисли дека ќе го смири со поништувањето (на законите, според кои престап е и возењето во колона од повеќе од пет возила, што повлекува одземање на возачката дозвола до 2 години, и на возилото). Штета е што Јанукович не е најголемиот проблем на Украинците, кои со актуелната криза ја радикализираа поделбата на земјата на проруски исток и прозападен запад.

Капитал број 744 31.01.2014

12

НаВиГатОР

www.kapital.mk

ГРафиК На Неделата...

МиНус На тековНи сМетки (милиони евра) 64,3

59,8

2009

2010

71,3

2011

78,4

2012

83,2

2013

Граѓаните во минус од рекордни 83,2 милиони евра Граѓаните се повеќе посегнуваат по минустот на тековните сметки што им го одобруваат банките. Податоците покажуваат дека заклучно со декември лани, граѓаните биле во минус од 83,2 милиони евра, што на пример порадт за околу 40% споредено со 2009 година кога почна кризата.

светот низ медиумите...

Time

Како да се најде спокој во ова време на безбројни генератори на стрес, во оваа дигиталнозависна култура, прашува американскиот магазин, и сугерира дека одговорот може да биде само прашање на промена на начинот на мислење. lll

The guardian

3 фаКти Кти за... К

3,2% 10,5% 3,4%

порасна индустриското производство лани споредено со 2012 година

пад на производството е регистриран во металската индустрија на годишно ниво пораст има во секторот рудаство што придонесе да се зголеми уделот во целата индустрија на 11,9%

даВОС СОБРа ПРеКУ 2500 СВетСКи лидеРи и БизНиСмеНи

Невработеноста кај е најголема закана!

Преку апликации на мобилните телефони, како играта Angry Birds, NSA (National Security Agency) и GCHQ (UK Govern Government Communica Communications Headquarters) „жнееле“ податоци за корисниците, пишува лондонскиот весник. lll

China Daily

На состанокот во Брисел од Стратешкиот дијалог на високо ниво меѓу Кина и еУ, договорено е зајакнување на меѓусебната политичка доверба и соработка. „Се чини Годината на Коњот ќе значи галопирачки старт за еУ-Кина релациите“, пишува весникот. lll

Die Welt

земјите во криза да побараат помош од своите богаташи, пишува германскиот Die Welt, конкретно сугерирајќи дека задолжените држави треба да воведат соодветен данок на имот за своите граѓани, а оти европските програми за помош треба да се користат само во исклучителни случаи. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1 Како се „местат“ тендери?

2 Што доби Бугарија од членството во ЕУ?

Тргувањето со биткоини 3 Богов: во Македонија е незаконско – нова валута 4 Биткоин или нов меур!

Невработеноста и бавниот економски раст беа главните теми на овогодинешниот светски економски форум во Давос. иако општиот заклучок е дека работите полека но сигурно почнуваат да се подобруваат, сепак пораките на свестките чeлници беа претпазливо оптимистички. пишува:

Габриела делова

Н

gabriela.delova@kapital.mk

ајбогатите луѓе во светот се собраа да разговараат за сиромаштијата. Ова на кратко е фразата која најчесто се користи за опис на Светскиот економски форум кој нешто повеќе од 40 години во швајцарското градче Давос ги собира најмоќните политички лидери и светската бизнис елита. Вавката негативна етикета кој се врзува за овој економски форум, е фактот што колку и да е добро што главните чинители во меѓународните односи ги идентификуваат проблемите со кои се соочува светот, сепак отсуствуваат конкретни мерки за надминување на истите. Токму затоа, можеби најважната порака која одекна од овој форум оваа година, а изјавена од личност која воопшто и не беше присутна

на настанот, е кратката и јасна порака на папата Францис- Престанете да мислите само за вас. Под наслов “Рестуриктурирање на светскиот поредотк“, мисијата Давос, како што многумина го нарекуваат овој форум, на едно место собра преку 2.500 моќни политички лидери и бизнис претставници од целиот свет. А нееднаквоста, се поголемата невработеност меѓу младите, сиромаштијата беа во фокусот на светските челници чии одлуки се сметаат за најодговорни за она што се случува во светот. За разлика од минатогодишниот песимизам кој беше главниот печат на форум во Давос, годинава барем според пораките кои беа испратени од ова швајцарско градче се обележани со доза на претпазлив оптимизам и надеж дека работите полека но сигурно ќе почнат да тргнуваат во вистинската насока. Претпазливиот оптимизам веројатно најмногу се чита од пораката на претседателката на Меѓународниот

МБИ10

2.900

МБИД

2.700 2.500

60 секунди брифинг

www.kapital.mk

прОЦенки... андерс фОг расмусен генерален секретар на НАТО

прво името, после наТО Покана за членство на Република Македонија во НАТО ќе биде испратена штом ќе биде најдено заеднички прифатливо решение за прашањето за името на земјата со Грција. Во 2013 година е постигнат одличен прогрес во исполнувањето на стандардите на НАТО, но потребно е да се работи и понатаму.

и

младите монетарен фонд, Кристина Лагард, која рече: „ И покрај знаците дека насекаде се чувствува економско заздравување, се уште постои можност од „стари ризици“ и “нови ризици“. Она што светската економска криза го исфрли на површина како клучен проблем во последните пет години, е секако порастот на невработеноста меѓу младите. Според прогнозите на присустните на овој економски форум, токму невработеноста ќе биде и најголемиот проблем во наредниот период. „Проблемот со невработеноста ќе биде најголемиот проблем во следниве две три декади. Со постојаниот развој на новите технологии, се повеќе и повеќе работници од средната класа ќе ги губат своите места. Започна трка меѓу комјутерите и луѓето, а во таа трка луѓето мора да победат“, рече претседателот на Гугл, Ерик Шмидт. Освен невработеноста, економијата на Кина беше исто така еден од клучните прашања за кои се дебатираше во Давос. Ризик од драматичен пад на кинеската економија, како и закана од кинескојапонски воен судир, се новите стравувања што беа изразени таму. По објавувањето дека втората по големина економија во светот лани регистрирала најлоша стапка на раст во последните 13 години, водечките политичари и економисти во Давос порачаа дека краткорочните прогнози се песимистички. Вниманието на светските лидерти и бизнис претставници го украде и Иран кој по пауза од 10 години се појави на овој форум. Претседателот Хасан Рухани испрати јасна порака: Иран е подготвен да се вклучи кон остатокот од светот, а и сака оваа земја да стане една од десете глобални економии. Инаку, конференцијата Давос најдобро е позната за остварување бизнис контакти, средби со други моќни капиталисти, важи за одличен ПР момент и фотографирање со светските лидери. Сите претставници на индустриите, централните банки, шефови на држави тешки лидери и познати економисти се собрани на едно место. Освен познатите светски лидери и бизнис магнати, на овој форум често пати доаѓаат и хуманитарни и невладини организации кои сакат да ја добија својата шанса нивниот глас и мисија да бидат слушнати со цел подобрување на статусот на лицата кои ги претставуваат.

2.300 2.100 1.900

ТОп ВесТи...

1.700 06/10

советот за етика најостро реагира на личните напади од новинари врз новинари!

С

оветот за етика внимателно и одблизу ги следи последните случувања во македонската медиумска сфера и со големо разочарување констатира дека примерите на кршење на професионалните стандарди во новинарството стануваат се почести. Она што особено загрижува е фактот дека сведочиме на случаи кога новинари се впрегнати во лична битка против свои колеги од други медиуми, поттикнати од нејасни причини, заборавајќи притоа дека основната цел на новинарството не е и никогаш не била лична дискредитација и лични навреди, а особено не обиди за линч внатре во сопствената фела. Дополнително, тие текстови се напишани вон рамките на Кодексот на новинари и спротивно на сите професионални начела, полни со говор на омраза, немање на втора страна, вадење од контекст и обиди за манипулација. Медиумите никако не смеат да се претворат или пострашно, да продолжат да бидат мегафони на одредени центри на моќ, чија што цел ќе биде обвинување на избрани поединци, наместо информирање и анализа. Текстовите коишто се далеку од новинарските рамки предизвикуваат бурни реакции и кај самите читатели и гледачи, кај коишто на овој начин максимално се урива довербата во новинарите, новинарството и информациите што им се пласираат. Советот силно апелира до сите медиуми да се воздржат од меѓусебни пресметки коишто на крајот на денот резултираат со очаен новинарски производ и понуда, фрлајќи темна дамка на целото македонско новинарство. Наместо тоа, енергијата што медиумите ја трошат притоа, ред е да ја пренаменат во вистинско, објективно и навремено информирање и истражување какво што и е неопходно на македонската демократија.

12/10

05/11

10/11

03/12

09/12

берза

мби 10

3.000 2.800 2.600 2.400 2.200 2.000 МБИ 10 1.800 1.600 1.40010 МБИ

1.602,00

06/10 12/10 05/11 10/11 03/12 09/12 02/13 07/13

МБИ 10 2010/2012 МБИ 10

1.602,00 2010/2012 2010/2012 2010/2012

Max. Min.

2.827,62 1.808,47

Min.

1.808,47

1.602,00 1.602,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК

2010/2012 2010/2012 Max. 2.827,62 Max. Топлификација НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Конечно после подолг е 2010/2012 2010/2012 Min.период 1.808,47 Min.

2.827,62 1.808,47

2.640,00 2.640,00 1.602,00 1.602,00 1.602,00 на1.602,00 неколку од најинтересните 2010/2012 Max. 2.827,62 2010/2012 Min. 1.808,47 МБИ 10 минимален раст на МБИ Топлификација МБИ 1010 забележан МБИ МБИ 1010 индексот на Македонската

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК берза. Поголеми добивки се +10% МБИ 10 евидентирани и кај акциите Топлификација Топлификација 2010/2012 Max. +10% 2.827,62 2010/2012 Max. 2.827,62

компании за тргување во НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47 2010/2012 Min.Max. 1.808,47 2010/2012 2.827,62 1.602,00 2.640,00 2.640,00 Македонија.

2010/2012 УСЈЕ Min. 1.808,47 Цементарница

НАЈГОЛЕМ 2010/2012 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. 2.827,62 +10% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47+10% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Цементарница УСЈЕ Топлификација НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Топлификација Топлификација НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Топлификација -3,03%

16.000,00

16.000,00 2.640,00 2.640,00 2.640,00 2.640,00

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК Топлификација Цементарница Цементарница УСЈЕ УСЈЕ

+10% -3,03%

2.640,00

DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 16.000,00 16.000,00 DOW JONES Цементарница УСЈЕ

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Цементарница УСЈЕ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

16.000,00 Цементарница УСЈЕ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

+10%+10% +10% +10%

-3,03%

16.000,00 16.000,00 16.000,00 16.000,00

Цементарница УСЈЕ Цементарница УСЈЕ

-3,03%

-3,03%

DOW JONES DOW JONES 17.000

-3,03%

17.000

-3,03%

16.000

-3,03% -3,03%

DOW JONES 16.000

15.000

15.000

14.000 DOW JONES

DOW JONES

14.000

13.000 DOW JONES 13.000

DOW DOWJONES JONES

12.000 12.000

17.000

17.000

11.000 17.000 11.000

16.000 15.000 14.000 13.000 12.000 11.000

16.000 16.000 10.000 10.000

07.11 03.13 07.13 07.13 11.13 11.13 07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 15.000 15.000

17.000

14.000 14.000

16.000 17.000 17.000 13.000 13.000 17.000 16.000 15.000 12.000 16.000

16.000 12.000 15.000 14.000 11.000 15.000 15.000 14.000 11.000 13.000

10.000 14.00007.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 13.000 14.000 12.000 10.000 13.000 12.000 07.1111.000 11.11 03.12 07.11 07.12 11.11 11.12 03.12 03.13 07.12 07.13 11.12 11.13 03.13 07.13 13.000 12.000 11.000 12.000 10.000

10.000

15.755,00 15.755,00

11.13

07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 10.000 11.000 11.000 07.11

10.000 10.000

11.11 03.12

11.12 +0.03% 03.13 07.13

07.12

11.13

+0.03%

07.11 11.11 11.11 03.12 03.12 07.12 07.12 11.12 11.12 03.13 03.13 07.13 07.13 11.13 11.13 07.11

Берзанските индекси во САД ДРУГИ ПАЗАРИ паѓаа во текот на контролирано 15.755,00 ДРУГИ ПАЗАРИ изминатата недела. Ова е прв ваков FTSE 100после подолг6.468,00 случај период +0.03% и не +0.44% FTSE 100 6.468,00 Nikkei225 15.122,00 -1.62% претставува некој посериозен удар+0.44% Nikkei225 15.122,00 -1.62% S&P 500 1.775,00 за15.755,00 инвеститорите и брокерите, -0.01% 15.755,00 ДРУГИ +0.03% +0.03% S&P 500 ПАЗАРИ 1.775,00 -0.01% Nasdaq 4.000,00 +0.06% нормално ако овој тренд не +0.03% +0.03% продолжи и понатаму.

Nasdaq 4.000,00 +0.06% DAX 9.104,00 +1.09% FTSE 100 6.468,00 +0.44% 15.755,00

15.755,00 15.755,00

15.755,0015.122,00 1.222,00 9.104,00

TOPIX DAX Nikkei225

-1.29% +1.09% -1.62%

+0.03% +0.03% -1.29% -0.01% други пазари Nasdaq 4.000,00 +0.06%

TOPIX ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ 1.222,00 S&P 500 1.775,00 ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ

ВАЛУТИ FTSE 100FTSE FTSE 6.468,00 +0.44% DAX 9.104,00 +1.09% FTSE 100100 6.468,00 6.468,00 +0.44% +0.44% 100 6.468,00 +0.44% ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.222,00 -1.29% Nikkei225 15.122,00 -1.62% -1.62% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225Nikkei225 Nikkei225 15.122,00 15.122,00 -1.62% 15.122,00 -1.62% ВАЛУТИ S&P 500500 1.775,00 -0.01% -0.01% евро-0.01% долар 500 1.775,00 -0.01% Фунта евро 1.775,00 S&P 500 S&P S&P 1.775,00 FTSE 100 6.468,00 +0.44% FTSE 100 6.468,00 +0.44% Nasdaq 4.000,00 +0.06% 4.000,00 +0.06% Nasdaq Nasdaq Nasdaq 4.000,00 +0.06% +0.06% Nikkei225 15.122,00 -1.62% евро долар СТАПКА СТАПКА Фунта евро 4.000,00 ВАЛУТИ DAX 9.104,00 +1.09% Nikkei225 15.122,00 -1.62% DAX 9.104,00 +1.09% DAX DAX 9.104,00 9.104,00 +1.09% +1.09% S&P 500 1.775,00 -0.01% TOPIX 1.222,00 -1.29% S&P 500 1.775,00 1.3779 1.1831 СТАПКА TOPIX 1.222,00 СТАПКА -1.29% -0.01% Nasdaq +0.06% TOPIX ПРОМЕНА TOPIXевро 1.222,004.000,00 1.222,00 -1.29% -1.29% евро долар Фунта Nasdaq 4.000,00 +0.06% ПРОМЕНА

1.1831

ВАЛУТИ

DAX СТАПКА DAX -0.24% ВАЛУТИ TOPIX ПРОМЕНА ВАЛУТИ TOPIX 1.1831

ВаЛуТи ВАЛУТИ -0.24% ПРОМЕНА Фунта евро

£ €

Фунта евро -0.24% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ

Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА ВАЛУТИ

СТАПКА

1.1831

+0.27% евро долар

ПРОМЕНА

$ € 1.3779 евро+0.27% долар

евро долар евро долар СТАПКА СТАПКА

ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Фунта СТАПКА евро 1.1831 ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИевро Фунта

евро долар СТАПКА СТАПКА ПРОМЕНА

-0.24% ЗЛАТО ПРОМЕНА 1.1831

ПРОМЕНА

ПРОМЕНА СТАПКА 1.1831 1.1831 -0.24% ЗЛАТО СТАПКА 1.257,00

ПРОМЕНА

1.3779

9.104,00 +1.09% СТАПКА 9.104,00 +1.09% +0.27%-1.29% 1.222,00 ПРОМЕНА 1.222,00 1.3779-1.29%

1.1831 -0.24% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент -0.24% ЗЛАТО

ПРОМЕНА -0.24%1.257,00 -0.24% ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА 1.257,00

1.3779 евро долар

1.3779 1.3779 +0.27% СТАПКА

ПРОМЕНА СТАПКА

+0.27% ПРОМЕНА 1.3779

-0.33%

+0.27% -0.33% -0.33%+0.27%

109,20 фЈуЧерси

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Нафта Брент Нафта Брент

ФЈУЧЕРСИ 1.257,00 ФЈУЧЕРСИ 109,20

-0.16%

109,20 ЗЛАТО 1.257,00 ЗЛАТО зЛаТО

-0.33% -0.16%

ЗЛАТО ЗЛАТОБрент Нафта

1.257,00 1.257,00 1.257,00 Нафта Брент 109,20

1.257,00

-0.33% -0.16%

-0.33% -0.33% -0.33%

109,20 Нафта Нафта Брент НафтаБрент Брент нафТа Нафта БрентбренТ 109,20 109,20 109,20

109,20

1.3779

ПРОМЕНА +0.27% +0.27% ПРОМЕНА

-0.16% -0.33%

-0.16%

-0.16% -0.16% -0.16% -0.16%

пОдаТОЦиТе се Од ден 17.12.2013 дО 15ч.

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10 02

Капитал број 744 31.01.2014

www.kapital.mk

14 Cover story

So kapital od 30 dr@avnata bank da poddr@i razv

К

аква улога може да одигра државната развојна банка во зголемување на кредитирањето со капитал од 30,4 милиони евра?! Според податоците од Народната банка, Македонската банка за поддршка на развојот (МБПР) одобрила за приватните фирми кредити во вредност од само 2 милиони евра, притоа не сметајќи ги кредитните линии што ги повлекува од Европската инвестициска банка (ЕИБ). Вкупните пласмани за приватниот сектор на МБПР заклучно со крајот на минатата година пак, изнесуваат 238 милиони евра. Бизнисмените бараат оваа банка да се засили си повеќе пари од буџетот, но директорот на МБПР, Драган Мартиновски, одговара дека тоа е прашање за акционерот, односно Владата. А од Владата, ниту премиерот, ниту министрите од економскиот ресор засега не спомнуваат докапитализација на МБПР со пари од буџетот.

етот е, Во буџ с а з и р а п има н за мбпр осВе

www.kapital.mk

Капитал број 744 31.01.2014

15

0 milioni evra, ka ne mo@e zvoj!

Кредитни портфолија на развојните банКи во регионот

mbpr

238 МАКЕДОНИЈА

милиони евра

Hbor

3,2 ХРВАТСКА

милијарди евра

Sid

3,28 СРБИЈА

милијарди евра

brb

654 БУГАРИЈА

милиони евра

Капитал број 744 31.01.2014

www.kapital.mk

16 Cover story Драган Мартиновски директор на МБПР

П

овеќе капитал секако дека е подобро од помалку капитал. Тоа би било подобро и за нас како менаџмент на МБПР. Но, ова прашање треба да биде наменето за акционерот на државната банка, а тоа е Владата. Проценка на Владата е дали ќе ја докапитализира државната банка и колкави се всушност можностите за зголемување на потенцијалот

пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Kапитал

К

олку и да се оцрнуваат комерцијалните банки дека не го поддржуваат доволно економскиот развој на земјата преку повеќе и поповолни кредити на компаниите, сепак, оваа развојна улога во економијата треба да ја има пред се Македонската банка за поддршка на развојот (МБПР) која е формирана од државата токму за поддршка на развојот на фирмите. Меѓутоа, каква улога може да одигра МБПР во зголемување на кредитирањето со капитал од 30,4

на МБПР. Точно е дека државниот буџет се зголемува од година в година, но растат и потребите за финансирање од државната каса. Ние неколку пати сме дебатирале со Владата на оваа тема, и пред неколку години Владата го зголеми капиталот за 4,5 милиони евра и дополнително уште за 10 милиони евра што се пласираат како кредити за земјоделството.

милиони евра?! Речиси никаква. Колку за споредба капиталот на Хрватската развојна банка (ХБОР) изнесува речиси една милијарда евра и тој постојано се зголемува. Според податоците од Народната банка, државната банка одобрила за приватните фирми кредити во вредност од само 2 милиони евра, притоа не сметајќи ги кредитните линии што ги повлекува МБПР од Европската инвестициска банка. Вкупните пласмани за приватниот сектор на МБПР заклучно со крајот на минатата година пак, изнесуваат 238 милиони евра, што е околу 10% од вкупните кредити одобрени за приватните фирми. Хрватската развојна банка пак досега на фирмите им има одобрено вкупно 3,2 милијарди евра. Бизнис секторот и експертите велат дека државната развојна банка мора постојано да се докапитализира со пари од буџетот за да има силно влијание во поттикнување

на развојот на фирмите и отварање на нови работни места. „Оваа банка е слаба со капитал и поради тоа не е доволна финансиската поддршка што ја обезбедува за бизнис секторот. Нас ни треба силна развојна банка, која освен со кредити, ќе понуди и други финансиски производи што ќе им го олеснат работењето на фирмите. Во последните неколку години се зголемува понудата од МБПР, но сметам дека доколку се докапитализира, ќе има поголемо влијание во олеснување на пристапот до пари. Тоа треба да биде континуиран процес на постојано зголемување на капиталот на оваа државна банка. Ако секоја година во последните 20 години одвојувавме барем по 10 милиони евра од буџетот за МБПР, сега таа ќе имаше капитал над 2 милијарди евра“, вели Мирче Чекреџи, потпретседател на Сојузот на стопански комори. Но, ниту премиерот, ниту министрите

www.kapital.mk

Капитал број 744 31.01.2014

17

Мирче чеКреџи

потпретседател на Сојуз на стопански комори

О

ваа банка е слаба со капитал и поради тоа не е доволна финансиската поддршка што ја обезбедува за бизнис секторот. Нас ни треба силна развојна банка, која освен со кредити, ќе понуди и други финансиски производи што ќе им го олеснат работењето на фирмите. Во последните неколку години

се зголемува понудата од МБПР, но сметам дека доколку се докапитализира, ќе има поголемо влијание во олеснување на пристапот до пари. Тоа треба да биде континуиран процес на постојано зголемување на капиталот на оваа државна банка. Ако секоја година во последните 20 години одвојувавме барем по 10 милиони евра од буџетот за МБПР, сега таа ќе имаше капитал над 2 милијарди евра.

30,4

23,8%

од економскиот ресор развојната банка се плаши да им биде конкуренција на во последните две постојните деловни банки, години спомнуваа тогаш банките нема да бидат докапитализација на МБПР мотивирани да ги подобрат со пари од државниот милиони евра изнесу е адекватноста на ка условите, туку развојната буџет. Кредитниот ва пи основниот капитал на на МБПР заклучно со талот банка само ќе ги потврди потенцијал на оваа банка МБПР пр ва та по ло вина од минатата годи нивните позиции на пазарот. единствено се зголемува на Развојната банка мора да со повлекување на биде корективен фактор за кредитни линии од ЕИБ. Директорот на МБПР, Драган намалување на каматите и за Мартиновски, вели дека досега неколку олеснување на условите кои ги Ставрески, пати било дискутирано со Владата нудат банките. со тоа се поддржале над 1.000 прашањето за зголемување на капиталот проекти и се отвориле 4.907 нови Каква е улогата на МБПР? на банката, но засега нема таква одлука. работни места. На почетокот на Суштината на постоењето на државните „Повеќе капитал секако дека е подобро годинава се потпиша договор и за развојни банки е да обезбедат полесен од помалку капитал. Тоа би било повлекување на четврта кредитна пристап до пари и со поповолни услови подобро и за нас како менаџмент на линија од ЕИБ од 100 милиони евра. отколку условите што ги нудат деловните МБПР. Но ова прашање треба да биде „Фокусирани сме на обезбедување банки. Смислата на развојната банка е наменето за акционерот на државната поволни кредитни линии од други да понуди подолгорочно кредитирање на банка, а тоа е Владата. Проценка на развојни банки од странство бидејќи развојните проекти, за кои деловните банки Владата е дали ќе ја докапитализира тие имаат подобри услови отколку не се доволно заинтересирани, а имаат државната банка и колкави се всушност на пример обезбедување пари на поволни ефекти врз економскиот развој. можностите за зголемување на отворен пазар. Тогаш каматите би биле Покрај тоа, развојните банки би требало да потенцијалот на МБПР. Точно е дека повисоки и таквите кредити не би биле поддржуваат и други економски активности, државниот буџет се зголемува од исплатливи за домашните компании“, како извозот, изградба на локална година в година, но растат и потребите потенцира Мартиновски. инфраструктура, енергетска ефикасност и за финансирање од државната каса. Иако веќе неколку години наназад обновливи извори на енергија, кои можат да Ние неколку пати сме дебатирале со се зборува за реформи во МБПР, тие ја зголемат конкурентноста на домашната Владата на оваа тема, и пред неколку се оддолжуваат предолго. Со оглед економија. Ако не го обезбедува тоа, тогаш години Владата го зголеми капиталот за на тоа што МБПР е акционерско се доведува во прашање самото постоење на 4,5 милиони евра и дополнително уште друштво во целосна сопственост ваквите државни банки. за 10 милиони евра што се пласираат на државата, таа треба своите МБПР засега нуди три групи на производи како кредити за земјоделството. Не средства да ги стави во функција на наменети за извозниците и тоа: кредитни можам да тврдам дали нашето кредитно остварување на стратегијата за развој, линии, осигурување на побарувања и портфолио од 238 милиони евра е тоа а главно како непрофитна банка, факторинг. големо или мало споредено со други што значи да обезбеди поповолни Кредитната линија за производство, земји каде што има развојни банки, но услови на кредитирање во однос преработка и извоз на земјоделски производи мислам дека спаѓаме во оние кои што на комерцијалните банки и да ги е наменета за финансирање на основни даваат голема финансиска поддршка за поддржува стопанските активности и обртни средства кај микро, малите и бизнис секторот“, вели Мартиновски и за кои комерцијалните банки не се средните трговски друштва чија основна додава дека само лани, кредитирањето заинтересирани, велат бизнисмените. дејност е производство, преработка или се зголемило за 16%, што е три пати Освен тоа, тие велат дека на МБПР треба извоз на земјоделски производи и нивни повеќе отколку просечниот кредитен да и се дозволи да издава банкарски преработки. Доколку се работи за кредит раст во банкарскиот сектор. гаранции на фирми кои учествуваат за основни средства, максималниот рок Од 2009 година до сега, МБПР во четири на странски тендери, што посебно ќе на отплата е до 5 години со вклучен грејс наврат потпиша договори со ЕИБ за им помогне на домашните градежни период до 1 година додека пак, за обртни повлекување на вкупно 350 милиони фирми, кои поради преголемата средства максималниот рок на отплата е евра кои што потоа се пласираат како изложеност кон “малите” домашни до година ипол со вклучен грејс период до кредити преку комерцијалните банки. банки понекогаш не можат да обезбедат 3 месеци. Каматната стапка е 3% фиксна. Од нив речиси целосно се искористени банкарска гаранција за да конкурираат Максималниот износ на кредитот е до 300.000 250 милиони евра. за некој поголем тендер. евра односно до 500.000 евра за откуп на Според министерот за финансии, Зоран Бизнисмените велат дека доколку

Капитал број 744 31.01.2014

18

www.kapital.mk

грозје, овошје и зеленчук. Кредитната линија за поддршка на извозот е наменета за финансирање на обртни средства за подготовка на производство наменето за извоз. Максималниот рок на отплата е до 2 години, каматната стапка е 6% фиксна годишно а максималниот износ е до 2 милиони евра преку банките, односно до 1 милион евра директно преку МБПР. МБПР нуди и други кредитни линии, како на пример за набавка на основни средства и дел за обртни средства, за мали и средни претпријатија, со рокови на отплата од 6 до 8 години и камата од 6,5%. „Извозните компании покажуваат голем интерес за користење на кредитните линии од МБПР. Речиси сите финансиски производ што ги воведовме се во насока на поддршка на извозот и според тоа, мислам дека МБПР целосно ги исполнува задачите што се утврдени и со закон“, вели Мартиновски, директор на МБПР. Во понудата на МБПР има и кредити за самовработување, за земјоделство и агроиндустријата, енергетика, специјализирани линии за микропретпријатија.

Силни банки во регионот

Хрватската банка за обнова и развој (ХБОР), која е во државна сопственост, постои веќе 20 години и според последните податоци до крајот на 2012 година, има кредитно портфолио од 3,2 милијарди евра. Освен од сопствени извори, ХБОР исто така повлекува пари од странски кредитни институции и на почетокот на месецот склучен е договор за повлекување на 25 милиони евра од ЕИБ. Со тоа, од 2001 година до сега, ХБОР повлекла од ЕИБ вкупно 1,4 милијарди евра со кои се финансирани 2.100 проекти. Интересно е тоа што ХБОР на извозниците во Хрватска им нуди кредити со многу пониски камати од пазарните. Каматата за хрватски извозник на стока на пример се движи од 1,9% до 4,5% во зависност од бонитетот на компанијата, земјата каде се извезува и рокот на отплата кој може да биде од 6 месеци до 10 години. Уште поинтересно е тоа што ХБОР одобрува кредити и за купувачи на хрватска стока од странство, со истите услови. Овој кредит всушност е наменет за деловна банка во странска земја каде некоја компанија увезува хрватски производи со цел веднаш да ја плати стоката на добавувачот. Но освен за извозниците, долга е листата на кредити што ги одобрува ХБОР за развој. Се одобруваат кредити за изградба на инфраструктура, за подготовки за туристичката сезона, за мали и средни фирми и особено за млади претприемачи, за земјоделски проекти. Од неодамна ХБОР почна да одобрува кредити и за ликвидност со кои што треба да им помогне да хрватските компании да ги надминат тековните финансиски проблеми. Овие кредити се одобруваат со фиксна годишна камата од 4%. Словенечката извозна и развојна банка (СИД), е основана во 1992 година, е извозна кредитна агенција која нуди осигурување, осигурување на извозот, издава гаранции, изработува кредитен и ризичен рејтинг, дава законски и деловни совети, помага при наплата на долгови и

факторинг. Словененката извозна кредитна корпорација функционира како приватна финансиска институција, во која најголем акционер е државата, со околу 90% од капиталот. Освен државата, акционери се повеќе банки, осигурителни компании, Стопанската комора на Словенија и поголем број словенечки компании. Покрај основачкиот капитал, СИД има огромна поддршка од државата преку пари обезбедени директно од буџетот. Според последните информации, во септември лани СИД го зголеми својот финансиски потенцијал за 500 милиони евра од кои 380 милиони евра од ЕИБ и 120 милиони евра од словенечкото Министерство за економија. Во истиот месец СИД издаде и обврзница со која обезбеди дополнителен капитал од 100 милиони евра. Вкупното кредитно портфолио на СИД заклучно со септември лани изнесува 3,28 милијарди евра. Интересно е што најголем дел од кредитите, односно околу 80% се пласираат преку деловните банки во Словенија. Вкупниот капитал на СИД изнесува 300 милиони евра. Бугарија исто така има државна развојна банка, која има капитал од 340 милиони евра и кредитно портфолио од 654 милиони евра. Економистите во Бугарија исто така ја критикуваат Владата за слабата улога на Бугарската развојна банка во економијата, па од минатата година откако се промени власта, направени се и смени во менаџментот со што започна процес и на трансформација на банката со засилување на нејзината поддршка на приватните фирми. Интересно е што пред една недела на заедничка средба со претставници од МБПР, Бугарската банка објави дека ќе формира специјален фонд од кој ќе одобрува кредити за бугарски фирми што ќе извезуваат во Македонија. Во Србија со години се води расправа за основањето нова државна развојна банка. Основачкиот капитал на банката се планира да биде 400 милиони евра и во целост да биде обезбеден преку државниот буџет, а државата да биде единствен сопственик. Бизнисмените бараат капиталот на развојната банка да биде барем една милијарда евра. „Стопанската комора на Србија е посветена на формирање банка за развој, која ќе финансира развојни и инфраструктурни проекти, за кои не се заинтересирани приватните банки и други долгорочни проекти кои не носат профит брзо а сепак се карактеризираат со поголем ризик отколку што се комерцијалните банки подготвени да преземат. Банката за развој би поддржала и големи извозни проекти и осигурување на извоз од некомерцијален ризик. Кај банката за развој би се насочило и инвестициското кредитирање со кое сега се бави Фондот за развој. На тој начин ќе се обезбеди ефикасно и рационално користење на јавните пари, бидејќи постојните ограничени ресурси сега се користат неефикасно од страна на неколку институции, како што се Фонд за развој, AOFI, SIEPA, министерствата. Фондовите се толку фрагментирани, а отворена е и можноста за политичко влијание врз процесот на одлучување“, смета претседателот на Стопанската комора на Србија, Жељко Сертиќ.

Капитал број 744 31.01.2014

20

www.kapital.mk

Јавни финансии

владата ќе бара странсКа ревизиЈа на трошењето на буџетсКите пари!

Dr@avata ne ja pr Dr@avnata revizi пишува:

биљана здравковска стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

фотографија:

Н

фотоархива на Капитал

иколај Васиљевич Гогољ неговото познато дело “Ревизор”, во кое ги исмева корупцијата, злоупотребата и самоволието на власта, односно вистинското лице на власта, првата сцена ја почнува со зборовите на градоначалникот ”Господа, ве повикав да ви соопштам една многу непријатна вест. Ни доаѓа ревизор”. На што сите повикани на средбата-судија, полицаец, надзорник на училиште почнуваат да кукаат за лошата судбина што ги снашла и ете баш во нивната губернија да дојде ревизор кој ќе го контролира нивното работење. Оваа реченица, и со истиот контекст, многу често ја повторуваат не само

И по 15 години постоење на државната ревизија во Македонија се поставува дилемата зошто воопшто постои таа, ако оние чие работење треба да го ревидира не ги признаваат нејзините извештаи, а оние кои треба да го казнат незаконското трошење на буџетски средства не превземаат ама баш ништо дури и кога во нивните извештаи ќе биде констатирано класично криминално работење. Негаторскиот однос на власта кон државната ревизија која е прв браник на интересите на јавноста и гарант за законското и ефикасно трошење на државните пари е непочитување на државата, но и сигнал дека нешто не е како што треба. Посебно кога државните ревизори стојат зад своите извештаи, а власта избира да не верува во нив, наместо да го корегира и санкционира неправилното работење. глумците, туку и министрите и директорите кои управуваат со државни институции и трошат државни пари. Ревизорот за најголем дел од нив е нужно зло, посебно за оние кои кога

ќе дојдат на функција се навикнати државните пари да ги трошат како да им се наследство од дедо им, без обврска да даваат отчет на никому, а најмалку на јавноста. Но, за нивна несреќа државите

www.kapital.mk

Капитал број 744 31.01.2014

Јавни финансии Чудна пасивност на државната ревизија?

К

riznava zija уште од многу одамна вовеле контроли или државни ревизии на трошењето на јавните пари. И Македонија има државна ревизија. Но, и по 15 години постоење се уште се поставува дилемата зошто воопшто постои таа. Ако оние чие работење треба да го ревидира не ги признаваат нејзините извештаи, а оние кои треба да го казнат незаконското трошење на буџетски средства не превземаат ама баш ништо дури и кога во нивните извештаи ќе биде констатирано класично криминално работење. Деновиве македонската јавноста беше сведок на уште едно омаловажување и деградирање на улогата на државната ревизија. Кога директорот на Агенцијата за странски инвестиции Висар Фида, по наодите за неправилности во работењето на Агенцијата со која раководи надмено изјави дека не го признава и не се согласува со извештајот на Државниот завод за ревизија и најави дека ќе ангажира независна странска ревизија која ќе го ревидира работењето на Агенцијата за странски инвестиции.

апитал неодамна пишуваше за чудната пасивност на Државните ревизори. Имено, минатата 2013 година Државниот завод за цели 10 месеци не објави ниту еден извештај за направена ревизија на некое министерство или државна институција. За на крајот да добиеме изјава од Државниот завод за ревизија дека извештаите биле готови, само „не биле објавени“. И ќе се објавеле во следниот период! Што само по себе отвара сомеж и отвара многу дилеми. Зошто Заводот би имал готови извештаи, а не ги објавува? Државниот завод за ревизија годинава планира да изврши вкупно 99 ревизии. Минатата 2013 година биле направени 61 ревизија, а во 2012 биле направени само 50 ревизии, што е најмал број на ревизии од постоењето на оваа институција.

Државната ревизија во својот изештај констатираше серија неправилности во работењето на Агенцијата за странски инвестиции, од нетранспарентно трошење на парите па до противзаконско давање на државна помош на една од фирмите што работи во слободната економска зона, а која и покрај тоа што добива државна помош, своите производи ги продава на домашниот производ. Иако многу експерти од областа на управувањето со јавните финансии оваа изјава на Фида првично ја исокоментираа како гаф заради непознавањето на законите и процедурите, директорот на оваа државна институција е дециден во својата намера наскоро да ангажира некоја странска ревизорска куќа. “Не се согласувам со заклучоците и останувам на одлуката да ангажирам независна странска ревизорска куќа која ќе ја направи ревизијата на работењето на Агенцијата за странски инвестиции и промоција на извозот. Странската ревизија е потребна и заради тоа што државните ревизори прв пат се среќаваат со оваа проблематика и недоволно ја познаваат

21

власта секогаш сака државен ревизор по своја мерка

П

ознавачите на состојбите за Капитал коментираат дека државните ревизори секогаш низ годините биле помалку или повеќе под притисок на власта. Но, експертите од оваа област велат дека интегритетот на Државната ревизија како институција зависи пред се од интегритетот на човекот кој со неа раководи и од тоа колку тој ќе дозволи власта да влијае и да прави притисоци врз работењето на ревизорите. Самиот факт што власта преку мнозинството во Собрание влијае врз изборот на главниот државен ревизор, остава простор на оваа функција да се избира човек по мера на власта. Па речиси секогаш на првите луѓе на оваа функција им се замерува дека недоволно се борат за нејзината независност. Со Државниот завод за ревизија сега управува Тања Таневска, која беше избрана на местото главен државен избор во декември 2007 година. На Таневска уште од почетокот и се замерува дека најголем дел од кариерата ја поминала како близок соработник на сегашниот премиер Никола Груевски, уште додека тој беше министер за трговија, а подоцна и министер за финансии, заради што уште при нејзиниот избор беше доведена во прашање нејзината стручност и независност. Пред Таневска со Државниот завод за ревизија управуваа Драгољуб Арсовски (20052007),кој на оваа позиција дојде од директорската функција во Комерцијална банка. При неговиот избор, ВМРО-ДМПНЕ која тогаш беше опозиција, реагираше дека ќе се партизира функцијата главен извршен ревизор со изборот на Арсовски. Пред Арсовски, со Државниот завод за ревизија во периодот од 2000 до 2005 година управуваше Методија Тошевски. Тој на оваа позиција дојде од директорката функција во Алмако банка, и тоа само неколку месеци откако банката банкротираше, што во експертската јавност беше протолкувано во најмала рака како неетичен избор и како наводна награда за неговата кооперативност со власта за време на неговото директорување со Алмако банката.

Капитал број 744 31.01.2014

22

www.kapital.mk

Јавни финансии

Тања Таневска

главен државен ревизор во Државниот завод за ревизија

Р

евизорскиот извештај е изготвен согласно Законот за државна ревизија и согласно почитувањето на меѓународните INTOSAI ревизорски стандарди. Државниот завод за ревизија oстанува зад наодите напишани во истиот тој ревизорски извештај.

за да може квалитетно да ја ревидираат ”, изјави Висар Фида за Капитал. На прашањето дали за неговата одлука има поддршка од Владата, Фида е дециден дека “тоа е самостојна одлука на Агенцијата со која тој раководи и дека за тоа не му треба согласност, ниту одобрување од Владата”. Дека оваа негова изјава добива преќутна поддршка и од Владата упатува и неодамнешната изјава на владиниот портпарол Александра Ѓорѓиев дека нема ништо страшно во тоа да се ангажира странска ревизорска куќа.

Нема ревизија на државната ревизија!

Но, експертската јавност напротив смета дека ваквите изјави и коментари на државните директори се недозволиви и се директен притисок врз државната ревизија и непочитување на оваа државна институции која има клучна улога во контролата врз трошењето на буџетските. Капитал побара коментар од првиот човек на Државниот завод за ревизија, Тања Таневска за ваквите изјави кои директно ја деградираат работата и функцијата на државната ревизија. Одговорот од Државниот завод за ревизија е дека остануваат зад наодите во извештајот, со кој директорот Фида не се согласи. “Ревизорскиот извештај е изготвен согласно Законот за државна ревизија и согласно почитувањето на меѓународните INTOSAI ревизорски стандарди. Државниот завод за ревизија oстанува зад наодите напишани во истиот тој ревизорски извештај”, велат од Државниот завод за ревизија. Експерти кои ја познаваат ревизорската проблематика велат дека за содржината

Методија Тошевски

Висар Фида

ржавниот завод за ревизија е орган кој е формиран од Собранието, па непочитувањето на неговите извештаи значи непочитување на Собранието, односно непочитување на државата. Според Законот за државна ревизија буџетските институции кои се предмет на ревизија се должни да ги почитуваат наодите и да ги применуваат препораките во извештаите на државните ревизори.

Н

Д

поранешен главен извршен ревизор

на извештаите на државните ревизори не се дозволени полемики, институциите кои се предмет на државна ревизија се должни да ги почитуваат наодите и да ги применуваат препораките во извештаите, а надлежните институции да покренат активности за барање одговорност доколку се утврдат неправилности во работењето. Бидејќи состојбите презентирани во конечните ревизорски извештаи се базираат на ревизорски докази обезбедени при извршувањето на ревизијата и истите се презентираат на субјектите кои се предмет на ревизија во текот на извршувањето на самата ревизија. Методија Тошевски, кој раководеше со Државниот завод за ревизија од 2000 до 2006 година, осноно во првите шест години од неговото основање, ваквите изјави за наодите во ревизорските извештаи од страна на директори на државни институции кои биле предмет на ревизија ги толкува како девалвација на државната ревизија и непочитување на државата. “Државната ревизија има законска обврска да прави ревизија на буџетските корисници со цел да испита дали тие се управуваат ефикасно и економично и како ги трошеле буџетските пари. Државниот завод за ревизија е орган кој е формиран од Собранието, па непочитувањето на неговите извештаи значи непочитување на Собранието, односно непочитување на државата”, смета Тошевски. Тој објаснува дека странска ревизорска куќа може да се ангажира за ревидирање на работењето на буџетските корисници, но само во случаи кога државата, преку јавите претпријатие или други институции се задолжила во странство, а странскиот

директор на Агенцијата за странски инвестиции

е се согласувам со заклучоците и останувам на одлуката да ангажирам независна странска ревизорска куќа. Државните ревизори прв пат се среќаваат со оваа проблематика и недоволно ја познаваат за да може квалитетно да го ревидираат нашето работење.

кредитор како услов за докажување на бонитетот побара дополнителна ревизија во државната институиција која ќе ја прави независна странска ревизорска куќа. “Во конкретниот случај со Агенцијата за странски инвестиции се работи за трошење на пари од буџетот, и ревизијата како тие се трошат според Законот за државна ревизија е обврзана да ја прави Државниот завод за ревизија, а институциите се должни да ги почитуваат наодите и да ги применуваат препораките во извештаите на државните ревизори. Ако Владата има забелешки за стручноста и квалитетот на ревизијата, таа е должна да обезбеди обуки, а забелешките да ги каже низ соодветна процедура во рамки на Собранието, кое е надлежно за работењето на Државниот завод за ревизија”, објаснува Тошевски.

Никој не го гони криминалот во ревизорските извештаи

Но, многу често се случува пратениците воопшто да немаат контрола врз работењето на Државниот завод за ревизија, а неговите извештаи воопшто и да не се разгледуваат во Собранието. Што е уште полошо на констатациите во извештајот Државниот завод буквално никој не реагира. Неговите заклучоци и наоди не се процесираат, иако голем број од нив се за дела за кои и Јавното обвинителство треба да покрене постапка по службена должност. Има голем број случаи каде ревизорите даваат негативни мислења за објективното и вистинитото прикажување на финансиската состојбана одредена државна институција, или наоди за незаконско работење, а никој воопшто не покренува

Капитал број 744 31.01.2014

24

www.kapital.mk

Јавни финансии

никаква постапка, ниту пак од директорот кој управуваа со таа институција некој бара било каква одговорност за таквото работење. На пример, во ревизорскиот извештај за јавното претпријатие Македонски шуми, кој е објавен во 2011 година, а се однесува на работењето во претходната 2010 година(што е последен ревизорски извештај) ревизорите дале негативно мислење во однос на објективното и вистинитото прикажување на финансиската состојба во финансиските извештаи. Во тоа време на чело на ова јавно претпријатие е Жарко Караџоски. Во тој извештај ревизорите навеле дека ова јавно претпријатие има обврска за неплатени даноци по основ на ДДВ, данок на добивка, персонален данок на доход во вкупен износ од 21 милион евра, за што државните ревизори предупредиле дека е незаконски и дека ги потценува приходите во буџетот на Македонија. По барање на менаџментот на јавните претпријатија Министерството за финансии им одобрило на Македонски шуми да се плаќа на 120 еднакви рати почнувајќи од март 2013 година со март 2023 година. Обврската за наплатени придонеси на плати која пак ревизорите ја откриле во Македонски шуми на денот на ревизија изнесувала 2,85 милиони евра. И за овој наод државните ревизори предупредиле дека е незаконско и дека ги намалува приходите во фондовите за пензиско и здравствено осигурување. И оттогаш па досега Владата

која го назначува раководителот на ова јавно претпријатие нема побарано одговорност за незаконското работење, туку напротив, директорот Караџоски се уште е на чело на Македонски шуми. Според некои експерти предлагаат дека ревизорите треба да добијат поголеми ингеренции и законска можност да санкционираат. Но, оние кои се во дејноста подолги години се убедени дека дури и да се измени законот и државните ревизори да добијат поголеми ингеренции, на крајот повторно клучен предуслов за да профункционира концептот на државна контрола е политичката волја. Постоењето на државната ревизија има смисла само ако нејзините извештаи се точни, и ако објективно ја прикажуваат финансиската состојба во јавните институции кои се предмет на ревизија. Само тогаш државната ревизија е браник на државните пари и јавниот интерес. Се друго е политичка игра со единствена цел да се избегне независната контрола врз трошење на буџетските средства. А непостоењето на ефикасна и објективна контрола од страна на државната ревизија остава отворен простор за неконтролирано однесување на јавните субјекти и незаконско, неекономично и неефикасно трошење на буџетските пари. Но, крајот народот е тој кој со свои пари ја плаќа државната ревизија и има право да биде целосно, точно и навремено информиран за начинот на трошење на државните пари.

Финансиска (не) зависност

Д

ржавниот завод за ревизија има вкупно 90 вработени, а неговиот буџет за 2014 година изнесува околу 1,5 милиони евра од кои 73,7% ќе бидат потрошени за плати и надоместоци. Најголем дел од финансиите на буџетот на државната ревизија се обезбедуваат од државниот буџет,а многу помал дел од сопствени приходи, кои ги наплатуваат од ревизиите кои ги прават во јавните претпријатија. Најголемиот проблем ревизорите го лоцираат во тоа што тие немаат воопшто право сами да го утврдуваат и трошат парите кои им припаѓаат, туку тоа им го одредува Министерството за финансии, кое им кажува колку за што можат да потрошат пари. Според ревизорите, оваа позиција создава простор за притисоци врз работењето на оваа институција.

Капитал број 744 31.01.2014

40

www.kapital.mk

политика

Сите празници на заедниците премиерот ги чествува како Свети Сава?

О

дбележувањето на ваквите празници во современите мултиетнички општества е исклучително важно и значајно. Преку нив го валоризираме меѓусебното почитување, учиме еден за друг и живееме еден со друг. Тие се симбол на почитување, доверба и заедништво, посочи премиерот Никола Груевски, во присуство на неговиот српски колега, Ивица Дачиќ, на свечената академија по повод Денот на српската заедница во Македонија посветен на српскиот просветител Св. Сава. И с$ е во ред со неговата изјава, само што премиерот во истиот дух треба да ги третира и празниците на другите етнички заедници во земјата, особено на албанската, со која вака треба да се подобрува меѓуетничката доверба, за да не добиваме предлози како двојазичноста на Ховит.

> БРОЈКИ

8,5

милиони евра од Буџетот се обезбедени за владиниот Оперативен план за активни мерки за вработување во 2014 година,со која се предвидува вработување на над 4.000 лица.

5.500

пензионери можат да сметаат на бесплатна бањскоклиматска рекреација во 2014, со средства обезбедени од Буџетот. Пријавувањето е до 14 февруари.

2,4

милиони евра ќе чини државната клиника за кадриохирургија, од кои 700 илјади ќе се потрошат за адаптирање на просторот во Универзитетската клиника за кардиологија, а 1,7 милиони за опрема.

facebook 1

Драга моја Силванева, сите ние знаеме дека најубавите станови и други богатства ги раѓаат оние што останале трудни со ВМРО.

Branko Trickovski

2

Vo celava "tragedija" so i se slucuva na Boneva, dobro e sto imala samo dva sina....zamislete da imase poveke, ko na vremeto, cela zgrada ke morase da se otkupi Edmond Ademi

3

Иванов ќе имал средба со заменик помошник на државниот секретар за европски и евроазиски прашања на САД ... ај што е помошник, па дури и заменик Keti Geteva

NAMESTO VO SOPST VLADA, AHMETI BA ZA SPOROT OD STR пишува:

Катерина Синадиновска

С

katerina.sinadinovska@kapital.mk

ега е времето за сериозно вклучување на меѓународната заедница, предводена од САД, затоа што страните се многу блиску до решение на спорот со името со оглед на тоа дека последниот предлог на посредникот Нимиц го соддржи името Македонија и не го загрозува ни идентитетот, ниту јазикот на македонската заедница. Компромисот помеѓу двете страни може да се постигне само ако меѓународната заедница ги седне страните на преговарачка маса што е можно поскоро. Ова е ставот

којшто лидерот на ДУИ, Али Ахмети го презентираше на неговата средба со заменикот помошник државен секретар на САД задолжен за европски и евроазиски прашања, Хојт Ји којшто присуствуваше во официјална посета на Македонија. За разлика од Ахмети, премиерот Никола Груевски, којшто исто така оствари средба со гостинот од САД, во соопштението што од неговиот Кабинет го лиферуваа до јавноста не споменува ништо за наводниот добар предлог, туку само дека премиерот ја истакнал и посветеноста на нашата земја во процесот кој се води под покровителство на Обединетите нации за надминување на разликите од наметнатиот спор и за напредок во европските и евроатлански интеграции. Груевски, според соопштението ги истакнал реформите кои ги презема Владата за унапредување на стандардите за реализација на европските и евроатланските интеграции за кои рекол

Ји: Ако има предвремени избори, тие да се слободни и фер!

Заменикот помошник државен секретар на САД, во Скопје не сакаше да зборува за ставот на Вашингтон околу евентуалните предвремени парламентарни избори со кои македонската јавност шпекулира веќе подолго време. Тој само порача дека ако веќе се организираат такви, тие треба да се фер и демократски. „Каква и да е одлуката што ќе ја донесе Владата околу предвремените избори, САД се надеваат дека тоа ќе биде одлука која ќе ги унапреди македонските цели за евроинтеграција, за прогрес на напорите за влез во НАТО и ЕУ. Се разбира, изборите треба да бидат слободни и фер, согласно меѓународните стандарди“ вели Ји.

www.kapital.mk

Капитал број 744 31.01.2014

бум-треС македонија и Грција не одговориле на поканата од минхенската безбедносна конференција?!

З

а спорот за името меѓу Македонија и Грција не се дискутира на јубилејната 50та Минхенска безбедносна конференција, која претставници на Србија и на Косово, на пример, ќе ја искористат за промовирање на своите позиции на панелот посветен на решавањето на отворените конфликти. Ние и јужниот сосед не сме покажале „возвратна љубов“ по поканата да информираме за

состојбата со преговорите, која ни ја упатил лично заинтересираниот претседавач на Конференцијата, Волфганг Ишингер. Тој дипломатски одби да каже од чија страна бил направен превидот да не се испрати „возвратна љубов“, но посочи дека „може да имаме идеи, да испратиме покани, но не може луѓето да ги присилиме да учествуваат во дискусијата“. Пораката е јасна.

TVENATA ARA ^ARE RANCITE! дека претставуваат стратешка определба на нашата земја и го имаат полното внимание на Владата која реализира мноштво мерки и активности за таа цел. Тој додал дека Македонија високо ја цени поддршката со која Соединетите Американски Држави придонесуваат во процесот на реформите и во меѓународните односи на нашата земја.

-Двајцата соговорници изразија задоволство од соработката во областа на економијата, при што беа акцентирани поволностите кои нашата земја ги нуди на странските инвеститори и позитивните трендови на инвестиции на американските компании во Република Македонија со кои се придонесува во економскиот развој на земјата и во отворањето на нови работни места. Беше изразен заеднички интерес од понатамошното унапредување и динамизирање на економската соработка во сите области, стои во соопштението на владината прес-служба.

41

Стево ПендаровСКи

професор

„Со ниедна партија не сум разговарал за да бидам кандидат за претседател“... Професорот мака мачи пред секои избори (било да се внатрепартиски или на државно ниво) да објасни дека неговите амбиции не се претседателски

наташа Савова

пратеник на СДСМ

„...Одбивам да бидам на листа на екипа која е канцерот на СДСМ“, пратеничката се однесува како лисицата во приказната со грозјето... a го тера мандатот како дел од партија со раководство што го критикува

СлавКа драшКовиќ

директор на српската канцеларија за дијаспора во регионот

„Србите во Македонија се асимилирани... соочени се со неможноста да ја практикуваат својата вероисповед“ Навистина? Додека премиерите на двете земји заедно слават „Свети Сава“ а владејачкото мнозинство поставува споменици на истакнати српски дејци!?

twitter

Со презентацијата на ставот дека последниот предлог на медијаторот Метју Нимиц е добар пред високиот гостин од САД, Хојт Ји, лидерот на ДУИ, Али Ахмети уште еднаш прати порака за неединството коешто владее во македонската влада. Се наметнува само дилемата – ако разликите за ова исклучително битно прашање се толку големи, зошто Ахмети е во истата коалиција?

1

Borjan Jovanovski@borjanjovanovsk3h

2

Бејтманолоџи@hasawatermark2h

3

Darko Arsovski@darsovec13m

ако не па нека стегнат една лотарија..па кој извлече тој претседател нека биде..

Дачиќ и Тачи се сретнаа повеќе од 20 пати, а ние не можеме на едно кафе да искочиме...

-Зошто избега од Македонија?

-Превентивно.

капитал број 744 31.01.2014

42

www.kapital.mk

капитал анализира како б напре рзиот северн док на иот ќе вли сосед врз на јае ш држав ата а!?

испративме уште еден сосед кон Брисел

KADE ODI MAK

KEDOnIjA?

капитал број 744 31.01.2014

политика

43

Заедничката цел за европска интеграција од оваа година Србија и Македонија нема да ја „бркаат“ рамо до рамо. Србија на 21 јануари почна преговори со Европската Унија. Месец дена претходно, на Самитот на ЕУ во Брисел прашањето за интеграцијата на Македонија воопшто не се најде на дневен ред пишува:

катерина Синадиновска

katerina.sinadinovska@kapital.mk

Д

фотографија: Миа

инамизирањето на контактите, соработка на различни полиња и реализација на конкретни проекти, а со цел заедничко напредување на перспективата на целиот регион, особено кон исполнување на стратешката цел за европска интеграција – од владината прес служба соопштија дека ова било договорено на средбата на премиерот Никола Груевски со неговиот колега од Србија, Ивица Дачиќ, коијшто минатиот викенд беше на гости во Македонија за да присуствува на свечената академија по повод Денот на српската заедница Св. Сава, што се одржа во Македонскиот народен театар. „Во овој контекст, успешната регионална соработка која може да се забележи на повеќе конкретни полиња, и пред се манифестирањето на добра политичка волја од двете страни е уште една потврда за развојот на односите меѓу двете држави и прифаќањето на европските вредности. “ се наведува во соопштението, Но, заедничката цел за европска интеграција од оваа година Србија и Македонија нема да ја „бркаат“ рамо до рамо. Србија на 21 јануари почна преговори со Европската Унија. Месец дена претходно, на Самитот на ЕУ во Брисел прашањето за интеграцијата на Македонија воопшто не се најде на дневен ред. Во вакви услови, земјава останува на опашката од регионот кога се во прашање интеграциите – заедно со Босна и Херцеговина и со Косово – единствените две други држави коишто заедно со нас не бележат успех. Албанија иако е исто така заглавена во процесот на реформите потребни за исполнување на европските критериуми, но веќе од 2008-та е членка на НАТО.

Капитал број 744 31.01.2014

44

www.kapital.mk

капитал анализира

Што изјавија за Договорот Белград - Приштина? Фатмир Бесими

вицепремиер за евроинтеграции

Никола Попоски

оговорот Белград – Приштина треба да биде модел за решавање и на останатите спорови во регионот, меѓу кои и македонско-грчкиот спор околу името. Процесот на европска интеграција на Македонија не е исклучиво во надлежност на државните институции, туку на целото општество, на сите граѓани. Сите ние треба да дадеме придонес за да се исполни целта. Има една нова динамика во европската иднина на регионот, од политички аспект, од безбедносен, од аспект за стабилноста и за економски развој. Ова секако ќе има влијание и врз напредокот на Македонија и ќе биде позитивно врз натамошната интеграција. Не би рекол дека следува притисок, не би го употребил тој термин за она што го очекувам, туку еден нов имплус. Ова што се случува оваа година ќе влијае и во Брисел и во земјите-членки, но секако и во Атина.

и поздравуваме визионерските одлуки на премиерите Ивица Дачиќ и Хашим Тачи, како и посветеноста на меѓународната заедница, особено високиот претставник на ЕУ, Кетрин Ештон, кои покажаа дека до решенија може да се стигне само со меѓусебен дијалог, почитување на европските вредности и заемно разбирање. Со оглед на тоа што изградбата на добрососедски односи, стабилноста и евроатланска иднина за сите земји од регионот претставува долгорочна и континуирана определба на Република Македонија, Министерството за надворешни работи ги поддржува сите напори во овој правец. Прифаќањето на спогодбата меѓу Србија и Косово ги охрабрува сите оние кои работат за постабилен и просперитетен Балкан. Македонски интерес е сите во соседството да напредуваат во интеграциските процеси.

Д

Што ќе биде со односите на Белград со Москва?

М

ногумина ценат дека камен на сопнување во европските аспирации на Србија е стратешкото енергетско партнерство со Русија. Газпром поставува цевки низ кои по Јужен тек ќе може да мине само руски гас. Таков монопол не е во согласност со одредбите за пазарна конкуренција на ЕУ. Наспроти најавите дека Брисел целата работа ќе ја решава билатерално со Москва, Србија во одмерувањето на силите би можела да се најде во незавидна ситуација да избира меѓу рускиот гас и кредитите и обврските кон Брисел. „Иако српските политичари радо ја повторуваат крилатицата на Николиќ „Куќа со две врати, кон исток и кон запад“, еднаш некој ќе мора да каже каде е главниот, а каде споредниот влез. Постојаното балансирање меѓу светови, кое потсетува на Титовата политика на неврзаните, не може да се применува довека“ смета аналитичарот Дедовиќ.

министер за надворешни работи

Г

Токму затоа, приемот на Хрватска во ЕУ во јули минатата година, но пред се експресниот напредок на Србија го запали алармот во Македонија дека нашата држава, којашто до неодамна го водеше балканското оро кон Брисел изгуби значајни години во статускво ситуација, која се огледа врз нејзиниот регрес и неуспех на многу полиња – реформите останаа затаени, а меѓуетничките односи во кревката граѓанска република и понатаму се злоупотребуваат во дневно политички цели. Многумина ќе речат дека ЕУ не гарантира подобар живот, повисок стандард, реформирани институции. „Што дека Србија почнува преговори, дали преку ноќ ќе се надминат проблемите со партизираното судство, слободата на говор, нелојалната пазарна конкуренција, натрупаната јавна администрација“? Секако дека одговорот е „не“, но поентата е дека Србија од 21 јануари ќе почне да се менува, сакала или не. Некои држави тие промени ги прават многу побрзо, некои се бавни, а некои, каков што беше случајот со Црна Гора со години се мачат со две или три поглавја од преговорите.(Црна Гора сега го отвора најбитното поглавје 23 кое се однесува

на реформата на судскиот систем). Наспроти значителните тешкотии, на Хрватска и‘ беа потребни само шест години за да ги заврши преговорите и сега е полноправна членка на Унијата. Меѓутоа, постојат и застрашувачки примери. Првото барање за прием во тогашната Европска економска заедница Турција го поднесе пред 55 години. Значи брзината на приближување не зависи само од трудот на кандидатите, туку и од глобалните геополитички прилики. Сепак, се очекува Србија тој процес да го заврши консеквентно, а заедничко за сите овие земји од нашето опкружување е што одат напред

Што ја очекува Србија?

И додека граѓаните на Србија со право слават, тамошните аналитичари веќе се впуштени во анализи за домашните задачи кои сега се исправени пред спрското општество. „Дојче Веле“ има одлична анализа на предизвиците со кои ќе се соочува Србија, во која се вели дека едностраната социјалистичка модернизација на земјата во Титовата ера доживеа целосен крах на почетокот на 1990-тите и заврши во воен хаос, па последиците од тоа се видливи до денес. „Вториот обид за радикална модернизација, овојпат со

Капитал број 744 31.01.2014

политика Премиерот што успеа - се менува!

И

еврокапиталистички предзнак, е едноставно осуден на успех, затоа што Србија, барајќи се самата себеси и својот општествен и државен идентитет, веќе загуби неколку децении, па нема време за губење. Дојде време земјата да се тргне од постјугословенска парализа. Претстојните преговори можат да бидат добра рамка за ослободување од заблуди. За да се поправи катастрофалната состојба во најголемата држава произлезена од Југославија, официјален Белград во целиот потфат мора да вложи многу време и енергија. Во најдобар случај, состојба на компатибилност со ЕУ ќе биде постигната до крајот на оваа деценија.“ се вели во анализата. Како позитивна придобивка исто така се очекувањата дека ќе дојде време кога ќе се надминат некои врежани ставови кои се плод на самозалажување. „Пред се‘ станува збор за политиката кон Косово. Во Преамбулата на Уставот од 2006 година се нагласува дека Косово е составен дел на Србија. Европската унија преговара токму со тој „составен дел“ за неговите перспективи за членство. Со истиот „составен дел“ српската влада, со посредство и притисок од Унијата, го потпиша Бриселскиот договор за нормализација на односите. Може да се случи Србија многу бргу во текот на преговорите да мора да ѕирне во поглавјето 35, каде зад безопасната ознака „Разно“ се крие токму косовското прашање. А тоа повторно значи дека Белград порано или подоцна ќе мора да ја ублажи својата уставна формулација за, нормализирајќи ги односите со Приштина, да не делува противуставно. Во исто време Србија, со руска поддршка, го блокира пристапот на Косово во ОН, на големо незадоволство на Лондон, Париз и Берлин. Освен тоа, во Хаг има и тужба на Хрватска и противтужба на Србија за геноцид во војните во деведесеттите. Коректни односи со соседите се важна претпоставка за членство во ЕУ, а добрите соседи секогаш предност му даваат на спогодбеното решевање на споровите.“ вели аналитичарот Драгослав Дедовиќ.

Најбитна придобивка од ЕУ се институции кои функционираат!

К

ога некоја држава отвора преговори, најважни се оние коишто се однесуваат на правната држава. Србија изминатите години имаше големи успеси на полето на борбата со корупцијата и криминалот – спектакуларно се апсеа олигарси и припадници на тајната служба кои во времето на Милошевиќ убивале новинари. Но, ова не е доволно и нема да може да го прикрие купот други структурни проблеми. Правосудството не е ефикасно и подложно е на влијанија, секојдневната „ситна“ корупција има пуштено длабоки корени. Тука се и погрешните приватизации, недоволниот прилив на странски инвестиции, пренадуената државна управа, застарената инфраструктура. Работа, кариера и фотелји делат партиите, успехот е заснован на партиска книшка, граѓаните се главно заложници на партократијата. Сето тоа, без емоции, ќе биде снимено во т.н. „скрининг“. Србија ќе мора да ги засука ракавите. Големите историски цели од воениот 20-ти век, за кои загинаа и милиони Срби и нивни непријатели, се минато. Во Белград во иднина ќе се создава историја така што постепено ќе се применуваат сите стандарди на сосема просечна членка на ЕУ. Веќе самото тоа е доволно амбициозна цел чие остварување може да потрае. Дедовиќ и сличните на него аналитичари праќаат порака дека пред Србија стои ново, европско време.

45

наспроти правилото коешто важи во нормалните демократии дека кога одредена владејачка гарнитура прави реформи и потези кои се битни за иднината на земјата, таа добива се поголема поддршка, на Балканот нештата не изгледаат така. Во оваа средина на политички популизам, национализам, но и на тешка прагматика, премиерите коишто носат непопуларни мерки се осудени на политичка пропаст. Ивица Дачиќ, духовитиот премиер којшто знае да запее на официјални состаноци по се изгледа ја заврши својата политичка мисија. На повидок се избори, и речиси сосема е извесно дека тие ќе значат и крај за неговата премиерска кариера. Тој порача дека изборите се во моментов најдобро решение за актуелната состојба, оти тие ќе & дадат нов политички легитимитет на Владата да ја води земјата. Дачиќ истакна дека наскоро ќе биде распуштен парламентот, додавајќи дека го почитува ставот на коалицискиот партнер Српската радикална странка (СНС), чие раководство претходно ја поддржа идејата за нови избори.

- Не ни помислував да ја опструирам оваа одлука. Српската влада на седница ќе му предложи на претседателот на Србија да се распушти парламентот и да се распишат вонредни избори. Треба да сториме с$ што може вонредните избори да не ги загрозат реформите во Србија, преговорите со ЕУ и дијалогот со Косово - порача Дачиќ. Лидерот на владејачките социјалисти посочи дека 29 јануари е последен рок за распишување избори, за да може тие да се одржат на 16 март, за кога се закажани локалните избори во Белград и уште во неколку други градови. Според него, по распуштањето, Владата ќе работи во технички мандат, но тоа нема да влијае врз политичката стабилност на земјата. Од друга страна, вицепремиерот Александар Вучиќ, којшто во Србија важи за премиерот во сенка и е лидер на најголемата владејачка партија СНС, оцени дека Дачиќ не бил лош премиер, но оти атмосферата во српското општество спречува побрзи реформи.

- Никако не можам да кажам дека Ивица Дачиќ беше лош премиер, но постоеја одредени ограничувања и атмосфера во општеството што спречуваа реформите да се одвиваат побргу - додаде Вучиќ. Вучиќ истакна дека ја одбил понудата на Дачиќ да биде премиер без избори, бидејќи не сакал без поддршка на српските граѓани да ја остварува својата визија за Србија.

46

Преку програмата за рурален развој која ја спроведува Министерството за земјоделство, оваа година се одвоени средства за саемски презентации на македонските винарници на саем во Русија, два саеми во Кина, промоција на македонското вино во САД и промоции на пазарите од ЕУ.

www.kapital.mk

executive

Saemite ne Se bizniS t tuku pat do novi pazar пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

И

ако се една од најстарите форми на маркетиншко претставување на компаниите, саемите кои за првпат се појавија во 12-от век, до ден денес се актуелна, многу користена и корисна алатка за претставување на компаниите и нивно ширење на нови пазари. Интернетот, он-лајн трговијата, интензивирањето и софистицирањето

на комуникациите не им пркосат на саемите. Напротив. Тие и ден денес се важно место за комуникација со потенцијалните клиенти и потрошувачи, место каде се среќаават бизнисите, каде се склучуваат зделки, каде што се проценува конкуренцијата... Иако навидум изгледа едноставно: закупуваш штанд, најмуваш хостеси и бираш хотел, учеството на саемите, секако доколку е проследено со соодветна конкретна бизнис цел- е вештина која треба да се совлада. Учеството на саем е временски ограничено поради што добрата организација и подготовка се клучни. Во спротивно, саемот ќе се сведе на бизнис туризам, што секако на сопственикот или сопствениците на една компанија нема

На кои саеми годинава ќе се презентираат нашите земјоделски производи и вино?

XX Кина - интернационален саем за вина и пијалоци XX Русија - Саемот за пијалоци и на саемот за свежо овошје и зеленчук XX Германија -Саемот во Келн, најзначаен саем во светот на храната XX Берлин - најзначајна меѓународна саемска манифестација за свежо овошје и зеленчук Полска, Холандија, Швајцарија и Словенија –таргетирани пазари каде дополнително ќе се промовира македонското вино

www.kapital.mk

Капитал број 744 31.01.2014

executive

47

Изложувањето на најреномирани саеми е првиот и значаен чекор кон освојување нов пазар, но и директно запознавање со конкуренцијата. Денеска саемите се се поспецијализирани и насочени кон промоција на компанијата и нејзините производи поради што настапот на саеми не смее да се гледа како трошок, туку како корисна промотивна и маркетиншка алатка! Макпрогрес е една од најактивните домашни кондиторски компании кога станува збор за саемски настапи и која во саемите гледа како на голема шанса за продор на некој нов пазар. Фактот дека веќе пласира на 40-тина пазари докажува дека е успешна во тоа. “Учествувајќи на многу меѓународни саеми досега создадовме огромна база на контакти и клиенти кои имаат нарачки за нашите производи“, вели директорот Глигор Цветанов кој кога милиони евра годинава го побаравме пподетално се одвоени за финансиска да ни го раскаже неговото за презентација на ма поддршка искуство со саеми ке до нс ки земјоделски производ тргнуваше на пат кон Келн, и и бр ен на шест реномирани са дови Германија каде недела еми се одржува најголемиот саем за кондиторија, на кој Макпрогрес учествува веќе десет години! И компанијата Витаминка годишно во просек изложува на 5-6 саеми во повеќе земји во светот, редовно излага на од водечките саеми најголемите светски саеми во Германија годишно за прехранбени артикли како привлекуваат 160-1 70 илјади што се ANUGA, ISM, SIAL, излагачи и над 10 ми GULFOOD, Fancy Food Show, лиони посетители World Food. “Саемите главно ги избираме според два критериуми, првиот, саеми кои имаат глобално значење, на кои присуствуваат луѓе од целиот свет и втор, саеми кои се од регионално или национално значење во земјите кои ни се таргетирани пазари“, објаснуваат од Витаминка. Во поглед на подготовките за добро прет ставување на саемите, објаснуваат дека на штандот ги покануваат сите партнери кои географски гравитираат кон локацијата да им се допадне. на одржување на некој саем како и нови, Ако се земе статистиката дека просечен потенцијални увозници. посетител на саем поминува помеѓу 2 и “Со оглед дека долги години, 4 часа и за тоа време успева да помине во континуитет изложуваме на околу 13 штандови, експертите сметаат најзначајните саеми, најголем дел од дека само со соодветно планирање на професионалците одлично ја познаваат промотивните активности ќе успеете да Витаминка и во голема мерка имаме го привлечете нивното внимание и да изградено лични односи. Покрај тоа се најдете на листата на штандови кои секогаш постои можноста за контакт со треба да се посетат. нови купувачи. Производното портфолио Дел од македонските компании можат што го изложуваме зависи дали саемот навистина да се пофалат дека се чести е специјализиран или е наменет за сите учесници на саемите. Главно станува категории на храна“, објаснуваат оттаму збор за компаниите од прехранбената Винарниците се едни и винската индустрија. Разбирливо, од најактивните на станува збор за бизниси во кои меѓународни саеми производите многу често се менуваат, Во светот на винската индустрија каде исто како и потрошувачките навики, а вината се препознаваат во најголем саемите се вистинското место за да се дел според земјата од која потекнуваат, опипа тој пулс.

1,2

140

turizam, ri!

Улогата на саемите XX контактите се важен инструмент за отварање нови пазари XX создаваат врска меѓу технолошкиот развој и пазарот XX место за проверка на нови идеи XX место за среќавање на бизнисот, државниот сектор и јавноста XX ги јакнат извозните сектори на една економија презентирањето со национални штандови е од клучна важност. Во здружението Вина од Македонија, во кое членуваат десетина винарници, кои воедно го креираат и најголемиот дел (околу 80%) од македонскиот извоз на вино, ни потврдија дека учеството на избрани и реномирани саемски манифестации е од огромно значење за нивно презентирање и остварување значајни контакти со странските увозници на вино. “Бенефитите се многу големи како за презентирање на поедничните компании така и за земјата од каде доаѓа производот и резулатите од учеството на саемите во вид на склучени зделки е секако приоритет на секоја компанија. Огранизираните и здружени промоции на винариите на саемските манифестации со национален штанд се гледаат како еден од начините за зголемување на препознатливоста на Република Македонија на светската винска мапа“, велат од Вина од Македонија. Трошоците за учество на саем се прилично големи и зависат од повеќе параметри: реномето и препознатливоста на саемот, големината на саемот, видот на

Капитал број 744 31.01.2014

48

www.kapital.mk

executive

85%

од испитаници смет аат дека со учество те на саеми се зголемува препозна на компаниите, Меѓутливоста на родната асоцијација на санаем и

70%

од испитаници етаат дека саемите сетевасм жни да се обнови контакто т со постојните и по придобијат новимакугапуда се вачи посетители (професиoналци или крајни потрошувачи), земјата каде што се одржува итн. Пример, за ProWein кој секоја година се одржува во Дизелдорф, трошоците за организација на Национален штанд за 10 до 12 винарии изнесува околу 65.000 евра и доколку на овие трошоци се додадат и трошоците за транспорт на виното, авионски карти и сместување за претставниците на винариите учесници и други трошоци кои ги повлекува самото учество на саем, вкупните трошоци достигнуваат до 100.000 евра. Тоа значи дека просечнo секоја винарија ќе треба да издвои од 8.000 до 10.000 евра. Во Тиквеш велат дека саемите за нив се една од најважните алатки за постигнување на поставените цели за интернационалните пазари. Со години оваа винарница е редовно присутна на повеќе врвни саемски манифестации во Европа, Русија и во регионот, а во последниот период и на два најважни вински саеми во Кина. „ Секој конкретен настап се конципира согласно карактерот на манифестацијата, но секогаш со амбиција да се раскаже автентичната приказна на квалитетното македонското вино и на брендот на Тиквеш како регионален и светски бренд. Бенефитите од ваквите презентации

најчесто се долгорочни, во смисла на постигнување препознатливост на брендот на винарницата и на високиот квалитет на вината, но и остварување на нови и градење контакти со постоечки дистрибутери и купувачи, па и директна комуникација со љубителите на виното“, велат од Тиквеш.

Што е важно да се знае?

Успешен настап на саем не значи само креативно осмислување на штандот, што секако е важно, туку и добра подготовка пред самиот настап. Тоа подразбира дефинирање на целите од саемското учество, пример- создавање база од најмалку 100 клиенти, пронаоѓање нови агенети или дистрибутери, продажба на одредена количина производи или склучување на одреден број договори... Освен изгледот на штандот и квалитетот и содржината на промотивните материјали, неопходно е да се осмислат и активностите, како на пример лансирање на некој нов производ, дегустации, промоции, наградна игра... Според истражувањето на Меѓународната асоцијација на саеми, саемите се на второ место на најдобри комуникациски инструменти на компаниите. Со учество на саеми се зголемува препознатливоста на на компаниите (85% од испитаниците), се обновува контактот со постоечките и

помага да се придобијат нови купувачи (70%), но се гарантира и присуство на пазарот и воведувањето нови производи (60%). Персоналот на штандот треба да биде обучен да комуницира со посетителите, добро да зборува странски јазик, да има информации за претпријатието и за производите и услугите кои се нудат. Тоа е многу важно за да се остави професионален и позитивен прв впечаток. Она што никако една компанија не смее да си го дозволи е празен штанд, тоа е нешто што остава најнегативен впечаток. Секако, и облеката или униформите на персоналот треба да бидат во склад со имиџот на компанијата. Пожелно е тие да носат беџови со нивните имиња и името на компанијата со цел да се олесни комуникацијата со посетителите. Компанијата не смее да заборави на саемот да има и претставници кои се овластени да водат преговори, доколку се јават клиенти заинтересирани да склучат зделка и кои ќе бидат во позиција да понудат и саемски попуст или други поволности. Треба да се води листа на посетители или да се остави сад во кој посетителите ќе остават своја бизнис картичка со цел да се креира што поголема база на контакти.

Energy delivery solutions

ENERGIZING YOU

капитал број 744 31.01.2014

50

www.kapital.mk

ЧовеЧки ресурси

конференција за стратешко инвестирање во ЧовеЧкиот капитал

DoeDukacija na vrabotenite se u[te se gleDa kako tro[ok! Центарот за неформално образование Триаголник неодамна организираше конференцијата преку која им се овозможи на организациите, компаниите и институциите да го унапредат нивното знаење од областа на стратешкото инвестирање во човечкиот капитал, како и да им се даде признание на оние најуспешните. За време на конференција беа наградени 10 компании за користење на успешни практики во развојот на своите вработени пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на капитал

Д

оедукацијата на вработените, компаниите во Македонија се уште ја гледаат како екстра трошок. Ова е заклучокот од конференцијата на тема „Стратешки пристап во развојот на вработените, клучен за успехот на една организација“, во организација Центарот за неформално образование „Триаголник“. „Состојбата на македонскиот пазар претставена преку високата невработеност, релативната затвореност на пазарот, ниската и слаба конкуренција, па и слабата моќ на купувачите водат до ситуација каде што на фирмите им е дозволено да размислуваат дека инвестирањето во луѓето се уште е некоја додадена вредност, а понекогаш дури и екстра трошок, а не како можност за намалување на

грешките, зголемување на оперативната ефикасност, остварување на профит и на крај остварување на самите цели на компаниите. Перцепцијата за ова кај малите и средните претпријатија пак се уште е можеби на ниво на теоретска и апстрактна расправа каде што инвестирањето во вработените се гледа како на некој луксуз, а не како нешто што е неопходно за преживување на таа компанија“, вели Исидора Сидоровска, заменик директор на „Триаголник“. Важноста за компаниите да инвестираат во човечкиот капитал ја истакна и Цветко Смилевски, пионер во менаџментот со човечки ресурси и основач и водечки консултант во Детра Центар. “Ако сакате луѓето што работат во вашата компанија да бидат успешни и мотивирани обидете се тие да ја креираат заедно со вас вашата работна стратегија“, вели Смилевски . Најпластичниот пример за бенефициите кои ги добиваат компаниите од вложување во човечкиот капитал, сепак го понуди постариот стратег на Британски Телеком, Брендон Карсон кој посочи неколку конкретни пример и пракси како менаџментот и вложувањето во вработените носат позитивен

финансиски перформанс. „Во Британски Телеком секој втор вработен има бесплатна можност за тренинзи и можност за дообучување, кои се потребни за секој тим. Исто така компанијата има центар кој им помага на луѓето да научат нови работи и да бараат алтернативни улоги во бизнисот. На тој начин сакаме да создадеме култура во која секој вработен може да работи добро“, вели Карсон.

Триаголник избра 10 компании со најдобри практики во развојот на вработените

Во рамките на конференцијата, Центарот за неформално образование „Триаголник“ додели и награди за 10 компании и три HR менаџери за користење на успешни практики во развојот на вработените. Десетте наградени компании се: Телеком Македонија, Тутунска банка, Скопски легури, Дониа, Сивус , Макстил, Порше Македонија, Осигурување Македонија, Макотен дооел, Казино Фламинго Хотел и Дуна Комјутери, а пак трите менаџери се HR менаџерите на Телеком Македонија, Тутунска банка и Скопски легури. Наградените компании, велат од Триаголник, беа избрани по претходно направена детална анализа на користените практики. „Процесот на селекција и анализата на користените практики се одвиваше преку претходно направени интервјуа со водечките HR менаџери во компаниите. Се избраа оние 10 компании кои применуваат најдобри практики во развојот на своите вработени“, велат оттаму.

специјален прилог

14

ФЕВРУАРИ 2014

ТЕЛЕКОМУНИКАЦИСКИ ТРЕНДОВИ ВО 2014 ВО ОВОЈ ПРИЛОГ “КАПИТАЛ“ АНАЛИЗИРА:  Кои новитети ќе излезат од “лабораториите“ на телеком операторите на македонскиот пазар? На што тие годинава ќе стават акцентмобилна телефонија, интернет, ТВ понуда или целосно нови пакети балансирани кон потребите на македонските корисници?  4Г ќе биде главна тема и во годината која е пред нас? Што ново ќе донесе?  Капитал го исцртува профилот на македонскиот корисник на телекомуникациски услуги? Каков е тој?  Мобилните плаќања се веќе етаблиран тренд во многу земји. Што ново во овој сегмент ќе понудат домашните оператори?  Deloitte предвидува: 2014 година ќе доведе до раст во секторот на телекомуникациите. Таблет телефоните за повеќе од 18 милијарди евра ќе ги надминат таблет компјутерите, а вкупната продажба на паметни телефони, таблети, лични компјутери, телевизори и играчи на конзоли ќе надминат 550 милијарди евра на глобално ниво. Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил: boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ

ЕДНОДНЕВЕН СЕМИНАР НА ТЕМА:  7 февруари 2014 година, 10:00 – 16:00 часот

Капитал Академија, Скопје

НОВА КОМПЈУТЕРИЗИРАНА ЦАРИНСКА ТРАНЗИТНА ПОСТАПКА И НЕЈЗИНАТА ПРИМЕНА ВО МАКЕДОНИЈА - НА НАЦИОНАЛНО НИВО И ВО КОНВЕНЦИЈАТА ЗА ЗАЕДНИЧКА ТРАНЗИТНА ПОСТАПКА

Ц

елта на овој семинар е да ги запознае деловните субјекти (шпедитери, увозници, извозници, корисниците на поедноставени царински постапки, банкарскиот сектор и сл.) со тоа што претставува NCTS и како функционира, а особено со фазата на воведувањето на NCTS во Република Македонија, односно со фаза на имплементација на национално ниво и на фазата на имплементација на Конвенцијата за заедничка транзитна постапка (Common Transit Convention). Учесниците ќе бидат детално запознаени со начинот на спроведување на постапката за царински транзит во редовна постапка (со акцент на користење на гаранции, улогата на стопанствениците и Царината во спроведувањето на редовната постапка) и детали за функционирањето пропишани во поедноставената транзитна постапка (овластен примател, овластен испраќач, заедничка гаранција за транзитна постапка и ослободување од гарантирање на депозитите, поедноставување на железничкиот и на воздушниот сообраќај и сл.). Ќе биде образложено какво е интегрирањето на Македонија во Конвенцијата за заедничка транзитна постапка (која ја сочинуваат членките на ЕУ, Швајцарија, Лихтенштајн, Исланд, Норвешка и Турција), следниот важен чекор во приближувањето до членките на ЕУ, ќе бидат детално информирани како функционира заедничкиот транзит-common transit (врз основа на CTC) и како и кога се применува заедничкиот транзит. Предавачот особено ќе посвети внимание и на тоа што всушност пристапувањето на Македонија кон CTC ќе му донесе на македонското стопанство, како и на поединечните гранки (на пр. шпедитерите, камионските превозници, националниот железнички

Сите заинтересирани за учество на овој семинар можат да се пријават најдоцна до 4 февруари 2014 година.

превозник, увозниците, извозници, царинската служба и сл). Учесниците ќе се запознаат со искуствата на Р.Хрватска во националната примена на NCTS; потоа со заедничкиот транзит, вклучувајќи ги и придобивките, но и проблемите со кои Р.Хрватска и нејзината економија се среќаваа во овие фази.

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТ СЕМИНАРОТ:

Семинарот е наменет за менаџерите, компаниите ангажирани во увоз и извоз, компании вклучени во шпедитерскиот бизнис, компаниите кои се занимаваат со транспорт (патен и железнички), компании кои се клиенти на поедноставени царински постапки, компании ангажирани во производството на софтвер за царинските постапки (NCTS), компании кои настапуваат како гарант на царинските постапки (банките).

ПРЕДАВАЧ: Босиљко Злопаша

помошник-директор во Царинската управа на Хрватска Во царинската служба на Република Хрватска е од 1991 година на различни позиции. Учествувал во преговорите меѓу Р.Хрватска и ЕУ за пристапувањето на Р.Хрватска во ЕУ. Активен е како експерт и менаџер вклучен во имплементација на NCTS системот во Република Хрватска и активности околу хрватскиот влез во CTC. Тој е претставник на Р.Хрватска во професионалните тела на CTC во Брисел од 2006 година, и во други стручни тела, Европската комисија и специјализирани професионални тела на UNECE.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

Капитал број 744 31.12.2013

52

www.kapital.mk

Маркетинг

ЕБОР ги советува македонските винарии

Sozdadete vrednosti na vinska zemja! пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

М

акедонија не е Франција, но нејзините вина и винска култура можат исто толку добро да бидат препознаени не само во регионот, туку секаде во светот, секако преку вистинска стратегија и успешна презентација. Како до подобар извоз и промоција на македонското вино на новите пазари беше темата на која два дена разговараа дел од македонските винарии со францускиот експерт, Фредерик Јулија на семинарот кој го организираше Тимот за поддршка на мали и средни бизниси на Европската банка за обнова и развој во земјава(ЕБОР) со цел македонските винарии од прва рака да се запознаат со најновите трендови и практики за ефективен маркетинг. Раководителот на регионалната програма на ЕБОР за поддршка на мали и средни бизниси во Југоисточна Европа, Миха Швент вели дека ЕБОР преку оваа програма веќе 10 години нуди поддршка на македонските претпријатија. Притоа, поддршката не е изразена само преку финансии, туку и преку советодавни услуги. Токму овој семинар е доказ за тоа, вели тој.

„Парите се важни. Но, унапредувањето на менаџмент вештините во секојдневната работа на македонските компании и отвореноста кон совети е исто така многу важно. Затоа ЕБОР и организира обуки за македонските компании да ги подобрат своите перформанси. Компаниите често бараат совети поврзани со нивниот раст. Еден од условите за раст е и добар маркетинг пристап за извоз, кој патем е различен од оној за домашниот пазар. Притоа, треба подобро внатрешно да се организираат. ЕБОР не нуди само различни видови на кредитирање, туку исто така и консултантски услуги и нуди пристап до нови знаења потребни на манаџментот на домашните компании. Компаниите се почесто ни се обраќаат за консултантски услуги и нивниот број расте. Голем број од овие компании никогаш претходно не користеле ваков вид асистенција. Денес, тие продаваат многу повеќе, постојано растат, работат поструктурирано и полесно доаѓаат до

извозните пазари“, вели Швент . Националниот менаџер на програмата на ЕБОР за поддршка на мали и средни бизниси Маја Антеска, вели дека идејата на овој семинар е да се поттикнат винариите да побараат совет за поефективен маркетинг и продажба и да вложат систематски напори за креативна презентација на нивните вина на странски пазари, подеднакво на напорите што ги прават за правење на добро вино и користење на современи технологии. „Споделивме со македонските винарии едно практично и долгогодишно искуство на докажан експерт од винарската индустрија на тема ефективен, систематски и таргетиран маркетинг без кој долгорочниот успех на продажбата на македонските вина во странство несомнено би изостанал. Овој настан повторно ја потврди вредноста и користа од индустриска експертиза и консултантски совет. Фредерик ги презентираше спецификите на пазарите

Програмата на ЕБОР за поддршка на мали и средни бизниси

Идејата на овој семинар е да се поттикнат винариите да побараат совет за поефективен маркетинг и продажба и да вложат систематски напори за креативна презентација на нивните вина на странски пазари, подеднакво на напорите што ги прават за правење на добро вино и користење на современи технологии. Програмата на ЕБОР за поддршка на мали и средни бизниси работи преку обезбедување советодавни услуги во вкупно 25 земји низ светот и има поддржано 10.000 компании. Во Македонија работи од 2002 година и досега има поддржано над 600 компании преку ангажирање македонски консултанти и 60-тина преку ангажирање на странски советници.

www.kapital.mk

капитал број 744 31.12.2013

Маркетинг Со цел да се поддржат македонските винарии во нивните напори за освојување на странски пазари Tимот за поддршка на мали и средни бизниси на Европската банка за обнова и развој, организираше дводневна обука на тема „Меѓународен маркетинг и тактики за продажба за настап на странските пазари“. Учесниците на обуката имаа можност од прва рака да ги слушнат трендовите и најдобрите практики и техники за ефективен маркетинг од францускиот експерт и консултант за вино, Фредерик Јулија. на вино во Германија, Велика Британија, Америка, Скандинавија, вклучително Норвешка, Шведска и Финска како и во Канада и Кина и сподели клучни информации и контакти". Потребата од вакви обуки и користењето Кои се новите пазари и каде на консултатски услуги ја поздравија сите треба да ја гледаат перспективата винарии присутни на настанот. македонските винарии? На ова прашаПретставниците од винаријата „Стоби“ ње, францускиот експерт Јулија вели рекоа дека секое запознавање и нови дека винариите треба да се обидат на информации за извозни стратегии се сите пазари. Меѓутоа, како пазари на повеќе од добредојдени. кои Македонија треба подобро да се „Секакво запознавање и нова пласира ги гледа Кина, како растечка информација за странските пазари е економија и земја каде консумацијата клучно. Ние би сакале и почесто да на вино е во постојан раст, Германија, се среќаваме со различни експерти со но и скандинавските земји. различни искуства, поради сложеноста за влез на странски пазари и градењето кој винариите го добија од францускиот стратегија за поголем извоз“. вински експерт Јулија. Зборувајќи за Ѓорѓи Петрушев од Асоцијацијата Вина Македонија, која претставува само од Македонија вели дека Македонија 0,4% од светска винска индустрија, како земја се покажа дека е добар Јулија вели дека не треба големината производител на вино. Сега, вели тој, на земјата да се гледа како пречка, на ред е да научиме како подобро да туку напротив како предност. Оттука, извезуваме. неговиот совет за зголемување на „Сите винарии веќе имаат извоз извозот на една мала земја како ширум светот во повеќе земји, Македонија е следниот: меѓутоа, очекувањето од овој „Две најважни работи настан е како да станеме според мене се: прво да се препознатливи како испрати една заедничка земја. Да добиеме порака од сите винарии искуство од француски од Македонија дека експерт кој што е и споделуваат заеднички самиот е практичар, вредности и тоа да производител и милиони хектар литр го презентираат пред извозник на вино, како и се испиени во 2012 на светот. Потоа, со овие да се претставиме св ет ско ниво заеднички вредности како земја надвор, потребно е секоја како да бидеме компанија да даде свој посилни и како да специфичен пристап. фатиме подобра Тоа се два неминови позиција на овие извозни чекори, да се има пазари е одлична заедничка порака првоможност. Досегашното каде е Македонија, кои искуството покажа се уникатните работи дека поединечните што Македонија може напори на било која литри по глава на жи да ги понуди, а потоа винарија, без оглед те л пи јат вино Македонците секоја компанија да колку е голема и си создаде своја мала колку квалитетни приказна“, вели Јулија. вина има, сепак не Унифицираниот може да ги даде тие пристап за освојување резултати во споредба на надворешните пазари со брендирањето како како потреба го гледа и земја“, вели Петрушев. Александар Зарков, координатор во Јулија: Покажете дека Сојуз на Стопански комори. Македонија е винска земја „Пазарот на вино е огромен, а ние За Македонија и македонските винарии сме реално мали играчи. Но, затоа најважно е прво винариите да создадат мора да креираме унифициран заеднички вредности и да испратат пристап и унифициран влез кој ќе заедничка порака во светот- дека биде препознатлив само за Македонија Македонија е винска земја. Потоа секоја на овие пазари. Организирањето од винариите преку свој специфичен на винарските визби заеднички да пристап полесно ќе ја раскажува својата пристапат кон промоција на виното е приказна надвор. Ова е на кратко советот чекор поблиску до успех“, вели Зарков.

скандинавија може да биде следна дестинација за вински успех

245 7

53

Миха Швент

Раководител на регионалната програма на ЕБОР за поддршка на мали и средни бизниси во Југоисточна Европа

Парите се важни. Но, унапредувањето на менаџмент вештините во секојдневната работа на македонските компании и отвореноста кон совети е исто така многу важно. Затоа ЕБОР и организира обуки за македонските компании да ги подобрат своите перформанси. Компаниите често бараат совети поврзани со нивниот раст. Еден од условите за раст е и добар маркетинг пристап за извоз, кој патем е различен од оној за домашниот пазар. Притоа, треба подобро внатрешно да се организираат. ЕБОР не нуди само различни видови на кредитирање, туку исто така и консултантски услуги и нуди пристап до нови знаења потребни на манаџментот на домашните компании.

Маја антеска

Национален менаџер на програмата на ЕБОР за поддршка на мали и средни бизниси во Македонија

Споделивме со македонските винарии едно практично и долгогодишно искуство на докажан експерт од винарската индустрија на тема ефективен, систематски и таргетиран маркетинг без кој долгорочниот успех на продажбата на македонските вина во странство несомнено би изостанал. Овој настан повторно ја потврди вредноста и користа од индустриска експертиза и консултантски совет.

Фредерик јулија меѓународен експерт од винската индустрија

Лесно е да го продадете првото вино, тешко е да го продадете второто. Треба да најдете посебен начин да се промовирате и да докажете дека иако сте мала земја сепак имате нешто ново, непробано и уникатно што можете да го понудите.

александар Зарков

координатор од Сојуз на Стопански комори

Пазарот на вино е огромен, а ние сме реално мали играчи. Но, затоа мора да креираме унифициран пристап и унифициран влез кој ќе биде препознатлив само за Македонија на овие пазари. Организирањето на винарските визби заеднички да пристапат кон промоција на виното е чекор поблиску до успех.

Капитал број 744 31.01.2014

54

www.kapital.mk

свет

Изборот меѓу мосКва И брИсел не е ИсКлучИв

Ukraina pred gra\anska vojn пишува:

максим ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

О

ставка на Јанукович, казни за виновните за насилствата од протестите, и вонредни претседателски и парламентарни избори - е најдоброто, но с$ помалку веројатно сценарио за Украина, кое ако не се оствари, на земјата не & бега граѓанска војна, со последици што не е исклучено да значат и крај за неа во сегашната форма. Колку се мали изгледите да дојде до вакво сценарио јасно покажуваат последните потези на украинскиот претседател, Виктор Јанукович, кој на кулминацијата на притисокот од демонстрантите кои окупираа повеќе седишта на локалните власти во западниот дел од земјата (настроен про-ЕУ, односно анти-руски),

одговори со подготвеност да направи (или да жртвува) с$, освен единственото што се бара од него - да даде оставка и понатаму да ги препушти работите на народната волја, демократски изразена на избори, предвремени претседателски - Украина е република со мешан полу-претседателски и полупарламентарен систем, а во мандатот на Јанукович силно натежна претседателската компонента на власта. Актуелниот претседател на лидерите на опозицијата им ја понуди дури и Владата (едниот од нив, Арсениј Јацењук, одби понуда за премиер, а другиот, познатиот боксер Витали Кличко, за вицепремиер - во меѓувреме, премиерот Микола Азаров поднесе оставка), заедно со предлогот за промена на Уставот со цел да се намалат претседателските овластувања за сметка на премиерските, а се чини дека е подготвен и да ја потпише Спогодбата за асоцијација со Европската унија (формалната причина за почеток на протестите), само за демонстрантите да се повлечат и тој да остане на функцијата до следните

претседателски избори во 2015 година, до кога, веројатно се надева, без единството што & го обезбедија уличните протести околу киевскиот Плоштад на независноста - Мајдан, опозицијата (составена од три групи, од кои едната, „десниот сектор“, со другите две ја поврзува само желбата за промена на власта во земјата) ќе се раздели, и ќе биде онолку слаба колку што беше потребно за Јанукович легитимно да победи на претходните претседателски избори во 2010 година. За него губењето на власта е поопасно од кој и да е друг правец за развој на ситуацијата, зашто на душа ја има пресудата против поранешната премиерка, Јулија Тимошенко (Јацењук ја води опозицијата во отсуство на вистинскиот лидер на неговата партија „Татковина“, кој е Тимошенко), како и на други функционери на претходната власт, поради што (во случај да „падне“) секако би се соочил со освета, односно би бил (о)суден. Настрана од предвидувањата на познавачите на украинските прилики - дека Јанукович по никоја цена нема да

www.kapital.mk

Капитал број 744 31.01.2014

свет

55

Излезот од кризата со с$ што во земјата ќе се реши со него мора да им се остави на Украинците, но се чини спротиставените страни предлабоко се паднати во стрмна слепа улица и не можат да излезат без надворешна помош. Но, интервенциите од страната на ЕУ не смеат да се претворат во средство на геополитичката борба со Москва, ниту, пак, од руска страна да претставуваат манифестација на мачоизмот на и овојпат непобедениот Путин.

na

се повлече од функцијата, и оти ако не може поинаку, демонстрантите ќе се обиде да ги „реши“ со сила, проблемот е што и погоре спомнатото најдобро сценарио, не гарантира суштинско решение на украинската криза. Земјата е јасно поделена по должината на реката Днепар, на источен дел, под изразено руско влијание - таму со голем процент преовладува рускиот јазик, а Русите ја сметаат древноруската држава, Киевски Рус, за историска срцевина на руската државност и за нив Киев е „мајка на руските градови“; и на западен дел, чии жители најмногу зборуваат на литературен украински, а со длабоко сомневање гледаат на с$ што е поврзано со Москва, и ги презираат сограѓаните од истокот. Поделбата е очигледна и во односот кон актуелната криза - во западните делови на Украина се создаваат народни совети и се забранува дејствувањето на владејачката Партија на регионите (на Јанукович), како и на Комунистичката партија која, сметаат „западњаците“, „е против украинските национални интереси“; додека на

истокот доминираат паролите како „Ние сме со претседателот“ и „Не за политичкиот екстремизам“, пришто се бара Јанукович да не дозволи поделба на државата, и по цена да се неопходни жестоки мерки за враќање на редот и мирот. Последиците од оваа длабока поделба тешко би ги залечила каква и да е власт во земјата - нова или актуелната, консолидирана. Во случај Јанукович да биде принуден (со размерите на кризата) да си оди, најверојатно западниот меѓународен фактор ќе се обиде да го наметне Кличко како кандидат за неговото место, кој дури и за поделените Украинци може да претставува компромисно решение, зашто не е радикален и не го заплашува со националистичка реторика источниот дел од земјата. Но, овде завршува капацитетот на овој компромис меѓу истокот и западот - анкетите покажуваат дека перцепцијата за боксеротполитичар во источниот и во јужниот дел од државата е оти тој нема искуство, а дека дошол во преден план само поради спортската кариера. Во пакет со Кличко како кандидати за високи функции секако би оделе и неговите соборци од протестите по киевските улици, при што особено проблематичен би бил лидерот на крајно десната партија Сеукраинска унија „Слобода“, Олег Тјагнибок, чиј став дека најголема закана за Украина е политиката на Москва, никако не може да биде основа за обединување. А земјата треба брзо да одлучи меѓу приближувањето со ЕУ, со Русија, или балансот меѓу двете, како одговор на заканата од економски колапс наредните месеци официјален Киев ќе треба да плати за испорачаниот гас од Русија, да почне да враќа пари на ММФ, да плаќа еврообврзници ..., а сумите само за овие буџетски потреби се движат меѓу 11 и 17 милијарди долари. За која и да се одлучи од трите опции, ќе следат долгорочни, но што е најпроблематично во моментов, и непосредно краткорочни политички и економски последици за државата. Третата, балансирачката опција, што ја разгледуваат дел од аналитичарите, колку и да звучи парадоксално, подразбира и посматрање на Украина како фактор на приближување меѓу ЕУ и Русија. Тезата поаѓа од претпоставката дека односите Украина-ЕУ, УкраинаРусија и Русија-ЕУ, без разлика на актуелната политичка ситуација, имаат долготраен стратешки и партнерски карактер, доколу се мисли на интересите на граѓаните на државите. Притоа се смета дека на Украина & е наметнат лажниот исклучив избор „или

со Москва, или со Европа“ - на Брисел му се забележува дека сака да ги поткопа интензивните и длабоки украинскоруски врски на општочовечко ниво, на планот на производствена соработка, трговија, вклучително и во зоната на слободна трговија на Заедницата на независни држави, а пореметувањето на досега воспоставените меѓусебно корисни односи негативно би се одразило на економиите на двете држави. Замерките, пак, за Русија се дека го поддржува Јанукович (Кремљ деновиве му праќа две милијарди евра кредит), кој во соочувањето со демонстрантите посегна по мерки типични за руската „демократија“, како апсурдниот пакет репресивни закони (после кои протестите целосно излегоа од контрола и зедоа жртви), кои, во меѓувреме, Јанукович прифати да се поништат (само како уште една компензација за задржувањето на неговата функција), а предвидуваа оти е престап и возењето во колона од повеќе од пет автомобили, за што следува одземање на возачката дозвола на 1-2 години, а секако и на возилото. Во истиот контекст демонстрантите се најдоа во орвеловска ситуација кога по стапувањето во сила на законите добија СМС порака со текст „Почитуван кориснику, вие сте регистриран како учесник во масовни нереди“, а за делото „учесник во масовен неред“ предвидена е казна до две години затвор. За необјективна, односно пристрасна поддршка може да се обвини и западната меѓународна заедница, која уште пред да се знае кој палел автобуси, кој пукал од снајпер, кој го фрлил противпожарниот прав врз Кличко додека апелираше за смирување на конфликтот, застана на страната на демонстрантите, меѓу кои има и паравоено организирани ултранационалисти на кои кршењето на демократијата од страна на Јанукович им е последна грижа, ама фрлаат молотови коктели против власта која се смета за проруска. Решението на кризата и на с$ што во земјата ќе се реши со неа мора да им се остави на Украинците, но голем дел од аналитичарите сметаат дека спротиставените страни предлабоко паднати во стрмната слепа улица и не можат да излезат без надворешна помош. Но, оваа помош не смее од страната на ЕУ да се претвори во средство на геополитичката борба со Москва, ниту, пак, од руска страна да претставува манифестација на мачоизмот на и овојпат непобедениот Путин, туку (и од двете страни) дебело да го подвлекува економскиот интерес на Украина.

Капитал број 744 31.01.2014

56

www.kapital.mk

свет

Корупциски скандал среде светското еко

Kolku ]e ja ^ini Turcija politi^ko pre@ivuvawe na Er

www.kapital.mk

ономско чудо

oto rdogan?

Капитал број 744 31.01.2014

свет

57

Кога ќе се исчисти маглата од корупцискиот скандал, турските институции дефинитивно ќе имаат што да истражуваат, но трагедијата е што во веќе отворената војна меѓу АКП и Хизмет, која допрва се распламтува, заедно со Ердоган може да настрада и економскиот препород на Турција, односно сликата за успешниот микс на либерален капитализам и умерена исламска демократија, која требаше да биде рецепт за арапските земји на патот кон демократизација подготви:

Максим Ристески

С

maksim.risteski@kapital.mk

мена на речиси половина Влада - на десет министри откако тројца поднесоа оставки, откази или преместувања на дури 350 полицајци во еден наврат во само еден град - Анкара, тепачки во Парламентот, протести на улиците ... се околности што во која и да е демократија неспорно би значеле оставка на премиерот, паѓање на Владата и итни избори. Но, не и во Турција на Реџеп Таип Ердоган, кадешто и криза од вакви размери на која повеќе од месец од почетокот не & се гледа крајот, се смета само за најголем предизвик во неговото единаесетгодишно владеење. Познавачите на турската политичка сцена ова го објаснуваат со резервите на моќ на Ердоган, доволни за тој политички да го преживее дури и корупцискиот мегаскандал чија јамка се стега токму околу него, и не сметаат дека клучното прашање е дали понатамошната ескалација на кризата ќе го натера да ја предаде власта, туку каква ќе биде цената за државата по употребата на средствата што ќе му овозможат да ја задржи. Турскиот премиер кој го троши третиот мандат ја (на)прави честата грешка на лидерите кои при слаба опозиција доволно долго владеат во кревки демократии - не ги поправаше слабостите на турската демократија, туку ги користеше (при алиби дека се наследени) за зацврстување на својата власт, не чувстувајќи во доволно блиска перспектива закана да се пресели во опозиција. Владеењето со сурова политичка сила базирана на култ на личноста и на соодветните популарност и лојалност во име на евидентните резултати, во случајов, на економски план, уште еднаш се покажа дека не може да ги компензира очекувањата на граѓаните за демократизација на општеството, за која тешко се одлучуваат овој вид на лидери особено при слаба опозиција, зашто тоа подразбира ризици, отворање можности за создавање посилна конкуренција, и пообјективно (изборно) мерење на споменатата

популарност. Но, ваквото владеење со годините станува втора природа на носителите кои веќе се чувствуваат како природна или „од Бога дадена“ власт, а од тој конфор с$ повеќе ја снемува претпазливоста карактеристична за почетокот на нивните мандати. Ердогановата Партија на правдата и развојот (АКП) со доаѓањето на власт ветуваше нова ера во турската политика, чиста, пред с$, од корупција, но како одминуваше времето Турците с$ почесто беа сведоци на нагло збогатување на личности блиски до круговите на премиерот, што упатуваше на сомневања за повластено делење на јавни набавки поврзани со мегаломанските градежни проекти на власта. Од тој аспект, дури и да е точно дека зад корупцискиот скандал стои голем надворешновнатрешен заговор против Ердоган, тоа не значи дека надлежните органи во случајот нема што да истражуваат. „Новото во апсењата на 17 декември не беше толку откривањето на корупцијата, туку тоа што првпат во Турција беа засегнати недопирливите“, сметаат турските интелектуалци. Локалните избори кон крајот на март ќе го сумираат ефектот врз рејтингот на АКП од актуелната криза и од онаа што & претходеше летото 2013, со масовните протести во паркот Гези на истанбулскиот плоштад Таксим. Резултатот (од овие избори) ќе покаже колку е реална донеодамна лесно остварливата амбиција на Ердоган да го наследи претседателот на државата, Абдула Ѓул, (според Уставот на Турција Ердоган не може повторно да се кандидира за премиер) чиј мандат истекува кон крајот на август, по што ќе следат и претседателски избори. На изборите во март прашање е колку ниско ќе падне високо поставената летвичка на АКП која на парламентарните избори пред три години освои дури 50 отсто од гласовите. Важна улога во овој правец може да одигра и засилувањето на внатрешната опозиција (во самата АКП) насочена против Ердоган - петмина пратеници ја напуштија партијата по избувнувањето на скандалот, откако уште двајца други го направија истото последниве месеци. Но, жестоките потези на ердогановиот кризен менаџмент

Капитал број 744 31.01.2014

58

www.kapital.mk

свет

покажуваат дека предавањето и на најмалата педа од власта за него не е опција. Неполн месец по почетокот на скандалот премиерот порача дека нема да има милост за групата која стои зад истрагата за корупција. „Нашата демократија го избегна најголемиот и најтежок обид за преврат на сите времиња. 17 декември остана во историјата како црна дамка врз демократијата и владеење на правото во Турција. Странски сили, лоби групи и нивните локални извршители стојат зад операцијата, која има за цел да му наштети на развојот на Турција и да се одмазди за надворешната политика на земјата“, изјави Ердоган. За длабочината на потресот што ја наруши политичката извесност во Турција која „до вчера“ изгледаше гранитно поставена, зборува и тоа што Ердоган покрај покажувањето заби одлучи и понизно да бара сојузници и кај еден од своите најголеми „душмани“ армијата. Откако успешно, години по ред, работеше на намалувањето на влијанието на армискиот врв кој беше чувар на ататурковиот секуларизам, премиерот сега бара преразгледување на двата мегапроцеси „Ергенекон" и „Чук" со цел да бидат ослободени стотици обвинети воени лица.

Корупциски скандал физика и метафизика

С$ почна летото 2013 со масовните антивладини протести во „Гези“, а тие, пак, беа резултат на страстa на премиерот Ердоган за градење. Силуетата на преполниот со историски знаменитости Истанбул првпат е осетно променета по повеќе десетлетија - покрај многубројните минариња се извишуваат не помалку воочливи облакодери, а овој процес се прошири и кон „забранетите“ зони како плоштадот Таксим (на кој се наоѓа споменикот посветен на формирањето на турската република, од огромно симболично значење за противниците на ердогановата исламизација на општеството) кадешто премиерот сакаше да обнови воена касарна од отоманското време, а во рамките на модернизацијата на плоштадот планираше да го збрише паркот Гези со неговите 600 стебла дрва. Во Гези на Ердоган првпат му се случи народ. Изненаден што некој се осмели да спори со одлуките на премиерот кој значајно го подобри животниот стандард на Турците, десетпати го зголеми извозот, го врати долгот кон ММФ ..., тој употреби прекумерна сила за сузбивање на протестите (и беше принуден да го признае истото). Ваквиот однос кон граѓаните, заедно со соодветното потценување на значењето на транспарентното комуницирање на политките со јавноста, направија на Турците уште поопасно да им изгледаат рестирикциите наметнати од ердогановата Влада во врска со употребата на алкохол, предупредувањето до младите да не се бакнуваат на улиците ... Во минатото ваквите ситуации во Турција

Oвој најголем скандал во владеењето на Ердоган на површината исфрли еден прикриен конфликт, внатре, во самиот владејачкиот блок исламисти во Турција, во кој на една страна е премиерот Ердоган со нему најлојалните членови на АКП, а на друга Фетхулах Ѓулен и неговите следбеници собрани во влијателното исламско движење Хизмет. (кога власта флагрантно го нарушуваше духот на секуларизмот) завршуваа со воени удари, но денеска тоа не е така благодарение на една од ретките демократски придобивки од ерата на Ердоган - армијата е вратена на местото кое во демократските системи & припаѓа. Вториот бран антивладино расположение го подигна полицискообвинителската акција почната на 17 декември во која беа приведени синовите на тројца министри (кои подоцна поднесоа оставки), генералниот директор на државната Халк банка, повеќе бизнисмени блиски до власта... Под обвиненија за корупција, добивање државни тендери под сомнителни околности, тајни трансфери на злато кон Иран со кои биле заобиколени санкциите кон Техеран ... Меѓу информациите од истрагата најсилен графички впечаток на Турците оставија снимките на купишта банкноти во спалната на еден од министерските синови, и кутиите за чевли полни со (4,5 милиони) евра во домот на директорот на втората по големина банка во земјата. Обрачот околу Ердоган опасно почна да се стега кога истрагата дојде и до неговиот син, Билал, кој е основач и член на бордот на невладина организација која по нереално поволна цена стекнала имот во Истанбул, а за целта наводно дала поткуп од 3 милиони евра. Во исто време, „Брутов“ удар

Ердоган претрпе од министерот за животна средина и урбанизам, Ердоган Бајрактар (чиј син беше меѓу приведените), кој по оставката изјави дека не правел ништо без знаење на премиерот, кој (според Бајрактар) бил замешан во имотните зделки што се во средиштето на истрагата, и затоа и тој треба да си поднесе оставка. Доволно јасна порака за начинот на кој Турција се урбанизира адресираше и поранешниот министер за култура, Ертугрул Ѓунај, кој како пратеник ја напушти АКП десет дена по првиот бран апсења: „За жал, стремежот кон профит е посилен од грижата за нашето културно наследство. Во Турција

www.kapital.mk

Капитал број 744 31.01.2014

свет

Вториот бран антивладино расположение го подигна полициско-обвинителската акција почната на 17 декември во која беа приведени синовите на тројца министри (кои подоцна поднесоа оставки), генералниот директор на државната Халк банка, повеќе бизнисмени блиски до власта... Под обвиненија за корупција, добивање државни тендери под сомнителни околности, тајни трансфери на злато кон Иран со кои биле заобиколени санкциите кон Техеран

имаме поговорка - камењата и земјата во Истанбул се златни. И навистина се. Некои луѓе го третираат Истанбул како да е златен рудник“, изјави Ѓунај, како потврда на неколку храбри судски одлуки по тужби на граѓани од градот на Босфорот дека со многу од новоподигнатите згради се нарушени принципите на градското планирање. Според Ердоган корупцискиот скандал е измислен, а може да се објасни единствено како мрачен заговор на надоврешни сили (се подразбираат САД и Израел) помогнати од внатрешните непријатели на Турција (ѓуленистите). Мотивот на заговорниците, смета Ердоган, е да се спречи понатамошното економско и политичко јакнење на Турција, кое веќе стои на патот на плановите на некои од најмоќните светски сили. Како носталгичар по славното османското минато чиј сјај, со барем регионален отсјај, сака да & го врати на Турција како премиер, Ердоган изјави: „Токму како што н$ учи историјата, и како што правеле нашите предци, со гордост и со чест на светот му се претставувале, а и денеска постои таква Турција. Но, таквата Турција вознемирува некои меѓународни кругови кои сакаат да воспостават економска и политичка контрола над Турција за тие да наметнат свои правила на играта“, изјави Ердоган десетина дена по избувнувањето на скандалот, притоа набројувајќи ги „трњето“ во очите на непријателите на земјата: „Веќе 11 години напорно и деноноќно работиме за турскиот народ. Националниот доход на Турција од 236 милијарди е зголемен за 800 милијарди долари за овие десет години. Како е можна корупција покрај еден ваков напредок? Резервите во Централната банка од 27,5 милијарди ги зголемивме на 136 милијарди долари, а извозот од 36 милијарди го зголемивме на 152,2 милијарди долари“, изјави премиерот. Но, овој најголем скандал во неговите долги години власт на површината исфрли еден прикриен конфликт, внатре, во самиот владејачкиот блок

59

исламисти во Турција, во кој на една страна е премиерот Ердоган со нему најлојалните членови на АКП, а на друга Фетхулах Ѓулен и неговите следбеници собрани во влијателното исламско движење Хизмет. Колку е Ѓулен поопасен, како поконкретна закана за Ердоган (во однос на надворешните непријатели), доволно зборува фактот што премиерот се осмели да го изусти неговото име (и на Хизмет) во контекст на корупцискиот скандал, дури еден месец по неговото откривање. „Империјата на стравот“, како што Ердоган ја нарече организацијата Хизмет, има многу добар имиџ во САД, кадешто се смета за реформаторска струја во исламот која се залага за секуларно образование, за дијалог и за соработка меѓу религиите, и застапува теза дека исламот е во состојба да коегзистира со демократијата во едно општество. Актуелната власт токму на помошта од Ѓулен треба да & заблагодари што скоро потполно во Турција е маргинализирано влијанието на (ултра)секуларистичкиот кемализам. За целта Ердоган дозволи приврзаници на Хизмет да се инфилтрираат во најчувствителните клетки на државниот апарат - во судството, во обвинителството, во разузнавачките и во полициските структури. Но, кога заедничката цел е остварена - во Турција веќе нема пречки за општествена афирмација на исламските вредности, партнерите влегоа во меѓусебна пресметка за превласт. Ердоган прв нападна, со најавата дека ќе затвори илјадници приватни училишта чија мрежа ја контролира влијателниот духовник Ѓулен. Овие училишта се познати по успешното подготвување на кандидати за приемни испити на престижните универзитети, а Ердоган изнесе теза дека со нив се фаворизираат богатите деца (поради цените на школарината). Ѓулен не чекаше многу за да го врати ударот - на 17 декември го почна она што Ердоган го плаќа поскапо од што очекуваа и најдобро брифираните аналитичари. За жал, ако конфликтот АКП-Хизмет прерасне во отворена војна, а со такво нешто веќе се закани Ердоган, тоа секако ќе значи крај на извонредниот препород на економската и на геополитичката моќ и на Турција. Зашто, како што велат економистите, теченијата на капиталот не сакаат политички ризик, што се докажува со рекордниот пад на турската лира во однос на доларот и на еврото во првите денови на скандалот. Според британскиот Центар за економски и бизнис истражувања, Турција се очекува да стане дванаесетта светска економија по големина до 2028, а Ердоган е уште поамбициозен и најавува влез на земјата во топ-десет економиите веќе до 2020. „Но, с$ ќе зависи од политичката стабилност и долготрајноста на превирањата како оние во 2013“, предупредува британскиот Центар.

специјален прилог

7

ФЕВРУАРИ 2014

ОСИГУРУВАЊЕ ВО ОВОЈ ПРИЛОГ “КАПИТАЛ“ АНАЛИЗИРА:  Зошто македонскиот осигурителен пазар не се развива со повисоки стапки на раст? Дали причината лежи само во ниската куповна моќ и сфаќањето на осигурувањето како трошок или и во недоволната активност на осигурителните компании?  Колку често осигурителите креираат нови осигурителни пакети? Колку често излегуваат со нови понуди? Кои се најновите понуди и како тие поминаа на пазарот?  Зошто отсуствуваат едукативни и информативни кампањи за подигнување на нивото на свесност за потребата и придобивките од осигурување?  Колку доаѓањето на странски осигурителни компании го раздвижи пазарот и колкав дел од понудата која ја имаат во други земји, ја нудат и во Македонија? Каков е македонскиот во однос на другите пазари во опкружувањето?  Како осигурителите ги оценуваат компаниите, а колку компаниите имаат развиено длабока и партнерска соработка со осигурителните компании?  Кои ќе бидат новитети на пазарот во 2014 година?

Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА

...Фељтон... НајпозНатите светсКи говори

Вудро Вилсон поранешен американски претседател

br.

8

Svetot mora da bide bezbeden za da prevladee demokratijata Додека во европа беснее првата светска војна, американската политика и јавност се концентрирани да ја одржат земјата надвор од воените разрушувања и катастрофи. сето ова ќе се измени по одлуката на германската влада да ги напаѓа сите бродови што пловат кон британските пристаништа во европа, а од оваа одлука најмногу се засегнати токму саД. во тој пресуден момент, вудро вилсон, кој дотогаш важел за противник на војната, на 2 април 1917 година се обраќа пред американскиот конгрес и бара поддршка за американско инволвирање во војната. овој убедителен говор, кој ќе го смени расположението на конгресмените и ќе ги вклучи саД во првата светска војна, ќе се покаже пресуден, не само за нејзиниот тек, туку и за сета иднина на меѓународната политика, која од 2 април 1917 година добива еден многу моќен играч преку името на саД. говорот на претседателот вилсон пред конгресмените од 2 април 1917 ви го пренесуваме интегрално.

Капитал број 733 15.11.2013

62

Неутралноста веќе не е одржлива кога се во прашање мирот во светот и слободата на луѓето во него, а опасноста за тој мир и за таа слобода лежи во постоењето автократски влади, поддржани од организирани сили кои се целосно контролирани од нивната волја, а не од волјата на народот. пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Г

оспода конгресмени, Го свикав Конгресот на оваа вонредна сесија бидејќи пред нас претстојат сериозни, многу сериозни одлуки за идни политики, кои треба да се донесат и тоа да се донесат веднаш; одлуки кои не е ниту правилно, ниту уставно дозволиво да бидат донесени од мене лично и јас да ја преземам сета одговорност од нивните последици. На 3 февруари пред вас го претставив вонредното известување од империјалната германска влада, која од и по 1 февруари одлучи да ги тргне настрана сите законски и хумани ограничувања и да ги искористи своите подморници за да го потопи секој брод што ќе се обиде да пристапи на пристаништата во Велика Британија и Ирска, во пристаништата на Западна Европа или во кои било пристаништа на германските непријатели, вклучувајќи ги и оние во Медитеранот. Ваквата практика на Германците постоеше и на почетокот на оваа војна, но од април минатата година империјалната влада почна да ги одвратува своите подморнички команданти од идејата за потопување патнички бродови, односно почна да ги предупредува пред да го направи тоа. Но, новата политика ги тргна сите рестрикции настрана. Бродови од секаков

тип, без разлика на своето знаме, своите карактеристики, својот товар, својата дестинација, бескомпромисно се испраќани на дното на океанот, без предупредување и без малку обѕир спрема невините патници. Се потопуваат дури и јасно обележаните болнички бродови како плод на ова бескомромисно почитување на бескомпромисните принципи. Јас одреден период дури бев во состојба да не верувам дека вакви мерки може да преземе која било влада во светот, кој отворено се залага за хумани постапки меѓу цивилизираните нации. Интернационалното право има свои корени во обидот да се постави некој закон, кој ќе биде респектиран и обзервиран низ морињата, каде што ниедна нација ќе го нема правото на доминација и каде што поминуваат слободните патишта на светот. Правото во светот се градело мачно и тешко, етапа по етапа со навистина големи резултати, кои придонесоа се што може да се постигне да биде постигнато, но секогаш со чист поглед кон уште поправедната иднина. Германската влада со своето дејствување на морињата ги сруши сите овие принципи на правото и отворено се откажа од нив. Јас веќе не можам да размислувам за материјалните загуби што ги предизвика ова нивно однесување, туку за уништените недолжни животи на цивилите практика која и во најмрачните поглавја од човековата историја се оценувала како погрешна. Материјалните загуби можат да се надоместат, но животите на мирните и невини луѓе не можат. Актуелната германска војна против

Правото е многу повредно од мирот и ние ќе се бориме за работите што секогаш ни биле најдраги; за демократија, за правата на оние што ја немаат можноста тоа да го добијат од своите влади; за правата и за слободите на малите нации; за универзалната доминација на правата на слободните луѓе. трговијата е војна против човештовото. Таа е војна против сите нации. Американски бродови се потонати; американски животи се одземени, што не боли најмногу, но факт е и дека истото се случува со сите други нации. Затоа, предизвикот е пред сето човештво. Секоја нација мора да одлучи самата како да се соочи и како да му се спротивстави на тој предизвик. Изборите што ќе ги направи за нас мора да бидат направени во согласност со совеста на расудувањето. Мораме да ги оставиме горките чувства настрана. Нашиот мотив не смее да биде физичка одмазда спрема друга нација, туку победа и воспоставување на правото, на човековите права, спрема кои ние сме единствен шампион. Кога последниот пат се обратив пред Конгресот на 26-ти февруари, мислев дека нема потреба да се бориме за зачувување на нашите неутрални права со помош на оружје. Но воената неутралност, како што сега изгледа, е практично неспроведлива бидејќи подморниците не го почитуваат правото и напаѓаат недолжни трговски и патнички бродови. Ние не можеме да ги одбраниме нив со нашата неутралност. Оттука се наметнува потребата ние да ги уништиме нив пред тие да имаат можност да ги исполнат своите страшни намери. Воената неутралност се покажува како недоволно ефикасна; во вакви околности таа е полоша од кое било друго решение; многу е веројатно дека таа ќе го произведе токму она за што беше создадена да го избегне - повеќе од сигурно е дека токму неутралноста на крајот ќе не однесе во војна, а во меѓувреме ќе ни донесе безброј

Кој е Вудро Вилсон? Нашиот мотив не смее да биде физичка одмазда кон друга нација, туку победа и воспоставување право

Ние сме на почетокот на доба во која непочитувањето на општите стандарди ќе се казнува од сиот свет. жртви, кои ние не ќе сме во состојба да ги одбраниме. Како и да е, има еден избор што не смееме и не можеме да го направиме. Со нашата неактивност не ни смееме да ги ризикуваме и да ги жртвуваме најсветлите права на нашата нација и на нашите луѓе. Грешките против кои полека се станува се грешки кои не се насочени само против нас туку и против сето човештво и против човечкиот живот, пред се. Со целосно разбирање на големината и на трагичниот карактер на овој мој чекор, јас, сепак, ја прифаќам огромната одговорност што ја носи тој и мислам дека на тој начин си ги исполнувам моите уставни должности. Барам од Конгресот не само да ги прогласи последните постапки на империјалната германска Влада како причина за војна против народот и против Владата на САД; не само формално да го прифати статусот на инволвираност во Војната, кој, секако, и беше наметнат од многу поодамна и не само да преземе брзи чекори за позасилена одбрана на земјата, туку да се ангажира подиректно во принудувањето на Владата на германската империја на условите за прекин на Војната. Што ќе значи тоа, е јасно. Тоа ќе значи многу финансиски средства; ќе значи инволвирање, организација и мобилизација на сите материјални ресурси потребни за таа војна; ќе значи целосно опремување на морнарицата со најсовремените оружја за справување со непријателските подморници; ќе значи и подготовка на околу 500.000 луѓе, кои ќе треба да се правилно одбрани и обучени; на крај тоа ќе значи и поголеми даноци. Но, неутралноста веќе не е одржлива

кога се во прашање мирот во светот и слободата на луѓето во него, а опасноста за тој мир и за таа слобода лежи во постоењето автократски влади, поддржани од организирани сили, кои се целосно контролирани од нивната волја, а не од волјата на народот. Во такви околности нема неутралност. Ние сме на почеток на доба во која непочитувањето на општите стандарди ќе се казнува од целиот свет. Ние немаме ништо против германскиот народ. Ние имаме само чувства на симпатии и пријателство спрема нив. Не е нивна вина што германската Влада влезе во војна. Тоа не е со нивно претходно знаење или одобрување. Тие се одлучиле за војна според стариот принцип, како што се правело во минатото, и кога се било целосно оставено на одговорноста на владетелот, кој не се консултирал со граѓаните. Таква практика не може повеќе да се применува во современиот свет. Одржливиот концепт за мир не може да опстои, освен преку партнерство помеѓу демократските нации. На ниедна автократска влада не може да & се верува и да и се довери судбината на совест. Тоа може да го прават само демократските влади. Само слободните луѓе можат да се задржат на своите цели и на својата чест без да посегнат по интересите и по честа на другите. Ние го прифаќаме овој предизвик бидејќи знаеме дека со таква германска Влада, која се служи со такви методи, ние никогаш нема да можеме да бидеме пријатели и дека таквата организирана сила секогаш ќе стои на патот кон постигнувањето на целите на демократските влади низ светот. Ние сега ќе влеземе во битка поради

Томас Вудро Вилсон (1856-1924) е дваесет и осмиот претседател на САД во периодот 1913-1921. Вилсон се смета за лидер на прогресивното движење, претходно работел како претседател на Универзитетот „Принстон“ од 1902 до 1910, а потоа како гувернер на Њу Џерси од 1911-тата до 1913-тата. Со помош на поделбата на Републиканската партија во 1912-тата, тој успеал да ја поведе својата Демократска партија до истовремена доминација во Белата куќа и во Конгресот за првпат во речиси две декади. За време на својот прв мандат како претседател, Вилсон успеал со помош на Конгресот да спроведе реформска агенда, која е еднаква на оние на најуспешните американски претседатели, а е недостижна се до планот „Њу дил“ од 1933-тата. Вилсон се смета за основач на Федералните резерви на САД. Иако неговиот реизбор во 1916-тата е под слоганот „Човекот кој не одржа надвор од војната“, вториот мандат на Вилсон е обележан токму со Првата светска војна и со вклучувањето на САД во неа. Искористувајќи ги неиспровоцираните напади на германските подморници врз американските цивилни бродови, Вилсон во април 1917 година ќе успее да го убеди Конгресот и да ја вклучи Америка во војната. Овој факт целосно ќе го смени текот на војната и ќе им ја осигури победата на сојузниците. Од друга страна, САД конечно ќе излезат од изолационизмот и ќе се наметнат како нова светска велесила и за првпат ќе ја добијат понатаму многу форсираната титула во меѓународната политика, „светски полицаец“. Вилсон се смета за еден од најзаслужните за формирањето на Друштвото на народите во 1919-тата, кое претставува еден вид претходник на Обединетите нации. најприродната желба и нагон за слобода и ако треба ќе ја употребиме сета сила на нацијата за да ги исполниме овие наши цели. Светот мора да биде безбеден за демократијата. Врз мирот мора да лежат темелите на политичката слобода. Ние немаме себични цели за да им служиме; ние не сакаме ниту освојување ниту доминација; ние не бараме ништо за себе, никаква материјална компензација за жртвите кои доброволно ќе ги дадеме; ние сме еден од првенците на човековите права и ние ќе бидеме задоволни ако тие права ги направиме достапни насекаде. Ова мое обраќање пред вас, господа од Конгресот, е стресна и опресивна должност. Не очекуваат многу месеци на страдање и на жртвување. Страшна работа е да го водиш овој голем и мирен народ во војна, во најстрашната и најуништувачката од сите војни, во која самата цивилизација полека излегува од рамнотежа. Но правото е многу повредно од мирот и ние ќе се бориме за работите што секогаш ни биле најдраги; за демократија; за правата на оние кои ја немаат можноста тоа да го добијат од своите влади; за правата и за слободите на малите нации; за универзалната доминација на правата на слободните луѓе. За таква цел и задача ние слободно можеме да ги посветиме нашите животи и нашите среќи; се што ние сме и се што ние имаме, со гордоста на оние кои знаат дека е дојден денот кога Америка ја има привилегијата да ја потроши својата крв за принципите што ги создале и среќата и мирот, принципи кои таа толку долго ги чувала. Господ нека и помогне; таа не може да направи ништо друго и ништо помалку.

капитал број 744 31.01.2014

64

www.kapital.mk

на руЧек со...

Дарко Димитров композитор и продуцент

Muzikata e ^uvar na identitetot na na[iot narod

www.kapital.mk

Книгите може да се преведат, спомениците може и да се урнат, но музиката нема да може да се избрише. Колку и да се преведува или препева, оригиналните снимки секогаш ќе постојат. Колку и да звучи смешно, музиката големо влијание за задржување на идентитетот на народот.

На ш ето м еН и од богатото мени на ресторанот арабеска избравме: шеф салата, Стек „Бомбај“ и Рижото со вргањ пишува:

александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

А

ко некој оставил најдлабока трага во идентитетот на македонската модерна поп музика што се создаваше од деведесеттите па наваму, несомнено тоа е композиторот и

Капитал број 744 31.01.2014

продуцент, Дарко Димитров. Тој е револуционер во македонската музика во најбуквалната смисла на зборот. Како економски новинар, пребарував факти за да се поткрепи оваа теза, и најдов многу. Прв кој што почна да комбинира рап со семплови од фолк музика и на тој начин ја создаде култната група Нулта позитив, неколку пати ја обиколи Македонија во потрага по музички таленти и од нив направи успешни пејачи, а освен дома, кај него ред за песна чекаат и најголемите балкански ѕвезди. Најголем дел од неговата музика завршува за извоз, направил преку 200 песни само за албанската музичка сцена и шест од осум години е победник на најголемиот музички фестивал во Албанија. Негова песна се уште има најдобар пласман на Евровизија досега. Не сум музички критичар, меѓутоа како страстен слушач на музика ќе си земам за право да кажам дека овој лик е музичар генијалец, па колку и да звучи тоа некомпетентно или необјективно. Впрочем, каков поинаков наследник би можел да има легендарниот музичар Славе Димитров. Генот што Дарко го наследил од татко му е веројатно повредно од што и да е друго наведено во неговиот тестамент. Освен што се вбројува меѓу најуспешните композитори, тој е еден од најпродуктивните автори на музика. Вели дека дури ни самиот не може да преброи точно колку песни продуцирал досега. Но колку што импресионира неговата музика, исто толку плени и неговиот ведар дух, па иако прв пат се запознавме на овој ручек, по кратко време ви остава впечаток како да разговарате со пријател што го познавате со години. Но и тој го симна заштитниот оклоп, кој како што вели, вообичаено го има кога зборува со новинари, па не штедеше зборови да ни раскаже за својот живот, од раното детство кога прв пат почнал да прави музика на Комодоре 64, времето кога со Нулта позитив стана многу популарен во јавноста, па до годините кога со своите сензори се обиде да пронајде млади таленти од кои што потоа создаде успешни пејачи. Оваа приказна започнува уште во

осумдесеттите години во домот на Славе Димитров, кога тој одлучил двајцата свои синови да га запише во музичко училиште. Првоодделенецот Дарко сакал да свири труба, иако професорите го убедувале дека како мало дете нема воопшто капацитет ниту да дувне во трубата, ниту да извади некаков звук. „Уште како мал се сеќавам дека многу сакав џез музика па така всушност и посакав да научам да свирам труба. Иако сите ме убедуваа дека нема да можам бидејќи бев мал, навистина станав најмладиот трубач. Се сеќавам дека професорот дури и ме претставуваше пред учениците од средно како пример, како треба да се свири труба. Тогаш веројатно сфатив дека сум ги наследил музичките гени од татко ми“. Меѓутоа, еуфоријата за трубата траела многу кратко време. „Многу повеќе ме влечеше спортот отколку музиката, иако растев во семејство каде што буквално постојано бев опкружен со музика. А јас бев единствениот што дома гледаше спортски натпревари и се занимаваше со спорт. Меѓутоа, со текот на годините гените веројатно ја победија желбата за спорт и веќе во средно школо навлегов во музиката“. Првиот обид да се направи песна всушност бил за завршната претстава за матура. Во студиото на татко му, Дарко направил рап песна за професорите од средно. Потоа следува формирањето на Нулта позитив. „Откако завршивме средно училиште, уште истото лето заедно со Мето и Мече ја направивме првата песна „Чудна жена беше Вера“. Тоа беше позната народна песна. Во тоа време всушност народната музика доминираше, а ние кога излегувавме навечер во град се шегувававме и народните песни ги рапувавме. Така нашата прва песна е всушност рап верзија на таа народна песна. Се покажа дека тоа беше интересно за народот и тоа не инспирира да продолжиме да правиме нови песни“. Комбинирањето на фолк семплови со рап музика стана препознатливо за Нулта позитив, особено откако јавноста ја слушна легендарната „Отвори го пенџерчето“ со Мирко Митревски.

капитал број 744 31.01.2014

66

www.kapital.mk

на руЧек со... „Таа песна остави голем печат на тоа време. Во овој случај не користевме позната народна песна, туку сами ја создадовме музиката. И стана многу популарна. И сеќавајќи се на тој период, денеска можам да кажам дека ние уживавме во тие денови додека постоеше Нулта позитив. Не работевме за пари, туку буквално го правевме тоа што го сакаме и тоа ни донесе голем успех. Посакувам секој тинејџер да може да ужива во младоста како ние во тоа време. Последен пат заедно имавме настап на свадбата на Мече во САД“. Димитров на шега вели дека со тоа групата официјално се распаднала во Бруклин, Њујорк. Но песните на Нулта позитив и денес често може да ги слушнете на радио, а велат, времето ја дава последната оценка дали нешто е добро или не.

Предизвик ми се младите таленти

Повеќе инспирација добивам од млади ликови што претходно не се занимавале со музика отколку се веќе изградени пејачи

Македонските медиуми не одвојуваат доволно простор за промоција на нашата музика

Ерата на модерната поп музика во Македонија почнува од 1998 година, а Дарко Димитров во тоа време работел со најголемите музички ѕвезди како Тоше Проески, Каролина, Нокаут, Владо Јаневски. „Ако до тогаш луѓето најмногу слушаа народна музика, од крајот на деведесеттите почна буквално секаде да се слуша забавната музика. А тоа го постигнавме со голема продукција. Не можам да пребројам по колку песни правев годишно, етерот се наполни со македонска забавна музика“. Од 2002 година, тој со сопствената продукција М2 се обидува да најде млади таленти на кои ќе им даде шанса да станат музичари. Од таа потрага се појави Елена Ристеска која до денес се уште соработува со него. Тој вели дека многу поголем предизвик за него е да работи со млади таленти и да создава музика за нив. „Повеќе инспирација добивам од млади ликови што до тогаш не се занимавале со музика отколку се веќе изградени пејачи. Тие имаат друга енергија која ми дава простор и да експериментирам и да создадам музика која што не е слушната претходно. Нас постојано ни требаат нови ликови во музиката“. Во неколкуте потраги по музички таленти низ Македонија, Дарко се уверил во тоа дека сме многу талентирана нација. Меѓутоа, подемот на забавната музика во последните неколку години спласна, а според него, главната причина за тоа е односот на медиумите кон домашната музика. „Сега веќе најгледаните телевизии во земјава воопшто не емитуваат домашна

Лепа Брена и Цеца бараа да им направам песни

Меѓу најголемите балкански ѕвезди кои што побарале песни од него, освен Марија Шерифовиќ, Јелена Томашевиќ, Александра Радовиќ со кои веќе неколку пати соработувал, се дури и Лепа Брена и Цеца кои што пеат поинаква музика од тоа што го компонира Димитров. „Тоа е поинаква музика која што не е мој фах и немам критериум да кажам како треба нешто да звучи или да се отпее. Иако имав понуди од најголемите поп фолк ѕвезди на Балканот, но не остваривме соработка бидејќи не се чувствувам подготвен за таков стил на музика, но како што велат, никогаш не вели никогаш“.

музика. Па дури и за новогодишните празници, на домашните канали доминираат српски ѕвезди. Последните неколку години постојано слушам дека музиката не ни е добра. Не се согласувам со изговорот дека нема квалитетна музика и дека поради тоа не се дава медиумски простор. Ние се уште имаме голема продукција на македонска музика, само што нема каде да се слушне. Народот е тој што ќе оцени дали е нешто добро, дали ќе го слуша или не“. Тој вели дека голема „заслуга“ за негативниот имиџ на македонската поп музика во општеството имаат дел од новинарите. „За жал има многу новинари кои што не работат професионално. Постојано се пишува дека нешто не е добро. Се извртуваат кажани зборови во интервјуа, па од тие причини и престанав да се експонирам во медиумите. Мислам дека не се води сметка за негативните ефекти што ги предизвикува секој негативен текст. Почесто може да прочитате измислици за приватниот живот на музичарите отколку за нивните дела. Уредниците мислат дека лошата вест продава повеќе, но не е така“. Димитров вели дека поради тоа воопшто не ги чита домашните таблоидни весници и не реагира на ништо што е напишано за него. „Знам дека во менталитетот на луѓето е да сакаат да прочитаат некакви интриги за јавните личности, но тоа се само озборувања и залудно потрошено време. За мене како музичар оставам да зборуваат делата. Тоа може да ви се допаѓа или не, и тоа е легитимно“.

Јазикот е бариера за пробив на музиката надвор

Како композитор, Димитров постигна голем успех во целиот регион, меѓутоа, ретки се македонските пејачи за кои може да се каже дека станале балкански поп ѕвезди. Според Димитров, бариера е јазикот. „Во земјите од поранешна Југославија речиси сите зборуваат сличен јазик кој што меѓу себе го разбираат, a нашиот јазик е малку поспецифичен и потешко разбирлив за нив. Затоа е проблематично македонски поп изведувач да направи успешна кариера во регионот, освен ако не пее на пример на српски или хрватски јазик. Секако дека има има помали исклучоци во поп музиката и изворната народна музика. Кога зборуваме за јазикот, дури и тие немаат некој голем пробив во светски рамки, туку само во регионот бидејќи пеат на јазик кој што ни е на сите близок поради тоа што сме биле дел од една заедничка држава. Имаме наши познати музичари и пошироко, меѓутоа, сепак би рекол дека се тоа поегзотични успеси во одреден музички правец каде што јазикот е на второ место“. Колку и да звучи вистинито изреката „музиката не познава ниту граници, ниту јазик“ сепак, Димитров објаснува дека текстот на песната е многу битен и може да пресуди дали една песна ќе има трајна вредност или не. „Луѓето прво слушаат музика, но,

www.kapital.mk

Капитал број 744 31.01.2014

Со Јелена Томашевиќ

Со Мето и Мече од групата Нулта позитив

Во студиото каде што поминува најмногу време Прв пат на Евровизија со песната „Нинанајна“

Во Малме на последниот Евросонг

Со партнерот во М2, Иво Јанкоски текстот и дава додадена вредност на песната. Што би била „Отвори го пенџерчето“ како песна кога не би го имала токму тој текст?! Инцидентно може да се случи еден хит да има во светот и на кинески јазик, меѓутоа, за жал тоа ретко се случува.“ Димитрoв вели дека постои опасност брзата глобализација да ги збрише јазиците кои што ги зборуваат мал број на луѓе, како што е примерот со македонскиот јазик. Тој смета дека од тие причини, музиката како снимен материјал ќе остане да биде вистинскиот идентитет на еден народ. „Книгите може да се преведат, спомениците може и да се урнат, но музиката нема да може да се избрише. Колку и да се преведува или препева, оригиналните снимки и песни секогаш ќе постојат и ќе се пеат. Колку и да звучи смешно, музиката има големо влијание за задржување на идентитетот на народот“.

Музика за извоз

Во последните шест години, 90% од целата музика што ја компонира Димитров завршува „за извоз“. Работи за изведувачи од Албанија, Србија, Хрватска, Турција, но никогаш не помислил да се отсели од овде и да гради музичка кариера во странство. „Јас би сакал да биде спротивно, да можев да правам музика главно за

домашната сцена, меѓутоа, намален е просторот за нејзина промоција. Не станува збор за пари бидејќи јас работам за да уживам во ова, не ми се парите пресудни. Но нормално дека и тоа е важно за да имате квалитетна музичка сцена. Во последните години се чувствува таа криза и затвореност кај приватните фирми кои порано ги поддржуваа изведувачите со спонзорства, сега се помалку се одважуваат да поддржат некој музички проект“. Димитров очекува дека владината инцијатива со државни пари да се поддржи македонската музика би можела да даде успех, во време кога се чувствува криза во музичката индустрија.

Музичар со шесто сетило за бизнис

Интересно за Димитров е што уште како многу млад почнал сам да заработува пари правејќи компјутерски програми во време кога тоа за поголем дел од луѓето било научна фантастика. „Во седмо одделение, си направив мала фирма, продавав програми за компјутери. Се поврзав со луѓе од Белград, Загреб преку огласи во весници, па се сеќавам дека додека бевме на екскурзија низ бивша Југославија и додека сите деца се шетаа јас ја напуштив групата за да ги

Пак ќе правам музика за Нулта позитив

На прашањето дали може да се очекува култната група Нулта позитив повторно да сними песни, Димитров вели дека размислувал за тоа и дека е можно тој, Мече и Максим повторно да се обединат. „Ние имаме неколку песни кои што се веќе готови, снимени во студио но не издадени, така што ќе можно е тој материјал да го обработиме и да го издадеме. Мислам дека би било интересно за публиката повторно да слушне нешто од нас.“ продадам тие компјутерски програми што ги направив. И заработив повеќе отколку што имаше татко ми плата“. Додека главно разговаравме за музиката, Димитров одеднаш спомна bitcoin. Толку се зачудив, што помислив дека не сум слушнал добро и дека тој спомнува некој музички термин што јас не го разбирам, поврзан со некој ритам (beat). Меѓутоа тој навистина зборуваше за виртуелната валута bitcoin, за која претпоставувам дека голем дел од луѓето се уште не знаат што е, што покажува дека Дарко сепак ги следи најновите трендови и во економијата.