01 kapital magazin 749

analiza

Mle^na industrija

svet

Metalskata i naftenata industrija vo nokdaun, tekstilcite kone^no @ivnaa

doMa[nite Mali Mlekarnici go osvojuvaat pazarot

goleMite sili se nadMudruvaat, ukraina pred Bankrot!

број 749 цена 100 ден. | 7 март, 2014, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

Предизборен ПоПулизам или борба со криминалот и коруПцијата

Balkanski Mo]nici o]nici zad re[etki! вО ОвОј БрОј СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

ITE O]N NAJMENI VO A @ OT N SVET ISOT BIZN петок 07/03/2014 www.kapital.mk

...ЖЕНИТЕ ВО БИЗНИСОТ

PRETPRIEMNI[TVO NA BALKANSKI NA^IN

SE U[TE VLADEE STEREOTIPOT DEKA UBAVITE @ENI SE GLUPAVI! BROJOT NA @ENI-MILIJARDERI RASTE, NO TIE GLAVNO SE BOGATI NASLEDNI^KI

@ENITE UPRAVUVAAT, NO NAJMNOGU SO MALI FIRMI! MO@AT LI POVE]E?

!

Капитал Капитал број број 749 672 07.03.2014 12.09.2012

4 сОдРжИНА 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

БиљаНа ЗдравКОвсКа стОјчевсКа Корумпирана свест

14 cover story

Предизборен популизам или борба со криминалот и корупцијата Балкански моќници зад решетки!

22 анализа

Завршна сметка: 2013 година баксузна за индустријата Металската и нафтената индустрија во нокдаун, текстилците конечно живнаа

www.kapital.mk www.kapital.mk

ИздВОјуВАме завршна сметка 2013

повеќето компании што деновиве ги доставија финансиските извештаи до Македонската берза објавија дека поминале уште една кризна година која најмногу се одразила врз намалување на нивните продажби. анализата на 30 најголеми компании што котираат на берзата, покажува дека дури 20 од нив имаат намалени приходи од продажба, како на странскиот, така и на домашниот пазар. Дел од нив се обиделе падот на извозот да го надоместат со зголемена продажба на своите производи дома, меѓутоа, слабата куповна моќ на граѓаните ги ограничи слабиот извоз да го компензираат на домашниот пазар.

Што се мора лесно е!?

повикот на премиерот никола Груевски до „македонскиот народ и сите граѓани“ да гласаат за вМро – ДпМне, за тие да освојат апсолутно парламентарно мнозинство и Дуи да не може да ги уценува, отслика дека коалицијата функционира како нужно зло – двете партии не би да се заедно, но мораат да се „мачат“ во своите фотелји, оти народот така досега кажувал. Дали ова значи Груевски најавува оти „Мајскиот договор“ веќе нема да важи, па ако освои мнозинство нема да ја „игра“ албанската партија со најмногу гласови?

XX Стр. 22

XX Стр. 38

26 интервју

МајК Мур, мотиватор за продажба не заборавајте дека одлуките на потрошувачите се секогаш емотивни!

28 Капитал анализа

Нов тренд во млечниот бизнис во Македонија Домашните мали млекарници го освојуваат пазарот

32 интервју

Наташа радесКаКрстевсКа, директор на Царинска управа на Македонија интегрираната тарифна околина ќе не доближи до европскиот пазар

38 политиКа

вМрО – дПМНе бара 62 пратеници за да не зависи од дуи Со ахмети не би коалицирале, ама што се мора лесно е!?

42 БалКан БизниС и политиКа

Предизборната атмосфера во србија зоврива избор или спин - држава на тајкуни или држава на граѓани?!

46 Свет

22

38

доаѓа времето на мали млекарници

Избор или спин

во последниве неколку години во Македонија се случува еден сосема нов тренд во млечниот бизнис. ако до пред некое време пазарот на млечни производи го држеа главно производи од увоз или од некои од големите млекари во земјава, последниве неколку години се почесто во маркетите можеме да видиме нови млечни производи, како кашкавали и сирења, произведени од македонски млекари, кои се малку познати во пошироката јавност. Капитал го истражува овој тренд и овој бизнис на терен.

XX Стр. 28

фокусот на целата предизборна кампања во Србија прерасна во битка меѓу држава на тајкуни и просперитетна држава каква што тврди дека ќе создаде лидерот на СнС, александар вучиќ. наводната „војна“ е стигната до таму што дел од медиумите тврдат дека тајкуните веќе се организирале против победа на вучиќ на изборите. и додека политичката манипулација ги става граѓаните пред изборот-вучиќ или тајкуните, аналитичарите претпазливо анализираат што се крие зад оваа битка.

XX Стр. 42

Големите сили се надмудруваат, украина пред банкрот!

51 фељтон

Лекции од Големата економска криза внимателно со надежите, визиите и оптимизмот

54 на ручеК Со...

љуПчО ГиевсКи главен готвач на александар Палас

59 Специјален прилоГ

ЖеНите вО БиЗНисОт

28

42

Капитал број 749 07.03.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Корумпирана свест

Vo Makedonija te{ko se prifa}a moralnoto odnesuvawe i postoi {iroka tolerancija kon korupcijata. [to e logi~no bidej}i isklu~ocite za koi principite ne va`at, imaat i toa kako golema korist od takvoto odnesuvawe.

Novite vrednosti koi se nametnuvaat se deka vlasta mo`e da donese golema materijalna korist, i deka najlesno uspevaat prose~nite i snaodlivite, koi ne mora da se najdobri, no da umeat da se priklonat i sekoga{ da imaat isto mislewe kako mnozinstvoto.

Toa e korumpirawe na svesta. Koe ima za cel da sozdade ubeduvawe deka istomislenicite bivaat nagradeni, a drugite kazneti, pa zatoa kriti~nata moralna svest, koja e klu~na za uspeh vo borbata protiv korupcijata, e neisplatliva.

ајсигурен начин да се корумпира младината е да ја инструираш секогаш повисоко да ги вреднува и цени оние кои мислат слично или исто, од оние кои мислат различно од нив”. Ова е изјава на големиот германски филозоф Фридрих Ниче која има голема употребна вредност и денес. Посебно во Македонија. И посебно ако се анализираат поривите и волјата за се поголема и поголема моќ кои ја манифестираат некои политичари. Бидејќи корупцијата отсекогаш почнувала и се хранела од свеста. Па затоа многу владетели, кои сакале да си обезбедат долго владеење прво почнувале со корумпирање на свеста на народот. Затоа и борбата против корупцијата е толку тешка. И не може да има успех ако не се смени свеста кај луѓето. Затоа и прв од дваесетте водечки принципи во борбата против корупцијата, усвоени уште во 1997 година во Комитетот на министрите во Советот на Европа, препорачува развивање на свеста во јавноста и поттикнување на морално однесување, како клучни во борбата против корупцијата. Покрај оние останати инструкции како оние за автономија на контролните државни органи, одземање на недозволено стекнатите имоти, слободата на медиумите, меѓународната соработка, градење на мерила за однесување и одговорност на државните службеници. Но, барем ние во Македонија, би требало да знаеме дека привикување на помош на колективната спасувачка свест не укажува само на лоша пракса, туку и на постоење на една поинаква колективна свест која е доволно моќна и деструктивна да го промени

“Н

целото уредување и култура на едно општество. Но, овде станува збор за една поинаква колективна свест. Станува збор за критична морална свест која би требало да и се спротивстави на корупцијата. Накратко тоа би значело свест дека не треба да се оди преку ред, над законите и над можностите. Свест дека не е поштено да сакаш работи до кој се доаѓа без труд и заслуга. Свеста дека мора да се работи, а не само да се снаоѓа, дека треба да се знае, а не само да се приклонува. Свест дека лојалноста не може да биде заштита за криминал, а подаништвото за неспособноста, дека законите се создаваат на основа на рационалните и проспективни потреби на една држава, а не заради еднократни интереси, емоции или скриени историски освети, дека до правото се доаѓа со помош на законите, а не со помош на парите или политичката моќ. Свест да не се тргува со влијанието и моќта. Бидејќи секое ветување, давање и нудење на незаслужена корист на секој кој тврди или докаже дека може да изврши влијание врз донесувањето на одлуките на државните службеници, пратеници, судии.. се третира како корупција. Таквата морална свест подразбира дека принципите треба да важат за сите. Историјата покажува дела луѓето лесно прифаќаат моралното однесување само ако се уверат дека тоа некако им се исплати. Како стои Македонија со оваа свест? Во Македонија тешко се прифаќа моралното однесување и има широка толеранција кон корупцијата. Што е логично бидејќи исклучоците за кои принципите не важат, имаат и тоа како голема корист од таквото однесување. Новите вредности кои се наметнуваат

www.kapital.mk

Капитал број 749 07.03.2014

КапиталНО

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

7

...СПЕЦИЈАЛНИ ПРИЛОЗИ НА МАГАЗИНОТ

www.kapital.mk петок 07/03/2014

календар  14 март КОЈ Е КОЈ - ТРГОВИЈА И ДИСТРИБУЦИЈА

 21 март ГРАДЕЖНИШТВО Понекогаш, како што тоа бива на Балканот, овие акции и кампањеи за борба против криминалот и корупцијата се прават за да се подигне рејтингот на политичарите на власт. Но, дури и да се прави заради тоа, што не е така, сепак има влијание на создавање и градење на морална свест дека дури и тие кои се на власт или блиски до власта не се заштитени и се казнуваат за криминалот кој го прават. се дека власта може да донесе голема материјална корист, и дека најлесно успеваат просечните и снаодливите, кои не мора да се најдобри, но да умеат да се приклонат и секогаш да имаат исто мислење како мнозинството. Тоа е корумпирање на свеста. Кое има за цел да создаде убедување дека истомислениците биваат наградени, а другите казнети, па затоа критичната морална свест е неисплатлива. Тоа е најопасниот вид корупција кој најтешко се искоренува. Затоа и во Македонија борбата со корупцијата оди тешко. Затоа во Македонија корупцијата не е и никогаш не била предизборна тема на која некоја политичка партија се обидувала да ја добие поддршката од народот и од гласачите. Ниту, пак, некоја политичка партија по освојување на власта не се зафатила сериозно со борба против корупцијата. А случаите кои силно мирисаат на корупција остануваат со години во фиоки. Оти досиејата кои се тајни повеќе вредат од оние кои ќе се отворат во јавноста, а нема да завршат со конкретна осуда. За разлика од Македонија, во регионот борбата со корупцијата и криминалот веќе станува тема од највисок интерес заради која паѓаат влади, но и на која се добива власт. Хрватска, пред влезот во ЕУ мораше да покаже конкретни чекори и да почне од разрешување на криминалот и тоа во највисоката власт. Апсењето и судењето на поранешниот хрватски премиер Иво Санадер, кое

набргу ќе заврши откако тужителството успеа да го докаже криминалот и корупцијата и за што побара највисока казна и конфискација на имотот, ја издвои Хрватска како земја која има волја и капацитет да води борба против корупцијата. Владата на турскиот премиер Ердоган се соочува со масовни протести заради информациите за корупција кај високи функционери од власта и сега државата е на тест да покаже дали има капацитет да се бори против корупцијата. Атмосферата која во Србија ја наметнува сегашниот вицепремиер, а најверојатно иден премиер, дека борбата против криминалот и корупцијата е прашање од највисок безбедносен, економски и политички интерес, покажува дека Србија го избрала патот низ кој мора да помине за да добие признание дека е сериозна држава. Грција и Словенија исто така немаат задршка ниту двоумење дали треба да апсат познати политичари и бизнисмени, кои се и на власт или блиски до власта. Понекогаш, како што тоа бива на Балканот, овие акции се прават за да се подигне рејтингот на политичарите на власт. Но, дури и да се прави заради тоа, што не е така, сепак има влијание на создавање и градење на морална свест дека дури и тие кои се на власт или блиски до власта не се заштитени и се казнуваат за криминалот кој го прават.

 28 март ЕДИЦИЈА СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ ВО МАКЕДОНИЈА МАШИНИ И ОПРЕМА ЗА ИНДУСТРИИ И АМБАЛАЖА

 4 април ЕДИЦИЈА СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ ВО МАКЕДОНИЈА Повеќе информации во врска со прилозите и комерцијално претставување во истите можете да добиете на телефонскиот број: 02 3298 110 ЛИЦА ЗА КОНТАКТ:

АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА aleksandra.stojmenova@kapital.mk САЊА САВОВСКА sanja.savovska@kapital.mk БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ boban.gjorgjievski@kapital.mk

Капитал број 749 07.03.2014

8

www.kapital.mk

...позицијата на капитал...

Конечно се градат автопати во Македонија!

Доколку автопатите кон Штип и Охрид се започнеа во 1991 година сега ќе имавме еден туристички и еден индустриски центар на местото на денешните две жални паланки. Добра поука за неодложно забрзување на реализацијата на останатите приоритетни зафати за кои времето за чекање е одамна истечено. Дејан Азески dejan.azeski@kapital.mk

Е

кономски бенефит од 300 милиони евра за македонските компании, ангажирање на повеќе илјади градежни работници и стручен персонал, скратување на времето на патување помеѓу престолнината и внатрешноста, подобрување на бизнис можностите за инвестирање во економски заостанатите региони, раст на вредноста на земјиштето, се само дел од долгата низа бенефити и благодети од големите инвестиции во автопатската инфарструктура кои штотуку започнаа. И експертите и граѓаните се убедени дека носењето на Штип на само 47 километри или 20 миниту до Скопје и скратувањето на патот за Охрид ќе значи револуционерна промена од стагнација и назадување кон економско демографски просперитет на овие региони. Епа сега кога е тоа така прашањето е зошто толку се чекаше? Зошто никој во последниве 22 години не најде за сходно да ги

послуша безбројните апели како од граѓаните така и од експертите за што побрзо започнување и завршување на овие патни правци. Зошто требаше да се чека Свети Николе, Виница и Радовиш целосно да се иселат за да се започне со изградбата на автопатот? Зошто се чекаше Охрид да остане без туристи и без половина од населението за некој да се сети дека е сосема природно во една нормална држава главната туристичка дестинација да е автопатски поврзана со престолнината на државата? Зарем сите досегашни влади беа толку слепи да не можат да ја заприметат трансформацијата на целото полошко поле од ниви со пченка во македонска силиконска долина само неколку години после изградбата на автопатот? Зарем никој не ги дозна ефектите и придобивките на Хрватска од автопатското поврзување на Сплит и Загреб? Во сите овие загубени години едно е добро што имаме уште многу инфраструктурни проекти кои треба да се завршат и горенаведените

придобивки од новите автопатишта треба да ни се добар поттик тоа да го направиме што побрзо. Што побрзо да ја завршиме пругата кон Бугарија и Албанија, две соседни земји од кои сме стопански и инфраструктурно изолирани како да живееме на различни континенти. Што побрзо да се заврши карго аеродромот во Штип кој може да биде основа за ренесанса во земјоделското производство во целиот регион на источна Македонија. Конечно да се репарира и пушти во употреба и пругата од Битола кон Лерин со што ќе се поврзат овие вештачки одвоени региони. И на крај не Србија и Грција, туку Македонија да е најгласен пропагатор на идејата за изградба на каналот ДунавМорава –Вардар, што е единствениот конвеционално изведлив и реален начин Македонија да стане пристанишна земја со евтин транспорт. За на крај конечно да се сфати и потврди дека, од Цезар преку Рузвелт до Ататурк, никој не згрешил и не изгубил вложувајќи во инфраструктурата.

Ако нема место за трајни, има за привремени вработувања

Секој ден се побројни и поиновативни стануваат идеите кои можат да паднат на памет само за да се вдомат партиски луѓе во администрација. Само во последните две години државата потрошила 10,3 милиони евра за привремени вработувања, кои требаше да се укинат уште пред две години

Габриела Делова gabriela.delova@kapital.mk

В

работувања во јавната администрација секогаш го држат вниманието на јавноста. Секако, со оглед на светската финансиска криза од која силно беше погоден и нашиот приватен сектор, само во јавната администрација и веројатно само во Македонија може да се случи со еден оглас од еднаш да се вработат 400 до 1.600 лица. Притоа партиските книшки или етничката припадност веќе одамна не се параметрите по кои ги броиме (ако можат да се добројат) вработувањата. На тоа веќе навикнавме. Сега вработувањата се сведуваат на забавни игри, па очигледно на никој веќе не им смета кој и како го заслужил работното место.А државните институции јасно го знаат тоа па за да ги анимираат граѓаните со организирање на пригодни настани на кои јавно се избираа среќниците за

вработување во институциите. Но „иновативните“ канали преку кои се бараат начини да се вдомат луѓе во администрацијата, се чини немаат крај. Последните неколку години се враќа старо-новиот тренд на привремените вработувања. Анализата која ја направи Капитал, а за која повеќе детали ќе може да прочитате во следниот број, покажува дека само за две години државата потрошила 10,3 милиони евра само за ангажирање на агенции кои нудат услуги за привремено вработување. Само за споредба, тоа е исто износ колку и втората инвестиција на италијанската компанија „Техно Хозе“ во Бунарџик, односно колку што белгиската „Ванхол“ ќе вложи во проширување на своите капацитети во земјава. Значи за две години, се потрошени пари со кои странските инвеститори градат нови фабрики и вработуваат по неколку стотини луѓе. Колку и да се чини оправдана политика на државата дека на овој начин се

поттикнува вработеноста во услови на криза, оправдано е и прашањето дали овие пари, ако се потрошеле на друг начин, можеле да донесат повеќе корист за економијата. Дополнително, што оваа политика со привремени вработувања оди по работ на законските процедури. Оти привремено вработените лица, се лица кои се ангажираат само во одредени услови пропишани со закон, и кои предвидуваат работа со лимитирано време. Но, она што се случува на терен покажува нешто друго. Како што велат од Агенциите за привремено вработување, овој период од еден до дванаесет месеци, институциите го сметаат за пробен период за вработенитот, кој потоа трајно се вработува. Значи ако нема место за трајни, има за привремени вработувања кои ќе станат трајни ?! Со оглед на двојните избори сега, кој знае уште какви креативни „игри“ ќе се најдат за да се вдомат лицата на кои предизборно ќе им се вети вработување.

www.kapital.mk

Капитал број 749 07.03.2014

...позицијата на капитал...

9

Етнички подели, па етнички владеј

И додека само наивни граѓани не сфаќаат дека се работи за внимателно искреирана криза помеѓу ВМРО – ДПМНЕ и ДУИ, само наивни политичари не гледаат колку таа може да биде опасна за Македонија

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

П

ремиерот Никола Груевски во својот говор на Конвенцијата на партијата на која се избра кандидатот за претседател (Ѓорге Иванов) потенцираше дека односите со долгогодишниот коалициски партнер ДУИ не се солидни и прецизно соопшти за какви меѓусебни несогласувања станува збор.Значи, според зборовите на премиерот, тој и Али Ахмети (односно ВМРО – ДПМНЕ и ДУИ), не се согласуваат за начинот на избор на претседател на државата (ВМРО – ДПМНЕ го поддржува сегашниот модел на непосреден избор, а ДУИ преферира претседателот на државата да се избира во Собрание), не се согласуваат за начинот на којшто се толкува и применува Охридскиот рамковен договор како основен столб на државата и институциите и секако, познатата разлика во однос на динамиката и начините на решавање на спорот за името со Р. Грција. Сето ова е во ред и веројатно е сосема нормално за партии коишто и идеолошки тврдат дека се спротивни да немаат заеднички ставови. Но, неколку факти оставаат простор за сомнеж дека се работи за една внимателно

искреирана криза. Тоа значи дека нивните несогласувања, многу веројатно и не се толку големи какви што се прикажуваат во јавноста.Зошто? Прво, веднаш се наметнува дилемата – дали ако коалициските партнери имаат несогласување за олку битни тема, (зборуваме за суштината на институциите на оваа држава) дијалогот помеѓу нив треба да се одвива преку говори коишто наместо разговор и јавна дебата, ќе промовираат етнички поделби? Сосема логично се јавува заклучокот, дека целото несогласување коешто олку јавно се демонстрира има цел за собирање на што поголем број на гласови. ВМРО – ДПМНЕ и помага на ДУИ, и обратно, во додворувањето кон електоратот којшто во овие говори ја препознава опасноста од другиот и притоа својот го гледа како единствен заштитник на најбитните (кои внимавајте, не е економски, социјални, безбедносни, образовни, културни или какви и да се, туку) етнички интереси! Доколку навистина двете партии имаат толку големи разлики во своите политики, тогаш зарем не би било пологично истите да се пеглаат зад завеси!? Самото преочигледно посочување на разликите, особено во говори пред партиски маси, упатува на популизам. И секако, доколку

нема можност од дијалог и заеднички став, тогаш нели по секоја логика оваа коалиција досега ќе се распаднеше!? Треба да сте политички наивец за да не ви паднат очи двете изјави, едната на Груевски, другата на портпаролот на Ахмети, Бујар Османи кои се идентични: Никола Груевски: „Секој еден кој следи барем и површно политика, може да насети кој ќе победи на следните избори...ако веќе чуствувате кој ќе победи, тогаш дајте му ја довербата на тој, со цел да добие најмалку 62 пратеника и претседател, Бујар Османи: „Ова не се избори на кои прашање е дали ќе победи опозицијата или власта. Победниците се познати, а прашањето е кој ќе биде посилен фактор во идната влада, дали ВМРО-ДПМНЕ или ДУИ. Затоа Албанците треба да ни ја дадат поддршката за 25 пратеници“ После овие изјави, сосема е јасно дека главни жртви на ваквите политики можат да бидат само наивни или неинформирани граѓани, кои не сфаќаат или не препознаваат дека двете владејачки партии одамна не влечат потези во насока на единство, обединување и промоција на граѓанскиот концепт на Македонија! А само наивни политичари, пак, не сфаќаат колку сето тоа може да биде опасно!

Страв од став

Додека & е неопходно меѓународно да биде сфатено дека има јасни цели поврзани со надворешната политика, Македонија се обидува да ги збуни со „ставови“ кои значат страв од став, оние на кои одамна сме им јасни

Максим Ристески maksim.risteski@kapital.mk

Н

иту на исток, ниту на запад, туку во невозможната средина, но, пак, малку понастрана - оваа парафраза на народната досетка совршено го опишува соопштението, односно ставот на македонското Министерство за надворешни работи за состојбата во Украина. Ова е „став“ што уште еднаш ја докажува неконзистентноста на македонската надворешна политика, која, и да сакаат, меѓународните фактори од кои бараме поддршка, не можат да прочитаат каде цели, дури и ако според одредени назнаки бараат меѓу редови, зашто се базира на ставот - немаме и не сакаме да имаме став, зашто стравуваме да не бидеме погрешно сфатени, а со никого не сакаме да се замериме, но, да бидеме искрени, и нам не ни е јасно на каде е подобро да се свртиме ... А назнаките (ако не се случајно вметнати)

се лажни траги, кои, за да не ни се налутат едната или другата страна треба да водат до неутрален терен, а всушност не водат никаде, освен до парадокси и неможност да бидеме сфатени од тие од кои очекуваме (ова во случај ако МНР воопшто очекувало дека соопштението ќе биде предмет на меѓународна евалуација, односно, ако не го испратиле само зашто сите други испраќаат). За илустрација ќе го споменеме примерот што Македонија, од една страна, според процентот од вкупниот број на војници (и жители) што го одвојува за учество во меѓународни мисии предводени од НАТО е меѓу најголемите контрибутори - во странски мисии учествуваат околу 4% од вкупниот број македонски војници, а НАТО-земјите испраќаат нешто под 1% од воените сили, а од друга, во соопштението на МНР за ситуацијата во Украина на никаков начин не покажуваме дека сме на линија со ставовите на Алијансата. Овде не мислиме дека

поради декларативниот македонски интерес за влез во Европската унија и во НАТО, задолжително треба да имаме про-ЕУ или про-НАТО став. Задолжителното е да имаме некаков став. На пример, во соопштение за ситуацијата во Украина да напишеме (секако, спакувано со дипломатски речник) дека Македонија очекува од ЕУ (чие проширување е синоним за демократизација), во духот на успешниот модел за почитување на јазичните и на останатите права на помалите етнички заедници што се применува во „рамковна“ Македонија, да најде некое решение и за украинските Руси за кои победата на Евромајданот значеше губење на јазичките права. Поентата е дека дури и ризикот во надворешно политичките преференци значи најмалку 50/50 шанси за успех, за разлика од немањето став и геополитичкото „мувобезглавење“, кои целосно н$ исфрлаат од играта за добивка.

Капитал број 749 07.03.2014

10 НАВИГАТОР

www.kapital.mk

ИЗјАВА НА НеделАТА

> БРОјКА

365

милиони евра се предвидени од Буџетот за реализација на инфрструктурни проекти

АлКАлОИд сО 5% РАсТ НА п

ВИлИјАм ХејГ

Тешко е да се оценат нештата, но со сигурност тоа е најтешката криза во Европа во 21 век и за неа се потребни сите дипломатски напори

министер за надворешни работи на Велика Британија

победник на неделата

Ф

армацевтската компанија Алкалоид минатата година ја заврши со приходи од продажби од околу 7 милијарди денари или 115,4 милиони евра, што е раст од 5% во споредба со претходната година, покажува неревидираниот финансиски извештај на компанијата доставен до Македонска берза. Повеќе од половина од вкупните приходи или 56% се остварени од извоз на странски пазари, додека 44% се од продажба на домашниот пазар. Приходите од извоз

ММФ: Економскиот рас останува недостижен з

БИл ГејТс

+

Секогаш кога се споменува името на Бил Гејтс првата асоцијација, првото мерило кое асоцира на него е империјата Мајкросфот и успесите кои ги нижи овој човек од универзитетските години навака инвестирајќи во овој проект. Меѓутоа гледано во бизнис смисла, она што го прави Гејтс повторно светски популарен и актуелен е фактот што по четири години, откако се симна од лидерската позиција, основачот на Мајкрософт повторно се врати на првото место, како најбогат човек во светот. Барем такви се проценките на угледниот магазин Форбс кој секоја година го „мери“ богатството на светските бизнисмени, а овој пат на контото на Гејтс изброја 76 милијарди долари. Всушност популарноста на Гејтс барем во последните месеци е во нагорна линија. Не само што тој е најбогат човек во светот, туку неодамна едно истражување на весникот Тајмс го смести Гејтс и во категоријата најпочитуван човек во светот, оставајќи ги зад себе политичките моќници како Обама и Путин, па дури и папата Францис чија популарност молскавично расте. Но, освен преку рангирањата Гејтс го имаше вниманието на јавноста и со последната негова корпоративна одлука- не само промената на извршниот директор во Мајкросфот, туку и одлуката да се повлече од претседателската функција и да стане советник на новиот извршен директор, Сатиа Надела, потег кој светот позитивно го поздрави.

пАТРИК ЖИТОН

резидентен претставник на ММФ во Македонија

Малку веројатно е дека стапките на економски раст од 6% што се остваруваа пред кризата ќе се повторат пишува:

Александар јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

М

акедонската економија ќе продолжи да закрепнува но растот нема да надмине 4% на годишно ниво до 2018 година, оценува Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) во својот последен извештај за Македонија. „Малку веројатно е дека стапките на економски раст од 6% што се остваруваа пред кризата ќе се повторат. Домашната побарувачка се очекува да биде главен двигател на растот. Влијанието на нето извозот се зголемува но бавно, додека увозот расте паралелно со зголемувањето на личната потрошувачка и влезот

на странските инвеститори“, пишува во извештајот на ММФ. Монетарците предупредуваат дека постојат ризици околу остварувањето на овие проценки, кои што главно произлегуваат од слабата кредитна поддршка од банките во насока на стимулирање на потрошувачката и инвестициската активност. ММФ предупредува и дека до 2018 година јавниот долг ќе достигне до 49% од БДП. „Долгот на јавниот сектор ќе расте. Јавното претпријатие за државни патишта договори кредит од Кинеската Ексим банка од 550 милиони евра, а МБПР повлекува уште една кредитна линија од ЕИБ од 100 милиони евра. Според тоа, проценуваме дека јавниот долг од 41,5% од БДП во 2013 година ќе се искачи на 49% од БДП до 2018 година“, пишува во извештајот на ММФ. Иако од ММФ оценуваат дека

www.kapital.mk

Капитал број 749 07.03.2014

НАВИГАТОР

ПРИхОдИТе ЛАНИ се поголеми за 2%, додека продажбите на домашен пазар бележат годишен раст од 9%. Нето добивката на Алкалоид за минатата година достигна 9,8 милиони евра лани, што е за 3% повеќе споредено со претходната година Алкалоид објави и дека минатата година бројот биле отворени 73 нови работни места во компанијата.

ст од 6% за Македонија Македонската економија ќе продолжи да закрепнува но растот нема да надмине 4% на годишно ниво до 2018 година, оценува Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) во својот последен извештај за Македонија. таргетираниот дефицит за оваа година е реален, тие сепак сметаат дека “проекциите за приходите во Буџетот се најверојатно преценети“. Според нив, зголемувањето на тековните трошоци од државната каса, како на пример ад-хок зголемувањето на пензиите за 5% го ограничува продуктивното трошење на народните пари за градење на инфраструктурни објекти. „Потребата за зголемување на јавните инвестиции во развојот на инфраструктурата е јасна, но капиталните инвестиции од државниот буџет се уште се ниски. Од друга страна, вредноста на тековните трансфери има најголем удел во буџетот а според проекциите за годинава, вклучува и повеќе тековни трошоци како на пример зголемувањето на пензиите за 5% што претставува 0,3% од БДП. Така што, иако Буџетот е насочен кон забрзување на големи капитални трошоци, за железница, гасификација, болници, просторот за овие инвестиции може да биде ограничен поради зголемувањето на другите трошења“, велат од ММФ. Директорите на ММФ дадоа и оценката за трошењето на 220 милиони евра, кредит што Владата го зеде во 2011 година со образложение дека во време на криза, оваа кредитна линија треба да ја заштити земјата од евентуалните надворешни шокови. Повеќето директори се согласија дека ПЛЛ беше вистинскиот инструмент за Македонија во време на неговото одобрување, меѓутоа, некои од нив забележуваат дека повлекувањето на парите беше искористено како одговор на домашните, а не надворешните шокови.

11

мисла на неделата

> бРОјКА

825

милиони долари изнесува надворешно-трговската размена на Македонија во јануари оваа година

лидери

Демokратијата не може Да успее ако тие кои ја изразуваат својата воља не се поДготвени Да напрваат паметен избор. затоа еДукацијата е вистинска заштита на Демократијата

Френклин Рузвелт

американски претседател

губитник на неделата

ЛеРИ Пејџ

таблетите со Android OS прв пат се искачија на врвот на продажбата со дури 61,9% пазарен удел

ЗОРАН МИЛАНОВИќ

Хрватскиот премиер презеде одлучни чекори за кратење на расходите на државата и јасно порача дека нема да дозволи Хрватска да биде следната Грција.

не им беше неделата

бИЛјАНА ВАНКОВСКА

професорката се увери дека собирањето потписи за претседателска кандидатура не е собирање лајкови на Фејсбук

ЗОРАН јАНКОВИч

поголемиот број Словенци сметаат дека љубљанскиот градоначалник треба да даде оставка поради казнената пријава за потпишување фиктивен договор

_

СубРАТА РОј Субрата Рој заврши во затвор. И таму по се изгледа ќе остане се додека не најде начин како да ги врати парите на измамените граѓани. Индиските судии не ги прифатија објаснувањата на Субрата и го обвинија дека во изминатата година и пол тој ги лажел и судиите и оние на кои им должи пари. Но, дека тие како судии мора да го заштитат интегритетот на пазарот, бидејќи тоа е од исклучително значење за економскиот раст и националните интереси на земјата. И затоа оние кои го злоупотребуваат пазарот мора да се соочат со казна. А Субрата непочитувајќи ги одредбите кои му ги изрекол судот покажал и дека не го почитува судскиот систем и го довел во прашање владеење на правото во земјата, што исто така било клучно за економскиот развој на земјата. Кога вака се гледа од страна, излегува дека Индија и тоа како знае како да си ги зачува и одбрани националните економски интереси од поединци кои сакаат да го злоупотребат системот за да профитираат на сметка на останатите. Но, приказната има и друга страна. Тој истиот Субрата во Македонија само до пред некое време се претставуваше како голем инвеститор. Поточно најголем инвеститор кој планира да гради огромен туристичко забавен комплекс во Охрид и да вложи стотици милиони евра во македонското земјоделие. И тоа многу гласно и од врвот на власта, кој сега, по неговото апсење, молчи. Каде се и кој треба да ги штити националните економски интереси на Македонија? Индија??!

Капитал број 749 07.03.2014

12

www.kapital.mk

НаВиГатОР

ГРафиК На Неделата...

Вкупно кредити нА компАнии (во милиони евра) Извор: Народна банка на Македонија

697

352 Комерцијална банка

Стопанска банка Скопје

342 НЛБ Тутунска банка

184

148

Охридска банка

Прокредит банка

Кои банки најмногу ги кредитираат компаниите

заклучно со крајот на минатата 2013 година кредитите кои Комерцијална банка ги одобрила на компаниите достигнаа 697 милиони евра, со што таа остаува лиде во кредитирањето на компаниите. На второ место е Стопанска банка Скопје која на компаниите во Македонија досега им одобрила кредити во вкупна вредност од 352 милиони евра, што е двојно помалку. НлБ тутунска банка досега одобрила вкупно 342 милиони евра кредити на фирмите.

светот низ медиумите... Комсомолскаја Правда

Московските медиуми известуваат за масовни дезертации во украинската армија и преминување на војниците и на офицерскиот кадар кон руските и про руските сили во земјата. lll

Time

Отпочнувањето на примената на долго најавуваниот закон за здравствена заштита во С Сад го вклучи црвеното светло. Јавноста шпекулира дека бројните предупредувања кои години наназад доаѓаа од експертите се точни и дека навистина законот е тешко применлив во пракса. lll

3 фаКти Кти за... К

5790 2011 35%

слободни работни места имало во последното тромесечие на 2013

е најголемиот број на слободни места кои се во преработувачката индустрија од слободните работни места се во компаниите кои имаат од 50 до 250 вработени

ГуВеРНеРОт диМитаР БОГОВ Ја ОтКРи таКтиКата за ПРиВ

Ако требаше да исп од 400 евра, немаше

The Economist

лондскиот економист предупредува дека демократскиот амбиент во светот е на најниско можно ниво во последните две децении. Според нив континуираната економска криза ги турка народите во челустите на диктатурата. lll

Haaretz

Половина милион ортодоксни евреи излегоа на улиците на ерусалим за да кажат одлучно не на се попопустливата политика на израелските влади кон палестинските соседи. демонстрантите негодуваат и на скршнувањето од основните начела на еврејската држава. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1

Банките се вртат кон граѓаните! Дали е тоа доволно...

2 Алати, машинска опрема и делови е понуда која може...

3 Алијансата за позитивна

Македонија се трансформира...

кандидат за претседател – 4 Иванов во април...

С

трански директни инвестиции доаѓаат меѓу другото и поради евтината работна сила, односно ниските плати. Ние не можеме да избегаме преку ноќ од тоа и тие веднаш да добиваат високи плати. Со самото тоа што се вработуваат неколку илајди луѓе тие добиваат плати, колку и да е таа ниска, тие се во подобра ситуација од претходно кога биле невработени, значи нивната потрошувачка се зголемува”. Ова е дел од говорот со кој гувернерот на Народната банка на Македонија Димитар Богов им се обрати на студентите на универзетот „Св. Кирил и Методиј“. “Ако на странските компании им се наметне обврска да исплаќаат просечна плата од 400 евра, тие не би инвестирале во земјава, што

би се одразило и на бројот на нови вработувања. Нема да дојдат толку од нив, нема да се вработат луѓе, кој ќе биде ефектот? Да, ниски се можеби тие плати, но тој е патот по кој мора да одиме. Мора прво да ја зголемиме побарувачката на работна сила, да се намали понудатата со намалување на стапката на невработеност и тогаш ќе дојде до зголемување на платите, како цена на работната сила”, објасни Богов кој за да го поткрепи тоа што го зборува ги посочи примерите од земјите од Централна и Источна Европа, како Полска, Унгарија, Чешка, Словачка, кои имале првични инвестиции со ниско ниво на плати, но сега веќе таму платите се 2 до 3 пати повисоки. Најновите прогнози на ММФ дека до 2018 година јавниот долг на Македонија ќе достигне 49% од БДП,

МБИ10

2.900

МБИД

2.700 2.500

60 секунди брифинг

www.kapital.mk

2.300 2.100 1.900

проценки...

Топ ВесТи...

1.700 06/10

крисТин Лагард шеф на ММФ

плаќаат плата ше да дојдат

за гувернерот на НБРМ Димитар Богов се проекции кои не се сеопфатни и имаат регионален контекст. “Сите ние имаме различни проекции. Ќе видиме која проекција на крајот ќе биде точна, но изминатите години покажаа дека нашите проекции се сепак секогаш поблиски до остварувањата. Причината за тоа е што ние имаме најсеопфатен модел за македонската економија додека меѓународните институции немаат посебен модел за македонската економија туку ја гледаат во еден регионален контекс при што веројатно и посветуваат многу малку внимание“, вели Богов. Податокот дека Владата само за 45 дена во предизборието потроши речиси половина од планираниот буџетски дефицит за годинава, за гувернерот не е причина за загриженост. Но, тој сепак нагласи оти не смее повеќе да се продлабочува дефицитот во државната каса. Богов смета дека претстојните избори нема да предизвикаат турбуленции во економијата, доколку се води „нормална и цивилизирана кампања“.

10/11

03/12

09/12

мби 10

П

иВЛекуВање на сТрански инВесТиции:

05/11

берза

на еу и се заканува дефлација

ериодот на слаба инфлација би можел да продолжи заради што на еврозоната и се заканува дефлација. Затоа централните банки треба да бидат подготвени да ги употребат сите расположиви средства на монетарните политики со цел да се спречи пропаѓањето на се уште несигурното економско заздравување.

12/10

адора инженеринг ја потврди сигурноста на новата зграда во Aеродром

С

о „вештачки земјотрес“ на врвот на единаесеткатен станбен објект во општина Аеродром, Скопје, Адора Инженеринг и Институтот за земјотресно инженерство и сеизмологија ИЗИИС, повторно научно ја докажаа сигурноста на станбените објекти. „Зградата и сами видовте дека е еластична, сите почувствувате како убаво се движи, објектот го мериме на 100 мерни точки, но нема никакви пукнатини, ниту некакви проблеми од потресот. Адора Инженеринг е единствената градежна компанија која во Македонија ги тестира зградите со „вештачки земјотрес“, што е добар пример и за другите. Спрега на науката и квалитетот дава вакви квалитетни објекти.“, им порача на големиот број присутни проф. д-р Михаил Гаревски, дирeктор на ИЗИИС. Според проф. д-р Ванчо Чифлиганец, генерален директор на Адора Инженеринг, тестирањата не се прават заради маркетинг или пак демонстрација на сила. "Со вградување на 40 до 50 % појаки и поцврсти материјали од проектираното, Адора Инженеринг ја праќа пораката дека градиме висококвалитетна 100 % македонска градба, што е најголема гаранција дека граѓаните коишто ќе живеат во овие станови ќе бидат безбедни и ќе имаат мирен сон. Тоа е афирмација на безбедната и квалитетна македонска градба во регионот, Европа и светот", порача Чифлиганец.

3.000 2.800 2.600 2.400 2.200 2.000 МБИ 10 1.800 1.600 1.40010 МБИ

1.762,00

06/1012/1005/1110/1103/1209/1202/1307/1312/1306/1411/14

МБИ 10 2010/2012 МБИ 10

1.762,00 2010/2012 2010/2012 2010/2012

Max. Min.

2.827,62 1.808,47

Min.

1.808,47

1.762,00 1.762,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК

2010/2012 2010/2012 2.827,62 Max. Стопанска АДMax. Битола Конечно ебанка забележан целонеделен НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 2010/2012 Min. на 1.808,47 Min. раст на МБИ 10 индексот

2.827,62 1.808,47

1.501,00 1.501,00 1.762,00 1.762,00 1.762,00 1.762,00 +3.52% Max. 2.827,62 2010/2012 2.827,62 на2010/2012 тргување. ОстануваMax. даMin. видиме до 2010/2012 1.808,47 МБИ 10 банка АД Битола МБИ Стопанска МБИ 1010 македонската берза, што веднаш МБИ 10

значи дека повеќе компании кои НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК +3.52% сеМБИ присутни наДОБИТНИК истата можат да се 10 Стопанска банка Стопанска АД Битола банказаАД Битола наречат победници оваа недела 2010/2012 Max. 2.827,62

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47 2010/2012 1.808,47 2010/2012 Max. 2.827,62 1.762,00 кога ќе продолжи овој Min. тренд.

1.501,00 1.501,00 2010/2012 АД Скопје Min. 1.808,47 АрчелорМитал

НАЈГОЛЕМ 2010/2012 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. 2.827,62 +3.52% НАЈГОЛЕМ 2010/2012 Min. 1.808,47+3.52% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК АрчелорМитал АДАД Скопје СтопанскаДОБИТНИК банка Битола НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Стопанска банка АД Битола Стопанска банка АД Битола НАЈГОЛЕМ СтопанскаДОБИТНИК банка АД Битола -18,00%

41,00

41,00 1.501,00 1.501,00 1.501,00 1.501,00

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК Стопанска банка АД Битола +3.52% АрчелорМитал АрчелорМитал АД Скопје АД Скопје-18,00%

1.501,00

+3.52% +3.52% +3.52%

JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 41,00DOW 41,00 DOW JONES АрчелорМитал АД Скопје

+3.52%

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК АрчелорМитал АД Скопје НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

-18,00% 41,00ГУБИТНИК АрчелорМитал АД Скопје НАЈГОЛЕМ

41,00 41,00 41,00 41,00

АрчелорМитал Скопје АрчелорМитал АДАД Скопје

-18,00%

-18,00%

DOW JONES DOW JONES 17.000

-18,00%

17.000

-18,00%

16.000

-18,00% -18,00%

DOW JONES 16.000

15.000

15.000

14.000 DOW JONES

DOW JONES

14.000

13.000 DOW JONES 13.000

DOW DOWJONES JONES

12.000 12.000

17.000

17.000

11.000 17.000 11.000

16.000 15.000 14.000 13.000 12.000 11.000

16.000 16.000 10.000 10.000

07.11 03.13 07.13 07.13 11.13 11.13 07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 15.000 15.000

17.000

14.000 14.000

16.000 17.000 17.000 13.000 13.000 17.000 16.000 15.000 12.000 16.000

16.000 12.000 15.000 14.000 11.000 15.000 15.000 14.000 11.000 13.000

10.000 14.00007.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 13.000 14.000 12.000 10.000 13.00003.12 12.000 07.1111.000 11.11 07.1107.12 11.1111.12 03.1203.13 07.1207.13 11.1211.13 03.13 07.13 11.13 13.000 12.000 11.000 12.000 10.000

10.000

16.168,00 16.168,00

07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 10.000 11.000 11.000

-0.94% 07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13

-0.94%

10.000 10.000

07.11 11.11 11.11 03.12 03.12 07.12 07.12 11.12 11.12 03.13 03.13 07.13 07.1311.13 11.13 07.11

И покрај песимистичките ДРУГИ ПАЗАРИ најави дека нестабилноста во 16.168,00 ДРУГИ ПАЗАРИ Украина наголемо ќе се одрази FTSE 100 светски берзи, 6.708,00 на сите оние -0.94% -1.49% FTSE 100 6.708,00 -1.49% Nikkei225 14.721,00 +0.47% во САД како да не чувствуваат Nikkei225 14.721,00 S&P 500 1.845,00 -0.74% никакво влијание. Засега ударот +0.47% 16.168,00 16.168,00 ДРУГИ -0.94% -0.94% 500 ПАЗАРИна Руските 1.845,00 -0.74% Nasdaq 4.277,00 +0.72% еS&P лимитиран и -0.94% -0.94% +0.72% источноевропските земји.

Nasdaq 4.277,00 DAX 9.358,00 -3.44% FTSE 100 6.708,00 -1.49% 16.168,00

16.168,00 16.168,00

16.168,0014.721,00 1.204,00 9.358,00

TOPIX DAX Nikkei225

+0.61% -3.44% +0.47%

-0.94% -0.94% +0.61% -0.74% други пазари Nasdaq 4.277,00 +0.72%

TOPIX ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ 1.204,00 S&P 500 1.845,00 ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ

ВАЛУТИ FTSE 100FTSE FTSE 6.708,00 -1.49% DAX 9.358,00 -3.44% FTSE 100100 6.708,00 6.708,00 -1.49% -1.49% 100 6.708,00 -1.49% ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.204,00 +0.61% Nikkei225 14.721,00 +0.47% +0.47% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225Nikkei225 Nikkei225 14.721,00 14.721,00 +0.47% 14.721,00 +0.47% ВАЛУТИ S&P 500500 1.845,00 -0.74% -0.74% евро-0.74% долар 500 1.845,00 -0.74% Фунта евро 1.845,00 S&P 500 S&P S&P 1.845,00 FTSE 6.708,00 -1.49% FTSE 100 100 6.708,00 +0.72% Nasdaq 4.277,00 +0.72%-1.49% 4.277,00 Nasdaq Nasdaq Nasdaq 4.277,00 +0.72% +0.72% Nikkei225 14.721,00 +0.47% евро долар СТАПКА СТАПКА Фунта евро 4.277,00 ВАЛУТИ DAX 9.358,00 -3.44% Nikkei225 14.721,00 +0.47% DAX 9.358,00 -3.44% DAX DAX 9.358,00 9.358,00 -3.44% -3.44% S&P 1.845,00 -0.74% TOPIX 1.204,00 +0.61% S&P 500 500 1.845,00 -0.74% 1.3755 1.2133 СТАПКА СТАПКА TOPIX 1.204,00 +0.61% Nasdaq +0.72% TOPIX TOPIXевро 1.204,004.277,00 1.204,00 +0.61% +0.61% евро долар Фунта Nasdaq 4.277,00 +0.72% ПРОМЕНА

1.2133

ВАЛУТИ

DAX СТАПКА DAX +0.01% ВАЛУТИ TOPIX ВАЛУТИ TOPIX 1.2133

ВаЛуТи ВАЛУТИ +0.01% Фунта евро

£ €

Фунта евро +0.01% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ

Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА ВАЛУТИ

СТАПКА

1.3755

9.358,00 -3.44% СТАПКА 9.358,00 -3.44% +0.15%+0.61% 1.204,00 ПРОМЕНА 1.204,00 1.3755+0.61%

1.2133

+0.15% евро долар

ПРОМЕНА

$ € 1.3755 евро+0.15% долар

евро долар евро долар СТАПКА СТАПКА

ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Фунта СТАПКА евро 1.2133 ФЈУЧЕРСИевро Фунта

евро долар СТАПКА СТАПКА ПРОМЕНА

+0.01% ЗЛАТО 1.2133

ПРОМЕНА

СТАПКА 1.2133ЗЛАТО 1.2133 +0.01% СТАПКА 1,34

1.2133 +0.01% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент +0.01% ЗЛАТО

+0.01%1,34 +0.01% ФЈУЧЕРСИ 1,34

1.3755 евро долар

1.3755 1.3755 +0.15% СТАПКА

ПРОМЕНА СТАПКА

+0.15% ПРОМЕНА 1.3755

-0.21%

+0.15% -0.21% -0.21%+0.15%

110,18 фЈуЧерси

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Нафта Брент Нафта Брент ФЈУЧЕРСИ 1,34 ФЈУЧЕРСИ 110,18

-0.42%

110,18 ЗЛАТО 1,34 ЗЛАТО зЛаТо

-0.21% -0.42%

ЗЛАТО ЗЛАТОБрент Нафта

1,34 1,34 1,34

Нафта Брент 110,18

1,34

-0.21% -0.42%

-0.21% -0.21% -0.21%

110,18 Нафта Нафта Брент НафтаБрент Брент нафТа Нафта БрентбренТ 110,18 110,18 110,18

110,18

1.3755

ПРОМЕНА +0.15% +0.15% ПРОМЕНА

-0.42% -0.21%

-0.42%

-0.42% -0.42% -0.42% -0.42%

подаТоциТе се од ден 05.03.2014 до 15ч.

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10 02

Капитал број 749 07.03.2014

www.kapital.mk

14 Cover story: Предизборен ПоПулизам или борб

Balkanski mo]nici zad re[etki!

www.kapital.mk

рба со Криминалот и КоруПцијата

Капитал број 749 07.03.2014

15

оранешниот хрватски премиер Иво Санадер беше првото големо име, чијшто пад илустративно ја нацрта цената што секоја една сериозна држава мора да ја „плати“ доколку сака да докаже дека е спремна за вистинска борба со криминалот и корупциајта, па и демократизација на своето општество. Ако тука, демократизацијата ја сфатиме како европеизација, поради заедничкиот интерес и приоритет на сите балкански земји, тогаш можеби поправилно е да се каже дека во процесот на приближување кон ЕУ, Хрватска одлучи дека сериозно ќе мора да расчисти со корупцијата и спрегите помеѓу медиумите, политичките и бизнис центрите на моќ. Примерот на Хрватска се обидуваат да го следат и останатите земји.За сите е заедничко што властите им се постојано, понекогаш само реторички, посветени на борбата со криминалот и корупцијата. Капитал ги анализира најилустративните примери...

Капитал број 749 07.03.2014

www.kapital.mk

16 Cover story: Предизборен популизам или борб пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

А

псењето на неколку крупни политички и бизнис моќници во последните години го размрда Балканот и отвори нова перспектива дека и со постоечката географија и историја, возможно е да се зборува за вистинска борба против корупцијата. Хрватскиот поранешен премиер Иво Санадер беше прво звучно име, чијшто пад илустративно ја нацрта цената што секоја една сериозна држава мора да ја „плати“ доколку сака да докаже дека е спремна за вистинска борба со криминалот и корупциајта, па и демократизација на своето општество. Ако тука, демократизацијата ја сфатиме како европеизација, поради заедничкиот интерес и приоритет на сите балкански земји за влез во Европската унија, тогаш можеби поправилно е да се каже дека во процесот на приближување кон ЕУ, Хрватска одлучи дека сериозно ќе мора да расчисти со корупцијата и спрегите помеѓу медиумите, политичките и бизнис центрите на моќ. Примерот на Хрватска се обидуваат да го следат и останатите земји. За сите речиси е заедничко што властите им се постојано, и не само реторички, посветени на борбата со криминалот и корупцијата. Во Македонија, тоа не е случај. Па, за волја на вистината сите звучни имиња коишто завршија во затвор или притвор досега (со исклучок не некои блиски до власта, но поситни функционери) доаѓаат од редовите на опозицијата, што во најновиот Извештај на американскиот Стејт Департмент се оценува како примена на селективна правда и постоење на политички затвореници во нашата држава.

Вистинска борба или популизам?

Но, дали и во останатите земји борбата е искрена или сепак станува збор за популистички потези во насока на зголемување на рејтингот (и дома и пред странците) на владејачките партии? Многу истакнати балкански аналитичари, зборувајќи за состојбите со корупцијата на Балканот велат дека нашите држави се кампањски борци против корупција, ја спроведуваме од време на време и главно гребеме по површината. „Суштината на корупцијата не се подмитливите државни службеници и бескрупулозните бизнисмени, туку самиот систем којшто генерира корупција. Само со модернизација и европеизација на општеството може да се изгради сериозна стратегија за борба против оваа појава. Медиумска хистерија се крева ако некој лекар или професор или полицаец стави во џеб 100 евра за хируршка интервенција преку ред, купување на испит или поминување на црвено. Но, што правиме со застрашувачката дијагноза за високата,

таканаречена системска корупција која и понатаму цвета, и покрај убедувањата на јавноста дека новата политичка елита има нулта толеранција за корупцијата?“ вели Миша Бркиќ, истакнат новинар и уредник во српскиот „Нови магазин“... Во Србија борбата против тајкуните и криминалот е главна предизборна тема која ја наметнува најголемиот фаворит за иден премиер Александра Вучиќ. Во изминатиов период во Србија некои крупни ѕверки од бизнис секторот, меѓу кои најзвучно е името на Мирослав Мишковиќ, завршија во притвор со обвинувања за сериозни кривични дела. Но, јавниот сектор и државната управа, според српските аналитичари, и понатаму одолеваат на „нултата толеранција“ и претставуваат недопрено легло на корупциски махинации чиј корен се полева со државната политика – политички модел на држава со намерно скроени лоши закони, прописи и уредби. Ваквата состојба упатува на ситуација во која законодавните рамки самите произведуваат корупција во еден голем дел, дека таа има системски карактер и дека е отпорна на сите видови на популистички кампањски борби како што на пример со години водеше Борис Тадиќ, па се случува повеќе да се зборува за тоа отколку навистина да се направи. Првата Национална стратегија за борба

против корупција е усвоена во далечната 2005 година, а Акцискиот план за нејзино спроведување во 2006-та. После сите години, резултатите се скромни. Владата и Парламентот на Србија сега усвоија нова Стратегија за борба против корупција до 2018-та година, па сега основано може да се извлече заклучок дека во следниот период десетина политички моќници, државни секретари, директори на јавни претпријатија и агенции, претседатели на управни одбори... ќе завршат во затвор. Но, експертите велат дека Стратегијата сама по себе не претставува никаков спектакуларен системски документ за пресметка со корупцијата, а и како што поминува времето (кон новите избори) политичката елита и општеството веќе и не покажуваат некој претеран ентузијазам и кај нив, може да се каже, дека се чувствува веќе извесен умор (особено кај висококорумпираните Вучиќеви коалициски партнери вмешани во многу афери – Галеника, Србијагас, Дунав осигурување, Симпо...). Последен пример на борбата со корупцијата, којшто отвори дилеми за искреноста на Владата е случајот на поранешниот министер во владата Оливер Дулиќ, кој беше приведен (откако Парламентот му го одзеде имунитетот) поради истрагата за корупција, која тој и

www.kapital.mk

рба со КриМиНалот и КоруПцијата кои служат како канали за пополнување на општинските буџети. Српската државна телевизија РТС објави дека се работи за милионски суми. Но, Дулиќ ги отфрли обвинувањата дека прекршил закон и изјави за SETimes дека случајот против него претставува „политички прогон, а не борба против корупцијата“.Тој рече дека случајот бил веќе испитан во 2010 година од јавното обвинителство, кое не нашло никакви прекршувања на законот и ја известило владата. Дулиќ додаде дека случајот против него бил покренат од влијателен бизнисмен кој има проблем со законите и одлуките што ги донесол тој како министер. Но, јавното обвинителство објави дека го процесуирало случајот врз основа на документите што постоеле во тоа време и дека немало увид во сите документи за случајот Дулиќ во 2010 година. Немања Ненадиќ од Трансперенси Србија рече дека случајот изгледа сомнително, како и дека обвинителите отпочнуваат одредени случаи дури откако ќе добијат одобрение од политичарите. „Овој случај е познат со години, а обвинителството реагира дури сега“, рече Ненадиќ заSETimes.

Државата им ги врзува рацете Медиумска хистерија се крева ако на контролните тела некој лекар или професор Српските аналитичари се едногласни дека на Вучиќ му или полицаец стави во недостасуваат две работи: џеб 100 евра за хируршка институции и нов систем. Тој интервенција преку ред, не им верува на институциите купување на испит или и смета дека се корумпирани, поминување на црвено. што веројатно е и точно, оти тој Но, што правиме со успеал да ги види од внатре. Но, застрашувачката дијагноза за високата, таканаречена дури и ако има моќ, што ја собрал од својата позиција, тоа не значи системска корупција и дека сам како Сервантесов јунак ќе се понатаму цвета неговите колеги од Демократската партија ја нарекуваат „политички прогон“. Дулиќ, кој ја изгуби својата позиција во владата кога на власт дојде Социјалистичката партија, е под истрага за наводно пречекорување на надлежностите во врска со тендер и фаворизирање на словенечкото претпријатие Нуба Инвест за поставувањето оптички кабли на државните патишта. Случајот Нуба, кој датира од 2009 година, беше детектиран од владиниот Антикорупциски совет, кој посочи дека словенечкото претпријатие било избрано надвор од процедурата, без оглед што имало само еден вработен во тоа време и без оглед на фактот што претпријатието за патишта Путеви Србије ја отфрлило понудата, прогласувајќи го за недоволно квалификувано како претпријатие кое претходно не работело во телекомуникацискиот сектор. Миљко Радисављевиќ, специјален обвинител за организиран криминал, изјави за новинарите дека случајот е процесуиран од март, врз основа на кривичниот извештај поднесен од Антикорупцискиот совет. Тој рече дека имало сомневање оти операцијата, исто така, била штетна и за некои претпријатија во локалната самоуправа,

бори со „ветерниците на корупцијата“ или со различните мафии (образовна, нафтена, стечајна, банкарска...). За таа борба неопходни се институции. Нивната корумпираност ќе се реши со два потеза – промена на кадар и оддалечување на институциите од политиката. Тоа е полесната работа. Потешката е завршување на транзицијата и реформа – модернизација, европеизација на Србија. Тоа е суштинско и длабинско лечење на корупцијата којашто ги разјадува сиромашните општества. Сите големи мафии се легла на корупција и се настанати под закрила на државата. „Земја во којашто државата е сопственик на третина од економскиот имот, во којашто најголемите фирми се во сопственост на државата, во којашто Владата ги одредува и ги контролира цените, „произведува“ половина од бруто - домашниот производ, дава дозволи, низ државната банка алоцира милиони евра и така директно поттикнува еден, а гуши друг пазар – законски ја произведува корупцијата како модел на дејствување“, вели Бркиќ. За ова уверливо сведочат случаите поврзани за јавни набавки и работата на големи државни претпријатија како ЈАТ, Аеродром, Железници, но и пропаѓањето на некои државни банки, Агробанка, Развојна банка Војводина, Стопанска банка Белград...

Капитал број 749 07.03.2014

17

Токму затоа, неспорен е фактот дека комотно може да се зборува за „мафија“ во државните органи во Србија. Така (според тврдењата на еден од органите за прогонство) член на просветната мафија била помошничката на министерот за образование, патничката мафија настанала со премолчена согласност од тогашниот ресорен министер и директорот на јавното претпријатие за сообраќај, советник на нафтената мафија е висок државен функционер, царинската мафија е главно сочинета од државни функционери и чиновници, а во банкарската вмешани се многу високо -позиционирани владини функционери. Нивните спектакуларни апсења се само краткотраен мелем за ранетата душа на народот, без да имаат влијание на искоренувањето на корупцијата. Искуствата на постарите членки на Европската унија, но и земјите кои беа примени во последните години, покажуваат дека најефикасен модел за борба против корупцијата е претворање на државата во сервис на граѓаните. Тука е и мрежата на силни, независни регулаторни и контролни тела, кои од Владата како извршна власт, треба да ја преземат регулацијата и контролата и така да ги „ослободат“ министрите и останатите функционери од искушенијата да бидат корумпирани. Во држави како овие на Балканот, оваа мрежа е комплетна, институциите постојат, но тие не се функционални и корупцијата и понатаму цвета. Поранешниот претседател на Антикорупциската комисија во Словенија, Драго Кос во интервју за Капитал објаснува: „И да има институции, тие или немаат ресурси за работа, или немаат овластувања, односно ингеренции за работа или некој едноставно се погрижил во тие институции да седат луѓе на коишто баш и не им е гајле за таа борба. Значи има милион и пол начини како да се онеспособат тие институции, дури и ако формално се исполнети условите кои ги бара да речеме Европската комисија. И тука е ставена на тест политичката волја. Секогаш како пример ја наведувам Хрватска. Во истиот момент кога Иво Санадер го замени Јадранка Косор дојде до огромни чекори напред во борбата против корупцијата. Гледате колку малку е потребно?“, прашува тој. Поранешната претседателка на македонската антикорупциска комисија, Вања Михајлова, пак, вели дека граѓаните немаат доверба во независноста на телата, особено во тие коишто и според закон се независни. „Причините се изборот на кадрите, општата перцепција за партизација на институциите, но и нетранспарентноста и нивната мала присутност во јавноста“.

Босанскиот претседател Будимир остана без помилување

За босанската СИПА, којашто директорот Горан Зубац во интервју за Капитал опиша како босанско ФБИ, ова не важи. Ова тело, коешто ужива голема доверба во Босна кумуваше на акцијата „Патриот“ и апсењето ни помалку ни повеќе, туку на шефот на државата – Живко

Капитал број 749 07.03.2014

18 Cover story:

Будимир, којшто меѓу другото се товари за примање мито со цел помилување на одредени лица. Освен Будимир, во рамките на овие акции од слобода беа лишени 20 лица, кои се поврзуваат со корупција и други дела на злоупотреба на службена должност, трговија со опојни дроги и организиран криминал. Претреси беа извршени на вкупно 23 локации во земјата. Беа уапсени и претседателот на Комисијата за помилување Хидајет Халиловиќ. Советникот на претседателот на Федерацијата на БиХ Петар Баршиќ беше уапсен во зградата на федералната влада во Мостар. Потпретседателот на Владата на Федерацијата на БиХ и министер за земјоделство, водостопанство и шумарство Јерко Иванковиќ Лијановиќ ги демантираше наводите за претрес на неговата канцеларија и федералната влада, приватниот имот и компанијата „Лијановиќ“ во Широки Бријег. Будимир со лисици на раце беше приведен во просториите на СИПА на сослушување, неговиот советник Баришиќ, претседателот на Комисијата за помилување Халиловиќ, како и уште неколкумина уапсени лица, се сомничат за злоупотреба на положбата, примање и давање мито, организиран криминал и неовластена трговија со дроги. Припадниците на СИПА извршиле претрес и во куќата на претседателот на Здружението на пензионирани и демобилизирани бранители Иван Јуришиќ, но според информациите тој не е меѓу уапсените. Адвокатот на Будимир, Фахрија Каркин, рече дека ацијата на апсење била „спекаткуларна“. „Реткост е да се апси еден претседател“, рече Каркин, додавајќи дека на Будимир му е одредено задржување во просториите на СИПА 24 часа, по што би можела да биде донесена одлука за мерка притвор. Партијата СДА очекувано веднаш се сомнева дека апсењето е во функција на преземање на власта „Борбата против организираниот криминал и корупцијата и нивното непоколебливо откривање и документирање и натаму ќе биде апсолутен приоритет за Агенцијата за спорведување на законот“, се наведува во соопштението на Министерството за безбедност на БиХ. „Никој не смее да биде над законите и сите мораме да одговараме за своите постапки, уважувајќи го принципот дека никој не е виновен додека тоа не се покаже со правосилна судска постапка. Никој не може да се крие зад функцијата која ја извршува“, рече во однос на апсењата федералниот премиер Нермин Никшиќ. Горан Зубац во интервју за Капитал тогаш прати многу јасна порака дека „СИПА мора да биде онаква агенција како што се пропишува со закон. Мора да биде професионална, аполитична, мора да биде во функција на борбата против криминалот и мора да има резултати. Во спротивно, се поставува прашањето зошто се формирала. Задача на директорот е да осигура дека тоа ќе биде така“, одговара Зубац на прашањето

www.kapital.mk

Последен пример на борбата со корупцијата во Србија којшто отвори дилеми за искреноста на Владата е случајот на поранешниот министер во владата Оливер Дулиќ, кој беше приведен (откако Парламентот му го одзеде имунитетот) поради истрагата за корупција, која тој и неговите колеги од Демократската партија ја нарекуваат „политички прогон“. на „Капитал“ дали има притисоци врз неговата работа!“ со што објасни како треба да функционира едно регулаторно, независно тело.

Хрватска - вистински светол пример!

Веста дека поранешниот премиер на Хрватска, Иво Санадер е уапсен во близина на Салцбург од австриската полиција, откако за него Хрватска распиша меѓународна потерница, одекна како бомба во декември 2010-та и за тоа се уште се зборува насекаде низ Балканот. Санадер беше првата голема ѕверка на овие простори којашто не успеа да се сокрие зад својата политичка моќ. Со смената на власта во Хрватска, апсењето на Санадер, отворањето на целиот случај кој разоткри огромна, корупциска медиумско – владина спрега, набрзо беше толкувано како силен знак за решителноста на Хрватска да стане дел од европското семејство и да го модернизира своето општество. Три години потоа, во јули 2013-та Хрватска и официјално стана членка на ЕУ и денеска нема дилеми дека токму Хрватска, за разлика од останатите земји, правилно се бори со корупцијата и криминалот. Апсењето на функционер којшто не спроведувал, туку самиот бил генератор на корупција е голем доказ за тоа. Во меѓувреме, за Санадер стигнуваат и нови вести. Минатата недела заменикобвинителот на УСКОК Жељка Мостачек пред загрепскиот Жупаниски суд, кажа

дека со цел илегално да прибави пари за себе и за партијата, Санадер организирал и управувал со злосторничко здружение. Според Обвинителството, во текот на постапката се докажало дека Санадер дел од незаконската добивка ја префрлил на своето семејство. Мостачек додаде дека дел од криминалната група биле: благајникот на партијата Младен Баришиќ, портпаролот на партијата Ратко Мачек, сметководителката на ХДЗ Бранка Павошевиќ и сопственичката на маркетинг агенцијата „Фими Медиа“ Невенка Јурак. Обвинителството тврди дека Баришиќ и Мачек ги собирале парите и донациите, кои Бранка Павошевиќ не ги евидентирала во деловните книги на партијата. На овој начин, според наводите на УСКОК: Санадер профитирал со повеќе од 15 милиони куни, ХДЗ за малку повеќе од 30 милиони куни, „Фими медиа“ за околу 11 милиони куни, а Невенка Јурак за околу 2,5 милиони куни. Мостачек ги отфрли тврдењата на Санадер дека му е повредено правото на правично судење, како и дека УСКОК го менувал обвинението со цел да се спогоди со Баришиќ, кој како и Павошевиќ и Јурак, призна с$ што му се става на товар. „С$ се темели на исказите и доказите. Санадер обвинува дека ова е политички прогон бидејќи Јадранка Косор му нареди на Младен Бајиќ да го процесуира, што не е точно“, потенцираше обвинителката. На крајот од завршниот збор, Мостачек се

Капитал број 749 07.03.2014

20 Cover story:

осврна на казните кои УСКОК ги бара за обвинетитe. „Санадер повеќе пати во текот на постапката истакна дека неколку пати ја добил довербата на граѓаните и тоа треба да биде отежнувачка околност бидејќи довербата брутално ја изигра. Со своето однесување: извршил најтежок облик на политичка корупција, ја изигра довербата на граѓаните и го наруши угледот на Република Хрватска. Поради тоа, на судот му предлагам тој да се казни со максимална казна“, подвлече обвинителката. Обвинителството за Баришиќ побара 3 години затвор, за Јурак 2 години и за Павошевиќ година и пол затвор. „Се работи за лица кои со материјалните докази и своите сведочења битно допринесоа за утврдување на состојбата“, заклучи Мостачек.

Бизнис моќниците Мишковиќ и Кондаминас во немилост на власта

И додека очите се главно вперени кон политичките функционери, апсењата на двајца големи бизнис магнати исто така ја потресоа балканската јавност, но и македонската. Прво, Мирослав Мишковиќ, најпознатиот српски тајкун, човекот којшто составаше и растураше српски влади, за којшто се велеше дека е помоќен и од најмоќниот, посилен од премиерот, претседателот и полицијата и правосудството, заврши зад решетки. Првиот човек на гигантот Делта холдинг веднаш почна да признава дека им давал мито на политичарите, со што се отворија сомнежи дека неговата бизнис империја не е создадена случајно, туку преку силна корупција. Но, за Македонија поинтересно од апсењето на Мишковиќ беа неговите сведочења, кога почна да зборува дека ќе ги каже имињата на сите политичари кои ги поткупувал. Весникот Дневник објави дека наводно на листата на политичари коишто Мишковиќ се обидел да ги поткупи се нашол и премиерот Никола Груевски, откако му биле понудени 3 милиони евра мито за земјиштето каде што сега се наоѓа Скопје сити мол, но премиерот одбил. Дека добил непристоен предлог, кажа и самиот Груевски. Втор крупен бизнисмен чие апсење откри врски со Македонија е грчкиот медиумски магнат, Симитрис Кондаминас, кој се товари за измама со којашто ја оштетил државата за 150 милиони евра и за перење пари преку нелегални активности. Тој треба да одговара и за 30-те милиони евра кои ги добил од компанијата „Бестлајн“ што ја продал на Поштенска банка за преку неа да се

изготвуваат кредитни картички, но и за заемот од 110 милиони евра – пари коишто требало да бидат искористени за бизнис активности, а наместо тоа завршиле на негови лични сметки преку оф –шор компании, за подоцна со нив тој да купува недвижнини во Лондон. Токму протекот на овие 110 милиони од сметките на неговите компании „Демко“ и „Вилиџ синемас“ на приватни сметки ги отвора очите на обвинителите и го пали црвениот аларм. Овие активности фрлиле светло на бројните оф-шор компании кои биле контролирани од самиот Кондаминас и се смета дека преку нив се одвивале различни нелегални активности. Во префрлањето на парите се споменуваат неколку оф – шор компании со седишта во Панама и Кипар. Катимерини веќе има објавено дека како акционери - сопственици на телевизијата Алфа се јавуваат три офшор компании (од кои едната се поврзува и со поранешен пратеник), отворајќи го прашањето како може медиум да има таква сопственост. Но, овој бизнисмен не е непознат и за македонските влади. Кондаминас, е еден од најзвучните странски инвеститори кои во Македонија се најавуваа на голема врата, иако за волја на вистината ниту еден бизнис којшто тој го почнал или го најавил во земјава досега не е довршен. Притоа, целата активност на Кондаминас во Македонија исто така е придружена со сомнмевања за нелегални потфати. Неговото присуство во Македонија почнува со купувањето на локалната скопска телевизија ТВ Скопје, со план набрзо оваа телевизија да добие и национална концесија. Реализацијата на овој план не успееа, национална концесија, тогаш, ТВ Алфа не доби, па Кондаминас ја продаде телевизијата. За него "Транспаренси Интернешнл Македонија" тврди дека е вклучен и во големиот корупциски скандал на "Дојче Телеком". Тој е сопственик на грчката осигурителна компанија "Interamerican", а во Македонија е познат како сопственик на фирмата " Kosmotelko" и добитник на националната лиценца за WiMax , широкопојасен интернет. Кондаминас беше сопственик и на земјиште од околу 22.000 квадратни метри во близина на хотелот "Александар Палас" , каде што тој наводно имал планови за изградба на голем трговски и деловен центар. Оваа идеја никогаш не се реализира, бидејќи земјиштето преку реституција беше вратен на сопствениците. Многу медиуми потоа пишуваа дека Кондаминас планира да отвори банкарска и осигурителна компанија во Македонија.

www.kapital.mk

Некоја година подоцна се појавија информации дека Гркот е заинтересиран да инвестира во хидроцентралите Чебрен и Галиште – уште една најава која не виде бел ден. Но, не се проектите во телекомуникацискиот сектор и енергетиката, тие коишто најмногу го прославија Кондаминас кај нас. Грчкиот бизнисмен ја шокираше грчката, но и македонската јавност кога пред три години на тендер на којшто тој беше единствен учесник, за само 630 илјади евра купи една од најатрактивните локации во срцето на Скопје, на плоштадот за да го гради Офицерскиот дом – дел од проектот на Владата на Никола Груевски, „Скопје 2014-та“, проект што во Грција важи за огледало на наводната „иредентистичка и националистичка скопска политика“ ... Освен офицерскиот дом, Кондаминас на скопскиот плоштад гради и хотел на седум ката. Што ќе биде сега со овие инвестиции, дали изградбата ќе сопре, што се случува во позадина во неговите фирми – никој не открива. Во македонската Влада – молк. Надлежните министри, но и самиот премиер досега не се огласија за случајот, како Кондаминас воопшто да не е поврзан со државава и тоа со владини проекти. Во министерството за транспорт и врски останаа неми за пораките на „Капитал“. Портпаролите ниту одговараат на телефонски повици, ниту на пораки. По објавувањето на тендерот за хидроцентралите , некои од грчките медиуми имаа дилема дали оваа инвестиција има политичката заднина. Порталот " Protagon.gr " , повикувајќи се на извори од грчкото Министерство за надворешни работи, објави дека поранешниот премиер Јоргос Папандреу добил понуда преку која било предложено дека грчките инвестиции во Македонија ќе влијаат за побрзо решавање на спорот за името , бидејќи тие кои се одговорни за донесување на одлука бараат финансиска поддршка. Според порталот, неколку луѓе кои се вклучени во грчките инвестиции во Македонија успеале да го убедат поранешниот грчки премиер Костас Симитис, дека инвестициите позитивно ќе влијаеле врз процесот и ќе помогнеле во „омекнување“ на македонската страна. Ова е само дел од она што се знае за бизнис зделките на Кондоминас, кои во еден период оделе и преку контраверзниот Емануел Малелис Маноли. Дали оваа афера во Грција ќе отвори некои нови сомневања за вмешаноста на Кондоминас и во други корупциски зделки поврзани и со Македонија, допрва ќе се знае.

ПОКАНА На 13 март 2014 година во просториите на НБРМ, на 8. кат, со почеток во 14 часот, ќе се одржи 12. сесија на Клубот на истражувачите, на којашто ќе бидат презентирани два истражувачки материјала: Classifications: Exchange Rate Regimes and Growth in Transition Economies“, 1.. „Grooming од Марјан Петрески; и Forecast Errors and Government Investment and Consumption Multipliers“, 2.. „Growth од Бранимир Јовановиќ; Се надеваме дека ќе побудиме интерес кај Вас и кај Вашите колеги за учество на Клубот на истражувачите. Ве молиме Вашето присуство на оваа сесија на Клубот на истражувачите да го потврдите најдоцна до 10 март 2014 година на тел. +389 2 3298110; електронска пошта: kontakt@kapital.com.mk Клубот на истражувачите е формиран во јули 2011 година, во рамки на активностите за поддршка на развојот на истражувачката и аналитичката работа. Овој клуб е отворена платформа за презентација и дискусија на научно-истражувачки трудови, особено во доменот на монетарната политика и макроекономијата. Согласно со досегашната практика, сесиите на Клубот се одржуваат на тримесечна основа, во март, јуни, септември и во декември. Народната банка има отворен повик до истражувачите за поднесување сопствен труд до Клубот, вклучително и на оние што се во работна верзија. Заради понатамошно промовирање на Клубот на истражувачите и проширување на составот на учесниците, објавуваме покана до сите аналитичари и истражувачи од научно-образовните институции, финансискиот и нефинансискиот сектор, за редовно учество на неговите следни сесии, како дискутанти или како слушатели. На овој начин се овозможува квалитетна и отворена дискусија меѓу истражувачите, носителите на политиките, аналитичарите од финансиските институции и другите учесници. Исто така, преку размената на мислења се обезбедува унапредување на научно-истражувачката работа во земјата. Зачленувањето во клубот е од отворен карактер, за што подетални информации можете да видите на следнава врска: www.nbrm.mk/Клуб на истражувачи.

специјален прилог

14 МАРТ 2014

KOJ E KOJ: ТРГОВИЈА И ДИСТРИБУЦИЈА

Она што ја дефинитивно  Какви стратегии за пазарно позиционирање ја одбележува минатата избираат македонските компании кога на година, а како тренд пазарот воведуваат нов производ? Колку се продолжува и оваа година успешни својот производ да го пласираат во е ширењето на мрежата на малопродажбата и кои лекции можат да ги нови објекти на повеќето научат од странските компании? трговски синџири во  Изборот на дистрибутивна компанија е земјава. Некои од нив прават сериозни пробиви дефинитивно еден од клучните предуслови низ целата земја. за пазарен успех на една компанија. Од друга страна, Како да го најдете Вашиот вистински “Капитал“ се зголемуваат дистрибутивен партнер? во ова издание на и иновативните  Кој е кој во трговијата во земјата? КОЈ Е КОЈ: начини и методи за што поуспешно Трговија и дистрибуција Колкави пазарни удели држат трговските синџири и кои се рекламирање и ги рангира играчите трговците кои минатата година позиционирање во оваа индустрија и направија најголем пораст на на брендовите анализира: својата малопродажна мрежа? Дали во македонската таканаречените “маалски дуќанчиња“ ќе малопродажба. заминат во минатото? Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил: boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број 02 3298 110 или 070 262 288

 Под кои услови и како македонските

компании се пробиваат на рафтовите на трговските синџири? Каква е моменталната состојба и кои се модалитетите да се зголеми понудата на домашни производи во супермаркетите?  Која е понудата на трговците од големопродажба на македонскиот пазар? Новитети и стратегии кои ги користат за подобра понуда и покриеност на пазарот? Дали големите трговци се осмелуваат да влезат и во сегментот на малопродажба на сопствените производи?  Иновациите во малопродажбата и големопродажбата на светско ниво се речиси секојдневни. Што се случува во светската трговија? Кои се најновите трендови? ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ

Капитал број 749 07.03.2014

22

www.kapital.mk

анализа

завршна сметКа:

2013 година ба баКсузна за индуст

Metalskata i n industrija vo n tekstilcite ko пишува:

александар јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

П

фотоархива на Kапитал

овеќето компании што деновиве ги доставија финансиските извештаи до берзата објавија дека поминале уште една кризна година која најмногу се одразила врз намалување на нивните продажби. Анализата на 30 најголеми компании што котираат на берзата, покажува дека дури 20 од нив имаат намалени приходи од продажба, како на странскиот така и на домашниот пазар. Дел од нив се обиделе падот на извозот да го надоместат со зголемена продажба на своите производи дома, меѓутоа, слабата куповна моќ на граѓаните ги ограничи слабиот извоз да го компензираат на домашниот пазар. Изненадувачки добро поминале текстилците, па дури и Државниот завод за статистика во својот извештај за индустриското производство лани, објави дека текстилните компании го зголемиле производството за 13,7% на годишно ниво. Солидно поминале и компаниите од фармацевтската индустрија, телекомуникациските оператори, градежните

фирми, но кризата никако да ја надминат компаниите од металската и нафтената индустрија. Полоша година од претходната била и за винарниците кои се соочија со пад на извозот, но за сметка на тоа прикажаа мал пораст на продажбата на вино на домашниот пазар. Најголем раст на приходите од анализираните компании прикажа Бетон Штип од градежниот сектор и тоа за дури 53% на годишно ниво, додека пак најголемиот пад на приходите од 39% може да се види во извештајот на Факом. Најголема добивка во 2013 година оствари фармацевтската компанија Алкалоид од 9,8 милиони евра. Ако треба со една реченица да се сумира работењето на котираните компании на берзата лани, со исклучок на банките, може да се каже дека домашната индустрија почнува да се буди после неколку годишна хибернација, но компаниите се уште се сонливи. Годинава несомнено ќе им треба повеќе адреналин за да напарават поголем скок.

Текстилците со зголемени нарачки од странство

Ако досега текстилните компании постојано се жалеа дека производството на облека се намалува, минатата година нарачките од нивните партнери од европските земји се зголемиле и тоа се одрази и во финансиските

извештаи за лани. Компанијата Мода од Свети Николе, објави дека приходите од продажба во 2013 година изнесуваат 4,3 милиони евра и се зголемени за 8,8% споредено со претходната година. Оваа компанија пријави добивка од 992 илјади евра што е за 52% подобар финансиски резултат од 2012 година. Генералниот директор на Мода, Ангел Димитров, објаснува дека речиси сите текстилни компании работат подобро од порано и имаат зголемени нарачки за шиење од Германија, каде што најмногу се извезува текстилот. Тој очекува овој позитивен тренд да продолжи и годинава. „Нарачките за шиење од нашите странски партнери би требало годинава да се задржат барем на исто ниво од лани, што значи дека ќе има доволно работа за сите конфекции. Иако постои тренд на селење на текстилното производство на исток поради пониските трошоци, сепак таму се произведува масовно, но помалку квалитетно, додека брендовите и понатаму се шијат овде. Единствен проблем со кој што се соочуваме сега е притисокот да ги намалиме цените на услугите, така што доколку продолжат уцените од тој аспект, тоа може да се одрази на финансиските резултати на текстилните компании“, вели Димитров. Тетовската компанија Тетекс од текстилната индустрија исто така објави зголемување на приходите од продажба за 16,9% на 4,4 милиони евра, додека пак добивката за лани

www.kapital.mk

Капитал број 749 07.03.2014

анализа

23

Како работеа десетте најголеми котирани компании на берзата лани Приходи од продажба (милиони евра) 422,7

Годишна промена

2 Макпетрол

343,6

-14%

-3.300.000

3 Македонски Телеком

201,7

-9%

32.400.000

-47,30%

4 Алкалоид

3%

1 Окта

тријата

-28%

Нето добивка Годишна /загуба промена (евра) -2.440.000

115,4

5%

9.800.000

5 Арцелор Митал

88,2

0%

-8.800.000

6 Гранит

80,6

-3%

5.200.000

-1%

7 Фершпед

67,2

12%

200.000

-88%

8 Цементарница Усје

63,7

-5%

24.100.000

12%

9 Макстил

56,7

-33%

90.000

27%

44,9

1%

820.000

14%

10 Бетон Извор: Македонска Берза

*Во рангирањето не се вклучени банките

naftenata nokdaun, kone^no @ivnaa Повеќето компании што деновиве ги доставија финансиските извештаи до берзата објавија дека поминале уште една кризна година која најмногу се одразила врз намалување на нивните продажби. Анализата на 30 најголеми компании што котираат на берзата, покажува дека дури 20 од нив имаат намалени приходи од продажба, како на странскиот така и на домашниот пазар. Дел од нив се обиделе падот на извозот да го надоместат со зголемена продажба на своите производи дома, меѓутоа, слабата куповна моќ на граѓаните ги ограничи слабиот извоз да го компензираат на домашниот пазар. Изненадувачки добро поминале текстилците, солидни резултати објавија и компаниите од фармацевтската индустрија, телекомуникациските оператори, градежните фирми, но кризата никако да ја надминат компаниите од металската и нафтената индустрија. Полоша година од претходната била и за винарниците кои се соочија со пад на извозот, но за сметка на тоа прикажаа мал пораст на продажбата на вино на домашниот пазар. според неконсолидираниот извештај, изнесува 539 илјади евра што е десет пати повеќе од годината пред тоа.

Металската и нафтената индустрија во тешка криза

Според податоците на Државниот завод за статистика, најпогодена индустриска гранка од позначајните лани е металургијата, со 10,5% помало производство во однос на истиот период лани во делот на производството на

метали и дури 41,6% помалку во делот на производството на фабрикувани метални производи. Металургијата учествува со околу 10% во преработувачката индустрија. Ако ги погледнеме годишните резултати на металуршките компании, челичарницата Макстил има намалени приходи од продажба за 33% и изнесуваат 56,7 милиони евра. Продажбата се намалила и на домашниот пазар и во странство. Макстил пријави добивка од 87 илјади евра, што е зголемување за 27% на

годишно ниво. Митко Кочовски, директор за стратешко планирање во Макстил, вели дека намалувањето на приходите е одраз на кризата во Европа бидејќи најголемите европски економии ги стопираа јавните инвестиции и поради тоа побарувачката за челик продолжува да паѓа. „Се додека не се динамизира инвестициската активност во најмоќните европски земји, не може да се очекува дека металуршките компании ќе го зголемат производството

Капитал број 749 07.03.2014

24

www.kapital.mk

анализа

Ангел Димитров генерален директор на конфекцијата Мода

Н

арачките за шиење од нашите странски партнери би требало годинава да се задржат барем на исто ниво од лани, што значи дека ќе има доволно работа за сите конфекции.

бидејќи нема доволна побарувачка за нашите производи. Продажбите не може да се надоместат на домашниот пазар бидејќи кај нас многу малку се употребува челикот. Тој вообичаено се користи при градење на мостови, бродоградба, вагони, цевки и слично. Од друга страна проблематично е и тоа што влезните цени на суровината, односно старото железо не се намалува со исто темпо колку што паѓаат цените на готовите производи. Се обидуваме да се пробиеме на некои нови пазари како Турција, САД, па остваривме мал извоз дури и во Куба, но сепак станува збор за мали количини така што не може драматично да се промени состојбата“, вели Кочовски. Според него, годинава би требало да биде слична како и лани. И Факом, како компанија во дејноста на повисока додадена вредност во металургијата, односно проектирање, производство и монтажа на челични конструкции и производи, се соочи со истите последици како и Макстил лани. Кризата и намалените нарачки доведоа до намалување на приходите за 39%, на 12,8 милиони евра. Намалени се и приходите од продажба на домашниот пазар за 33% и приходите од извоз за 44%. Факом ја заврши минатата година со намалена добивка за 97%, од скромни 20 илјади евра. „Овие резултати се одраз на намалениот обем на работа како последица на слабата побарувачка. Сите поголеми инфраструктурни проекти во Европа се стопирани, дури и таму каде што се гради земјите се обидуваат да им овозможат работа на домашните компании. На домашниот пазар употребата на челик е многу мала, изнесува околу 2-3 килограми по глава на жител, додека во некои европски земји достигнува и до 30 килограми по жител. Минатата година мислам дека беше најтешка во овој кризен циклус од неколку години и за жал не очекувам подобрување ниту годинава. Има

С

директор во Макстил

е додека не се динамизира инвестициската активност во најмоќните европски земји, не може да се очекува дека металуршките компании ќе го зголемат производството бидејќи нема доволна побарувачка за нашите производи.

некои мали сигнали на заживување, но сепак се уште е неизвесно и не може да се каже дека ќе биде подобро“, коментира Златко Симоновски, генерален директор на Факом. Компанијата Арцелор Миттал која исто така се занимава со производство на челик, минатата година оствари приходи од 88,2 милиони евра што е еднакво на приходите и од претходната година, а крајниот финансиски резултат е загуба од 8,8 милиони евра. Индустријата за производство на нафтени деривати прикажа најголем пад на годишно ниво. Рафинеријата ОКТА во својот финансиски извештај прикажа намалување на приходите од продажба за 28%. На домашниот пазар продадени се нафтени деривати во вредност од 315,2 милиони евра што е за 21% помалку од претходната година, додека пак извозот за лани изнесува 107,5 милиони евра и бележи намалување од 43%. ОКТА ја заврши годината со загуба од 2,44 милиони евра. „Вкупниот годишен обем трпеше негативно влијание од намалената потрошувачка во земјата како и поради зголемената конкуренција на пазарот. Недостатокот на ефективна контрола на спецификациите и квалитетот на горивата понудени од помали увозници често создаваше нелојална конкурентна средина за ОКТА. Во 2013 година перформансите се подобруваа континуирано, после првиот квартал кој беше негативен како резултат на влијанието на високите трошоци поврзани со последниот производствен циклус на рафинеријата. Во предизвикувачки услови на пазарот, ОКТА успеа да ги подобри перформансите со фокус на ефикасноста и контрола на трошоците како и со преземање на радикална оперативна и организациска трансформација“, пишува во образложението на компанијата доставено до берзата. Компанијата која важи за најголем дистрибутер на нафтени деривати во земјава, Макпетрол,

Трите најголеми телекомуникациски оператори со вкупна добивка од 39,6 милиони евра

Т

Златко Симоновски

Митко Кочовски

рите најголеми телекомуникациски оператори во Македонија остварија нето добивка од 39,6 милиони евра минатата година, покажуваат нивните неревидирани финансиски извештаи. Најголема добивка од нив пријави најголемиот оператор, Македонски Телеком, од 32,4 милиони евра, но споредено со претходната година бележи намалување од 47,3%. Намалувањето на добивката се должи на пад на приходите од продажба на ниво на цела Групација за 9% на годишно ниво, на 201,7 милиони евра. Телекомуникацискиот оператор ВИП оствари нето добивка од шест милиони евра во 2013 година, објави менаџментот на компанијата. Приходите се зголемени за 8% споредено со претходната година и изнесуваат 65 милиони евра. Третиот оператор ОНЕ објави дека оперативната добивка за лани изнесува 1,2 милиони евра. Приходите од работењето лани изнесуваат 79,9 милиони евра, што е раст од 8% во однос на минатата година.

М

генерален директор на Факом

инатата година беше најтешка во овој кризен циклус од неколку години и за жал не очекувам подобрување ниту годинава. Има некои мали сигнали на заживување, но сепак се уште е неизвесно и не може да се каже дека ќе биде подобро.

исто така се соочи со намалување на приходите од продажба за 14%. Најголем дел од продажбата на деривати е остварена на домашниот пазар од што се инкасирани 335,4 милиони евра, што е 14% помалку споредено со претходната година, додека пак во странство, продадени се деривати во вредност од 8,2 милиони евра што претставува пораст од 12%. Макпетрол ја заврши минатата година со загуба од 3,3 милиони евра.

Градежниците без поголеми маки

Градежништвото како дејност во последните неколку години континуирано расте и тоа главно се должи на ангажирањето на градежните компании од страна на државата во изведба на капитални проекти. Од градежните компании што доставуваат финансиски извештаи до берзата, најголем раст на приходите прикажа Бетон од Штип и тоа за 53%. Вкупните приходи на компанијата за лани изнесуваат 7,8 милиони евра, а добивката изнесува 514 илјади евра, што е тројно повеќе од претходната година. Скопски Бетон објави дека приходите на компанијата за лани изнесуваат 44,9 милиони евра и се зголемени за 1% во споредба со годината пред тоа. Бетон ја заврши минатата година за добивка од 824 илјади евра што е зголемување за 14% на годишно ниво. Градежната компанија Гранит оствари приходи во вредност од 80,6 милиони евра кои што се намалени за 3% споредено со 2012 година. Најголем дел од градежните активности на компанијата се остварени на домашен терен. Добивката за лани изнесува 5,2 милиони евра и бележи благо намалување од 1% на годишно ниво. Уште една компанија од овој сектор, која што произведува градежни материјали, Адинг се соочи со намалување на приходите од работењето. Од извештајот на компанијата може да се види дека приходите во вредност од 4 милиони евра лани, паднале за 2% на годишно ниво како последица на намалувањето на обемот на работа во странство, додека пак приходите од работењето дома се зголемиле за 13%. Компанијата за производство на цемент и бетон, Цементарница Усје пријави приходи од продажба од 63,7 милиони евра, но споредено со 2012 година бележат намалување од 5%. Притоа, продажбата на домашниот пазар се зголемила за 1% и од тоа се инкасирани 45,7 милиони евра, додека пак извозот паднал за 17%, на 18 милиони евра. Цементарница Усје ја заврши минатата година со зголемена добивка за 12%, од 24,1 милиони евра. БИМ АД Свети Николе која што произведува битуменски хидроизолациони материјали лани оствари приходи од продажба од 5,1 милиони евра што е за 11% повеќе од 2012 година. Интересно е што компанијата ја зголемила

www.kapital.mk

Капитал број 749 07.03.2014

анализа

25

Сашо Наумоски

Савка Димитрова

мајќи ги предвид позитивните движења во продажбите и од почетокот на годината, можам да кажам дека очекуваме позитивниот тренд да продолжи и понатаму. Побарувачката на домашниот пазар се зголемува, извозот останува на исто ниво, така што се очекува приходите од продажба да се зголемат меѓу 7% и 10%.

о услови на силна конкуренција на пазарот, мораме да правиме акции кои што во крајна линија ги намалуваат продажните цени и тоа секако влијае на намалување на приходите и добивката. Планот е годинава да го зголемиме производството со проширување на производствениот капацитет.

И

генерален директор на Витаминка

продажбата на домашниот пазар за дури 47% остварувајќи приходи од 2,2 милиони евра. Финансискиот резултат од работењето лани за БИМ АД Свети Николе е добивка од околу 385 илјади евра која што е зголемена за 83% на годишно ниво.

Витаминка со раст, Европа со пад на приходите

Во прехранбената индустрија, којашто според државната статистика учествува најмногу, со речиси 14% во вкупната преработувачка индустрија, производството лани било помало за 1,4% во однос на претходната година. Во овој сектор поголемите компании имаат променливи резултати. Витаминка од Прилеп на пример, бележи зголемување на приходите од продажба за 7,6%. Компанијата инкасирала вкупно 24,5 милиони евра од продажба, а годината ја завршила со добивка од 1,9 милиони евра што е пораст од 3,9% на годишно ниво. Компанијата за производство на кондиторски производи, Европа, од друга страна прикажа малку полоши резултати од претходната година. Приходите од продажба на Европа се намалени за 1% и изнесуваат 12,3 милиони евра. Интересно е што продажбата на домашниот пазар се зголемила за 1% од што се инкасирани 5,9 милиони евра, додека пак извозот за лани изнесува 6,4 милиони евра и бележи намалување од 3%. Компанијата ја заврши годината со добивка од 400 илјади евра, но е намалена за 37% во однос на 2012 година. Генералниот директорот на Витаминка од Прилеп, Сашо Наумоски, коментира дека во услови на економска криза и намалена куповна моќ на граѓаните, компанијата успеала да оствари солидни резултати благодарение на зголемувањето на продажбите и на домашниот и на странскиот пазар. „Имајќи ги предвид позитивните движења во продажбите и од почетокот на годината, можам да кажам дека очекуваме позитивниот тренд да продолжи и понатаму. Интересно е што побарувачката на домашниот пазар се зголемува, извозот останува на исто ниво, така што се очекува приходите од продажба да се зголемат и годинава во рамките меѓу 7% и 10%“, вели Наумоски. Генералниот директор на Европа, Савка Димитрова, објаснува дека падот на приходите се должи на тоа што во екот на кризата, компанијата морала да спроведува акции на продажба кои во крајна линија ги намалуваат цените на производите. Според неа, зголемување на продажбата може да се постигне само со воведување на нови линии на производство односно проширување на постојните капацитети и таа најавува дека Европа годинава планира да понуди нови производи на пазарот. „Планот е годинава да го зголемиме производството со проширување на производствениот капацитет, инаку тешко е да се зголеми

продажбата. Во вакви услови на силна конкуренција на пазарот, мораме да правиме акции кои што во крајна линија ги намалуваат продажните цени и тоа секако влијае на намалување на приходите и добивката“, вели Димитрова. Жито Лукс пријави приходи од продажба од 20,7 милиони евра кои што се намалени за 6% на годишно ниво. Компанијата ја завршила годината со загуба од 490 илјади евра. Жито Полог од Тетово лани инкасирала 8 милиони евра од продажба на своите производи, и тоа доминантно на домашниот пазар, но намалувањето на приходите за 4% ја намали и добивката на компанијата за лани за дури 61%, на околу 200 илјади евра. Компанијата од прехранбената индустрија, Благој Ѓорев која што произведува масло за јадење, објави зголемени приходи од продажба за 13%. Зголемените приходи доаѓаат од порастот на продажбата на домашниот пазар за 15% со што се инкасирани 10,1 милиони евра, додека пак извозот се намалил за 8% и изнесува 920 илјади евра. Битолскиот комбинат ЗК Пелагонија минатата година остварила повеќе приходи од продажба за 24,6%, меѓутоа добивката е двојно намалена и изнесува скромни 6 илјади евра. Од компаниите производители на пијалоци, Прилепска Пиварница остварила поголеми приходи од продажба на домашниот пазар за 9% и со тоа се инкасирани 22,4 милиони евра. Од извоз, Прилепска наплатила 175 илјади евра, но приходите од продажба надвор од земјата лани се намалиле за 40%. Нето добивката на компанијата изнесува 1,7 милиони евра и е зголемена за 6% на годишно ниво. Пелистерка од продажба на вода и сокови лани инкасирала 7,1 милиони евра, што е за 6% помалку споредено со 2012 година, а добивката на компанијата изнесува 335 илјади евра и е зголемена за 4%.

Продажбата на лекови расте

Компаниите од фармацевтската индустрија имаат различни финансиски резултати, меѓутоа, ако судиме според остварувањата на најголемиот производител на лекови во земјава, Алкалоид, минатата година има зголемување на производството и продажбите. Алкалоид ги зголеми приходите од продажба за 5%, на 115,4 милиони евра. Поголем раст е евидентиран во приходите од продажба на домашниот пазар кои што пораснале за 9% на вкупно 50,8 милиони евра. Извозот на Алкалоид за лани во вредност изнесува 64,6 милиони евра и е зголемен за 2%. Компанијата ја заврши годината со добивка од 9,8 милиони евра, односно зголемува од 3% во споредба со годината претходно. Од останатите фармацевтски компании, Реплек оствари приходи од продажба од 19,2 милиони евра, но на годишно ниво е евидентирано намалување од 5%. Добивката на компанијата

В

генерален директор на Европа

за лани изнесува 2,3 милиони евра и исто така е намалена, за 13%. Јака 80 од Радовиш објави дека приходите од продажба лани се намалиле за 14,6% и изнесуваат 1,24 милиони евра, а оваа компанија прикажа и загуба од околу 725 илјади евра.

Винарниците со послаб извоз лани

Анализата на податоците за извоз на вино кои ги објави Државниот завод за статистика покажуваат дека минатата година извозот на вино е намален за 8,41%. Според најновите статистички податоци Македонија во 2013 година извезла вино во вредност од 50,57 милиони евра или 4,6 милиони евра помалку во споредба со претходната 2012 година. Трите винарници кои што котираат на берзата, исто така прикажаа намалување на приходите од продажба на вино во странство. ВВ Тиквеш објави дека вкупните приходи од продажба лани изнесуваат 17,5 милиони евра, што е 8% помалку споредно со 2012 година. Извозот на вино во вредност се намалил за 19% и изнесува 7,7 милиони евра, додека пак продажбата на домашниот пазар изнесува 9,8 милиони евра и бележи раст од 3%. Компанијата на крајот на годината прикажа добивка од околу 25 илјади евра. Сковин исто така прикажа намалување на извозот изразен во вредност за 2%, со што приходите од продажбата во странство за лани изнесуваат 6,3 милиони евра. Вкупните приходи од продажба на компанијата изнесуваат 7,6 милиони евра, а добивката се намалила за 61% на само 5 илјади евра. Винарницата Попова Кула во својот извештај објави дека приходите од продажба за лани изнесуваат 612 илјади евра, што е за 10,6% помалку од годината претходно, додека пак крајниот финансиски резултат за компанијата е негативен, односно загуба од 80 илјади евра.

Капитал број 749 07.03.2014

26

www.kapital.mk

интервју разговарал:

верица јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

М

ајк Мур е познат мотивациски говорник, кој им одржано стотици говори во повеќе од 12 земји. Пораснат во мултикултурен дом, со мајка Италијанка и татко Ирец, својот успех во продажбата во голема мера го препишува на “надминувањето на предизвикот да дојде до збор во текот на вечерата“. “Повеќе сакам да ме препознаваат како мотивациски учител, отколку како говорник. Мислам дека е најбитно луѓето вистински да научат и да применат нешто од моите семинари. Доколку луѓето само се чувствуваат добро неколку часа, нема да има никаков позитивен ефект“.

XX Кои се некои од клучните пораки кои ги пренесовте на членките на Американската стопанска комора во Македонија на вчерашниот мотивациски семинар? Се задржав на оние што јас ги нарекувам петте “внатрешни терористи“ во односот кон другите луѓе. Се обидов да им укажам дека доколку сакаат да бидат успешни во интеракцијата со другите луѓе најпрво мора да се справат со прашањата кои ги имаат со самите себе. Исто така ќе се осврнам на проблемот кај организациите кои ги наградуваат само резултатите, а го игнорираат процесот. Нашата тенденција како човечки суштества да ги помешаме симболите на слободата и улогата која ја имаат нашите очекувања за нас лично во се што правиме. Секогаш се обидувам публиката да добие подобро разбирање за разликата помеѓу карактерот и личноста, ароганцијата и самодовербата.

X Продажниот процес мора многу да се разликува во различни делови од светот; Што ја надминува културата...за што сме сите заинтересирани? Продажниот процес секаде во светот е ист! Она што ја надминува културата се врските кои ги градиме. Сметаме дека нашите одлуки најчесто се базираат на објективно анализирање на фактите, споредување на опциите и т.н. Но, вистината е дека нашите одлуки се емоционални. Секако ние можеме да „чувствуваме“ или да „мислиме“ дека тие се практични, добро обмислени избори, но коренот на секоја наша одлука содржи „зошто“ така сме одлучиле. Затоа е

Majk Mur Ne zabOravajte deka Odlukite Na pOtrO[uva^ite se sekOga[ eMOtivNi! мотиватор за продажба

www.kapital.mk

Капитал број 749 07.03.2014

интервју На 6 март во Скопје, во организација на Американската стопанска комора во Македонија, пред домашната деловна заедница светски познатиот предавач за продажба одржа предавање. Неговите слушатели ширум светот го опишуваат како говорник, но пред се мотиватор кој може да “допре до срцата, душите и емоциите на луѓето“. Неговите говори се инспиративни за сите оние кои се соочуваат со предизвиците на денешницата - успешно фаќање чекор со промените, градење лојален однос со клиентите, одржување единствен и успешен тим... Ексклузивно за читателите “Капитал“ ги споделува клучните пораки како да се зголеми продажбата и да се одржи успешноста на една компанија! навистина важно да се разбере кои се причините, односно што се крие зад нашите одлуки: мотивацијата зад изборите направени од наша страна и од страна на нашите клиенти. Ние сме мотивирани од работите за кои имаме развиено најмногу емоции во животот, а тоа го прави секој наш избор да биде емоционален. На пример, во една ситуација се обидував да разговарам со клиентот за примена на различен начин на финансирање на неговите капитални средства, но се за што тој сакаше да разговара со мене, беше дали Тајгер Вудс некогаш повторно ќе победи на голем натпревар. Па морав да одлучам дали да продолжам со разговорот за небитни работи или повторно да започнам разговор за бизнис. Додека ја остварувате целта за која што сте го закажеле состанокот, клиентите сакаат да почувствуваат искрен интерес за нив од ваша страна. Ова е сложено балансирање помеѓу автентичноста и интегритетот. Ние сите сакаме да бидеме разбрани и ислушани. За жал, често дозволуваме нашата „позиција“ во животот да ја намали комуникацијата со другите луѓе наместо да ја зголеми комуникацијата со луѓето на различни позиции.

XX Кои се жешките теми во продажба денеска? Како интернетот и социјалните медиуми ги променија продажбата и навиките на луѓето? Деновите на т.н. „ладни јавувања“ се минато! Според мене социјалните медиуми се начин за остварување на комуникација преку „пријатен вовед“ која може , но и не мора да води кон врска со взаемна корист. Всушност, според мене само 2 теми се жешки и тоа: Како да стапам во контакт со лицето кое всушност донесува одлука за она што јас го продавам и кога конечно ќе стапам во контакт со него, што да му кажам?

XX Зошто мотивациските семинари во САД се толку популарни? Кои заклучоци од вашите говорнички активности планирате да ги споделите со македонските компании? Повеќето мотивациски семинари во САД пред сé се забава, отколку било што друго, и поради оваа причина, не сум сигурен дали се се уште популарни како

што некогаш беа. Доколку правилно се организираат ваквите собирања го имаат потенцијалот да бидат вистинско место за лична промена. Внатрешната промена влијае на надворешните резултати. Сите мои предавања се интерактивни. Проблемот со еднонасочната комуникација е што една личност го кажува она што тој/таа „мисли“ дека луѓето сакаат да го слушнат . Оваа претпоставка може да биде точна, но исто така често може да биде и погрешна. Кога луѓето ќе ми кажат дека нешто што слушнале на моите семинари им помогнало да направат промена во нивното размислување, влијаело на нивното однесување или пристап, тогаш знам дека вредело!

27

Капитал број 749 07.03.2014

28

www.kapital.mk

Капитал анализа

нов тренд во млечниот бизнис во маКедонија

Doma[nite mali mlekarnici go osvojuvaat paz

www.kapital.mk www.kapital.mk

i zarot

капитал број 749 07.03.2014

капитал анализа

29

Во последниве неколку години во Македонија се случува нов тренд во млечниот бизнис. Во маркетите се почесто можеме да видиме нови млечни производи, како кашкавали и сирења, произведени од македонски млекари, кои се малку познати во пошироката јавност. Капитал посети неколку мали млекарници со цел да се запознаеме за каков бизнис станува збор и дали е ова можеби вистинскиот правец во кој треба да се развива македонската млечна индустрија. пишува:

Дејан азески а

Dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на капитал

В

о последниве неколку години во Македонија се случува еден сосема нов тренд во млечниот бизнис. Ако до пред некое време пазарот на млечни производи го држеа главно производи од увоз или од некои од големите млекари во земјава, последниве неколку години се почесто во маркетите можеме да видиме нови млечни производи, како кашкавали и сирења, произведени од македонски млекари, кои се малку познати во пошироката јавност. Овој тренд ни се потврди и со последната едиција Газели, посветена на најбрзорастечките мали и среднни фирми во Македонија, каде на листата на фирми кои имале најголем пораст на приходите во работењето во изминатите четири години се најдоа многу фирми за преработка на млечни производи. Во обид да ги испитаме и објасниме овој тренд, Капитал посети неколку од најбрзорастечките малите млекарници кои имаат импресивен раст во изминатите години со цел поблиску да се запознаеме за каков бизнис станува збор и дали е ова можеби вистинскиот правец во кој треба да се развива македонската млечна индустрија и индустријата за храна. Самиот податок дека тие во изминативе неколку години имаат импресивен раст на приходите во работењето, и тоа во време на криза, покажува дека и тоа како има простор за мали млекарници на пазарот. Проблемите со кои тие се соочуваат се од друга природа. Реиси сите мали млекарници мака мачат како да обезбедат стабилно секојдневно снабдување со доволни количини на свежо млеко. Оттука, најдобро во бизнисот со преработка на млеко поминуваат млекарниците кои се доволно финансиски моќни за да одгледуваат сопствени стада на овци, кози или високо млечни крави.

Од скромни почетоци до бизнис

Најголем дел од млекарниците кои Капитал ги контактираше за потребите

на оваа анализа имаат навистина скромни почетоци. Но, после 10 или 15 години работа полека стануваат сериозни производствени капацитети кои испорачуваат релативно големи количини со проверен квалитет. Една од нив е млекарницата Милком од велешкото село Ногаевци која постои уште од 1998 година. Сопственикот Ангел Николов раскажува дека идејата за влез во ваков бизнис ја добил од неговите предци, кои исто така се занимавале со производство и преработка на млеко. „Неколку генерации од мојата фамилија се занимавале со одгледување на стока, а конкретно татко ми, кој е основач на млекарницата Милком, целата работна кариера ја помина во државната млекара во Велес, како искусен мајстор за преработка на млекото. Со распадот на системот и на државните фирми во 1998 одлучивме да се обидеме да започнеме сопствен бизнис. Во село Ногаевци отворивме мини млекара и започнавме буквално со минимум капацитет и средства. Се на се со две, три казани и неколку кади кои беа единствената наша технологија за преработка. Значи почнавме со минимални неколку стотици литри млеко бидејќи немавме ниту од кого да откупиме млеко, бидејќи тогаш како на нова млекара никој и не ни веруваше. Сега имаме капацитет за обработка и на 10 илјади литри млеко”, раскажува Николов додавајќи дека производството го пласираат како на домашниот, така и на пазарите во Косово и Албанија, а веќе се во преговори и за пласман на нивните производи и во Холандија. Еден од најновите играчи во млечниот бизнис е млекарницата Галичник од Градско која е во состав на групацијата Перминдекс. Иако се само четири месеци присутни на пазарот, генералниот директор Никола Деребанов за Капитал вели дека веќе планираат проширување на производните капацитети и зголемување на асортиманот на производи кој засега се состои само од високо квалитетен овчи кашкавал и сирење кои се произведуваат исклучиво од примарна суровина добиени од овци кое се во нивна сопственост. „Млекарницата Галичник е карактеристична поради тоа што имаме направено адаптација на традиционалното производство, кое што се запазува комплетно, но во целосно нови модерни услови кои ги исполнуваат сите современи стандарди.

Капитал број 749 07.03.2014

30

www.kapital.mk

капитал анализа Никола Деребанов

Владо Јанкуловски

Иако притисоците на пазарот во однос на цената се големи, ние сметаме дека ќе ја издржиме битката со нелојална конкуренција и дека со тек на време ќе покажеме дека има купувачи на македонскиот пазар кои што се спремни за квалитет да платат и повисока цена.

Квалитетот ни е единствениот адут, затоа што не сме доволно моќни да се носиме со милионските инвестиции кои корпорациите ги издвојуваат секоја година за спроведување маркетинг. Токму поради тоа, 100% сме посветени на квалитетот и на вкусот на нашите производи и тоа е единствената причина што толку години опстојуваме на пазарот.

директор на групација Перминдекс

Млекарницата Галичник ја продолжува неколкудецениската традиција на производството на овчо сирење и кашкавал на комбинатот Вардар Градско, но тоа сега се прави на еден многу посовремен начин, во многу подобри услови и секако со максимално висок квалитет“, вели Деребанов.

Како малите да им конкурираат на големите млекари?

Поевтини суровини, повеќе средства за маркетинг, можност за испорачување на поголема количина, пониски излезни цени по единица производ, се само дел од конкурентските предности кои ги имаат големите над малите млекари. Во Македонија веќе се присутни неколку регионални гиганти како хрватски Дукат, српски Имлек и турски Суташ што покриваат голем дел од пазарот. Сепак сопствениците на малите млекари велат дека има начин да се земе дел од пазарниот колач на големите млекари. Димче Ѓорѓиевски, сопственик на мини млекара во катлановското село Кожле е еден од позитивните примери кој просперира во овој бизнис повеќе од 15 години. Неговата мини- млекара годишно произведува по 10 тона органско козјо сирење за кое вели дека има сигурен пласман по најголемите супермаркети во Скопје. „Она што им го нудиме на нашите клиенти, а е поразлично од другите е органскиот начин на производство и квалитетот. Имаме сопствено стадо од 250 кози кои живеат во еколошката зона Бадер, каде што се наоѓа и самата млекара. Иако генерално во Македонија се уште не е развиена свеста за користење органски производи и бенефитите од нив, за нашето производство секогаш има пласман“, раскажува Ѓорѓиевски. Според Владо Јанкуловски од млекарницата Лабрадор од Охрид не само големата конкуренција, туку и растот на цените на суровините им го отежнува животот на малите млекари. Јанкуловски вели дека во последните 10 години цената на нафтата е зголемена тројно, на струјата двојно, а излезната цена на млечните производи од фабриките останала скоро иста. Поради тоа Јанкуловски вели дека само квалитетот може да ги одржи малите млекарници на пазарот. “Квалитетот ни е единствениот адут, затоа што не сме доволно моќни да се носиме со милионските инвестиции кои корпорациите ги издвојуваат секоја година за маркетинг и рекламирање.

млекара Лабрадор

Токму поради тоа, 100% сме посветени на квалитетот и на вкусот на нашите производи и тоа е единствената причина што толку години опстојуваме на пазарот“, вели Јанкуловски

Снабдувањето со млеко најголем проблем

Повеќето млекари кои што ги контактиравме велат дека обезбедувањето стабилно снабдување со доволни количини на свежо млеко им е најголемиот проблем во овој бизнис, поголем дури и од пласманот на производството. Од велешката млекарница Милком и од катлановската Кожле делумно овој проблем го решаваат со сопствено производство на млеко, односно чување на поголеми стада добиток во склоп на млекарниците. Но, очигледно ова не е целосно решение на проблемот. Лазар Кавазов од млекарницата Вардарец вели дека иако во минатото поседувал сопствен сточен фонд тоа се покажало неисплатливо и повторно се вратил на откуп на млеко од индивидуални одгледувачи на добиток. Бројките кои ги кажува Владо Спасовски од млекарницата Маско Комерц од Драчево само го потврдуваат овој проблем. „ Ние дневно преработуваме по околу 4 тона млеко, иако имаме технички капацитети за 10 тона и пласман за истите. Значи поради немање доволни

количини млеко работиме со половина капацитет. Од друга страна, за да основаме сопствена фарма која ќе ги задоволува потребните количини би требало да инвестираме средства кои неколкукратно ќе ја надминат вредноста на самата млекарница. Математиката е едноставна една стелна крава која би давала во просек 10 литри млеко на ден, чини 2.000 до 3.000 евра. За да обезбедиме 10 тони ни се потребни барем 1.000 крави, плус соодветен објект за нив, плус соодветна технологија на молзење, плус соодветен број на луѓе кои ќе се грижат за нив. Ние едноставно тоа не можеме да ја издржиме таа инвестиција“, вели Спасовски. Сервет Казими, сопственик на млекарницата Сентис АГ Алпи Тетово која има дневен капацитет од 75.000 литри млеко секојдневно соработува со преку 700 индивидуални сточари. И тој признава дека ваквиот начин на работа на долг рок е тешко одржлив. „Едноставно за големите млекари треба и големи фарми, а ние тоа во Македонија го немаме. Претежно добавуваме млеко од ситни производители со неколку крави. Тие и да сакаат не можат да ни гарантираат стабилно доставување на потребните количини млеко како што би ни гарантирала една голема краварска фарма. Генерално кога на дневно ниво зависиш од мали и раситнети производители навистина е тешко да се

www.kapital.mk

Капитал број 749 07.03.2014

капитал анализа Димче Ѓоргиевски млекара Кожле

Она што им го нудиме на нашите клиенти, а е поразлично од другите е органскиот начин на производство и квалитетот. Имаме сопствено стадо од 250 кози кои живеат во еколошката зона Бадер каде што се наоѓа и самата млекара. Иако генерално во Македонија се уште не е развиена свеста за користење органски производи и бенефитите од нив, за нашето производство секогаш има пласман

работи бидејќи скоро секој ден може да излезат непредвидени компликации“, раскажува Казими. Веројатно најдобра дефиниција и истовремено предлог решение за проблемот има Никола Деребанов од млекарницата Галичник. „Едноставно сегашната излезна цена на примарното производство по литар млеко е превисока за да може секторот да биде рентабилен. Значи генерално ни е потребен целосен премин од номадско кон фармерско одгледување на овци без кое нема рентабилност ниту

за примарните производители, ниту за млекарниците“, вели Деребанов.

Млекарниците се исплатлив бизнис само на долг рок

Со оглед на различниот капацитет на производство и различниот спектар на производи тешко е да се каже колку чини изградбата на една млекара односно инвестирањето во овој бизнис. Сепак има одреден минимум од стотина илјади евра под кои не може да се оди. Млекарницата на Димче Стојковски во катлановско Кожле произведува

Најбрзорастечките газелите меѓу малите млекарници

Н

а листата „Газели“ на Капитал која е составена од најбрзо растечките компании во Македонија во последните четири години има десетина мали и релативно нови компании кои како основна дејност ја наведуваат „преработката на млеко и производство на сирења“. Од нив, највисоко пласирана на 97 место на листата на најбрзорастечки компании во Македонија е велешката млекара Милком која изминатиов период имала раст на приходите од дури 178%, а најслабата млекарница од оваа група Маско Комерц од Скопје 30,57%.

Стандардот на населението влијае на потрошувачката на млечни производи

М

лекарниците се жалат дека во Македонија веќе подолго време опаѓа просечната потрошувачка на млеко и млечни производи. Според нив, ако продолжи ваквата практика не може да се очекува просперитет на овој бизнис во Македонија. Ангел Николов од Милком вели дека стандардот игра огромна улога во овој бизнис. “Иако во минато се сметаше дека млеко е производ кој секој мора да го купи, денес ако видиме колку многу се трошат растителни производи ќе ни стане јасно не само зошто ние немаме повеќе работа, туку и до каде дошол стандардот на населението“, констатира Николов.

31

просечно по 10 тона козјо сирење годишно. И за македонски прилики тоа се смета за мал капацитет, а и лепезата на производи кои излегуваат од оваа млекарница е ограничен на 2 или 3. Стојковски вели почетната инвестиција во овој бизнис му била поголема од 100 илјади евра.. Од друга страна, неговиот тетовски колега Сервет Казими од млекарницата Алпи која има капацитет за преработка на околу 75 тони млеко дневно вели дека во една сериозна млекарница мора да се инвестира повеќе од сериозна сума на пари. „Инвестицијата е навистина голема. Јас инвестирам со години така да навистина е тешко да се пресмета вкупната сума. Но, мислам дека доволно е да ви кажам само дека имаме две машини кои чинат по 1,8 милиони евра секоја. Ова е скап и опасен бизнис кој зависи од многу фактори. Рокот на враќање на средствата е долг, а во Македонија каде што има и други непредвидени пречки, може да биде и бесконечен, односно никогаш да не се исплати инвестицијата“, вели Казими.

Капитал број 749 07.03.2014

32

www.kapital.mk

интервју

Nata[a Radeska - kRstevska диреКтор на ЦаринсКа управа на МаКедонија

INtegRIRaNata taRIf OkOlINa ]e Ne dOblI dO evROpskIOt pazaR XX Oд неодамна ја превземавте директорската позиција во Царинската управа. Кои се вашите планови, на кој начин ќе продолжи да работи Царината под ваше водство? Царинската управа ќе продолжи посветено и ефикасно да работи на заштита на финансиските интереси на Република Македонија, здравјето и животот на луѓето, одржување и унапредување на конкурентен економски амбиент, реализација на економските политики на Владата на Република Македонија и отпочнување на претпристапни преговори за членство во Европската Унија. Фокусирајќи се на континуирано унапредување на институционалниот и административниот капацитет за контрола на наплатата на приходите, на понатамошни активности за олеснување, забрзување и поедноставување на царинските и акцизните постапки со намалување на трошоците и зголемување на конкурентноста на македонската економија и на

унапредување на капацитетот за управување со човечките ресурси, системот на вработување и стручно оспособување, механизмите за мерење на учинок и за професионална одговорност на вработените, Царинската управа ќе настојува да биде најдобар сервис на граѓаните, економските оператори и државата, согласно домашни и меѓународно признати најдобри практики и да биде лидер во процесот на пристапување кон Европската царинска унија.

XX Во изминатиот период Царинската управа постојано добиваше пофалби за спроведување на реформите. Дури и во извештајот на ЕУ за напредокот за Македонија, ваквите реформи беа позитивно нотирани. Кои реформи може да ги очекуваме во иднина, а кои се важни за нашето приближување кон ЕУ? Во периодот што ни претстои најголем дел од реформите ќе бидат насочени кон унапредување на царинското работење, административните и

институционалните капацитети, преку воведување на стандардите на ЕУ. На 1-ви март на национално ниво започна да се применува Новиот компјутеризиран транзитен систем (НКТС). Ова, е еден значаен чекор кон исполнување на предусловите за примена на Заедничката транзитна постапка на ЕУ во Република Македонија. Понатаму, преку поврзување со системите и електронска размена на податоци со ЕУ и пристапување кон Конвенцијата за заеднички транзит ќе се овозможи непречено движење на стока во и од Европската Унија, ЕФТА земјите и Турција, без царински формалности на граничните премини. Со воспоставување на ИТО (Интегрирана тарифна околина) Царинската управа ќе биде подготвена за поврзување со тарифниот систем на ЕУ. Главна цел на проектот е исполнување на условите на ЕУ во поглед на Интегрираната тарифна околина на ЕУ со цел државата да се приближи кон пазарот и Царинската унија на ЕУ. Со новиот систем за обработка на

www.kapital.mk

Капитал број 749 07.03.2014

интервју

33

На 1-ви март на национално ниво започна да се применува Новиот компјутеризиран транзитен систем (НКТС). Ова, е еден значаен чекор кон исполнување на предусловите за примена на Заедничката транзитна постапка на ЕУ во Република Македонија. Понатаму, преку поврзување со системите и електронска размена на податоци со ЕУ и пристапување кон Конвенцијата за заеднички транзит ќе се овозможи непречено движење на стока во и од Европската Унија, ЕФТА земјите и Турција, без царински формалности на граничните премини. “Со воспоставување на ИТО (Интегрирана тарифна околина) Царинската управа ќе биде подготвена за поврзување со тарифниот систем на ЕУ. Главна цел на проектот е исполнување на условите на ЕУ во поглед на Интегрираната тарифна околина на ЕУ со цел државата да се приближи кон пазарот и Царинската унија на ЕУ”, вели Радеска-Крстеска.

IfNa I@I R царински декларации и акцизни документи СОЦДАД целосно ќе се воспостави бесхартиена околина во царинското работење. Придобивки од овој проект кој е финансиран од Царинска управа ќе имаат сите учесници во царинската постапка –економските оператори, Царинска управа, други институции и државата во целина. Во сферата на реформи во спроведувањето на акцизните постапки, во фаза на финализирање е подготовка на проект за Хармонизација на законодавството и примена на најдобрата практика на ЕУ во областа на акцизите. Преку овој проект ќе се изврши понатамошно усогласување на законодавството и ќе се унапредат институционалните и оперативните капацитети за ефикасна примена на современи методи во контролата на движењето на акцизните стоки и наплатата на акцизите. Во процесот на воведувањето на новото законодавство

особено внимание ќе се посвети на соработката, подготовката и обуката на деловната задница. Една од функциите во работењето на Царинската управа, каде се бележат значителни резултати претставува заштитата на правата од интелектуална сопственост. Зајакнувањето на административните капацитети за исполнување на обврските за членство во ЕУ ќе продолжи и во наредниот период преку проект финансиран од ЕУ. Во насока на олеснување на граничните формалности, планирани се два значајни инфраструктурни проекти за надградба на царинските терминали на граничните премини Табановце и Ќафасан. Реализацијата на овие проекти ќе ја зголеми пропусната моќ за стока, ќе го намали времето потребно за вршење на граничните формалности и ќе ја подобри потребната инфраструктура за физичка контрола. Преку овие проекти ќе се забрза и олесни стоковата размена преку овие особено фреквентни гранични премини, а воедно ќе се олесни и забрза транспортот долж Коридорите 10 и 8. Сите овие проекти во голема мерка ќе придонесат во процесот на постојани реформи на царинското работење и значително ќе влијаат на осовременување на работењето, притоа обезбедувајќи нови поволности за економските оператори кои се корисници на услугите на Царинската управа.

XX Царинската управа и пред пристапувањето на Република Македонија во Европската унија ќе воведе Интегрирана тарифна околина (ТАРИМ), со што ќе биде подготвена при влезот во Европската унија да се поврзе со европската Интегрирана тарифа околина (ТАРИК). Може ли поконкретно да го објасните овој проект? За пристапување во ЕУ задолжително е воведување на Интегрирана тарифна околина (ИТО) со цел да се приближиме до заедничкиот

eвропски пазар и Царинската Унија на ЕУ. ИТО ќе го зајакне оперативниот капацитет на Царинската управа според стандардите на ЕУ, особено во однос на царинските тарифи, што се основа на царинските постапки. Целта е да се обезбеди целосна компатибилност и интероперабилност помеѓу ИТ системите на Царинската управа и соодветните ИТ системи на царината на ЕУ. Од друга страна, овој систем ќе овозможи економските оператори на едно место on-line да ги имаат информациите за тарифните и нетарифните мерки и пристап до модул за пресметка на царинските и други давачки, како и информациите за тоа кои документи се потребни при царинење на одредени видови на стока. По пристапувањето кон Европската Унија овој систем ќе се поврзе со Интегрираната тарифна околина на ЕУ со што ќе се овозможи унифицирана примена на царинските мерки од страна на сите земји членки.

XX Што всушност опфаќа овој систем? Овој систем, оттука и неговото име, ги интегрира на едно место сите тарифни и нетарифни мерки (царински давачки, ДДВ, акцизи, други давачки, забрани и ограничувања и сл., за сите видови на стоки). Во техничка смисла ги содржи следните модули: ТАРИМ (Националната имплементација на ТARIC - Tariff Integre Communautaire) кој вклучува и модул за пресметка на давачки; Систем за управување со квотите на ЕУ базиран на принципот „прв дојден, прв корисник“; Систем за надзор на увозот и извозот; Систем за управување и објавување на задолжителни тарифни информации; Систем на управување со хемиските супстанци кој го олеснува препознавањето на сите меѓународно обележани хемикалии дефинирани според Европскиот попис на хемиски супстанци и Систем за управување со примероци – ја одржува базата на примероци од царински печати, пломби и документи потребни во царинските постапки. Сите овие модули ја формираат т.н. тарифна околина.

Капитал број 749 07.03.2014

34

www.kapital.mk

интервју

Целта на сите реформи е да се олеснат и поевтинат сите царински постапки за компаниите XX Може ли да се очекуваат некои конкретни царински измени и олеснувања наскоро кои се особено значајни за извозно ориентираните компании? Еден од нашите клучни стратегиски приоритети е олеснување и забрзување на трговијата и транспортот, што подразбира осмислување и изнаоѓање на разни форми на поевтинување, забрзување и олеснување на царинските постапки за сите учесници, вклучително и за извозно ориентираните економски оператори. Во тој контекст е воведувањето на Е-Lohn, новиот систем со кој се овозможи значително олеснување во досегашното функционирање на постапките со економски ефекти, пред сé кај увозот на облагородување, како постапка кај која има најголема фреквентност во размената на документи помеѓу економските оператори од лон-производството и царинскиот орган, потоа воведувањето на новата можност за поднесување на електронски ТИР пред-декларации со што максимално се крати времето на престој на возилата на граничните премини и на внатрешните терминали, понатамошното унапредување на поедноставените постапки и граничното царинење со кои не само што се олеснува и забрзува непреченото движење на нискоризичната стока, се минимизираат трошоците на економските оператори, туку и би рекла, што е особено важно, се унапредува и партнерскиот однос со деловната заедница. Неодамна Царинската управа го издаде и првото одобрение за овластен економски оператор, концепт кој посебно ќе го развиваме во наредниот период бидејќи овозможува низа поедноставувања за економските оператори и вон границите на Република Македонија. Сé на сé, Царинска управа и во наредниот период посветено ќе работи во два главни правци: од една страна да им го олесни

и поевтини водењето на бизнисот на легитимните економски оператори, а од друга страна да им застане на патот на оние другите.

XX Царинската управа во последниот период електронски се поврза со неколку институции во земјава меѓу кои и со УЈП. Кои се бенефитите од ваквото поврзување и со кои институции во иднина ќе се соработува на истиот начин? Во декември минатата година, во координација со УЈП, Царинската управа изработи и пушти во примена повеќе сервиси. Преку овие сервиси инспекторите од УЈП можат електронски да превземаат податоци од системите на Царинската управа, кои им се потребни при спроведувањето на надлежности, посебно во постапките на утврдување, наплата и поврат на ДДВ, како и инспекциските контроли кои ги вршат

кај даночни обврзници. Исто така, преку овие сервиси, на инспекторите on-line им се достапни податоци за времето на излез од државата на стоките кои биле предмет на извозна царинска постапка. Претходно, овие податоци, инспекциските органи ги бараа од економските оператори во хартиена форма. Воедно, Царинската управа преку EXIM системот веќе разменува податоци за дозволите за увоз, извоз и транзит на стоки со 15 државни институции. Со новиот Систем за обработка на царински декларации, оваа размена дополнително ќе се автоматизира, што ќе влијае на забрзување на царинските постапки. Исто така, во рамките на овој систем се планира да се изработат и сервиси за превземање на податоци, кои преку Системот за интероперабилност ќе бидат ставени на располагање на повеќе министерства и државни органи.

www.kapital.mk

Капитал број 749 07.03.2014

интервју XX Како воведувањето на Интегрираната тарифна околина (ТАРИМ), ќе влијае врз движењето на стоките во Македонија, а како ќе влијае врз работењето на Царинската управа? Со воведувањето на ИТО ќе се овозможи дополнителна автоматизација на процесот на царинење имајќи во предвид дека ќе се овозможи он-лајн (електронски) пристап до сите податоци кои се неопходни при подготовката на царинските декларации кои претходно беа достапни во хартиена форма, како што се: царинските давачки, националниот ДДВ, националната акциза и националните нетарифни мерки. Тоа ќе значи и намалена потреба од консултации со законите и другите прописи. Во рамките на овој систем ќе биде обезбеден и посебен модул за пресметки со кој автоматски ќе се пресметуваат царинските и другите давачки, но истовремено и автоматски ќе се проверуваат. Сето ова, на економските оператори ќе им овозможи побрза, пократка и поевтина царинска постапка што несомнено ќе доведе кон полесно и побрзо движење на стоките. Од друга страна, од аспект на Царинската управа ќе се зголеми ефикасноста во спроведувањето на царинската постапка и ќе се подобри системот за превенција и препознавање на измами.

XX Дали тоа ќе значи повеќе работа за трговците? Не, напротив, тоа всушност ќе значи помалку работа и за трговците и за нивните застапници затоа што ќе се заштеди време, постапките ќе бидат поедноставни и ќе се намали можноста за грешки. Всушност, во моментов има три проекти на Европската Унија кои се спроведуваат во Царината: Системот за обработка на царински декларации и акцизни документи, Новиот компјутеризиран транзитен систем и овој за кој зборуваме – Интегрираната тарифна околина. Сите тие треба да донесат придобивки за трговците од аспект на тоа дека нема веќе да има на пример аплицирање за квота, туку податоците ќе се внесуваат само во еден систем, нема да има потреба од поднесување на хартиени декларации, ќе се намали и времето за проверување на документација при транзитните постапки.

XX Кои ќе бидат придобивките

од овој систем како за фирмите така и за граѓаните? Сите системи кои овозможуваат поголема транспарентност, кои се полесни и поефикасни се придобивка за сите во земјата. А понатаму, со влегувањето во Европската Унија ќе има и дополнителни придобивки: еднаков третман за сите членки на ЕУ преку централното распределување на квоти, централизирано одржување на системот, надзор на увозот и извозот, поголема ефикасност во севкупното царинско работење итн., што севкупно води кон поадекватна заштита на националната економија.

XX Колку македонската Царина со сите овие реформи кои се направија денес има капацитет да го спречи нелегалниот шверц и трговија во споредба со порано? Што најмногу се шверцува во Македонија и каде завршуваат производите кои ќе се запленат? Цениме дека Царинската управа има капацитет да го спречи нелегалниот шверц и трговија и тоа се потврдува со огромниот број на заплени од секаков вид. Во Царинската управа постојат соодветни организациони единици со специјално обучени царински службеници кои се директно вклучени во борбата против нелегалната трговија. Во спречувањето и откривањето на нелегалниот шверц и трговија, царинските службеници користат современа опрема, и тоа: мобилни скенери, мобилни рендгени за личен багаж, патролни чамци, царински кучиња, електронски детектори за наркотици и експлозив, бустери, фиберскопи, рачен алат, батериски лампи и сл. За успешна борба против фалсификувањето и пиратеријата потребен е сеопфатен пристап, од каде произлегува неопходноста од интензивирање на соработката со домашни и меѓународни институции и бизнис заедницата, на што ние постојано работиме. Од стока која најмногу се прикрива и завршува со прекршочна постапка најзачестени се случаите на непријавени девизни средства, текстилна стока, авто делови, играчки за деца, материјали за градежништво, козметички производи и производи за лична хигиена . Голема е и бројката на запленети спортски обувки и текстилни производи кои го повредуваат

35

правото на интелектуална сопственост. Царинските службеници откриваат и стока чиј промет е забранет и тоа најмногу марихуана и хероин. Само во 2013 година Царинската управа во соработка со МВР има откриено околу 934 килограми марихуана и околу 14 килограми хероин, потоа откриени се повеќе случаи на недозволено тргување со оружје, муниција и распрскувачки материи, спречен е обид за изнесување на 74 парчиња предмети кои претставуваат културно наследство или споменик на култура. Исто така царинските службеници откриваат и стока која не е забранета но е од поголема вредност и е криумчарена со намера да се избегне царинската контрола и тоа: златен и сребрен накит, кристали, лекови, семенски материјал и сл. Царинската управа привремено задржува стока по повеќе основи, од кои најчести се непријавена (шверцувана) стока и стока која повредува права од интелектуална сопственост. Доколку се работи за шверцувана стока предмет на прекршок или кривично дело, таа се предава на Агенцијата за управување со запленет и конфискуван имот. По завршување на постапката, Агенцијата конечно запленетата стока ја продава или истата со Одлука на Владата на Република Македонија се донира на државни институции. Доколку се работи за фалсификувана стока односно стока која повредува права од интелектуална сопственост истата се уништува. Со усвојувањето на Законот за изменување и дополнување на Законот за царински мерки за заштита на права од интелектуална сопственост во мај 2013 година се воведе законска основа за бесплатно отстапување на фалсификувана стока во вид на облека и обувки, на семејства од социјално ранливи категории, како и за санирање на последици од елементарни непогоди. За да може стоката да се донира, потребно е да се обезбеди согласност од носителот на фалсификуваната трговска марка, уверенија од надлeжните органи дека истата е здрава и безбедна, како и да се отстранат oбележјата на трговската марка. Една акција во која се донирани фалсификувани брендови облека и обувки веќе е реализирана, се надевам дека вакви акции ќе продолжат да се реализираат и во иднина.

Капитал број 749 07.03.2014

36

www.kapital.mk

политика

Македонија, Турција, Црна Гора и Србија бараат учество на самитите на ЕС

Р

епублика Македонија, Црна Гора и Србија, предводени од ветеранот во евроинтеграциите Турција, покренуваат иницијатива за присуство на самитите на Европскиот совет и состаноците на Советот на Европската унија во својство на набљудувачи. Според оваа иницијатива, за која засега само се разговара и се опипува пулсот на земјите-членки, шефовите на државите и владите и министрите за надворешни работи на овие земји-кандидати, сакаат со присуство на овие најважни средби на ниво на Унијата, да почувствуваат како функционира ЕУ и најдобро да се подготват за идното учество во дебатите кога ќе станат членки.

> БРОЈКИ

220

милиони денари ќе чини обновата, изградбата и опремувањето на стариот театар во Струмица

АПМ подготвена за предвремените па

Zikov: 30.000 novi r vo prvite 365 dena

20

илјади млади лица до 29 години се пасивни баратели на работа соопшти министерот за труд Диме Спасов

599,6

милиони денари исплати Владата како субвенции за 18.248 земјоделци

facebook пишува:

1

Сите вести започнуваат со "Добра вечер", а потоа ти кажуваат зошто не е таква.

Nenad Nedelkovski

2

Цел Балкан е романтичен: на Србите, Косово им бил најромантичниот дел од историјата, на Бугарите Охрид, на нас Солун... Трајче Стојанов

3

A be ako moze kontra-protest, zaso da ne moze i kontrabubamara Sasho Kokalanov

Максим Ристески maksim.risteski@kapital.mk

А

лијансата за позитивна Македонија го поздравува распуштањето на Парламентот и распишувањето на вонреднитe парламетарни избори. Сметаме дека ова е признание на целиот парламентарен состав за немоќта да ја води Република Македонија и нејзините граѓани напред. Во наредниот период пред државата и сите нејзини граѓани стојат огромни предизвици што само по себе бара јакнење на капацитетот на Парламентот и избор на нови пратеници кои ќе ја вратат

довербата кај македонските граѓани“, истакна претседателот на Алијансата за позитивна Македонија, Љупчо Зиков, на прес-конференцијата на која објави дека движењето што го предводи, на предвремените парламентарни избори ќе настапи како политичка партија со истото име, давајќи максимален придонес во севкупните реформи кои & претстојат на државата. Неопходноста од овие реформи Зиков ја образложи посочувајќи на проблемите кои добро ги знае секој граѓанин на Македонија, но за нив досега не е понудено ефикасно решение од политичките гарнитури што се менувале на власт. За влегувањето на Алијансата за позитивна Македонија во новата власт, чиј фактор на обединување би била намерата да се најде решение за невработеноста и

www.kapital.mk

Капитал број 749 07.03.2014

бум-трЕс анкета рејтинг: Неопределените најбројни

Н

а следните парламентарни избори за владејачката партија ВМРО-ДПМНЕ би гласале 27,2%, додека за опозициската СДСМ својот глас би го дале 23,8% од анкетираните граѓани, покажува последната анкета на „Рејтинг“ и Фокус. Кај албанскиот блок, пак, 7,1% би гласале за ДУИ, наспроти 4,6% кои би гласале за ДПА. Бројот на неопределени граѓани и понатаму останува најголем.

Анкетата покажува дека високи 30,9% се неопределени, односно не се изјасниле за која партија би го дале својот глас. На прашањето, пак, дали со евентуална промена на власт состојбата би се подобрила, најголем број од граѓаните 33,8% сметаат дека таа ќе остане иста, додека 32,9% сметаат дека состојбата во државата би се подобрила, наспроти 24,0% кои сметаат дека таа би се влошила.

37

Ермира мЕхмЕти ДЕваја

пратеник

„ДУИ никогаш не повикала на бојкот“... Никој не ни мислеше дека ќе повикаат! Се разбира дека коалициските партнери нема да се бојкотираат, во добро и во лошо, во вистинско примирје и во фингирана кавга.

ПарламЕНтарНи избори:

rabotni mesta a od novata vlada! Претседателот на Алијансата за позитивна Македонија, Љупчо Зиков, говорејќи за новата власт што ќе дојде по предвремените избори, чиј фактор на обединување би била намерата да се најде решение за невработеноста и лек за „белата чума“, побара поддршка од граѓаните во име на конкретните проекти што ги нуди Алијансата, како и од политичките субјекти кои во нив ќе препознаат добро обмислена, остварлива визија за Македонија лек за „белата чума“, како приоритети меѓу горливите проблеми на нацијата, Зиков побара поддршка од граѓаните во име на конкретните проекти што ги нуди Алијансата, како и од политичките субјекти кои во нив ќе препознаат добро обмислена, остварлива визија за Македонија. Најамбициозно од ветеното звучи создавањето услови за отворање 30.000 нови работни места во сосем нови фирми во првите 365 дена од новата влада: „Најголеми предизвици за Македонија се невработеноста и иселувањето на младите луѓе, што се проблеми со несогледливи последици. Затоа е потребно рекомпонирање на Парламентот, нова енергија и обединување, а не понатамошни

поделби. Алијансата за позитивна Македонија ќе предложи проект за 100.000 нови работни места во сосема нови фирми во Македонија, во следните две до четири години. Им го нудиме овој проект на граѓаните на Македонија и на сите политички субјекти околу кои можеме да изградиме единство. Алијансата на граѓаните ќе им понуди договор и ќе се обврзе дека како дел од идната власт ќе создаде услови за 30.000 нови работни места во сосем нови фирми во привте 365 дена“, рече Зиков. Изборниот модел во Македонија кој фаворизира големи партии и коалиции, не ја обесхрабрува Алијансата да настапи и самостојно на вонредните парламентарни избори: „Во моментов во Алијансата важи одлуката дека на претстојните предвремени парламетарни избори ќе настапиме сами. Некои прашања се отворени, за понатамошното дејствување јавноста ќе биде информирана. Имаме силна идеја и готови проекти, и нас воопшто не н$ интересира изборниот модел, иако сметаме дека е лош. Но, пред македонските граѓани ќе излеземе со искрен проект - околу спомнатиот главен проект ќе се гради целата наша политика - имаме мерки, имаме прецизно дефиниран акциски план. Македонските граѓани се доволно свесни за најголемите предизвици и проблеми што стојат пред нив - бесперспективноста, блокадата на евро-атланските интеграции, големата невработеност и иселувањето на младите луѓе“, истакна Зиков. Алијансата за позитивна Македонија нема да поддржи ниту еден од предложените кандидати за претседател на Македонија, и ги повика своите членови, симпатизери и сите македонски граѓани да излезат на претседателските избори и да гласаат по сопствено уверување.

тито ПЕтКовсКи

лидер на НСДП

„И така Македонија продолжува да функционира како „заедница на две племиња“, кои цврсто ги застапуваат интересите на „сопственото племе“. Петковски објаснува дека оваа племенска заедница тешко функционира како држава.

Љубчо ГЕорГиЕвсКи

лидер на ВМРО – Народна

„Нема политичар што не земал пари-кеш пред избори“... колку е убаво да си политичар во држава во којашто можеш да дадеш ваква изјава и никој обвинител да не мрдне со прст.

twitter 1 ЈБургунди@jburgundi6h

ПОДОБРО НИ БЕШЕ ЗАД КАРПАТИТЕ

2 Марко@ortographia4h

Дужиме милјарда евра у потрошувачки кредити на банките. Зборувај ми за твојот висок животен стандард.

3 Rust Cohle@sulimanovic2h

Кога утре би умреле, за која партија најверојатно би гласале?

Капитал број 749 07.03.2014

38

www.kapital.mk

политиКа

ВМРо – ДпМНЕ баРа 62 пРатЕНици за Да НЕ заВиСи о

So Ahmeti ne bi koAlicirAle, AmA [to Se morA leS пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

Фото Миа

Д

одека многумина останаа преокупирани со хуморот на актерот Тони Михајловски, којшто во улога на водител на Конвенцијата на ВМРО – ДПМНЕ се шегуваше на сметка опозицијата и нејзиниот поранешен лидер Бранко Црвенковски, говорот на премиерот Никола Груевски како да остана недоволно забележан во јавноста. А токму во тој говор, премиерот и неговата владејачка партија (на денот кога го избра Ѓорге Иванов за свој

претседателски кандидат), открија една цела суштина за функционирањето, прво на владината коалиција, а потоа и на државата според нивните замисли. Груевски сосема отворено го соопшти тоа што досега го зборуваа неговите медиумски поддржувачи и уредници на вести – дека односот со коалицискиот партнер Али Ахмети и ДУИ е полн со уцени и дека затоа потребно е ВМРО – ДПМНЕ да освои апсолутно парламентарно мнозинство за Албанците во оваа држава да не може да наметнуваат свои математики. „...Oва е време кога се соочуваме со еден феномен. А тоа е позицијата која ја зазема нашиот коалиционен партнер ДУИ. Во изминатите недели и месеци ги слушавме нивните јавни изјави дека ќе ги бојкотираат претседателските избори ако кандидатот не бил консензуален, дека ќе излезат од владата и дека ќе бараат предвремени парламентарни

избори. Кога во 2009 -та имавме 63 пратеници како партија и коалиција за подобра Македонија, некако ништо не им сметаше. Ниту консензуален кандидат бараа, ниту на предвремени избори помислуваа. Подоцна откако во 2011-та добивме 56 пратеници гледаме едно различно лице на нашиот коалиционен партнер.“ соопшти премиерот пред делегатите на партијата и пред целата македонска јавност. Тој кажа дека во минатите еден до два месеци трпеливо ги слушале изјавите на ДУИ без да влегуваат во јавни препирки, но по нивната дефинитивна одлука за предвремени избори со образложение дека ниту еден од кандидатите на ВМРО - ДПМНЕ за претседател не го гледале како консензуален, ВМРО – ДПМНЕ одлучила јавно да одговори: „ВМРО-ДПМНЕ не подлегнува на уцени и закани. Мислам дека тоа досега на сите им е јасно, а и на ДУИ. Затоа, веќе

www.kapital.mk

капитал број 749 07.03.2014

политика

39

Повикот на премиерот Никола Груевски до „македонскиот народ и сите граѓани“ да гласаат за ВМРО – ДПМНЕ, за тие да освојат апсолутно парламентарно мнозинство и ДУИ да не може да ги уценува, отслика дека коалицијата функционира како нужно зло – двете партии не би да се заедно, но мораат да се „мачат“ во своите фотелји, оти народот така досега кажувал. Дали ова значи Груевски најавува оти „Мајскиот договор“ веќе нема да важи, па ако освои мнозинство нема да ја „игра“ албанската партија со најмногу гласови? Или само очекува дека ако тој е толку моќен, Ахмети ќе си ги скрати барањата, па ќе прифати учество во влада по секоја цена и со секаква политика?

оД ДУи

за промена на системот, што може впрочем да се види и од неодамнешното интервју на вицепремиерот задолжен за спроведување на Рамковниот договор, Муса Џафери: „Како една од опциите би можела да биде промена на системот на избор на Претседател и наместо на непосредни избори, тој да се избира во Парламентот. Јас не би сакал да прејудицирам. Тоа можеби евентуално ќе биде производ или резултат од сите тие разговори или преговори од најрелевантните политички партии. Дали тоа би било најоптималното решение? Јас не прејудицирам. За оваа идеја, за овој став или концепт, сега сме во таа фаза во која не треба да се прејудицира. Треба пообјективно да се расправа. А, кога ќе има таков простор, можност, евентуално може тоа да е една од тие опции. Но, за мене е рано да се прејудицира дека таа би била таквата опција" изјави Џафери.

Пренагласена кавга (не) може да биде реална!

Sno e!? е јасно зошто бараат консензуален кандидат: за да не го добијат и како што и отворено најавија да одат на обид за пропаѓање на претседателските избори, а потоа притисок за промена на уставот, со цел партиите, а не граѓаните да го избираат претседателот на државата. Но, тоа не е крајната цел. Крајната цел е, во претпоставката дека ако ВМРО нема 62 пратеника, по парламентарните избори да условат со барање еден од тројцата, премиер, претседател на Собрание или претседател на држава да биде предложен од редовите на ДУИ. Јасна е стратегијата.“ изјави премиерот. Информациите коишто премиерот ги сподели, од неодамна навистина циркулираат низ политичките, но и дипломатските кругови во земјата. Во разговори со високи функционери на партијата на Али Ахмети, сосема јасно може да се насети дека тие навистина се залагаат за едно такво сценарио

Но, веднаш се наметнува дилемата – дали ако коалициските партнери имаат несогласување за една вака битна тема, дијалогот помеѓу нив треба да се одвива преку говори коишто наместо разговор и јавна дебата, ќе промовираат етнички поделби? Дополнително, познавајќи како функционираат во изминатите 6 години во заедништво, сосема логично се јавува заклучокот, дека целото несогласување коешто олку јавно се демонстрира има цел за собирање на што поголем број на гласови. ВМРО – ДПМНЕ и помага на ДУИ, и обратно, во додворувањето кон електоратот којшто во овие говори ја препознава опасноста од другиот и притоа својот го гледа како единствен заштитник на најбитните (не економски, социјални, безбедносни, образовни, културни или какви и да се) етнички интереси! Доколку навистина двете партии имаат толку големи разлики во своите политики, разлики за суштината на државните интереси и стратегии, тогаш зарем не би било пологично тие разлики да се пеглаат зад завеси!? Самото преочигледно посочување на разликите, особено во говори пред партиски маси, упатува на популизам. И секако, доколку

нема можност од дијалог и заеднички став, тогаш нели по секоја логика оваа коалиција досега ќе се распаднеше!? Токму затоа, главни жртви на ваквите политики можат да бидат само граѓаните, кои не сфаќаат или не препознаваат дека двете владејачки партии (ДУИ сосема подеднакво лошо одговори на оваа „провокација“) не влечат потези во насока на единство, обединување и промоција на граѓанскиот концепт на земјата. Груевски вели: „Овој начин на расудување (на ДУИ, н,з) во кој преку деструктивни потези се сака да се постигне определена цел, треба да биде пресретнат и тоа веднаш и сега, од огромното мнозинство кое не се согласува со оваа идеја. Ако не прифатиме предвремени избори, тогаш заради традиционалниот слаб одзив на претседателските избори постојат сериозни ризици оваа операција да успее и земјата да влезе во длабока политичка криза, и од тој аспект предвремените избори би пресретнале реализирање на оваа не многу конструктивна идеја. Затоа, пред се заради државен и национален интерес, од оваа говорница ќе одговорам дека ВМРО и коалицијата за Подобра Македонија ја прифаќа ,,фрлената ракавица,, за предвремени парламентарни избори на истиот ден кога ќе се одржува вториот круг на изборите.“ вели Груевски. Премиерот говорот го заврши со повик до македонскиот народ и до сите граѓани: „Ценејќи го за самосвесен македонскиот народ и сите граѓани на Македонија особено оние кои се колебаат кого да поддржат, овој пат мојата порака до нив е: ако веќе чувствувате кој ќе победи, тогаш дајте му ја довербата на тој, со цел да добие најмалку 62 пратеника и претседател, за да не може потоа некои ,,математичари,, да не уценуваат прво како партија и коалиција за подобра Македонија, а потоа и како македонски народ и нација и делови од народи во Македонија.“

Политики што воопшто не се бенигни

Аналитичарите оценуваат дека оваа игра на картата на национализмот е

Капитал број 749 07.03.2014

40

www.kapital.mk

политика

Потполно иста реторика на коалициските партнери

Никола Груевски

Бујар Османи

Секој еден кој следи барем и површно политика, независно која опција ја подржува, може да насети кој ќе победи на следните избори, какви и да се. Ценејќи го за самосвесен македонскиот народ и сите граѓани на Македонија особено оние кои се колебаат кого да поддржат, овој пат мојата порака до нив е: ако веќе чуствувате кој ќе победи, тогаш дајте му ја довербата на тој, со цел да добие најмалку 62 пратеника и претседател.

Ова не се избори на кои прашање е дали ќе победи опозицијата или власта. Победниците се познати, а прашањето е кој ќе биде посилен фактор во идната влада, дали ВМРОДПМНЕ или ДУИ. Затоа Албанците треба да ни ја дадат поддршката за 25 пратеници во идното Собрание.

лидер на ВМРО – ДПМНЕ

портпарол на ДУИ

Анализирајќи ги сите опции, заклучокот е следен – и двајцата бараат победа во своите политички блокови, и двајцата сакаат подобар резултат од претходните избори за да добијат повисока цена, но и да не е така, двајцата ќе се подготвени на нов компромис и нова Влада, оти „што се мора, лесно е“... Во меѓувреме, играта на етничките поделби, на говори полни со радикализам и потенцирање на националната припадност, почна. Граѓаните се прашуваат – до каде може да н$ одведе!? одамна видена во Македонија и не е за изненадување, но дека опасноста доаѓа од тоа што таа станува главен адут во политичката борба, а ваквите говори во суштина откриваат и еден подлабок проблем – дека не е само до партиските поени и гласови кои партите се обидуваат на овој начин да ги добијат, туку се открива и една вистинска поделба на државата по етничка линија, нешто што може да биде многу опасно. „Во 1999 година, една година по победата на ВМРО-ДПМНЕ на парламентарните избори се одржаа претседателските избори, на кои главни кандидати беа Тито Петковски и Борис Трајковски. Тито Петковски, кој оствари предност од над 140 илјади гласови над Борис Трајковски во првиот круг, беше обвинет од Албанците дека изјавил „мене гласовите на Албанците не ми требаат“. Се покажа дека тоа беше истргнато од една изјава на прашање од новинар која одеше вака: „Дали ќе барате поддршка од Албанците ако условот за тоа е федерализација на Македонија?“- праша новинарот, а Петковски одговори: „Ако нивниот услов е федерализација на Македонија, тогаш гласовите на Албанците не ми требаат“. Вештите пропагандисти го извлекоа вториот дел од реченицата и од него направија кампања. Тоа беше доволно за во вториот круг од изборите лидерите на Албанците да ги повикаат масовно Албанците да гласаат за Борис Трајковски - кој се прослави со реченицата пред странските новинари која гласеше: „Ако сте толку загрижени за албанските бегалци од Косово, пратете авиони и однесете ги во вашите држави“. Во вториот круг од тие избори, Борис Трајковски со полнење на кутиите од страна на Албанците не само што ја надомести разликата од 140 илјади гласови, туку победи со 70 илјади гласови предност. Албанците, од редовите на тогашната ДПА, која беше во коалиција со ВМРО-ДПМНЕ, демонстрираа волја да го казнат

кандидатот кој изјавил дека нему гласовите на Албанците не му се потребни.Петнаесет години по тој „херојски чин“ на казнување на кандидат кој јавно изјавил дека нему не му се потребни гласовите на Албанците, Али Ахмети, па и Мендух Тачи, не гледаат потреба од манифестирање на политичка волја за казнување на еден таков чин со гласање денес. Ахмети вели дека ако Груевски не предложи за нив прифатлив консензуален кандидат, ќе се воздржат од гласање за кој било кандидат во вториот круг, со што кандидатот за кој изјавуваа дека не ја заслужува нивната подршка го изедначуваат со сите други. Само поради тоа што на Груевски не му требаат гласовите на Албанците, Али Ахмети не би ја „торпедирал“ Владината коалиција, со „томахавки“ или ракети „патриот“, како што тој „поетски“ се изразува.“ анализира Ѓорги Спасов во една негова неодамнешна колумна. Професорот Мерсел Биљали пак, за Капитал вели дека се урива еден од столбовите на државата – меѓуетничките односи: „Да не беа огромни последиците врз државата од ваквите говори и политики, под чест ќе ми беше воопшто да го коментирам ова што се случува. Премиерот Никола Груевски со својот говор урива еден од основните столбови на државата, столб што ја чува и врз којшто државата е градена – меѓуетничките односи. И иронијата е дека ова не е ниту национализам, ниту патриотизам, ова е чиста борба за власт и чување на сопствените или партиски интереси. Преку ваква една фарса се злоупотребуваат чувствата на наивни, неинформирани граѓани. Мислам дека ВМРО – ДПМНЕ и ДУИ имаат договор за понатамошно владеење, не конкретно можеби за овој говор, но договор имаат. Тие функционираат како нужно зло. Така се доживуваат едни со други“ вели тој.

BIZNIS I POLITIKA

BIZNIS I POLITIKA

Мирослав Мишковиќ сопственик на Делта М

Во последните неколку дена, како што тврдат српските медиуми, во неколку наврати во хотелот „Краун плаза“ Мишковиќ одржал тајни состаноци со другите тајкуни каде, како што пишуваат го договориле планот познат под името „60 плус“ чија цел е максимално ослабување на Вучиќ на наредните избори преку обезбедување милиони евра за кампања против него.

александар вучиќ лидер на СНС

Едната опција за Влада е онаа што ќе ја направи Мирослав Мишковиќ и тајкунот во политиката Драган Ѓилас кои би ја вратиле Србија на старо и би овозможиле Србија да стане приватна држава на неколку тајкуни и политичари кои ги поддржуваат. Втора опција е пристојна, нормална Србија со политичари кои ќе работат во интерес на граѓаните и која ќе се заснова на силни реформи, борба за секое работно место и забрзан пат кон европските интеграции.

Предизборната атМосфера во србија зовр

IZBOr ILI SPIN

dr@AvA NA TAjKuNI ILI dr@AvA NA grA\

рива

\ani?!

43

Фокусот на целата предизборна кампања во Србија целосно прерасна во битка меѓу држава на тајкуни и проспертитена држава каква што тврди дека ќе создаде лидерот на СНС, Александар Вучиќ. Наводната „војна“ е стигната до таму што дел од медиумите тврдат дека тајкуните веќе се организирале против победа на Вучиќ на изборите. И додека политичката манипулација ги става граѓаните пред изборот- Вучиќ или тајкуните, аналитичарите претпазливо анализираат што се крие позади оваа битка пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

игурен во адутот кој му донесе најголема популарност во изминатиот мандат, и секако она што можеби е најпресудно за победа на избори, поддршка од меѓународниот фактор, лидерот на СНС, Александар Вучиќ кој важи за сигурен победник на претстојните избори во Србија на 16 март, ја продолжува кампањата во истата насока, ставувајќи ги граѓаните пред дилемата - да изберат држава на тајкуни или просперитетна држава каква што ветува самиот тој. Така, создадената атмосфера на борба меѓу „добрите“ и “лошите“ момци е стигната до тој степен што дел од српските медиуми, а и претставници блиски до партијата на Вучиќ тврдат дека, фатени во безизлез, тајкуните „коваат“ план тежок милион евра кој треба да ја ослаби позицијата на Вучиќ да не биде во можност да ја создаде саканата коалиција по изборите на 16 март која треба да му обезбеди двотретинско мнозинство во Собранието за да ги спроведе реформите. Повикувајќи се на пишувањата во медиумите, дека во последните неколку дена, сопственикот на империјата Делта М, Мирослав Мишковиќ во неколку наврати во хотелот „Краун плаза“одржал тајни состаноци со другите тајкуни, од партијата на Вучиќ се сомневаат дека Мишковиќ договара план познат под името „60 плус“ чија цел е максимално ослабување на Вучиќ на наредните избори. „Едната опција за Влада е она што ја направи Мирослав Мишковиќ и тајкунот во политиката Драган Ѓилас кои би ја вратиле Србија на старо и би овозможиле Србија да стане приватна држава на неколку тајкуни и политичари кои ги поддржуваат. Втора опција е пристојна, нормална Србија со

политичари кои ќе работат во интерес на граѓаните и која ќе се заснова на силни реформи, борба за секое работно место и забрзан пат кон европските интеграции. Втората и единствена опција е опцијата за влада која би ја формирал Александар Вучиќ и СНС“, велат од неговата партија. Претседателот, пак, на партијата Нова Србија Велимир Илиќ, инаку коалиционен партнер на СНС, вели дека српските тајкуни вложуваат милион евра со цел СНС со своите коалициони партнери да не победат на изборите со тоа да ги сопрат луѓето кои се одлучни да се соочат со нив. Илиќ тврди дека тајкуните се толку одлучни во својата намера што дури прават планови и за организирани протести со цел да ја дестабилизираат државата и да го свртат вниманието на гласачите. Во целата оваа мистерија, дополнително внимание предизвикува започнатата истрагата против Драган Томиќ, претседател на извршниот одбор на Универзал банка и поранешен пратеник на СНС, поради малверзација во врска со кредити. Иако аналитичарите ваквата истрага ја гледаат како одлична ПР стратегија во предизборната кампања преку која Вучиќ сака да покаже дека е неселективен во борбата со криминалот и корупцијата, сепак во истата препознаваат само давање на „жртвено јагне“, кое дополнително го поврзуваат со политика на Вучиќ да се ослободи од кадрите на претседателот Томислав Николиќ во редовите на неговата партија, на чие место сака да постави свои луѓе. Дополнително анализираат тие, фактот што истрага против тројца поранешни министри од Владата и против неколку моќни бизнисмени, меѓу кој и најмоќниот, сопственикот на империјата Делта М, Мишковиќ се отворени уште минатата година, а се уште нема судски епилог, фрла сенка врз вистинската решителност на Вучиќ да се бори со корупцијата и организираниот кримнал. И опозицијата реагира на кампањата на Вучиќ, со која создава атмосфера дека граѓаните имаат два избора- или држава на тајкуни или држава на народот. Драган Шутановац, висок функционер во Демократската партија, кампањата на Вучиќ ја оценува како медиумски спин. „Во јавноста се создава атмосфера дека граѓаните бираат помеѓу тајкуните и Вучиќ. Станува збор за медиумски спин кој треба да ги мотивира граѓаните кој му замеруваат на Мишковиќ само затоа

BIZNIS I POLITIKA

Драган ШутаноВац

ИВИца ДачИќ лидер на СПС

Денес место старата буржоазија и пролетерите, постојат екстрапрофитери и тајкуни и работници кои се делат на постојано вработени, повремено вработени и долготрајно невработени. што е богат човек“, вели Шутановац. Како и да е, Вучиќ, иако во повеќето интервјуа тврди дека не е во можност да ветува „брда и планини“, оти како што вели, не сака да го лажи народот, останува на изјавата преку која сака да ја покаже решителноста во справувањето со криминалците: „До крајот на годината ќе бидат донесени правосилни пресуди за најголемите случаи на корупција во кои се замешани политичари и тајкуни. Не ме интересира кој од која партија е. Законот ќе важи еднакво за сите“, вели Вучиќ. Тој додава - “ќе направиме се понапорна да работиме и да донесеме позитивни реформи, кој ќе обезбедат подобар живот во Србија. Правам се да останам запишан во историјата како некој кој ја покрена Србија напред“. Во ваквата политика на Вучиќ, кој најмногу игра на популарната картасправување со корупција и криминаланалитичарите гледаат и создавање на параван позади кој се кријат непопуларните реформи кои треба да ги спроведе официјален Белград веднаш по изборите. Намалувањето на бројот на вработени во јавниот сектор, како и решение за проблемите со јавните претпријатија и нивно реструктурирање. Освен криминалот и корупцијата, аналитичарите сметаат дека токму овие реформи ќе бидат ставени во фокусот во преговорите со ЕУ. Така реформите за кои цела деценија наназад се зборува о Србија, преку која според последните проценки 50.000 лица ќе останат без работа (поради кратење на администрацијата

висок функционер во Демократската партија

Во јавноста се создава атмосфера дека граѓаните бираат помеѓу тајкуните и Вучиќ. Станува збор за медиумски спин кој треба да ги мотивира граѓаните кој му замеруваат на Мишковиќ, само затоа што е богат човек.

Брисел и Вашингтон бараат широка коалиција, но без Коштуница

П

оддршка за двотретинското мнозинство кое сака да го постигне Вучиќ во Собранието, со цел без проблем да ги спроведе реформите кои како што тврди тој ќе стават крај на корупцијата и организираниот криминал, се чини Вучиќ ја добива и од моќните центри- Брисел и Вашингтон. Како што дознава „Блиц“ Брисел и Вашингтон му дале поддршка на Вучиќ за широка коалиција, но истовремено побарале од Вучиќ да не коалицира со лидерот на ДСС Воислав Коштуница, оти како што пишува “Блиц“ на оваа партија и понатаму и се препишува одговорноста за палење на амбасадите во февруари 2008 година. Демократска странка од друга страна пак не е пожелен партнер за Вучиќ особено по отворените силни несогласувања помеѓу двете партии. Оттука се поизвесна станува коалицијата на Вучиќ со партијата на Чедо Јовановиќ, ЛДП и новата партија на поранешниот претседател Борис Тадиќ. Иако во јавноста и од двете партии тврдат дека по изборите ќе размислуваат за можни коалиции, сепак, изјавата на Тадиќ во која себе си се прогласува за фронтмен во борбата со тајкуните, најавува дека ваквата коалиција е се поизвесна. Сепак, отворено до крај останува прашањето колку Вучиќ повторно ќе коалицира со партијата на Ивица Дачиќ, СПС, особено поради фактот што српските аналитичари тврдат дека распишувањето на предвремени избори во Србија, ја покажува желбата на Вучиќ да се ослободи од коалицијата со СПС. Од друга страна, пак, Дачиќ и понатаму прави се да остане на власт, а тоа можеби најдобро се гледа од изјавата на Дачиќ дека ја поддржува политиката со која сака да се стави крај на владеењето на екстрапрофитерите и тајкуните. Дачиќ вели дека денес место старата буржоазија и пролетерите „постојат екстрапрофитери и тајкину и работници кои се делат на постојано вработени, повремено вработени и долготрајно невработени“. и реструктурирања во јавните претпријатија) веројатно конечно ќе дојдат на дневен ред. Оттука анализираат тие, веќе кога криминалот и корупцијата добија на широка поддршка меѓу населението, подобро е целата предизборна кампања да се насочи на тоа, отколку да се зборува за болните решенија кои ќе

следат по 16 март. Колку анализата на аналитичарите е вистинска, најдобри ќе се знае по изборите и по создавањето на новата Влада во Белград. Во меѓувреме, јавноста како во Белград така и во регионот е свртена кон коалициските математики и партиите кои ќе дојдат до владиниот колач.

КаКо о да се зголеми соработКата соработКата К на домашните Компании омпании со странсКите ите инвеститори? Почитувани читатели, Втора година по ред на медиумскиот пазар, Капитал подготвува едиција со наслов “Сите Странски инвестиции“ која ќе направи сеопфатна анализа на странските вложувања во земјава – од преземањата на најголемите домашни компании коишто почнаа кон крајот на деведесеттите години, па до најновите фабрики што никнуваат во слободните економски зони денес, како и гринфилд инвестициите низ територијата на целата наша држава. Едицијата ќе излезе од печат на 28 март 2014 година. Во време кога се зголемува бројот на странски компании кои сакаат да инвестираат во Македонија, а оние кои веќе инвестирале го зголемуваат обемот на своето работење во земјава, Капитал анализира кои се ефектите од досегашните ефекти за македонската економија и како тие да станат уште поголеми. Во најновата едиција Странски инвестиции ќе читате: XX Сите ефекти од странските инвестиции за македонската економија; XX Како да се зголеми соработката на домашните компании со странските инвеститори?

XX Кои се индустриите кои привлекоа најмногу инвестиции?

XX Кои се новите инвеститори кои ќе инвестираат во Македонија?

XX Што нудат земјите кои најмногу привлекуваат странски инвестиции?

XX Кои се земји кои најмногу привлекуваат странски директни инвестиции?

Во оваа едиција ќе можете уште да проследите: XX Интервјуа и профили на главните извршни директори (CEO) на најголемите странски инвеститори во Македонија XX Профили на компаниите коишто инвестирале и нивните компании-мајки во земјата од каде доаѓаат XX Интервјуа со експерти за проблематиката на странските инвестиции XX Анализа на секторите од коишто доаѓаат инвеститорите и перспективите за нивната работа во иднина XX Интервјуа со консултанти и независни експерти и адвокати кои работат на проблематиката на странските инвестиции во земјата

Ве известуваме дека во наредните денови и недели изданијата на Капитал Медиа Гроуп повеќе ќе пишуваат и ќе информираат на оваа тема. Се читаме...

Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-mail: boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број 02 3298 110 ЛИцE зА КонтАКт: БоБан ЃорЃиевски

Капитал број 749 07.03.2014

46

www.kapital.mk

СВЕТ

ЕКономСКиоТ аСпЕКТ на најголЕмаТа ЕВропСК

Golemite sili se nadmudruva ukraina pred пишува:

максим ристески

maksim.risteski@kapital.mk

Дејан азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

З

аканите и досегашните конкретни мерки од Западот засега посериозно не го нарушуваат спокојот со кој руските воени трупи се распоредуваат на Крим, во Украина. На рускиот претседател, Владимир Путин, откако беше фатен на препад од страна на новата украинска власт која во еден потег го сруши прорускиот режим на Виктор Јанукович додека Кремљ се подготвуваше за затворањето на Олимпијадата во Сочи, опцијата да воспостави контрола на теренот му е неопходна за да може со доволна самодоверба да ги влече

следните политички потези. Од оваа позиција понатамошната судбина на Крим може да се развива по две сценарија - едното е отцепување на полуосторовот и негово враќање во Русија, а другото, да остане во Украина, но како силна база за руското влијание во земјата. Путин секако нема да си замине од Крим без добро да го наплати тоа - не треба да залажува тоа што нареди војниците што учествуваат во „вежбите“ да се вратат во своите бази - во секое време, по потреба, може повторно да ги извади на терен. Се чини дека тој ја најде идеалната доза за притисок - однесувањето на руските трупи е на границата преку која на де факто агресијата, Западот веќе нема да може да одговара само со „де јуре“ згрозеност, а истовремено овој степен на активност (на трупите) е максимално уверлив преговарачки влог. Останувањето на Крим во Украина под вакви услови е далеку подобра опција за Кремљ, зашто го остава во игра за контролниот пакет за Киев, за разлика од опцијата отцепување, чија крајна

перспектива е границата на Автономната покраина Крим. Военото присуство на Русија, односно нејзиното повлекување од Крим, се преговарачките адути на Путин во обидот на Украина (и на западните сили, што ја застапуваат во услови кога премиерот на новата коалициска Влада, Арсениј Јацењук, предупредува дека „земјата е на раб на економски и политички колапс“) да си го врати државниот суверенитет и територијалниот интегритет. Дипломатскиот речник со кој ќе бидат формулирани идните преговори се насети од изјавата на постојаниот руски претставник во Обединетите нации, Виталиј Чуркин, кој на вонредниот состанок на Советот за безбедност на ОН, рече дека е „потребно дејствувањето да се врати на политичкиот пат во уставните рамки“ и оти „треба да се испочитува спогодбата од 21 февруари (која новата украинска власт ја прекрши, иако беше потпишана од нејзините лидери и Јанукович, во присуство на министрите за надворешни

www.kapital.mk

Капитал број 749 07.03.2014

СВЕТ

23,7%

Ка Криза Во 21 ВЕК

од украинскиот извоз оди во Русија

60% i aat, bankrot!

Украина извезува во земјите од ЗНД ко економска и полиитисечкпод контрола на Москва а

работи на Полска, на Франција и на Германија, н.з.) и да се воспостави власт на национално единство“. Во превод ова би значело дека во новонастаната ситуација Русија ќе бара гаранција за заштитата на нејзините интереси во Украина преку влегување на проруски претставници во новата власт („да се земат предвид сите политички сили, од сите украински региони“, порача рускиот министер за надворешни работи, Сергеј Лавров). Со варијантата за отцепување на Крим од Украина и негово враќање во Русија (да стане уште една непризната држава под руски патронат), Путин не би добил ништо (полуостровот, со оглед на етничкот состав, веќе го има), а би ризикувал избувнување конфликт меѓу Русите и кримските Татари. Интересно гледиште кое подразбира исплатливост за Русија од ова сценарио изнесе поранешниот грузиски претседател, Михаил Саакашвили, кој смета дека целта на Путин со влегувањето на Крим е да создаде коридор за контрола на црноморието што ќе ги поврзува

Апхазија, Краснодар, Крим, Одеса и Приднестарската Молдавска Република. На ова конто оди информацијата дека претставници на три града од југот на Украина (споменатата Одеса, заедно со Херсон и со Микоалев) изразиле волја да бидет дел од Автономна Република Крим доколку биде позитивен исходот од референдумот за независност на тој регион. Опцијата, пак, во Украина да се стигне до војна во најпотполната смисла, што би значело нарушување на исклучително чувствителниот баланс меѓу присуството на руските трупи на Крим без испукан куршум и западните закани за економска и дипломатска изолација на Русија, се чини дека е малку веројатно да се оствари, како и да изгледа ситуацијата таму. Путин знае дека колку и да е важна Украина за Русија, цената на ваквиот развој на работите ќе биде многу висока. Западот ќе мора да ја „наплати“ преку економски и трговски санкции, колку тоа да е скапо и за него, а во исто време за Москва војната ќе значи сигурно губење на Украина, и засилување на анти-руското

47

Се чини дека Путин ја најде идеалната доза за притисок во Украина однесувањето на руските трупи е на границата преку која на де факто агресијата, Западот веќе нема да може да одговара само со „де јуре“ згрозеност, а истовремено овој степен на активност (на трупите) е максимално уверлив преговарачки влог. Околу историската, географската и политичката припадност на Украина има многу дилеми кои тешко дека ќе бидат разрешени. Но, кога се зборува за економската припадноста на земјата, таа несомнено е на исток и е нераскинливо врзана со руската економија. Во меѓувреме, иако официјално Русија и ЕУ се наддаваат кој ќе даде повеќе средства за помош на Украина, фактички властите во Киев веќе цел месец немаат добиено ниту пара. И Москва и Брисел чекаат смирување на страстите за да бидат сигурни во оправданоста на нивните инвестиции, а оваа статус кво ситуација оди на штета на Украина.

Капитал број 749 07.03.2014

48

www.kapital.mk

СВЕТ

24%

од населението во Ук раина живее под работ на сиромаштијата

расположение таму на трајна основа. Јасно е дека и за САД и за Европската унија, и воопшто за светот, полнозначната војна би имала катастрофални последици - регионална и поширока нестабилност е најлесната последица што може да се предвиди од експлозијата од судирот меѓу Путин и Западот, и нејзините верижни реакции врз страните вмешани во големите меѓународни кризи како сирискиот конфликт или преговорите за нуклеарната програма на Иран, на пример. Во овој дух, на контролирано играње со оган, руската Црноморска флота во понеделникот (03. 03.) побрза да ги отфрли како невистинити твредњата на извори во Министерството за одбрана на Украина дека Русија им поставила ултиматум на украинските сили стационирани на полуостровот Крим „да се предадат“ најдоцна до утредента во пет часот по локално време.

Украина се соочува со економска имплозија

„Ситуацијата во украинската економија е катастрофална. Немаме извори на средства, а сметките на Министерството за финансии и на централниот буџет се празни“, ова е изјава на Олександар Турчинов, актуелен вршител на функцијата претседател на Украина, која во јавноста помина незабележано, скриена зад многу поголемите политички и безбедносни проблеми на земјата. Како и да е, бројките покажуваат дека изјавата на Турчинов и тоа како „држи вода“ и дека економијата на Украина е повеќе од загрозена. Пред кризата иако земјата официјално

Новата украинска власт гледа спас во милјардерите

Н

еделната сензационална вест дека новите власти во Киев назначиле двајца од десетте најбогати луѓе во Украина на чело на проблематичните источни региони ја разбранува светската јавност и постави многу прашања. Станува збор за Сергеј Тарута, сопственик на ИСД Корпорацијата, која контролира голем дел од моќната украинска челична индустрија. Тој е назначен да раководи со регионот на Донец. Исто така, медиумскиот магнат и сопственик на голем дел од украинските авио компании, Ухор Коломојски, е назначен на чело на Днипоропетровскиот регион. Според аналитичарите ова е тактички маневар под покровителство на Јулија Тимошенко за стабилизирања на состојбата на истокот и за избегнување на кримско сценарио и во тој дел на Украина. Но, прашањето е како долгорочно ќе се одрази на рејтингот на новите власти и кои ќе се последиците по Украинската економија од најдиректното мешање на власта и бизнисот. Сепак, и покрај тоа што Тимошенко ги повикала на помош и останатите поголеми украински милјардери, тие останале воздржани. Најбогатиот човек во Украина, Ринат Ахметов, излезе со децидна изјава дека не сака да се меша во политиката. „Јас го подржувам единството на Украина, но мислам дека треба да се посветам на водење на мојата компанија како влог во подобрување на економијата на земјата. Мојата главна цел ќе остане осигурување на стабилноста на мојата компанија, а со тоа на работните места и на платите на вработените“. И вториот најбогат Украинец, Виктор Пинчук, излезе со недвосмислен одговор на повикот од новата влада. „Само во време на криза бизнисот може да се меша во политиката, во нормални услови тие две гранки би требало да се разделени“. На ваков став е и поранешниот американски амбасадор во Киев, Стивен Пифер. „Украинската влада очигледно прави се што е можно за да не го изгуби истокот од земјата. Нив им требаат луѓе со кредибилитет во источна Украина. Но, токму тука е ризикот, како народот ќе го види поставувањето на власт на омразените олигарси, кои и онака од јавноста се обвинети за сите несреќи на Украина во последните 22 години“.

имаше само 7% невработеност, стапката на сиромашно население кое не може да обезбеди егзистенција изнесуваше дури 24%. Според познатите податоци пред започнувањето на воените конфликти, Украина во последните три месеци поради намалениот обем на трговија со

Русија изгубила пет милијарди долари. Тоа своевремено се форсираше како главен адут на претседателот Јануковиќ за непотпишувањето на договорот со Европската Унија. Моментално загубите се многу поголеми, но нефункционирачкиот украински

www.kapital.mk

Капитал број 749 07.03.2014

СВЕТ административен апарат не може, ниту да ги детектира. Околу географската, политичката и историската припадност на Украина има многу дилеми кои тешко дека ќе бидат разрешени. Но, кога се зборува за економската припадноста на Украина, таа несомнено е на исток и е нераскинливо сврзана со руската економија. Дури 23,7% од украинскиот извоз е директно кон Русија, а повеќе од 60% кон земјите од ЗНД кои во најголем дел се зависни, исто така, од руската економија, а многу од нив и под директна политичка команда на Кремљ. На оваа бројка од повеќе од 60% извоз кој де факто е зависен од Москва му се спротивставуваат едвај 26,6% извоз кон земјите од ЕУ, од кој најголем дел е во источна Европа. Со оглед на фактот дека Европската Унија е заедница на независни држави, најголемиот извозен партнер на Украина, после Русија, е Турција, со едвај 6%. Проблематичен е и фактот дека Украина најголем увоз остварува повторно од Русија или 20% од вкупниот увоз на земјата. Станува збор за машини и суровини без кои не може да опстојува украинското производство, и секако гасот, кој е витален за одржување на стабилното снабдување со евтини енергенси. Во едно од своите последни обраќања во украинската Рада, раководителот на парламентарната група на украинската Партија на регионите на Јанукович , Александар Ефремов, објаснувајќи ја причината поради која Киев останува цврсто на проруската политика, рече дека поради с$ позаострените односи со Русија, „практични запреле со работа претпријатијата од секторите машиноградба и бродоградба, а се појавиле проблеми и во авиоиндустријата“. Претходно украинските претпријатија од прехранбената индустрија објавија дека имаат големи загуби поради промените на царинските процедури за извоз на стока во Русија. Во меѓувреме, иако официјално Русија и ЕУ се наддаваат кој ќе даде повеќе средства за помош на Украина, фактички властите во Киев веќе цел месец немаат добиено ниту пара. Веројатно и Москва и Брисел чекаат смирување на страстите за да бидат сигурни во оправданоста на нивните инвестиции, а целата оваа статус кво ситуација оди на штета на Украина. „Со цел да избегнат целосен колапс во наредните неколку недели на украинската Влада & се потребни пари сега и веднаш. Украина не може да преживее на овој начин уште неколку месеци“, дециден е Љубомир Митов, раководител на европскиот оддел на Институтот за меѓународни финансии. Државниот долг на Украина засега изнесува околу 50 милијарди долари или 35% од БДП на земјата, што ја става во редот на умерено задолжени земји, но, многумина прогнозираат дека ова набрзо ќе се измени.

Како украинската криза влијае на светската економија? Вредноста на руската рубља во

понеделникот падна на историскиот минимум, а берзите во Москва изгубија повеќе од 9% од вредностите на индексите само неколку минути по официјалното отворање на тргувањето. Не може да се каже дека станува збор за изненадување, бидејќи предвидувањата на сите експерти беа јасни околу последиците од руското воено мешање во Украина. Во моментов Киев не контролира седум од десетте најголемите пристаништа во земјата, кои преминаа во руски раце. Некои прогнози велат дека доколку ваквата состојба продолжи подолг период, може да се доведе во прашање снабдувањето со пченица од Украина, која е втор светски производител на оваа витална суровина што природно ќе влијае на цената на пченицата. Од друга страна, најавите на американскиот државен секретар, Џон Кери, за можни санкции кон Русија, претставуваат, прв пат после подолго време, можност држави меѓу најголемите десет светски економии, трговски да се блокираат меѓусебно.

49

Ова секако може да претставува и нож со две острици, со оглед на фактот дека Русија претставува и најголем пазар и суровинска база за државите од Европската Унија, што значи дека од евентуални радикални економски чекори на Москва и тие би биле наголемо засегнати. Сепак најизгледното и најопасното сценарио е она со запирањето на рускиот гас. Веќе општо познато е дека други 25% од гасот кој се користи во Европа доаѓа од Украина. Половина од тој гас се пренесува со цевки низ оваа земја. Доколку Русија или Украина, без разлика, се одлучат на каков било начин да го прекинат дотокот на гасот, макар и на најкраток период, се очекува неговата цена истовремено да оди нагоре. Иако Русија веќе подолг период работи на гасоводот Јужен тек, кој преку Црното Море треба да ја заобиколи Украина, неговата инфраструктура с$ уште не е довршена, што теоретски значи дека Европа подолг период може да се соочи со недоволни количини на гас и раст на цената на другите енергенси.

ЕДНОДНЕВНА ОБУКА НА ТЕМА:

НАЧИН НА ВРШЕЊЕ НА ПЛАТЕН ПРОМЕТ СО СТРАНСТВО – ТЕКОВНИ И КАПИТАЛНИ ТРАНСАКЦИИ И НИВНА РЕАЛИЗАЦИЈА  12 март 2014 година, од 10:00-16:00 часот, Капитал Aкадемија, Скопје

ЦЕЛИ НА ОБУКАТА:

Р

езидентните компании кои се вклучени во меѓународната трговија, склучуваат договори со странски партнери и учествуваат во платниот промет со странство имаат обврски пред деловните банки и пред државата во процесот на реализација на трансакциите од платниот промет со странство. Со обуката се појаснуваат обврските кои произлегуваат за компаниите пред деловните банки за презентирање на документи за утврдување на основот и обврската за наплатата од странство, односно за плаќањата во странство.

АГЕНДА

Правна рамка: закони и подзаконски акти Резиденти и нерезиденти, трансакции и трансфери Начин на вршење на платен промет со странство Тековни трансакции Капитални трансакции Директни инвестиции Вложување во недвижности Хартии од вредност Кредитни работи Депозитни работи Готовински наплати и плаќања Спречување перење пари Компјутерски криминал

            

ПРЕДАВАЧ: Валентина Китановиќ Комерцијална банка АД Скопје.

Сите заинтересирани за учество на оваа обука можат да се пријават најдоцна до 10 март 2014 година.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

специјален прилог

21 GRADE@NI[TVO МАРТ 2014

КАПИТАЛ ВО ОВОЈ ПРИЛОГ ВЕ ИНФОРМИРА: Ќе издише или ќе продолжи да се дува градежниот балон во Македонија? Од една страна паѓаат одобренијата за градба, што укажува дека градежниците почнуваат полека да дигаат рачка после неколкугодишната голема експанзија на нови објекти. Од друга страна, банкарските станбени кредити имаат голем раст! Каква е моменталната состојба на пазарот на недвижности и дали преголемата понуда на објекти ќе ги спушти цените на недвижности?  Колку новоизградените квадратни метри трговски и деловен простор ќе ја зголемат понудата на пазарот, а каква е моменталната побарувачка? Дел од трговско-деловните центри се буквално празни? Што ќе се случува со старите, а зошто се градат нови?  Знаат ли што купуваат македонските потрошувачи? Знаат ли каков е квалитетот на градбите? 

Кога ќе стапат во пракса енергетските пасоши, важен документ кој содржи прецизни информации за вградените градежни материјали и степенот на нивната енергетска ефикасност?  Македонските градежници и индивидуални инвеститори се повеќе водат сметка за квалитетот на градежните материјали кои ги вградуваат? Тоа го потврдуваат и производителите и увозници на градежни материјали? Што најмногу се бара од нив?  Годинава во најава е почеток на изградба на два автопатишта. Што ќе значи тоа за македонските градежни компании специјализирани за нискоградба?

Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број 02 3298 110

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА

...Фељтон...

ЛеКции од ГоЛеМата еКоноМсКа Криза

br.3

Vnimatelno so nade@ite, Viziite i optimizmot

e

Масовно производство на Форд во дваесеттите

еуфоријата е уфоријата кај приватните стопанственици во никој случај не смее да биде подржувана од иста таква појава кај владите кои мора да бидат многу поодговорни кон заедничката иднина. ова о е уште една голема лекција од Големата евстака економска криза од 1929 година. Многумина експерти сметаат дека доколку американското раководство на крајот на 20-те години ја согледало и ја прикажало вистинската економска состојба никогаш немало да дојде до Големата економска криза.

Факсимил од култната книга за Големата Депресија 1929 прв пат издадена во1955 година, која поради постојаните кризи непрестано се печати до ден денес

Капитал број 733 15.11.2013

52

Милтон ФриДМАн Фри

познат економист

Едно од многуте оптимистички обраќања на Кулиџ пред широките народни маси

Големата Депресија, како и многу други периоди на преголема невработеност многу поверојатно е дека била предизвикана од погрешното раководење на владата, отколку нестабилноста на приватната економија.

Џон КЕнЕт ГАлбрАјт

Американците на крајот на триесеттите покажувале неумерена желба за брзо богатење so вложување притоа на минимални физички напори пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Н

а четврти декември 1928 година тогашниот претседател на САД Кулиџ ја испраќа својата најнова порака до Конгресот за состојбата во земјата. Во овој крајно оптимистички и уште повеќе нереален говор, претседателот има единствена цел да ја смири паничната состојба во земјата и да го продолжи своето владеење врз база на лажни надежи, измислени визии и нереален оптимизам. „Во историјата ниедно заседание на Конгресот на САД не сведочело за подобри изгледи на иднината на земјата. На домашен план сведоци сме на смиреност и задоволство, а исто така години наназад постигнавме вистинска благосостојба. Во меѓународните

Флорида во дваесеттите

односи можеме да воочиме мир и добра волја што произлегува од взаемно разбирање“. Историјата е сведок колку Кулиџ не бил во право, а веројатно само лично тој и најблиските соработници знаеле дали овој негов говор со трагични последици е резултат на вистинско незнаење или на намерно прикривање на фактите и одложување на агонијата.

Кризата започна од желбата за луксуз и за лесен живот

„Американците на крајот на триесеттите покажувале неумерена желба за брзо богатење вложувајќи притоа минимални физички напори“, констатира Џон Кенет Галбрајт во неговото епохално дело „Големиот крах 1929“. Оваа констатација на Кенет Галбрајт најпрво започнува да се забележува на Флорида. Во средината двасеттите години подрачјето кое ги вклучува Мајами, Мајами Бич, Корал Габлс и источната обала на Флорида се до Палм Бич на север, како и градовите од Мексиканскиот залив, доживуваат голем раст во секторот

недвижности. Тој раст на Флорида веројатно е првиот голем и очит пример на класичен шпекулативен меур од сапуница, какви што светската економија ќе се изнагледа во наредните 80 години. Фактите со кои инвеститорите ги мамеле своите жртви биле дека „Флорида има подобра зимска клима од Њујорк, Чикаго или Минеаполис. Поголеми приходи и подобри инфраструктурни врски. Секој американец кој барем малку успеал да проба од медот на економската благосостојба на дваесеттите сонувал за трајно селење на Флорида барем по шест месеци во годината, по примерот на селењето на „гуските од север“. Ваквата еуфорија за Флорида им дава простор на шпекулантите да продаваат крајбрежно земјиште и на 25 километри од вистинското морско крајбрежје. Им дава можност да продаваат една куќа и на по три или четири сопственици. Да продаваат не постоечки куќи. Ова допринесува во периодот помеѓу 1925 и 1928 вкупната вредноста на недвижностите на Флорида се намалува

Како Крајслер ја преживуваше Големата Депресија?

П Потрошувачкото општество и големиот оптимизам во дваесеттите

kалвин Кулиџ

поранешен претседател на САД(1023-1029)

Во историјата ниедно заседание на Конгресот на САД не сведочело за подобри изгледи на иднината на земјата. На домашен план сведоци сме на смиреност и задоволство, а исто така години наназад постигнавме вистинска благосостојба. Во меѓународните односи можеме да воочиме мир и добра волја што произлегува од взаемно разбирање за околу 90%. Катастрофата е толку голема што вредноста на самото земјиште заедно со градбите на него паѓа на ниво пониско од даноците кои се бараат за тоа земјиште и имот. Според коментарите на медиумите од тоа време, не постоело градче или село со САД, каде барем еден човек не е засегнат од катастрофата на Флорида.

Големиот крах почнал како голем берзански бум

Во последните шест месеци на 1924 година цените на акциите во САД почнала да расте, а тоа зголемување дополнително се изразило за време на 1925. Така на крајот на мај 1924 просекот на цените на дваесет и пет индустриски акции во Њујорк Тајмс изнесува 106, до крајот на годината истиот изнесува 134, а до 31 декември 1925 порастот изнесува скоро 50 бодови, а вредноста пораснала на 181. После малото назадување во 1926, растот на акциите сериозно продолжил во 1927. Цените на акциите растеле од ден за ден од месец за месец. Сиот овој економски оптимизам ќе допринесе во периодот 1927 до 1929 на американскиот пазар да се понудат бројни и екстра

евтини кредити кои дополнително ќе ја распламтат еуфорија. Шпекулативниот меур станува се поголем и поголем. Според пишувањата на Кенет Галбрајт До почетокот на 1928 година дури и крајно конзервативно настроен човек во САД почнал да верува дека растот на цените на акциите е пропорционален со растот на профитите на компаниите. Историски е познато дека целата ваква атмосфера ќе створи една цела индустрија на шпекуланти. Т.Н. креативни луѓе со единствена задача да измислуваат уверливи приказни на кои луѓето кои веќе се опиени од мирисот на парите би им поверувале. Гореспоменатиот пример со Флорида е најдобар показател. Веројатно ова време на луди амбиции и надежи и причините за неговите последици најдобро ги објаснува Милтон Фридман. Според него: „Големата Депресија, како и многу други периоди на преголема невработеност многу поверојатно е дека била предизвикана од погрешното раководење на владата, отколку нестабилноста на приватната економија“.

реткризниот период во автомобилската индустрија во САД, го одбележува борбата помеѓу Форд, Џенерал Моторс и Крајслер, т.н. голема тројка на автомобилската индустрија. Познато е дека 20 години се период на најголема експанзија на оваа индустрија и на енормно богатење на нејзините главни играчи. Но само доаѓање на кризата го намалува пазарот за цели 75%. Наеднаш настануваат нови услови кои бараат нови мерки. Веќе остарениот Хенри Форд кој дотогаш е играч број еден во оваа индустрија не успева да ги сфати новите текови на време. Иако важи за еден од најголемите генијалци на капиталистичкиот бизнис улогата на Форд за време на Големата Депресија се смета за погубна по компанијата која засекогаш го губи првото место на пазарите во САД. Преголемиот нереален оптимизам на Форд и носи на компанијата милионски неповратни загуби. Од друга страна Валтер Крајслер основач на конкурентската компанија како приоритет за време на кризата го поставува отплаќањето на неговите долгови. Тој не полага премногу надеж кон тоа како ќе се движи пазарот перспективно туку каква е реалноста во моментот. Преку низа кратења на трошоци, одложување на развојните концепти и работење по т.н. план на кризна економија тој ќе успее целосно да го врати долгот на компанијата до 1935 година. Токму во таа година Крајслер ќе постане број еден автомобилски производител во САД. „Трошоците на корпорацијата Крајслер сериозно се кратеа за време на 1931,1932,1933. Ние моравме да кратиме на плати, да го редуцираме производството и да назадуваме во секој начин. Сепак имав едно правило кое никогаш не го прекршив. Колку и да беше тешка состојбата никогаш не скратив ниту еден долар од нашиот одел за развој. Тоа ни донесе многу пари во периодот кој следуваше после кризата“

капитал број 749 07.03.2014

54

www.kapital.mk

на руЧек со...

Љупчо Гиевски главен готваЧ на александар Палас

NacioNalNata kujN e Najgolem prediz Na sekoj gotva^

www.kapital.mk

Капитал број 749 07.03.2014

на руЧеК со... Иако Гиевски, како шеф на кујна на првиот хотел со пет ѕвезди во Македонија, морал постојано да учи нови рецепти и да се наградува. Тој не пропушта ниедна можност за бројните ВИП гости од странство да ги запознае и да ги „навлече“ на македонските традиционални рецепти. За познатите светски гости вели дека се најлесни за служење, а за самата професија дека апсолутно не може да се работи ако се нема голема желба за тоа.

на ш ето м ен И од богатото мени на арабеска одбравме: шеф салата, стек арабеска со мед и бадеми и десерт топло ладно

Na zvik

пишува:

Дејан азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

Ш

ефот на кујната или главниот готвач на Александар Палас е човекот кој имал директен контакт со најмногу познати личности од Македонија и светот. Тој готвел и за принцот Чарлс,за Бил Клинтон,за Силвио Берлускони, за Дејвид Бекам и за многу други. Тој е и човекот кој го сруши Гинисовиот рекорд со 5,5 тона грав сварени во Сарчиево пред две години, добитник и на многу меѓународни признанија и благодарници насекаде каде што ја промовирал македонската кујна и е единствен сертифициран меѓународен судија за кулинарски вештини во Македонија. Во овој ексклузивен разговор со Љупчо Гиевски прочитајте за навиките и желбите на бројните ВИП гости, за ефектот кој го има македонската кујна на бројните странски гости и за неизмерната љубов на готвачите кон својата тешка и многу често неблагодарна професија.

Кујната на Александар палас ми е постојан предизвик Кога во 1998 година во Скопје е изграден Александар Палас, првиот хотел со пет ѕвезди во Македонија, се поставува прашањето дали Македонија има соодветен човек кој може да раководи со кујната. После многу размислувања, шпекулации и можни решенија, изборот паѓа на Љупчо Гиевски дотогашен готвач во компаниската кујна на Фершпед. Гиевски го прифаќа предизвикот за кој вели дека и ден денеска се уште трае. „Александар Палас го отворивме со едвај три четири искусни готвачи, сите други беа деца од школо кои беа дојдени буквално на дообука. Од

55

денешна перспектива можеби изгледа смело и опасно да отвораш кујна на хотел со пет ѕвезди на таков начин. Но, јас не се плашев од едноставна причина што зад мене имав двајца големи ментори во генералниот директор на Фершпед Штерјо Наков и во првиот директор на Александар Палас, Бранко Азески, кои ми ја овозможија сета можна поддршка која може да се добие. Резултатите од тој пат кој заеднички го трасиравме тогаш се чувствуваат и денеска. Можеби е нескромно, но секако е реално ако кажам дека од ништо створивме нешто и Александар Палас шеснаесет години подоцна е вистински македонски и регионален бренд“. Сепак Гиевски признава дека патот до денешниот статус бил повеќе од трнлив и тој и ден денес се сеќава на првиот гостин и првата нарачка во хотелот воопшто која многу тешко ја извршиле. „Ние се подготвуваме подолго време и бевме сигурни дека сме целосно спремни и дека имаме во хотелот се што е потребно и што доликува на хотелот со пет ѕвезди. Прв гостин ни беше еден многу богат турски бизнисмен кој исто така поседуваше ланец со хотели. Неговата прва нарачка беше ништо друго туку најобичен турски чај кој ние го немавме во хотелот. Јас лично излегов со колата и ги поминав сите продавници и аптеки во Лептокарија каде не можев да најдам нешто такво. На крај ми текна дека на Бит Пазар од секогаш се продава во вреќи таков рефус чај. Нарачката беше извршена дури после четирисет минути. Од можеби педесет видови чај кои ги имав на располагање во моментот првата нарачка беше токму на наједноставниот и најевтиниот за кој не сум ни сонувал дека некој воопшто ќе го побара“. Од тој прв чај па до денес во Александар Палас се послужени повеќе десетици, а можеби и стотици илјади гости. Меѓу нив не е мала бројката и на крунисани глави, врвни спортисти, естрадни уметници, светски државници и што уште не. Тоа несомнено

капитал број 749 07.03.2014

56

www.kapital.mk

на руЧек со...

се уште ја истражувам секоја недојадена чинија за да видам каде сум погрешил

претставува предизвик за секој светски готвач и кујна. Сепак Гиевски вели дека фамата околу ВИП гостите ја прави протоколот, обезбедувањето и новинарите, а дека тие всушност се најлесните гости за послужување. „Поранешниот југословенски премиер Анте Марковиќ постојано живееше во хотелот со години. Иако беше човек кој го имаше поминато целиот свет и огромен број ресторани, тој секогаш доручкуваше само обично тавче гравче. Тој сепак ни даде неколку добронамерни рецепти како шницла пржена во оцет или плескавица со сецкано наместо со мелено месо“. Гиевски се сеќава и на ненадејната посета на висок турски функционер на хотелот во време кога таму се одржувала свадба. „Ние сите бевме испаничени бидејќи не бевме подготвени за прием на таков гостин. Дури размислувавме дали да ја прекинеме свадбата. Сета работа ја смири турскиот политичар кој извади еден златник од сакато и влезе на самата свадба и и го поклони на невестата. Сите беа воодушевени и трогнати од таквиот голем потег на еден голем човек“.

Не постои човек во светот кој не ја сака македонската кујна

апсолутно секоја посета на делегациите на нашиот хотел завршува со вечер на македонската кујна

на добриот готвач местото му е помеѓу гостите, да ги прашува дали јадењето е добро и како може да стане подобро

Александар Палас е хотел низ кој поминале луѓе како Принцот Чарлс, Силвио Берлускони, Бил Клинтон, Мишел Платини, Дејвид Бекам, Мика Хакинен и многу други. Протоколот налага за секој ВИП гостин и за секоја спортска екипа да се испраќа неколку недели претходно мени на јадења кои треба да се служат за време на престојот. „Ние сме успеале да ги задоволиме сите барања на кој било светски државник, спортист или естрадна ѕвезда. Сепак, верувајте, после секоја утакмица или пред секое заминување на ВИП гостите тие мора да пробаат од нашата македонска кујна. Јас не знам дали некој ги информира, но нема познат странски гостин да не побарал тавче графче, ќебап, ражнич, кременадла, сарми, турлитава, селско месо. Исто така, нема некој што не ја пофалил таа македонска разнообразна и богата кујна“. Гиевски и неговиот тим веќе со години ја промовираат македонската кујна на секој позначаен кулинарски настан или собир во регионот. „Четири години македонската кујна ја претставувавме во Опатија во хотелот Ексцелзиор.

Таа наша македонска недела беше толку успешна што правевме промет колку што прави хотелот за неколку месеци. Толку се расчу за тој наш настан што луѓе патуваа и по 300-400 километри само за да дојдат во Опатија и да ја пробаат македонската кујна. За нашиот кадаиф, тиква варена на пареа и многу други специјалитети се уште се зборува во Опатија“. Гиевски врз основа на сето досегашно искуство со задоволство констатира дека македонската кујна секоја наредна година се повеќе еволуира и се култивизира и дека комбинацијата која се прави од традиционалните јадења и современите светски кулинарски трендови лесно може да не сврсти помеѓу најдобрите кујни во Европа. „Менито во македонските ресторани е многу пошироко и поразлично. Големите количини на месо се заменија со многу разнообразни салати. Се намали и количината на храна која се конзумира генерално. Тоа се чувствува дури и на свадбите. Веќе никој не нарачува чорба и три вида месо што беше непишано правило до пред десетина година. Ова зборува дека македонските угостители, но и македонските гости фаќаат приклучок кон современата кујна. Што покрај културолошки, има и здравствен ефект, бидејќи знаеме дека салатите во секој случај се поздрави отколку црвеното месо кое обилно се конзумираше во минатото“.

Саканиот занаетот со задоволство го пренесувам на синот

Љупчо Гиевски потекнува од Агино село кое се наоѓа на половина пат помеѓу Скопје и Куманово. Случајно или не, од овој регион на Македонија се излезени најдобрите македонски готвачи и угостители како Војо Спасовски, Бранко Тасевски, Благоја Тасевски, Мирко Цветковски, Стојан Цветковски кои своевремено раководеле со најпрепрезентативните угостителски објекти во Македонија. Гиевски вели дека со задоволство се смета за наследник на таа регионална кулинарска традиција. „За многу професии се вели дека не може да се извршуваат без да се сакаат. За некои тоа е точно за некои не, но во кулинарството и гастрономијата ова правило е дефинитивно. Јас знаев дека ќе се запишам во угостителско училиште, знаев и дека ова е професија во која постојано мора да се надградуваш и бев спремен

www.kapital.mk

Капитал број 749 07.03.2014

на руЧеК со...

57

еден од многу специјалитети на велемајсторот Гиевски

само човек што ја сака професијата може да биде вистински готвач

Во сарчиево со 4,5 метарската црпалка со која влезе во гинис

особено сум горд на Гинисовиот рекорд од сарчиево

Љ

упчо Гиевски во последните неколку години е препознатлив и како човек кој на два пати го сруши Гинисовиот рекорд за приготвена најголема количина на грав. При последниот обид со синот пред една година тој во Штипското село стефан иден Сарчиево успеа да приготви дури 5.600 наследник килограми грав, што е рекорд за кој смета на семејниот дека тешко ќе се надмине. За Капитал занает ексклузивно раскажа како започнала и како е изведена целата идеја. „Покојниот за тоа. Многу ми помогна бизнисмен Стојан Давчев дојде кај Штерјо и работното искуство во хотелот Наков на консултации во врска со неговата Панорама, кој во осумдесеттите идеја за потфатот. Наков беше дециден дека години беше централно место таа работа или подвиг може да ја изведам каде се собираше скопскиот крем. само јас. Така се споивме со Давчев и се Таму имаше одличен состав на договоривме околу извршување на тешката готвачи кои можеа да ги задоволат задача. Првата година целта ни беше 3.300 барањата на пребирливите гости и килограми грав за што направивме точна нив многу научив“. пресметка околу рецептот и успеавме Една од причините поради која успешно да го изведеме и да го срушиме Гиевски толку си ја сака својата Гинисовиот рекорд“. професија е и фактот како е таа Сепак само неколку дена после Гиевски третирана во развиените држави. и Давчев, нивната конкуренција од САД „Во големите светски хотели и ќе успее да свари 3.700 килограми грав и ресторани, готвачите и кујната се повторно да го надмине нивниот рекорд, срцето и душата на самиот објект. како одговор на тоа тие за наредната година Тамошните газди имаат сфатено прават поопширни подготовки. дека без разлика колку и да е скап „Како прво Давчев најде модус постоечкиот и луксузен објектот, колку и да се котел да се зголеми на фантастичен труди останатиот персонал, ако капацитет од 5.600 литри. Беше изработена кујната само еднаш затаи тогаш и посебна црпалка од 4,5 метри која беше никој веќе нема да го посетува тој исклучително тешка за манипулирање. објект. Не случајно готвачите на Потоа беа набавени 1.300 килограми грав, запад се многу добро платени и 80 килограми кромид, 120 литра зејтин, 6 прават трансфери како најскапите килограми бибер, 12 килограми сол. Сето фудбалери“. тоа беше толку прецизно израчунато што Веројатно повеќе несвесно од кога во казанот ставивме околу 4,5 тони свесно Гиевски овој „вирис“ на вода немаше потреба ниту да се додаде готвачката професија го има ниту да се одземе едно единствено литро пренесено и на неговиот син вода. Потфатот беше успешен, а гравот Стефан Гиевски, кој исто така испадна вкусен“. важи за еден од подобрите млади

Почетоците на александар Палас- со Бранко азески и Тоде Мицевски готвачи во Македонија. Неговиот татко Љупчо е особено горд на овој факт. „Стефан уште од најмали години беше покрај мене додека работев за време на летниот одмор во одморалиштата и хотелите во Охрид и во Преспа. Тој буквално не излегуваше од кујната. Таму си играше, таму се дружеше и таму заспиваше. Така да воопшто не ме изненади кога одлучи образованието да го продолжи токму во таа насока. Моментално е трета година на гастрономија во Скопје, а паралелно со тоа држи и сопствена гостилница во населбата Автокоманда каде што има можност да ги примени и да експериментира со кулинарските вештини. Со оглед на тоа каква е ситуацијата и колку се платени готвачите во Македонија во моментов, тоа можеби и не е толку мудар потег, но со оглед на тоа дека живееме во глобално општество каде можностите се неограничени, апсолутно го подржувам да продолжи и да истрае во оваа многу тешка, но и многу убава професија“.

СТИЛСКИ ВОДИЧ ЗА МОДЕРНИТЕ МАЖИ

Трендовите во облекувањето кај мажите од сезона во сезона стануваат с$ побројни и поразновидни, па честопати е тешко да се следат и да се направи добар баланс помеѓу сопствениот стил и она што е модерно во моментот. Во ова издание на стилскиот водич, Ви претставуваме неколку модни трендови кои доминираат и кои се лесно прифатливи и прилагодливи кон сечиј стил. За пролет/лето 2014 повеќето машки колекции се инспирирани од идејата за авантура и откритија, особено од егзотиката и сафари елементите на Африка. Боите се јаки и доминираат кај парчињата кои се спортски, но и кај оние формалните. Ако монохроматското облекување (користење на иста боја во целата комбинација), Ви делува премногу храбро, обидете се да одберете барем едно парче како палто или моден додаток во некоја од актуелните бои, како што се сината и портокаловата. Спортските елементи се исто така неизбежни сезонава – јакните со спортски крој, но направени од префинети материјали се практични и лесни за комбинирање. Тренд кој е многу популарен, но многу мажи с$ уште тешко го прифаќаат се подвитканите или кратки ногавици. Доколку се одлучите за овој стил, погрижете се панталоните да бидат со што е можно потесен крој, бидејќи така се постигнува најдобар ефект. Неколку од моделите на линијата BOSS од Hugo Boss одлично ги комбинираат сите овие трендови во модерен и софистициран финален изглед кој зрачи со мажественост и самодоверба.

Гратис 1 година!

Контакт информации:

телефон: +389 2 60 91 362 мобилен: +389 76 230 064

www.capitolresidence.mk

Без рата и камата!

ivana@cityplaza.com.mk contact@capitolresidence.mk

www.halkbank.mk