1085- Kapital magazi

TESLA: ВРЕДНОСТА Ѝ Е ПОГОЛЕМА ОД НА TOYOTA, VW, GM И BMW ЗАЕДНО

business magazine

Сите ние живееме во време кога само идејата е Капитал, сè друго е пари...

БРОЈ 1085

цена 100 ден. l 20 ноември 2020 петок l година 21

Осигурителен бизнис Прекинат повеќегодишниот раст поради пандемијата www.kapital.mk

COVER STORY На младите им е потребна Европа, ама и на Европа ѝ се потребни младински идеи за развој ИНТЕРВЈУ Нина Ангеловска

претседател на Асоцијација за е-трговија на Македонија

Ковид – кризата значително ја зголеми е - трговијата, останува неизвесно дали промените ќе бидат долготрајни

INTERVIEW

ФАТМИР БЕСИМИ министер за финансии

НАПРАВИВМЕ БУЏЕТ КОЈ ГЛЕДА ПОДАЛЕКУ ОД 2021 ГОДИНА

Свет: Инвеститорите се спремаат за пост – пандемичниот период

СОДРЖИНА

Kapital... 1085 4

COVER STORY

Европски перспективи на младите од регионот на Југоисточна Европа

На младите им е потребна Европа, ама и на Европа ѝ се потребни младински идеи за развој

10

28

Фатмир Бесими

Пазари на капитал

ИНТЕРВЈУ

СВЕТ

министер за финансии Направивме Буџет кој гледа подалеку од 2021 година

Инвеститорите се спремаат за пост – пандемичниот период

32

38

20

ЕКОНОМИЈА

Ковид – кризата го прекина повеќегодишниот раст на осигурителниот бизнис Осигурителните компании со помали премии, приходи и добивка во првите девет месеци

28 СВЕТ

ИНТЕРВЈУ

Пазари на капитал

Нина Ангеловска

Инвеститорите се спремаат за пост – пандемичниот период

претседател на Асоцијација за е-трговија на Македонија Ковид – кризата значително ја зголеми е - трговијата, останува неизвесно дали промените ќе бидат долготрајни

COVER STORY Европски перспективи на младите од регионот на Југоисточна Европа...............4 На младите им е потребна Европа, ама и на Европа ѝ се потребни младински идеи за развој

СВЕТ Пазари на капитал..................................................28 Инвеститорите се спремаат за пост – пандемичниот период

ИНТЕРВЈУ Фатмир Бесими, министер за финансии....................10 Направивме Буџет кој гледа подалеку од 2021 година Економија Ковид – кризата го прекина повеќегодишниот раст на осигурителниот бизнис..................................20 Осигурителните компании со помали премии, приходи и добивка во првите девет месеци

ИНТЕРВЈУ Нина Ангеловска, претседател на Асоцијација за е-трговија на Македонија...32 Ковид – кризата значително ја зголеми е - трговијата, останува неизвесно дали промените ќе бидат долготрајни МЕНАЏМЕНТ И вака се кратат трошоци..............................38 „Форекастинг“ за успешно менаџирање со набавките

МЕНАЏМЕНТ

И вака се кратат трошоци „Форекастинг“ за успешно менаџирање со набавките

ЕДУКАЦИЈА....40 Три прашања со... Тимот на УАКС ЛИДЕРИ Рекоа за.........44 Успехот, неуспехот и грешките СВЕТ Tesla станува дел од елитниот клуб S&P 500......................................46 Вредноста на компанијата на Илон Маск сега е поголема од онаа на Тојота, Фолксваген, Дајмлер и Џенерал Моторс - заедно ЛИДЕРИ Катерина Фејк, претприемач и ангел инвеститор Се’ e во луѓето................................................................48

Импресум// Издава: Капитал Медиа Гроуп доо Скопје, бул. Партизански Одреди бр.17-1/16, п.фах 503, 1000 Скопје l Адреса на уредништвото на издавачот на медиум: бул. ВМРО бр.7, здрада 1, влез 1, кат 6, стан бр.31 l П. ФАХ 503, 1000 Скопје l Директор и одговорен уредник: Љупчо Зиков l Печати: Европа 92, ул. Крижевска бр.52, 2300 Кочани, Р. Македонија l Тираж: 3.000 примероци l Датум на печатење: 19.11.2020 Капитал Медиа Гроуп е членка на Асоцијацијата за заштита на печатени медиуми

Капитал Медиа Гроуп е членка на Советот за етика на медиумите во Македонија

Капитал број 1084 13.11.2020

4

COVER STORY

www.kapital.mk

www.kapital.mk

Капитал број 1084 13.11.2020

ЕВРОПСКИ ПЕРСПЕКТИВИ НА МЛАДИТЕ ОД РЕГИОНОТ НА ЈУГОИСТОЧНА ЕВРОПА ИЗБОРИ 2020

5

НА МЛАДИТЕ ИМ Е ПОТРЕБНА ЕВРОПА, АМА И НА ЕВРОПА Ѝ СЕ ПОТРЕБНИ МЛАДИНСКИ ИДЕИ ЗА РАЗВОЈ Гости од високата домашна и европска политика беа дел од Осумнаесеттата Меѓународна младинска конференција, каде фокусот беа младите луѓе од регионот на Југоисточна Европа и нивните перспективи, во расчекорот помеѓу слабите перформанси на властите дома и европските идеали што овие години се на сериозен тест надвор.

www.kapital.mk

Капитал број 1084 13.11.2020

6

COVER STORY

Властите без изговор мора да ги спроведат реформите дома без оглед кога и да почнат официјално преговорите за членство во Европската Унија. Ова можеби звучи како утеха во период кога земјата се соочува со нови пречки на патот кон ЕУ, но граѓаните бараат од носителите на политики да ја спастрат државата, од економски напредок којшто ќе им го подобри животниот стандард, преку воспоставување на правна држава и неселективна правда за сите, па до почиста животна средина. пишува:

Катерина Синадиновска

П

katerina.sinadinovska@kapital.mk

Поквалитетно образование, подобро вработување и учество во креирањето на политиките. Ова се заедничките цели на младите од регионот на Југоисточна Европа кои ги презентираа на Осумнаесеттата Меѓународна младинска конференција во организација на Младинскиот сојуз што се одржа минатата недела. Освен заедничкиот географски регион, споделуваат и заеднички визии за тоа како да го подобрат својот живот и животот на идните генерации и да ја доведат Европа дома, наместо да бараат иднина надвор од своите земји. На младите им е потребна Европа, но уште повеќе на Европа и се потребни нови младински идеи за развој, кои ќе бидат мотор на промените. За да се случи тоа, не треба да се дозволи младите од Западен Балкан да останат исклучени од процесите на промени. „Во овој регион полн со различности, нашата визија е да се фокусираме на заеднички успех. Да ги поддржиме земјите на Западен Балкан и нивното членство во ЕУ. Да се залагаме за

еднакви права за луѓето од земји кои не се дел од ЕУ. Да ги решиме несогласувањата помеѓу земјите за конечно да се постигне помирувањето. Мора да почнеме да градиме заедничко стратешко партнерство, посилна безбедносна мрежа, билатерални договори коишто ќе обезбедат еднакви можности во секоја земја од ЈИЕ“, вели Дора Варјачиќ, студентка. За да се постигнат овие цели потребна е соработка помеѓу младите и носителите на одлуки, кои, како што потенцира претседателот на земјава Пендаровски, ги разочарале младите. Според Пендаровски, младите гледаат на регионот од поинаква перспектива, без граници и ослободени од вирусот на национализам и нетолеранција. Токму затоа тие треба да ја испратат пораката дека иднината е обединета Европа, но врз основа на хуманизмот и достоинството на луѓето.

Незадоволството на младите е секогаш лоша вест

Претседателот Стево Пендаровски вели дека е свесен за перцепцијата на младите во однос на клучните проблеми. „Знам дека многу млади луѓе од Северна Македонија не се задоволни со резултатите кои ги постигнавме во борбата со организираниот криминал и корупцијата, непотизмот или со ефектите

БРОЈКИ

28,3%

е процентот на невработеност помеѓу младите на возраст до 29 години во Македонија

11,4%

изнесува овој процент во ЕУ

од политиките во економијата и во образованието. Незадоволството на младите е секогаш лоша вест затоа што е доказ дека политичарите не успеале да изградат инклузивно општество.“ Сè додека постои незадоволство кај младите, но и подготвеност тоа незадоволство да биде искажано, има спас за сите, додава Пендаровски. Спротивно, незаинтересираноста на младите за промени значи дека или се откажале или веќе нашле подобар живот надвор до земјата. Промените нема да се случат без напор и затоа е потребно веднаш да се работи на нив, смета известувачот за земјава во

www.kapital.mk

Капитал број 1084 13.11.2020

7 Европскиот парламент, европратеникот Илхан Ќучук. А Европа треба да им даде шанса на младите тие да ја напишат агендата на промени. „Промената нема да се случи доколку седиме во нашата комфорна зона, додека пиеме пијалак и гледаме телевизија. Вистинските промени ќе дојдат доколку навистина сакаме, доколку заслужуваме и доколку работиме на нив. Иднината на младите започнува денеска. Не можеме да се надеваме на добра иднина доколку не започнеме да работиме на неа од денеска. Затоа мојата многу едноставна порака е дека иднината започнува денеска.“ , вели тој. Но младите не се загрижени за својата иднина само во економска смисла. Владеењето на правото, заштитата на животната средина се области за кои исто така бараат порешителни акции од политичарите. „Кога ќе биде вистинско време за да се прогласи вонредна состојба којашто ќе се однесува на климатските промени и заканите по егзистенцијата? Градењето на европска иднина значи имање на одржлива економија и одржлив енергетски систем. И навистина сакам

СТЕВО ПЕНДАРОВСКИ претседател

Невозможно е да ги запрете само младите луѓе да ја напуштат земјата ако не направите нешто да ги запрете сите граѓани да ја напуштат или да размислуваат за напуштање на земјата. Што значи тоа?! Ако ја направите економијата подобра тоа ќе го подобри животот на сите категории граѓани не само на младите луѓе. Не можам да издвојам ниту еден пример во која било европска земја којашто некако го намалила бројот на луѓе што заминуваат а да успеала да го намали бројот само на млади што се иселуваат. Земете го последниот пример на Хрвати коишто се иселуваат иако тие се веќе 7-8 години членка на ЕУ. Луѓе на различна возраст ја напуштаат Хрватска, не само млади луѓе на возраст 20-25 години. Мое мислење е дека мора да ја подобрите состојбата во економијата и освен тоа, да им овозможите на луѓето со нивните вештини да аплицираат за која било работа на располагање во државата а не да ги гледате нивните партиски книшки или пак етничката припадност.

УНИкатни Бизнис Е-Пакети за Вашата компаниja!

Заштедете со најдобриот месечен пакет за Вашата компанија Е-ПАКЕТ

Е-ПАКЕТ ПЛУС

Месечно одржување на сметка

Без надомест

Без надомест

Интерни плаќања

Неограничени

Неограничени

КИБС Плаќања

20 плаќања

20 плаќања

МИПС Плаќања

5 плаќања

5 плаќања

Девизни приливи

Неограничени

Девизни плаќања

3 плаќања

Цена на пакет

990 мкд

1.990 мкд

Дополнително без надомест: • Електронско и мобилно банкарство • Мобилен токен

www.unibank.mk

www.kapital.mk

Капитал број 1084 13.11.2020

8

COVER STORY

да знам кога ќе почнеме вистински да правиме нешто за климатските промени?“, прашува Игор Стојков, студент од Македонија. А токму планот на Европската комисија, Идната генерација ЕУ, во чиј фокус се младите, треба да даде одговор на прашањето за позелена, дигитализирана и Европа која брзо ќе закрепнува по корона-кризата.

Моторот на реформите е во Скопје, а не во Брисел

Властите без изговор мора да ги спроведат реформите дома без оглед кога и да почнат официјално преговорите за членство во Европската Унија. Ова можеби звучи како утеха во период кога земјата се соочува со нови пречки на патот кон ЕУ, но граѓаните бараат од носителите на политики да ја спастрат државата, од економски напредок којшто ќе им го подобри животниот стандард, преку воспоставување на правна држава и неселективна правда за сите, па до почиста животна средина. Џулијан Васало, заменик шеф на Делегацијата на ЕУ во Скопје, вели дека преговорите несомнено може да го забрзаат процесот на реформирање на државата, но потенцира, моторот на реформите е во Скопје, а не во Брисел. „Северна Македонија е суверена држава, зборувам како заменик шеф на Делегацијата на ЕУ чија работа е да и помогне на земјата да се движи кон зачленувањето во ЕУ, но има многу земји коишто не се членки на ЕУ, но сепак може да ги подигнат стандардите, може да генерираат раст на економиите, можат да ја заштитат животната средина и да го подобрат квалитетот на воздухот што го дишат граѓаните. Со други зборови, добро е да зборуваме за инвестиции, за пари што доаѓаат од ЕУ, за проекти и програми, тие се само алатки да ја олеснат транзицијата. Ние може да помогнеме да финансираме одредени планови, третирање на водата или пак да помогнеме во намалување на емисиите на гасови од централите, но не заборавајте, центарот на реформите, моторот на реформите во Северна Македонија секогаш ќе биде Скопје, не Брисел. Зборувајќи за перспективите на земјата, Претседателот Пендаровски пак смета

дека фокусот на политиките после оваа криза предизвикана од пандемијата, мора да биде на брз економски развој што ќе ги одврати граѓаните, особено младите, да размислуваат на иселување. „Невозможно е да ги запрете само младите луѓе да ја напуштат земјата ако не направите нешто да ги запрете сите граѓани да ја напуштат или да размислуваат за напуштање на земјата. Што значи тоа?! Ако ја направите економијата подобра тоа ќе го подобри животот на сите категории граѓани не само на младите луѓе. Не можам да издвојам ниту еден пример во која било европска земја којашто некако го намалила бројот на луѓе што заминуваат а да успеала да го намали бројот само на млади што се иселуваат. Земете го последниот пример на Хрвати коишто се иселуваат иако тие се веќе 7-8 години членка на ЕУ. Луѓе на различна возраст ја напуштаат Хрватска, не само млади луѓе на возраст 20-25 години. Мое мислење е дека мора да ја подобрите состојбата во економијата и освен тоа, да им овозможите на луѓето со нивните вештини да аплицираат за која било работа на располагање во државата а не да ги гледате нивните партиски книшки или пак етничката припадност“

Позиционирање за бенефитите од членството

Податоците за невработеноста покажуваат загрижувачка ситуација кај младите до 29 години, според кои дури 28,3% лани биле без работа. Слична е ситуацијата во Грција каде оваа стапка изнесува 28,2%, потоа во Шпанија 24,7%, во Хрватска 13,4% од младите се невработени, а овој просек во ЕУ, е 11,4%. Најмала невработеност меѓу младите во ЕУ има во Германија и тоа 4,3% и Чешка само 3,6%. Заменик шефот на Делегацијата на ЕУ во Скопје, Васало, зборувајќи од сопствено искуство којшто како млад човек сведочел на преговорите за членство на неговата земја, има една препорака за младите во земјава. „Позиционирајте се за бенефитите од членството. Придобивките нема да „паднат од небо“, нема да дојдат преку ноќ, но кога ќе се навратам гледам дека луѓето коишто искористија најмногу од членството се оние кои преку напорна

ИЛХАН ЌУЧУК

известувач за Македонија во Европскиот парламент

Промената нема да се случи доколку седиме во нашата комфорна зона, додека пиеме пијалак и гледаме телевизија. Вистинските промени ќе дојдат доколку навистина сакаме, доколку заслужуваме и доколку работиме на нив. Иднината на младите започнува денеска. Не можеме да се надеваме на добра иднина доколку не започнеме да работиме на неа од денеска. Затоа мојата многу едноставна порака е дека иднината започнува денеска. работа, сфатија каде е нивното место во државата како нова земја членка. Ќе има можности во многу сектори, на вас е да ги препознаете оние што би сакале да ги искористите но ќе ви треба подготовка да ги разберете новите можности, правила што ќе бидат усвоени и како може да ги користите за да ги исполните вашите амбиции и да придонесете нешто за општеството. Имам една препорака, а тоа е волонтирајте, искористете го ова време за цели коишто се значајни за вас, веројатно имате повеќе слободно време отколку што ќе имате понатаму во животот и добра можност е да волонтирате. Но исто така заради тоа што може многу да научите од тоа, волонтирањето е добра прилика да ги научите вашите силни страни и слабости а во исто време да придонесете во општеството. Во меѓувреме, пораките од властите дека продолжуваат напорите за надминување на проблемите со Бугарија за официјален почеток на европската приказна и натаму се присутни. nnn

Со НЛБ Mastercard® картичките, за доброто на сите! Со НЛБ Mastercard картичките плаќајте одговорно и помогнете заедно да направиме добри дела кои ќе се паметат! Аплицирајте за НЛБ Mastercard картичките до 30.11.2020 година и искористете ги промотивните поволности: • Без членарина за првата година на користење за сите апликации за НЛБ Mastercard кредитните картички (Mastercard Standard, Mastercard Light, Mastercard Gold) примени во промотивниот период од 15.10.2020 до 30.11.2020 година.

• Без членарина за следната година на користење за постојни и нови корисници на НЛБ Mastercard кредитните картички (Mastercard Standard, Mastercard Light, Mastercard Gold) кои во промотивниот период ќе направат најмалку 10 или повеќе безготовински трансакции во земјата или странство. По повод 35 - годишниот јубилеј НЛБ Банка организира голема донаторска акција во која за секоја трансакција со НЛБ Mastercard картичките ќе донира средства онаму каде се најнеопходни. За донацијата ќе бидат дадени неколку предлози за кои клиентите ќе можат да гласаат. Средствата ќе бидат донирани на предлогот со најголем број на гласови.

www.nlb.mk

Контакт центар: 02 / 15 600

Репрезентативен пример: Кредитен лимит: 50.000 мкд, износ на купениот производ со Mastercard Standard кредитна картичка: 10.000 мкд, расположливо салдо: 40.000 мкд. Износот од 10.000 мкд ќе го враќате на 6 еднакви рати, со променлива каматна стапка од 9,5% (референтна стапка на благајнички записи зголемена за 8 процентни проени). Вкупен износ за враќање: 10.198 мкд, вкупен износ на камата: 198 мкд.

Капитал број 1085 20.11.2020

10

ИНТЕРВЈУ

www.kapital.mk

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

11

ФАТМИР БЕСИМИ МИНИСТЕР ЗА ФИНАНСИИ

НАПРАВИВМЕ БУЏЕТ КОЈ ГЛЕДА ПОДАЛЕКУ ОД 2021 ГОДИНА Структурата на буџетот не е нешто што може да се смени за една фискална година. Но со буџетот за 2021 година се поставуваат основи за крупни промени. Прво, за првпат имаме буџет кој гледа подолгорочно од фискалната година, односно од 12 месеци. Со буџетот за 2021 година економскиот раст, буџетскиот дефицит, како и стратешките повеќегодишни капитални проекти се испланирани за следните 5 години. Со подолгорочното и подобро проектирање очекуваме подобра реализација на проекциите. Всушност потфрлањето во реализацијата на капиталните проекти во голема мера е условено од планирањето година за година, бидејќи ова се повеќегодишни проекти.

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

12

ИНТЕРВЈУ

разговара:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

Г

XГ-не X Бесими, новиот Буџет за следната година предвидува намалување на јавните расходи за 2,1% отколку годинава, во услови на зголемување на приходите за 8,3% но значително стеснување на дефицитот преку помало нето - задолжување. Колку овој Буџет е соодветен за 2021 година за кога се уште постои голем ризик да се прелее економската криза, особено првата половина од годината создавајќи потреба од нови стимулативни мерки, и од друга страна, колку ваквиот Буџет може да го поттикне економското заздравување втората половина од годината? „Здравје“ е клучниот збор за предлог - буџетот 2021 година. Кога истиот е креиран, приоритет ни беше здравјето на граѓаните, понатаму заздравување на економијата и здрав систем на јавни финансии и добро функционален општествен систем воопшто. Сите овие работи се меѓусебно поврзани. Прво и најбитно нешто се нашите граѓани и нивното здравје. Оттаму за областа здравство годинава има издвоено 664 милиони евра со кои ќе се покријат јавните здравствени услуги, здравствените материјали и опрема, но и капитални инвестиции во здравството. Исто така, за социјална заштита се издвоени 1,47 милијарди евра за поддршка за ранливите категории граѓани, активни мерки за вработување и останати мерки за обезбедување на пристоен живот за сите граѓани. Понатаму за областа економски работи издвоивме износ од 1,141 милијарди евра. Ќе ги поддржиме инвестициските активности на домашните претпријатија, привлекување на странски директни инвестиции, инвестирање во развојните зони, малите и средни претпријатија, подобрување на конкурентноста, поддршка на домашниот туризам итн. Во насока на обезбедување на стабилноста во јавните финансии од буџетот 2021 се пристапи кон фискална консолидација – односно кон постепено намалување на јазот помеѓу приходите и расходите. За следната година проектираме буџетски дефицит од 4,9% од БДП или за 3,6 процентни поени помалку во однос на проектираниот буџетскиот дефицит за 2020 година. На среден рок се планира да продолжи буџетската консолидација, односно до 2025 година да се сведе на 2,1%. Со ова на среден рок ќе се стабилизира и јавниот долг на ниво

под Мастришкиот критериум (58,8% од БДП во 2025). Оттука на Вашето прашање дали овој буџет е соодветен за претстојната година - која носи значајна доза на неизвесност, одговорот е - да. Дејствуваме стратешки на повеќе полиња, а истовремено имаме обезбедено и бафери во П1 програмата на Владата за нови мерки. Подготвени сме на различни сценарија и иако годината која доаѓа со себе носи предизвици – ревидирање на државната каса очекуваме да нема до првото полугодие од 2021 година.

XНајавувате X редизајнирање на буџетската политика, но капиталните расходи иако зголемени за 20% во однос на годинава, сепак во вкупниот Буџет се само десетина отсто, додека останатите 90% од парите се трошат тековно. Како ќе ја редизајнирате фискалната политика? Структурата на буџетот не е нешто што може да се смени за една фискална година. Но со буџетот за 2021 година се поставуваат основи за крупни промени. Прво, за првпат имаме буџет кој гледа подолгорочно од фискалната година, односно од 12 месеци. Со буџетот за 2021 година економскиот раст, буџетскиот дефицит, како и стратешките повеќегодишни капитални проекти се испланирани за следните 5 години. Со подолгорочното и подобро проектирање очекуваме подобра реализација на проекциите. Всушност потфрлањето во реализацијата на капиталните проекти во голема мера е условено од планирањето година за година, бидејќи ова се повеќегодишни проекти. Откако дојдов во Министерството за финансии зборувам за концептот на СМАРТ финансии - односно концепт базиран на јасна стратегија, одржливост, одговорност, ориентираност кон реформи и транспарентност. Тој концепт го применивме и при проектирање на буџетот за 2021 година. Буџетот за 2021 година има три главни приоритети - здравјето и животот на граѓаните, економско заздравување и забрзан раст и структурните реформи насочени кон владеење на правото и евроатланските интеграции. Овие приоритети ќе се постигнат преку Стратегијата за заздравување на економијата и забрзан раст или SmartER Growth, Политикитe за буџетска консолидација 2021-2025 година и Планот за јавни инвестиции 2021-2025 година. Имаме јасни цели и сеопфатни планови како тие да се постигнат. Со стратегијата со која пристапуваме на работите, градиме основа за забрзан и пред се одржлив раст со стапки помеѓу 4-5% на среден рок, наместо просекот од изминатите 10 години од околу 2-2,5% раст. Политиките преку кои ќе го реализираме ова можат да се систематизираат во четири столба. Првиот е менаџирање на

ковид - ефектот, од здравствениот аспект и од аспект на заштита на економијата и зачувување на работните места. Втората категорија, вториот столб, е забрзување на економскиот развој преку поттикнување на инвестициите, инвестиции во инфраструктурата, дигитализација и намалување на сивата економија. Третата категорија е зголемувањето на конкурентноста на економијата, тука се сите политики кои поддржуваат инвестиции, разни иновации, зголемување на конкурентноста, поддршка на извозот, освојување нови пазари, нови технологии. Четвртиот столб се однесува на инвестиции во човечкиот капитал, што подразбира квалитетно образование кое ќе биде согласно побарувачката на пазарот, како и одржливо здравство.

XСлабата X реализација на капиталните инвестиции е долгогодишен проблем. На што се должи тоа и колку новите механизми за следење на реализацијата на јавните инвестиции ќе го подобрат остварувањето на планот следната година? Крупните капитални проекти се повеќегодишни проекти. Планирањето година за година беше еден од проблемите кој го решаваме со овој буџет. Понатаму предвидовме мерки со кои ќе се „поттурнат“ институциите да имаат подобар перформанс. Предвидовме воспоставување на механизам за „казнување и наградување“ на буџетските корисници преку прераспределба на буџетските средства во текот на буџетската година - од оние со слаба кон оние со поголема реализација на капиталните расходи. Исто така, преку Smart Key Performance Indicators методологијата ќе се оценува реализацијата на капиталните инвестиции, а ќе се форсира и довршување и забрзана реализација на крупни инфраструктурни проекти. Исто така, идејата не е само да се стави бројка капитални расходи на хартија, туку и да се види и нивниот квалитет, односно нивното влијание врз економијата и растот. Затоа предвидуваме усвојување на методологија за оценка на ефектите од инвестициските проекти врз економскиот раст, како и значително кратење и лимитирање на капиталните расходи за купување мебел и возила. Предвидено е формирање на единица за следење на капиталните инвестиции во Министерството за финансии како и Национален совет за следење на јавните инвестиции со кој ќе претседава претседателот на Владата а во кој ќе учествуваат ресорните министри.

XКои X се најважните капитални инвестиции кои ќе ги финансирате догодина и коишто ги сметате за генератор на економското заздравување од страна на државата?

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

13

Буџетот за 2021 година има три главни приоритети - здравјето и животот на граѓаните, економско заздравување и забрзан раст и структурните реформи насочени кон владеење на правото и евроатланските интеграции. Овие приоритети ќе се постигнат преку Стратегијата за заздравување на економијата и забрзан раст или SmartER Growth, Политиките за буџетска консолидација 2021-2025 година и Планот за јавни инвестиции 2021-2025 година. Имаме јасни цели и сеопфатни планови како тие да се постигнат. Со стратегијата со која пристапуваме на работите, градиме основа за забрзан и пред се одржлив раст со стапки помеѓу 4-5% на среден рок, наместо просекот од изминатите 10 години од околу 2-2,5% раст. Од следната година започнува 5-годишен циклус на јавни инвестиции во износ од 3,1 милијарди евра. Тоа се проекти во патната и железничката инфраструктура, енергетската и комуналната инфраструктура, како и капитални инвестиции за подобрување на условите во здравствениот, образовниот и социјалниот систем, земјоделството, заштитата на животната средина. Сите овие стратешки проекти се повеќегодишни и најголем дел од нив се буџетирани со буџетот 2021 и потоа финансирањето им тече во следните година. Во 2021 година е планирано е да се инвестираат само преку буџетот 374 милиони евра за кaпитални расходи или за 20% повисоко во однос на 2020 година.

Ќе се осврнам на проектите кои се дел од петгодишниот план за јавни инвестиции од 2021 до 2025 година, за да се стекне целосна слика за клучните проекти на кои ќе се посветиме во следниот период. Во делот на патната инфраструктура, во следниот период предвидена е изградба на автопатска делница Скопје - Блаце, изградба на автопатска делница Кичево -Гостивар, подобрување на патната инфраструктура на општините преку Проектот за локални патишта, финансирање на патниот Коридор 8 преку делницата Куманово - Ранковце, Ранковце - Крива Паланка, Крива Паланка до границата со Бугарија, финансирање на делницата Кичево Охрид, Штип - Радовиш, проширување

на автопатот Тетово - Гостивар, Програмата за национални патишта, Проектот за олеснување на трговијата и транспортот на Западен Балкан, како и Проектот воведување на брз автобуски превоз на територијата на Градот Скопје. Во периодот 2020-2025 предвидена е изградба на патна делница Градско клучка Дреново како дел од патниот коридор 10, рехабилитација на делница Куманово - Страцин, нов експресен пат од Прилеп до мост на реката Ленишка и изградба на трета лента на патната делница од село Беловодица каменолом Маврово. Во делот на железничката инфраструктура, планирано е да започне Проектот за изградба на

Капитал број 1085 20.11.2020

14

www.kapital.mk

ИНТЕРВЈУ

Од следната година започнува 5-годишен циклус на јавни инвестиции во износ од 3,1 милијарди евра. Тоа се проекти во патната и железничката инфраструктура, енергетската и комуналната инфраструктура, како и капитални инвестиции за подобрување на условите во здравствениот, образовниот и социјалниот систем, земјоделството, заштитата на животната средина. Сите овие стратешки проекти се повеќегодишни и најголем дел од нив се буџетирани со буџетот 2021 и потоа финансирањето им тече во следните година. Во 2021 година е планирано е да се инвестираат само преку буџетот 374 милиони евра за капитални расходи или за 20% повисоко во однос на 2020 година.

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

15 железничка пруга Кичево - граница со Албанија, како и рехабилитација на делницата Куманово - Дељадровце, како и финансирањето на трите фази од изградба и рехабилитација на источниот дел од железничката пруга - Коридор 8 делот кон Бугарија. Во областа на гасификацијата, предвидено е изградба на магистрални гасоводи делница Скопје - Тетово, Гостивар - Кичево и делница Свети Николе – Велес, изградба на интерконективен гасовод меѓу Северна Македонија и Косово, како и изградба на интерконективен гасовод меѓу Северна Македонија и Грција. Во енергетската инфраструктура, проекти кои се предвидени да се финансираат се проектите кои ги имплементираат АД ЕСМ и АД МЕПСО и тоа: Ветерен парк Богданци фаза 2, Топлификација на Битола, 400 kV интерконекција Македонија (Битола) – Албанија (Елбасан), Фотонапонска Електрана Осломеј, Ветерен парк Миравци, Проект за чистење на линдан (ОХИС), Проект Фотонапонски електрани Осломеј 2 и Фотонапонски електрани Битола. Како позначајни проекти кои се планирани да се реализираат во овој период од областа на комуналната инфраструктура тоа се првата и втората фаза на Проектот за водоснабдување и одведување отпадни води во општините. Како големи капитални проекти во областа на земјоделието се Програмата за наводнување на Северна Македонија и Проектот за модернизација на земјоделството. Во областа на животната средина значаен капитален проект е изградбата на Пречистителна станица за отпадни води Скопје, како и станиците за цврст отпад во Југозападниот, Вардарскиот, Пелагонискиот регион, Југоисточен регион и Скопскиот регион. Од областа на воспоставување инфраструктура за собирање и третман на отпадни води и воспоставување на интегриран и финансиски самоодржлив систем за управување со отпад што ги исполнува условите на ЕУ како позначајни капитални проекти кои ќе се финансираат преку ИПА 2 Програмите во периодот 2020 -2025 се Рехабилитација и проширување на канализационата мрежа во Град Скопје, Проект за изградба на пречистителна станица за отпадни води и рехабилитација и проширување на канализационата мрежа во општина Тетово и општина Кичево, изградба на пречистителна станица за отпадни води и рехабилитација и проширување на канализационата мрежа во Битола, проект за затворање на депонии во источниот и североисточниот регион, изградба на централен објект за управување со отпад, изградба на фабрика за сортирање, погон МБТ, депонија, постројка за компостирање, зелена точка за источниот и

североисточниот регион во Свети Николе, изградба на шест локални објекти за управување со отпад станици за трансфер, постројки за компостирање и зелени точки за источен и североисточен регион, поддршка при воспоставување регионален систем за управување со отпад - набавка на опрема за Источен регион, поддршка и подготовка на потребната документација за набавка на опрема за вода за општини Радовиш, Кичево, Струмица, Битола, Тетово, Берово, Куманово и Прилеп, подготовка на проектна документација за подобрување на инфраструктурата за собирање и третман на отпадни води и водоводна мрежа во општина Арачиново. Во делот на здравството, капитални проекти се изградбата на Универзитетски клинички центар во Скопје, реконструкцијата и доградба на Регионална Клиничка болница Штип, како и Проектот за итно справување со КОВИД 19. Во делот на образованието, социјалната заштита и правосудство е предвидено да се финансираат следните проекти: изградба и реконструкција на основни и средни училишта, изградба на фискултурни сали во средните училишта, реконструкција на студентски домови, Проект за развој на вештини и иновации, реконструкција на јавни предучилишни установи, и други проекти.

XДеновиве X стигнаа забелешки од Бугарија околу изградбата на Коридорот 8 како едно алиби повеќе за попречување на почетокот на евроинтеграциите на нашата земја. Каква е динамиката на изградбата на железницата од овој Коридор, колку пари планирате за ова во новиот Буџет? Со заем од ЕБОР се финансира рехабилитација на источниот дел од железничката пруга на Коридор VIII - првата и втора фаза и за ова се предвидени средства во следните три години. Исто така преку Инструментот за Западен Балкан и ЕБОР се финансира изградба на нова и реконструкција на постојната делница Бељаковце Крива Паланка и за ова се предвидени средства во следните 5 години, а за работата на терен посоодветен соговорник би бил ресорниот министер за транспорт и врски.

XВашата X прогноза за економскиот раст догодина е 4,1%. На што ја темелите оваа проекција? Колку ниската споредбена основа годинава односно рецесијата која според ММФ ќе достигне до 5,4%, од друга страна дава позитивни изгледи за 2021? Проекциите за раст за 2021 се 4,1%, 2022 4,6%, во 2023 раст од 5,2%, 2024 од 5,6% и во 2025 од 5,9%. Економското заздравување коешто се предвидува во 2021 година е под силно влијание на неизвесноста во

врска со должината на пандемијата и може сериозно да биде погодено од неодамнешното повторно зголемување на бројот на новозаразени лица. Мерките на социјално оддалечување се очекува да продолжат, но со евентуално подобрување на ситуацијата постепено да се укинуваат во текот на 2021 година. Економскиот раст во земјата се очекува да премине во позитивната зона следната година, и тогаш се очекува закрепнување на инвестициите, на потрошувачката и надворешната побарувачка. Ова е согласно основното сценарио - по кое се водат сите светски економии при проектирање на растот. Основното сценарио тргнува од претпоставката за слабеење на здравствената криза и етапно подобрување на епидемиолошката слика, повисока искористеност на производствените и услужните капацитети, поволни ефекти од економските мерки, како и зголемена доверба кај потрошувачите и инвеститорите. Планираната фискална консолидација, редизајнирањето на буџетската политика и Стратегијата за економско заздравување и забрзан раст (SmartER Growth) се цврста основа за забрзување на економскиот раст во наредниот период, враќање на економијата на преткризната патека на раст во втората половина на 2022 година и обезбедување на побрза динамика на економски раст потоа. Согласно проекциите следниот петгодишен период се очекува економскиот раст да биде со просечна стапка од 5% додека во периодот од 2026 до 2030 година се предвидува стабилизирање на просечната стапка на економски раст на 5,75% годишно. Песимистичкото сценарио е кризата да продолжи во тек на цела 2021, а заздравувањето да започне во 2022 година. Согласно ова сценарио растот би бил понизок во 2021, односно би го следел растот на нашите најголеми трговски партнери во Европа, кои согласно песимистичкото сценарио очекуваат растот да им се преполови или наместо стапки од околу 5%, да имаат стапки од околу 2 и пол проценти.

XСпоред X пресметките од Буџетот, планирано е задолжување од речиси 1,3 милијарди евра догодина, од кои половина за отплата на долгови што доспеваат и останатиот дел за буџетскиот дефицит. Како планирате да ги обезбедите овие пари? Проектираниот дефицит за 2021 година изнесува 34,9 милијарди денари. Средствата кои треба да се вратат кон странските кредитори изнесуваат 37,2 милијарди денари, додека кон домашните 6,1 милијарди денари. Значи станува збор за 78,2 милијарди денари или околу 1,3 милијарди евра кои ќе се финансираат преку позајмување од

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

16

ИНТЕРВЈУ

странство и на домашниот пазар на државни хартии од вредност. Домашното задолжување е предвидено на ниво од 23 милијарди денари, а ќе се обезбеди преку задолжување со ДХВ. Со задолжување на домашниот пазар ќе се обезбеди финансирање под поволни услови, користејќи ги поволните каматни стапки. Со цел оптимизација на исплатите, намалување на ризикот за рефинансирање, како и искористување на ниските каматни стапки, основна заложба на Министерството за финансии ќе биде оптимизација на портфолиото и зголемување на рочноста на издадените хартии од вредност. Задолжувањето во странство може да се реализира преку издавање на Еврообврзница на меѓународниот пазар на капитал и преку повлекување на средства од поволни кредити од странски финансиски институции и кредитни линии наменети за финансирање на одделни проекти. Притоа, изборот на извор за финансирање ќе се темели на поволните тековни состојби на меѓународните пазари на капитал. Со цел да се управува прудентно со јавните финансии, Министерството за финансии ќе ја разгледа можноста за активно управување со должничкото портфолио преку операции на предвремен откуп на долг. Согласно со проекциите на Министерството за финансии, државниот долг на крајот на 2020 година ќе забележи благо намалување и ќе изнесува 51,2% од БДП, додека јавниот долг ќе изнесува 60,8% од БДП.

XКолку X се овие оптимистички прогнози за намалување на буџетскиот дефицит, на јавниот долг и забрзување на растот следните пет години реални, како ќе ги остварите? Фискалната консолидација, односно намалувањето на разликата помеѓу расходите и приходите во буџетот е неопходна за да се постават здрави основи за стабилна економија и раст. Имаме јасна стратегија и план и политики како да ја спроведеме фискалната децентрализација. Со реализација на истите очекуваме следната година буџетскиот дефицит да се сведе на 4,9% од БДП или за 3,6 процентни поени помалку во однос на проекцијата за годинава. Понатаму, во 2022 година истиот е проектиран на 3,8%, во 2023 година на 3,2%, во 2024 на 2,8% и 2025 година на 2,1% од БДП. Како ќе ја постигнеме фискалната консолидација? Преку три сета на мерки - мерки за одобрување на наплатата на буџетските приходи, мерки за намалување и преструктуирање на буџетските расходи и мерки за промени во изворите на финансирање на буџетскиот дефицит. Подобрувањето на наплатата на буџетските приходи ќе се спроведе

преку мерки кои ќе ги преземеме за намалување на сивата економија, мерки за спречување и сузбивање на корупцијата, понатаму зајакнати инспекциски контроли од страна на Управата за јавни приходи, мерки за наплата на даночниот долг од страна на поединци и трговски друштва и стратегија за даночна политика која ќе ја зголеми ефикасноста и ефективноста на даночниот систем. Намалувањето и реструктуирањето на буџетските расходи ќе се спроведе преку кратење на неприоритетните и несуштинските трошоци, поголема поддршка на приватниот сектор, иновациите и зајакнувањето на конкурентноста, како Гарантниот фонд и фондот за мобилизација на приватен капитал, рационализација и ревидирање на трансферите и субвенциите (социјалните, секторските и локалната власт), зголемување на ефикасноста на реализација на капиталните расходи и анализа на буџетската структура.

Kaj кратење на неприоритетните трошоци подразбираме пред сè патни и дневни расходи, трошоци за репрезентација и договорни услуги. Во наредниот среднорочен период ќе се фокусираме и на намалување на тековните расходи, така што ќе се направи рационализација на истите преку стагнација или лимитирање на вкупните буџетски трошоци наменети за плати, воведување на ограничување за највисоката плата во јавниот сектор, оптимизација и зголемување на ефикасноста на јавната администрација, оптимизирање и реорганизација на јавниот сектор, дигитализација на добар дел од јавните услуги, воведување критериуми за користење на канцелариски простор од страна на буџетските корисници, вредносни лимити при набавката на мебел, вредносни лимити за набавка на службени возила, вклучително и максимална цена за набавка на службено возила и службени авионски патувања само во економската класа. Истовремено овие средства ќе се насочат кон поддршка на приватниот сектор, кон подобрување на иновативноста и конкурентноста. Кон фискалната консолидација ќе дејствуваме и преку промена на начинот за финансирање на буџетскиот дефицит. Планирано е намалување на задолжувањата и поголема диверзификација на изворите на финансирање на буџетскиот дефицит, така што јавниот долг ќе се управува и репрограмира кон пониски трошоци. Предвидена е приватизација на дел од државниот капитал, односно дел од акционерските друштва во доминантна или делумна државна сопственост, приватизација на претпријатијата најголеми загубари и приватизација на дел од земјиштето во државна сопственост. Исто така ќе

се мобилизира приватен капитал во политиките за развој - ќе се финансира реализација на одредени проекти преку јавни - приватни партнерства, како и фондови за стратешки инвестиции и развој и фондови за поддршка на конкурентноста, односно на ФИТР и на Развојната банка на Република Северна Македонија.

XВториот X бран на пандемијата остава сериозни последици во економијата, иако во земјава се уште не е воведен локдаун. Какви се Вашите очекувања за следниот период, колку може оваа криза да се продлабочи и да има продолжено влијание и во 2021? Како што реков, ние се водиме согласно основното сценарио, по кое се водат и останатите светски економии во нивните проекции. Основното сценарио е дека ситуацијата ќе се стабилизира од вториот квартал во 2021 година. Песимистичкото сценарио е дека здравствената криза ќе продолжи во текот на целата 2022 година, што би повлекло соодветни здравствени мерки, кои пак би влијаеле на економската активност. Ние се подготвуваме за секој исход, имаме обезбедено бафери и ќе дејствуваме согласно развојот на ситуацијата. Ќе излеземе и со нови мерки согласно потребите, кои би ги амортизирале евентуалните нови удари.

XКакви X се очекувањата од четвртиот пакет антикризни мерки, коишто допрва почнуваат да се реализираат. Колку тие може да го ублажат економскиот удар од пандемијата? Која е гаранцијата дека ќе се реализираат сите мерки проценети на околу 470 милиони евра ако се знае дека реализацијата на трите пакети претходно е само третина од планираното? Во Четвртиот пакет мерки Министерството за финансии има 22 од вкупно 31 мерка, така да можам детално да кажам за секоја од мерките во наша надлежност и со големо задоволство можам да кажам дека за сите тие мерки веќе се изготвени законски решенија или информации до Влада. Дел од нив веќе се реализираат, дел се во собраниска процедура, а дел се на јавни консултации. Мерките од Четвртиот пакет кои се во надлежност на Министерството за финансии, и кои беа овозможени со ребалансот на Буџетот може да се категоризираат во четири категории, како: мерки за директна финансиска поддршка на фирмите, мерки за финансиска поддршка на граѓаните, даночни олеснувања и мерки во насока на системски решенија. Со овие средства ќе се даде поддршка на приватниот сектор и граѓаните за време на вториот ковид - бран, а понатаму ќе дадат поддршка во заздравувањето. Овие мерки се така

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

17

Идејата не е само да се стави бројка капитални расходи на хартија, туку и да се види и нивниот квалитет, односно нивното влијание врз економијата и растот. Затоа предвидуваме усвојување на методологија за оценка на ефектите од инвестициските проекти врз економскиот раст, како и значително кратење и лимитирање на капиталните расходи за купување мебел и возила. Предвидено е формирање на единица за следење на капиталните инвестиции во Министерството за финансии како и Национален совет за следење на јавните инвестиции со кој ќе претседава претседателот на Владата а во кој ќе учествуваат ресорните министри. дизајнирани да дејствуваат позитивно и на страната на понудата и на страната на потрошувачката и на тој начин да ги амортизираат последиците од кризата. Во рамки на мерките за финансиска поддршка на претпријатијата ќе ги посочам финансиската поддршка на работодавачите и самостојните вршители на дејност за исплата на плата во октомври, ноември и декември 2020 за кои аплицираа преку 20.000 работодавачи и самостојни вршители на дејност. Понатаму новата линија бескаматни кредити со 30% грант - компонента, за која Владата има информација - мерката е дизајнирана и се очекува во тек на

овој месец или почетокот на следниот да пристигнат средствата и да се стават на располагање на фирмите. За државната гарантна шема пак, законот е веќе изработен и е ставен на ЕНЕР за коментари од јавноста, додека за новите 100 милиони евра поволни кредити од Развојната банка исто така е веќе усвоена информација од страна на Владата и почнати се преговорите со ЕИБ за средствата, за кои се очекува да станат достапни за македонските компании на почетокот на следната година. Во рамки на мерките за финансиска поддршка за граѓаните, за мерката за финансиска поддршка од 6.000 денари

на ранливите категории на граѓани законот е во собраниска процедура, а се очекува веќе следниот месец граѓаните да можат да ги користат средствата. За мерката Викенд без ДДВ, најголем дел од исплатите се извршија и се очекуваат уште помал дел налози од УЈП за да се заврши исплатата. Во рамки на мерките за даночни ослободувања и ослободувања од давачки кои ги спроведува Министерството за финансии, е мерката за намалување на ДДВ од 18% на 5%, мерката за намалување на стапката на ДДВ за ресторански услуги и служење на храна и пијалаци, и можноста за плаќање по ДДВ пријава најдоцна

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

18

ИНТЕРВЈУ

Во наредниот среднорочен период, фискалната политика ќе биде насочена кон консолидација на јавните расходи, поттикнување на економската активност преку капиталните расходи и инфраструктурните инвестициите, подобрување на условите за водење бизнис и отворање на нови работни места. Истовремено ќе се продолжи со определбата за спроведување дисциплинирана буџетска потрошувачка со акцент на рестриктивност и контрола на помалку продуктивните трошоци, за сметка на зголемување на инвестиционите вложувања во капитални проекти. Согласно тоа се очекува на среден рок јавниот долг да се сведе на 58,8% или под Мастришкиот критериум.

5 дена по поднесување на истата, а не истиот ден. Сите овие мерки се регулирани со предлог законот за изменување на законот за ДДВ, и истите треба да стапат на сила од 1 јануари 2021, додека продолжувањето на рокот за плаќање на ДДВ e стапен на сила со донесување на законот во Собрание. Понатаму, во рамки на даночните олеснувања е и мерката за одложено плаќање на аконтациите за данок на добивка и данок на личен доход за самостојните вршители на дејност. Измените на овие закони се во собраниска процедура и се очекува во текот на овој месец да се донесат. Со овие закони се регулирани и други мерки, како: зголемување на прагот со кој субјектите би биле дел од режимот на неоданочување со данок на добивка, ослободување од данок на добивка и данок на личен доход за трошоци за вработени кои се однесуваат на

доквалификација, признавање на трошокот за дополнително приватно здравствено осигурување на вработените за целите на данокот на добивка и неоданочување со данокот на личен доход, признавање на расходите за тестирање од од КОВИД 19 како признаен расход и зголемување на периодот за покривање на загуби на товар на идни добивки. Преполовена е и казнената камата за јавни давачки до март 2021 година. Во однос на мерките кои носат системски решенија за финансиска одржливост и дигитализација од страна на Министерството за финансии е мерката за воведување на платформа за е - фактура, системско решение кое ќе се спроведува во тек на 2021, но е важно од аспект на поддршка на дигиталните плаќања. Втора е промената на пресметката на основата за финансирање на Единиците на

локалната самоуправа, со којашто при издвојување средства за единиците на локалната самоуправа, наместо само за претходната година како досега, предвид ќе биде земена пресметката на просечната наплата на ДДВ за претходните три години. Со вториот ребаланс на буџетот во 2020 година обезбедивме 160 милиони евра за мерките кои имаат директни буџетски импликации како: финансиската поддршка за исплата на плата, финансиска поддршка за ранливи категории, поддршка на производители, преработувачи и извозници на грозје и вино, поддршка за дејноста Туристички водич, враќање на туристичка такса за 2019 година, за остварени ноќевања, поврат за Викенд шопинг со МојДДВ, за Државна гарантна шема и Царинска гаранција преку Развојната банка, и за грантови за туристички агенции, игротеки и ресторани за свадби. nnn

БРЗИ И ЕДНОСТАВНИ РЕШЕНИЈА ЗА ПОДДРШКА НА МАЛИ БИЗНИСИ Oтварање на сметка за компанија преку однапред закажан состанок на телефонскиот број 02/2446-000, mkd.info@procredit-group.com или MKD.verysmallunit@procredit-group.com Кредити за инвестиции и обртни средства до 50.000 Евра и рефинансирање на кредити од други банки, рок на отплата 5 години. Кредит за обртни средства до 30.000 ЕУР, со меница

БРЗА ОДЛУКА ЗА 3 ДЕНА www.pcb.mk

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

20

ЕКОНОМИЈА

На 30.09.2020 вкупната бруто полисирана премија (БПП) на целиот осигурителен сектор изнесувала 7,52 милијарди денари (околу 122 милиони евра), што е за 5,22% помалку во однос на истиот период лани. Во делот на неживотните осигурувања БПП изнесува 6,34 милијарди денари (103 милиони евра) што е пад за 5,4%, додека кај животното осигурување износот е 1,18 милијарди денари (19,2 милиони евра) со нешто помал пад, од 4,3%.

КОВИД – КРИЗАТА ГО ПРЕКИНА ПОВЕЌЕГОДИ

ОСИГУРИТЕЛНИ СО ПОМАЛИ ПРЕМ ДОБИВКА ВО ПРВИ

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

ИШНИОТ РАСТ НА ОСИГУРИТЕЛНИОТ БИЗНИС

ИТЕ КОМПАНИИ МИИ, ПРИХОДИ И ИТЕ ДЕВЕТ МЕСЕЦИ

21

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

22

ЕКОНОМИЈА

Конкретно, на ниво на осигурителната индустрија, кај неживотните осигурувања најголем пад, од цели 66%, е забележано кај туристичките осигурувања, што е разбирливо поради тоа што од девет месеци, шест и пол месеци практично и да немаше патувања на македонски граѓани надвор од земјава, поради ситуацијата со пандемијата.

пишува:

Игор Петровски

П

igor.petrovski@kapital.mk

После повеќегодишен континуиран раст на македонскиот осигурителен пазар, годинава како последица од ковид – кризата овој сегмент од домашниот финансиски пазар бележи пад, покажува извештајот за првите три квартали од 2020 на Националното биро за осигурување. На 30.09.2020 вкупната бруто полисирана премија (БПП) на целиот осигурителен сектор изнесувала 7,52 милијарди денари (околу 122 милиони евра), што е за 5,22% помалку во однос на истиот период лани. Во делот на неживотните осигурувања БПП изнесува 6,34 милијарди денари (103 милиони евра) што е пад за 5,4%, додека кај животното осигурување износот е 1,18 милијарди денари (19,2 милиони евра) со нешто помал пад, од 4,3%. Како што е објаснето во финансиските извештаи на осигурителните компании што котираат на Македонската берза, пад на премиите е забележан во класите кои се директно поврзани со новонастанатата ситуација од пандемијата, и тоа кај патничкото осигурување, зелена карта, гранично осигурување, а дополнително и пад во автоодговорноста.

„Во третиот квартал падот се ублажува кај моторните класи но, со последните новонастанати услови се’ уште не може да се предвиди развојот на премијата до крајот на годината.“, велат од Осигурување Македонија во својот коментар на финансискиот извештај.

Туристичките осигурувања очекувано со најголем пад, од 66%

Конкретно, на ниво на осигурителната индустрија, кај неживотните осигурувања најголем пад, од цели 66%, е забележано кај туристичките осигурувања, што е разбирливо поради тоа што од девет месеци, шест и пол месеци практично и да немаше патувања на македонски граѓани надвор од земјава, поради ситуацијата со пандемијата. Пад од 11,5% е забележан кај автоодговорноста, сегмент којшто традиционално има најголемо учество во вкупната премија и е задолжително осигурување кај моторните возила. За првите три квартали износот на БПП во оваа класа на осигурување е 3,067 милијарди денари (околу 50 милиони евра), што е речиси половина, односно 48,5% од вкупниот износ на БПП во неживотните осигурувања. Од друга страна пак, кај осигурувањето на имот се бележи раст од 11,9%, односно БПП тука изнесува 1,51 милијарди денари (околу 25 милиони евра) и зафаќа речиси 24% во вкупната премија на неживотно осигурување. Каско осигурувањето на моторни возила е трето по вредност кај неживотните осигурувања, со износ од

614,8 милиони денари и пад од 2,63% во првите девет месеци. Осигурувањето од незгода бележи практично иста вредност како и лани, 539 милиони денари, а на останатите класи неживотно осигурување отпаѓаат 540 милиони денари БПП, што е раст од 2,85%. Бруто исплатените штети во првите девет месеци годинава достигнале износ од 2,76 милијарди денари (околу 45 милиони евра), што е пад од 7,1% во однос на минатата година. Од тоа, во сегментот неживотно осигурување БИШ се 2,47 милијарди денари, со пад од 9,2%, додека кај животното осигурување БИШ се за 15,4% поголеми од лани, и изнесуваат 290 милиони денари или околу 4,7 милиони евра. Овој раст е логичен, затоа што животното осигурување имаше двоцифрен раст во уплатените полиси речиси цела деценија наназад, сегмент којшто практично тргна од нула пред 15-тина години. Со оглед дека доста од полисите во животното осигурување содржат и дел за осигурување од неколку видови потешки болести, разбирливо е дека покрај причината настаната штета (односно смртен случај), во исплатените штети влегува и делот за обесштетувањата поради болестите, како и делот на исплатените суми на крајот од осигурителниот период кај поедини клиенти коишто имаа полиси со пократок период, од 10 или 15 години и сл.

Кој е кој на пазарот

Што се однесува на пазарната концентрација по основ на бруто

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

23

Извор: Национално биро за осигурување

Извор: Национално биро за осигурување

Извор: Национално биро за осигурување

Капитал број 1085 20.11.2020

24

www.kapital.mk

ЕКОНОМИЈА

Извор: Национално биро за осигурување

Извор: Национално биро за осигурување

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

25

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

26

ЕКОНОМИЈА

полисираната премија, после првите три квартали годинава, најголемо учество на пазарот на неживотно осигурување има компанијата Триглав осигурување, со 15,18%, што е пад во однос на ланскиот удел од 16,65%. Следи Еуролинк со 11,85% удел, за разлика од 12,19% лани истиот период, пред Осигурување Македонија со 11,41% (11,63% лани). Пад во пазарното учество има и кај Сава осигурување (9,89% - 9,94%), Евроинс (8,97% - 9,39%), Винер (8,51% - 9,18%), Осигурителна полиса (6,90% - 7,82%) и Граве (2,99% - 4,10%). За сметка на овие намалувања на пазарните удели, најзначителен раст на пазарното учество има Халк осигурување, од 5,46% лани, на 9,64% после првите три квартали годинава, што е и очекувано, со оглед на скорешното влегување на оваа осигурителна куќа на пазарот, пред две години. Уника има раст на 9,36% удел (8,59% лани), како и минимален раст кај Кроација од 5,22% на 5,29%. Во делот на животното осигурување пазарен лидер и понатаму е Кроација живот, со 38,34%, но со пад од 44,89% што го имала лани, за сметка на растот на пазарното учество што го имаат останатите компании: Граве (30,95% 29,73%), Винер (17,87% - 16,24%), Уника (9,99% - 7,36%) и Триглав (2,85% - 1,78%). Кај техничката премија, односно делот од БПП наменет за извршување на обврските по основ осигурување, сите компании, освен Халк и Уника имаат пад во првите девет месеци. Кај Триглав, најголемата компанија според пазарно учество, техничката премија е 695 милиони денари, или пад од речиси 14% во однос на лани. Следат Еуролинк, со 601 милион денари и пад од 7%, Осигурување Македонија со 496 милиони денари и пад од 6%, Сава со 494 милиони денари и пад од 5,5%, итн. Кај Халк, повторно очекувано, со оглед на скорешниот влез на оваа компанија на пазарот, исто како и БПП, расте и техничката премија секако, со тоа што вредноста после првите девет месеци е 459 милиони денари, што е раст од цели 68% за една година. Кај бруто исплатените штети, најголем пад, повторно логично, како и кај БПП, има кај туристичката помош поради познатите причини со пандемијата, од 21%. Кај автоодговорноста падот на БИШ е 13%, кај каско осигурувањето на моторните возила сумата е за 10% помала од лани, кај осигурување од незгоди исто така за 10,5%, додека кај осигурувањето на имот, има раст од 3,5%. Кај останатите класи неживотно осигурување, има раст од 23%, како и кај животното осигурување, од 15,4%.

Најголемите компании со помали приходи, се очекува пад на ниво на целиот сектор Што се однесува на финансиските резултати кај осигурителните друштва, годинава тие ќе бидат послаби од

Пад од 11,5% е забележан кај автоодговорноста, сегмент којшто традиционално има најголемо учество во вкупната премија и е задолжително осигурување кај моторните возила. За првите три квартали износот на БПП во оваа класа на осигурување е 3,067 милијарди денари (околу 50 милиони евра), што е речиси половина, односно 48,5% од вкупниот износ на БПП во неживотните осигурувања. лани, како последица на сето ова што досега анализиравме. Од извештаите на двете компании што котираат на Берза, а тоа се две од трите најголеми на пазарот – Осигурување Македонија и Триглав осигурување, се гледа пад на нето приходите од премија, конкретно кај Триглав за 7,2%, на 698 милиони денари. Приходите од финансиски вложувања изнесуваат 40,1 милиони денари и бележат раст во однос на истиот период претходната година за 11%. Останатите приходи на осигурување остварени се во износ од 5,9 милиони денари и бележат пад од 25%. Овој пад се должи на пониските приходи по основ на ликвидирани штети за останати осигурителни компании како и поради пониските приходи за регресни побарувања од Гарантниот фонд.

Oстанатите приходи се во износ од 9, 35 милиони денари и бележат пад од 5%. Главна причина за намалувањето е тоа што минатата година се реализирале капитални добивки од продажба на основни средства во износ од 1,83 милиони денари. Нето расходите за штети се во износ од 353 милиони денари и споредно со претходната година тоа претставува намалување за 15,1%. Падот се должи на пониската ликвидација на штети, како и на поголемо учество на реосигурителите во резервациите за штети, објаснуваат од Триглав. На крајот, компанијата има нето добивка од 61,3 милиони денари или еден милион евра, што е за 25% повеќе во однос на лани. „Генерално, очекувањата до крајот на

годината се дека Друштвото ќе се соочи со намалена економска активност, која може да резултира со намалена премија и намалена наплата на истата, но од друга страна очекуван е и забавен раст во ликвидација на штети како и намалени бруто оперативни трошоци.“, се вели во коментарот на финансискиот извештај на Триглав. Осигурување МАКЕДОНИЈА ад Виена Иншуренс Груп во периодот Јануари -Септември 2020 година остварила позитивен финансиски резултат во износ од 58,3 милиони денари. Во истиот период 2019 година финансискиот резултат изнесува 67,4 милиони денари. Намалувањето на резултатот се должи на намалување на приходите од деловни активности во однос на приходите во истиот период од 2019 за 3,5%. Трошоците исто така бележат намалување во однос на 2019 година за 2,3%. Намалувањето на приходите од деловни активности се должи на намалената продажба на полиси за одредени класи на осигурување поради пандемијата, објаснуваат од компанијата. „Друштвото забележа пад во премијата во класите кои се директно поврзани со новонастанатата ситуација од пандемијата и тоа патничко осигурување, зелена карта, гранично осигурување, а дополнително и пад во автоодговорност. Во третиот квартал падот се ублажува кај моторните класи но, со последните новонастанати услови се уште не може да се предвиди развојот на премијата до крајот на годината.“, се вели во коментарот на Осигурување Македонија. nnn

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

28

СВЕТ

ПАЗАРИ НА КАПИТАЛ

ИНВЕСТИТОРИТЕ СПРЕМААТ ЗА ПО ПАНДЕМИЧНИОТ ПЕ Генерали Инвестментс (редакциска опрема Капитал)

Н

Нова недела и уште еден нов лек за корона вирусот. Одговорот на пазарот беше позитивен, но со послаб интензитет од оној која настана при првичната најава. Третата недела од ноември исто така помина во позитивна атмосфера на пазарите, иако состојбата во

економиите станува сè покомплицирана и пандемијата сè повеќе се заканува. Бројката на новозаразени е рекордно висока на глобално ниво и надминува 600.000 нови случаи секој ден. Бројката на починати на глобално ниво надмина 10.000 на ден за неколку дена. Престанокот на јавниот живот го достигна нивото од пролетта низ цела Европа, а во САД погледите се насочени кон Бајден т.е. каков ќе биде неговиот предлог. Предвидувањата за последниот квартал се влошуваат, а првиот квартал од 2021

година веројатно ќе биде полош отколку што моментално се очекуваше. Пазарите кои гледаат малку повеќе во иднината, со нетрпение очекуваат какви било новости за вакцините, што сега се очекуваат за пролет 2021 година. Работењето на компаниите во третиот квартал како во ЕУ така и во САД во голема мера ги надминаа очекувањата, бидејќи се едни од најдобрите во последните 10 години во однос на надминување на очекувањата, но не смееме да заборавиме дека очекувањата беа многу умерени и

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

29 СОВЕТИ ЗА ИНВЕСТИТОРИТЕ

НЕ ГИ ЗАБОРАВАЈТЕ ИНДУСТРИИТЕ ЗА КОИШТО ПОСТОИ СВЕТЛО НА КРАЈОТ ОД ТУНЕЛОТ Трендот на раст на пазарите може да продолжи како резултат на очекуваниот стимул, само структурата ќе претрпи мали измени. Потребен е балансиран пристап кон инвестициите, а поголемо учество треба да им се даде на индустрии кои подобро би ја пребродиле оваа криза и каде процените не се претерани. Ова главно вклучува здравствена заштита, потрошувачка и нега, но исто така и повеќе засегнати индустрии, за кои сепак постои светло на крајот од тунелот.

Е СЕ ОСТ – ЕРИОД дека во споредба со минатата година, бизнисите полошо работеа. Како резултат, процените продолжуваат да растат и се проценува дека акциите се приближно близу до нивоата од 2000-та. Во САД, продолжуваат изборната сага и пребројувањето бидејќи се’ уште не е објавен победникот, иако веројатноста за некое драматично менување е мала. Најголемата непозната останува пристапот на администрацијата на Бајден кон меѓународните односи кон Европа, Кина, Иран и Русија.

Нестабилноста нагло се зголеми во последните две недели, по изборите и најавите за вакцини. На краток рок, технолошката индустрија најверојатно достигна некој врв со најавите за можна вакцина, особено акциите на FAANG, а вниманието ќе биде насочено кон другите сегменти на пазарот кои заостануваат зад оваа технологија во последните месеци. На долг рок, акциите на компаниите од технолошкиот сектор, е -трговијата и работата од дома остануваат сегменти со натпросечен раст, но сепак се скапи, па инвеститорите треба да бидат малку попретпазливи и воздржани. Скапите обврзници и негативните приноси од банкарски производи продолжуваат да ги принудуваат инвеститорите да ги насочат своите инвестиции во акции, а поради позитивниот исход, инвестирањето во акции денес е малку полесно. Но, ние се држиме до општата препорака дека диверзификацијата на портфолиото е неопходна. Препорачливо е да се подели портфолиото во различни класи, помеѓу акции, обврзници или пари. Продолжува ликвидносната поддршка како за обврзниците така и за акциите, а интересот на инвеститорите за технолошки акции ќе продолжи да биде силен, но како што видовме со високите процени, претпазливоста не е излишна. Можностите надвор од технолошкиот сектор се уште поатрактивни од денешна перспектива, главно како резултат на значително пониските процени и промените во очекуваното идно работење на компаниите. Најновите деловни резултати за некои „заборавени“ индустрии се охрабрувачки и ако вакцината навистина се појави на пазарот пролетта 2021 година, тогаш динамиката во најпогодените сектори ќе се промени од темел и ротацијата помеѓу индустриите ќе добие силна поддршка. Историјата нè учи дека индустриите со многу високи процени имаат тенденција да даваат потпросечни приноси во следната деценија. Трендот на раст на пазарите може да продолжи како резултат на очекуваниот стимул, само структурата ќе претрпи мали измени. Потребен е балансиран пристап кон инвестициите, а поголемо учество треба да им се даде на индустрии кои подобро би ја пребродиле оваа криза и каде процените не се претерани. Ова главно вклучува здравствена заштита, потрошувачка и нега, но исто така и повеќе засегнати индустрии, за кои сепак постои светло на крајот од тунелот. Инвеститорите со долгорочни цели на заштедата треба да истраат и да продолжат да вршат периодични плаќања, а оние кои би инвестирале поголема сума, истата потребно е да ја распределат во подолг временски период.

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

30

СВЕТ

Пазарите продолжија да бидат во зелената зона минатата недела, под силно влијание на вестите за очекуваната вакцина и позитивното одвивање на меѓународните тензии. Продолжи силниот раст на компаниите, кои во последните месеци заостануваа далеку зад растот на ИТ т.е. вредносни компании. Инвеститорите истураат парични средства во акции на компании кои се очекува да имаат просперитет во „повоениот“ период (пост - пандемиски период). Тука се вклучуваат авиокомпаниите, транспортот, туризмот итн.

Очекувањата се променија многу позитивно, гледаме притисок во рамките на британската влада за да склучи договор за излез со ЕУ. Од другата страна на земјината топка, најголемите азиски земји склучија трговски договор, на кој исто така им се придружија сите сојузници на САД во азиско - пацифичкиот регион, што е многу значаен сигнал.

Alibaba приреди разочарување Пазарите продолжија да бидат во зелената зона минатата недела, под силно влијание на вестите за очекуваната вакцина и позитивното одвивање на меѓународните тензии.

Пазарите кои гледаат малку повеќе во иднината, со нетрпение очекуваат какви било новости за вакцините, што сега се очекуваат за пролет 2021 година. Работењето на компаниите во третиот квартал како во ЕУ така и во САД во голема мера ги надминаа очекувањата, бидејќи се едни од најдобрите во последните 10 години во однос на надминување на очекувањата, но не смееме да заборавиме дека очекувањата беа многу умерени и дека во споредба со минатата година, бизнисите полошо работеа.

Во САД, продолжуваат изборната сага и пребројувањето на гласовите бидејќи се’ уште официјално не е објавен победникот, иако веројатноста за некое драматично менување е мала. Најголемата непозната останува пристапот на администрацијата на Бајден кон меѓународните односи кон Европа, Кина, Иран и Русија. Продолжи силниот раст на компаниите, кои во последните месеци заостануваа далеку зад растот на ИТ т.е. вредносни компании. Инвеститорите истураат парични средства во акции на компании кои се очекува да имаат просперитет во „повоениот“ период (постпандемиски период). Тука се вклучуваат авиокомпаниите, транспортот, туризмот итн. Од друга страна, најголемата корекција ја доживеаја компаниите кои растат силно поради пандемијата со корона, но овој тек е поддржан од бизнисите. Акциите на најголемите ИТ компании т.н. FAANG (кратенка

за акциите на петте најпопуларни и најуспешни технолошки компании во САД: Facebook, Amazon, Apple, Netflix и Alphabet, порано позната како Google)., се задржаа високо релативно добро, така што индексите беа во можност да достигнат нови рекордни нивоа како што растеа другите. Alibaba разочара со резултатите, кои заедно со откажувањето на најголемото IPO во историјата резултираа со корекција на вредноста над 15%. Но, кинеските акции забележаа позитивни поместувања поради позитивните очекувања за намалување на тензиите меѓу САД и Кина. nnn

Капитал број 1085 20.11.2020

32

ИНТЕРВЈУ

www.kapital.mk

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

33

НИНА АНГЕЛОВСКА

ПРЕТСЕДАТЕЛ НА АСОЦИЈАЦИЈА ЗА Е-ТРГОВИЈА НА МАКЕДОНИЈА

КОВИД – КРИЗАТА ЗНАЧИТЕЛНО ЈА ЗГОЛЕМИ Е - ТРГОВИЈАТА, ОСТАНУВА НЕИЗВЕСНО ДАЛИ ПРОМЕНИТЕ ЌЕ БИДАТ ДОЛГОТРАЈНИ Македонците според официјалните податоци достапни од НРБСМ за првите шест месеци од 2020 година направиле 4,3 милијарди денари со платежни картички кон домашните интернет продавници и растот во првите шест месеци спрема истиот период 2019 година изнесува 113%. Растот во вредноста на онлајн трансакциите секако беше придружен со раст на издадени платежни картички. Бројот на издадени платежни картички во јуни изнесува 2.124.359, а значајно е да се спомне дека најголем раст е забележан во јуни месец кога се издадени 275.556 платежни картички. Во јуни 2020 година имало 1.223 виртуелни места на продажба што преставува раст од 20% во однос на декември 2019 година. Особено во вториот квартал е забележителен пораст на виртуелните места на продажба., вели ко -сопственичката на Grouper.mk, најголемата македонска платформа за онлајн трговија и претседателка на АЕТМ, д-р Нина Ангеловска.

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

34

ИНТЕРВЈУ

разговара:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Н

На 25 и 26 ноември ќе се одржи третата по ред годишна Конференција за а е – трговија во организација на Асоцијацијата за е- трговија на Македонија - АЕТМ, овој пат виртуелно, поради добро познатите причини околу целата ковид ситуација. За тоа што ќе донесе Конференцијата овој пат, кои ќе бидат учесниците, какви сознанија ќе понесат со себе слушателите на настанот, разговаравме со д-р Нина Ангеловска, претседателка на АЕТМ, Амбасадор за дигитална трговија на UNCTAD, ко - сопственик на Grouper.mk и поранешна министерка за финансии.

XВеќе X трет пат по ред ја организирате годишната конференција за е - трговија. Годинава, тема на конференцијата е „E-трговија & COVID-19: предизвици и можности!”. Што сè ќе можат да слушнат учесниците на конференцијата оваа година?

Covid-19 несомнено го забрза растот на е - трговијата на глобално ниво, што овозможи некои земји за шест месеци да го достигнат проектираното ниво на раст за 2022-2023 година. Поради рестриктивните мерки кои државите ги преземаа за затворање на економиите потрошувачите беа на некој начин принудени да ги променат навиките и да се свртат повеќе кон е - купување и е услуги. Сепак, останува неизвесно дали овие промени ќе бидат долготрајни. Брзата адаптација да се биде онлајн беше клучна за многу трговци да опстанат, особено поради намалениот промет во физичките продавници. Како одговор на предизвикот бројни компании се адаптираа и отворија нов канал за продажба кој им помогна да се справат со ударот и да го ублажат падот, други ја искористија можноста и постигнаа троцифрени бројки на раст, трети кои не успеаја да се адаптираат или кои доаѓаат од погодените сектори забележат значителен пад. Од тука и темата на овогодишната конференција „E - трговија & COVID-19: предизвици и можности!” - ќе зборуваме за предизвиците кои ги донесе Covid-19, можностите кои произлегоа, за потенцијалот за е - трговијата и колку тоа го искористија македонските трговци. Учесниците ќе може да слушнат како македонските е - трговци ги искористиле можностите, како се менуваат навиките за плаќање на потрошувачите, како да се адаптира дигиталната стратегија во време на криза, како да се капитализираат можностите

и да се постигне раст, за улогата на персонализацијата и автоматизацијата, за онлајн безбедноста и заштитата на потрошувачите, за отклучување на потенцијалот на е - трговијата во земјите од Западен Балкан и многу други теми, од над 30 домашни и интернационални говорници. Исто така, ќе може да ги слушнат инспиративните приказни и искуствата на амбасадорите за е -трговија на UNCTAD (eTrade4Women Advocates). Дополнително, на конференцијата ќе се презентираат и главните сознанија од сеопфатниот извештај за напредокот на е - трговијата во Северна Македонија во 2020 година, со посебен осврт на влијанието на COVID-19, кој го изработува Асоцијацијата за е -трговија.

XОбјаснете X ни малку за панел дискусиите....Кои ќе бидат клучните говорници годинава? Годинава агендата брои пет панел дискусии со искусни говорници од најразлични области од екосистемот на е - трговијата. Ќе се опфатат теми како - колку се користи потенцијалот на е - трговијата од страна на македонските е - трговци, преземањето на екстра чекори од страна на компаниите за достава, значењето и начините за зголемување на онлајн безбедноста и заштитата на потрошувачите, отклучување на потенцијалот на е трговијата во Западен Балкан, како и за инклузивна дигитална економија преку претставување на инспиративните приказни на жените амбасадори за е трговија на УНКТАД кои ќе ги споделат нивните искуства и предизвици. Овој панел е организиран во соработка со УНКТАД и истиот ќе го модерира Торбјорн Фрериксон, шеф на одделот за ИКТ на УНКТАД. Помеѓу реномираните странски говорници се Јориј Абрахам, извршен директор на европската Ecommerce Foundation, Барбара Сеса, која е раководител на дигитални производи за широка потрошувачка за Европа во Mastercard, Патрик Колинс, основач на Prospect Labs, алатката за автоматизација за LinkedIn и Хауард Кингстон кој што е маркетинг експерт и “хакер за раст”. Тука се и две УНКТАД амбасадорки за “E - трговија за жени” Хелианти Хилман, сопственичка на веб платформа за органски прехранбени производи од Индонезија и Назанин Данешвар, директор на веб платформа за групно купување од Иран кои ќе зборуваат на панел дискусија која ќе се одржи на англиски јазик, насловенa “E-trade for Women: Get Empowered & Inspired”, во која и јас ќе учествувам. На панелот “Отклучување на потенцијалот на е - трговијата во Западен Балкан” учество ќе земат Зорана Милидраг од Србија, директор за глобална е - трговија во Sport Vision, Мергим Чахани, основач на платформа за е - трговија во Косово и Албанија,

Сенита Слипац, основач на онлајн платформа за купување и продажба на рачно изработени и оригинални производи во Босна и Херцеговина и Горан Димитријевиќ, маркет директор за Централна и Југоисточна Европа во Artmie LTD, основана во Словачка. Помеѓу домашните говорници на панел дискусиите се наоѓаат претставници на компании за е - трговија (Драгана Ѓокиќ од Grouper.mk, Драган Јосифовски од Paket.mk, и Роберт Тодоровски од Kliknijadi. mk), претставници од компаниите за достава (Симона Лошкова од ДХЛ и Игор Гешовски од Eco Logistic), претставници од финансиски институции (Филомена Аспровска Пљаковска од Касис АД Скопје, Анастас Докоски од Халк Банк и Марија Петковска од НЛБ Банка), а на панелот за искористување за можностите во време на COVID-19 ќе зборуваат и Иво Стојановски од A1 Македонија и Андреа Чапаровски од Sport M. Исто така учество ќе земат и владини претставници од Царинската Управа на РСМ (Златко Ветеровски, помошник директор и Офелија Бајо, началник на одделението за царински и даночни постапки). Говори ќе одржат и Никола Спасов, кој што е директор и сопственик на Агенција Рејтинг, Дамјан Дано кој е ко-основач на IWM Network и Јана Дурнева од Philip Morris International. Комплетната агенда со повеќе детали за говорниците и темите на разговор може да се погледне овде.

XСо X оглед дека конференцијата ќе биде онлајн поради познатите околности, како течат техничките подготовки? Колку посетители очекувате, ќе има ли можност за интеракција со говорниците и сл.? Имавме повеќе дискусии пред неколку месеци за форматот на овогодишната конференција, размислувавме и за хибридно решение (комбинација на онлајн со физичко присуство), но со оглед дека непредвидливоста е главна карактеристика на пандемијата се одлучивме за целосно онлајн решение односно е - конференција. Како што претходните години внимателно ја избиравме локацијата каде што се одржуваа конференциите земајќи ги предвид сите аспекти, така оваа година се посвети внимание при избор на платформата која ќе се користи за конференцијата - ќе има можност за интеракција, да поставуваат прашања учесниците, ќе има експо дел за спонзорите и поддржувачите кој ќе може да го посетат, ќе има интерактивни активности како квиз со кој ќе се доделат вредни подароци на победниците и сл. Се адаптираме на состојбата и ќе се обидеме да ја пренесеме енергијата и да го овозможиме најдоброто за учесниците и на овогодишната конференција. И оваа година, главен партнер на конференцијата е Mastercard, дигитален партнер е А1 Македонија, додека пак

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

35

Брзата адаптација да се биде онлајн беше клучна за многу трговци да опстанат, особено поради намалениот промет во физичките продавници. Како одговор на предизвикот бројни компании се адаптираа и отворија нов канал за продажба кој им помогна да се справат со ударот и да го ублажат падот, други ја искористија можноста и постигнаа троцифрени бројки на раст, трети кои не успеаја да се адаптираат или кои доаѓаат од погодените сектори забележат значителен пад. златен партнер е КАСИС АД Скопје, кој заедно со останатите спонзори и поддржувачи на конференцијата, овие денови работат на подготовка на своите онлајн експо штандови.

XШто X велат анализите на АЕТМ засега, во колкава мера пандемијата ја зголеми етрговијата во земјава? Што значи тоа во смисла на новоотворени компании за е- трговија, број и вредност на трансакции, итн.? Извештајот од анализата на развојот е - трговијата 2020, насловен “Анализа на напредокот на е - трговијата во период 2017-2019 година со посебен осврт на влијанието на COVID-19 врз развојот на е - трговијата во 2020 година” е во завршна фаза, а клучните сознанија ќе бидат презентирани на конференцијата. Во него се анализира напредокот на предусловите за развој на е - трговијата, како и растот на направените онлајн трансакции во периодот 2017-2019,

како и споредба со европските земји. Постигнатите резултати преставуваат основа за раст на е - трговијата во новите услови. Пандемијата со COVID-19 го забрза растот на е - трговијата на глобално ниво и овозможи отклучување на неговиот потенцијал како дел од дигиталната економија. Анализата на влијанието на COVID-19 врз е трговијата во Република Северна Македонија е направена со достапните податоци од НБРСМ и со примарно истражување, спроведени прашалници на македонските е - продавачи и е купувачи со цел да се согледа дали и како е - продавачите ги искористиле можностите, како одговориле на предизвиците и се прилагодиле на пандемијата, како и влијанието на COVID-19 врз однесувањето и навиките на е - купувачите. Исто така презентирани се и успешни примери на компании кои ги искористија можностите создадени со пандемијата.

Македонците според официјалните податоци достапни од НРБСМ за првите шест месеци од 2020 година направиле 4,3 милијарди денари со платежни картички кон домашните интернет продавници и растот во првите шест месеци спрема истиот период 2019 година изнесува 113%. Растот во вредноста на онлајн трансакциите секако беше придружен со раст на издадени платежни картички. Бројот на издадени платежни картички во јуни изнесува 2.124.359, а значајно е да се спомне дека најголем раст е забележан во јуни месец кога се издадени 275.556 платежни картички. Во јуни 2020 година имало 1.223 виртуелни места на продажба што преставува раст од 20% во однос на декември 2019 година. Особено во вториот квартал е забележителен пораст на виртуелните места на продажба. Резултатите од спроведениот прашалник од е - трговците даваат одговори, за

Капитал број 1085 20.11.2020

36

www.kapital.mk

ИНТЕРВЈУ

Голем дел од сивата економија во е - трговијата најчесто се случува преку социјалните медиуми, односно рекламирање и продажба на производи од нерегистрирани ентитети, кои граѓаните ги порачуваат преку пораки, плаќаат при прием во готовина и за истото не добиваат фискална сметка. Од спроведениот прашалник на 2800 е - купувачи речиси половина се изјасниле дека прават нарачки преку социјалните медиуми, а 61% од тие што порачуваат на социјални медиуми како причини за тоа навеле дека им е полесно и побрзо. Половина од оние кои нарачуваат на социјални медиуми се изјасниле дека не добиваат фискални сметки за нарачаната пратка.

предизвиците со кои се среќаваат во онлајн продажбата, за потенцијалот и степенот на искористеност на можностите создадени со COVID-19, како и придобивките од дигитализацијата. Како најголем предизвик за е - трговците се истакнува ниското ниво на дигитални вештини кај населението. Согледувањата од прашалникот и презентираните студии на случај укажува дека најмногу го искористиле потенцијалот оние компании кои го антиципирале значењето на дигитализацијата, односно кои во минатиот период уште пред пандемијата работеле на подготовки за иновирање и трансформација. Прашалникот спроведен на е купувачите има за цел да се согледаат онлајн потрошувачките навики и промена во услови на COVID-19. Македонските е -купувачи како и европските најмногу купуваат облека и спортска опрема. За време на Ковид кризата и понатаму оваа категорија е најкупувана онлајн со малку намалена динамика. Значително намалување како резултат на COVID-19 секако имаат категориите хотелско и друго сместување, билети за настани, други аранжмани за патување. Најголемо зголемување на онлајн купување има кај храна или производи за секојдневна употреба. Значајно се променети и навиките за плаќање сметки онлајн за електрична енергија, вода и телекомуникациски услуги. Онлајн нарачките под влијание на COVID-19 се зголемиле, но главното прашање е што по завршување на кризата, дали е - купувачите ќе продолжат со исто темпо. 76% од испитаниците се изјасниле дека ќе продолжат со исто темпо да купуваат онлајн. Главна мотивација за онлајн купување е пониската цена и бесплатна достава, а дополнителни причини се заштедата на време, потоа флексибилност да купуваат било кога, било од каде, а секако и во време на COVID-19 поголема безбедност за здравјето. Сите наведени сознанија претставуваат основа за предлог препораките за забрзување на растот на е - трговијата во Република Северна Македонија кои се дел од извештајот.

XKакви X се вашите намери и иницијативи во насока на регулирање на фер играта во овој бизнис: постојат многу онлајн трговци, што преку Фејсбук и други социјални медиуми продаваат најразлични производи, без фискална, без ништо. А се дистрибуирани од регуларни курирски компании, на пример. Сивата економија, за жал, постои во многу индустрии во нашата земја, па таков е случајот и со е - трговијата. Адресирањето на сивата економија беше ставено високо на листата на приоритети додека бев во Министерството за финансии. Неколку месеци работевме на креирање на

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

37

Фотосот е од ланското издание на Конференцијата за е-трговија. Темата на овогодишната конференција ‘E - трговија & COVID-19: предизвици и можности!’ - ќе зборуваме за предизвиците кои ги донесе Covid-19, можностите кои произлегоа, за потенцијалот за е - трговијата и колку тоа го искористија македонските трговци.“, вели Ангеловска, со напомена дека поради познатите околности околу ковид пандемијата конференцијата ќе се одржи комплетно онлајн. Акциски план за сузбивање на сивата економија 2020-2021, а во процесот на креирање беа вклучени засегнати страни. Имплементацијата на дел од активностите е започната пред извесно време, но останува уште голем дел да се сработи на ова поле. Акцискиот план содржи шест приоритети, а еден од нив е адресирањето на сивата економија во е - трговијата, во кој при дефинирање на активностите кои треба да се преземат покрај други институции беше вклучена и Асоцијацијата за е - трговија на Македонија. Голем дел од сивата економија во е - трговијата најчесто се случува преку социјалните медиуми, односно рекламирање и продажба на производи од нерегистрирани ентитети, кои граѓаните ги порачуваат преку пораки, плаќаат при прием во готовина и за истото не добиваат фискална сметка. Од спроведениот прашалник на 2800 е купувачи речиси половина се изјасниле дека прават нарачки преку социјалните медиуми, а 61% од тие што порачуваат

на социјални медиуми како причини за тоа навеле дека им е полесно и побрзо. Половина од оние кои нарачуваат на социјални медиуми се изјасниле дека не добиваат фискални сметки за нарачаната пратка. Иако дел од граѓаните се запознаени со ризикот кој го преземаат при купување од нелегални продавачи на социјалните медиуми (поголема можност за измама, неможност да бидат заштитени согласно Законот за заштита на потрошувачи, немање можност за рефундација на средствата или замена на производот итн.) и воедно за избегнувањето на плаќањето на даноци од страна на продавачите, што е навистина штетно за сите граѓани во нашата држава, тие прават нарачки преку социјалните медиуми. Сивата економија во е - трговија креира нелојална конкуренција и е еден од предизвиците кој го истакнале е трговците во прашалникот. Потребен е холистичен пристап за адресирање на овој комплексен

феномен - од подигнување на свеста за значењето на истата, модернизација и поврзување на институциите, градење на капацитети во владините институции и зајакнување на е - вештините за инспекциски надзор, воведување правила и следење на компаниите за достава, до подигнување на даночниот морал и довербата во институциите. Дополнително мора да се работи на зголемување на нивото на дигитални вештини на населението, но и да се олесни патот и да се мотивираат нерегистрираните лесно да влезат во системот. АЕТМ е посветена да придонесе на патот кон сузбивањето на сивата економија. Еве на пример моментално работиме на развивање на посебен модул во рамки на бесплатната и едукативна веб платформа за е - трговци т.н. “Е - трговија за сите” ecommerce4all.mk кој е наменет токму за подигнување на свеста и доближување на штетните ефекти од сивата економија до граѓаните и нашето општество во целост. nnn

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

38

ЛУЃЕ И КОМПАНИИ

И ВАКА СЕ КРАТАТ ТРОШОЦИ

“ФОРЕКАСТИНГ“ ЗА УСПЕШНО МЕНАЏИРАЊЕ СО НАБАВКИТЕ Успешното управување со набавките бара прогноза на идните настани. Многу професионалци се уште планираат врз основа на интуиција, а други пак се потпираат само на логично расудување, велат консултантите за менаџмент. Понекогаш тоа дава одлични резултати, некогаш баш и не.

З

За многу компании улогата на купување не еволуирала многу подалеку од тесните трансакциски корени на функцијата, како што е купувањето материјали, компоненти и услуги. Но, одредени организации што го менаџираат купувањето и набавката, го привлекуваат вниманието на главните директори со тоа што ја подигаат функцијата на повисоко ниво. Тактичкиот потенцијал на набавката како “убиец“ на трошоци не е тајна. На крајот на краиштата, троше-њето на купената стока и услуги може да претставува значителен процент од трошоците на една компанија, така што бизнис лидерите веќе долго време знаат дека со подобрување на процесот на купување, може директно да го подобрат крајниот резултат.

Според еден друг извештај на консултантската куќа McKinsey, вештите купувачи прифаќаат еден поригорозен пристап кон вработените со истовремено надградување на нивните вештини на купување и со истра-жување на паметни начини да се здружат вработените во целата организација кон една заедничка цел. Овие компании, исто така, поставуваат високи аспирации и цели кои ја балансираат нивната визија за иднината со јасен фокус врз начинот како да се постигне тоа.

Прогнозирање како основа за планирање на набавките

Успешното управување со набавките бара прогноза на идните настани. Многу професионалци се уште планираат врз основа на интуиција, а други пак се потпираат само на логично расудување, велат консултантите за менаџмент. Понекогаш тоа дава

одлични резултати, некогаш баш и не. Ризикот и несигурноста се наоѓаат во основите на планирањето. Процесот на “форекастинг“ (forecasting) е вештина на процена во непознати ситуации – од самата прогноза поважна е вештината на изработка на сценарио за случаи планот да се оствари, но и во случај да не се оствари. Секоја програма во синџирот на набавки започнува со некој план. Има две основни методи за прогноза: квалитативни и кванти-тативни. Примери на квалитативни методи се: истражување на пазарот, изработка на сценарио, стручни мислења и сл. Со нив треба да се биде внимателен затоа што се темелат на интуиција и субјективна проценка. Квантитативните пак методи за прогнозирање се темелат на историски податоци, односно на минати настани. Теоријата што стои зад овие методи поаѓа од претпоставка дека историските податоци

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

39 во поголема или помала мера влијаат врз настаните во иднина. Стручњаците велат дека за повеќето компании најдобро е да применат комбинација од математички анализи и историски податоци (анализа со помош на квантитативни техники) со квалитативна анализа (изработка на сценарија, стручни мислења и фокус групи).

УПРАВУВАЊЕТО СО СНАБДУВАЧИТЕ ИМА ТРИ ГЛАВНИ КОМПОНЕНТИ: n Селекција на снабдувачите

Постојаната потрага по квалитетни снабду-вачи и нивниот избор е централна задача на секој професионалец во набавка. За барање нов снабдувач постојат повеќе потенцијални причини: цената е превисока, квалитетот се расипал, сомневање во опстанокот на компанијата - партнер или некоја друга прилика едноставно е предобра. Денес, како иновативни извори на податоци за снабдувачите може да служат огласите за вработување, затоа што само фирми што се развиваат и растат, бараат нови работници. Исто така стручните здруженија и асоцијации ни нудат непресушен извор на податоци за снабдувачите.

n Оценување на

снабдувачот

За вреднување на снабдувачот, постојат три главни елементи: Снабдувачи (оние што се оценуваат) – треба да се биде доста економичен во тоа кои снабдувачи се оценуваат, затоа што тоа е работа која бара доста време. Најпрактично е да се земат предвид 20% од снабдувачите со најголем волумен, како и оние без кои што фирмата не може да работи. Оценувачи (оние што оценуваат) – Со оглед дека снабдувачите не се битни само за еден оддел на фирмата (најчесто секторот за набавка), туку и останатите делови (магацин, производство, книговодство и др.) потребно е снабдувачите да се мерат од различни агли. Набавката е заинтересирана за точноста на испораката и количините, но производството и одделот

за контрола на квалитетот е заинтересиран за квалитетот на производите и материјалите. Исто така, магацинот го гледа квалитетот на пакувањето, а книговодството може да го оцени квалитетот на финансиските документи (дали има грешки, повторни книжења и сл.) Третиот елемент во оценувањето на снабдувачите се мерките на ефективност, односно критериумите по кои што се оценуваат. Некои од критериумите што набавката може да ги оценува се навременоста на испораката, стабилноста на количините, цените, условите за плаќање и сл. Еден од ефикасните начини да се оцени снабдувачот е да се оди во неговата фирма, погони и магацини и да се оцени на лице место.

n Оптимизација на

снабдувачите

За да правилно управуваме со добаву-вачите мораме да избереме соодветна стратегија што е во согласност со стратегијата на компанијата. До сега доминантна стратегија во набавката беше фокусот врз намалувањето на трошоците. Кога зборуваме за намалување трошоци мора да бидеме свесни дека тука постојат ограничувања ако се користиме само со тактички техники, како што е на пример, преговарањето. Многу подобри резултати постигнуваме со стратешки пристап во управувањето со набавката и снабдувачите. Затоа, во фазата на оптимизација на снабдувачите потребно е да ја дефинираме стратегијата кон нив. Тоа би значело стратешки да се согледа можноста за замена на снабдувачите или подобрување на неговите перформанси. Системот на управување со снабдувачите (Suplier Relationship Management – SRM) e интегриран и сеопфатен систем на водење на секојдневните односи со снабдувачите. Се состои од софтвер и деловни процеси кои што ја сочинуваат соработката и поврзаноста и ги усогласуваат активностите на компанијата со снабдувачите.

SRM им помага на компаниите во одржувањето на односите со снабдувачите, намалувањето на трошоците и управувањето со ризици поврзани со тие односи. nnn

5 ПРАКТИЧНИ ЧЕКОРИ ЗА ЕФЕКТИВНИ НАБАВКИ u Создадете персонал со вистински вештини за купување.

Вие сакате персонал со аналитички вештини, кој ќе навлезе во деталите на тоа што се купува. Вам ви требаат луѓе со голема вештина за преговарање - многу мал број менаџери за набавки, како и персоналот што им реферира се обучени преговарачи. u Придобијте го извршниот тим стопроцентно да го поддржи купувањето. Највисоките менаџери за набавка треба да бидат одговорни пред главниот извршен директор или главниот оперативен директор, а не пред некој друг извршен директор во компанијата. u Користете префериран список со снабдувачи. Извршните директори за набавка треба да ги поддржат менаџерите за набавка кога мора да се донесе тешка одлука за менување на снабдувачите. u Користете технологија за да избиете пред конкуренцијата. Уверете се дека користите технологија што ќе ги автоматизира сложените задачи, кои вообичаено, се вршеле рачно. Добијте ги точните податоци и искористете ги кога ќе почнете со преговарање. u Создајте програма за наградување од која, всушност, ќе профитираат и поединецот и компанијата. Бонусите што им се исплатени на вработените се важни за способноста на организациите да прифатат и да усвојат една промена. Уверете се дека тоа што ќе се награди ќе биде и сработено.

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

40

ТРИ ПРАШАЊА СО... ТИМОТ НА УАКС

НАЈГОЛЕМА НАГРАДА Е КОГА ЌЕ ПРИВЛЕЧЕМЕ НОВИ СТУДЕНТИ

АЛЕКСАНДРА СИМОВА КЛИНЧАРОВА

ОДГОВОРНА ЗА МАРКЕТИНГ И КОРПОРАТИВНИ КОМУНИКАЦИИ

Ме радува кога луѓе ги препознаваат нашите содржини, зашто тоа значи сме успеале да ја пренесеме пораката и ми значат реакциите на нашите идеи и фидбекот на она што макотрпно сме го создале. Но, она што најмногу ме исполнува е ентузијазмот на новите студенти кои токму откако виделе нешто наше, решиле да се запишат на УАКС и да бидат дел од оваа приказна.

XКои X се Вашите обврски во тимот на УАКС? Од брошура до веб сајт, од допис до ТВ сценарио, од цвеќе за декор до инсталации во простор за настани. И, меѓу сите овие нешта доаѓа цел спектар идеи, текстови, материјали, активности, содржини, проекти и стратегии, неопходни за раскажување на приказната наречена УАКС, односно креирање и развој на јасен, препознатлив и компактен изглед на УАКС како бренд. Секој ден обврските и активностите се менуваат и секогаш има нешто ново, нешто различно што треба да се направи, да се осмисли или да се реши. Сепак, се што ние правиме има за цел градење конзистентна комуникација и во рамки на Универзитетот, на корпоративно ниво, но и надвор од него, на ниво на перцепција и односи со јавност.

XКако X изгледа еден работен ден на УАКС? Почетокот е многу стандарден – кафе и мејлови. Но, се потоа е многу нестандардно и интересно, бидејќи секој ден е поинаков од претходниот. Во зависност од периодот од годината и академскиот календар, активностите се фокусирани околу кампањи за уписи, кампањи за конференции, годишни стратегии, корпоративни кампањи и материјали, алумни активности, донации, стипендии и кампањи за подигнување на социјалната свест, организација на настани, you name it. Исто така, внимаваме на секојдневието на нашите студенти и нашите професори и ги истакнуваме нивните највпечатливи моменти. Притоа, се трудиме да креираме пријатна атмосфера на социјалните медиуми и да ја негуваме нашата заедница. Се гордееме со секој успех и задоволно чекориме крај сите членови на УАКС заедницата во текот на нивните кариери.

XШто X најмногу Ве исполнува во работата? Со оглед на тоа дека речиси цела моја досегашна кариера ја минав во адвертајзинг агенции како копирајтер, посебно ми е интересно тоа што веќе некое време сум од другата страна, како клиент. Но, никако не им се одмаздувам на креативците со кои соработуваме :) , туку напротив, тоа го гледам како предност, бидејќи знам како се одвива процесот низ сите фази и перспективи. Голем дел од активностите ги работиме in house, што е посебен предизвик, бидејќи сега, критериумите и барањата ми се поинакви. Ме радува кога луѓе ги препознаваат нашите содржини, зашто тоа значи сме успеале да ја пренесеме пораката и ми значат реакциите на нашите идеи и фидбекот на она што макотрпно сме го создале. Но, она што најмногу ме исполнува е ентузијазмот на новите студенти кои токму откако виделе нешто наше, решиле да се запишат на УАКС и да бидат дел од оваа приказна. nnn

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

41

ПРЕДИЗВИК Е ДА СЕ ВОСПОСТАВИ ВРСКА ПОМЕЃУ СТУДЕНТИТЕ И НИВНИТЕ ИДНИ РАБОТОДАВЦИ XКои X се Вашите обврски во тимот на УАКС? Моите обврски во тимот на УАКС вклучуваат дел од Деловниот совет и дел од Кариерниот Центар, и од неодамна како Извршен член од УАКС на Алумни Асоцијацијата. Би започнала со Деловниот Совет каде првенствено мојата задача е да вклучувам нови компании, да ги известувам компаниите за нивно промовирање во рамки на УАКС настани, потоа комуникација со компаниите по различни основи и тоа донации, обезбедување пракса и вработување, гости предавачи, проектни активности во рамки на наставен предмет и останато. Најголем предизвик ми е организацијата на ГАМ, како и динамичните деловни состаноци со УО на Деловниот совет. Особено ме исполнуваат обврските во Кариерниот Центар,каде имам директна комуникација со студентите и успевам да ги насочам да ја одберат вистинската и соодветна кариера за нив. Заедничко уживање со студентите е организирање на настанот Денови на кариера. Меѓу другото обврските во Кариерниот Центар вклучуваат преговарање со компании и овозможување практичка работа и вработување за студенти. Потоа, лобирање во компании за отварање на можности за пракса и вработување, и се разбира, известување на студентите за сите можности. Особено благодарна обврска ми е помагањето на студентите во процесот на создавање лична биографија, мотивационо писмо и презентација пред иден работодавец.

XКако X изгледа еден работен ден на УАКС? Динамично и различно. Започнуваме со утрински напиток кој секогаш има доза на бреинсторминг или бура од идеи што се би можеле да направиме во текот на денот. Потоа сè е полесно, кога знаеш дека имаш поддршка од тимот во секое време и за секоја идеја. Многу состаноци, телефонски јавувања и подготовки на презентации, и на крајот исполнетост за успешно извршените обврски.

XШто X најмногу Ве исполнува во работата? Ме исполнуваат среќните и задоволни лица на студентите по завршување на одредена пракса и нивното вработување. Ме исполнуваат моментите кога работодавците од бизнис заедницата се презадоволни од целокупната подготвеност на нашите студенти при извршувањето на праксите. Ме исполнува дружењето со колегите и заедничкото надминување на сите препреки и пред сè, уживањето во работата. nnn

САНДРА ГРУЈЕВСКА ЦЕНТАР ЗА КАРИЕРА, КООРДИНАТОР ЗА ДЕЛОВЕН СОВЕТ И АЛУМНИ

Ме исполнуваат среќните и задоволни лица на студентите по завршување на одредена пракса и нивното вработување. Ме исполнуваат моментите кога работодавците од бизнис заедницата се презадоволни од целокупната подготвеност на нашите студенти при извршувањето на праксите.

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

42

ТРИ ПРАШАЊА СО... ТИМОТ НА УАКС

УСПЕХОТ Е ПРОЦЕС НА КОНТИНУИРАНО УЧЕЊЕ, ТРУД, ИСКУСТВО, УПОРНОСТ И НАЈВАЖНО ОД СÈ ЉУБОВ КОН РАБОТАТА

НАДЕЖДА ПОП - КОСТОВА

КООРДИНАТОР ЗА ПОСТДИПЛОМСКИ СТУДИИ

Голем предизвик и сатисфакција ми е соочување со потребата да се научи нешто ново. Ме исполнува можноста за дополнително учење или усовршување, а тоа е воедно мојата животна мотивација по која се водам. Ако не сте подготвени да научите, никој не може да ви помогне, но доколку сте решени да научите тогаш никој не може да ве спречи. Исполнувањето и љубовта кон работата секогаш ги спојувам со успехот.

XКои X се Вашите обврски во тимот на УАКС? Основна обврска да ширам позитивна енергија :) Како координатор за втор циклус студии ја носам одговорноста за целиот процес на координација на идните УАКС магистри. Процесот на координирање би можела да го дефинирам како секојдневна комуникација како со студентите за нивниот прогрес така и со професорите за распоред и предмети. Процесот на “дружба” со координаторот на втор циклус студии започнува со официјален упис на кандидатите. Потоа продолжува со континуирана комуникација за програмата, месечниот распоред на предмети, предавања и испити и започнување на процедурата за подготовка на магистерски труд како последна фаза . Одговорноста е голема , координирам студенти на 5 факултети кои пак се запишани на различни насоки и програми како и јазик на студирање. За секој факултет, насока и програма се прави поединечен распоред на предмети и предавања кој се спроведува во текот на една академска година и по кој се координираат студентите. Преку исполнување на секојдневните обврски до постигнување на основната цел а таа е задоволство кај студентите.

XКако X изгледа еден работен ден на УАКС? Секој работен ден е посебен и претставува различна комбинација од забава, предизвик, ангажман, соработка, посредување, поддршка, флексибилност и наградување. Вообичаено работната недела ми започнува со агенда на приоритетни задачи кои треба да се завршат до крајот на истата и секој работен ден ми започнува со прашањето “Што е денес најприоритетно”? Приоритет секогаш се студентите и нивните барања или прашања и истите секогаш се реализираат истиот ден. Секако дека посебен акцент се става на тековниот распоред за предмети и предавања како и координација со предметните професори со цел студентите да добијат навремена информација. Кога размислувам детално за тоа што се се работи, случува и постигнува во еден работен ден, слободно можам да се изразам дека моите работни недели и денови си се посебни и различни. Има различни периоди во текот на една календарска година како на пример период на уписи каде концентрацијата во текот на еден работен ден е комуникација со потенцијални кандидати потоа има период на почеток на академската година, тоа е месец октомври и тука работните денови и обврски се поврзани со новозапишаните канадидати потоа период во кој вообичаено студентите ја завршуваат програмата со предмети и тоа е вообичаено во месеците јануари и јули и во тој период се концентрираме на насоки за идна фаза односно за процес на започнување на пишување на магистерски труд. Сето тоа погоренаведено заедно со секојдневните обврски на услужување на активнитеи тековни студенти, комуникација со предметни професори, организација на тековен распоред , испити и финални оцени.

XШто X најмногу Ве исполнува во работата? Да се биде координатор за втор циклус студии на УАКС е позиција полна со секојдневен предизвик. Голем предизвик и сатисфакција ми е соочување со потребата да се научи нешто ново. Ме исполнува можноста за дополнително учење или усовршување, а тоа е воедно мојата животна мотивација по која се водам. Ако не сте подготвени да научите, никој не може да ви помогне но доколку сте решени да научите тогаш никој не може да ве спречи . Исполнувањето и љубовта кон работата секогаш ги спојувам со успехот. Не можете да бидете успешни по некоја случајност, тоа е процес на континуирано учење, труд, искуство, упорност и најважно од сè - љубов кон работата. nnn

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

44

ЛИДЕРИ

Г

РЕКОА ЗА...

решките и неуспехот се значајни механизми за учење, особено во бизнисот. Многумина успешни претприемачи ќе ви кажат дека не стигнале до таму кај што се сега без да погодат неколку дупки и тумби-румби по патот.

УСПЕХОТ, НЕУСПЕХОТ И ГРЕШКИТЕ Највредно нешто што може да направиш е грешка – не може да научиш ништо од тоа што си беспрекорен.

Успех е да имаш она што го сакаш. Среќа е да го сакаш она што го имаш.

АДАМ ОЗБОРН

креатор на првиот портабл компјутер

ДЕЈЛ КАРНЕГИ

американски автор и предавач

Кога времињата се тешки тогаш се појавуваат вистинските претприемачи.

Не секирај се за неуспехот; еднаш само треба да ја погодиш работава.

ДРУ ХЈУСТОН

ко-основач на Dropbox

РОБЕРТ КИОСАКИ

основач на Cashflow Technologies

Паѓај ппочесто, за да може да успееш поскоро.

Научив дека грешките често може да се добар учител исто како и успехот.

ЏЕК ВЕЛЧ,

поранешен шеф на General Electric

ТОМ КЕЛИ основач на Ideo

Капитал број 1085 20.11.2020

46

www.kapital.mk

СВЕТ

TESLA СТАНУВА ДЕЛ ОД ЕЛИТНИОТ КЛУБ S&P 500

ВРЕДНОСТА НА КОМПАНИЈАТА НА ИЛОН МАСК СЕГА Е ПОГОЛЕМА ОД ОНАА НА ТОЈОТА, ФОЛКСВАГЕН, ДАЈМЛЕР И ЏЕНЕРАЛ МОТОРС - ЗАЕДНО Компанијата на Илон Маск ќе биде една од најголемите по пазарна капитализација меѓу членките на S&P 500. Моменталната берзанска вредност на компанијата е околу 470 милијарди долари, со којашто може да се мери со „тешкашите“ во индексот од типот на Berkshire Hathaway на Ворен Бафет, Procter & Gamble или фармацевтскиот гигант Johnson & Johnson. Колку за илустрација, во моментов Tesla е највредната компанија за производство на автомобили во светот, со повеќе од двојно поголема пазарна капитализација од јапонска Тојота (196 милијарди долари), Фолксваген (95 милијарди долари), итн.

www.kapital.mk

О

Од 21 декември годинава производителот на електрични возила Tesla, Inc. ќе стане составен дел од американскиот берзански индекс S&P 500. Истовремено тоа е многу значајна вест и за компанијата на Илон Маск, создадена пред 17 години, којашто е активна и во полето на соларната и чистата енергија, но и за самиот S&P 500, eден од најважните акциски индекси на планетава. Иако според пазарната капитализација Tesla веќе одамна можеше да стане дел од „елитниот клуб“ S&P 500 (во моментов само седум компании имаат поголема пазарна капитализација од Tesla), посебниот комитет што ја донесува одлуката за селекција на компании за S&P 500, со години се противеше на влегување на Tesla во ова друштво, поради големата непостојаност на цената на акцијата, како и поради непрофитабилноста, што би можело да му наштети на угледот на самиот индекс, кого што по правило го сочинуваат т.н. blue chip акции, односно акции на фирми што имаат добри резултати и висока ликвидност на берзите. И претходно се шпекулираше дека Tesla би требало да влезе во состав на S&P 500, но тоа не се случуваше. Последен пат Tesla го пропушти влегувањето во S&P 500 кога се ребалансираше индексот во септември годинава. Антиципацијата за сврстување во S&P 500 еден е од импулсите што придонесе за речиси шесткратното зголемување на вредноста на акцијата на Tesla годинава. Имено, цената на акцијата на првиот трговски ден од 2020 изнесуваше 86 долари, а деновиве е околу 500 долари. МН: Рамо до рамо со тешкашите Компанијата на Илон Маск ќе биде една од најголемите по пазарна капитализација меѓу членките на S&P 500. Моменталната берзанска вредност на компанијата е околу 470 милијарди долари, со којашто може да се мери со „тешкашите“ во индексот од типот на Berkshire Hathaway на Ворен Бафет, Procter & Gamble или фармацевтскиот гигант Johnson & Johnson. Со други зборови, Tesla е веќе сега толку голема компанија според капитализацијата што многу веројатно дека значајно ќе влијае на самиот индекс. Колку за илустрација, во моментов Tesla е највредната компанија за производство на автомобили во светот, со повеќе од двојно поголема пазарна капитализација од јапонска Тојота (196 милијарди долари), Фолксваген (95 милијарди долари), итн. Или, вредноста на Tesla сега е 3,7 пати поголема од вредноста на сите три американски автомобилски гиганти заедно – Форд, Крајслер и Џенерал Моторс, коишто заедно на берза вредат околу 127 милијарди долари. Влегувањето во S&P 500 ќе биде многу значаен настан во инвестицискиот свет

Капитал број 1085 20.11.2020

47 Tesla, создадена пред 17 години, освен што е производител на електрични автомобили, е активна и во полето на соларната и чистата енергија, како и батерии за електрични возила.

Инаку, Илон Маск интензивно работи на интернационализација на продажбата на возилата на азиските и европските пазари. Неодамна компанијата отвори нови продажни салони во Шангај и Берлин, а завршуваат и еден и на домашниот пазар, во Тексас. Го прошируваат и спектарот на возила, а се спремаат и за лансирање на теренското возило со футуристички изглед, фамозниот Cybertruck. со многу конкретни последици. Постојат повеќе производи што ја базираат понудата на т.н. пасивно инвестирање врз индексот S&P 500. Со оглед дека тие инвестициски производи (како што се т.н. exchange trade funds – ETF, но и обичните индексни фондови) зависат од структурата на S&P индексот, тие по чист автоматизам ќе мора да купуваат акции на Tesla вредни десетици милијарди долари, додека долгорочните инвеститори многу веројатно ќе излегуваат од оваа акција, знаејќи дека индексните фондови ќе мора да ја купуваат. Заради тоа се очекува дека сврстувањето на Tesla во S&P 500 ќе

предизвика многу значајна волатилност во тргувањето со акции. Треба да се нагласи и дека според фундаменталните показатели цената на акцијата на Tesla е астрономска. Инаку, Илон Маск интензивно работи на интернационализација на продажбата на возилата на азиските и европските пазари. Неодамна компанијата отвори продажни салони во Шангај и Берлин, а завршуваат и еден и на домашниот пазар, во Тексас. Го прошируваат и спектарот на возила, а се спремаат и за лансирање на теренското возило со футуристички изглед, фамозниот Cybertruck. nnn

www.kapital.mk

Капитал број 1085 20.11.2020

48

ЛИДЕРИ

КАТЕРИНА ФЕЈК претприемач и ангел инвеститор

СÈ Е ВО ЛУЃЕТО Катерина Фејк е успешен претприемач и ангел инвеститор, иноватор и автор ... Досега таа има учествувано во основање на повеќе успешни стартапи, меѓу кои Flickr, познатиот сајт за споделување на фотографии, потоа во Hunch, Sesat School, Kahvila Silli. Таа е основач на Findery, а член е и во бордот на Sunddance фестивалот. Таа е позната и како автор и писател, ни по тоа што одлучила своите деца да ги образува сама, надвор од образовниот систем, што е законски дозволено во САД.

Луѓето кои почнуваат некој бизнис за да станат богати, никогаш нема да бидат среќни. Процесот на правење на нештата треба да ве прави среќни. Без разлика дали ќе успеете или нема да успеете во тоа што го работите.

Влегувањето во нешто непознато ви овозможува да креирате нешто ново и иновативно.

Одбирате некој голем и амбициозен проблем, и потоа барате одлични луѓе кои можат да го решат. Искрено, се е во луѓето. Многу често случајните проекти стануваат главен производ. Flickr и Twitter се одлични примери за тоа. Тие не беа главната работа на која работеа нивните тимови, но случајно излезе тие да ги дефинираат компаниите.

Технологијата се менува брзо. Она што сте мислеле дека функционира пред шест месеци, денеска е веќе застарено. Мора да бидете постојано будни за сите промени кои го менуваат светот, да бидете подготвени да се менувате и да не се врзувате премногу со тоа што го работите.

Посветете повеќе внимание на социјалните интеракции во реалниот живот. Тоа многу ќе ви помогне за да изградите добар интернет сајт за социјални комуникации.

Да се работи на вистинската работа е поважно отколку да се работи напорно.

Ниту една успешна компанија никогаш не била, ниту ќе биде производ само на еден човек.

Вашата полиса во Триглав го покрива целосно ризикот од Covid-19 • Само во Триглав, со полиса за осигурување на живот*, или пак полиса за колективно осигурување од незгода, добивате целосна осигурена сума во случај на смрт од Covid-19.

• Вашето здравствено - патничко осигурување од Триглав ги покрива неопходните трошоци за лекување од Covid-19.

Доколку сте заинтересирани за осигурување на живот:

Доколку сте заинтересирани за колективно осигурување од незгода, или пак за здравствено - патничко осигурување:

Пишете ни на info@triglavzivot.mk

Пишете ни на info@triglav.mk

Контактирајте нè преку вашиот осигурителен агент

Контактирајте нè преку вашиот осигурителен агент

За повеќе детали посетете ја страната triglavzivot.mk и информирајте се за условите и oграничувањата*

За повеќе детали посетете ја страната triglav.mk Онлајн обезбедете полиса за здравствено - патничко осигурување на 5minuti.mk

www.triglav.mk www.triglavzivot.mk