1132- Kapital magazin

ситуацијата во негова корист. Да потсетиме, во вторникот беа оштетени три морски линии на гасоводот Северен тек, којшто

на глобалниот пазар со се’ пазарите на акции кои се враќаат на неодамнешните најниски нивоа, минатонеделното зголемување на каматните стапки во САД, во комбинација со италијанските избори и геополитичките стравови низ Европа предизвикаа пораст на доларот, паѓајќи под 0,97 во однос на еврото, сурова нафта под 85 долари за барел, трошоците за транспорт со контејнери од Кина на Запад се во слободен пад. Нема сомнение дека нестабилноста на пазарите на суровини ќе продолжи. Малку стоки се имуни на глобалната рецесија, а преработувачите не се сигурни во побарувачката на потрошувачите и се плашат дека цените ќе останат високи предолго. Глобално и политички многу работи се случуваат во моментов. Во Кина, се поголем фокус е ставен на подготовките за војна. Дали навистина ќе има напад на Тајван? Путин нареди мобилизација на

3,1 отсто на само 0,3 отсто во 2023 година, што значи дека 19-те земји во областа на примената на заедничката европска валута

поени (0,75 процентни поени). Централните банки прво

им наштетат на економиите, за да ги поправат?! Каматните стапки во САД сега се на највисоко ниво од 2008 година, а пазарот веќе очекува дополнително зголемување на каматните стапки за уште

базични поени на следниот

а се шпекулира дека

би можеле да бидат околу 4,5

до крајот на годината.

еден момент на почетокот

недела, пазарите

сигнал

она што нè уверуваа дека е само „минлива инфлација“. Централните банки сега се целосно свесни дека мора прво да и наштетат на економијата за всушност да ја поправат. ФЕД се обидува брзо и интензивно да ја заостри својата монетарна политика за да ја стави инфлацијата под контрола, а тие очекуваат инфлацијата да падне на 2 отсто во 2025 година. За споредба, Пол Волкер, претседателот на американските Федерални резерви во 1980тите, со цел да се бори против инфлацијата која

пазарите

и дека економијата

да го издржи овој пораст

каматните стапки, што би

да ја заживее економијата. Затоа не е чудно што односот меѓу еврото и доларот е на најниско ниво во последните 20 години. Повеќе од силата на самиот долар, веројатно е дека политичката, енергетската, воената и економската криза во ЕУ го турка еврото во бездна. Што вели Европската централна банка за сето ова? Тие очекуваат

можеле да бидат над 2,5 отсто (во моментов 0,75 отсто). Локдауните во Кина полека попуштаат, дали наскоро ќе се почувствува на страната на побарувачката? Тешко е да се каже степенот на влијанието на кризата во градежниот сектор и балонот со недвижности кој веќе некое време ја загрозува целокупната економија на Кина, но Кина секако има свои проблеми. За разлика од САД и ЕУ, инфлацијата во Кина во август беше 2,5 отсто, што е намалување од 2,7 отсто во јули. Прогнозите особено песимистички за Европа Растот на светската економија забавува посилно од очекуваното, а енергетската криза и инфлацијата го зголемуваат ризикот од рецесија во големите економии, особено во Европа, предупреди и Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД). Светската економија годинава ќе порасне за три отсто, во согласност со претходните проценки, но активноста забави во втората половина од годината, посочува ОЕЦД, прогнозирајќи стапка на раст од 2,2 отсто за 2023 година, што е за 0,6 процентни поени помала отколку што пресметале во јуни. Светскиот БДП годинава ќе биде за 2,8 трилиони долари помал од предвидувањата на ОЕЦД што ги објавија во декември минатата година, пред руско - украинската војна, изразени во однос на паритетот на куповната моќ и цените од 2015 година. „Глобалната економија ослаби по

Претходно овој месец, стратезите на Bank of America напишаа дека очекуваат „блага рецесија“ во текот на следната година. Но, економистот Нуриел Рубини, професор на Универзитетот во Њујорк и извршен директор на Roubini Macro Associates, кој го доби прекарот Dr. Doom (Др. Пропаст), поради предвидувањата за падот на пазарот на недвижности во 2007 и 2008 година, ја избра својата страна. Во неодамнешното интервју за Блумберг, Рубини изјави дека рецесијата најверојатно ќе ги погоди САД до крајот на 2022 година, по што ќе го погоди остатокот од светот, можеби ќе трае цела 2023 година. „Нема да биде кратка и плитка рецесија. Ќе биде жестоко, долго и грдо“, изјави Рубини. И покрај порастот на каматните стапки, Рубини смета дека инфлацијата во САД може да се одржи поради големите скокови во синџирот на снабдување предизвикани од пандемијата, тековните последици од војната во Украина и политиката на Кина за нулта толеранција кон Ковид, која продолжува да ја забавува економската активност во земјата. Комбинацијата на низок економски раст и зголемена инфлација може да резултира во најлошото сценарио на глобална стагфлација во стилот на 1970-тите, предупреди Рубини. Тогаш цените беа високи, а економиите сепак стагнираа. Сепак, не секој набљудувач на пазарот се согласува со мислењето на Рубини. Извршната директорка на Арк Инвест, Кети Вуд, којашто е една од најпознатите фонд менаџери на Волстрит, неодамна објави на Твитер дека економисти како

неиспровоцираната,

незаконска агресивна

Русија против Украина. Растот на БДП е запрен во многу земји, а економските показатели сигнализираат продолжено забавување“, изјави генералниот секретар на ОЕЦД, Матијас Корман. Прогнозите се особено песимистички за Европа, која е најдиректно изложена на последиците од руската војна во Украина. ОЕЦД предвидува дека економскиот раст во еврозоната ќе забави од овогодишните 3,1 отсто на само 0,3 отсто во 2023 година, што значи дека 19-те земји во областа на примената на заедничката европска валута ќе поминат барем дел од годината во рецесија, со два последователни квартали на опаѓачка активност. Во јуни, ОЕЦД прогнозираше раст на активноста за 1,6 отсто за еврозоната во 2023 година. Германската економија, во зависност од увозот на руски гас, следната година ќе забележи пад на активноста за 0,7 отсто, пресметаа во ОЕЦД. Тие на почетокот на летото прогнозираат раст на најголемата европска економија од 1,7 отсто. Во групата на четирите најголеми економии на еврозоната, активноста најсилно би требало да порасне во Шпанија, за 1,6 отсто. Значително намалена е и прогнозата за САД во следната година, од 1,2 на 0,5 отсто. Оваа година најголемата европска економија би требало да порасне за 1,5 отсто, што е цел процентен поен послаб од летните прогнози. И кинеската економија треба да порасне оваа година многу послабо од очекуваното досега, за само 3,2 отсто, поради строгите мерки за борба против Ковид 19. Во 2023

што ги носат сите чинители да имаат ефект. „Како земја сме се справиле и со потешки ситуации, ќе се справиме и од излегување од рецесија, а особено сме покажале дека економијата е доволно флексибилна за да се справи со сето тоа ако има добар партнер во Владата, а ние покажавме дека во период на ковид и тоа како има добар партнер. И затоа јас не стравувам многу дали ќе влеземе во рецесија“, рече Битиќи деновиве во гостување во емисијата „Вин Вин“ на ТВ Телма. Ефектот што сака да се постигне е, како што рече, да го намалиме притисокот за зголемувањето на инфлацијата на ниво на коешто ќе биде неиздржливо. Битиќи смета дека доколку се одржиме на проекциите на крај на годината просечната годишна инфлација ќе биде 10 до 11 отсто. „Ние ако се одржиме на проекциите мислам дека на крај на годината просекот во цела година ќе биде отприлика 10 до 11 отсто инфлација во една од најтешките години со низа на кризи. Сметам дека е доста добра стапка на инфлација, и да кажеме, разумна за нашата економија за да може да се покрие наредниот период. Неразумно е се што е над 20 отсто“, рече Битиќи.

енергија отколку Европа, САД исто така се лизгаат во криза бидејќи централната банка ги зголемува каматните стапки за да ја спречи инфлацијата. Агресивното заострување на монетарната политика може да ја турне економијата во подлабока рецесија, стравуваат тамошните економисти. Технички, американската

економија веќе западна во рецесија, имајќи предвид дека во последните два квартали паѓа на квартална основа, но засега оваа рецесија е „плитка“. Претседателот на ФЕД Џером Пауел отворено го призна ова. „Никој не знае дали овој процес ќе доведе до рецесија и, ако е така, колку сериозна ќе биде рецесијата“, рече тој. На прес-конференцијата по состанокот на ФЕД, Пауел исто така рече дека

енергетскиот пазар кај нас? Имајќи предвид дека Северна Македонија е увозно зависна земја во однос на потребите од електрична енергија, во 2021 година нето-увозот изнесува 33,15%, додека за 2020 година нетоувозот изнесува 31,38%, појавата на енергетската криза на европскиот пазар значи дека и ние не можеме да сме имуни на таа криза. Два клучни моменти најавуваат појава на енергетската криза и на нашиот пазар: порастот на цената на електричната енергија на берза, и неможноста на ЕСМ да ја задоволува домашната потрошувачка на енергија. Во периодот на електроенергетската кризна состојба, односно со појавата на неочекуваното и енормно зголемување на цените на референтните берзи од регионот, дел од снабдувачите со електрична енергија се соочуваат со раскинување

кои најмногу отстапуваа.

да стане појасно, само во месец октомври отстапувањата, односно

електрична енергија

системот достигна вредност над

милиони евра, односно скоро

мерки превземавте

ефектите

криза, кои први

ги направивте? Дали

година МЕПСО

неподготвени. Тргнувајќи од таквото искуство, а особено од енормното ненадејно повлекување на електрична енергија од системот, прво почнавме процес на промена

пазарните правила од причина што тогаш АД МЕПСО имаше увид на дневна основа само на електричната енергија која снабдувачите ја имаат купено од отворениот пазар,

договорите за снабдување. Меѓутоа, за да се следи и определи колкаво е отстапувањето на снабдувачот за секој час потребни се податоци за тоа колкава

набавената електрична енергија (планот за потрошувачка) и реално остварената потрошувачка. Согласно новите пазарни правила, кои се пред усвојување од Регулаторната комисија за енергетика, АД МЕПСО ќе има увид на дневна основа на најавената потрошувачка, односно номинациите, и при евентуална флуктуација ќе има можност превентивно да се реагира за да се спречат отстапувањата со што ќе се зачува системот, а истовремено ќе се оневозможат финансиски реперкусии врз компанијата. Друг чекор е исто така и зголемување на банкарските гаранции на учесниците на пазарот. Има

на компанијата и обезбедување на ликвидност, односно стабилен cash flow. Токму поради тоа веднаш потегнавме измени на Годишна инвестициона програма во 2022 година на АД МЕПСО, направено е оптимизирање и рационализација на инвестиционите активности на АД МЕПСО во вкупен износ од 641.662.956 денари или 10.433.544 евра, односно намалување од 24,8% од вкупно планираните средства. Од мерките за штедење, само по основ на трошоци за патувања, трошоци за гориво за службени возила и трошоци за мобилна телефонија за првите шест месеци од 2022 година успеавме да заштедиме околу 7 милиони денари.

планови

X Како енергетската криза влијае на резултатите од работењето на МЕПСО имајќи ги предвид зголемените трошоци за електричната енергија? Порастот на цените на пазарот прави огромен притисок врз приходната страна на компанијата. Целокупното функционирање треба да се држи константно под мониторинг и внимателно да се следат паричните текови за да не се соочуваме со проблеми при функционирањето. За да биде појасно со каков пораст на расходите се соочуваме ќе ви дадам пример за расходите по основ на системски услуги и расходите за покривање на техничките загуби во преносната мрежа. Трошоците за системски услуги во првото полугодие од 2022 година достигнаа 9,7 милиони евра, што е двојно повеќе во споредба со истиот период 2021. Додека, трошоците за техничките загуби за истиот период надминуваат 10 милиони евра, или се поголеми за 336% во споредба со 2021. X Дали успеавте да ги реализирате сите капитални проекти и инвестиции во ова време на криза? Секако дека не е воопшто лесно да се држи чекорот со инвестициите во вакви кризни времиња. Дејноста која ја извршува МЕПСО бара константно одржување и инвестиции за модернизација на преносната мрежа. Податоците покажуваат пораст на процентот на реализација на инвестициите во првото полугодие на 2022 год достигнувајќи 21,03%, а процентот на реализација за цела 2021 бил 15,03%. Ваквиот тренд секако дека ќе продолжи и во второто полугодие на 2022 година. Истовремено сме во завршна фаза на отпочнување на постапка за тендерирање

Kако да се развива домашниот пазар на капитал, рефлектиран преку Македонската берза, во услови на огромна надворешна нестабилност поради војната во Украина, скапата енергија, пост-ковид последиците и извесната рецесија, беше фокусот на Годишната берзанска конференција што се одржа по 21ви пат во Охрид минатата недела, на 23 септември. На државата останува задачата да се бори против моменталните проблеми, како што е инфлацијата, енергетскиот ценовен шок, итн.,

Тој истакна и дека со донесувањето на новата регулатива за финансиските пазари, којашто исто така е во подготовка, ќе се стимулира растот и развојот на пазарот на капитал, меѓу другото, преку стимулирање на зголемена понуда на хартии и инструменти што ќе може да се тргуваат преку Берзата. Претседателката на Комисијата за хартии од вредност, Нора Алити, рече дека тие како регулатор на пазарот на капитал активно поддржуваат интеграција на Македонската берза со сродни институции од локалниот и регионалниот пазар, со цел забрзан раст и развој на пазарот. Таа ја истакна улогата и значењето што КХВ го имаат сиот

во синергија со поголем и поразвиен пазар на капитал. „Слична е ситуацијата и во другите берзи во регионот, и тие како

нас се соочуваат со недостиг на понуда на хартии, нема IPO-a, концентрацијата во неколку блучипови е голема и сл. Со оглед на тоа што Загрепска берза како пазар е поразвиен од нас, нивното искуство, нивното know-how може да го презентираме, да го ‘продадеме’ во позитивна смисла на нашите успешни домашни претприемачи, па некои од нив конечно да одлучат да издадат нови акции или други хартии. Мора да направиме некој позначаен исчекор на овој план – инаку нема да имаме нов развоj”, рече Штериев. Штериев уште еднаш рече дека Македонската берза има јасен став оти капиталните добивки не треба да се оданочуваат, односно даночната реформа која се подготвува во моментов не треба засега да ги опфати овие делови. Тој го истакна ова и во интервју за Капитал деновиве. „Пред се’, тајмингот овој вид оданочување да започне е апсолутно неповолен. Како што веќе објаснивме, оваа година се влошени состојбите на пазарот и со евентуално оданочување на капиталните добивки можеме само уште повеќе да ги одвратиме домашните инвеститори од вложување на Берзата. Физичките лица креираат повеќе од 60% од овогодишниот куповен промет и овој данок ќе биде значаен удар за и онака кревкиот и плиток пазар.”, рече Штериев. Второ, според него, законските

решенија што се моментално на сила и кои никогаш не биле тестирани во пракса, имаат простор за доработка и за подобрување. „На пример, според актуелната легислатива, за секое купипродај на Берзата, односно после трансакција со којашто остварувате капитална добивка, вие треба веднаш да пријавите и да платите аконтативен данок. Тоа значи, доколку сте поактивен трејдер на Берзата, вие, настрана данокот којшто ви го намалува приносот, ќе имате и голем товар со административно – бирократски работи. Дополнително, во вака замислената даночна постапка има оптоварувања и одговорност за брокерите кои не се соодветно екипирани за ова. Ако веќе воведуваме

капитални добивки имаат преференцијален даночен третман. Банките се во добракондиција, но доста компаниисе слабо капитализирани во услови на криза Значителен број македонски бизниси и животниот стандард на населението несомнено се загрозени во период на астрономски поскапувања на енергијата и невиден раст на инфлацијата. Кризното време предизвикува проблеми и за македонската финансиска индустрија, која, според водечките менаџери на најголемите банки во земјава е во добра форма да се соочи со економскиот удар. На посебен панел посветен на банките во рамки на Берзанската конференција, тие констатираа дека банките треба да се користат како мост за надминување на кризата и дека е веројатно дека ќе треба да се спроведат нови мерки како резултат на пандемијата Ковид-19 за да се ублажи влијанието врз реалниот сектор и домаќинствата. Маја Стевкова - Штериева, главен финансиски директор и член на Управниот одбор на „Комерцијална банка“, изјави дека периодот на Ковид-19 покажал дека компаниите со поголема капитализација имаат подобра основа за заштита од криза, додека

па во рамките на Македонската банкарска асоцијација, работиме на тоа да се воспостави методологија со која ќе пристапиме до Централната банка, која ќе биде одржлива за банките и претпријатијата за да можат да го преживеат овој период.“ Таа истакна дека за да го направат тоа, банките мора да ја знаат стратегијата на сопствениците на компанијата, односно дали ќе ги земат средствата и ќе ја распределат добивката или ќе ги пренасочат во резерви и ќе ги докапитализираат бизнисите. Предизвик одржување накредитното портфолио Тони Стојановски, директор за корпоративно банкарство и

бизнисот треба да им

која е пред нас и во случај на снемување на електрична енергија“. На прашањето на модераторот, што може да се очекува во контекст на најавите за зголемување на каматните стапки, конкретно, каматите на кредитите, Грегановиќ објасни дека живееме во кризен период во кој не важат економските закони. Kаматите се, на пример, според него, сега длабоко реално негативни и тоа само по себе претставува неодржлива аномалија. „ Очекувам дека откако ќе помине овој турбулентен период, во кој важат едни сосема поинакви правила, ќе следи нормализација

тие се добро капитализирани. Имаме искуство од пандемијата со Ковид-19, и како што се вели тоа што нема да те убие, само ќе те зајакне. Ако работиме заедно со Владата, Народната банка и другите регулатори ќе излеземе од оваа состојба, само прашање е колку тоа ќе не чини. Мораме да бидеме подготвени на тоа дека оваа и следната зима ќе бидат многу тешки. Како банкарски сектор, мораме уште повеќе да им излеземе во пресрет на нашите клиенти, мора да

логични. Меѓутоа,

што веќе разговаравме

одредени мерки

ги применуваме за време на Ковид-кризата можеби би требало повторно да се земат предвид бидејќи кризата предизвика силен

период

банките да направат се што можат за компаниите да можат да преживеат“, рече Кустурица. Со оглед на тоа што изминатиов период додека немаше конференции, Берзата реализираше неколку битни стратешки проекти, како што е новиот Кодекс за корпоративно управување и Водичот за ESG известување на котираните компании, на настанот беше обезбедено и учество на креаторите на овие стратешки документи, водечки консултанти од В. Британија и од Холандија. Тие зборуваа за овие теми и објаснија подетално за проектите на Берзата. Генерален спонзор на конференцијата беше Pricewa terhouseCoopers

нивен висок претставник

засегнати и неколку домашни извозни гранки, најмногу челичната индустрија, за што економските експерти, проф. д-р Силвана Мојсовска од Економскиот институт при УКИМ и д-р Златко Ветеровски, економски експерт, направија анализа. Со нив разговаравме околу импликациите од оваа нова ЕУ регулатива за македонската индустрија и што ние како држава и реален сектор може да направиме за поспремно да ги дочекаме овие промени.

X Што значи механизмот CBAM, да појасниме за нашите читатели што всушност ќе се случува од 2026 во ЕУ во областа на увозот на јаглеродно - интензивни производи? И зошто всушност ЕУ ги презема овие чекори? Мојсовска: Механизмот за јаглеродно гранично прилагодување (анг. Carbon Border Adjustment Mechanism – CBAM) е нова регулатива на Европската унија, донесена во јуни 2022 година и претставува мерка за справување со климатските промени. Со оваа регулатива се воведува т.н. јаглеродна давачка при увоз на производи во ЕУ чие производство е поврзано со високи емисии на јаглерод диоксид. Иницијално, механизмот за јаглеродно гранично прилагодување се однесува на пет групи

споредено со нивото од 1990 година

емисијата

и 2) постигнување на климатска неутралност на ЕУ до 2050 година. Климатската неутралност подразбира елиминирање на емисиите на јаглерод и на други штетни гасови. Механизмот за јаглеродно гранично прилагодување (CBAM) е комплементарен со системот за тргување со емисии на стакленички гасови (ETS) кој ЕУ го воведе во 2005 година. Во овој систем се определува вкупна горна гранична вредност на јаглерод и други штетни гасови што може да се емитува од страна на производителите регистрирани во системот. Во рамките на определената гранична вредност, компаниите од ЕУ, Исланд, Лихтенштајн и Норвешка на аукции купуваат емисии на јаглерод и други штетни гасови што може да ги емитуваат при своите производни процеси. Вкупната вредност на приходите собрани на аукциите во периодот од 2012 година до 30 јуни 2020 надминала 57 милијарди евра. Според европското законодавство, најмалку 50% од овие приходи треба да се искористат за подобрување на состојбите во областите енергетика и климатски промени во Унијата. На тој начин, системот за тргување на емисии на стакленички гасови придонесува во борбата против климатските промени. Со системот за тргување на емисии на стакленички гасови не се опфатени производите што се увезуваат во ЕУ, со што се создава конкурентска предност за производителите од трети земји. Со механизмот за јаглеродно гранично прилагодување се врши регулирање на оваа област. Двата системи ќе се применуваат паралелно и нивната примена ќе значи дека сите производи од наведените пет групи кои се продаваат на пазарот на ЕУ, независно дали се од домашно производство или од увоз, ќе бидат предмет на плаќање на јаглеродни давачки. Последователно, компаниите од ЕУ се обесхрабруваат да вршат селење на производството на јаглеродно - интензивни производи во земји со помалку ригорозна регулатива за заштита на животната средина. Истовремено, производителите од трети земји се соочуваат со предизвици за обезбедување на почисто производство за да бидат конкурентни на пазарот на ЕУ. Механизмот за јаглеродно гранично прилагодување е предвидено да функционира на следниот начин:

Увозниците од ЕУ при увоз на производите од споменатите пет групи ќе купуваат јаглеродни сертификати кои ќе соодветствуваат на цената на јаглеродот која би се платила доколку производот е произведен според ценовните правила на ЕУ. Доколку за производот што се увезува, производителот има валиден сертификат дека веќе платил јаглеродна давачка во земјата на производство, платената давачка целосно се признава и се одзема од трошоците на увозникот во ЕУ. Ова ќе значи дека увозниците од ЕУ ќе преферираат производители со регулирани јаглеродни давачки или (по)ниски емисии на јаглерод содржани во производите зашто тоа ќе ги намали нивните трошоци при увозот. За производителите од трети земји, механизмот ќе повлече поскапување на нивниот извоз во ЕУ заради плаќање на јаглеродните давачки и ќе наметне неопходност од инвестиции за намалување на емисиите на јаглерод. X Кои домашни индустрии се најзасегнати од овие промени? Мојсовска: Македонските компании кои ќе бидат најмногу засегнати од механизмот за јаглеродно гранично прилагодување се производителите на железо и челик. Според податоците од Царинската управа, вкупниот извоз на железо и челик изнесувал 740 милиони евра во 2021 година и покажува тенденција

на раст, споредено со 345 милиони евра во 2017 година. Ефектот врз металната индустрија од механизмот за јаглеродно гранично прилагодување ќе биде значителен, имајќи предвид дека најголем дел од извозот се пласира на пазарот на Европската унија. Оваа индустрија е посебно важна зашто претставува столб на домашната индустрија, а железото и челикот се најизвезуваните домашни производи во надворешнотрговската структура на земјата. Оттаму, потребен е проактивен пристап од страна на државата и компаниите за да не дојде до големо намалување на конкурентноста на македонските производи на пазарот на ЕУ. Покрај врз металната индустрија, механизмот за јаглеродно гранично прилагодување ќе има ефекти и врз индустријата за цемент и алуминиум, чиј извоз во 2021 година изнесувал околу 20 милиони евра по индустрија. Иако извозот од овие индустрии е многу помал споредено со извозот на железо и челик, сепак, пазарот на ЕУ претставува најважна дестинација и за овие индустрии. Во таа смисла, потребно е навремено приспособување и на овие компании кон барањата што ги поставува механизмот за јаглеродно гранично прилагодување со цел да се задржи ЕУ како извозна дестинација. X Како во моментов извезуваат нашите компании во ЕУ и како CBAM може да го компликува (поскапи) нивниот извоз? Ветеровски: Економските оператори од нашата држава во моментов при извоз на јаглеродно - интензивни производи не подлежат на никакви финансиски оптоварувања. Согласно одредбите од Спогодбата за стабилизација и асоцијација помеѓу Република Северна Македонија и Европската Унија, сите производи со македонско потекло се ослободени од плаќање на царина и увозни давачки при увозот во ЕУ. За одредени производи од железо и челик постојат одредени количински ограничувања (квоти). Механизмот за јаглеродно гранично прилагодување (CBAM) ќе се спроведува во фази. Од јануари 2023 година до декември 2025 година ќе се применува преодна фаза. Во овој период, увозниците од ЕУ на железо и челик, алуминиум, цемент, вештачко ѓубриво и електрична енергија ќе треба да ги пресметаат и пријават емисиите на јаглерод од нивниот увоз, но, нема да мора да плаќаат давачка на јаглерод при увозот на овие производи. Во втората фаза на

примена

јануари 2026 година, компаниите

преку системот на

сертификати. Дополнително, ЕУ може да ја прошири листата на производи што треба да подлежат на плаќање на јаглеродна давачка при увозот во

Иако целосното финансиско влијание нема да се случи до 2026 година, увозниците во ЕУ на производи со висока содржина на јаглерод, како и производителите (извозниците) од Северна Македонија, ќе почнат да се соочуваат со значителни административни оптоварувања веќе од јануари 2023 година. Производителите (извозниците) ќе треба да развијат механизми за пресметување на емисиите содржани во нивните производи и тие ќе имаат обврска овие податоци да ги проверат од независно тело. Кога не може да се применат веродостојни податоци за земјата, ќе се користи методот на пресметка. Дополнително, компаниите ќе треба да се погрижат емисиите да бидат соодветно декларирани до соодветните органи. Увозниците ќе бидат одговорни доколку не ги следат правилата на Механизмот на јаглеродна гранична давачка (CBAM), односно нема да можат да ја увезат стоката на пазарот на ЕУ. Ефектот ќе го почувствуваат не само производителите што не се членки на ЕУ и увозниците од ЕУ, туку и индустриите во ЕУ што користат производи што ќе бидат оданочени. Првичните проценки сугерираат дека оваа давачка ќе има најголемо влијание врз синџирите на снабдување во индустриските сектори како што се автомобилската индустрија, градежништвото и стоките за широка потрошувачка. Овие трошоци ќе ги зголемат индустриските трошоци за клучните

треба да преземат чекори за да ја проценат нивната почетна точка и да изградат стратешки пакет со алатки. Тие треба да го земат предвид следново: l Навремено да се разбере влијанието на регулативата за јаглеродно гранично прилагодување. Компаниите ќе треба да пресметаат како граничната јаглеродна давачка ќе влијае на нив низ синџирот на вредност во однос на приходите, трошоците и средствата. Сите производители и извозници во Северна Македонија треба да го проценат и одредат нивото на влез на јаглерод од нивните добавувачи (дали тие доаѓаат од „еколошки“ нации или региони или потекнуваат од земји и региони со високо загадување и високо влијание на јаглерод). Првично, производителите и извозниците што имаат инпути од ЕУ и САД ќе бидат помалку погодени и во поповолна позиција во споредба со оние кои имаат инпути од Азија; l Да се постигне соодветно разбирање за динамиката на воведувањето на граничната јаглеродна давачка. Секој производител и извозник мора да стане целосно свесен за процесот на мерење и проценка на содржината на јаглерод

со просечната стандардна

процедура за мерење; l Да се предвидат сценарија и политики за

Европската Унија во иднина и методите за справувањето со конкуренцијата. И покрај тоа што извозот од Северна Македонија е бесцарински врз основа на одредбите од Спогодбата за стабилизација и асоцијација, новиот Механизам на гранично јаглеродно

прилагодување (CBAM) ќе

наметне извесни увозни даноци

во ЕУ за македонскиот извоз кој е

категоризиран како јаглеродноинтензивен. Во таа насока, треба да се направи (пре)формулирање на јавната политика за декарбонизација на домашното производство што ќе ги засегне македонските компании, а во насока на приспособување кон барањата на новата регулатива на ЕУ.

X Што може надлежните органи да сторат за да им помогне во таа насока?

Ветеровски: Заради правилна примена на механизмот CBAM, потребен е координиран пристап

од повеќе чинители. Дел од препораките вклучуваат: l Проценка на влијанието на регулативата и поставување на приоритети од страна на надлежните институции за активностите кои државата треба да ги преземе за обезбедување на подобри услови за приспособување на реалниот сектор кон барањата на механизмот за јаглеродно гранично прилагодување. Во таа смисла, неопходно е што поскоро да се направи проценка за влијанието на новата регулатива врз производството, вработеноста и извозот во соодветните сектори; l Дефинирање на пакет на активности за усвојување и имплементација на механизмот за јаглеродно гранично прилагодување во домашниот законодавен систем. Притоа, посебно внимание треба да се посвети на институционалните аспекти на соодветно мерење на емисиите на јаглерод диоксид во индустриите што се предмет на граничната јаглеродна давачка; l Интензивирање на дијалогот со ЕУ во однос на финансиските аспекти на инструментите за справување со климатските промени и спроведувањето на Зелената агенда

Балкан. Потребно

разгледување на можностите

финансиска поддршка

страна на ЕУ за декарбонизација

македонските производители, посебно во контекст на механизмот за јаглеродно гранично прилагодување; l Поставување и воспоставување на национално ниво на правила и регулативи за нивоата на CO2 што секоја индустрија ги емитува. Овие правила треба да бидат задолжителни за сите индустрии, особено за оние засегнати од механизмот за гранично јаглеродно прилагодување (CBAM).

X Да спомнеме и кои би биле придобивките за македонските извозници доколку направат соодветно прилагодување на производните процеси кон крајната цел – нула јаглерод емисии? Мојсовска: Се очекува механизмот на јаглеродно гранично прилагодување да резултира со брза промена на динамиката на конкуренција во петте избрани индустрии и нивните синџири на снабдување. Компаниите што би се поставиле во првите редови во борбата за намалување на емисиите на јаглерод, извесно е дека ќе имаат конкурентски предности на долг рок. Во тој контекст, македонските компании засегнати од овој механизам кои ќе применат проактивен пристап и брзо ќе ги направат потребните прилагодувања ќе обезбедат непречен извоз на пазарот на ЕУ и (поголемо) вклучување во глобалните синџири на снабдување. Прилагодувањето на производството со цел намалување на емисиите на јаглерод треба да се третира како инвестиција, а не како трошок. Вообичаено, новите технологии на производство со еколошки предзнак се скапи, меѓутоа, тие се почесто се наметнуваат како детерминанта во цената на производот. Справувањето со климатските промени е процес кој се очекува допрва да се интензивира и да има влијание врз многу пазари, така што вложувањата во почисто производство би им отвориле нови можности на македонските компании.

*Ставовите на

Мојсовска

д-р Ветеровски изнесени

интервју

нужно ставовите

експерти,

институциите

е врвен светски, без „дива„ односот кој во Холивуд е најголемиот грев. Ги паметиме изјавите на нивните основачи: „Вистинските

понудиме уште подобри услуги на нашите клиенти, во поголем обем и воедно и телевизиски серии и играни филмови. Низ соработката со FX3X последниве неколку години, искусивме одлична работна етика и квалитет кој сме восхитени да им го понудиме како наш интегрален дел на нашите клиенти, на кои ќе можеме да им го исполниме барањето на постојан раст на квалитетот на визуелните ефекти“, изјави Ентони Хант, извршен директор на групацијата Cinesite. Спој на напредни ИТ вештини и уметнички знаења и талент Хант изрази големо задоволство од склученото партнерството со FX3X, од кое очекува дека значајно ќе ги зголеми глобалните капацитети на компанијата преку вклучување во тимот на Синесајт квалитетни менаџери, продуценти

повозбудливи проекти, како и да

стекнуваат и споделуваат знаења и искуства и со своите колеги од другите локации во рамки на групацијата. Дополнително, ќе понуди многу можности за младите кои сакаат од Македонија да започнат да градат светска кариера во оваа индустрија. Ѓорѓевиќ изјави: „Со Кристијан сме горди со фактот каде стигна FX3X со помош на неверојатниот талент на нашите артисти. Со Синесајт соработувавме и претходно, но здружувањето на силите ќе ни овозможи да го оствариме полниот потенцијал на нашиот бизнис и талентираната домашна работна сила со која располагаме во регионов. Нашето парнерство ќе има значаен позитивен ефект брз индустријата на продукција на визуелни ефекти во Македонија и цел регион.“ Филмовите на кои последно работеше FX3X се: The Man who fell to Earth, Moon Knight, Sonic the Hedgehog 2 и Dr. Strange in the Mul tiverse of Madness.

„Никогаш досега не сум го имал луксузот да смеам да откријам на што работиме, бевме на друго ниво во светската

визуелни ефекти.

нашиот

необјасниво

New Worlds втора

квалитетот

Многу можности за светска кариера од Македонија Миливоје Ѓорѓевиќ најави дека компанијата многу наскоро започнува со интензивни обуки на 60 кандидати кои очекува за 6 месеци да станат дел од тимот на FX3X Синесајт. „За овие обуки FX3X и Синесајт обезбедија 60 стипендии за да им дадат шанса на младите кои имаат најголем талент и елан за работа во оваа професија, без притоа професионалното усовршување да им претставува голем финансиски товар“. Задржувајќи го брендот на FX3X, една од активностите која Cine site ќе ја поддржи е VFX Nest, во која македонските студенти ќе ги научат алатките и техниките кои ќе ги применат во работата на Холивудските проекти кои тековно се работат. Оваа програма ќе трае од септември до јануари 2023 и ќе ја посетуваат 60 студенти. Како следни чекори менаџментот на FX3X и Синесајт најави континуирано зголемување на капацитетите во Македонија со најмалку 120 новообучени кадри годишно, а дополнително веќе се работи на проширување на капацитетите и во соседна Србија, со цел компанијата спремно да одговори на најновите барања на филмската индустрија кои подразбираат континуирано зголемување на обемот и квалитетот на визуелни ефекти. Аплицирање за стипендирана обука

Picard

сезона, Peter Pan and Wendy, Vikings Valhalla, и Strays“, изјави Кристијан Даниловски.

Почетните

може

некои

просечни

На

програмирање,

искуство,

позиции, заработуваат од 38.000 па до речиси 51.000 денари месечно. Ова важи за пресметката со статистички просек, но ако се примени методот на медијана, односно се исклучат екстремно високите и ниските вредности од примерокот, се добиваат суми од 30.000 до 46.000 денари месечно. Поискусните програмери може да сметаат на плати од 70.000 па до преку 90.000 денари месечно во просек, додека пак, најискусните, или т.н. сениор програмери/ девелопери заработуваат и преку 160.000 денари месечно. Мапирањето укажува на тоа дека дури 48.5% од ИТ професионалците размислуваат за можна промена на работното место во следните 6 месеци, а за време на COVID пандемијата 39% од испитаниците смениле компанија. Исто како и во 2019 година, повторно е евидентен и родовиот јаз во платите и другите хонорарни примања кај ИТ кадарот, особено на повисоките позиции. Други интересни податоци кои можат да

истражувањето се:

Најпопуларен програмски јазик кој во моментот се работи е JavaS cript,

Најатрактивен програмски

екстремно

се добиваат суми

презентирање на резултатите од истражувањето, како партнер е вклучена локалната консултантска компанија Data Masters која е експерт во доменот на бизнис аналитика и обработка на податоци. Најголемиот дел од испитаниците, односно 60%, се во возрасната група од 25 до 34 години, 77% се мажи, а 23% се жени. Истражувањето ги става во фокус нето примањата на ИТ професионалците и растот на истите споредбено со анкетата спроведена во 2019 година, а се разликува од стандардното истражување на ДЗС за платите бидејќи ги зема предвид и хонорарните проекти што ИТ кадарот ги работи надвор од постојаните работни места. Дополнително, истражувањето навлегува многу подлабоко во повеќе други сегменти на ИТ индустријата. Мапирањето покажува дека, според програмските јазици, најплатени се Swift програмерите. Дизајнерите на игри и Auto cad цртачите имаат највисоки плати кои достигнуваат повеќе од 230.000 денари, а најголем

предизвик за реализација на маркетинг активностите се недостиг на ресурси. Во секцијата за програмирање се вклучени резултати за примарните програмски јазици, најпопуларните Cloud платформи, датабази, развојни околини, како и најкористени алатки. Маркетинг професионалците откриваат податоци за маркетинг буџетите, најважните метрики, како

што носат најдобри резултати. Кај графичките дизајнери, истражувањето ги открива првите чекори што

при

и приватниот живот. Резултатите од истражувањето можат да се погледнат во целост на следниот линк: http://it.mk/map2022

целата земја

претходни искуства

наши тимови досега беа прогласени меѓу

девојки.

Delta

година.

дисциплините кај помладите генерации.

најразлични индустрии на Земјата како и во секојдневниот живот. NASA Space Apps Challenge се одржува на почетокот на октомври месец, непосредно по септемвриската испитна сесија, кога многу од студентите сакаат да здивнат и одморат пред стартот на новата учебна година, па натпреварот секоја година претставува дополнителен тест за одлучност, упорност и креативност. За тоа како дошле до одлуката да учествуваат Климент открива: „Отсекогаш сакав да учествувам на хакатонот,

успешно да ги покажам своите вештини, но минатата година го видов предизвикот за систем за одгледување растенија во вселената

време

посетата Тијана

имаа можност

17 проценти од приходот и превоз (15 проценти), јасно е дека просечниот хрватски граѓанин чувствува значително повисока инфлација од официјалните 12,3 проценти, што е измерено во август. Истото важи и за другите земји со понизок стандард. Унијата е нето извозник на храна Меѓутоа, зошто храната станува

за сиромашните? И како тоа, Унгарија, сместена

а увезле за 67 милијарди евра, така што надворешно - трговскиот биланс на ЕУ е околу 22 милијарди евра.

категории, а во една категорија е на врвот. Цените на виното пораснале за 15,3 отсто (просекот во ЕУ е 5,2 отсто, а цените најмалку пораснале во Луксембург, 1,8 отсто). Исклучок се цените на зеленчукот, чии цени се покачени на ниво на просекот во ЕУ (10,7 отсто), и свинското месо, пивото и овошјето (под просекот) и маслиновото масло кое поскапи за 3,7 отсто, само 0,6 процентни поени повеќе од Австрија, која имаше најмало поскапување. Во споредбата на прехранбените производи со вкупниот пораст на

инфлацијата (во август беше 5,9 отсто), остава вишок пари во буџетите на земјите од ЕУ. Се разбира, тоа не важи за една Хрватска, на пример, заклучува Лидер медиа. Минатата година увезле храна во вредност од 3,6 милијарди евра, а извезле за само 2,7 милијарди евра, што е трговски дефицит од 900 милиони евра. Основното производство е релативно светла точка во овој поглед: земјоделството забележало надворешно - трговски суфицит од 307 милиони евра, но затоа прехранбената индустрија со извоз од 1,7 милијарди евра не можеше да надомести за увоз од дури 2,9 милијарди евра. Храната како софистицирано оружје Најголем дел од овој увоз се пласира на хрватскиот пазар преку малопродажните синџири. Минатата

е дека тие исто така ги диктираат цените на пазарот. И на нив, како и на нивните матични земји, кои се големи извозници на храна, им одговара поскапувањето на прехранбените производи. Може да се каже дека денес храната не е оружје само во контекст на бродови полни со украинска пченица наменети за Африка запрени во пристаништата на Црното Море. Оваа приказна за цените покажува дека храната може да биде оружје на пософистициран начин, па дури и ако употребата на ова оружје никаде не

пропишана, ниту пак некој формално одлучил да го користи. Тоа не е нуклеарно оружје, но поредокот на европскиот

евра, така што надворешно - трговскиот биланс на ЕУ е околу 22 милијарди евра. Затоа поскапувањето на храната, кое е значително повисоко

гладуваат поради употребата на ова оружје. Иако идејата за Европа со две брзини никогаш не беше реализирана, во сенката на војната во соседството, се остваруваат предупредувањата стари повеќе од десет години за економија со „две брзини“ со доминација на извозните економии на моќниот стар северозапад од Европа и заостанувањето на новиот, транзициски југоисток. nnn

услугите

преку 30%, додека транспортот е поскапен

РЕДАКЦИЈА КАПИТАЛ

на верните потрошувачи на својата тезга во Рим. Не можела ниту да сонува дека некогаш малото девојче што стоело во редицата муштерии држејќи го својот дедо за рака, сега ќе биде новата премиерка на Италија. „Тој беше прекрасна личност“, се сеќава таа раскажувајќи на екипата на BBC, “и ја обожуваше својата внука.“ За тоа мало девојче, Џорџа Мелони, којашто сега ја одведе нејзината партија до победа на италијанските парламентарни избори, Ана Марија зборува со гордост. „Таа израсна со моето гравче! Добро се хранеше и порасна здраво.“ Пазарчето се наоѓа во Гарбатеља, работничко соседство во јужниот дел на Рим и традиционално бастион на левицата. A, тоа е сосема несоодветно потекло за политичар што станува првиот екстремно – десничарски лидер на Италија уште од времето на Бенито Мусолини. „Таа не е претставник на ова маало, коешто историски е црвено“, вели Марта, локална жителка, којашто ја турка својата количка за купување покрај тезгите со зеленчук. Нејзината стара мајка, Лучиана, вели дека е исплашена од исходот. „Јас сум во основа антифашист“, вели таа. „Со неа како премиерка, ќе биде многу грдо“. Корени во фашизмот што Мелони ги негира Џорџа Мелони ќе стане првата жена премиер на Италија на чело на нејзината најдесничарска влада од Втората светска војна наваму, откако ја предводеше конзервативната алијанса до триумф на изборите во неделата, 25 септември. Конечните резултати покажаа дека десничарскиот блок треба да има солидно мнозинство во двата дома на парламентот, што потенцијално ќе и даде

војната во Украина и забавувањето на третата по големина економија во еврозоната. Мораме да запомниме дека не сме на крајната точка, ние сме на почетната. Од утре мора да ја докажеме нашата вредност“, им рече 45-годишната Мелони на поддржувачите на нејзината националистичка партија „Браќата на Италија“. Што се однесува до фашистичката етикета што и ја прилепуваат, таа жестоко ја отфрла. Зборувајќи на англиски, шпански и француски во едно неодамнешно обраќање, таа инсистираше дека и ја оставила идеологијата на историјата. Но, историјата е дел од проблемот во земјата што немаше свој еквивалент на германската денацификација после Втората светска војна, со тоа што им дозволи на фашистичките партии да се реформираат. Основана во 2012 година, „Браќата на Италија“ има свои политички корени во Италијанското социјално движење (MSI), коешто пак израсна од пепелта на фашизмот на Мусолини. Партијата го користи логото карактеристично за поствоените крајно десничарски партии: тробоен пламен, често толкуван како оган што гори на гробот на Мусолини. „Џорџа Мелони не сака да се откаже од таа симболика бидејќи тоа е идентитетот од којшто не може да избега; тоа е нејзината младост,“

вели Џанлука Пасарели, професор по политички науки на римскиот универзитет Сапиенца. „Нејзината партија не е фашистичка“, објаснува тој. „Фашизмот значи да стекнете моќ и да го уништите системот. Таа нема да го стори тоа, а и не може. Но, има крила во партијата што се поврзани со неофашистичкото движење. Таа отсекогаш играла некако помеѓу“. Нејзината младост е за волја на вистината закотвена некако кон цврстото десничарско убедување, и со понизност на почетокот: клучно во нејзиниот имиџ на жена од народот. Потврда на женскиот идентитет, но на мачо политички начин Родена во Рим, таа имала само една

и дедо. Таму, на 15-годишна

таа се придружила

фронт, подмладокот

неофашистичката MSI,

Во 2008 година, на 31 година, Џорџа Мелони стана најмладиот министер во Италија во историјата, назначена од премиерот Силвио Берлускони да го води ресорот за млади и спорт.

студентскиот

алијанса. Марко Марсиљо држел состанок во канцеларијата на MSI во Гарбатеља кога Џорџа Мелони тропнала на вратата во 1992-та. Десет години постар од нејзе, тој и станал близок пријател и политички сојузник, а денес е претседател на Абруцо регионот во Италија. „Пред мене стоеше една слабичка девојка, но секогаш многу сериозна и решителна“, се сеќава тој.

назначена од премиерот Силвио Берлускони да го води ресорот за млади и спорт. Откако формираше своја партија во 2012 година, таа освои само 4% од гласовите на последните избори во 2018 година. Сега, како единствената побитна партија што остана надвор од коалиционата влада на Марио Драги, „Браќата на Италија“ освоија околу 26% од гласовите, а нејзината десничарска алијанса со Силвио Берлускони и крајно – десничарската Северна лига на поранешниот министер за внатрешни работи Матео Салвини освои парламентарно мнозинство.

за Европската унија,“, вели проф. Пасарели, којшто ја става неа во истиот

Во 2008 година, на 31 година, Џорџа Мелони стана најмладиот министер во Италија во историјата,

со националистичките лидери во Унгарија и Франција. „Таа е на иста линија со Марин Ле Пен или Виктор Орбан. И таа заговара ‘Европа на нации’, со што секој е во основа сам. Италија би можела да биде Тројанскиот коњ на Путин за да ја поткопа солидарноста, со што таа би му овозможила да продолжи да ја ослабува Европа.“ Во трката да стане првата жена премиер на Италија таа го потврди својот женски идентитет, но, проф. Пасарели смета дека тоа е, на мачо, политички начин: „Доминацијата во италијанското семејство ја има ‘мама’. Таа е мачо фигура којашто е господар на кујната. Мелони тоа го користи умно затоа што овој наратив оди директно во суштината на нашиот систем.“ За нејзините поддржувачи, таа претставува радикална политичка пресвртница што и треба на Италија, со оглед на нејзината долга економска стагнација и општество што се посматра како геронтократија. nnn

дијагностичката аналитика. Дијагностичката аналитика дава одговор на прашањето: Зошто нешто се случило? На пример, зошто остварениот профит во последниот квартал е два пати помал од претходниот квартал? Дијагностичката аналитика ни овозможува да ги откриеме причините за ваквиот резултат со примена на корелациона анализа, идентификација на outli ers (опсервации со невообичаени (екстремни) податоци во споредба со другите во примерокот), drilldown анализа и визуелизација на податоци. Таа обезбедува сознание кое менаџерите можат да го користат за подобрување на перформансите во иднина. Предиктивната аналитика дава одговор на прашањето: Што ќе се случи во иднина? Таа користи техники за предвидување, регресиона анализа, податочно рударење, машинско учење

одговор на прашањето: Што треба да се направи? Во овој столб на аналитика се користат анализата на одлуки, оптимизациони методи, повеќекритериумско учење и визуелизација на податоци. На пример, со овој тип на аналитика може да се утврди колку треба да се произведува од секој производ со цел да се минимизираат трошоците, кој добавувач да се избере според неколку клучни критериуми, каде да се лоцира нов трговски центар, ресторан, итн. Бизнис аналитиката ги трансформира необработените податоци во ретроспектива, сознание, предвидливост и прескрипција со користење на аналитички методи, техники и алатки за да им помогне на менаџерите во донесување на подобри одлуки, одлуки базирани на податоци врз основа на кои тие ќе креираат вредност за компаниите (зголемен пазарен удел, профит, ефикасност, продуктивност, задоволство на вработени, потрошувачи, намалени трошоци, поплаки, итн). Податоците се стратешко„оружје“ на компаниите Во оваа дигитална ера, побарувачката за кандидати со аналитички вештини е висока, а понудата е ниска.

повеќе. Мотивирана да пренесам дел од меѓународното стекнато знаење и експертиза во областа на големите податоци и бизнис аналитиката во мојата држава, на бизнис студентите кои се идните двигатели на економијата во една држава, но и на вработените во компаниите за да можат да се стекнат со знаење и вештини за оваа професија на иднината како и да ги надградат акумулираните знаења,

резултати во поширок бизнис

контекст и на давање препораки

за донесување на подобри одлуки. Покрај тоа, ова е првата книга за бизнис аналитика во светот која ја воведува извонредната платформа за бизнис симулација и гемификација управувана од вештачка интелигенција, Monsoon SIM (http://www.monsoonsim.com/), која ја нагласува потребата за искуствено учење (eng. experiential learning). Книгата е структурирана во пет дела и вкупно четиринаесет глави. Првиот дел, Вовед во бизнис аналитика, ја објаснува реалноста на големите податоци, елаборира како компаниите можат да ја користат бизнис аналитиката за да создадат вредност и се фокусира на работа со податоци со примена на аналитика на табеларни пресметки. Вториот дел, Дескриптивна аналитика ја опфаќа

дел, Дијагностичка аналитика

ја обработува корелационата анализа, идентификување на outliers и drill-down анализата. Четвртиот дел, Предиктивна аналитика акцент става на предвидување, регресиона анализа и рударење на податоци со фокус на логистичка регресија. Четвртиот дел, Прескриптивна аналитика се фокусира на анализа на одлуки, оптимизација и одлучување врз основа на повеќе критериуми. Затоа што податоците со кои располагаме денес ќе бидат помалку од оние со кои ќе располагаме утре, неопходно е стекнување на знаење и вештини за големите податоци и за бизнис аналитиката за да можат компаниите успешно да работат и да бидат солиден партнер за соработка на регионално и глобално ниво. Каква ќе биде иднината на една компанија зависи од одлуките кои се донесуваат денес, затоа одлучете да бидете компанија водена од податоци. nnn

вработените најверојатно ќе ги „пополнат празнините“ со свои претпоставки. Овие претпоставки честопати се неточни или претпоставуваат најлошо сценарио, што дополнително ја зголемува вознемиреноста и активацијата на каналот „Преживување“.

форсирање на промени преку „платформа што гори“ - користејќи непосредна (и често заканувачка) криза како точка на пресврт за промени. Оваа мотивација управувана од страв поттикнува некои првични активности, но го исклучува каналот „Напредување“. Платформата што гори може да функционира во ситуации кога е потребен поголем интензитет или краток излив на „напорна работа“, но не функционира таму каде што новите идеи или новите начини на работа се клучни за успехот. Она што е потребно, во овие случаи, е акција мотивирана од желба да се искористи возбудлива можност.

барање можности, дури

бара разбирање на актуелната состојба. Кои се предизвиците на организацијата и што е можно да се направи преку иновации?

срцата на вработените, а не само до умовите, што ги охрабрува луѓето да се вклучат речиси доброволно - не само затоа што мора. u Прославете го напредокот Менаџмент системите се вешти во обезбедувањето извештаи и ажурирања за напредокотглавно фокусирани на проценка на перформансите за да се идентификуваат празнините и да се преземат корективни активности таму каде што е потребно. Она што недостасува е прославата на успехот, која е критична за убедување на скептиците и отстранување на пречките за успешна имплементација. Препознавањето, комуникацијата и аплаудирањето за постигнување на некои цели или успешни пилот напори може да обезбеди доза на позитивна енергија потребна за одржување

и ја намалува енергијата потребна за активирање на каналот „Напредување“. u Делегирајте контрола Едно од нашите најјасни сознанија е дека успешните напори за промена имаат рано вклучување и поддршка од широка, разновидна база

вработени. Идејата

денес се околу можностите. Честопати, лидерите прибегнуваат

граници

Кога

способност

одлуки, тие не само

бидат посветени да обезбедат

се менува брзо, може да влијае на животите на илјадници

Постапувајќи

начини

што

луѓето

Автори на текстот

размислувајќи

лидерството како однесување што

можеме

го покажеме,

Џон Котер, автор, професор на Харвард и основач на консултантската

одкомфорноне преземањеништо.

пресметани ризици.Тоаемногу различно

биденалудничаво храбар.