М
треба да се стабилизира, што се насетуваше и со движењата на светските
Универзитетскиот
Марјан
е
руската инвазија врз Украина. „Со нарушувањата на глобалната понуда на добра кои ги извезуваше Русија, а кои се надоврзаа на ребалансирањето по пандемијата, понудата и побарувачката на пазарот бараат нова рамнотежа, на повисоко ниво на цени.“, рече Петрески. Меѓутоа, тој го истакнува фактот што растот на цените се прошири врз целата потрошувачка кошничка, што скоро целосно е пренесен ефект. „На пример, во септември годинава имаме годишен раст на цените кај ресторани и хотели од 26.1%, што е компонента на базната инфлација, а за што веројатно сите ќе се сложиме дека е резултат на растот на цените на
надолу.“, објаснува професорот. Според него, не треба да игнорираме евентуални домашни фактори на инфлацијата, без оглед колку во одреден момент изгледаат мали.
„Првиот е големиот пораст на минималната плата во април годинава, што низ призма на цените, покажа мал притисок кај одредени ценовни компоненти, на пример кај услугите за домување и кај некои лични услуги, згора што ја зголеми социјалната тензија во врска со очекувањата за раст кај друг сегмент од платите. Вториот знак е што притисокот врз цените на храната на глобално ниво е значајно намален, но тоа не е пресликано кај нас. На пример, индексот на цените на храната од ФАО во септември 2022 изнесува 136.3, и паѓа шести месец по ред, односно откако го достигна врвот од 159.7 во март 2022. Спротивно на овие тенденции, кај нас цените на храната достигнаа врв во септември 2022, раст од 29.8% на годишна основа, a кај некои подгрупи како леб и масла, растот е над 40%. Оттука, значаен дел од овој голем раст веројатно може да се припише на маржите од трговците и производителите -преработувачи.“, заклучува проф. Петрески. Повисоки камати и рецесија или инфлација?неконтролирана Монетарната политика е клучна во справување со инфлациските притисоци и може да биде исклучиво ефикасна во ситуација кога економијата е прегреана, односно кога ценовните притисоци
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 2022 10 COVER STORY
пазари. Се случи сепак она што најмалку се посакуваше, што е изненадувачки и отвора дилеми на што конкретно се
акедонската економија преживува тешки денови под налетот на економската и енергетската криза. Цените растат до плафон, инфлацијата урива рекорди. Државниот завод за статистика пресмета 19,8% инфлација во октомври, во споредба со истиот период лани, што ја позиционира земјата како водечка во регионот. Цените на храната за една година пораснале дури за 32,4%. Или конкретно, за една година најмногу поскапел лебот и житата и тоа за речиси 50%, млекото, јајцата и сирењето за нешто повеќе од 40 отсто, а маслото за 40, 3 отсто... Инфлаторниот шок станува сè посилен и покрај мерките на власта, кои засега речиси и да не покажуваат никаков ефект. Уверувањата и прогнозите беа дека ценовниот шок храната и на енергенсите, а не на засилена домашна побарувачка. Дека генералната побарувачка ослабува говорат и други индикатори, како на пример потрошувачките кредити чиј раст забави во август на 6.4% од 7.3% на почетокот од годината, а во истиот временски распон вкупните кредити го одржале своето темпо. Воопшто, падот на реалната плата ќе ја повлече и потрошувачката
должи.
професор
Петрески во интервјуто за Капитал кажа дека инфлацијата
доминантно увезена, како последица на тектонските промени кои настанаа на глобалната политичко - економска сцена со
легитимно е прашањето што една централна банка може да стори, а што
Бидејќи е јасно дека шокот е на страната на понудата, било која реакција на централна банка, посебно ако не е глобален играч, нема да промени ништо во однос на глобалните ценовни движења кои се пресликуваат и дома, туку со нагло затегнување може само да го „убие“ растот, кој и самиот е под негативно влијание од тековните глобални случувања. „Единствено поле на кое централната банка може да влијае во тековниот контекст е ‘зауздувањето’ на инфлациските очекувања и да превенира дека тие ќе се вградат во, на пример, колективните договори и воопшто во среднорочните барања на синдикатите за пораст на платите, во кој случај тешко се излегува од тој круг на цени и плати, а каматните стапки ќе треба да
останат постојано високи во подолг период.“, смета нашиот соговорник проф. Петрески. Оттука, централната банка, во сегашните околности, води и ќе води политика на постепено нормализирање. Треба да имаме предвид дека иако изворот на сегашната инфлација е заеднички за многу држави ширум светот, сепак тие имаат и свои специфики. На пример, јасна е разликата меѓу САД и ЕУ: во САД, иако се водат спротивставени дебати, инфлацијата има повеќе домашни корени отколку во ЕУ, поради што и реакцијата на ФЕД е поостра од таа на ЕЦБ. Кога сме кај централните банки, минатата недела беше повторно поврзана со нив. Американските Федерални резерви ги зголемија каматните стапки за уште 75 базични поени. Би рекле, во склад со очекувањата на повеќето пазари, иако пред состанокот имаше теории и шпекулации дека ФЕД може да ги зголеми каматните стапки за само 50 базични
поени поради првите знаци за забавување на американската економија. Она што малку ги потресе пазарите по состанокот беше говорот на претседателот на ФЕД, Џером Пауел. Контекстот на говорот е дека каматните стапки ќе треба дополнително да се зголемат пред да почнат да ги намалуваат. Зошто е тоа лошо? Некои аналитичари веруваат дека кога каматните стапки ќе се искачат над 4 отсто, американската економија ќе потоне во длабока рецесија. На крајот на денот, се чини дека пазарот сака да види пресврт од ФЕД, а ако погледнеме, се чини дека повеќето показатели (освен вработеноста) покажуваат дека врвот на американската инфлација е зад нас. Сепак, ФЕД веројатно сака или треба целосно да ја сузбие инфлацијата бидејќи најлошото нешто би било да се види дека инфлацијата повторно се искачува на двоцифрена бројка поради прерана одлука. Од другата
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 202211 Најдоброто место за Вашите пари! Атрактивни каматни стапки до: •3% за 36 месеци •2,5% за 24 месеци •2% за 12 месеци Повеќе на unibank.mk Изберете депозит кој најмногу одговара на Вашиот финансиски план се предизвикани од вишок потрошувачка. Бидејќи сегашната ситуација е сосем различна,
не.
страна на Атлантикот, Кристин Лагард од Европската централна банка најави ново зголемување на каматните стапки во Европа и покрај растечките рецесиски ризици. Пазарот е убеден дека ЕЦБ на следниот состанок повторно ќе ги зголеми каматните стапки за 75 базични поени. Што ќе донесат американските„меѓуизбори“
Во секој случај, ништо добро нема да се случи на светската економска сцена, а следствено и на домашната, додека не се тргне заканата од Трета светска војна којашто надвиснува периодов откако уште повеќе се заостри реториката помеѓу Западот и рускиот претседател Путин. Во моментов кога е пишуван овој текст сè уште не беа познати конечните резултати од конгресните избори во САД, или т.н. меѓуизбори (midterms). Некои аналитичари ги сметаат овие избори за најважни во земјата уште од Втората светска војна наваму. Ќе видиме дали резултатите ќе се одразат на натамошниот тек на војната во Украина. Победата на демократите значи продолжување на моменталната политика, додека постои верување дека победата на републиканците ќе доведе до дисконтинуитет со сегашната администрација. Како примарни цели се поставуваат повлекување од војната и отворање преговори со цел да се постигне мир. Тука се и глобалната геополитичка стабилност, борба против инфлацијата, а потенцијално и барање за отповикување на претседателот Џо Бајден. Без оглед на победникот на овие избори и одлуките коишто ќе следат, клучната невралгична точка којашто може да доведе до голема светска војна, како што велат многу аналитичари, е долгот на голем дел од државите во светот. САД имаат национален долг од преку 31 илјада милијарди долари. Велика Британија и Јапонија практично се банкротирани, мора
печатат пари
состојба
Кина има преку 300
долг во однос на БДП. На Русите и Арапите им оди добро, малку долгови, а многу суровини. Затоа се’ помалку купуваат американски долг во долари, затоа што се плашат дека ќе депрецира. Земјите на БРИК ја додадоа Саудиска Арабија и станаа БРИКС? Ова секако не е добра
вест за САД и Западот, и покажува дека светот сака да ја намали зависноста од американскиот долар. Институтот за меѓународни финансии (IIF) очекува соодносот на глобалниот долг во однос на БДП да достигне 352 отсто на крајот на оваа година. Се чини дека државниот крипто (CBDC) се појавува како приоритетно решение, според аналитичарот Роберт Јуришиќ за хрватски Лидер медиа. Доколку биде прифатено истовремено во САД, ЕУ, В. Британија, Кина, Јапонија и Швајцарија, може да ја реши должничката криза. Спротивно на тоа, ако ова усвојување е само регионално ограничено, девалвацијата и губењето на куповната моќ може да бидат разорни. Централните банки рекордно купуваат злато Инаку, во целиот овој контекст податок вреден за спомнување е што минатиот квартал централните банки низ светот купија рекордна количина злато. Според Светскиот совет за злато (WGC), тие купиле речиси 400 тони злато во третиот квартал, што е 4 пати повеќе отколку за истиот период претходната година. Вкупното купување оваа година е највисоко од 1967 година, кога доларот сè уште беше врзан за златото. Покрај купувањето од страна на централните банки, има и силно непријавено купување од институциите. Според WGC, не сите земји редовно ги објавуваат своите набавки на злато, вклучително и големите како Кина и Русија. И покрај големата побарувачка, цените на златото главно зависат од надворешни фактори, како што се макроекономското опкружување и трендот на доларот. Цените на златото оваа година беа под притисок поради агресивниот пораст на
со снабдувањето.
Многумина предупредуваат дека глобалните залихи на бакар паднаа на рекордно ниско ниво, дека постојат ризици од недостиг и дека сегашните цени не ги одразуваат ограничувањата на физичкиот пазар. И цените на челикот благо закрепнаа минатата недела, откако паднаа на најниското ниво од јуни 2020 година. Сепак, побарувачката за челик останува малку заматена од рецесиските притисоци. Клучните показатели за индустриското производство во Кина укажаа на забавување на активноста, при што инвестициите во секторот на недвижности паднаа за повеќе од 8 отсто во првите три квартали, што сигнализираше помала употреба на челик. Цените на алуминиумот се на ниво од 2.300 долари за тон, па треба да се напомене дека Zhongwang Holdings поднесе барање за стечај. Тој е водечки кинески производител на алуминиумски профили и втор во светот. Главните причини за падот на овој гигант се комбинација на бројни фактори, од зголемувањето на трошоците за енергија, преку американската царина до последиците од измамите во САД. Овој случај може да има последици ширум светот, а компанијата има 252 филијали ширум светот, но и акумулирала долг од 64 милијарди долари. Суровата нафта „брент“ се движи околу 98 долари за барел, расте трета недела по ред и го достигна највисокото ниво од крајот на август. Сè уште е пресврт помеѓу ограничената понуда и стравот од рецесија, а послабиот долар и подготвеноста на дел од пазарот за поголем ризик го создадоа ова нагорно расположение. Гасот ТТФ е во пад и моментално е на ниво од 110 евра за мегават час. Невообичаено топлото време за овој период од годината ја намали побарувачката за греење, што се одразува и на побарувачката на гас, но и на пополнетоста на складиштата низ Европа. Земјите-членки на Европската унија веќе работат на изнаоѓање алтернативни рути за снабдување со гас за следната година, бидејќи сè уште постои неизвесност за испорака преку гасоводот Јамал, а гасоводот Северен тек 1 се смета за неупотреблив до понатамошно известување. Што се однесува до течниот гас, ќе видиме колку долго ќе трае европската конкурентност и дали другите пазари, на пример Југоисточна Азија, ќе ги привлечат танкерите кон себе со повисока цена. nnn
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 2022 12
COVER STORY
да
за да го откупат својот долг. Швајцарија е во лоша
со застрашувачки приватен долг.
отсто
каматните стапки во САД и поскапувањето на доларот. Кога зборуваме за металите, нивните цени се зголемија минатата недела како бран на оптимизам дека Кина ќе ја промени политиката на нулта стапка за ковид, а се очекуваше и зголемување на пазарната активност. Цената на фјучерсите за бакар малку се намали од највисоките нивоа во изминатите четири месеци.
е над
неколку
пазарот
Сепак, цената се уште
просекот од последните
месеци поради стравот на
од претстојните проблеми
КОНЕЧНО РЕФОРМА ВО СИСТЕМОТ НА СУБВЕНЦИИ ЗАПОВЕЌЕ ХРАНА ЉУПЧО НИКОЛОВСКИ МИНИСТЕР ЗА ЗЕМЈОДЕЛСТВО, ШУМАРСТВО И ВОДОСТОПАНСТВО Стариот систем за субвенционирање каде земјоделците добиваа субвенции без да прикажат доказ дека оствариле производство го заменуваме со нов т.н. decoupling систем каде земјоделците ќе мора да докажат дека имаат остварено и предадено производство. Во еден поорганизиран систем ги ставаме сите чинители, со зголемена контрола преку која ја намалуваме можноста за злоупотреби и сивата економија, систем кој гарантира поголемо производство на домашна храна. Новиот модел за субвенционирање кој го предлагаме не ја крати досегашната поддршка која ја добивале земјоделците, туку истата се прераспределува во повеќе програми за поддршка. INTERVIEW
неколку опции како истото да биде ставено во функција и да се обработува. Сопственикот на земјиштето кое е во приватна сопственост, а прифати истото да се даде под закуп, би добивал 80% од закупнината, додека 20% би биле за државата. За краток период добри резултати даде и поддршката кон земјоделците која ја обезбедивме преку Интервентниот фонд кој го креиравме. Најпрвин вкупната вредност на Интервентниот фонд со која започнавме беше 400 милиони денари, средства наменети за креирање на интервентни мерки за поддршка на земјоделците во услови на криза. Земјоделците, поради војната во Украина се соочуваа со недостаток и покачени цени за набавка на репроматеријали, токму затоа првата интервентна мерка беше да ги поддржиме земјоделците во набавката на вештачко ѓубриво за пченица, пченка, јачмен и сончоглед. Преку интервентниот фонд обезбедивме до 40% поддршка при набавка на вештачко ѓубриво за производителите на житни култури, односно по 4.000 денари за пченица и пченка и 2.500 денари поддршка кај јачменот и сончогледот. Ваквата поддршка покрај тоа што влијаеше во намалувањето на трошоците за производство, влијаеше и во подобар квалитет на производот и поголем принос. Оваа интервентна мерка досега ја имаат искористено 6.815 земјоделци, со вкупна вредност на поддршка од 112,9 милиони денари. Задоволен сум што успеавме предвидениот брз систем за прибирање и исплата на апликациите да го реализираме без никаков проблем. Овој брз систем предвидуваше исплата во рок од 7 дена, односно земјоделците апликациите ги подготвуваа во подрачните единици кои веднаш ги проследуваа до Платежната агенција, а тие веднаш вршеа проверки и доколку беа запазени критериумите се подготвуваше налог за исплата. Во интервентниот
апликациите да го реализираме без никаков проблем.
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 202217Љупчо Николовски министер за земјоделство, шумарство и водостопанство Преку интервентниот фонд обезбедивме до 40% поддршка при набавка на вештачко ѓубриво за производителите на житни култури, односно по 4.000 денари за пченица и пченка и 2.500 денари поддршка кај јачменот и сончогледот. Ваквата поддршка покрај тоа што влијаеше во намалувањето на трошоците за производство, влијаеше и во подобар квалитет на производот и поголем принос. Оваа интервентна мерка досега ја имаат искористено 6.815 земјоделци, со вкупна вредност на поддршка од 112,9 милиони денари. Задоволен сум што успеавме предвидениот брз систем за прибирање и исплата на
Оваа интервентна мерка ја искористиле вкупно 1.898 сточари, во вкупна вредност од 219,7 милиони денари. Бидејќи за краток период Интервентната програма даде резултат со ребалансот на буџетот за 2022 година истата ја дополнивме со нови 500 милиони денари, со што вкупниот интервентен фонд
фонд креиравме и мерки за поддршка на сточарите, за јагне, гоеница и несилка, односно за предадено јагне и гоеница во регистрирани кланични капацитети и за несилки во одгледувалиштата кои се на возраст за производство на консумни јајца.
кој се користи во европските држави и се покажа како метод со најголема ефикасност. Правиме раздвојување на тоа кои производи и култури се значајни и важни за државата, односно производи кои пазарот ги бара, и култури и производи кои добиваат само основна субвенција. Сите земјоделци би добивале основна субвенција наменета за одржување на земјиштето
само на репродуктивни грла добиток постари од 1 година каде субвенциите ги зголемуваме до 100 проценти. Она што исто така
гарантира побрза исплата, дава можност за поголема контрола и ја зголемува продуктивноста во земјоделството. Сега преку новиот модел што го предлагате акцент ставате на стратешките производи, значи ли ова дека конечно државата има стратегија и почнува плански да
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 202219 земјоделците да добиваат основна и дополнителна субвенција, кои би биле условите за земјоделците да ги добијат овие субвенции? Македонското земјоделство го прилагодуваме на европското и овој предлог концепт за субвенционирање кој го предлагаме се
во обработлива состојба и оваа основна субвенција би ја добивале авансно, веднаш по аплицирањето доколку ги исполнуваат минимум пропишаните услови. Дополнителните субвенции пак ќе ги добијат оние земјоделци кои произведуваат значајни култури или производи, односно го обработуваат земјиштето и достават доказ за остварен принос и целото производство го предадат во регистрирани домашни капацитети. Дополнителните субвенции ќе може да ги добие и секој земјоделец кој произведува значајни култури и производи, а своето земјоделско производство го користи за сопствени потреби
модел за субвенции кај растителното производство веднаш ги елиминираме оние кои само аплицираат за субвенции по пријавена површина без да докажат дека земјата ја обработиле и оствариле принос, а средствата ги пренасочуваме кон оние земјоделци кои реално ја обработуваат површината и остваруваат принос. Имаме предвидено повеќе системи за контрола и точно ќе знаеме кое земјоделско земјиште е обработено. Кај сточарството пак, со новиот модел предлагаме субвенционирање
новиот модел за субвенционирање во делот на сточарството е побрзата исплата за произведеното и предадено млеко кај регистрираните производствени капацитети, каде планираме истата да се врши еднаш месечно. Вака поставениот систем
градиме еден стратешки пристап на државата во земјоделството кој има за цел да го развие производството на значајните
култури ја утврдивме заедно со земјоделците преку состаноците на потсекторските групи. Љупчо Николовски министер за земјоделство, шумарство и водостопанство Сите земјоделци би добивале основна субвенција наменета за одржување на земјиштето во обработлива состојба и оваа основна субвенција би ја добивале авансно, веднаш по аплицирањето доколку ги исполнуваат минимум пропишаните услови. Дополнителните субвенции пак ќе ги добијат оние земјоделци кои произведуваат значајни култури или производи, односно го обработуваат земјиштето и достават доказ за остварен принос и целото производство го предадат во регистрирани домашни капацитети.
базира токму на decoupling методот,
во производство на финален производ. Исто така кон сите земјоделци ја продолжуваме и поддршката за зелена нафта, која оваа година е до 50%, а преку направените законски измени овозможивме да достигне и до 100%. На овој начин преку вака конципиран
го нуди
произведува домашна храна? Преку овој нов модел за субвенционирање кој го прелагаме,
култури, да поттикне поголем економски раст и да ја зголеми продуктивноста. Стратешките култури и производи кои се важни за државата и влијаат во економијата ги издвојуваме и за нив финансиска поддршка се зголемува. Листата на стратешките
селекција сите земјоделци добиваат субвенции, а со новиот модел уште повеќе можности за поддршка ставаме на располагање. Исто така, земјоделците многу добро знаат на која влада какви биле приоритетите. Ние наследивме долгови кон млекопроизводителите на пример за неисплатени 9 фази за предадено млеко, наследивме обврски за неисплатени субвенции од 2015 година, го решававме проблемот со Субрата Рој и земјиштето во Џумајлија, потоа ги решававме и враќавме долговите кон лозарите од пропаднатите винарници Повардарие, винарница Стефани и Петра и уште многу други наследени проблеми. Па еве еден пример: ние сега обезбедуваме 2,7 милијарди денари за да расчистиме комплетно со заостанатите долгови опфаќајќи скоро 50.000 земјоделци. Само за споредба 2 милијарди денари се дадени за 34 споменици од Скопје 2014. Замислете си само доколку овие пари завршеле во земјоделството, наместо во гипс колку полесно денес ќе ја поминевме кризата. Ова е јасна разлика на која влада какви и биле приоритетите, можеби за нив ова се суштински проекти во земјоделството. Денес работата во министерството е многу поинаква. Мерките се носат во разговори со земјоделците, тие директно се вклучени во креирањето на политиките и токму така донесени мерки даваат резултат. Затоа транспарентно го водиме и заедно го креираме моделот за субвенционирање. Искрено не знам дали да очекувам блокада или не, со нив човек никогаш не знае на што е. Овој модел едногласно беше прифатен од земјоделците, тие директно беа вклучени во неговата подготовка, ако некој мисли дека ваква важна реформа треба да биде блокирана нека проба, но ќе се соочи
на
бизнис план и да аплицираат. Корисници на оваа нова мерка се индивидуалните земјоделци чија основна дејност е земјоделството и кои егзистираат од земјоделството, односно се регистрирани со законот за вршење земјоделска дејност или согласно законот за ПИОМ. Максималната
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 202221Љупчо Николовски министер за земјоделство, шумарство и водостопанство за примарното земјоделско производство. Со оваа нова мерка предвидуваме јавен повик кој ќе биде отворен во текот на целата година на кој земјоделците ќе можат да аплицираат во набавка на опрема за производство и преработка на финални производи. Наместо земјоделците да чекаат некој од повиците кој ги распишувавме преку програмата за рурален развој, сега ќе можат самите во текот на целата година, тогаш кога ќе бидат подготвени, да спремат
вредност на поддршката по корисник изнесува 600.000 денари, односно кофинансирање до 50% од вредноста на прифатливите трошоци. Даваме можност процентот на кофинансирање да се зголеми до 10% кај оние бизнис планови каде инвестициите ќе бидат во обновливи извори на енергија. Уште една нова мерка која ја предвидуваме со програмата за рурален развој се советодавните услуги за земјоделците, каде преку посебен закон за воспоставување на советодавен систем во земјоделството и руралниот развој, преку кои земјоделските стопанства ќе можат да стапат во соработка за користење на стручни совети за подобрување на производството. Максималната вредност на поддршката за оваа нова мерка Оние кои велат дека новиот модел за субвенционирање немал ништо суштинско имаа на располагање десетина години да направат нешто суштинско за земјоделците. За разлика од тогаш кога субвенциите се даваа по списоци на подобни и неподобни земјоделци, денес со еден потпис, на едно решение, без селекција сите земјоделци добиваат субвенции, а со новиот
можности
поддршка
со гневот на земјоделците. Програмата за Рурален развој исто така ја менувате со нови мерки и велите ќе прерасне во инвестициона програма. Една од новите мерки во програмата е мерката бизнис план ви земјоделието, што добиваат земјоделците со оваа нова мерка која ја предвидувате? Како дел од предлог новиот модел за субвенционирање предлагаме и нови мерки во Програмата за Рурален развој со кои оваа програма прераснува во инвестициона програма. Во програмата креираме нова мерка за поддршка на бизнис план во земјоделството, што претставува нов концепт на финансиска поддршка на земјоделските стопанства
модел уште повеќе
за
ставаме
располагање.
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 2022 24 ПАЗАР НА КАПИТАЛ РЕЧИСИ СИТЕ ДОМАШНИ ИНВЕСТИЦИСКИ ФОНДОВИ СО НЕГАТИВНИ СТАПКИ НА ПРИНОС ГОДИНАВА ПАДОТ НА СВЕТСКИТЕ БЕРЗИ УДРИ ПО РАБОТЕЊЕТО Пад на приносите е регистриран кај акциските фондови, обврзничките фондови и кај балансираниот фонд. Единствено паричните фондови остварија позитивни приноси во првите шест месеци од годината.
2022 година со
стапки на
за разлика
истиот период минатата година
сите инвестициски фондови, освен еден, остварија позитивни стапки на принос, покажува извештајот на Комисијата за хартии од вредност (КХВ). Пад на приносите е регистриран кај акциските фондови, обврзничките фондови и кај балансираниот фонд. Единствено паричните фондови остварија позитивни приноси во првите шест месеци од годината. При тоа, најголем пад на стапките на принос е забележан кај акциските фондови, што не е ни чудно, со оглед на тоа што во 2022 светските берзи, како и Македонската берза, се во „црвена територија“ што се однесува до индексите. Имено, минатата година во првите шест месеци, стапките на принос на
отворените инвестициски фондови се движеа во распонот од 14,92% на фондот ВФП Премиум Инвест до -6,08% на КБ Публикум – Златен фонд, додека во првите шест месеци од 2022 година стапките на принос се движат од -20,57% на КБ Публикум – Златен фонд до 1,04% на КБ Публикум – Паричен фонд. Намалувањето на стапките на принос се должи пред сè на искажаните износи на реализирани загуби од продажба на финансиски инструменти кај акциските фондови, кај кои и падот на стапките на принос е најизразен. Во една од табелите во прилог на текстов, е даден приказ на приносот на одделните инвестициски фондови за првите шест месеци од 2021 година и од 2022 година, како и на просечната нето вредност на одделните фондови во првите шест месеци од 2021 година и од 2022 година. Сите четири парични фондови оствариле позитивни стапки на принос, но кај нив и осцилациите во стапките на принос се најмали, што
е разбирливо со оглед на нивните инвестициски политики. Стапките на принос на обврзничките фондови и кај балансираниот фонд минатата година беа позитивни, а оваа година се негативни. Најголеми осцилации се забележани кај стапките на принос на акциските фондови, чии приноси во првите шест месеци од минатата година биле позитивни со стапки на принос кои се движеа во распон од -6,08% кај КБ Публикум Златен Фонд (кој минатата година беше единствен акциски фонд со негативен принос за првите шест месеци), па сè до 14,92% принос што го оствари фондот ВФП Премиум Инвест. Оваа година во првите шест месеци, сите 13 акциски фондови имаа негативни стапки на принос кои се движеа во распонот од -20,57% кај КБ Публикум Златен Фонд до -0,12% кај Иново Статус Акции, што главно се должи на падот на цените на финансиските инструменти во кои вложуваат фондовите.
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 202225 Р ечиси
инвестициски фондови
првото
од
сите отворени
го завршија
полугодие
негативни
принос,
од
кога
милијарди денари. Од друга страна , износот на одливите од повлекување на удели се зголемил за 2,72% од девет милијарди денари
Вкупниот износ на средства вложени во акции на 30.06.2022 година изнесува 4, 5 милијарди денари и истиот е за
со
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 2022 26 ПАЗАР НА КАПИТАЛ Најголем дел од паритефондовите вложиле во акции Во периодот 01.01.- 30.06.2022 година отворените инвестициски фондови прикажале приливи од продажба на издадени документи за удел во вкупен износ од девет милијарди денари , што е за 6,75% помалку во однос на прикажаниот
во првите шест месеци од 2021 година на 9,3 милијарди денари за периодот 01.01.30.06.2022 година. Најголема фреквенција на продажби и откупи на документи за удел има кај паричните фондови. Имено, кај четирите парични фондови се регистрирани 88,54% од вкупните приливи на сите фондови по основ на продадени документи за удел за првите шест месеци од 2022 година, што е приближно на исто ниво како и истиот период минатата година, кога учеството било 87,70%. Во поглед на одливите по основ на откуп на документи за удел 94,60% од вкупните одливи на сите фондови во првите шест месеци од 2022 година се всушност одливите од откупени документи за удел на паричните фондови (минатата година во истиот период 92,49%). Со состојба на 30.06.2022 година отворените инвестициски фондови најголем износ од средствата со кои управуваат ги имаат вложено во сопственички финансиски инструменти
38,30% повисок од вкупниот износ на средства на фондовите вложен во акции
состојба на
година,
изнесувал 3,25 милијарди
Имајќи предвид што
дел од регистрираните отворени инвестициски фондови
износ на приливи од продажба на издадени документи за удел за истиот период минатата година, кога изнесувал се
9, 66
- акции (43,32%).
30.06.2021
кога
денари.
најголем
(65%)
Аплицирајте за НЛБ Станбен кредит до 31 декември без трошоци за одобрување и без трошоци за проценка и искористете ги промотивните поволности: Рок на отплата до 35 години Фиксна каматна стамка до 10 години Бескаматен кредит за опремување на домот во соработка со Нептун Промотивно до 31 декември Вистинска можност да живееш по свое! НЛБ Станбен кредит
хартии од вредност 4,6% од средствата. Во однос на истиот период минатата година, учеството
на вложувањата во акции е зголемено на сметка на учеството на вложувањата во пласмани и депозити и во обврзници. Од аспект на дејноста на издавачите во кои фондовите вложуваат во акции, најголем износ од средствата со кои управуваат фондовите ги имаат вложено во три клучни сектори – финансиски услуги, здравство и информатичка технологија. Вкупниот износ на средства вложени во овие три сектори на 30.06.2022 година изнесува 2,23 милијарди денари и истиот е за 34,06% повисок од вкупниот износ на средства на фондовите вложен во овие три сектори со состојба на 30.06.2021 година, кога изнесувал 1,67 милијарди денари. Според домицилноста на вложувањата со состојба на 30.06.2022 година отворените инвестициски фондови најголем
износ од средствата со кои управуваат ги имаат вложено во домашни финансиски инструменти (59,90%). Вкупниот износ на средства вложени во инструменти од Република Северна Македонија на 30.06.2022 година изнесува 6.390,26 милиони денари и истиот е за 5,45% помал од вкупниот износ на средства на фондовите вложен во домашни финансиски инструменти со состојба на 30.06.2021 година, кога изнесувал 6,76 милијарди денари. Покрај во домашни хартии од вредност и инструменти на пазарот на пари, отворените инвестициски фондови вложувањата ги насочуваат кон финансиски инструменти од eвропски издавачи (21,47% од вкупниот износ на вложувања), како и во инструменти од aмерикански издавачи (12,66%). nnn
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 2022 28 ПАЗАР НА КАПИТАЛ акциски фондови, чии инвестициски политики се фокусирани на инвестирање во акции, во вкупните вложувања на фондовите доминираат овие финансиски инструменти. Инаку, значаен дел од портфолијата на фондовите е инвестиран во пласмани и депозити (23,95%), кои им овозможуваат ликвидност на фондовите. Финансии, здравство и ИТнајпривлечни индустрии за вложување Со состојба на 30.06.2022 година отворените инвестициски фондови најголем износ (43,3%) од средствата со кои управуваат ги имаат вложено во сопственички финансиски инструменти - акции. Во обврзници имаат вложено 28,1%, во пласмани и депозити речиси 24% и во останати
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 2022 30 ТРГОВИЈА КОЈ Е КОЈ СПОРЕД ПОТРОШУВАЧИТЕ ВО МАКЕДОНИЈА? ИСТРАЖУВАЊЕ НА ИНСАЈДЕР ИД – ПРЕФЕРИРАНИ ЛАНЦИ НА МАРКЕТИ ЗА 2022 Неколку години се заклучува дека тврдите дисконти (hard discounts) се веќе “нормалниот маркет” во кој се пазари, додека останатите концепти си конкурираат да го привлечат потрошувачот преку различни канали на промоција и понуда на поголем асортиман на производи. Тврдите дисконти со сигурност во следните години ќе почнат да стагнираат и ќе продолжат со проширување на асортиманот и да нудат повеќе производи или потрошувачко искуство кои претходно не биле својствени за ваквите концепти. А генцијата за истражување и консалтинг Инсајдер ИД, го спроведе истражувањето “Преферирани ланци на маркети и Најпознати брендови 2022-ва година” во кое се анкетирани повеќе од 1,300 активни потрошувачи на територија на целата државата. Агенцијата 6-та година по ред прогласува ТОП 3 Маркети преферирани ланци на маркети и трета година Најпознати Брендови според потрошувачите во Македонија. Во тековното истражување се додадени и категориите: Најмодерен маркет, Најдобар сооднос цена - квалитет и Маркет со најдобра локациска покриеност. Исто така, додадена и категоријата
влијаеја на
за
потрошувачка.
кој што
да
кое е предизвикано од
зголемување на цените за сите
на најдобар Интернет Маркет. Претходните приближно три години ги обележаа неколку големи настани кои што особено
индустријата
широка
Сепак, во 2022-ра година, компаниите се соочуваат со проблем
се очекува
ја обележи цела 2023та
наглото
суровини и финални производи. Инфлацијата е “подгреана” од повеќе фактори, за кои што и во случај на нивно моментално решавање, ќе биде потребно време за стабилизација на цените на производите. Во крајна линија, зголемувањето на цените на прехранбените производи директно влијае на буџетите на домаќинствата, кои пак во обид да го амортизираат зголемувањето преку оптимизација на трошењето. Очекувано е дека во 2023-та година и покрај можната стабилизација на цените, да се забележи и голема промена во однесувањето на потрошувачите особено во однос на прехранбените производи. Значителен подем на т.н. „тврди“ дисконти
од претходната година каде имаше раст (од 2.7 на 3) што
дека растот на еден маркет со најголема веројатност е стагнација или пад на друг. Тоа ќе предизвика идниот раст на “тврдите дисконти” да биде на сметка на другите ланци на маркети. Кам Маркет е и во тековното истражување е маркетот каде што пазарат 68% од потрошувачите. Учеството кое што го има Кам Маркет, од првото истражување до денес е во рамките на 60%70% што јасно сугерира на високо пазарно учество и континуирано негово одржување и покрај зголемувањето на конкуренцијата и интензитетот на пазарот. Според податоците од 2017 до денес Стокомак го има најпрогресивниот раст од сите маркети кои што се анализирани и само во последната година има раст од приближно 7%
однос на 2021-та. Од 24.5% се искачува на 56% или анализирано од 2017-та до денес, Стокомак има двојно повисоко учество, а со тоа и потрошувачи.
Значителното зголемување на малопродажната мрежа пратено од ниска ценовна политика, придонесе да Стокомак бележи многу брза пенетрација на пазарот и привлекување на голем број потрошувачи за краток рок и што е најважно да го одржи континуираниот раст веќе 6 години по ред. Третиот рангиран Тинекс има идентично учество како и претходната 2021-ва година со 31%. Исто како и Кам Маркет, Тинекс бележи континуитет во учеството од 2019 до денес, со варијација од 27% - 33%, за оваа година да биде токму на средина со 31%. Чии купувачи се најлојални? Во овогодишното истражување повторно се мери и лојалноста на потрошувачите по маркет. Степенот на лојалност се калкулира врз основа на однесувањето на потрошувачите на ниво на ланец на маркети, без разлика на позицијата на маркетот во генералниот распоред. Процентот
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11
202231
Подемот на “тврдите дисконти” од првото истражување во 2017та година до овогодишното е значителен. Еден заклучок во однос на истражувањето е дека бројот на маркети во кои што потрошувачите пазарат е стабилизиран на 3, за разлика
НОЕ.
сугерира
во
Кам
на
Во
се анализира кој е најмодерен, најдобар сооднос цена-квалитет и најдобра локациска покриеност според потрошувачите. Потрошувачите одговараат според нивното размислување и перцепција, без разлика на тоа дали активно пазарат во посочениот маркет или не. Промена на бизнис моделите Како најголем новитет во тековното истражување е категоријата за е-продавница (маркет). Потрошувачите одговараат на прашањето “А10. Кој е според вас најпознатиот интернет маркет (без разлика дали активно купувате или не) во Македонија?”. Како најпозната е-продавница според потрошувачите во Македонија е е-Tinex за 31% од потрошувачите, потоа Pa ket.mk за 22% и на третата
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 2022 32 ТРГОВИЈА пресметуваа како сооднос помеѓу вкупниот број на лица кои пазарат во определен маркет и оние кои го преферираат, односно ја претставуваат лојалната група на потрошувачи. Ако во КАМ Маркет пазарат 68% од потрошувачите, од нив 45.8% се лојални на брендот. Калкулацијата е изработена со цел да се определи процентот од потрошувачите кои што маркетите можат да ги сметаат како лојални. На првата позиција е Кам Маркет со раст на лојалноста од 41.5% на 45.8% или приближно секој втор потрошувач кој пазари
позиција
позициониран
потрошувачите.
на
во
исклучително високиот
на производи, очекувано е да ги задржува најголем дел од потрошувачите како “лојални” особено оние кои преферираат пазарење на една локација на повеќе производи во различни категории и голем избор на производи. На третата позиција во истражувањето во тековната година е Стокомак со раст од 30.8% на 36.0% во последната година. Просечната лојалност за сите маркети во Македонија, бележи намалување од 32% во 2021 на 28%. Истото посочува дека се помал број на потрошувачи за разлика од претходната година се лојални кон определен маркет туку го заменуваат доколку сметаат дека имаат подобра алтернатива. Лојалноста
во маркетот е лојален. На втората МАРКЕТИ ВО КОИШТО ПОТРОШУВАЧИТЕ ПАЗАРАТ Напомена: прашањето е со повеќекратен избор, потрошувачите може да изберат повеќе од еден одговор, со што вкупниот збор на одговорите надминува 100% НАЈПОЗНАТА Е-ПРОДАВНИЦА
како маркет со најголема лојалност на потрошувачи е
Веро со 41.8% од
Бизнис концептот
единствениот хипермаркет
Македонија со
асортиман
која ја имаат особено
Маркет и Веро е нависоко ниво, споредбено со сите останати
пазарот.
најновиот дел од истражување
позиција е Веро (verodrive.vero. com.mk) со 13%. Електронската трговија за производи за широка потрошувачка во Македонија сè уште е во зачеток, но позиционирањето кое го имаат маркетите, особено на Тинекс, може да придонесе за сериозни финансиски резултати во моментот кога финансиската големина на ваквата електронска трговија ќе биде значително повисока. Со дополнителното зголемување на учествата за тврдите дисконти, и многу доминантната позиција, се очекува дека во следните години ќе се забележува стагнација во нивниот раст, со исклучок на Киппер кој значително го зголемува пазарното учество. Вкупниот збир на Стокомак, КАМ Маркет и Киппер надминува 145% што посочува дека сите потрошувачи пазарат минимум кај еден од нив, а дел од нив и во двата паралелно. Неколку години се заклучува дека тврдите дисконти се веќе “нормалниот маркет” во кој се пазари, додека останатите концепти си конкурираат да го привлечат потрошувачот преку различни канали на промоција и понуда на поголем асортиман на производи. Тврдите дисконти со сигурност во следните години ќе почнат да стагнираат и ќе продолжат со проширување на асортиманот и да нудат повеќе производи или потрошувачко искуство кои претходно не биле својствени за ваквите концепти. Според Инсајдер ИД, со влезот на Лидл кој се’ уште се очекува, просторот за проширување на тврдите
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 2022 34 ТРГОВИЈА
дисконти ќе биде ограничен и преземањето на потрошувачите од едни кај други ќе биде уште попредизвикувачко. Промената на бизнис моделите пред се’ ќе треба да биде во задржување на моменталните клиенти многу повеќе отколку во привлекување на нови. На краток и среден рок (до 3 години) одржувањето на нивото на потрошувачи и висината на приходите ќе биде пресудно за одржување на компаниите на долг рок. nnn РАНГИРАЊЕ НА МАРКЕТИ СПОРЕД ЛОЈАЛНОСТА НА ПОТРОШУВАЧИТЕ Според добиените податоци Веро е најмодерен маркет во Македонија според 30% од потрошувачите. Најдобар сооднос помеѓу цената и квалитетот на производите има Кам Маркет според 36% од потрошувачите и истиот маркет има најдобра локациска покриеност. НАЈМОДЕРЕН, НАЈДОБАР СООДНОС ЦЕНА-КВАЛИТЕТ И НАЈДОБРА ЛОКАЦИСКА ПОКРИЕНОСТ Електронската трговија за производи за широка потрошувачка во Македонија се’ уште е во зачеток, но позиционирањето кое го имаат маркетите може да придонесе за сериозни финансиски резултати во моментот кога финансиската големина на ваквата електронска трговија ќе биде значително повисока.
на станови, нивната квадратура, ориентацијата на становите, кои станови се најмногу барани и зошто, кои материјали за градба се употребувани, каков пристап и паркинг решение е предвидено во рамки на комплексот, како и информација за дополнителните содржини во рамки на комплексот итн.
Така, без да лутате и да проверувате на интернет на едно место можете да се информирате за сите детали кои за вас ќе претставуваат можеби и одлучувачки фактор при купување на вашиот нов дом. u Визуелна презентација Продажниот салон на „Гранд Скопје“ нуди единствена можност преку интересна визуелна презентација да го погледнете и можното внатрешно уредување на становите, но и опкружувањето кое „утре“ ќе биде во ваша непосредна близина, како близина на модерна шопинг галерија во централниот дел на комплексот, урбан парк, простор за одмор и релаксација како составен дел од комплексот итн. u Информации во врска со цените и условите Знаеме дека во индустријата на недвижности цените не секогаш се фиксни, односно цената по квадратен метар е често детерминирана од самите карактеристики
зависно од нивната ориентација, внатрешниот распоред итн., па по деталната презентација на становите персоналот во продажниот
поволностите што ги
сакате вашиот
СИТЕ ИНФОРМАЦИИ НА ЕДНО МЕСТО: ПРОДАЖНИОТ САЛОН НА „ГРАНД СКОПЈЕ“ ЕДИНСТВЕН ОД ВАКОВ ТИП ВО ЗЕМЈАВА Д околку сте во потрага по нов дом и својата иднина ја гледате на најдобрата локација во Скопје, на располагање имате одлична можност –посета
за урбано домување во центарот на случувањата. Но, што сè можат да дознаат потенцијалните купувачи во овој продажен салон и со какви придобивки може да се здобијат? u Сите информации за становите Од љубезните вработени, како преку разговор така и преку визуелен приказ, ќе ги добиете сите информации за кои сте заинтересирани, почнувајќи од бројот
на станот за кој сте заинтересирани. Оттука, станови со иста или слична квадратура можат да имаат различни цени
на продажниот салон на „Гранд Скопје“ каде, пред да се одлучите за купување нов дом, на едно место ќе ги добиете сите корисни и потребни информации поврзани со комплексот „Гранд Скопје“. Лоциран на првиот кат во Градскиот трговски центар продажниот салон, односно Showroom на „Гранд Скопје“ е единствен од овој тип во земјава и ќе ви овозможи одблизу да се запознаете со деталите во врска со објектите што се градат во рамки на комплексот, кој никнува спроти хотелот „Холидеј Ин“. Продажниот салон започна со работа пред 4 месеци и од самиот почеток има значаен број посетители од различни профили кои се интересираат за домување и работа на најатрактивната локација во Скопје, а, пак, персоналот од овој Showroom вели дека интересот за домување во „Гранд Ривер“ е навистина голем. „Имаме голем број на посетители во продажниот салон, можеме да кажеме дека локацијата е дефинитивно една од главните причини поради која заинтересираните граѓани доаѓаат да го посетат нашиот продажен салон и, секако, неповторливиот поглед кој нашиот објект „Гранд Ривер“ го нуди“ – велат вработените во продажниот салон на „Гранд Скопје“. Заинтересирани да бидат дел од „Гранд“ приказната се деловни луѓе, кои својот бизнис сакаат да го градат во срцето на Скопје, семејства со деца кои ја ценат близината до сите погодности што ги нуди локацијата на „Гранд Ривер“, самци кои сакаат динамичен живот, како и млади парови кои се заинтересирани со
салон - ќе ве воведе и во ценовната политика и условите за плаќање. u Пресметка на кредитни пакети Во продажниот салон на „Гранд Скопје“ е достапна единствена можност за купување недвижности со кредит од банките партнери на инвеститорот на комплексот МФ Фешн. На лице место ќе бидете запознаени
нудат банките, доколку
дом да го стекнете преку наменски кредит. Исто така, со посета на салонот голема е веројатноста да бидете запознаени и со одредени промоции или, пак, да добиете персонализирана понуда, скроена токму за вас и за вашите потреби. u Информации за текот на градбата Во продажниот салон можете да се информирате и за сите фази на изградба на комплексот, да добиете реална проценка на потребното време за изградба, но и редовно да се информирате во врска со целиот прогрес на градба. Персоналот, а впрочем и инвеститорот, е должен да ве информира за фазите, така што со потпишување на купопродажниот договор вам ви е гарантирано навремено информирање за целиот процес. Сепак, стан не се купува секој ден и инвестицијата во нов дом е инвестиција која е трајна и која на долг рок повеќекратно се исплаќа. Затоа, она што е навистина пресудно, пред сè, е да се направи вистинската одлука при купување нов дом, а доколку вашата одлука е стан во „Гранд Ривер“ местото каде треба да се обратите е продажниот салон на „Гранд Скопје“. Продажниот салон кој се наоѓа на првиот кат во ГТЦ, во близина на киното „Милениум“ можете да го посетите секој работен ден од 08 до 18 часот или, пак, да се јавите на 070-355-351 и 070-233-055 и да закажете состанок во термин кој вам ви одговара.
INTERVIEW ЕДНА ДЕЦЕНИЈА СМЕ СТАБИЛЕН СНАБДУВАЧ И СИГУРЕН ПАРТНЕР НА ПАЗАРОТ ЗА ЕЛЕКТРИЧНА ЕНЕРГИЈА ЈАНИС ЈАНОПУЛОС главен извршен директор на ЕДС ЕДС секогаш беше авангардна компанија со воведување новини во работењето, како во трговскиот, така и во снабдувачкиот бизнис на пазарот за електрична енергија. Последна новина во работењето на ЕДС ќе биде интеграцијата на трговијата и снабдување со електрична енергија и природен гас за што ЕДС веќе се стекна со лиценца за трговија и снабдување со природен гас издадена од Регулаторната комисија за енергетика и водни услуги.
Energy Delivery Solutions (ЕДС) во текот на октомври годинава одбележи 10 години успешна работа на македонскиот енергетски пазар. Компанијата во текот на изминатата деценија со своето делување, кое е секогаш во согласност со највисоките професионални и корпоративни стандарди, изгради имиџ на лидер во областа на трговија со електрична енергија на пазарот за квалификувани потрошувачи. Преку деловната одлука на грчката национална енергетска компанија
PPC SA (Public power corpora tions) стратешки да инвестира во земјава, ЕДС во 2018 година стана дел од корпорацијата која што важи за енергетски гигант во југоисточна Европа. Со главниот извршен директор на ЕДС, г-дин Јанис Јанопулос разговаравме околу успесите на компанијата, но и предизвиците со коишто се соочува поради добро познатите состојби на пазарот за електрична енергија изминатиов период. X Господин Јанопулос, првин честитки за успешното 10-годишно работење на ЕДС на македонскиот пазар. Кои се најзначајните постигнувања на компанијата изминатава деценија, односно како е позиционирана таа денеска во бизнис- сегментот трговија со електрична енергија? Од самото основање на ЕДС, постигнувањата се навистина значителни за една компанија која како локален субјект прерасна во препознатлив регионален бренд. Клучни моменти кои денес ја дефинираат ЕДС се: членување на HUPX/HUDEX берзата за електрична енергија, трговско одделение со лиценцирани трговци на релевантните европски берзи, одржување на најголемата балансна група на македонскиот електро -пазар, водечка позиција на пазарот како и тоа што ЕДС е дел од ППЦ
на пазарот на електрична енергија во Република С. Македонија заедно со имплементацијата на потребното законодавство – директивите за внатрешен пазар на енергија на Европската Унија. Денес ЕДС е акционерско друштво со најголем основачки капитал помеѓу останатите снабдувачи со 5,5 милиони евра.
X Кои се новитетите во работењето што ги промовирате по повод значајниот јубилеј? ЕДС секогаш беше авангардна компанија со воведување новини во работењето, како во трговскиот, така и во снабдувачкиот бизнис. Први почнавме да откупуваме енергија произведена од обновливи извори кои немаа статус на повластен производител со што придонесуваме кон енергетската транзиција, први воведовме понуди и снабдување по индексирани цени кога пазарот не нудеше долгорочно хеџирање по фиксни цени, први воведовме договори со претплата за да можат клиентите да искористат најниски цени на пазарот, први воведовме формирање цени по часовен профил на потрошувачите за оние индустрии кои работат ноќно време за да можат да ги намалат трошоците за енергија користејќи ги ноќните ниски часовни цени. ЕДС, во новиот Закон за енергетика од јуни 2018 година, се избори за обезбедување пристап (на сите снабдувачи) до базата на податоци на сите комерцијални потрошувачи, со што оперативниот дел од работењето на снабдувачите се искачи на многу помодерно ниво со современи IT алатки обезбедени од операторот на дистрибутивниот систем. Последна новина во работењето на ЕДС ќе биде интеграцијата на трговијата и снабдување со електрична енергија и природен гас за што ЕДС веќе се стекна со лиценца за трговија и снабдување со природен гас издадена од Регулаторната комисија за енергетика и водни услуги. X Изминатиов период, откако почнаа проблемите со високата берзанска
без да ги наруши сигурноста во снабдувањето на својата балансна група како и стабилноста на електроенергетскиот систем на Република Северна Македонија. Несомнено, во таквиот потфат ЕДС беше поддржана од својата мајка фирма со корпоративна гаранција кон финансиските институции кои го подржуваат нашето секојдневно оперативно работење. Негативните искуства на потрошувачите кои во есента 2021 година останаа со раскинати договори за снабдување со електрична енергија и беа изложени на нови договори по многу повисоки цени, покажаа дека во овој бизнис од особена важност е капиталната структура на снабдувачите. Имено, штетите кои засегнатите потрошувачи ги претрпеа не можат да се надоместат од друштва со ограничена одговорност во кои основачкиот капитал е на ниво на законскиот минимум. Тој минимум не обезбедува никаква гаранција при евентуално кршење на договорните обврски од страна на снабдувачот.
на балансниот механизам. ЕДС покажа дека е компанија која може сето ова да го издржи
X Меѓутоа, од друга страна, се соочувате и со зголемено неплаќање на испорачаната струја од страна на ваши корисници, претежно јавни претпријатија формирани од општините. Како ги менаџирате овие проблеми, и кои се вашите препораки за да се ублажат и надминат овие состојби? И покрај нашето разбирање дека станува збор за комунални претпријатија кои обезбедуваат неопходни услуги за нормален живот на граѓаните, сепак, сметаме дека во јавниот сектор недостасува чувство на одговорност кон добавувачите, особено кон добавувачите на, исто така, неопходни услуги. Се обидуваме да соработуваме со оние јавни институции чии долгови кон ЕДС се пораснати на критично ниво. Во соработката очекуваме да видиме дека јавната институција навистина е заинтересирана за решавање на проблемот и дека ги исцрпува сите можности за подмирување на долгот, но најважно од сè очекуваме заемно почитување. Еден од принципите кои овие проблеми можат да ги минимизираат е законската обврска на јавните комунални претпријатија да издадат банкарска гаранција кон снабдувачот за сервисирање на своите обврски, но искрено, оваа законска обврска ниту една
разговара: ИГОР ПЕТРОВСКИ
групацијата. Во своето едно - децениско работење, ЕДС, практично, беше најинтензивниот лобист за либерализација
цена на електричната енергија, голем број корисници се соочија со несигурни снабдувачи, договорите им се раскинуваа и слично. Колку, во вакви околности, е значаен токму капацитетот на ЕДС, поткрепен од 2018 година и со поддршката од новиот сопственик PPC, да одговори на ваквите предизвици? Портфолиото на ЕДС просто експлодира во периодот од крајот на 2021 година кога голем број помали снабдувачи не можеа да ја издржат променливоста и нестабилноста на пазарната цена на електрична енергија, им ги раскинуваа договорите на своите клиенти и ги зголемуваа своите обврски кон МЕПСО АД во рамки
INTERVIEW KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 2022 38
за снабдување со електрична енергија доколку не се испочитува оваа обврска. ЕДС ги користи сите можни начини да не дојде до
на снабдувањето
во институции како
се, на пример: здравствени домови, образовни институции, водоснабдувачки капацитети и слично, но доколку институцијата не покаже минимум способност и желба да се справи со проблемот, ЕДС наместо исклучување, се одлучува да им ги раскине договорите со цел побарувањата да не продолжат да растат, а институциите да не останат без електрична енергија.
Портфолиото на ЕДС просто експлодира во периодот од крајот на 2021 година кога голем број помали снабдувачи не можеа да ја издржат променливоста и нестабилноста на пазарната цена на електрична енергија, им ги раскинуваа договорите на своите клиенти и ги зголемуваа своите обврски кон МЕПСО АД во рамки на балансниот механизам. ЕДС покажа дека е компанија која може сето ова да го издржи без да ги наруши сигурноста во снабдувањето на својата балансна група како и стабилноста на електроенергетскиот систем на Република Северна Македонија. Несомнено, во таквиот потфат ЕДС беше поддржана од својата мајка фирма со корпоративна гаранција кон финансиските институции кои го подржуваат нашето
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 202239Јанис Јанопулос главен извршен директор на ЕДС
секојдневно оперативно работење. институција ја нема испочитувано – додека, редовно, во јавните набавки се бара симетрична обврска од снабдувачот. Законот предвидува дека и најкритичната инфраструктура може да биде исклучена од мрежата
исклучување
со електрична енергија
што
Нашите препораки до јавните институции, со цел намалување на ваквите проблеми, е прецизно определување на буџетите за јавните набавки на електрична енергија како и крајно рационално трошење на енергијата. X Какви се вашите прогнози за тоа што нè очекува на европскиот енергетски пазар, ќе се доведе ли цената на струјата во некакви „разумни“ граници во догледно време?
Прогнозирање на развојот на берзанските цени е многу неблагодарно и невозможно. Никој не може да знае до кога би траела безбедносната криза на истокот од Европа и дали истиот предизвик ќе има помало влијание врз цените на енергенсите во остатокот од оваа зима. Веќе е извесно, и објавено, дека земјите на Европската Унија ги имаат наполнето своите задолжителни резерви на природен гас на ниво од 90 % што претставува 15 % поголеми количини од истиот период минатата година. Доколку потрошувачите на природен гас во Европа се придржуваат кон препораките за штедење на гасот, и во извесна мера се откажат од удобноста на која Европа е навикната, тогаш може да се очекува дека цените на гасот по Нова година ќе се намалат, а со тоа ќе се намали и притисокот врз цените на електрична енергија. Што се однесува до „нормалното“ ниво на цените, тие во догледна иднина нема да се вратат на ниво од пред пандемијата. Но, и покрај евентуалната стабилизација на цените, на подолг рок тие многу ќе зависат од политичкиот однос помеѓу Европа и Руската Федерација. X Какви се вашите размислувања во врска со енергетските перспективи на Европа на долг рок, вклучително и Балканот и Република С. Македонија? Дали сметате дека „зелената агенда“ претерано се исфорсира, без да се размислува дека во транзицискиот период ќе бидеме оставени на милост и немилост на руските геостратешки интереси, што
сигурност во снабдувањето со природен гас. Пенетрацијата на природен гас на поголемиот дел од територијата на Република С. Македонија ќе обезбеди продолжување на животниот век на термоцентралите Битола и Неготино каде лигнитот, односно мазутот би биле заменети со природен гас и би се искористила со децении изградената оперативна експертиза на персоналот во овие македонски енергетски капацитети. X Во државава цената на струјата за домаќинствата се субвенционира, сега и некои бизниси ќе преминат на регулираниот пазар и слично, а каква е ситуацијата во Грција, на пример? Како беше организиран пазарот за електрична енергија до пред кризата, а како е сега? Пазарот и мерките во Грција и во Република С. Македонија не се разликуваат многу. Во Грција пазарот за домаќинствата и за бизнис - секторот е либерализиран во согласност со европските регулативи. Цената на струјата за домаќинствата се субвенционира како што се субвенционира и цената на струјата на бизнис- секторот. Субвенционирањето се реализира преку Фондот за енергетска транзиција и варира од 30 до 300 €/ MWh во зависност од потрошената енергија. Со таков агресивен начин на субвенционирање се очекува дека околу 80 % од зголемувањето на цените ќе биде апсорбирано од страна на Владата. За бизниссекторот, исто така, постои и субвенционирање не само на потрошената енергија, туку и посебно таргетирана финансиска помош за енергетската транзиција и зголемување на енергетската ефикасност како и за инсталирање на фотоволтаици на покривите и за батериски системи од голем обем. Буџетот на оваа програма беше речиси 650 милиони евра. X Најавувате и активности што треба да придонесат за подобри услови за работа на енергетскиот пазар, па објаснете ни накратко
неодложно да работи на гасоводно поврзување најмалку со Грција (и дополнително со Србија и втор крак кон Бугарија)
со цел да обезбеди високо ниво
на безбедност, независност и
слабост кон удобниот живот кој во голема мера е обезбеден од пристапните цени за енергенсите увезени од Русија. Иднината на благосостојбата во Европа ќе мора да биде обезбедена по повисока цена од досегашната. Европа не мора трајно да се откаже од руските енергенси и потребната инфраструктура, но мора да обезбеди диверзификација во снабдувањето со
да
плати
алтернативните енергенси. Во
Македонија
како ситуација сега во овој период гледаме дека ни се удира од глава? Како што споменав претходно, Европа има голема
енергенси и
ја
потребната цена за
таа смисла, и Република С.
мора
ЕДС ќе ѝ
за
со електрична енергија. Со некој разумен цензус Република С. Македонија мора неодложно да работи на гасоводно поврзување најмалку со Грција (и дополнително со Србија и втор крак кон Бугарија) со цел да обезбеди високо ниво на безбедност, независност и сигурност во снабдувањето со природен гас. Пенетрацијата на природен гас на поголемиот дел од територијата на Република С. Македонија ќе обезбеди продолжување на животниот век на термоцентралите Битола и Неготино каде лигнитот, односно мазутот би биле заменети со природен гас и би се искористила со децении изградената оперативна експертиза на персоналот во овие македонски енергетски капацитети. INTERVIEW KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 2022 40
за што се работи?
предложи на Регулаторната комисија за енергетика и водни услуги да воведе измени во правилникот за лиценцирање, во смисла да се воведе минимален основачки капитал за друштвата кои аплицираат да добијат лиценца
снабдување
механизам со цел да не купуваат енергија на пазарот а, сепак, нивните клиенти да бидат снабдени со енергија (од МЕПСО како оператор на балансниот пазар на електрична енергија). Ваквото однесување се забележува веднаш, но надлежните досега во два наврата одбраа да го толерираат таквото однесување – во пролетта 2017 и есента 2021 година. Резултатот и во двата случаја беше катастрофален и за засегнатите потрошувачи, но и за МЕПСО АД. nnn
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 202241 ЕДС
да не продолжат да растат, а институциите да не останат без електрична енергија. ќе се спречи нанесување штети кон потрошувачите од снабдувачи кои во основа се однесуваат шпекулативно на пазарот на електрична енергија. Тоа, исто така, ќе ја зголеми конкуренцијата меѓу снабдувачите што ќе биде од корист за потрошувачите. Еден од предизвиците со коишто се соочуваме произлегува од непрецизното планирање на буџетите за електрична енергија и проекциите за потрошувачка, особено кај јавните институции и претпријатија. Од особена важност е, и, секако, тоа ќе биде во корист и за ЕДС и за клиентите, надлежните сектори во компаниите и претпријатијата тендерите за набавка на електрична енергија да ги подготвуваат во согласност со прецизните процени за потребната количина на електрична енергија. Поради тоа, ќе организираме едукативна работилница во којашто би вклучиле претставници на општините, јавните претпријатија основани од единиците на локалната самоуправа и нашите клиенти на која работилница предмет ќе бидат правилно планирање и буџетирање на потрошувачката на електрична енергија во компаниите, иднината и инвестициите во енергетскиот сектор во Македонија
начините
користи
енергија и да се
Исто
контрола
на пазарниот
однесувањето на снабдувачите кои кога ќе западнат во ликвидносни проблеми тоа не го соопштуваат и покрај законската обврска, и се обидуваат да го злоупотребат балансниот
главен
ги користи сите можни начини да не дојде до исклучување на снабдувањето со електрична енергија во институции како што се, на пример: здравствени домови, образовни институции, водоснабдувачки капацитети и слично, но доколку институцијата не покаже минимум способност и желба да се справи со проблемот, ЕДС наместо исклучување, се одлучува да им ги раскине договорите со цел побарувањата
и, секако,
како разумно да се
електричната
заштеди.
така, потребна е поголема
од страна
оператор во однос на
Јанис Јанопулос
извршен директор на ЕДС
Days”
за што сме многу благодарни. За прв пат во нашата држава се случи настанот за електромобили со над 13 дистрибутери на електрични и хибридни возила, како и долго очекуваната и единствената продавница на H&M се отвори оваа година во месец август. Извршниот директор на Скопје Ист Гејт, Игор Давков изјави: ,,Уникатниот
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 2022 42 LIFESTYLE ИСТ ГЕЈТ МОЛ ПРОСЛАВИ ЕДНА ГОДИНА Искажано преку бројки изминатата година во Ист Гејт Мол беа испиени над 300.000 кафиња, приготвени над половина милион оброци во рестораните, над 1 милион паркирани автомобили. Во трговскиот центар се наоѓаат 220 локали со 99% исполнетост и 40 киосци кои континуирано се во пораст. За сè ова се грижат над 2.500 вработени лица кај закупците, а за хигиената, обезбедувањето и функционалноста на трговскиот центар се грижат над 1.200 лица во три смени. Д еновиве шопинг молот Ист Гејт во Скопје одбележува една година од почнувањето со работа. За овие 365 дена, од официјалното отворање на Ист Гејт Мол, трговскиот центар работеше со полна динамика и реализираше голем број на кампањи и настани, од кои најголем дел стануваат нова традиција, велат од менаџментот. Трговскиот центар за една година регистрираше голем број на домашни и странски посетители и се рангираше како најатрактивна урбана дестинација за забава, дружење и шопинг со уникатен микс на содржини и на брендови и ги надмина очекуваните предвидувања. За време на викендите Ист Гејт Мол бележи висока посетеност од Косово и Јужна Србија. Меѓу најуникатните настани изминатава година се вбројуваат трката Колорран, организирана во соработка со атлетското друштво Korrunners во која учествуваа над 2000 пријавени лица, со што ја направивме првата
боја во нашата држава;
ian
трка во
,,Ital
Design
во соработка со Италијанската амбасада со коja имаме одлична соработка
микс на содржини, брендови, активности, кои се единствени во државата како и естетика и комфор е она што го прави Ист Гејт Мол водечки центар што дополнително ги поттикнува посетителите да го посетат.” Искажано преку бројки изминатата година во Ист Гејт Мол беа испитени над 300.000 кафиња, приготвени над половина милион оброци во рестораните, над 1 милион паркирани автомобили. Во трговскиот центар се наоѓаат 220 локали со 99% исполнетост и 40 киосци кои континуирано се во пораст. За сè ова се грижат над 2.500 вработени лица кај закупците, а за хигиената, обезбедувањето и функционалноста на трговскиот центар се грижат над
1.200 лица во три смени. Овие бројки го заокружуваат она што е цел во следните години или 1001 причина да се посети Ист Гејт Мол како ,,Оne stop mall” каде што со една посета може да се извршат сите финансиски обврски како плаќање на сметки, поштенски услуги, но и одличен шопинг, широк избор на храна за сечиј вкус, богат избор на козметика, забава за сите возрасти, како и иновативен и уникатен фитнес центар. “До крајот на оваа година, кампањите и настаните продолжуваат, а започнуваат со славењето на нашиот прв роденден овој викенд 5-6 ноември со многу подароци и попусти, потоа Денови на италијанска кујна од 10 до 14
ноември, Новогодишен и Божиќен базар и многу други активности. Голем дел од посетителите доаѓаат со целото семејство каде најмалите уживаат во нашиот популарен електричен воз и игротеката, додека повозрасните имаат уникатно шопинг искуство како и место за забава и дружба. Ист Гејт Мол се заблагодарува на сите вработени, и на сите закупци во трговскиот центар, сите соработници, партнери, пријатели и медиуми со кои за оваа една година направивме многу, а планираме да реализираме уште многу проекти и настани заедно.”, додаде Извршниот директор на Скопје Ист Гејт, Игор Давков. nnn
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 202243
Извршниот директор на Скопје Ист Гејт, Игор Давков изјави: ,,Уникатниот микс на содржини, брендови, активности, кои се единствени во државата како и естетика и комфор е она што го прави Ист Гејт Мол водечки центар што дополнително ги поттикнува посетителите да го посетат.”
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 2022 44 СВЕТ КОЛКАВА Е ЦЕНАТА ЗА НАПУШТАЊЕТО НА 140 МИЛИОНСКИ ПАЗАР? ПО ИНВАЗИЈАТА ВРЗ УКРАИНА ЗАПАДНИТЕ КОМПАНИИ СИ ОТИДОА ОД РУСИЈА
го продаде својот удел во компанијата што ја имаше со руски партнери. Освен американските производители, кон бојкотот се придружи и јапонски Nissan, којшто во октомври објави дека своите руски бизниси ќе ги “предаде на субјект во државна сопственост за еден долар“, со што ќе загуби околу 700 милиони долари.
неколку децении и се соочија
компликувани
притисок на домицилните влади, инвеститорите и потрошувачите, многу западни компании почнаа да ги повлекуваат своите инвестиции, да затвораат продавници и стопираат продажби во Русија. Некои од нив, откако прво презедоа привремени мерки, потоа одлучија сосема да ја напуштат земјата. Голем број западни компании што го почнаа процесот на повлекување од Русија обелоденија колку тоа всушност ќе ги чини. А богами, не е
малку. Меѓу мноштвото од големи имиња издвоивме само дел, од различни сектори, за да видиме како напуштањето на рускиот пазар влијаело на нивното работење. Во делот на малопродажните ланци за облека, Adidas пријави еднократен трошок од околу 500 милиони евра, коишто компанијата ги загуби откако излезе од Русија, додека шведскиот трговски ланец H&M проценува дека гасењето на неговите руски бизниси ќе ги чини околу две милијарди шведски круни, или околу 184 милиони долари. Сопственикот на Zara, пак, пријави провизија од 216 милиони долари по продажбата на сите свои продавници низ Русија на групата Daher со седиште во Обединетите Арапски Емирати. Американската компанија Levi Strauss&Co објави дека
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 202245 О ткако рускиот претседател Владимир Путин нареди инвазија врз Украина на 24 февруари годинава, мултинационалните компании што имаа бизниси во Русија мораа да ги преиспитаат своите позиции во оваа земја. Некои од нив, како Mc Donald’s, PepsiCo и Shell, веќе имаа изградено односи со Русија што траеја
со
правно-економски предизвици. Под
ќе
трошоци од 0,15
по
како последица од намалувањето на имотот, фабриките, продавниците итн. Под притисок на домицилните влади, инвеститорите и потрошувачите, многу западни компании почнаа да ги повлекуваат своите инвестиции, да затвораат продавници и стопираат продажби во Русија. Некои од нив, откако прво презедоа привремени мерки, потоа одлучија сосема да ја напуштат земјата. Голем број западни компании што го почнаа процесот на повлекување од Русија
Еден од гигантите во автомобилскиот сектор којшто не работи повеќе во Русија е и американски Ford, којшто отпиша 122 милиони долари откако
сопре работењето во Русија и
има
долари
акција
обелоденија колку тоа всушност ќе ги чини. А богами, не е малку.
го
u Автомобилска индустрија Кога сме кај автомобилската индустрија, многу производители исто така ја напуштија Русија, па овие мораа повторно да почнат сопствено производство, а се зборуваше и за легендарниот Москвич што наводно Русите ќе го вратат повторно на патиштата. Еден од гигантите во овој сектор којшто не работи повеќе во Русија е и американски Ford, којшто отпиша 122 милиони долари откако го сопре работењето во Русија. Освен американските производители, кон бојкотот се придружи и јапонски Nis san, којшто во октомври објави дека своите руски бизниси ќе ги “предаде на субјект во државна сопственост за еден долар“, со што ќе загуби околу 700 милиони долари. Францускиот производител на возила Renault го продаде својот мнозински удел во Русија на најголемиот руски производител на автомобили Автоваз, но извести и за загуба од 867 милиони евра којашто се натрупа по излегувањето од Русија. Одделот за камиони на Volkswagen, Traton, во септември објави дека отпишувањето на одреден имот во Русија би донело загуба од 550 милиони евра, додека Volvo пријави загуба од 432 милиони евра, откако ги сопре активностите во Русија. u Банки и осигурителни компании Гигантот од Волстрит, Citigroup, во август објави дека ќе го затвори целиот свој бизнис со банкарство на мало во Русија и дека поради тоа очекуваат загуба од 170 милиони долари во следните 18 месеци. Француската банка Credit Agricole, во првиот квартал прогнозираше загуба од околу 500 милиони евра поради својата изложеност во Русија. Италијанската осигурителна компанија Generali во август прокнижи намалување на вредноста од 138 милиони евра, додека Raiffeisen AG забележа загуба од 301 милион евра во првиот квартал. Италијанската UniCredit во првиот квартал имаше загуба од 1,3 милијарди евра, додека UBS, најголемата швајцарска банка во април соопшти дека руската инвазија ја чинела околу 100 милиони долари. u Енергетски сектор Британскиот нафтен гигант BP забележа неготовински отпис на своите удели во Роснефт и две други заеднички вложувања во износ од 24 милијарди долари во првиот квартал. Италијанската енергетска компанија Enel во јуни се согласи
да ги продаде своите 56,4% удел во Енел Русија за околу 137 милиони евра со негативен учинок од околу 1,3 милијарди евра. Норвешкиот Equinor во првиот квартал призна нето намалена вредност од 1,08 милијарди долари во врска со имотот во Русија откако престана да тргува со руска нафта и ги затвори тамошните операции. Уште еден нафтен џин, ExxonMo bile, објави отпис од 3,4 милијарди долари по излегувањето од Русија, а австрискиот OMV објави во април дека во првите три месеци забележале загуба од две милијарди евра поради повлекувањето од Русија. Shell, пак, објави загуба од пет милијарди долари. Француската компанија за нафта и гас TotalEnergies забележа намалување на вредноста од вкупно 10,7 милијарди долари поврзано со Русија, при што последната сума е 3,1 милијарди
во третиот квартал. u Храна и пијалаци
пиварница AB InBev
1,1 милијарда долари, а дански Carlsberg 1,28 милијарди долари. Холандски Heineken пак остана покус за околу 400 милиони долари. Француската компанија за прехранбени продукти Da none соопшти дека почнала со префрлање на контролата на својот млекарски бизнис во Русија, којшто зафаќа околу 5% од вкупните продажби. Овој чекор Danone го опиша како “најдобра опција за да се обезбеди долгорочна
одржливост за локалниот бизнис, вработените, потрошувачите и партнерите.“ Овој трансфер ги завршил со отпис на околу една милијарда долари од билансите на компанијата. Најголемиот, пак, светски ланец за брза храна McDonald’s загуби околу 1,4 милијарди долари поради своето напуштање на рускиот пазар. Компанијата уште во март објави дека привремено ги затвора своите околу 850 ресторани во Русија, а потоа одлучи да ги продаде на руски купувач на франшизата. u Технологија
Amazon Web Services го стопираше прифаќањето на нови клиенти од Русија за своите cloud com puting услуги. Apple ги сопре продажбите ви Русија во март, тргна две медиумски платформа под руска државна контрола од својата App Store, и го сопре сиот извоз во земјата. Google го укина рекламирањето, вклучително и на своите пребарувачки и YouTube продукти. YouTube изјави дека глобално ќе ги блокира сите канали поврзани со медиуми финансирани од руската држава, вклучително Russia Today и Sputnik. IBM објави во март дека ги прекинува сите бизниси во Русија, исто како и Intel. SAP, германскиот софтверски гигант, изјави дека ги прекинува своите операции во Русија после повеќе од три децении присуство на тој
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135
46 СВЕТ
11 НОЕ. 2022
долари
Белгиската
загуби
пазар. Компанијата рече дека веќе ги прекинала продажбите во Русија и Белорусија. nnn Британскиот нафтен гигант BP забележа неготовински отпис на своите удели во Роснефт и две други заеднички вложувања во износ од 24 милијарди долари во првиот квартал. Италијанската енергетска компанија Enel во јуни се согласи да ги продаде своите 56,4% удел во Енел Русија за околу 137 милиони евра со негативен учинок од околу 1,3 милијарди евра.
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 2022 48 ТЕХНОЛОГИЈА И БИЗНИС НА META (FACEBOOK) НЕ МУ ЦУТАТ РОЗИ ЗАКЕРБЕРГ НАЈАВИ НАЈГОЛЕМИ ОТПУШТАЊА ВО 18-ГОДИШНАТА ИСТОРИЈА НА КОМПАНИЈАТА Оваа година, поради бројните деловни предизвици, инфлацијата, зголемените каматни стапки и падот на буџетите на огласувачите, компанијата изгуби повеќе од 500 милијарди долари од својата пазарна вредност. М алку постарите веројатно се сеќаваат на репликата од славниот лик на директорот Среќко Шоиќ во легендарниот филм “Тесна кожа“: “А не цутат рози ниту во нашето претпријатие“. Марк Закерберг, основачот и извршен директор на Meta, претходно Facebook, сигурно не е ноторен “хохштаплер“ како филмскиов јунак, но и тоа како има причина да си ги врти овие мисли во својата глава деновиве. Откако минатата недела беше објавен нов пад на приходите на корпорацијата, втор по ред, сега се најавуваат масовни отпуштања, најголемото отпуштање во 18-годишната историја на Meta. Оваа година, поради бројните деловни предизвици, инфлацијата, зголемените каматни стапки и падот на буџетите на огласувачите,
компанијата изгуби повеќе од 500 милијарди долари од својата пазарна вредност. Секако, тоа не можеше да помине без последици, меѓу другото и најавените отпуштања. Речиси сите платформи поддржани од реклами, како што се Facebook, и Google на Alphabet, страдаат од намалување на трошењата на огласувачите, а тоа особено важи за Meta, која во голема мера се потпира на парите за дигитални реклами, кои досега се вртеа во износи од стотици милијарди долари. Сепак, далеку се тие од тоа да ги сожалуваме. И покрај тоа што најголемиот дел од тие пари доаѓаат од големите компании, од кои се очекува прво да ги намалат своите маркетинг трошоци и буџети,
мора да ги реорганизира тимовите
за да ги намали трошоците. Веќе штом излегоа разочарувачките резултати од третиот квартал, тој најави дека бројот на вработени може драстично да се намали. „Во 2023 година нашите инвестиции ќе ги насочиме на мал број области со висок приоритет. Ова значи дека некои тимови значително ќе пораснат, но повеќето други тимови ќе останат исти или ќе се намалат во текот на следната година. Севкупно, очекуваме да завршиме во 2023 година или како приближно иста големина или дури и малку помала организација отколку што сме денес“, рече Закерберг. Мета моментално има околу 87.000 вработени ширум светот кои работат на
Очигледно, на акционерите не им се допаѓа идејата на Закерберг за метаверзум, како и најавената десетгодишна потрошувачка од десет милијарди долари за него. Може да бидат отпуштени10-20% од вработените Аналитичарите очекуваат Meta да отпушти околу 10 отсто од своите вработени, но додаваат дека од сегашните 87.000 вработени, 42.000 од нив биле вработени во последните две години или од почетокот на пандемијата. Ваквиот брз раст секако не бил добар, а аналитичарите заклучуваат дека ниту тие 10 отсто нема да бидат доволни и дека треба да се зборува за најмалку 20 отсто за да се „стабилизира“ компанијата. Акциите на Мета на берзата ја задржаа цената од околу 93 долари по најавата на отпуштањата, а веројатно иднината на Meta како и цената на нејзините акции ќе зависи од иднината на метаверзумот. За крај да се додаде дека освен Meta, отпуштања најавуваат и други технолошки компании. Ова минатата недела го објавија компаниите од Stripe и Lyft. Amazon сè уште не го објави тоа, но тие ги замрзнаа сите нови вработувања во нивните корпоративни
вели тој,
KAPITAL.MK I БРОЈ 1135 11 НОЕ. 2022 50 ТЕХНОЛОГИЈА И БИЗНИС
но редовни суми. Маки и со конкуренцијата Во овој случај, Meta ја мачи и конкуренцијата како Tik Tok, но и големата загриженост околу ненормалното трошење на метаверзумот, од кое што Закерберг очигледно нема намера така лесно да се откаже. Тоа
на Meta и понатаму ѝ остануваат милиони мали и средни бизниси кои продолжуваат да трошат помали,
го покажува и неговата изјава во која рече дека „очекува дека ќе бидат потребни десетина години инвестициите во метаверзумот да дадат позитивни резултати“. Во меѓувреме,
вклучувајќи
уште
за ангажирање инженери за најмалку 30 отсто, а акционерот на Мета, Altimeter Capital Man agement, претходно во отворено писмо го предупреди Закерберг дека „компанијата мора да се рационализира со намалување на бројот на работни места и капитални расходи“. Акционерите додадоа и дека Meta
различни платформи,
ги Facebook, Insta gram и WhatsApp. Компанијата
во јуни ги намали плановите
ја изгубила довербата на инвеститорите бидејќи ги зголемила трошоците и почнала да се фокусира на метаверзумот.
додека Илон Маск отпушти приближно половина од 7.500 вработени веднаш штом го презеде Twitter. nnn Инвеститорите во Meta велат дека компанијата почнала да ја губи нивната доверба бидејќи ги зголемила трошоците и почнала да се фокусира на метаверзумот. Очигледно, на акционерите не им се допаѓа идејата на Закерберг за метаверзум, како и најавената десетгодишна потрошувачка од десет милијарди долари за него.
канцеларии,
