363-Kapital

petok. 09 septemvri. 2011 (weekend izdanie) МАКЕДОНСКА БЕРЗА МБИ 10 2,590.88 МБИД 2,639.56

ОМБ 117.44

-0,34% -0,01% +0.48%

Izvor: Makedonska Berza

КУРСЕВИ И ВАЛУТИ ЕМУ € САД $ В.Британија £

61.50 43.81 70.04

petok-09 9 - sabota sabota-10 10 0-n nedela-11. ela septemvri. 2011 | broj 363 | godina 2 | cena 20 den. | tel. 3 298 110 | faks. 3 298 111

WWW.KAPITAL.MK

Kursna lista na Narodna banka na Makedonija, koja gi sodr`i odnosite me|u srednite kursevi na stranskite valuti

VELJANOVSKI: IMETO NI E OSTAVENO VO NASLEDSTVO! STRANA 6-7 NASKORO!!!

ASKORO!!! MESE^NIK

NA 30 SEPTEMVRI MESE^NIK

NA 15 OK OKTOMVRI

petok / weekend. 09 septemvri. 2011

...samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

[TO POSTIGNA MAKEDONSKATA EKONOMIJA ZA 20 GODINI

Buxetot porasna za ~etiri, a BDP za tri pati

0,34%

MBI 10 e sostaven od 10 najlikvidni akcii na kompanii kotirani na oficijalniot pazar na Makedonska berza

Solunskoto pristani{te `ivee od мakedonskite firmi STRANA 2-3

Kade se gubat parite od Fondot za penzisko?!

STRANA 9

KOLUMNA VLADIMIR TRAJKOVI] PROKREDIT BANKA

Odgovornosta e najzna~ajna pri koristeweto kreditni karti~ki STRANA 04-05

STRANA 10

FEQTON VO KAPITAL: UMETNOSTA NA STRATEGIJATA NA ALEKSANDAR MAKEDONSKI F

VOVEDNIK VIKTORIJA MILANOVSKA

GLOBALNA STRATEGIJA ZA OBEDINUVAWE NA SVETOT

Tropa penziskata kasa!

38

STRANA 2

Navigator

2

PRVIOT BROJ NA DNEVNIOT VESNIK KAPITAL IZLEZE NA 17 MART 2010 g.

PETOK 09 SEPTEMVRI 2011

TROPA PENZISKATA KASA!

K

Fondot treba da znaat, prvo, deka parite vo buxetot gi obezbeduvaat gra|anite i kompaniite, kako izdvojuvawe na procent od nivnite plati i po osnov na drugi dava~ki za BuxKoga brojot na vraboetot. Vtoro, ne mo`e teni se zgolemuva tie pari da se tro{at trojno pove}e otkolku bez kontrola i bez podbrojot na penzioneri, nesuvawe izve{ataj za po zdrava logika na rashodite! ne{tata, se polni i Da ne go zaboravime penziskata kasa. Duri su{tinskoto pra{awe. i ako od toj priliv go Kade odat site tie odzememe skromnoto pari? Direktorite poka~uvawe na penzina Fondot vo posite izminative deset ledno vreme po~naa godini, {to prose~no srame`livo da priziznesuva okolu 60 evra, navaat deka nekoj tamu penziskiot Fond pak rabotel nezakonski. A bi bil vo plus. Ama znaat li voop{to deka na{iot PIOM ne e ni ribata smrdi od glavana nula! ta, a ne od opa{kata?!

Izminative deset godi- Zatoa {to glavata ni Fondot za penzisko treba da se gri`i dvojno gi zgolemil za toa {to raboti rashodite, a nikoj vo opa{kata. A koga i na dr`avava ne pra{al dvete strani im odgovzo{to! ara sekoj da si raboti Namesto toa, vladata po svoe i nadvor od kontinuirano so sekoj zakonot, toga{ smrdi rebalans mu ja zgolcela riba. emuva dozata doping [to pravele direkna nelikvidniot pentorite dodeka raziski fond. Vrvot be{e kovoditelite i posledniot poteg na slu`benicite se boministerot za finangatele od crni pari, sii, koj pred nekolku la`irale sta` i ne dena velikodu{no ja sopirale isplatata mu “iske{ira” u{te na penzii na po~inati 23 milioni evra na lica?

PIOM. Verojatno toa e Svesno zami`uvale..., gi edinstvenoto re{enie prespivale tie momenza ovaa institucija da ti?! I kako duri sega se spasi od bankrot, doznale za alvaxiskite no i mnogu skapo zatoa tefteri, vo koi namesto {to dupkata vo Fondot to~ni podatoci se ne e opravdana. Taa e pi{uvale fikcii? Ako rezultat na neodgovorno ne mo`at da odgovorat i kriminalno rabotewe na ovie pra{awa, pod na ovaa dr`avna insti- itno neka gi napu{tat tucija i zatoa minisudobnite fotelji! terot Zoran Stavreski Pi{an dokaz za ne smee da pu{ta pari neuspe{noto rabez da pobara komplet- kovodewe so klu~niot no menuvawe na rakodr`aven fond e nivnoto vodstvoto i na na~inot priznanie vo aktuarskina rabotewe na PIOM. ot izve{taj, deka PIOM I toj i direktorite vo za dve decenii

}e nema pari za penzii za sega{nite vraboteni. Fondovite proekcii poka`uvaat deka tranzicionite tro{oci na penziskiot sistem vo 2030 godina }e bidat za celi 160 milioni evra povisoki otkolku sega.

Toa bukvalno zna~i deka idninata na penziskiot fond zavisi od kondicijata na dr`avnata kasa.

Ama, da ne zaboravame deka centralniot Buxet ne e dupka bez dno i deka eden den }e rikne od nenasitnite potrebi na dr`avnite fondovi.

Nivnite direktori uporno kle~at na kolena pred dr`avnata kasa, ama u{te pouporno gi ubeduvaat gra|anite deka situacijata e daleku od alarmantna.

Samo, da ne zaboravaat deka so ovaa fatamorgana situacija te{ko se izleguva na kraj. Kolku podolgo se vrtat vo krug, tolku pote{ko }e izlezat od lavirintot!

Ako sakaat. Mo`e i da ne sakaat zatoa {to im odgovara od “izda{nite” fondovi da protekuvaat pari na site strani.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje,

ODGOVOREN UREDNIK

kompanijata e formirana vo 1999 godina, koga e izdaden prviot broj na magazinot Kapital

Spasijka Jovanova

ul. Veqko Vlahovi} br 11, (delovna zgrada na Tehnometal Vardar AD, 2 kat) 1000 Skopje, p.fah: 503, Republika Makedonija;

POMO[NICI NA ODGOVORNIOT UREDNIK

Katerina Sinadinovska (politika) Katerina Poposka (ekonomija) UREDNICI

IZVR[EN DIREKTOR (MARKETING I FINANSII)

Gordana Mihajlovska

Maja Bajalska, Aleksandar Janev, Aleksandra Spasevska

GRAFI^KI I IT DIREKTOR

Nikolaj Toma{evski

ODGOVOREN UREDNIK NA SPECIJALNI DODATOCI

OFFICE MANAGER I FINANSII

Verica Jordanova

Aleksandra Nikolova: ++389 2 3298 110/ lok:101

ODGOVOREN UREDNIK NA WWW.KAPITAL.MK

nikolova@kapital.com.mk

Aleksandar Jan~eski

PRETPLATA NA DNEVNIOT VESNIK KAPITAL I NA MAGAZINOT KAPITAL

Sawa Savovska: ++ 389 2 3298 110/ lok:104 pretplati@kapital.com.mk REKLAMA

Aleksandra Stojmenova: ++389 2 3298 110/ lok:103 marketing@kapital.com.mk; aleksandra@kapital.com.mk

OGLASI: Dijana Gulakova: ++389 2 3298 110/ lok:105 gulakova@kapital.com.mk SPECIJALNI PRILOZI: Jasmina Savovska Tro{anovski ++389 2 3298 110/ lok:102; prilozi@kapital.com.mk

7,5%

prose~nata kamatna stapka na EMakedonija, biznis-kreditite vo evra vo {to n$ rangira na vrvot na zemjite so najskapi krediti vo Evropa. Na dolgoro~nite krediti vo evra, prose~nata kamata e 7,4%. Toa e malku ponisko od prose~nata kamatna stapka na kreditite vo Srbija od 7,89%, {to ja rangira ovaa zemja na evropskiot vrv spored skapite krediti za kompaniite. Evropskiot prosek na kamatite iznesuva samo 2,93%.

Glavni pri~ini za visokite kamati na kreditite se nedostigot od dolgoro~ni izvori na finansirawe, valutniot rizik, rastot na nenaplateni pobaruvawa.

VIKTORIJA MILANOVSKA milanovska@kapital.com.mk milanovska@k @ api p tal.com.mk

Prviot broj na dnevniot vesnik Kapital se pojavi na 17 mart 2010 telefon: ++ 389 3 298 110 Фaks: 3 298 111 e-mail: kontakt@kapital.com.mk

DIREKTOR I GLAVEN UREDNIK: Qup~o Zikov

KAPITAL / 09.09.2011 / PETOK

Pe~ati: Grafi~ki Centar Skopje Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za dnevniot vesnik “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka. Tekstovite i fotografiite ne se vra}aat. Site objaveni tekstovi, fotografii i druga grafi~ka oprema se avtorski za{titetni i mo`at da bidat preobjaveni, ili na drug na~in koristeni samo so dozvola na izdava~ot.

Dano~en broj: MK 4030999366644; @iro smetki: Eurostandard banka: 370011100019555

Minatata godina se prevezeni 20.000 kontejneri za makedonski kompanii

“KAPITAL” REPORTA@A: PRISTANI[TETO

SOLUNSKOTO P @IVEE OD MAK

M

SOWA JOVANOVA s.jovanova@kapital.com.mk

Makedonskite kompanii se najgolemite klienti na Solunskoto pristani{te (Tessaloniki port authority SA), koe e vtoro po golemina vo Grcija. “Kapital” minatata nedela be{e vo poseta na pristani{teto vo Solun. Na sredbata so menaxmentot doznavme deka makedonskite uvoznici i izvoznici se mnogu va`ni za ovoj transporten centar, koj sega se soo~uva so seriozni problemi vo raboteweto poradi krizata vo Grcija. Statistikata na rakovodstvoto na pristani{teto poka`uva deka spored obemot na tovar, po severna Grcija, kade {to odi najgolem del od stokata, najgolem broj klienti ima od Makedonija, a sleduvaat i Srbija i Bugarija. Minatata godina od vkupno 4,4 milioni toni obi~en tovar {to tranzitiral na pristani{teto, duri 43,4% e od ili za Makedonija. Ovoj procent kontinuirano se zgolemuva od 2008 godina, koga

249

milioni evra investicii najavuva menaxmentot na pristani{teto do 2014 godina

43,4%

od tovarot koj tranzitira na pristani{teto e od makedonski kompanii

iznesuval 32,4%.

Vo obid u{te pove}e da ja intenzivira sorabotkata so makedonskite kompanii, menaxmentot na Solunskoto pristani{te, dr`avnata kompanija koja menaxira so pristani{teto do 2014 godina najavuva investicii od 249 milioni evra vo podobruvawe na infrastrukturata, nov magacinski prostor za le`arina na stokata i olesnuvawe na uslovite za transport. Za da go zgolemat i obemot na tovar i prihodite, koi so po~etotkot na krizata vo Grcija se drasti~no namaleni, menaxmentot povika {to pogolem broj makedonski kompanii da gi koristat uslugite na pristani{teto, a vlasta vo Grcija i vlasta vo Makedonija da gi ispeglaat nedorazbirawata vo delot na carinata i `elezni~kiot soobra}aj,

koi s$ u{te se pre~ka za pogolema trgovska sorabotka. “Kompaniite od va{ata zemja se na{i zna~ajni klienti, no problemite ne mo`e da se zanemarat, kako tie vo delot na `eleznicata i carinata. Carinata se vr{i na samoto pristani{te i se odnesuva na dokumenti koi kontejnerite mora da gi imaat pred da otpatuvaat vo Makedonija.

Carineweto se vr{i po cel den, a i vo sabota.

No, znam deka otkako } e se carini ovde stokata, mora i kaj vas da pomine na carina pred da stigne do krajnite korisnici.

Zna~i, ako ima problemi, ima i od dvete strani”, izjavi Emanuelis Mihalidis, generalen menaxer na Solunskoto pristani{te.

Za najgolem del od makedonskite prevoznici Solunskoto pristani{te e najdobra varijanta poradi blizinata i poniskite ceni, no {trajkovite na gr~kite `elezni~ari i ~ekaweto po 24 ~asa na carina im zadavaat vistinski glavobolki.

Vo nekolku navrati iljadnici toni stoka vo stotici kontejneri stoe{e blokira-

Navigator

KAPITAL / 09.09.2011 / PETOK

LIDERI

NE IM BE[E DENOT

3

POBEDNIK GOLEMA INVESTICIJA A ZA MAKEDONIJA

XON TO[AK a zapi{a prvata pobeda so makedonskata fudbalska reprezentacija, a toa {to ne e zadovolen od igrata garantira deka }e gi stegne fudbalskite redovi

J

GERINO DE LUKA

novativnata veb-kamera na Loxitek, koja gi vklu~uva i televizorite i preku Skajp }e go osvojuva pazarot vo svetot, ve}e be{e promovirana na saemot IFA vo Berlin

I

TODOR PETROV

e si gi gleda rabotite vo sopstveniot dvor, tuku se zanimava so odlukite na Obedinetata makedonska dijaspora, koja go nagradi Kiro Gligorov za `ivotno delo

N

VELIJA RAMKOVSKI

ostojano izleguvaat na viP delina dolgovite na kontroverzniot biznismen - koj kako vleze vo sudnica, taka iznesuva eden kup raboti protiv gazda Velija

PRISTANI[TE KEDONSKITE FIRMI Vo ekot na najgolemata kriza vo Grcija, koja silno go pogodi i biznisot na Solunskoto pristani{te, menaxmentot gi povikuva makedonskite kompanii da gi koristat uslugite na ovoj transporten centar

SOLUN NAJMNOGU SE KORISTI ZA ^ELIK I FERONIKEL transport najmnogu tranzitiraat makedonskiot ~elik i feroniSnoguokel.brodski Makstil, Mitalstil, Feni i Cementarnica Usje se kompaniite koi najmuvezuvaat i izvezuvaat preku Solunskoto pristani{te. [peditorski kompanii, pak, koi operairaat kako kontejnerski prevoznici se Fer{ed, Mediterian {iping kompani, Kontrast, Deni internacional, For{ped logistika, Fortrans, Blu vel, Translog...

DR@AVNIOT DEL OD SOLUNSKOTO PRISTANI[TE SE PRODAVA o krajot na godinata Grcija treba da prodade 23% od Solunskoto pristani{te, so {to udelot na dr`avata }e se namali na 51%, a privatnite investitori }e poseduvaat 49%. Sega 5% se vo sopstvenost na investiciski fond od Velika Britanija, a 20% vo racete na pomali akcioneri.

D

INVESTICII VO INFRASTRUKTURATA ristani{teto e so dlabo~ina od 12 metri, no menaxmentot najavuva deka so investiciskiot ciklus dlabo~inata }e bide i do 16 metri. Planirana e i ekspanzija na {estiot dok, ~ija povr{ina }e se zgolemi za 500 metri i } e bide dolg vkupno 1.000 metri. Vo momentot pristani{teto raspolaga so 620.000 metri kvadratni prostor, mehani~ka oprema za utovar i istovar stoka i poseben del za kontejneri. Nudi uslugi za tovarni brodovi, krajbre`en prevoz i krstarewa, zakotvuvawe na brodovite, kako i parking za avtomobili i povrzuvawe so patna i `elezni~ka mre`a. Pristani{teto e opremeno so samodvi`e~ki kranovi, digalki i traktori.

P

vo Bar so {to konkurencijata se zgolemuva.

Uslovi za zacvrstuvawe na trgovskite pozicii na Makedonija vo Grcija ve} e se pojavija so najavenata privatizacija na

MURAT ORNEKOL

aviokompanii od osamostojuvaweto na dr`avata dosega.

Toa e od korist i za makedonskite gra|ani, pred s$ za biznismenite, koi s$ u{te se hendikepirani vo odnos na nivnite kolegi od drugite zemji vo regionot koga treba da patuvaat vo stranstvo. Kolku {to Skopje }e dobiva direktni avioletovi, tolku }e se otvoraat novi mo`nosti i novi pazari za makedonskite kompanii.

Tokmu poradi ova TAV zavr{i golema rabota so izgradbata na noviot aerodrom Aleksandar Veliki vo Skopje i so rekonstrukcijata na ohridskiot aerodrom.

O FIJASKO

VO SOLUN TE[KO SE SPRAVUVA KRIZATA

Sepak, poznava~ite komentiraat deka toa ne e dovolno za privlekuvawe pogolem broj kompanii, posebno vo uslovi koi zabrzano se razvivaat pristani{tata vo Dra~ i

Turskata kompanija TAV go napravi toa {to site makedonski vladi dosega ne uspeaja ili ne sakaa da go napravat - da izgradat moderen aerodrom vo Skopje. So investicija od okolu 100 milioni evra, turskiot koncesioner za 18 meseci napravi kompletno nova aerodromska zgrada, ja prodol`i pistata, izgradi nov parking i go opremi aerodromot so kompletno nova i sovremena oprema.

Modernoto aerodromsko pristani{te }e ima pove}ekraten pridones za makedonskata ekonomija.

Toa sekako }e bide mamka za privlekuvawe pove}e stranski turisti, zatoa {to }e privle~e pove}e aviokompanii.

Toa ve}e se slu~uva.

Vo i od Makedonija sega letaat najgolem broj

GUBITNIK

Solunskoto pristaniшte e vtoro po golemina vo Grcija so vkupen godiшen soobrakaj od 16 milioni toni

na vo pristani{teto vo Solun. Sepak, menaxmentot e ubeden deka }e se najde re{enie za problemot, osobeno po najavenata liberalizacija na `elezni~kiot soobra}aj vo Grcija, {to spored evropskite pravila, mora da se slu~i do 2012 godina. “@eleznicata i postojanite blokadi od gr~ka strana se najgolem problem, koj realno o~ekuvam da se re{i do krajot na idnata godina, koga se nadevame na privatizacija na gr~kata `eleznica i na liberalizacija na `elezni~kiot soobra}aj. Ima privatni investitori koi se zainteresirani, a imam informacii deka ima interes za liberalizacija i na `elezni~kiot soobra}aj i vo va{ata zemja”, dodade Mihalidis.

Spored nego, i vo delot na `eleznicata problemite ne bile ednostrani, potenciraj}i na lo{ata `elezni~ka infrastruktura i brzinata na makedonskite vozovi od maksimum 60 kilometri na ~as.

U{te od minatata godina za makedonskite kompanii na Solunskoto pristani{te ima posebni popusti - 20% namaluvawe na cenata na brodski transport na kontejneri i 15% poniska cena za le`arina na stokata.

T

Solunskoto pristani{te, no zasega nitu dr`avata nitu privatnite kompanii ne izrazija osoben interes za koncesionerstvo ili kupuvawe na del od pristani{teto.

Otkako po naredba na spikerot Trajko Veqanovski na pokanetite novinari ne im be{e dozvoleno da prisustvuvaat na sve~eniot koktel po zavr{uvaweto na sednicata, vo znak na revolt, pretstavnicite na mediumite odbija da zemat izjavi voop{to.

Koktelot zavr{i za deset minuti, a za trgaweto na novinarite na strana, razbraa site prisutni ambasadori. Skandalot stana pogolem, otkako i porane{ni pratenici od prvite sostavi pobaraa odgovornost od protokolot i Kabinetot na Veljanovski zo{to ne se dozvoli da se izvestuva od najzna~ajniot priem koj voop{to go organizira Parlamentot.

Dopolnitelno pove}e {to ovoj priem e dvodeceniska

TRAJKO VEQANOVSKI tradicija, so odnapred poznati pravila za izvestuvawe koi pomalku ili pove}e ne se menuvale od osamostojuvaweto.

Ova e prvpat, bez prethodna najava, novinarite bukvalno da ostanat pokaneti, a pred vrata.

Za golemiot propust doma}inot Veqanovski ne najde za shodno ni da se izvini.

Sramota za nego, no u{te pove}e za dr`avata oti na 20-godi{ninata od nezavisnosta najmalku e dozvoleno da se pravata vakvi gafovi so koi se pra} aat poraki kako vlasta go do`ivuva novinarstvoto.

MISLA NA DENOT

MOMENTOT NA SPOZNAVAWE PONEKOGA[ E RAMEN NA CELOTO @IVOTNO ISKUSTVO.

OLIVER VENDEL HOLMS SUDIJA VO VRHOVNIOT SUD NA SAD

Navigator

4 GRAFIK NA DENOT...

Bosna i Hercegovina

STRANSKI INVESTICII VO REGIONOT

48

KAPITAL / 09.09.2011 / PETOK

FOTO NA DENOT...

PU[TEN AVTOPATOT TABANOVCE-KUMANOVO

VO MILIONI EVRA

221

Makedonija

440

Hrvatska

574

Crna Gora

628

Slovenija

827

Albanija

Srbija

1639

Bugarija 0

200

400

600

800

1.000

1.200

1.400

1.600

1.800

Site zemji od regionot, so isklu~ok na Bosna i Hercegovina, koja s$ u{te ne mo`e da gi nadmine posledicite od vojnata, vo 2010 godina uspeale da privle~at pove}e stranski investicii otkolku Makedonija. Dodeka krizata gi brka{e investitorite od Zapadna Evropa, nekoi zemji od Balkanot o~igledno najdoa na~in kako da go privle~at stranskiot kapital tuka.

inistrite za transport i za finansii, Mile Janakieski i Zoran Stavreski, v~era go pu{tija vo upotreba avtopatot Tabanovce–Kumanovo. Delnicata, koja e del od Koridorot 10, se grade{e vo izminatite ~etiri godini, a vrednosta na proektot iznesuva 5,5 milioni evra.

Glavnata trasa e so dol`ina od 7,6 kilometri i {iro~ina od 11 metri vo sekoj pravec. Avtopatot }e ima povrzuvawe so dve klu~ki - Tabanovce i Re~ica, }e ima pove}e objekti na patot, a vo sledniot period }e se izgradat i pristapni pati{ta vo dol`ina od 600 metri.

M

SVETOT NIZ MEDIUMITE

BUXETOT NA DR@AVATA RASTE POBRZO OD EKO THE WALL STREET JOURNAL Amerikanskiot dneven vesnik gi analizira posledicite vrz finansiskite pazari od potegot na [vajcarkata narodna banka da ja ograni~i vrednosta na nacionalnata valuta, frankot.

Sega se o~ekuvaat popozitivni efekti za {vajcarskata ekonomija, bidej} i silniot frank ve}e odnese vo ste~aj nekolku pomali izvozni kompanii.

STANDART S TA Bugarskiot vesnik Buga Standart na naslovnata Sta stranica pi{uva deka str poniskite danoci vo Bupon garija s$ pove}e gi privgar lekuvaat Grcite da gi reglek istriraat svoite biznisi istr vo BBugarija. Posledniot trend bil registrirawe tre na avtomobilite, a bidej}i vo Bugarija taa bid usluga e 10%-15% poevusl tina otkolku vo Grcija. tin

POSLOVNI DNEVNIK POS S Hrvatskiot vesnik gi anketira doma{nite analiti~ari za potegot za deprecijacija na {vajcarskiot frank. Ekonomistite smetaat deka toa }e ja zajakne {vajcarskata ekonomija i e dopolnitelno dobra vest i za hrvatskite gra|ani koi imaat krediti vo franci, bidej}i sega tro{ocite za vra}awe }e im se namalat.

VE^ERWE NOVOSTI Srpskiot vesnik Ve~erwe novosti na naslovnata stranica pi{uva za problemot so popi{uvaweto na naselenieto vo Srbija, iako pretstavuva zakonska obvrska.

Albancite od jugot na zemjata najavuvaat bojkot na popisot.

BUXETOT PORASNA A BDP ZA TRI PATI

D

ALEKSANDAR JANEV janev@kapital.com.mk

Dr`avata potro{ila vkupno 32 milijardi dolari {to gi sobrala od danoci i pridonesi vo poslednite 15 godini. Buxetot na Makedonija za 15 godini, za kolku {to ima oficijalni podatoci, porasna od 946 milioni dolari vo 1997 godina na 3,6 milijardi dolari godinava, odnosno za ~etiri pati. Vo istiot period, bruto-doma{niot proizvod porasna od 3,8 milijardi dolari na 10,2 milijardi dolari, {to e zgolemuvawe za tri pati.

Od site potro{eni pari od dr`avnata kasa, samo 3,2 milijardi dolari zavr{ile za izgradba na pati{ta, `elezni~ki prugi, energetski kapaciteti, u~ili{ta.

Najgolem del od parite odele vo dr`avnite fondovi za isplata na penzii i zdravstvena za{tita i za drugi tekovni tro{oci, koi ne & pomognaa na ekonomijata da se razvie.

Za sporedba, za plati na javnata administracija dr`avata potro{ila 6,4 milijardi dolari, {to e dvojno pove}e od sumata za kapitalni investicii.

Za nabavka na stoki i uslugi za potrebite na site dosega{ni vladi i ministerstva od dr`avnata kasa se odleale 3,8 milijardi dolari. Ovie podatoci poka`uvaat deka buxetskata politika {to se vodela vo poslednite 15 godini (a vo prethodnite pet godini ne be{e podobra) bila ekstremno socijalna, bez nikakva inicijativa da se promeni strukturata na javnite tro{oci kon pogolema poddr{ka na privatniot sektor i

Buxetot na Makedonija za 15 godini, za kolku {to ima oficijalni podatoci, porasna od 946 milioni dolari vo 1997 godina na 3,6 milijardi dolari godinava, odnosno za ~etiri pati. Vo istiot period, bruto-doma{niot proizvod porasna od 3,8 milijardi dolari na 10,2 milijardi dolari, {to e zgolemuvawe za tri pati

izgradba na moderna infrastruktura. Rezultatot od toa e enormno nisko nivo na investicii, slab izvoz, baven ekonomski rast, nizok `ivoten standard.

P r o f e so r o t M i r o qu b [ukarov ocenuva deka lo{ata postavenost na bu x e ts k i te r a s ho d i e hroni~en problem na site vladi, bidej}i politi~kite partii vo obid da ja osvojat vlasta im vetuvaat na gra|anite s$ i se{to, duri i koga nema dovolno pari vo Buxetot za toa. Poradi toa, dr`avnata kasa ima dominantno socijalna uloga namesto razvojna.

Del od ekonomistite ocenuvaat deka nepovolnata buxetska politika {to se vodela vo poslednite dve decenii bila odraz na te{kata tranzicija na zemjata od socijalizam vo kapitalizam – slab biznis-sektor i armija od nevraboteni i siroma{ni lu|e, na koi i so Ustavot im e zagarantirana socijalnata pomo{.

“Buxetskata politika so p r e n a gl a se n i te ko v n i tro{oci za plati i socijalni dava~ki, nasproti niskoto nivo na kapitalni investicii, be{e iznudena od tranzicionata pateka niz koja pominuva{e Makedonija. No, toa ne zna~i deka ne mo`elo da po~ne proces na blaga promena na strukturata na javnite tro{oci. Ako sakame brz ekonomski razvoj, mora da se promeni nasokata na buxetskite rashodi, taka {to }e se odvojuvaat {to pove}e pari za izgradba na moderna infrastruktura i pogolema poddr{ka na

biznis-sektorot”, ocenuva za “Kapital” univerzitetskiot profesor Mihail Petkovski.

Spored nego, ne e izvodlivo vedna{ da se promeni na~inot na tro{ewe na parite od Buxetot, taka {to naglo }e se skratat tekovnite tro{oci za smetka na zgolemuvawe na kapitalnite, no sugerira poinkava buxetska politika za pottiknuvawe na ekonomskiot razvoj.

Minatata godina zapo~na proces na restrukturirawe na javnite tro{oci so odvojuvawe na pove}e pari za kapitalni investicii (380 milioni evra), a vladata najavi deka toj trend }e prodol`i i narednite godini.

Sega okolu 85% od narodnite pari se tro{at za tekovni i neproduktivni potrebi, a samo 15% za kapitalni investicii. Niskiot javen dolg na dr`avata od 24% od BDP & ostava prostor na vladata vo naredniot mandat dopolnitelno da se zadol`i so evtini krediti od stranstvo za da gi zgolemi investiciite vo izgradba na patna, `elezni~ka i energetska infrastruktura, {to }e & ovozmo`i na zemjata pobrz ekonomski razvoj. Toa se narekuva pametno zadol`uvawe doka`ana ekonomska teori-

ja koga zemjite svesno se zadol`uvaat prekumerno, a za smetka na toa do`ivuvaat investiciski bum.

Analizata na makroekonom-

MIHAIL PETKOVSKI PROFESOR NA EKONOMSKIOT FAKULTET VO SKOPJE “Buxetskata politika so prenaglaseni tekovni tro{oci za plati i socijalni dava~ki, nasproti niskoto nivo na kapitalni investicii be{e iznudena od tranzicionata pateka niz koja pominuva{e Makedonija. No, toa ne zna~i deka ne mo`elo da po~ne proces na blaga promena na strukturata na javnite tro{oci. Ako sakame brz ekonomski razvoj, mora da se promeni nasokata na buxetskite rashodi, taka {to }e se odvojuvaat s$ pove}e pari za izgradba na moderna infrastruktura i za pogolema poddr{ka na biznis -sektorot.”

3 FAKTI ZA...

3,6% 4,2% 5,4%

Porasna inflacijata vo avgust godinava, vo sporedba so avgust 2010 godina, mereno preku cenite na stokite i uslugite za li~na potro{uva~ka Porasna inflacijata spored COICOP vo prvite osum meseci od godinava, vo sporedba so istiot period lanii Porasnale cenite na hranata i bezalkoholnite pijalaci vo avgust godinava, vo sporedba so istiot period lani

PROCENKI...

VESTI...

BAN KI-MUN

G

A ZA ^ETIRI, I

2011:

3,6 MLRD. $

БУЏЕТ NA RM

milijardi dolari vkupno potro{ila dr`avata od danoci i pridonesi vo poslednite 15 godini

skite pokazateli na zemjite od regionot poka`uva deka pove}eto od niv praktikuvale strategija na zgolemen dr`aven intervencionizam, so {to javniot dolg se prodlabo~il i do 60% od BDP, no za smetka na toa im se slu~ilo ekonomsko ~udo. Dolgot na Albanija, na primer, dostigna 60,1% od BDP, no istovremeno zemjata ostvari ekonomski rast od duri 7,7% vo 2008 godina, a vo kriznite godini koga site svetski ekonomii padnaa vo recesija Albanija prodol`i da ostvaruva stapki na rast nad 3,5%.

Crna Gora, isto taka, intenzivno se zadol`uva{e so {to dolgot na dr`avata nadmina 40% od BDP, no zemjata ostvari rast na ekonomijata

2,800 2,600 2,400 2,200 2,000 07/10 08/10 10/10 12/10 02/11 04/11 06/11 08/11

2,296.54 2010/2011 2010/2011

REKORDNO NISKI KAMATI NA OBVRZNICITE NA SAD amatnite stapki na amerikanskite dr`avni obvrznici se namalija na rekordno nisko nivo, poradi {to investitorite, zagri`eni za ekonomskata sostojba vo SAD i vo evrozonata, baraat posigurni investicii. Kamatnite stapki na obvrznicite na amerikanskoto Ministerstvo za finansii so rok na dostasuvawe od 10 godini padnaa na 1,979% vo sredata, a vo eden bea i 1,929%.

Stravuvawata od dvete strani na Atlantikot gi navedoa investitorite da prodavaat rizi~ni akcii i da kupat amerikanski dr`avni obvrznici, koi se smetaat za relativno sigurna investicija, {to predizvika rast na cenite i pad na kamatite.

Pokraj problemite vo evrozonata, investitorite se zagri`eni deka SAD mo`e da bide zafatena od vtor bran recesija.

Kamatnata stapka vo avgust za prvpat se namali na nivo pod 2%, a vo juli be{e okolu 3%.

K

AKCIONERITE ]E GO POTPI[AT DOGOVOROT ZA JU@EN POTOK NA 16 SEPTEMVRI

946 MIL. $

32

3,000

VO TEK SE REVOLUCII NA NADE@ eneralniot sekretar na ON, Ban Ki-mun, smeta deka na severot od Afrika i na po{irokoto podra~je vo tek se revolucii na nade`. “[irum severna Afrika i natamu vladee revolucija na nade`ta, a primer se Libija, Sirija i Bregot na Slonovata koska. Narodot na Libija i po{iroko prezede golem rizik da gi odbrani slobodata i osnovnite ~ovekovi prava. Sega im e potrebna na{ata poddr{ka za demokratska tranzicija. Poradi toa, ON }e mu pomagaat na libiskiot narod za da gi ostvari legitimnite o~ekuvawa”, re~e Ban Ki-mun.

3,2

milijardi dolari se investirani vo izgradba na kapitalni objekti

6,4

milijardi dolari za 15 godini se isplateni za plati i nadomestoci za javnata administracija

3,8

milijardi dolari od 15 buxeti se potro{eni za stoki i uslugi

Podatocite poka`uvaat deka buxetskata politika {to se vodela vo poslednite 15 godini bila ekstremno socijalna, bez nikakva inicijativa da se promeni strukturata na javnite tro{oci kon pogolema poddr{ka na privatniot sektor i izgradba na moderna infrastruktura. Rezultatot od toa e enormno nisko nivo na investicii, slab izvoz, baven ekonomski rast, nizok `ivoten standard od 10,7% vo 2007 godina.

Sli~na strategija primenuva i Turcija, koja pozajmeniot kapital go stavi vo funkcija na izgradba na pati{ta, `eleznici i hidrocentrali, {to pridonese ekonomijata da porasne za 8,2% vo 2010 godina, vo ekot na ekonom-

skata kriza.

Ekonomistite komentiraat deka tokmu vo razvojot na infrastrukt urata Makedonija najmnogu zaostanuva i toa e glavnata pre~ka {to ekonomijata so godini stagnira so prose~na stapka na rast od samo 3%.

Analizite poka`uvaat deka tokmu postrecesivniot period e vistinsko vreme dr`avata da go pottikne razvojot so vbrizguvawe sve` kapital, duri i po cena da se prodlabo~i javniot dolg.

BERZA MBI 10

GENERALEN SEKRETAR NA OBEDINETITE NACII

ONOMIJATA

1997:

60 SEKUNDI BRIFING

Navigator

KAPITAL / 09.09.2011 / PETOK

efot na ruskata kompanija Gazprom, Aleksej Miler, najavi deneska deka na 16 septemvri vo So~i }e go potpi{e dogovorot na akcionerite za izgradba na me|unarodniot gasovod Ju`en potok.

Po razgovorot so ruskiot premier, Vladimir Putin, Miler izjavi deka izgradbata na Ju`en potok e ve}e zapo~nata i oti zavr{uvaweto na prvata faza na gasovodot se o~ekuva vo dekemvri 2015 godina.

“Realizacijata na site raboti na Ju`en potok se odviva spored prethodno utvrden plan”, re~e Miler, dodavaj} i deka germanskite i francuskite kompanii BASF i EDF }e u~estvuvaat so 15% vo proektot, a italijanskata firma ENI so 20%. Ostanatite 50% }e bidat vo sopstvenost na Gazprom.

Dol`inata na gasovodot po dnoto na Crnoto More }e bide okolu 900 kilometri, a najgolemata dlabo~ina na koja }e se postavi cevkovodot na oddelni mesta }e nadmine dva kilometri.

[

Max. 2 2,827.62 827 62 Min. 2,084.04

Za razlika od evropskite berzanski indeksi koi vo sredata ima zna~itelen rast, glavniot makedonski berzanski indeks MBI-10 zabele`a pad od 0,34%.

So toa, prodol`i nadolniot trend na Makedonskata berza, koj po~na u{te vo minatiot mesec. Vo sredata najmnogu se trguva{e so akciite na Granit.

Bea istrguvani 29.620 akcii po prose~na cena od 570 denari za akcija. Vkupno se trguva{e so akcii na 12 kompanii i so obvrznicite za denacionalizacija, pri {to be{e ostvaren promet od 22,5 milioni denari.

НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Витаминка

5,500.00 +505,00

+10,11% 10 11%

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Стопанска банка Битола

2,103.00 7 36% -7,36%

-167,00

DOW JONES 13,000 12,500 12,000 11,500

11,000 10,500 10,000 9,500 07/07 17/07 27/07 06/08 16/08 26/08 05/09

11,414.90 +2,47% 2 47%

Na evropskite berzi investitorite v~era bea vozdr`ani poradi zav~era{niot silen skok na cenite na akciite. Investitorite so vnimanie ja ~ekaat sednicata na Evropskata centralna banka, na koja treba da se re{i {to }e prezeme ECB za pottiknuvawe na rastot na ekonomiite od evrozonata.

DRUGI PAZARI FTSE 100 Nikkei S&P 500 Nasdaq 100 DAX TOPIX

5,339.39 8,793.12 1,198.62 2,548.94 5,442.20 757.41

VALUTI

+0,39% +0,34% +2,86% +3,04% +0,68% +0,50%

£ €

€ $

1.139

1.4036

ПРОМЕНА

ПРОМЕНА

СТАПКА

СТАПКА

-0,1%

-0,4%

ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ НА СТР.10

FJU^ERSI ZLATO

1.850,700 $ +1,82% 1 82% ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ НА СТР.11

NAFTA BRENT

115,980 $ +0,16% 0 16% ПОДАТОЦИТЕ СЕ ОД ПРЕТХОДНИОТ ДЕН ДО 15Ч.

Dejvid Kameron Nema vleguvawe vo evrozonata dodeka jas sum premier

6

Politika / Pari / Dr`ava

KAPITAL / 09.09.2011 / PETOK

PREGLED VESTI

SVE^ENA SEDNICA ZA NEZAVISNOSTA SO PORAKA ZA IMETO IVANOV: DA SE OBEDINIME VO EDINSTVENA PARTIJA– MAKEDONIJA reme e da se obedinime okolu edinstvenata zaedni~ka partija - Makedonija. Da gi prepoznaeme nejzinite interesi, celi i prioriteti, i sekoj poedine~no da se vklu~i vo nivno ostvaruvawe”, pora~a pretsedatelot \orge Ivanov vo obra}aweto na sve~enata akademija po povod 20-godi{ninata od nezavisnosta na Republika Makedonija.

Ivanov apelira da se iskorenat percepciite deka sme mali, obespraveni i negirani, bidej}i, kako {to re~e, nie sme istoriska i sovremena realnost, imame svoja dr`ava, prava i idnina. Povika na me|usebno po~ituvawe i da prestanat delbite na stari i mladi, na levi i desni, na predavnici i patrioti.

Vo tretata decenija, istakna Ivanov, pretstoi mnogu rabota. Makedonija treba da se otvori politi~ki, ekonomski, infrastrukturno, mediumski i kulturno.

“Treba da gi ostvarime na{ite strate{ki celi - ~lenstvo vo NATO, ~lenstvo vo Evropskata unija. Formalnoto priklu~uvawe na Makedonija kon evropskoto i evroatlantskoto semejstvo }e bide po~etok na krajot na site obidi za negirawe na na{eto postoewe”, istakna Ivanov.

Pretsedatelot potencira{e deka site koi imaat problem so na{eto ime, treba da znaat deka samo re{enie koe nema i ne smee da zadira vo na{iot identitet, na{iot jazik, na{ata kultura, vo na{iot Ustav e prifatlivo za Makedonija.

Toj se osvrna i na sostojbata vo ekonomijata, a naporite na toa pole, uka`a, se zabele`ani. Iako svetot minuva niz ekonomska kriza koja ne e videna so decenii, sepak Makedonija ima stabilna ekonomija i uspeva da privlekuva zna~ajni stranski investicii, oceni Ivanov.

Me|u drugoto, apelira do site koi ne gi prepoznavaatnaporite na Ilindencite od 1903, na partizanite, na ASNOM-cite, na generacijata od 1991 godina i koi se somnevaat vo makedonskite istoriski pobedi da po~nat pove}e da se po~ituvaat sebesi.

V

BESIMI VO POSETA NA MAKEDONSKITE MIROVNICI VO BIH akedonskiot minister za odbrana, Fatmir Besimi, v~era gi poseti pripadnicite na makedonskiot kontingent koj u~estvuva vo misijata ALTEA vo Bosna i Hercegovina.

So polo`uvawe cve}e, Besimi im oddade po~it na zaginatite pripadnici na ARM vo helikopterskata nesre}a.

Pokraj toa, ministerot ostvari sredba i so svojot bosanski kolega, Selmo Tikotic. Na sredbata ministrite za odbrana razgovarale za bilateralnata i regionalna sorabotka i politi~ko bezbednosnata sostojba vo regionot.

Idninata i perspektivite na misijata, politi~ko-bezbednosnata sostojba vo regionot i pridonesot na Republika Makedonija kon globalniot mir i bezbednosta bea del od temite na koi Besimi razgovaral so komandantot na EUFOR general-major Bernard Bair od Avstrija.

Deneska Besimi }e prestojuva vo oficijalna poseta na Republika Hrvatska. Za vreme na sredbata so ministerot za odbrana, Davor Bo`inovi}, i NG[ na vojskata na Hrvatska general-potpolkovnik Drago Lovri}, }e bide razgovarano za unapreduvawe na bilateralnata sorabotka, sorabotkata vo ramkite na Jadranskata grupa, kako i za politi~ko-bezbednosnata sostojba vo regionot, soop{tuvaat od kabinetot na ministerot.

M

MUSA XAFERI: ALBANCITE JA PO^ITUVAAT NEZAVISNOSTA, NO NE JA SLAVAT o govorot na premierot Gruevski deka Makedoncite go po~ituvaat Ramkovniot dogovorot, no ne go slavat, bi rekol deka i Albancite ja po~ituvaat nezavisnosta, no ne ja slavat. Toa {to e protokol za funkcionerite i instituciite nema dilema deka }e se po~ituva, isto kako {to, na primer, pretsedatelot na dr`avata, \orge Ivanov, ja otvori i konferencijata za 10-godi{ninata na Ramkovniot dogovor vo Ohrid, izjavi zamenikot na Gruevski, Musa Xaferi.

P

VELJANOVSKI: NE SMEEME DA NOSIME ODLUKI KOI NEMAME PRAVO DA GI NO KATERINA SINADINOVSKA sinadinovska@kapital.com.mk

nog umina ne razbiraat deka koga govorime za problemot so us tavnoto ime Makedonija ne ni pripa|a samo nam denes. Makedonskoto nasledstvo ne e sopstvenost ili pravo samo na ovaa ili na koja bilo druga generacija Makedonci. Mora da bide jasno deka ne mo`eme i ne smeeme da si dozvolime da nosime odluki koi nemame pravo da gi nosime! [to bi bile ako ne sme Makedonci!?

So vakva silna poraka za sporot za imeto nastapi pretsedatelot na Sobranieto, Trajko Veqanovski, na sve~enata sobraniska sedni-

M

ca, na koja prisustvuvaa site dosega{ni pretsedateli, premieri, aktuelniot guverner, javniot obvinitel, dr`avniot i narodniot pravobranitel, pratenici od aktuelniot i od prethodnite sostavi, poglavarite na MPC i IVZ, diplomati.

I pokraj ovaa poraka, Veljanovski ka`a deka evroatlantskite integracii za zemjata se neophodni, no vo taa nasoka, pobara pogolema anga`iranost: “Da se ima predvid napredokot {to go ostvari Makedonija na ova pole vo izminatite 20 godini. Na{ite zalo`bi za evroatlantska idnina mora da bidat adekvatno poddr`ani i preku soodvetni dela”, pora~a Veljanovski.

Analiziraj}i gi procesite

vo izminatite 20 godini, Veljanovski osobeno se osvrna na privatizacijata, koja ja nare~e nacionalna katastrofa.

“Procesot na privatizacija katastrofalno potfrli i be{e pri~ina za dolgogodi{ni problemi, koi os tavija dlaboki rani vrz makedonskoto op{testvo i vrz `ivotniot standard na gra|anite.

Povr{noto poznavawe na kapitalisti~kiot sistem i zloupotrebite napraveni vo ovoj period rezultiraa so enormno visoka stapka na nevrabotenost i ste~ajci.

Golema e tragedijata i nepravdata koja be{e nanesena vo toj period. Edna cela generacija mora{e da `ivee vo ne~ove~ki i nedostoinstveni uslovi”, se se}ava{e spikerot.

Vakviot govor gi revoltira{e pretstavnicite na opozicijata, osobeno na SDSM, ~ij lider, Branko Crvenkovski (~ovekot kon kogo se upatuvaat kritikite na vlasta koga se spomenuva matnata privatizacija), isto taka go slede{e obra}aweto na spikerot i toa od prvite redovi.

“Ne dolikuva vo sve~en govor da davate va{i ocenki za privatizacijata i toa so takov jazik. Da go iskoristite ovoj moment za napadi kon site koi ja vodele dr`avata vo vremeto na, kako {to veli Veljanovski, katastrofalnata tranzicija e nevkusno”, velat od SDSM. Koktelot, no i samata sednica ja bojkotira{e i DPA na Menduh Ta~i, od kade {to izlegoa so stav deka nemaat

PORANE[NIOT MINISTER MILO[OSKI TVRDI

NIMIC NEMA PREDLOG ZATOA [TO ATINA ODBIVA DA GO POKANI NA RAZGOVOR! GABRIELA DELOVA

delova@kapital.com.mk

inami~nata atmosfera za imeto koja na golema vrata ve}e ja najavuva `e{kata esen za koja mnogumina se nadevaat deka }e zavr{i so kone~no re{enie na sporot so imeto, se ~ini deka edinstveno ja ru{i medijatorot Metju Nimic, koj izri~no potencira deka naskoro nema da izleze so nov predlog po odnos na ova pra{awe.

“Vo kontakt sum so dvete strani, zboruvav so pretstavnicite, ambasadorot Jolevski i ambasadorot Vasilakis, pobarav sostanok so liderite na delegaciite koi doa|aat vo Wujork i ako bidam povikan }e dojdam vo regionot. No, toa {to sakam da go napravam treba da bide korisno za dvete strani. Ne sakam da davam dramati~ni izjavi i predlozi ili da odam vo dramati~ni poseti, zatoa {to vakvite drami ponekoga{ nemaat nikakov efekt”, veli medijatorot Nimic vo intervju za Kanal 5.

D

Vakvata izjava na Nimic, od partijata na VMRO-DPMNE ja tolkuvaat kako posledica na iracionalnata politika na Grcija, koja namesto da poka`e pragmatizam ja koristi finansiskata kriza kako izgovor zo{to pregovorite ne se pomrdnuvaat od mrtva to~ka.

“Nie nekolkupati dosega go pokanivme medijatorot Nimic na razgovor so cel da go pomrdneme sporot od mrtva to~ka. No, oficijalna Atina odbiva da go napravi toa. Namesto da poka`at pragmati~nnost i od faza na pregovori da go pomrdneme sporot vo faza na kone~no re{avawe, tie ja koristat finansiskata kriza za svoj izgovor”, re~e pratenikot i porane{en minister za nadvore{ni raboti, Atnonio Milo{oski, na prvata sednica na Nacionalniot sovet za evrointegracii.

Na ova vozvrati vicepremierkata za evrointegracii Teuta Arifi, koja obra}aj} i mu se na Milo{oski re~e deka ne postojat neracionalni sporovi i deka duri i najracionalniot spor ima

re{enie.

“Nema racionalni sporovi.

No, duri i najneracionalniot spor ima re{enie. Iracionalizmot na sporot ne zna~i deka nie ne mo`eme da bideme racionalni i da postigneme re{enie. Za toa potreben e politi~ki i etni~ki konsenzus, a politi~kata bitka me|u partiite da se vodi na drugi temi, a ne za sporot so imeto”, veli Arifi.

TEUTA ARIFI NE GO DELI PESIMIZMOT Vo svoeto prvo izlagawe pred Nacionalniot sovet za evrointegracii, vicepremierkata Arifi pobara da se zaboravi na minatoto i da se svrtime kon idninata.

“Re{enieto na na{ite problemi ne e vo minatoto, koe e premnogu so predrasudi.

Odgovorot e vo idninata na Balkanot, vo evroatlantskite integracii i {to pobrz proces na evropeizacija kako odgovor ne samo na nere{enite etni~ki pra{awa, tuku i na retrogradnite kapaciteti. Regionalen interes e vospostavuvawe redoven dijalog niz avtoritetite na

zemjite od Zapaden Balkan zaedno so pretstavnici na EU vo odnos na evropskite prioriteti za ~lenstvo vo EU”, re~e Arifi.

So sli~en stav e i pretsedatelkata na Nacionalniot sovet, Radmila [e}erinska, koja re~e deka re{enijata ne treba da gi barame vo minatoto, no sepak treba da se svrtime i da gi vidime dobrite lekcii koi sme gi nau~ile vo minatoto.

“Re{enijata ne treba da gi barame vo minatoto. No, dobro e da se svrtime nanazad i da gi vidime dobrite lekcii, iako se malku. Ovie dva qubileja treba da ni dadat odgovor na toa koga nie rabotime dobro. Evropskata unija e cel koja n$ obedinuva, no taa e nevozmo`na bez zaedni~ka sorabotka i konsenzus koj e ~esen i odgovoren”, re~e [e} erinska i dodade deka osven sporot so imeto Makedonija mora da se posveti i na vistinsko ispolnuvawe na EU kriteriumite, koi soglasno so poslednata izjava na evrokomesarot [tefan File bea oceneti deka polovi~no se sproveduvaat.

KAPITAL / 09.09.2011 / PETOK

Politika / Pari / Dr`ava

7

PREGLED VESTI KLINTON NI ^ESTITA: SAD SE GORDI [TO JA PODDR@UVAAT MAKEDONIJA r`avniot sekrtetar na SAD, Hilari Klinton, isprati pismena ~estitka po povod 20-godi{ninata od nezavisnosta na Makedonija:“Dene{niot den e potsetuvawe na s$ {to ste postignale, no i na site predizvici koi preostanuvaat. U{te od nezavisnosta na Makedonija, rabotevme na golem broj politi~ki, ekonomski, kulturni, voeni i socijalni pra{awa. Gordi sme {to go poddr`avme razvojot na Republika Makedonija i nejzinata tranzicija vo izminatite 20 godini i denes ostanuvame posveteni vo naporite da & pomogneme vo podobruvaweto na vladeeweto na pravoto, obrazovanieto, promocijata na mediumskata sloboda i izgradbata na silni demokratski temeli na edno celosno integrirano multietni~ko op{testvo”, ova vo ime na pretsedatelot Obama i amerikanskite gra|ani go pi{uva Klinton.

“Dodeka slavite so svoite semejstva, prijateli i sakani, znajte deka SAD se va{i partneri i prijateli”, pi{uva vo ~estitkata od dr`avniot sekretar.

D CRVENKOVSKI, GEORGIEVSKI, KOSTOV I BU^KOVSKI NA GOSTI KAJ GRUEVSKI

E I OSIME! nip{to protiv slavewe i sve~eni sednici i kokteli, no deka ovaa antialbanska vlast so ni{to ne gi motivirala da zemat u~estvo na nastanite.

I pokraj toa {to de fakto celiot den zavr{i so raskol me|u pratenicite, Veljanovski govorot go fini{ira so povik za nacionalno edinstvo i obedinuvawe: “Da bideme dobri hristijani i muslimani! Da `iveeme vo mir so sebe, so na{ite bli`ni i tie {to se razli~ni od nas. Neka e ve~na i od Boga blagoslovena Makedonija” zavr{i Veljanovski.

Proslavata za nezavisnosta prodol`i so sve~ena akademija vo MOB vo sredata i sekako v~era so specijalnata programa koja se najavuva{e so nedeli.

Premierot Nikola Gruevski be{e doma} in na sredba vo Vladata so negovite prethodnici, premierot i Hari Kostov ne dadoa izjavi, a svoite vpe~atoci gi prenesoa Branko Crvenkovski, Qub~o Georgievski i Vlado Bu~kovski.

Liderot na SDSM sredbata ja oceni kako protokolarna, na koja ne se vodele seriozni razgovori, a celata proslava ne vrodila so obedinuvawe.

“Ova e nastan za demonstracija na edinstvo, no po zasluga na vladeja~kata VMRO-DPMNE, ovaa mo`nost ne se iskoristi. Ne samo SDSM, tuku nikoj drug od opozicijata nema da u~estvuva na proslavata na plo{tadot, a po v~era{nata izjava na vicepremerot, Musa Xaferi, pra{awe e kako gleda na nastanot i koalicioniot partner, DUI”, re~e Crvenkovski.

Pretsedatelot na VMRO-NP, Qub~o Georgievski, oceni deka sredbata so ostanatite premieri pominala vo relativno relaksirana atmosfera, so evocirawe

na spomeni, so po malku humor i seriozni razgovori: “Proslavata e nametnata i ne mo`e da se dovede vo korelacija so 20-godi{ninata od nezavisnosta. Ova odbele`uvawe e triumf na nasilnata antikvizacija i negacija na tradicijata na Sveti Kliment i Naum, na Sveti Kiril i Metodij, {to e doka`ana istorija, koja se zamenuva so kvazidoka`ana”, istakna Georgievski.

Najpozitivna ocenka za premierskata sredba dade Vlado Bu~kovski, velej}i deka istata pominala vo isklu~itelno pozitivna atmosfera: “SDSM mora{e da iznajde na~in i da prisustvuva na proslavata, a duri potoa da negoduva.

So ova SDSM dava lo{ primer, nalikuvaj}i na porane{noto VMRO-DPMNE. Ne se soglasuvam so stavot na SDSM, no go po~ituvam, zadr`uvaj}i go pravoto da go kritikuvam”, izjavi Bu~kovski.

Od Vladata soop{tija deka Gruevski na sredbata u{te edna{ gi pokanil site da dojdat na proslavata na plo{tadot.

VELJANOVSKI SI GO UPROPASTI KOKTELOT! Otkako po naredba na spikerot Trajko Veqanovski na pokanetite novinari ne im be{e dozvoleno da prisustvuvaat na sve~eniot koktel po zavr{uvaweto na sednicata, vo znak na revolt pretstavnicite na mediumite odbija da zemat izjavi, voop{to.

I del od pratenicite pobaraa odgovornost od protokolot i Kabinetot na Veljanovski zo{to ne se dozvoli

da se izvestuva od najzna~ajniot priem, voop{to, koj go organizira Parlamentot.

U{te pove}e {to ovoj priem e dvodecensika tradicija so odnapred poznati pravila za izvestuvawe, koi, pomalku ili pove}e, ne se menuvale od osamostojuvaweto.

Ova e prv pat bez prethodna najava novinarite bukvalno da ostanat pokaneti, a pred vrata.

VIKILIKS:

MILO[OSKI RAZRE[EN OTI SE @ALEL OD GRUEVSKI VO SAD?!

d Vikiliks "iste~e" informacija zo{to minsiterot Antonio Milo{oski ne dobi nov mandat so otkrivawe na detali za negovite odnosi so premierot Nikola Gruevski osobeno negovite stavovi vo vrska so proektot “Skopje 2014”. Spored navodna depe{a od ambasadorot Filip Riker, Milo{oski bil nezadovolen od celiot proekt, iako na po~etokot smetal deka spomenicite }e pomognat za gradewe i za~uvuvawe na ancionalniot identitet.

Milo{oski naviodno mu priznal na Riker deka e frustriran poradi toa {to treba da vodi diplomatija pri takvi odluki koi gi

O

nosat negovite pretpostaveni, mislej}i na Gruevski.

GRUEVSKI I CRVENKOVSKI ISTO MISLELE ZA IMETO! "Vikiliks" objavuva i detali za crvenata linija na makedonskoto dr`avno rakovodstvo vo pregovorite so Grcija.

Toa e geografska odrednica vo zagrada i priznavawe na jazikot i nacijata kako “makedonski”. Vakviot stav makedonskiot premier Nikola Gruevski mu go prenel na amerikanskiot ambasador, Filip Riker, vo Skopje na 29 septemvri 2008 godina: “Za~uvuvawe na nacijata i jazikot kako “makedonski”, sli~en opseg na upotreba na

novoto ime kako i aktuelnoto FIROM (samo vo me|unarodni institucii, ne i bilateralno) i geografska odrednica za imeto, no samo vo zagrada”, rekol Gruevski, otkrivaj}i mu gi na Riker svoite crveni linii za sporot za imeto i dodal deka stravuva deka dokolku ovie stavovi bidat javno izneseni, Grcija }e gi zeme zdravo za gotovo. Telegramata deka premierot Gruevski i toga{niot pretsedatel, Branko Crvenkovski, imale ist stav za imeto, no se razlikuvale vo odnos na toa kako da se plasira predlogot vo javnosta.

Gruevski mu zabele`al na Crvenkovski deka premnogu otvoreno gi otkriva crvenite linii vo javnosta.

LAMBRINIDIS: ZA JAZIKOT NE SE PREGOVARA! Jazikot ne e del od pregovorite vo Obedinetite nacii koi se vodat me|u Grcija i FIROM, izjavi vo Belgrad {efot na gr~kata diplomatija, Stavros Lambrinidis.

Sepak, Lambrinidis gi povtori poznatite gr~ki stavovi: za da se postigne kompromis, negovata zemja smeta oti vo imeto na Makedonija treba da ima geografska odrednica i toa ime da bide op{toprifateno za site zemji isto, a ne nekade da se koristi na eden na~in, a vo druga zemja na drug na~in. Vakvoto re{enie spored {efot na gr~kata diplomatija pretstavuva logi~en kompromis i o~ekuva deka postoi volja i od na{a strana za takov kompromis. “Jas se nadevam deka od strana na porane{nata jugoslovenska Republika Makedonija }e ima volja za takov kompromis.

Drugiot del od pra{aweto ne e vo soglasnost so pregovorite vo ON i nema da vi odgovoram. No, treba da sme pragmati~ni i svesni deka sme pred raskrsnica na golema nade` deka }e imame dobrososedski odnosi vo regionot”, izjavi Lambrinidis, na pra{awe na Radio Slobodna Evropa.

Prifa}aweto na ova re{enie, veli Lambrinidis, }e gi vrati dvete zemji na zaedni~ka masa vo pregovori za kone~en kraj na sporot.

“Nie mo`eme da izbereme da pi{uvame istorija, dokolku ja napu{time voljata povtorno da se bavime so pi{uvawe istorija”, dodade Lambrinidis.

Gr~kiot minister za nadvore{ni raboti be{e vo poseta na Srbija kade {to se sretna so rakovodstvoto, po {to patuvaweto go prodol`i i vo Kosovo

Kompanii / Pazari / Finansii

8

KAPITAL / 09.09.2011 / PETOK

PRETPRIEMNI[TVOTO SAMO SE NAJAVUVA KAKO PRIORITET

MALKU PARI I PROEKTI ZA STIMULIRAWE NA PRETRIEMNI^KIOT DUH Malite i srednite pretprijatija vrabotuvaat duri 75% od vkupnoto rabotosposobno naselenie. No, i pokraj najavite deka pretpriemni{tvoto e visoko na agendata na vladata, realnosta e poinakva

150

IVANA KOLEVA

koleva@kapital.com.mk

ako malite i sredni pretprijatija (MSP) u~estvuvaat so 60% vo makedonskiot BDP i zafa}aat pove}e od 90% od vkupniot broj pretprijatija vo zemjava, pretpriemni{tvoto za prv pat godinava se najde vo agendite na petgodi{nata vla d ina pr ogr ama. Z a

evra od Buxetot “te`i” Programata za razvoj na pretpriemni{tvoto za godinava

I

P r o g r ama ta z a r a z v o j na pretpriemni{tvoto, konkurentnosta i inovaciite na malite i srednite pretprijatija za 2011 Ministerstvoto za ekonomija treba da odvoi 150.000 evra.

KOLKU PARI SE POTRO[ENI ZA PRETPRIEMNI[TVO GODINAVA 1. Kofinansirawe na Evropskiot informativen i inovativen centar - 50.600 evra; 2. Kofinansirawe na proektite na biznis -centrite za poddr{ka na MSP - 41.600 evra; 3. Kofinansirawe na tro{ocite na biznis inkubatorite - 17.130 evra; 4. Poddr{ka na zanaet~istvoto - 14.700 evra; 5. Subvencii za privatni pretprijatija (ISO standardi) - 9.800 evra; 6. Organizirawe forum za MSP - 6.300 evra; 7. Izgotvuvawe godi{en izvetaj za MSP za 2010 - 3.300 evra.

K

O

M

E

R

C

I

J

A

L

E

N

Re~isi edna tretina odat za kofinsirawe na Evropskiot informativen i inovativen centar, koj funkcionira kako del od mre`ata na Enterprise Europe Network kako edno{alterski sistem za poddr{ka na raboteweto na MSP. Celta na ovoj Centar e na edno mesto pretprijatijata da prodavaat i kupuvaat tehnologii, sozdavaat partnerstva i dobivaat konsalting uslugi.

No, od Centarot ne dobivme odgovor kolku ja realizirale ovaa zada~a. Okolu 42.000 evra se za kofinansirawe na proektite na pove}e biznis-centri i na obuki za start ap biznisi.

“Vo sorabotka so Ministerstvoto za obrazovanie i Regionalniot centar za pretpriemni~ko u~ewe od JIE realizirame ~etiri pilot-proekti vo osnovnite u~ili{ta. Celta e da se sozdade pogolem pretpriemni~ki duh. Takvi pilot-proekti sproveduvame i na dva fakulteti vo Skopje i vo Tetovo”, veli Imerali Baftijati, rakovoditel na sektorot za pretpriemni{tvo vo Ministerstvoto za ekonomija.

O

G

L

A

Sp or ed n ego, pr et pr i meni{tvoto treba {to poskoro da se vovede vo osnovnite u~ili{ta, a vo srednite vo idnina }e bide zadol`itelen predmet. I na fakultetite }e se “forsira” za studentite polesno da gi komercijaliziraat znaewata, bez razlika na koja struka & pripa|aat.

Golem del od parite odat za kofinansirawe na biznisinkubatorite vo Skopje, Bitola i vo Strumica, no i za start ap centrite na Ma{inskiot fakultet vo Skopje i na JIE Univerzitetot vo

Tetovo. “Minatata godina gi pod-dr`avme i zanaet~iite so obuki za filigranstvo i manifestacijata Denovi na zanaet~istvoto, {to se odr`a vo 11 razli~ni op{tini.

Godinava }e ja povtorime ovaa manifestacija bidej}i se poka`a kako mnogu uspe{na, a za zanaet~iite }e organizirame i obuki za “meki ve{tini”, razni forumi i konferencii. ]e im dademe po 5.000 evra pomo{“, veli Baftijati.

Agencijata za razvoj i poddr{ka na

pretpriemni{tvoto i Ministerstvoto na ekonomija se najodgovorni za stimulirawe na pretpriemni{tvoto.

Agencijata godi{no dobiva po 115.000 evra. No, ottamu ne dobivme odgovor kade gi vlo`uvaat ovie pari i so koja dinamika se realiziraat proektite.

Poznava~ite kritikuvat deka iako ima strogo regulirani rokovi za izvr{uvawe na odnapred isplaniranite proekti, nema uvid vo toa {to navistina e napraveno.

S

NA ^ETVRTIOT POVIK ZA IPARD DOSTAVENI 60 APLIKACII

Agencijata za finansiska poddr{ka vo zemjodelstvoto promovira{e nov, sovremen Centar za kontakti, {to }e ovozmo`i dobivawe navremeni i kvalitetni informacii za finansiskite sredstva koi gi dava Agencijata ALEKSANDRA SPASEVSKA spasevska@kapital.com.mk

a ~etvrtiot povik od IPARD programata, koj zavr{i na 31. avgust, do Agencijata za finansiska poddr{ka vo zemjodelstvoto i ruralniot razvoj se dostaveni 60 barawa vo vkupna vrednost od {est milioni evra.

Spored direktorot na Agencijata, Toni Dimovski, po obrabotkata na aplikaciite }e se znae i to~nata suma i brojkata na odobrenite proekti.

“Na ~etvrtiot javen povik bea ponudeni vkupno 18,5 milioni evra od IPARD programata za zemjodelstvo, a pristignaa alikacii vo vkupna vrednost na investiciite od okolu {est milioni evra ili vrednost na kofinansirawe od tri milioni evra. Pettiot oglas }e bide objaven vo oktomvri”, istakna Dimovski.

So cel poefikasno iskoristuvawe na sredstvata od IPARD programata, kako i na dr`avnite subvencii, direktorot Dimovski v~era go promovira{e i noviot, sovremen Centar za kontakti,

N

{to }e ovozmo`i dobivawe navremeni i kvalitetni informacii za finansiskite sredstva koi gi dava Agencijata.

Stanuva zbor za sovremena telefonska centrala preku koja mo`e da se dobijat informacii za direktnite pla} awa vo zemjodelstvoto.

“Moderniziraweto na Centarot za kontakti e mnogu va`no za institucija koja ima pove}e od 100.000 aplikanti i godi{na realizacija na nad 300.000 finansiski transakcii”, re~e direktorot na Agencijata, Toni Dimovski.

Telefonskata centrala e poddr`ana so dva serveri. Za po~etok se anga`irani {est operatori, {to }e ovozmo`i opslu`uvawe na {est korisnici istovremeno, no vo soglasnost so potrebite mo`e da

se nadgraduva do neograni~en broj javuvawa.

“Na ovoj na~in se ovozmo`uva izgotvuvawe izve{tii koi nudat informacii za intenzitetot i interesot za programite za finansiska poddr{ka, naj~estite pra{awa i problemite so koi se soo~uvaat aplikantite. Preku analiza na informaciite od Centarot, ova tehni~ko re{enie }e poslu`i kako alatka za planirawe novi aktivnosti za unapreduvawe na kvalitetot na uslugata”, istakna Dimovski.

Novata telefonska centrala na Agencijata e realizirana so realokacija na slobodni sredstva od “Proektot za zajaknuvawe na zemjodelstvoto i pristap kon EU”, finansiran od kreditot na Svetska banka.

KAPITAL / 09.09.2011 / PETOK

Kompanii / Pazari / Finansii

RASHODITE NA PIOM RASTAT POVE]E OD PENZIITE

KADE SE GUBAT PARITE OD FONDOT ZA PENZISKO?!

Vo Ministerstvoto za trud i socijalna politika otkrivaat deka ne se iznenadeni {to Fondot za penzisko tro{i pari bez kontrola, zatoa {to slu`benicite navodno praktikuvale podatocite za osigurenicite da gi ~uvaat vo alvaxiski tefter

9

PREGLED VESTI KLIENTOT DOBIVA GOLEMI PREDNOSTI DOKOLKU PLATATA JA PRIMA VO BANKATA OD KOJA SAKA DA PODIGNE KREDIT ILI KARTI^KA

VIKTORIJA MILANOVSKA milanovska@kapital.com.mk

a 10 godini rashodite na Fondot za penzisko osiguruvawe se zgolemeni re~isi dvojno, {to e drasti~no pove}e od rastot na brojot na penzionerite i na iznosite na penziite. Brojot na penzionerite porasnal za 35.000, a prose~nata penzija e zgolemena za 3.950 denari. U{te pove}e, ako se zeme predvid deka od 2000 do 2010 godina brojot na vraboteni koi po osnov na pridones od plata ja polnat penziskata kasa e zgolemen re~isi za 100.000, izleguva deka PIOM raspolagal so u{te pove}e pari.

Namaluvawe na prihodite se slu~i vo 2008 godina, koga vladata minimalno gi namali pridonesite za penzisko osiguruvawe.

Podatocite od posledniot izve{taj na PIOM poka`uvaat deka od 373 milioni evra vo 2000 godina rashodite vo 2010 godina se zgolemeni na 691 milioni evra. Poznava~ite tvrdat deka nedoma}inskoto rabotewe na direktorite vo Fondot poleka, no sigurno ja cedat penziskata kasa.

Izvori od Ministerstvoto za trud velat deka ne se iznenadeni {to Fondot za penzisko tro{i pari bez kontrola zatoa {to slu`bite so godini gi vpi{uvale podatocite za osigurenicite vo alvaxiski tefteri i so indigo listovi. Takvata praktika im otvorila mo`nost da la`iraat sta` kaj iljadnici osigurenici.

“Vrabotenite vo Fondot mislele deka brojkite i podatocite zasekoga{ }e ostanat samo vo nivnite tetratki i vo rabotni~kite kni{ki”, velat od Ministerstvoto.

Vakvoto nedoma}insko rabotewe ne samo {to ja napravi penziskata kasa zavisna od centralniot Buxet, tuku nabilda i godi{na zaguba na ovaa institucija od re~isi 17 milioni evra vo 2010 godina.

“Slu`benicite vo Fondot spiele na toa uvo deka nivnite brojki i la`ni presmetki nikoga{ nema da se pojavat na elektronska lista. No, sega koga tie kontroverzni podatoci izlegoa vo softver, finansiskata zaguba e o~igledna”, velat na{ite izvori.

Zamenik-direktorkata na Fondot za penzisko, Marija Kojzekliska, veli deka ne znaele za zloupotrebite s$ dodeka ne po~nale da do-

MAKEDONIJA OSTANUVA NA 79 MESTO PO KONKURENTNOSTA

Z

M

Vo prvite {est meseci godinava imalo obidi od Fondot da se isplatat 490.000 evra na po~inati penzioneri.

373

milioni evra iznesuvale rashodite na PIOM vo 2000 godina

691

milioni evra iznesuvaat rashodite na PIOM vo 2010 godina

bivaat prijavi od stranki.

“Doznavame {to se slu~uva na teren koga treti lica po~naa da prijavuvaat nezakonsko rabotewe. I rakovoditelite vo podra~nite slu`bi ponekoga{ zabele`uvaa nekoja anomalija, pa ni javuvaa da go ispitame konkretniot slu~aj”, objasnuva Kojzekliska.

Ministerot za trud i socijalna politika, Spiro Ristovski, predupreduva deka sekoja naredna zloupotreba od vraboteni vo Fondot nema da pomine nekazneto.

“Po~nuvaj}i od lani, isplatata na penziite se vr{i isklu~ivo preku transakciski smetki so cel da se utvrdi statusot na korisnicite.

Podobro e slu`benicite da ne probuvaat da napravat izmama zatoa {to prvite {est meseci od godinava se spre~eni isplati na re~isi 490.000 evra na po~inati penzioneri”, veli Ristovski.

DR@AVNA PENZIJA DOBIVAL KOJ ]E STIGNE PIOM so godini ispla}al penzii na po~inati lica zatoa {to i pri taa procedura site podatoci se

NAGRADA ZA LO[O MENAXIRAWE pokraj porazitelnite podatoci za finansiskoto rabotewe na Fondot za penzisko, Ministerstvoto za finansii dava u{te pari za ovaa institucija.

Iako i revizijata izleze so podatoci deka vo Fondot golem del od parite propa|aat vo dupka i nikoj ne snosi odgovornost za toa, vladata odlu~i da skrati pari od pove}e ministerstva za da mu prefrli na Fondot 23 milioni evra, za da ispla}a penzii do krajot na godinava.

I

akedonija e na 79 mesto od vkupno 142 zemji, objavi Svetskiot ekonomski forum. Zemjata e na ista pozicija kako i minatata godina.

Spored Godi{niot izve{taj za konkurentnost na svetskite ekonomii, [vajcarija i ponatamu e najkonkurentna zemja, vtora na listata e Singapur, i ja pretrka [vedska, koja godinava padna na tretoto mesto. Ponatamu sledat Finska, Sad, Germanija, Holandija, Danska i Japonija.

Od zemjite vo regionot, najdobro rangirana e Crna Gora, koja iako padna na 60 mesto, od 49 sporedeno so minatogodi{niot izve{taj, ja nadmina Slovenija koja godinava padna za 12 mesta na listata na konkurentnost i se nao|a na 57 mesto. Srbija na listata se ka~i edeno mesto pogore i se nao|a na 95 pozicija, Albanija se iska~i za 10 mesta i e na 78 mesto, dodeka Bosna i Hercegovina se nao|a na 100 mesto i e za dve pozicii povisoko, sporedeno so minatogodi{niot izve{taj. Hrvatska se ka~i za 1 pozicija i e na 76 mesto, a Bugarija padna za tri mesta i e na 74 pozicija.

Najproblemati~ni faktori za vodewe na biznis vo makedonija, spored izve{tajot za konkurentnost se potencirani te{kiot pristap do finansiski sredstva, neefikasnata dr`avna administarcija i nesoodvetnata strukturana rabotnata sila.Me|u golemite ekonomii, Kina e na 26 mesto po konkurentnost, odnosno se iska~i za edno mesto vo sporedba so minatata godina, dodeka Rusija od 63 mesto lani sega e na 66 mesto.

Rangiraweto e objaveno vrz osnova na Globalniot indeks na konkurentnost, pri {to se zemeni razli~ni indikatori za investiciskata klima za 142 zemji vo svetot. Svetskiot ekonomski forum e me|unarodna nevladina organizacija, naso~ena kon razvoj na me|unarodnata sorabotka kako na globalno, taka i na regionalno nivo.

MARIJA KOJZEKLISKA

SPIRO RISTOVSKI

ZAMENIK-DIREKTOR NA FONDOT ZA PENZISKO Doznavme {to se slu~uva na teren koga treti lica po~naa da prijavuvaat nezakonsko rabotewe. I rakovoditelite vo podra~nite slu`bi ponekoga{ zabele`uvaa nekoja anomalija, pa ni javuvaa da go ispitame konkretniot slu~aj.

MINISTER ZA TRUD I SOCIJALNA POLITIKA Po~nuvaj}i od lani, isplatata na penziite se vr{i isklu~ivo preku transakciski smetki so cel da se utvrdi statusot na korisnicite. Podobro e slu`benicite da ne probuvaat da napravat izmama zatoa {to prvite {est meseci od godinava se spre~eni isplati na re~isi 490.000 evra na po~inati penzioneri.

vnesuvale ra~no. Nadle`nite ne znaat da odgovorat nitu dali redovno gi a`urirale podatocite za po~inati lica, koi do pred nekolku godini gi dobivale od Ministerstvoto za vnatre{ni raboti, a sega od Upravata za mati~na evidencija.

“Vo minatoto, pri utvrduvawe na nezakonska isplata na penzii procesot pominuva{e niz nekolku proverki, po~nuvaj}i od podra~nite edinici do centralata na Fondot, kade {to se vr{at poslednite proverki, a toj proces se odviva{e ra~no. Seto toa doveduva{e do oddol`uvawe na postapkata na kone~no utvrduvawe na nezakonska isplata na penzija”, objasnuvaat od Ministerstvoto za trud.

Podatocite za po~inati penzioneri se a`urirale edna{ godi{no zatoa {to taka nalagal dogovorot me|u PIOM i Ministerstvoto za pravda.

“Fondot i Upravata za mati~na evidencija pri Ministerstvoto za pravda imaat sklu~eno dogovor za razmena

na podatoci za po~inati korisnici na penzija od prethodni godini.

Od 2010 godina se razmenuvaat podatoci na mese~no nivo so {to se ovozmo`uva efikasnost vo utvrduvaweto na ovie nezakonitosti”, veli portparolot na Ministerstvoto za trud, Davor Politov.

Od MVR velat deka sega reagiraat samo vo slu~aj koga imaat barawe od PIOM. “Nie soglasno so zakonskite nadle`nosti reagirame samo vo slu~aj ako Fondot ni dostavi barawe za toa. A pogrebalnata slu`ba i Upravata za mati~ni evidencii imaat obvrska da dostavuvaat podatoci do PIOM”, velat od MVR. Od Fondot lani se pravdaa deka s$ u{te nemaat mehanizam za da ja spre~at isplatata na penzii na transakciska smetka na umreni lica.

SKOPJE ]E VOVEDUVA NOVI KONCEPTI VO SOOBRA]AJOT rad Skopje pravi ogromni napori za voveduvawe novi koncepti vo soobra}ajot, koristej}i go iskustvoto na drugite evropski gradovi, kako {to se tramvaj, podzemni soobra}ajnici i ekolo{ki ~isti prevozni sredstva, izjavi skopskiot gradona~alnik, Koce Trajanovski, na konferencijata na tema “Re{enija za odr`liv transport vo pristapnite i pretpristapnite zemji i Zapaden Balkan”.

Konferencijata e del od proektot “Renesansa”, ~ija cel e osovremenuvawe na javniot transport so avtobusi na gas, implementirawe na sistemot za avtomatska lokacija na vozila, postavuvawe na prvite informativni displei vo Skopje, koi go poka`uvaat realnoto vreme na pristignuvawe na avtobusite, izgotvuvawe planski dokument za odr`liv transport na grad Skopje i voveduvawe na prviot Centar za upravuvawe so soobra}ajot.

“Grad Skopje vo momentov bara mo`nosti sistemot, koj e planiran da funkcionira na 30 krstosnici, da se pro{iri na 100 krstosnici”, re~e Trajanovski.

G

CENATA NA TEHNI^KOTO DRVO OSTANUVA ISTA enata na ogrevnoto i tehni~koto drvo iznesuva 2.370 denari za bukovi i 2.470 za dabovi drva po prostoren metar. Direktorot na Makedonski {umi, @arko Karaxoski, tvrdi deka ovie ceni ne bile promeneti tri godini.

“Na pazarot se sre}avaat povisoki ceni od 2.700 do 2.800 denari, no pokraj skladovite na Makedonski {umi, imaat pravo da prodavaat i privatnite skladovi”, veli toj.

Karaxoski najavi deka idnata godina }e po~ne izgradbata na dva rasadnici so kapacitet od okolu 30 milioni sadnici i na dva bazeni za ~uvawe na trupcite vo sve`a sostojba.

C

Kompanii / Pazari / Finansii

10

PREGLED VESTI BDP PRVPAT PORASNAL VO 1996 GODINA d proglasuvaweto na nezavisnosta, za prvpat stapkata na BDP vo Makedonija porasnala vo 1996 godina, za 1,2%. Trendot na rast se zadr`al s$ do 2000 godina, koga e zabele`an rast od 4,5%. No, vo 2001 godina ima pad na BDP od 4,5%, pi{uva vo najnovata publikacija na Dr`avniot zavod za statistika.

Vo 2002 godina povtorno se zabele`uva porast na ekonomijata, koj trae s$ do 2008 godina. Vo 2007 godina e zabele`ana najgolemata stapka na rast na BDP od 6,1%.

Vo 2009, statistikata zabele`uva mal pad na ekonomijata od 0,9%, a spored procenetite podatoci, BDP minatata godina povtorno bele`i rast od 1,8%.

No, vo izminatite 20 godini zna~itelno e vlo{ena strukturata na ekonomijata vo Makedonija. U~estvoto na grade`ni{tvoto i industrijata vo BDP e namaleno od 29,8% vo 1991 godina na 24,3% minatata godina. U~estvoto na zemjodelstvoto vo 1991 godina iznesuva 11,4%, a vo 2010 godina e namaleno na 9,8%. Vo strukturata na BDP se zabele`uva porast na rashodnite kompnonenti, osobeno na uvozot. Sporeduvaj}i gi podatocite od 2010 godina so 1991 godina se zabele`uva zna~itelno zgolemuvawe na u~estvoto na finalnata potro{uva~ka i na bruto-investiciite.

Bruto-doma{niot proizvod na Makedonija po `itel, izrazen spored kupovnata mo}, vo 1999 godina iznesuval 27% od prosekot na EU, a vo 2009 godina dostigna 36%.

O

PAZARXIITE BARAAT OD VLADATA DA SE NAMALI SIVATA EKONOMIJA a se re{i statusot na pazarxiite, da se sozdadat uslovi za namaluvawe na sivata ekonomija i mo`nostite za osovremenuvawe na pazarite bea temite na razgovor na pretstavnicite od Grupacijata za pazari pri Stopanskata komora na Makedonija so ministerot za ekonomija, Vaqon Sara}ini.

Pretstavnicite od ovie javni pretprijatija od Skopje, Veles, Prilep, Ohrid i Bitola velat deka najgolemiot problem se divite pazarxii, koi glavno prodavaat na golemo nadvor od dvorovite na pazarite. Od Grupacijata na pazari se `alat i deka neregistriranite pazarxii imaat dogovor so javnite pretprijatija za proda`ba vnatre vo opredelniot prostor i gi podmiruvaat dano~nite obvrski na UJP. Za niv problem e i oddeluvaweto na trgovcite na golemo na poseben prostor, koi glavno se javuvaat sezonski, so trgovcite na malo.

Pretstavnicite od Ministerstvoto za ekonomija velat deka za da se suzbie sivata ekonomija i da se otstrani nelojalnata konkurencija, Dr`avniot pazaren inspektorat vo kontinuitet vr{i inspekciski kontroli na mesta na koi ne e dozvoleno da se vr{i trgovija. Spored minatogodi{niot izve{taj, vo organizirani akcii od neregistrirani trgovci odzemeni se predmeti-stoki vo vkupna vrednost od 86.500 evra, od koi 46.300 se od nepoznati storiteli.

D

STRUKTURATA NA ZEMJODELSTVOTO OSTANA ISTA 20 GODINI tatisti~kite podatoci od oblasta na zemjodelstvoto za poslednite 20 godini ne poka`uvaat pogolemi oscilacii vo ovoj sektor, konstatira Dr`avniot zavod za statistika.

Spored podatocite od popisot na zemjodelstvoto vo 2007 goidna, prose~nata povr{ina na koristeno zemji{te po stopanstvo iznesuva 1,73 hektari. So podobruvawe na uslovite se zgolemuva i proizvodstvoto kaj nekoi zemjodelski proizvodi (p~enica, domati, piperki, grozje, jabolka).

Vo poslednite 20 godini, proizvodstvoto na kravjo mleko po molzna krava postepeno zabele`uva rast. Iako sostojbata so obrabotlivite zemjodelski povr{ini e relativno stabilna, sepak vo oddelni kategorii se nastanati odredeni promeni vo odnos na o`neanite povr{ini i vo proizvodstvoto ili prinosot na zemjodelskite proizvodi.

Spored izrabotenata tipologija na zemjodelskite stopanstva od popisot, najzastapeni se zemjodelskite stopanstva, koi se specijalizirani za poljodelski kulturi.

S

+

9/7/2011

раст

Витаминка Прилеп Макстил RMDEN08 RMDEN10 RMDEN04

+10,11% +2,72% +1,14% +0,67% +0,54%

9/7/2011

Стопанска банка Битола Скопски пазар ТТК банка Комерцијална банка RMDEN07

-

пад

-7.36% -3.00% -2.96% -0.98% -0.56%

нова цена

5.500.00 162.69 89.00 88.95 93.00

нова цена

2,103.00 5,820.00 1,213.00 3,218.22 89.00

KAPITAL / 09.09.2011 / PETOK

ANALIZIRAME ZA VAS

TEMA ODGOVORNOSTA E NAJZNA^AJNA PRI KORISTEWETO KREDITNI KARTI^KI Razmislete koja karti~ka najmnogu odgovara na va{ite potrebi i mo`nosti. Za razlika od debitnite karti~ki, koi vi ovozmo`uvaat pla}awe so va{i pari, kreditnite baraat mnogu pogolema vnimatelnost od korisnikot. Tie pretstavuvaat eden vid kratkoro~no kreditirawe i mo`e da ve optovarat isto kolku i potro{uva~kite krediti

Vladimir Trajkovi} koordinator na sektor za fizi~ki lica

v.trajkovic@procreditbank.com.mk

ProKredit Banka

P

Ц

~etvrtok- 08.09.2011 КАМАТНИ СТАПКИ НА ДЕНАРСКИ ДЕПОЗИТИ КАЈ ДЕЛОВНИТЕ БАНКИ

Банка НЛБ Тутунска банка

3м 4.00%

6м 5.00%

24м 7.70%

36м 7.90%

Шпаркасе банка Охридска банка

4.80% 4.60%

5.60% 4.80%

8.10% 5.00%

7.90% 5.00%

Прокредит банка

4.00%

5.00%

8.20%

8.30%

ТТК банка Алфа банка

4.30% 4.60%

5.00% 5.50%

7.80% 7.80%

8.40% 8.10%

Уни банка Еуростандард банка

5.00% 5.30%

6.00% 6.50%

9.00% 9.00%

9.50% 9.50%

КАМАТНИ СТАПКИ НА ДЕПОЗИТИ ВО ЕВРА КАЈ ДЕЛОВНИТЕ БАНКИ

Банка

3м

6м

24м

36м

НЛБ Тутунска банка Шпаркасе банка Охридска банка

2.20% 2.50% 2.40%

2.70% 3.00% 2.90%

3.80% 4.50% 3.65%

4.10% 5.00% 3.90%

Прокредит банка ТТК банка

2.40% 2.40%

2.90% 2.80%

4.10% 4.00%

4.50% 4.20%

Алфа банка Уни банка

2.60% 2.40%

3.00% 2.70%

4.00% 4.35%

4.30% 5.25%

Еуростандард банка

3.50%

4.00%

5.00%

5.50%

камата 4.00% 5.50%

СТАПКИ НА ЗАДОЛЖИТЕЛНА РЕЗЕРВА НА БАНКИ

Домашна валута

10%

Домашна валута со валутна клаузула Странска валута

20% 13%

КУРСНА ЛИСТА

Држава ЕМУ САД

Валута евро долар

Среден 61.4967 43.8136

В.Британија Швајцарија Канада

фунта франк долар

70.0418 51.0261 44.3156

Австралија

долар

46.5109

Извор: НБРМ

6%

ДВИЖЕЊЕ НА ИНФЛАЦИЈАТА ВО МАКЕДОНИЈА ПЕРИОДОТ 2010/2011

5% 4% 3%

1м 1.34% 1.3% 0.22%

3м 1.53% 1.5% 0.33%

6м 1.73% 1.7% 0.50%

12м 2.04% 2.1% 0.82%

0,00%

0.01%

0.05%

0.29%

2%

1% 0% 01/10

03/10

05/10

06/10

08/10

10/10

12/10

02/11

04/11

Izvor: Dr`aven zavod za statistika

ПРИНОС НА ОТВОРЕН ИНВЕСТИЦИСКИ ФОНД Отворен инвестициски фонд

ј

ОСНОВНИ КАМАТНИ СТАПКИ НА НБМ

ЕВРОПСКИ КАМАТНИ СТАПКИ

Libor (CHF)

р

Инструмент Благајнички записи Ломбарден кредит

Podatocite se od veb-stranite na bankite. „Kapital” ne snosi odgovornost dokolku tie ne se navreme a`urirani.

Euribor (EUR) Libor (EUR) Libor (USD)

ite za povtorno izdavawe na izgubena/ukradena karti~ka ili PIN, kako i za podigawe pari od bankomat.

Razmislete koja karti~ka najmnogu odgovara na va{ite potrebi i mo`nosti. Za razlika od debitnite karti~ki, koi vi ovozmo`uvaat pla}awe so va{i pari, kreditnite baraat mnogu pogolema vnimatelnost od korisnikot. Tie pretstavuvaat eden vid kratkoro~no kreditirawe i mo`e da ve optovarat isto kolku i potro{uva~kite krediti. Kreditnite karti~ki obi~no se karakteriziraat so visoki kamatni stapki i pretstavuvaat skap na~in na zadol`uvawe.

Bidete osobeno vnimatelni vo odnos na kreditniot limit koj vi go odobruva bankata.

Proverete so bankarskiot slu`benik na koj na~in limitot se zgolemuva, bidej}i nekoi banki avtomatski go zgolemuvaat odobreniot limit (samo so pismeno izvestuvawe, bez prethodna konsultacija so klientot).

Individualnata odgovornost i informiranosta na klientot se mnogu zna~ajni faktori za racionalno ili neracionalno koristewe na kreditnite karti~ki.

Rizikot od nesoodvetna upotreba na ovie karti~ki e ogromen.

Neretko kreditnite karti~ki se koristat za kupuvawe proizvodi ili koristewe uslugi, koi dokolku bi ja nemale karti~kata ne bi gi konsumirale. Poradi neodgovorno koristewe na limitite, kreditnite karti~ki ~esto doveduvaat do prezadol`uvawe, pa vo najlo{ slu~aj klientot se doveduva vo situacija da zeme potro{uva~ki kredit za da go podmiri dolgot na kreditnata karti~ka. Vakvoto pokrivawe na eden dolg so drug vodi do krugot na prezadol`enost, od koj mnogu te{ko se izleguva.

Na{iot sovet bi bil deka ne treba da prifatite i da koristite limit na kreditna karti~ka koj e pogolem od va{ite realni mo`nosti za negovo vra}awe, duri i koga bankite vi nudat visoki limiti.

late`nite karti~ki se zamena za gotovina i se povrzani so transakciska smetka. Karti~kite pretstavuvaat va{ elektronski pari~nik. So niv mo`e da podigate pari od bankomat, kupuvate na POSterminali, kupuvate preku Internet, rezervirate hotelsko smestuvawe ili avionska karta.

Pri koristeweto na va{ata karti~ka na Internet potrebno e internet-stranicata da ja ima Makedonija vo listata na zemji za nara~ka, a transakcijata se smeta za bezbedna dokolku internet-stranicata bara vnesuvawe na CVV2 kod, koj se nao|a na zadnata strana na karti~kata.

Postojat dva vida plate`ni karti~ki: debitni i kreditni.

Debitnite plate`ni karit~ki se vrzani za transakciska smetka.

Sumata na raspolo`ivi pari~ni sredstva na debitnata karti~ka e ednakva na sumata koja ja imate na va{ata transakciska smetka (vklu~uvaj}i go i pre~ekoruvaweto na smetkata, dokolku vi e odobreno). Koga pla}ate so debitna karti~ka, va{ata transakciska smetka se zadol`uva vo istiot moment.

So kreditnite plate`ni karti~ki kupuvate koga vam vi odgovara, a pla}ate pove}ekratno vrz osnova na fakturata koja ja dobivate od bankata.

Karti~kite na bankomati i na plate`ni mesta se koristat so li~en identifikacionen broj (PIN), koj naj~esto se sostoi od ~etiri brojki. Nivoto na sigurnost e visoko dokolku se pridr`uvate na preporakite da ne go ~uvate PIN-ot vo pismena forma, zaedno so karti~kata. Potrudete se da go zapametite. Koristeweto na plate`nite karti~ki ne e besplatno. Zatoa, pred da izberete karti~ka, proverete ja provizijata na bankata za izdavawe na karti~kata, godi{nite ~lenarini za nejzino koristewe, provizi-

Нето вредност

1M

3M

6M

1Y

YTD

ЗА ДЕН

Илирика Југоисточна Европа

28,343,705.77

-10.02%

-13.86%

-17.80%

-10.84%

-16.37%

9/1/2011

Илирика Глобал-Растечки пазари

44,716,190.72

-8.03%

-9.66%

-15.02%

-12.42%

-18.03%

9/1/2011

Иново Статус Акции

18,565,886.73

-4.08%

-4.85%

-6.33%

-1.93%

0.09%

9/1/2011

КД БРИК

38,106,863.50

-7.52%

-7.96%

-10.43%

-7.17%

-12.63%

9/1/2011

КД Нова ЕУ

21,768,136.42

-7.54%

-16.69%

-20.02%

-14.22%

-17.12%

9/1/2011

КБ Публикум - Балансиран

28,365,360.52

-7.15%

-9.30%

-11.23%

-6.25%

-7.86%

8/31/2011

КБ Публикум - Обврзници

34,212,500.97

0.11%

0.92%

8/31/2011

КБ Публикум Паричен

51,934,680.04

0.26%

0.78%

8/31/2011

Kompanii / Pazari / Finansii

KAPITAL / 09.09.2011 / PETOK

11

PREGLED VESTI

KONFERENCIJA ZA ENERGETIKA SOBRA MNOGU FIRMI

VLADATA AFRIKA NEINTERESNA SAMO JANAKIESKI: ]E JA PODOBRUVA PATNATA I @ELEZNI^KA INFRASTRUKTURA ZA MAKEDONSKITE FIRMI V Od 5. do 9. septemvri Uganda e doma}in na Me|unarodnaта konferencija za energetika, na koja u~estvuvat firmi od celiot svet, kako Simens, Alstom, Kon~ar. Na konferencijata nema makedonski firmi KATERINA POPOSKA poposka@kapital.com.mk

frikanskiot pazar ne e interesen za makedonskite kompanii od oblasta na energetikata i proizvodstvoto na elektromaterijali, iako vo isto vreme e cel za osvojuvawe od golemite svetski kompanii od ovaa oblast.

Sekoj {to ne{to zna~i vo ovaa industrija denovive e prisuten na Me|unarodnata konferencija za energetika - EAPIC 2011, koja od 5. do 9. septemvri se odr`uva vo Kampali, glavniot grad na Uganda. Tie }e lovat partneri i pazar za oprema za obnovlivi izvori na energija, novi tehnologii, elektrooprema, transformatori, hidrocentrali. Vo Kampali se menaxerite na Siemens, Alstom Grid, Canadian Trade Commissioner Service, Civicon, Kenya Power, Maschinenfabrik Reinhausen, McDonald Live Line Technology, Omicron, Royal Norwegian Embassy, Kon~ar.

Godina{nata Me|unarodna konferencija za energetika vo Uganda, na koja u~estvuvaat 30 kompanii od svetot, se fokusira na mo`nostite za investirawe vo energetskiot sektor vo Isto~na Afrika i na novite trendovi i tehnologii za proizvodstvo, prenos i snabduvawe so elektri~na energija od sonce, voda i vetar.

“Tri dena imame rabotilnici i konferencii na koi se fokusiravme na site rel-

A

evantni temi, prvenstveno na mo}ta na pazarite na Isto~na Afrika. Isto taka, na Konferencijata prisutnite imaat mo`nost d a k o m u - Na Me|unarodna konferencija za niciraat so izlo`uva~ite energetika vo Uganda fokusot e staven na koi dopatu- mo`nostite za investirawe vo energetskivaa od ce- ot sektor vo Isto~na Afrika liot svet, a ovaa godina trala Bujugali, za koja Kon~ar “Kapital” objasnuvaat deka gi ima okolu 30. Ova e mo`nost i D&ST gi ispopra~aa trans- s$ pomalku se prisutni na za mre`no povrzuvawe, spode- formatorite, vredni nad eden pazarite vo Afrika, iako luvawe na tehnolo{kite ino- milion evra”, izjavi Renata vo 90-tite godini sekoj petti vacii, dogovarawe zdelki.

Godek, marketing-direktor na transformator vo Libija bil Sigurnoto i stabilnoto proiz- Kon~ar. so potpisot na Rade Kon~ar. vodstvo na elektri~nata en- Me|unarodnata konferencija “Ne sum zapoznaen deka vo ergija e prioritet za site za energetika vo Uganda ne Uganda se odr`uva vakva nas”, veli organizatorot na be{e predizvik za makedon- me|unarodna konferencija.

EAPIC 2011, Kler Vokvin. skite kompanii. Del od нив, Sekako deka afrikanskiot Na EAPIC 2011 u~estvuva i koi proizveduvaat elektroo- pazar e predizvik, a Rade hrvatskiot koncern Kon~ar, koj prema ili baraat partneri Kon~ar ima potreba od partpred nekolku godini na istata za izgradba na hidrocentrali, ner za nastap na toj pazar. ovaa konferencija dogovoril veternici i solarni centrali Vakvite konferencii gi gleisporaka na transformatori velat deka ne dobile pokana. dame kako na~in da gi proza hidrocentralata Bujugali. Pove}eto ne znaeja deka vo movirame i da gi prodademe Pokraj {to ja pretstavi svojata momentov se odr`uva vakva na{ite proizvodi i uslugi, no proizvodna programa i oprema energetska konferencija. ne sme dobile nitu pokana. pred svetskite lideri koga e Izvori na “Kapital” od ohrid- Ne mislam deka u~estvoto na vo pra{awe elektroopremata, ski EMO velat deka nemaat vakvi samiti ili me|unarodni Kon~ar godinava pred inves- pretstavnik na Konferencijata konferencii e skapo bidej} titorite ja prezentira{e i vo Uganda, a ne dobile nitu i nitu eden nastap vo stranhidrocentralata La{~e. pokana za u~estvo. stvo ne e skap ako go najde{ “Afrikanskite pazari se Iako priznavaat deka u~estvoto svojot ekonomski interes”, ve}e tradicionalno zna~ajni na vakvi me|unarodni konfer- objasnuva Ace Antevski od za Kon~ar, prvenstveno koga encii e apsolutno potrebno, Rade Kon~ar. stanuva zbor za hidrocen- velat deka nekolku godini od I od Makedonskata energetska tralite i transformatorskite EMO ne odat na vakvi nastani asocijacija (MEA) potvrduvaat stanici. bidej}i kompanijata e vo lo{a deka i ovaa, no i minatite Vo Uganda vo momentov se finansiska sostojba. godini Uganda ne ja posetil zavr{uva ogromna hidrocen- Od Rade Kon~ar pak, za nekoj makedonski investitor.

МАКЕДОНСКА БЕРЗА МБИ 10 2,296.54 МБИД 2,406.30 ОМБ 118.29

-0,34% -0,01% +0.48%

Извор: Македонска Берза

DOW JONES

11,414.90

+2,47%

+2,86%

Заеднички индекс на 500 котирани компании на двете најголеми американски берзи

2,400

Индекс на 40 најголеми компании котирани на париската Еуронекст берза

DAX 5,382.33

-0,43%

Индекс на 30 најголеми герм. компании котирани на Франкфуртска берза

Индекс на најголемите јапонски компании котирани на Токиска берза

TOPIX 757.41

+0,50%

Индекс на компании котирани на примарен пазар на Токиска берза Извор: Блумберг

GFK: SVETSKATA KRIZA JA ^UVSTVUVAAT I MAKEDONCITE akedoncite ja ~uvstvuvaat svetskata ekonomska kriza vo nivniot sekojdneven `ivot. Vo anketata na GFK grupacijata dve tretini od makedonskite gra|ani (66%) istaknaa deka i tie li~no gi po~uvstvuvale negativnite efekti od krizata, dodeka za 60% od niv recesijata i nevrabotenosta se najgolem li~en problem.

Kako reakcija na pritisokot od krizata gi namalile tro{ocite i po~nale da {tedat. Duri 89% odgovorile deka vo 2010 godina namalile barem eden od 26 vida tro{oci, i toa najmnogu na patuvawe, odmor, jadewe po restorani i zabava. Kupuvaweto vo diskont-prodavnici e naj~est na~in za {tedewe. Re~isi 35% od ispitanicite ja po~uvstvuvale krizata na rabota - ostanale bez rabota, stanale tehonolo{ki vi{ok ili im bila namalena platata.

M

120

0,01%

112 108

2,400

104

1,800

2,200

100

07/10 08/10 10/10 12/10 02/11 04/11 06/11 08/11

NASDAQ 100 2,223.75

+2,59%

Индекс на 100 светски компании котирани на NASDAQ берзата, без финансиски компании

BRAZIL BOVESPA 56,607.30

+2,93%

Индекс на најликвидните акции на Берзата во Сао Паоло, Бразил

FTSE 100 5,318.66

07/10 08/10 10/10 12/10 02/11 04/11 06/11 08/11

+0,00%

-0,00%

Индекс на 20 најголеми и најликвидни компании од швајцарскиот пазар на капитал

HANG SENG 19,912.80

-0,34%

+0.59%

Индекс на 30 најголеми компании котирани на берзата во Бомбај

-0,10%

Главен индекс на Сараевската берза

CROBEX 1,989.12

SOFIX 371.66

+0,00%

0,27%

Главен индекс на Загребската берза

Главен индекс на Софиската берза

SBITOP 659.70

ATHEX 895.77

-0,47% +5,26%

Бамби Банат

20,000.00

Напред ГП

-12.00%

2,200.00

Имлек

2,194.00 Симпо

255.00

+9,36%

107.65

-24.41%

+2,38% -10.84%

Бадел 1862

+6,21%

Трансадриа

-18.10%

53.00

430.00

ЉУБЉАНСКА БЕРЗА Аеродром Љу

+5,99%

6,400.00

Униор Зрече

-58.33%

35,010.00

13,890.00 10.00

ФЈУЧЕРСИ НАФТА

ЛЕСНА СУРОВА

89.39$/барел BRENT

115.58$/барел

Сава ре

Словенијалес

+0,06% -0,19%

ПРИРОДЕН ГАС

3.99$/ММБТу ЗА ЗАТОПЛ.

306

+1,22% -0,60%

-3,62%

ЗАГРЕБСКА БЕРЗА Банка Сплитск

07/10 08/10 10/10 12/10 02/11 04/11 06/11 08/11

OMB e sostaven od najlikvidnite obvrznici kotirani na Makedonska berza

Главен индекс на Атинската берза

БЕЛГРАДСКА БЕРЗА

Хрватски духа

-0,67%

SASX 10 939.30

Главен индекс на Белградската берза

76.56

Индекс на најголеми компании котирани на берзата во Хонг Конг

BSE 30 17,165.50

ИНДЕКСИ РЕГИОН

Главен индекс на Љубљанската берза

Индекс на 100 најголеми британски компании котирани на Лондонска берза

SWISS 5,501.22

BELEX15 613.36

ОМБ

116

2,800

MBI 10 e sostaven od 10 najlikvidni akcii na kompanii kotirani MBID e sostaven od 15 najlikvidni akcii na kompanii kotirani na pazarot na javno poseduvani dru{tva na oficijalniot pazar na Makedonska berza

АЗИЈА ИНДЕКСИ

+0,34%

R

2,600

ПОДАТОЦИТЕ СЕ ОД ПРЕТХОДНИОТ ДЕН ДО 15Ч.

NIKKEI 225 8,793.12

ade Kon~ar TEP, vo ~etvrtokot gi ispora~a prvite 13 transformatori na Kosovskoto elektrostopanstvo (KEK). Pred nekolku meseci, Rade Kon~ar TEP go dobil tenderot na KEK za isporaka na 150 transformatori do septemvri slednata godina.

“Se raboti za dogovor ~ija vkupna vrednost e okolu 500.000 evra. Sega se borime za nekolku zdelki vo Albanija i vo Ju`na Srbija. So kvalitot i cenite se nadevam deka }e se nametneme na ovie pazari”, veli Ace Antevski, direktor na Rade Kon~ar TEP. Ovaa kompanija inaku proizveduva trenasformatorska oprema koja ja izvezuva vo Crna Gora, Srbija, Albanija, Bosna i Hercegovina, Rusija, [vedska, Italija i Germanija.

2,000

2,200

ЕВРОПА ИНДЕКСИ

+0.28%

RADE KON^AR IZVEZUVA TRANSFORMATORI ZA KOSOVO

Vrednostite koi gi gledate deneska, se od posledniot den na trguvawe, ~etvrtok- 08.09.2011

МБИД

3,000

2,600

ПОДАТОЦИТЕ СЕ ОД ПРЕТХОДНИОТ ДЕН ДО 15Ч.

CAC 40 3,081.91

3,200

0,34%

2,800

АМЕРИКА ИНДЕКСИ

Заеднички индекс 30 големи американски компании котирани на Њујоршка берза

S&P 500 1,198.62

3,000

МБИ10

ladata }e se zalo`i za podobruvawe na patnata i `elezni~kata infrastruktura vo zemjata, najavi ministerot za transport i vrski, Mile Janakieski, na konferencijata na tema “Re{enija za odr`liv transport vo pristapnite i pretpristapnite zemji i Zapaden Balkan”.

Toj se zadr`a na glavnite koridori {to pominuvaat niz Makedonija, 8 i 10. Na Koridorot 10, v~era be{e pu{ten patniot pravec Kumanovo-Tabanovce. Na 30 avgust godinava izleze tenderot za izgradba na patniot pravec Demir Kapija-Smokvica. Toa e poslednata delnica za Koridorot 10 celosno da stane avtopat.

“O~ekuvam kon krajot na ovoj mesec da gi dobieme finansiskite ponudi od koncesionerite za Koridorot 8. Dokolku tie ne se prifatlivi, vladata ima stav da prodol`i so iznao|awe najpovolni finansiski modeli za da se finansira Koridorot 8”, re~e Janakieski. Toj o~ekuva vo 2013 godina da po~ne izgradba na `elezni~kata pruga od Beqakovce do granicata so Bugarija.

ЗЛАТО 1852.90$/унца СРЕБРО 42.32$/унца БАКАР 9061.25$/унца

ПЧЕНКА 735.50$/бушел

+4,75%

ПЧЕНИЦА 753.50/бушел

-17.12%

КАФЕ 2.85 $/бушел

Податоците за акции со најголема промена во регионот, се земаат од веб страниците на Белградска, Загрепска и Љубљанска берза

МЕТАЛИ

+1,94% +1,64% +0,8%

НИКЕЛ 21,675.00 АЛУМИНИУМ

2315.00$/унца ЧЕЛИК 580.00$/унца

-0,5% -1,5% /

СУРОВИНИ

-1,51% -0,95% +0,00%

-1,29% ШЕЌЕР +3.45% 27.25 СОЈА 1420.75$/бушел -0,18% КАКАО 2916.000$/буше

Податоците за фјучерсите на нафта, метали и суровини се земаат од веб страната на американската финансиска агеција Блумберг ПОДАТОЦИТЕ СЕ ОД ПРЕТХОДНИОТ ДЕН ДО 15Ч.

Balkan / Biznis / Politika

12

KAPITAL / 09.09.2011 / PETOK

ULOGATA NA KINA VO GLOBALNATA EKONOMSKA KRIZA

KINA NE MO@E DA JA SPASI GLOB Me|u kineskite eksperti od pred nekoe vreme kru`i izrekata deka “samo edna rabota raste pobrzo od kineskata ekonomija, a toa e kineskata samouverenost”. Se ~ini deka izrekata go gubi zne~eweto, bidej}i kineskiot rast zna~itelno usporuva tokmu poradi taa samouverenost VASE CELESKA

celeska@kapital.com.mk

DEJAN AZESKI ko globalnata ekonomija mo`e da se gleda kako igrata Monopol, Kina bi poseduvala najmnogu gotovina. SAD bi poseduvale edna ~etvrttina od svetskiot BDP kako i pove}e imoti vo svetot, no bidej}i za sekoj potro{en dolar pozajmuvaat 40 centi, golem del od prihodite odi na otplata na kamati i dolgovi – glavno na Kina.

Prostorot za manevri na Kina vo slu~aj na nova globalna recesija e pomal otkolku vo 2008 godina, koga najbrzoraste~kata zemja na svetot so ogromni pottiknuva~ki merki i infrastrukturni proekti pridonese so pove}e od 50% za globalniot ekonomski rast vo 2009 godina.

No, za vreme na ekonomskata kriza, kineskiot rast postepeno stanuva{e pomalku zavisen od trgovijata, dodeka izvozot namenet za zemjite od evrozonata i SAD po~na da usporuva.

Denes, pove}e ekonomski pokazateli velat deka mo}ta na Kina paralelno so ekonomskiot rast postepeno se namaluvaat. Otkako Centralnata banka na Kina na po~etokot od 2008 godina, vo optek pu{ti ogromno koli~estvo pari za stimulirawe na ekonomijata, inflacijata vo Kina po~na da raste.

Samo prethodniot kvartal inflacijata iznesuva{e 5,7%, a prodol`uva da raste so isto tempo, pa se o~ekuva da dostigne 6,2% do krajot na sledniot mesec.

Ve{ta~kiot kurs na juanot, o~igledno si go pravi svoeto, i poleka no sigurno ja nosi Kina vo magi~niot krug na obezvrednuvawe, a nevrabotenosta vo zemjata denes raste paralelno so inflacijata.

Ovoj trend e prisuten u{te

A

od za~etocite na krizata pred dve godini koga samo vo 2009 godina okolu 20 milioni Kinezi ostanaa bez rabota. Iako momentalnata stapka na nevrabotenost e stabilna i iznesuva ne{to pove}e od 4,3 % za kineski neski uslovi toa e porast vo odnos na 3,5% nevrabotenost st od 2003 godina.

Problemi po~nuvaat da se javuvaat i na pazarot ot na nedvi`nini, koj e eden en od glavnite aduti za brziott razvoj na kineskata ekonomija, omija, a za koj analiti~arite predviduvaat deka }e bide sledniot balon koj }e pukne. e.

Krizata go zagrozuva i kineskiot izvoz, dodeka uvozot ozot e porasnat za 28,4%. Rastot tot na kineskiot izvoz se namaluva aluva od mesec vo mesec, odnosno nosno ako za maj iznesuval 30% 0% vo juli e ve}e padnat pod 20%, a so ogled na silniot nalet na krizata poslednive meseci eseci prodol`uva so nadolen tek.

[TO PREDVIDUVAAT ANALITI^ARITE? Deka kineskata ekonomija omija zabrzano zabavuva, pototvrduva i analizata naa wujor{kata istra`uva~kaa agencija The Conference ce Board.

“Rastot na ekonomijata ta e zna~itelno umeren vo momentov i toa se o~ekuva va vo narednite meseci”, veli Bart van Ark, glavniot ekonomist omist na agencijata.

Samo za potsetuvawe, e, kineskata ekonomija i nejzniot jzniot rast ne bile “umereni” i” vo poslednava decenija, akoo ne i podolgo, {to e jasen indikadikator deka kineskoto ekonomsko omsko ~udo koe se dol`e{e glavno lavno na “ekonomsko zabrzuvawe” vawe” poleka, no sigurno usporuva. oruva.

Sepak, Van Ark e optimist imist i dodava deka s$ u{te te se o~ekuva meko prizemjuvawe vawe po novonastanatite turbuurbulencii za vtorata po golemina emina svetska ekonomija.

Vakvite prognozi za stagnacija nacija na kineskoto ekonomsko ~udo, ekonomskite eksperti najavuajavuvaat od pred nekolku godini. odini.

Vo analizata na ECIPE, IPE, K

Evropskiot centar za interancionalna politi~ka ekonomija, od 2009 godina se predvideni mnogu od realnite problemi so koi Kina se soo~uva tokmu deneska. Vo izve{tajot posebno vnimanie se obrnuva na dolgogodi{nite prognozi deka “Kina treba da ja prezeme ulogata na prva svetska ekonomska lokomotiva i deka krizata }e pridonese da se zabrza tokmu toj proces”.

No, od ECIPE se skeptici za ova pra{awe, barem vo bliska idnina, i kineskata ekonomija ja ocenuvaat kako premnogu “udarni~ka” za da mo`e da & se veruva na nejzinite dolgoro~ni planovi, za koi golema e verojatnosta deka se namerno naduvani od doma{nite dr`avnici i mediumi.

kreditor vo svetot, nadminuvaj}i gi i zaemite od Svetska banka na zemjite vo razvoj.

Slikovito toa mo`e da se objasni vaka: Ako globalnata ekonomija mo`e da se gleda kako igrata Monopol, Kina bi poseduvala najgolemo koli~estvo gotovina. SAD bi poseduvale edna ~etvrttina od svetskiot BDP kako i pove}e imoti vo svetot, no bidej}i za sekoj potro{en dolar pozajmuvaat 40 centi, golem del od prihodite odi na otplata na kamati i dolgovi – glavno na Kina.

“Kina vo ekonomskata kriza o~igledno stana najva`en kreditor vo SAD. Toa na Kina & ovozmo`uva

Vo izve{tajot pi{uva deka “Kina ne e vo sostojba da bide lokomotivata koja }e ja izvle~e svetskata ekonomija od `ivata pesok vo koja e zapadnata kolku i toa da se posakuva od vantre{nite i nadvore{ni eksperti”.

KINESKATA MO] E VO MONETARNITE REZERVI So monetarni rezervi od okolu 3.000 milijardi dolari, Kina pretstavuva najgolem O

M

E

R

C

I

J

A

da vr{i prili~no silen pritisok vo bilateralnite razgovori i toa se gleda vo kontekst na bilateralnite odnosi”, veli Domeniko Lombardi, ekspert za me|unarodni valuti vo institutot Brukings vo Va{ington.

Toa e golem uspeh za zemjata vo koja pred samo 30 godini, L

N

I

O

G

L

A

Ednodneven seminar: “CELI I PRIMENA NA ZAKONOT ZA UPRAVUVAWE SO BATERII I AKUMULATORI I OTPAD OD BATERII I AKUMULATORI I IMPLIKACII NA RABOTEWETO NA KOMPANIITE” So cel zapoznavawe na kompaniite so Zakonot za upravuvawe baterii i akumulatori i otpad od baterii i akumulatori i obvrskite proizlezeni od istiot, koj stapi na sila 01.01. 2011 godina, Stopanskata komora na Makedonija na 27 septemvri 2011 godina, so po~etok vo 10 ~asot organizira ednodneven seminar na tema: “Celi i primena na Zakonot za upravuvawe so baterii i akumulatori i otpad od baterii i akumulatori i implikacii na raboteweto na kompaniite” Predava~i: Ana Karanfilova Maznevska, rakovoditel na Sektorot za upravuvawe so otpad, Ministerstvo za `ivotna sredina i prostorno planirawe i pretstavnik od dr`avniot inspektor za `ivotna sredina.

Kontakt: Elizabeta A. Eftimova tel: 02 32 44 074 faks: 02 32 44 088 e-mail: beti@mchamber.mk

90% od naselenieto `ivee{e vo siroma{tija.

Kina sega e vtora najgolema ekonomija vo svetot, najgolem izvoznik na svetot i kako {to se predviduva, za 10 do 15 godini }e bide najgolema ekonomija vo svetot.

Kina ostvaruva godi{en stopanski rast po stapka od okolu 8%, {to e bez presedan vo svetot. Kina stana ekonomska supersila. Lombardi tvrdi deka globalnata ekonomija bi bila vo mnogu lo{a sostojba bez konkurentniot rast na kineskata ekonomija. Kineskiot ekonomski rast navistina pridonese za rastot na svetskata k ekonomija vo celina.

Svesen deka ekonomskata kriza vo Evropa, mo`e da goo destabilizira izvoznoorientiranoto stopanstvo vo Kina, Peking od neodamna po~na da ja koristi svoj ojat ataa svojata steknata mo} vleguva ajvleguvaj}i vo prezadol`enata ta

Len~e Zikova tel: 02 32 44 054 faks: 02 32 44 088 lence@mchamber.mk

S

I

Grcija.

JUANOT KAKO ALTERNATIVA NA EVROTO I DOLAROT?!

Kineskata monetarna politika postojano e podlo`na na ostri kritiki. Nekoi analiti~ari smetaat deka Kina ve{ta~ki ja odr`uva vrednosta na svojata valuta, za kineskata stoka da bide poevtina na svetskite pazari. Nasproti vetuvawata za sproveduvawe na monetarni reformi vo tekot na minatata godina, vrednosta na juanot porasna za samo 5 %. SAD smetaat ddeka niskata vr red edno nost no st nnaa ju j juanot vrednost

KAPITAL / 09.09.2011 / PETOK

Svet / Biznis / Politika

13

BALNATA EKONOMIJA OD PROPAST dovede do ogromen trgovski deficit so Kina i deka iljadnici rabotni mesta vo amerikanskata industrija se zatvoreni poradi toa.

Sepak, posilniot juan mo`e da go eliminira pazarot na evtina stoka, {to bi ja nateralo Kina, sli~no kako Japonija, da po~ne da se natprevaruva so SAD vo proizvodstvo na skapa visokotehnolo{ka stoka.

Analiti~arite smetaat deka pogolemata vrednost na juanot }e sozdade u{te pogolemi trgovski sudiri so SAD. Toa bi gi vlo{ilo uslovite za potro{uva~ite, pa se postavuva pra{aweto “Koj bi profiti-

ral od zgolemenata vrednost na juanot?”

Niskata vrednost na juanot e i pri~inata {to vtorata po golemina ekonomija

vo svetot istovremeno e i edna od najsiroma{nite. Prose~niot godi{en prihod po glava na `itel iznesuva okolu 4.000 dolari, a istovremeno raste jazot vo prihodite, kako i stapkata na inflacijata.

Ekonomistite velat deka toa mo`e da sozdade dopolnitelni problemi, pa zatoa nekoi od niv smetaat deka sega{niot model e neodr`liv.

Centralnata banka na Kina soop soop{ti deka treba da se spro r sprovedat novi reformski merki merk r za re{avawe na toj probl r problem.

Bankata, isto taka, nasto nastojuva da gi devirzifikuva u monetarnite rezervi za da go osposobi juanot da stane alternativa na evroto dol i dolarot.

Edins Edinstvenata pozicija na zemjata, se ogleduva vo priznanietto to na Kina deka nejzinnejzin eto iot i ponatamo{en razvoj z r j zavisi od zdravjeto na g j vo globalnata ekonomija, koja j site ssit itee bi mo`ele it mo`ele koja da kupuvaat st stoka koja taa ja proizveduva. iz MA ADE IN CHINA MADE PO OSKAPUVA POSKAPUVA Naskkoro r izgleda }e dojde j Naskoro kraj na evtinata obleka od Kinaa, a proizvodstvoto r Kina, }e r ru bide premesteno vo drugi aziskki zemji. j Kineskite rabotr aziski nici isto taka sakaat del od kola~~ot “ekonomsko ~udo” u i kola~ot baraat povisoki plati. baraat K

So tekot na vremeto kineskite proizvoditeli, kako i vladata vo Peking, poleka po~naa da go menuvaat stavot. Pokraj toa, dojde do porast na cenite za potro{uva~ite vo zemjata, kako i povisoko nivo na obrazovanie kaj mladite Kinezi. Zatoa, petgodi{niot plan na Narodniot kongres donese odluka za poka~uvawe na minimalnata plata za 13% godi{no.

Nekoi firmi vo industriskite centri na isto~niot breg voveduvaat za 20% do 70% pogolema plata. Se razbira, toa ne im se dopa|a na pretprijatijata, ~ie proizvodstvo e locirano vo Kina. Imeno, so toa rastat i tro{ocite za proizvodstvo. Toa gi zasega site sektori, pred s$, modnata industrija. Na primer, priime vo osnovata na tekstilnata stillna industrija, le`at razli~nite etapi vo proizrazzli vodstvoto, a najintenzivnata voddstv e {ieweto, {to e zada~a na {ie { modnata moddna industrija, a istata mnogu mnoogu zavisi od porastot na tro{ocite za rabotnata tr sila, sila, bidej}i se raboti so golem gol em intenzitet. Spored statistikite, stattis svetskiot volumenn na n kineskiot eksport na tekstil tekssti konstantno raste, a globbal globalnata pobaruva~ka gi dovvedu kineskite fabriki doveduva do granicite na nivnite gr kapac kapaciteti.

Porra Poradi toa, ekonomskite eksperti ekspper smetaat deka proizvoddite voditelite na obleka, a i O

M

E

R

C

I

J

A

ZELIK: KINESKIOT MOTOR USPORUVA! otorite na kineskiot neverojaten ekonomski rast vo posledoslednive godini poka`uvat znaci na usporuvawe, {to uka`uva `uva na potrebata za reformi, predupredi pretsedatelot na Svetskata banka, Robert Zelik.

Za da prodol`i Kina da do`ivuva ekonomski rast so zabrzano no tempo, ne mo`e da se potpira isklu~ivo na silniot porast na izvozot ot i investiciite, tuku mora da se prilagodi na postignuvawe posilna silna doma{na pobaruva~ka, dodava Zelik.

“Dvigatelite na meteorskiot rast na Kina otka`uvaat”, istakna {efot na Svetskata banka vo eden svoj napis objavenn na internet-stranicata na londonskiot “Fajnen{l tajms”.

Dokolku ne bidat napraveni fundamentalni promeni, Kina samo }e gi vlo{i problemite vo svetski, no i vo doma{ni ramki, {to }e dovede do u{te pogolem disbalans, povisoki ceni na hranata i resursite, kako i zagaduvawe na `ivotnata sredina.

M

Kina.

PROFIT OD KRIZATA Me|u kineskite eksperti od pred nekoe vreme kru`i izrekata deka “samo edna rabota raste pobrzo od kineskata ekonomija, a toa e kineskata samouverenost”. Potkrepa za nea se i sevozmo`nite rekordi. Zna~eweto i vlijanieto na Kina u{te pove}e se zasili vo vremeto na ekonomskata i finansiska kriza od 2008 godina, pa dodeka Evropa i SAD se soo~ija so pad na stopanskite aktivnosti za tri do ~etiri procenti, kineskoto stopanstvo zabele`a porast od 9%.

Kina ne e atraktivna samo kako pazar za plasman na proizvodi, tuku i kako investitor, bidej}i raspolaga so devizni rezervi od tri

ostanatite stranski kompanii koi deluvaat vo Kina, }e preminat vo drugi zemji kade {to mo`at poevtino da proizveduvaat.

Od druga strana, ako se zeme predvid ogromniot kineski pazar so svoite 1,3 milijardi konsumenti, tokmu poradi toa nema da dojde do povlekuvawe na stranskite kompanii. Sepak konkurentnosta na pazarot e prednost za pove}eto industrii, koi svojata idnina po~naa da ja geledaat vo “noviot kineski potro{uva~”. Na primer, za proizvoditelot na sportska obleka i obuvki Adidas, zemjata stana vtor po golemina pazar. Nekoi proizvodi na Adidas se proizveduvaat i vo drugi aziski zemji. No, edna tretina od proizvodstvoto na koncernot e vo L

E

N

O

G

L

A

S

iljadi milijardi dolari, a j j dodeka Evropa se soo~uva so prelevawe na dol`ni~kata kriza, taa se pretstavi i kako spasitel na krizni situacii, poka`uvaj}i interes da im pomogne na premnogu zadol`enite periferni zemji od evrozonata (Grcija, Portugalija, Irska), a od druga strana sklu~uvaj}i dogovori za trgovskata sorabotka so ekonomskite motori na Evropa, kako Germanija, Francija i Velika Britanija.

Kako {to zemjite od evrozonata edna po edna propa|aat vo dolgovi, taka sekoja od niv saka kolku {to e mo`no pove} e da profitira od investiraweto na Kinezite, bidej}i tie ne kupuvaat samo dr`avni obvrznici, tuku investiraat i vo mostovi, aerodromi, infrastruktura, industrija...

14

Feqton

KAPITAL / 09.09.2011 / PETOK

UMETNOSTA NA STRATEGIJATA NA ALEKSANDAR MAKEDONSKI

P Po~ituvani ~itateli, “Kapital” po~na nov feqton: “Umetnosta na strategijata na Aleksandar Makedonski”. Vo sorabotka so izdava~kata ku}a Ikona vi go pretstavuvame fantasti~niot bestM sseler na Parta Bose, Indiec koj `ivee i raboti na relacija London-Boston. Po dolgogodi{no istra`uvawe i prou~uvawe na `ivotot i vojskovodskata kariera na Aleksandar Makedonski, Bose i uuspeal da sogleda kako strategiskoto razmisluvawe i liderstvoto na najgolemiot imperator vo istorijata mo`e da se iskoristat za osvojuvawe na svetot na politikata i biznisot denes. i

ALEKSANDAR IMAL GLOBALNA STRATEGIJA ZA OBEDINUVAWE NA SVETOT olitikata na Aleksandar za geografska ekspanzija bila sproveduvana spored precizen, sistematski obrazec, iako toj na mnogu istori~ari im deluva kako nepravoliniski i premnogu slo`en. Aleksandar, kade i da odel, go pravel toa so obemni podgotovki. Zatoa, ne e ~udno {to ~esto bil vovlekuvan vo mo{ne zamrseni situacii, iako gi mrazel - kako sedummese~nata opsada na Tir, so cel da ja onesposobi fenikiskata flota.

Vo govorot pred da ja predvodi negovata vojska dolu po bregot na Sredozemjeto, gi soop{til opciite koi bile pred niv: mo`ele da se dadat vo potera protiv Darij (koj posleden pat bil viden kako galopira kon Vavilon) i edna{ zasekoga{ da & stavat kraj na zakanata od Persijcite ili, pak, mo`ele da gi napadnat Fenikija i Egipet, so {to bi se osigurale deka ovie dve mo}ni nacii, pod kontrola na Persija, nema da ja napadnat Grcija dodeka se dlaboko vo Azija i go brkaat Darij. Spartancite ve}e po~nale da se podgotvuvaat za vojna protiv Makedonija i protiv ostatokot od Grcija koj bil pod makedonska kontrola. A Persijcite lesno bi

P

mo`ele da gi vpregnat mornaricite od ovie dve mo}ni nacii i, vo sojuz so Sparta, da ja napadnat Grcija.

Zgora na toa, lojalnosta na Atina kon Makedonija, koja pove}e se dol`ela na strav otkolku na dobra volja, ne bila faktor na koj{to mo`elo da se smeta za eventualno spre~uvawe na zaedni~ki napad od Persija i Sparta.

Aleksandar sfatil: s$ dodeka Egipet i Fenikija se pod vlasta na Makedonija, ne postoi zakana od pomorski napad vrz Grcija. Zgora na toa, drasti~no bi se zgolemila reputacijata na Makedoncite kako sposobni vojnici, ako gi pokorat Egip}anite i Fenikijcite; i dvete nacii imale reputacija deka se ve{ti vojnici, so {to bi se olesnila invazijata na vnatre{nosta na Persija.

Na makedonskata vojska & bil potreben mostobran za da navleze vo Fenikija i Egipet. Iako nekoi pomali gradovi, kako {to e Sidon, im se predavale na Makedoncite vedna{ {tom tie pristignuvale na gradskite porti, Tir bil najgolemata nagrada koja{to ja nudela Fenikija. Tir bil sovr{en mostobran: toa bil centarot na fenikiskoto brodograditelstvo i na pomorskata mo} i porta kon gustite {umi na Fenikija i na Asirija. Makedoncite

imale potreba da gi unapredat svoite sposobnosti vo gradeweto brodovi i vo pomorskoto vojuvawe, a im trebale i drva za da izgradat golema makedonska flota. Zgora na toa, Tir imal dobro razvieni pristani{ta preku koi mo`el da se olesni transportot na drvata vo Egipet, kade {to Makedoncite planirale da izgradat pomorska baza, od koja bi go kontrolirale ju`noto Sredozemje; vo Egipet nemalo {umi.

Aleksandar planiral da go koristi Tir kako baza za ponatamo{na ekspanzija vo Fenikija (dene{ni Liban i Sirija) i vo Egipet, a potoa vo Libija i vo drugi delovi od Afrika. Sli~no na ova, vo biznisot, kompaniite se pottiknuvani da go doznaat soodvetniot mostobran.

Spored Mohanbir Sohni, profesor na Kellog Graduate School of Management pri Northwestern University, mostobranot e “delot od kupuva~ite koi imaat najgolema potreba za toa {to firmata go nudi i koj mo`e da slu`i kako osnova za ekspanzija vo srodni segmenti i pazari”.

Spored Sohni, “dobriot mostobran bi trebalo da nudi povrzanost i pristap do bogatite teritorii koi le`at vo zadninata”, a ne da bide ostrov kako {to e Havai, koj nudi mali mo`nosti za ponatamo{na

Nitu edna druga kompanija nemala tolku dolgotrajna seopfatna vlast nad svojot pazar, kako {to imala Isto~noindiskata kompanija. Vaka izgledala nejzinata korporativna zgrada vo London vo 1817 godina. Zgradata bila ruinirana vo 1862 godina, a vo 1873 godina, kompanijata zasekoga{ prestanala so rabota.

ekspanzija.

ISTO^NOINDISKATA KOMPANIJA - TRGOVCI, KRIUM^ARI NA DROGA I SOZDAVA^I NA IMPERIJA Nitu edna druga kompanija ne planirala i iskoristila mostobran, kako {to toa vo 17, 18 i vo 19 vek go stori angliskata Isto~noindiska kompanija. Nitu edna druga kompanija nemala tolku dolgotrajna seopfatna vlast nad svojot pazar, kako {to imala Isto~no indiskata kompanija. I kone~no, nitu edna druga kompanija ne izvr{ila pogolemo vlijanie vrz sovremeniot korporaciski menaxment: taa bila prviot entitet {to go organizirala svojot korporaciski sistem na upravuvawe vo vid na direktori, na koi im bile dodeleni odgovornosti, a koi bile birani i odgovorni pred akcionerite na kompanijata. Ni{to ~udno, toa e modelot na koj{to e baziran duri i dene{niot korporaciski sistem na upravuvawe vo SAD i vo Velika Britanija - profesionalni menaxeri, nadgleduvani od bord na direktori, izbrani od akcionerite.

Po~etocite na kompanijata datiraat od 31 dekemvri 1599 godina. Toga{, kralicata Elizabeta I, & dodelila na novoformiranata kompanija ek-

skluzivni prava na seta trgovija so Indija i so Jugoisto~na Azija (kompanijata gi zastapuvala interesite na grupa londonski trgovci i brodosopstvenici). Elizabeta smetala deka novoto stoletie }e gi donese ogromnite bogatstva na istokot vo ostrovskata nacija. Anglija dolgo vreme bila izolirana od patot kon istokot, no sega samo edna decenija po porazot na {panskata Armada stanala nacija so najmo}nata pomorska sila na svetot.

Trgovijata so Istokot bila prirodna posledica na iskoristuvaweto na taa pomorska sila na Anglija za komercijalni celi.

Vo ranata faza, fokusot na kompanijata bil naso~en kon trgovijata so za~ini od Istokot, trgovija so koja vo golema mera dominirale Portugalcite. Vasko de Gama go otkril pomorskiot pat od Evropa kon Indija (okolu ‘rtot Dobra Nade`).

Pa taka, Portugalcite go iskoristile ova otkritie i prvi vospostavile trgovski vrski so Indija i so Dale~niot Istok. Holan|anite go sledele primerot na Portugalcite, po {to ovie dve evropski kolonijalni sili ja imale vo svoi race re~isi celata trgovija.

Prvite upadi na Isto~noindiskata kompanija vo trgovijata so za~ini bile prosledeni so silna konkuren-

Na ovaa litografija od 1773 godina e prika`an presudniot nastan vo istorijata na amerikanskata nezavisnost, soodvetno nare~en Bostonska ~ajanka. Grupa patrioti predvodena od Semjuel Adams, stavila maski na licata i frlila 45.000 kilogrami ~aj vo pristani{teto vo Boston.

15

Feqton

KAPITAL / 09.09.2011 / PETOK

Po bitkata kaj Is, Aleksandar mo`el da gi plati svoite vojnici so pari od persiskata riznica. Zatoa, odlu~il da gi konsolidira svoite osvojuvawa vo isto~noto i vo ju`noto Sredozemje, pred da se dade vo potera protiv svojot protivnik. No, iako Darij nekolkupati bil zabele`an, Aleksandar se fokusiral na konsolidacijata na svoeto carstvo, a ne na potera po negoviot neprijatel

P

ARTA BOSE e marketingdirektor na Allen&Overy, edna od najgolemite i najistaknati pravni firmi na svetot, so sedi{te vo London. Do mart 2003 godina, Parta be{e partner i glaven rakovoditel za marketing vo Monitor Group, me|unarodna strategisko sovetodavna firma so pretstavni{tva vo 25 zemji {irum svetot. Toj be{e ~len na kancelarijata na pretsedava~ot so firmata i rabote{e vo sedi{teto na Monitor vo Kejmbrix, Masa~usets. Pred da se pridru`i na Monitor, Parta be{e partner i direktor za komunikacii vo McKinsey&Company i rabote{e vo Londonskoto biro na taa kompanija.

Parta be{e i glaven urednik na McKinsey Quarterly.

Ima diploma po in`enering od Univerzitetot vo Baroda, Indija, magisterska titula od novinarskoto u~ili{te pri Univerzitetot Kolumbija i po biznis-administracija od Sloun, u~ili{te za menaxment pri Institutot za tehnologija od Masa~usets.

Toj be{e korisnik na The India Abroad stipendija na Univerzitetot Kolumbija i na stipendijata od Sloan Management Review. Dodeka be{e vo Sloun be{e urednik vo Sloan Management Review. @ivee vo Boston i vo London. Koga ne se razonoduva so svoite deca po trevnicite ili na igrali{teto za fudbal, u`iva da igra tenis, da prebaruva po antikvarnici ili da gi gleda natprevarite na fudbalskiot klub Чelzi vo angliskata Premier liga.

c cija, so la`irawe na cenite, duri i so nasilstvo. Holandskite trgovci vo edna prigoda zapalile eden angliski brod vo Indonezija, koj{to izgorel zaedno so ekipa`ot i so tovarot. Poradi ova, Britancite celosno se povlekle od trgovijata so za~ini so Istokot i se fokusirale na Indija.

Trgovcite pristignale vo Indija so namera da prodavaat britanski crn {tof, glavniot britanski izvozen artikl vo toa vreme. No, na{le malku kupuva~i za ovie pomalku kvalitetni pamu~ni {tofovi proizvedeni vo tkaja~nicite vo Man~ester. Pamu~nata industrija vo Indija ve}e bila dobro razviena, a Indijcite bile naviknati da nosat mnogu pokvalitetni pamu~ni tkaenini (iako bile izrabotuvani vo doma{ni uslovi), otkolku tie {to im gi nudele Britancite. Od druga strana, trgovcite doznale deka vo Anglija postoi ogromna pobaruva~ka za pamuk i svileni {tofovi od Indija. Pa taka, iako na Indija & pristapila kako na potro{uva~ka baza za britanski proizvodi, na Isto~noindiskata kompanija ne & trebalo mnogu vreme za da sfati deka Indija e daleku poprofitabilen snabduva~ so stoki - kako {to se meki {areni {alovi, pamu~ni tkaenini vo cvetni dezeni, kako i pamu~ni ko{uli i zdolni{ta - koi vredele mnogu vo Britanija.

Do 1612 godina, Isto~noindiskata kompanija ve}e formirala tekstilna fabrika vo zapadniot pristani{en grad Surat (denes vo sojuznata dr`ava Guxarat), koj se nao|a pokraj Arapskoto More. Surat, ~ie ime e izvedeno od Bunder-e-Kubsurat ({to na jazikot urdu ozna~uva “prekrasnoto pristani{te”), bil glavnata trgovska postojka na Mogulite, koi toga{ vladeele so Indija. Koristej} i go Surat kako mostobran, pretstavnicite na kompanijata po~nale da navleguvaat vo vnatre{nosta na Indija. Tie postojano odele vo Delhi, vo dvorecot na mogulskiot

car Xihangir, mu nosele izobilni podaroci i stanale bliski so nego. Eden funkcioner na kompanijata, kapetanot Vilijam Hokins, so svojata navika za prekumerno piewe alkohol go impresioniral i Xihangir. Carot Xihangir, koj bil alkoholi~ar, mu dal na Hokins privremena komanda vrz edna negova kowi~ka edinica.

Gradot Surat imal od li~na mestopolo`ba za trgovija so indiskite trgovci od zapadniot indiski breg, no i so arapskite i persiskite trgovci koi go preminuvale Arapskoto More za da pravat biznis. No, sepak, gradot ne nudel dovolno golem pristap do ogromnite neiskoristeni regioni na Indija.

Pa taka, Isto~noindiskata kompanija se fokusirala na obezbeduvaweto pove}e trgovski postojki.

Narednite tri bile izgradeni vo golemite pristani{ni gradovi Madras (dene{en Чenai) na jugot, vo 1641 godina; vo Bombaj (dene{en Mumbai), koj vo 1688 godina go zele pod zakup od britanskiot kral Чarls II za deset funti sterlinzi godi{no; i Kalkuta (dene{na Kolkata) vo isto~na Indija, vo 1699 godina. Kako i Aleksandar Veliki, Isto~noindiskata kompanija gi pokrila site pomorski pati{ta od Indija. Od ovie najva`na bila Kalkuta, prestolninata na najbogatata indiska provincija, Bengal.

Zgora na toa, re~isi 100 godini po osnovaweto, Isto~noindiskata kompanija posakuvala politi~ka kontrola vrz svojot pazar. Trgovijata sama po sebe ne bila dovolna da go obezbedi rastot na profitot koj go o~ekuvale nejzinite akcioneri vo Anglija.

Isto~noindiskata kompanija po~nala da sozdava vojska, koja bila finansirana od ogromnite profiti sozdadeni spored principot “kupuvaj evtino, prodavaj skapo”. Vojskata, sozdadena bo`em za za{tita na nejzinite fabriki, brodovi i magacini, stanala tolku golema, taka {to vo vremeto koga kompanijata ja gradela trgovskata postojka vo Kalkuta, vojskata po golemina i sila bila re~isi ednakva so britanskata armija. Taa, isto taka, bila i nehumana vojska: koga tkaja~ite koi rabotele za indiskite trgovci odbile da tkaat pamuk za kompanijata, vojskata im gi isekla palcite na fabri~kite rabotnici.

Za da se osigura deka go kontrolira celiot pazar za sirovi materijali, vojskata im gi uni{tila skladovite i fabrikite na indiskite trgovci i gi istisnala od biznisot.

BOSTONSKATA ^AJANKA Re~isi vo isto vreme koga kompanijata se vgnezduvala vo Kalkuta, Britancite gi zafatila nenasitna `elba za ~aj. Tamu, vo Kalkuta, kompanijata napravila ogromen probiv na toj pazar, za{to Kalkuta bila oddale~ena samo nekolku stotini kilometri od dva od najgolemite nasadi na ~aj vo svetot - Asam i Darxiling. No, indiskiot ~aj ne bil dovolen za da ja zadovoli `edta na Britancite. Pa taka, koristej}i ja Kalkuta kako baza, kompanijata ja koristela svojata sila za nasilno da otvori nekoi od starite neupotrebuvani trgovski pati{ta - posebno kon Kina, koja bila drug najgolem proizvoditel na ~aj. Pobaruva~kata za ~aj bila tolku visoka, taka {to vo Anglija godi{no bile uvezuvani re~isi 5 milioni toni ~aj. Чajot bil koristen za osvojuvawe i kontrola na pomladite britanski kolonii, koi se protegale od Amerika do Azija.

Kolonistite go gledale ~ajot kako orudie za ugnetuvawe. “Toj odvraten

Mohanbir Sohni

SPECIJALISTI ZA DELOVNA LITERATURA Izdava~ka ku}a Ikona postoi ~etiri godini, so izdava~ka politika posebno fokusirana na oblasta na delovnata literatura. Vo tekot na ovoj period se izdadeni pove}e od 30 naslovi, koi na nekoj na~in ostavile golemo vlijanie vrz teoretskite i prakti~nite aspekti na menaxmentot, a nekoi od niv se neodminlivo ~etivo za sekoj {to raboti vo ovaa sfera:

Aleksandar planiral da go koristi Tir kako baza za ponatamo{na ekspanzija. Sli~no na ova, vo biznisot, kompaniite se pottiknuvani da go doznaat soodvetniot mostobran. Spored profesorot Mohanbir Sohni, toa e “delot od kupuva~ite koi imaat najgolema potreba za toa {to firmata go nudi i koj mo`e da slu`i kako osnova za ekspanzija vo srodni segmenti i pazari”. artikl” - vaka Tomas Xeferson go opi{uval ~ajot, koga brodovite go istovaruvale vo pristani{teto vo Boston. “Najlo{ata od site nesre}i, omrazeniot ~aj”, velele za ~ajot na Isto~noindiskata kompanija patriotite od Masa~usets. A potoa, edna grupa od tie patrioti predvodena od Semjuel Adams, no i so aktivno u~estvo na Pol Rivir, stavila maski na licata i frlila 45.000 kilogrami ~aj vo pristani{teto vo Boston - presuden nastan vo istorijata na amerikanskata nezavisnost, soodvetno nare~en Bostonska ~ajanka.

KORUPCIJATA ZAVR[UVA SO PAD Za s$ ona {to kupuvala, Isto~noindiskata kompanija pla}ala so srebro, bidej}i toa bila edinstvenata valuta koja{to indiskite i kineskite trgovci sakale da ja primat. Koga po~nalo da & nedostasuva srebro za da go kupi celoto koli~estvo ~aj potrebno za vo Britanija, kompanijata po~nala da gi sproveduva planovite za teritorijalna dominacija vo Indija i za vlez vo trgovijata so opium vo Kina. Vo 1757 godina, eden oficer od sreden rang vo kompanijata, Robert Klajv, go porazil mogulskiot princ Sirax ud-Daula vo bitkata kaj Plasej, na samo okolu 160 kilometri od Kalkuta. Drugite pomali kne`estva potkleknale pred silnite voeni napadi na kompanijata.

Sega, koga politi~ki kontrolirala delovi od Indija, Isto~noindiskata kompanija nemala potreba da transportira srebro od nejzinite trezori vo London za da kupi pamuk vo Surat ili ~aj vo Kalkuta - dovolni & bile prihodite od danocite od dominionite vo Indija.

Preku polovinata od site tro{oci na britanskata vlada (koi iznesuvale 7 milioni funti sterlinzi), bile pla}ani od danocite sobrani vo Indija.

Za da ja finansira trgovijata so Kina, kompanijata po~nala da odgleduva opium.

Opiumot bil odgleduvan vo Indija i transportiran vo Kina, vo zamena za ~aj. Do 19 vek, trgovijata so opium stanala tolku golema, pa poradi toa britanskata mor-

narica gi pridru`uvala brodovite na Isto~noindiskata kompanija koi prenesuvale opium vo Kina.

Bidej}i kineskiot car ja zabranil upotrebata na opium, brodovite se vkotvuvale vo Ju`noto Kinesko More. Ottamu, krium~arite na droga ja prodol`uvale ovaa nezakonska trgovija kon vnatre{nosta na Kina - ova e najgolemiot {verc so droga dosega sponzoriran od ne~ija vlada.

So zgolemuvaweto na uspehot na kompanijata, nejzinite menaxeri po~nale da se odnesuvaat arogantno. Isto~noindiskata kompanija ne birala sredstva za svoeto pro{iruvawe. Me|u tie sredstva spa|ale i podmituvaweto, ma~eweto lu|e i ubistvata. A, nekoi od ovie na~ini na rabotewe se odrazuvale i na nejzinite vnatre{ni odnosi.

Nejzinite glavni menaxeri postojano bile obvinuvani za korupcija, a liderite kako Klajv bile vra}ani vo Anglija, kade {to izleguvale pred sud. Vo 1857 godina, po eden golem bunt podignat od Indijcite vo vojskata (nare~en Buntot Sepoj), britanskata kruna bila prisilena da se vme{a i da ja prezeme vlasta nad teritoriite koi bile pod kontrola na kompanijata. So toa po~nala erata na Raxite, odnosno edno novo poglavje vo kolonijalnoto pqa~kosuvawe. Vo 1873 godina, kompanijata zasekoga{ prestanala so rabota.

Aleksandar gi koristel pristani{tata na Fenikija da gi po~ne svoite pomorski operacii i gi koristel naselenieto i {umite na Fenikija za da ja osmisli i da ja izgradi negovata s$ pogolema flota.

Na ist na~in, Isto~noindiskata kompanija ja koristela Indija za da gi sproveduva nejzinite globalni

[TO E MENAXMENT

XOAN MAGRETA, kniga na godinata vo izbor na Business Week i The Economist

EFEKTIVEN DIREKTOR

PITER DRAKER

MENAXIRAWE ZA IDNINATA

Piter Draker

DRAKER ZA SEKOJ DEN Piter Draker

UMETNOSTA NA STRATEGIJATA NA ALEKSANDAR MAKEDONSKI

PARTA BOSE

MOTIVIRAWE NA VRABOTENITE

BERI SILVERSTAIN

SOVR[EN BIZNIS PLAN

RON XONSON

SOVR[ENO CV

MAKS EGERT

ODNOSI SO JAVNOSTA

ANTONI DEJVIS

48 ZAKONI NA MO]TA

ROBERT GRIN

trgovski dejstvija. A preku niv, kako {to Edmund Burk napi{a vo 1769 godina, go vovede poimot na politi~ki sistem vo golema mera dominiran od “principot na trguvaweto”. No, korupcijata koja{to izleze na povr{ina i “prezirot kon lu|eto koi bea pod vlijanie na nivnite politiki” pridonesoa za nejziniot pad.

(PRODOL@UVA) VO SLEDNIOT BROJ: ALEKSANDAR JA PO^NUVA OPSADATA NA TIR KOJA ZAVR[UVA SO NEGOV PAD, OTKAKO NEGOVITE BRANITELI SE PREDALE NA MAKEDONCITE.

K O M E R C I J A L E N

O G L A S

23 SEPTEMVRI SPECIJALEN PRILOG

AVTOMOBILIZAM EKOLO[KITE ASPEKTI PRI IZBOR NA NOVO VOZILO - KOLKU MAKEDONCITE VODAT SMETKA ZA [TEDLIVOSTA I EKOLOGI^NOSTA NA SVOETO VOZILO? NOVITETI VO RAZLI^NITE TIPOVI ZA FINANSIRAWE NA AVTOMOBILSKATA PRODA@BA - KREDITI I LIZING OSIGURUVAWE OD AVTOODGOVORNOST: POVE]E OD ZAKONSKA OBVRSKA! ESENSKA PONUDA OD MAKEDONSKITE AVTO-SALONI

ZA SITE INFORMACII I PRA[AWA OKOLU OGLASUVAWETO OBRATETE SE DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL: prilozi@kapital.com.mk; TEL: 02 3298 110 LICE ZA KONTAKT: JASMINA SAVOVSKA TRO[ANOVSKI KAPITAL MEDIA GROUP DOO; P-FAH 503 1000 SKOPJE TEL. 02 3298 110; FAKS. 02 3298 111

14 OKTOMVRI SPECIJALEN PRILOG

INFORMATI^KA TEHNOLOGIJA AKTUELNI SOSTOJBI I TRENDOVI VO MAKEDONSKATA INFORMATI^KA INDUSTRIJA

BESPREKORNA I NEODMINLIVA SORABOTKA NA INFORMATI^KATA TEHNOLOGIJA I TELEKOMUNIKACIITE NAJGOLEMI DOBITNICI SE KORISNICITE!

SITE ZBORUVAAT ZA “KOMPJUTERI VO OBLACI” (CLOUD COMPUTING) KAKVA E PONUDATA VO MAKEDONIJA, KOI SE PREDNOSTITE ZA KOMPANIITE?

MAKEDONSKITE KOMPANII PRED OGROMNA PONUDA NA USLUGI ZA ELEKTRONSKO ARHIVIRAWE – [TO MO@AT DA DOBIJAT, KOI SE PREDNOSTITE?

NOVIOT VOZBUDLIV I RAZNOVIDEN SVET NA APLIKACII

ZA SITE INFORMACII I PRA[AWA OKOLU OGLASUVAWETO OBRATETE SE DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL: prilozi@kapital.com.mk; TEL: 02 3298 110; LICE ZA KONTAKT: JASMINA SAVOVSKA TRO[ANOVSKI KAPITAL MEDIA GROUP DOO; P-FAH 503 1000 SKOPJE TEL. 02 3298 110; FAKS. 02 3298 111