615-616_kapital_magazin

“KAPITAL” ANALIZIRA:

KADE E MAKEDONIJA VO MENLIVIOT SVET NA MEDIUMITE?

COVER STORY KAPITAL ANALIZIRA

EKSLUZIVNO

КОИ SЕ NАЈГОЛЕМИТЕ 100 УVОЗNИЦИ VО МАКЕДОNИЈА?

umetnik i re`iser

EMIR KUSTURICA GRADAM GRADOVI ZA SITE LU\E SO SLOBODEN DUH

www.kapital.mk

biznis magazin

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

BROJ 615/616|CENA 100 DEN.|12/19 AVGUST, 2011|GODINA 12

...samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

INTERVIEW

MARJAN BOJAXIEV AMERIKAN KOLEX ]E BIDE PRV UNIVERZITET OD TRETA GENERACIJA VO MAKEDONIJA REKTOR NA UNIVERZITETOT AMERIKAN KOLEX-SKOPJE

“KAPITAL” ANALIZIRA:

www.kapital.mk

KADE E MAKEDONIJA VO MENLIVIOT SVET NA MEDIUMITE?

4

COVER STORY KAPITAL ANALIZIRA

EKSLUZIVNO

КОИ SЕ NАЈГОЛЕМИТЕ 100 УVОЗNИЦИ VО МАКЕДОNИЈА?

umetnik i re`iser

EMIR KUSTURICA GRADAM GRADOVI ZA SITE LU\E SO SLOBODEN DUH

biznis magazin

SODR@INA SODR@INA

IZDVOJUVAME

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

BROJ 615/616|CENA 100 DEN.|12/19 AVGUST, 2011|GODINA 12

...samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

06 PORTFOLIO 10 COVER STORY Kapital analizira Кои sе nајголемите 100 уvозnици vо Македоnија?

INTERVIEW

MARJAN BOJAXIEV AMERIKAN KOLEX ]E BIDE PRV UNIVERZITET OD TRETA GENERACIJA VO MAKEDONIJA REKTOR NA UNIVERZITETOT AMERIKAN KOLEX-SKOPJE

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Veqko Vlahovi} br 11, Skopje (delovna zgrada na Tehnometal Vardar AD, 2 kat), p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 nikolova@kapital.com.mk Pretplata na dnevniot vesnik Kapital i na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplati@kapital.com.mk Reklama: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.com.mk aleksandra@kapital.com.mk Oglasi: Dijana Gulakova ++389 2 3298 110/ lok.105 gulakova@kapital.com.mk Specijalni prilozi: Jasmina Savovska Tro{anovski jasmina@kapital.com.mk Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Aleksandar Ivanovski Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka.

18 INTERVJU Marjan Bojaxiev, rektor na Univerzitetot Amerikan kolex-Skopje Amerikan kolex }e bide prv univerzitet od treta generacija vo Makedonija 24 KAPITAL ANALIZA Kade e Makedonija vo menliviot svet na mediumite?

Daleku od novitetite - daleku od golemite advertajzing buxeti!

MAKEDONIJA VO SVETOT NA MEDIUMITE Dodeka dominantna tema vo mediumite na globalno nivo deneska e kako da se podigne opadnatoto nivo na gledanost i ~itanost na tradicionalnite mediumi i kako Internetot i novite socijalni mre`i i hi-tech uredi da se stavat vo funkcija na novinarstvoto, makedonskite mediumi se zanimavaat so sosema drugi pra{awa i sindikalni problemi koi odamna treba{e da bidat minato.

Zatoa svetski trendovi kaj na s$ u{te se idnina!

Str. 24

“Kapital” analizira

30 COMPANY PROFILE STIL KON, proizvodstvo i monta`a na ~eli~ni konstrukcii Kompanija so investiciski “bum” vo Kumanovo 34 INTERVJU Emir Kusturica, umetnik i re`iser Gradam gradovi za site lu|e so sloboden duh 42 AVTOMOBILIZAM 2012 Mercedes-Benz MClass Kombinacija na germanska mo} i amerikanska prakti~nost 44 TEHNOLOGII I BIZNIS Klientot vo centarot na raboteweto 46 GADGETS HP go zbogati svoeto portfolio so noviot HP 5570e Thin Client

24 EKSLUZIVNO SO EMIR KUSTURICA Vo eksluzivnoto intervju za “Kapital” svetski poznatiot re`iser Emir Kusturica zboruva za negovite intimni razmisluvawa i idei za gradewe gradovi inspirirani od umetnosta i kulturata so koi tvrdoglavo & se sprotivstavuva na globalizacijata koja gi bri{e site ~ovekovi vrednosti i kulturni razliki. Iako go mrazi zborot brendirawe, negovite gradovi se unikaten primer za uspe{no brendirawe na gradovi i zemji.

Str. 34

Ekskluzivno

34

6 PORTFOLIO BUSINESSBRIEF GUVERNEROT BOGOV E OPTIMIST

MAKEDONIJA GODINAVA SO INFLACIJA OD 4,5% akedonija mo`e da ja zavr{i 2011 godina so inflacija od 4,5% so ogled na toa {to inflatornite rizici se mali, no od druga strana, ekonomskoto zakrepnuvawe na zemjata mo`e da strada zaradi zabavuvaweto na ekonomiite od evrozonata, veli guvernerot na Narodnata banka na Makedonija, Dimitar Bogov, vo intervju za regionalnata delovna agencija Seewuz.

Spored Bogov, realniot ekonomski rast godinava }e iznesuva 3,5%, {to e ednakvo so prognozata na Vladata.

Dokolku inflatornite rizici stanat realnost, mo`e da ima soodveten odgovor od monetarnata vlast, veli Bogov i dodava deka NBM s$ u{te pravi analiza dali osnovnata kamatna stapka }e ostane na najniskoto dosega nivo od 4%.

M

PORADI MONOPOLOT NA M@-TRANSPORT

MAKEDONSKITE KO PLA]AAT NAJSKAP @ELEZNI^KI TRAN oradi monopolot na M@TTransport, makedonskite k k kompanii pla}aat najskap `elezni~ki transport za prevoz na stoki sporedeno so

P

GRAFIK NA NEDELATA

zemjite od regionot. Iako cenite koi gi diktira Makedonskata `eleznica k M k k ne se fiksni i se razli~ni za sekoja kompanija, informaciite na “Kapital� poka`uvaat deka tie se dvi`at me|u 8,65

MAKEDONCITE SE ZADOL@UVAAT ZA DA PRE@IVEAT pokraj porastot na zadol`enosta so krediti od bankite vo tekot na izminatite nekolku godini gra|anite i semejstvata vo Makedonija va`at za najmalku zadol`eni ako se sporedi so zadol`enosta vo zemjite od po{irokiot region. Dolgot na gra|anite kon bankite vo Makedonija iznesuva samo 18,7% od vrednosta na bruto-doma{niot proizvod, dodeka vo drugite zemji od regionot toj procent se dvi`i nad 40% od BDP. No, dodeka vo drugite zemji gra|anite najmnogu se zadol`uvaat za kupuvawe nedvi`nosti, za renovirawe, za po~nuvawe biznis, vo Makedonija gra|anite se zadol`uvaat vo banka za da tro{at pove}e pari otkolku {to imaat. Toa e logi~en odraz na niskiot `ivoten standard i na faktot {to primawata na semejstvata ne mo`at da gi pokrijat prose~nite i normalnite potrebi.

I MAKEDONCITE SE ZADOL@UVAAT ZA DA TRO[AT

39,10%

25,70%

Potro{uva~ki krediti Kreditni karti~ki i negativni salda

Stanbeni krediti

6%

23,40% 5,80%

Avtomobilski krediti Drugi krediti

BROJ 615/616

12/19/08/2011

7

www.kapital.mk

OMPANII P NSPORT evra i 9,3 evra po ton ako se raboti za relacija vo Makedonija, odnosno k za relacija od Gevgelija do Tabanovce.

Vo sporedba so Bugarija, Srbija ili Slovenija, doma{nite kompanii pla}aat

poskapi uslugi, bidej}i vo Slovenija cenata za prevoz na tovar iznesuva 2,2 evra po ton.

Kompaniite so @eleznicata sklu~uvaat dva dogovori, direktni i {pediterski. Tie {to imaat sklu~eno direktni dogovori pla}aat poevtino. Del od kompaniite koi gi konsultira{e “Kapital” objasnuvaat deka M@-Transport nudi skapi uslugi poradi faktot {to e edinstvena kompanija vo Makedonija koja nudi `elezni~ki transport. Iako zakonska regulativa za liberalizacija na ovoj vid soobra}aj postoi, dosega propadnaa tri obidi za vlez na privatni operatori vo tovarniot `elezni~ki soobra}aj.

Vo Germanija pak, ima 380 privatni `elezni~ki operatori, vo Bugarija 10, vo Romanija 27, a vo Slovenija tri.

Poznava~ite za “Kapital” komentiraat deka ako vo zemjava vlezat privatni kompanii ko koi }e prevezuvaat tovar i stoki, cenite cenit na transportot }e se namalat za ok okolu 10%-15%, a so toa }e se zgolemi i kv kvalitetot na uslugite.

Najgolemite izvoznici vo Makedonija, koi najmnogu zavisat od `elezni~kiot transport, vve}e trpat ogromni {teti poradi zastarenite prugi i bavnite zast vozovi. @eleznicata ne samo {to ne @el mu pomaga na n biznisot, tuku i go ko~i.

Kompaniite re~isi nemaat izbor koga stanuva zbor zbo za transportot do i od Solunskoto ppristani{te.

I pokraj k j visokite ceni za transportnite uslugi, javnoto pretprijatie M@-Transport pravi godi{ni zagubi pogolemi od polovina milion evra.

BUSINESSBRIEF SO REKORDNI SEDUM MINISTRI BEZ RESOR

GRUEVSKI UPRAVUVA SO NAJBROJNA VLADA VO REGIONOT o duri sedum ministri bez resor od vkupniot broj od 23 ministri Makedonija ima najbrojna vlada vo regionot. So poslednoto pro{iruvawe na vladiniot kabinet preku Amerikanecot so makedonsko poteklo, Bil Pavleski, najaven kako magnet za stranski investicii, Gruevski za trojca ministri go nadmina vtoriot rezultat na Balkanot {to go ima Srbija, ~ija vlada raspolaga so ~etiri ministri bez ministerstva. Vo dru{tvoto “bez portfeq”, pokraj Pavleski, se i potpretsedatelite Vladimir Pe{evski, Teuta Arifi i Musa Xaferi, kako i ministrite Vele Samak, Ne`det Mustafa i Hadi Nezir.

Politi~kite analiti~ari odamna povikuvaat na racionalizacija i optimizacija na vladinite resursi, za {to ima prostor so ogled na o~iglednoto sovpa|awe na odredeni resori, so {to bi se namalil brojot na ~lenovi vo vladata i bi se namalile nejzinite tro{oci.

S

NAJGOLEMITE KOMPANII VO EVROPA konomskata mo} na Evropa vo posledniov vek postojano se namaluva. Kako rezultat na toa, evropskite kompanii s$ pove}e se ma~at da go izdr`at tempoto koe go nametnuvaat

E

ROYAL DUTCH SHELL

Pazarna vrednost 228,12 milijardi dolari Zemja - Velika Britanija

NESTLE

Pazarna vrednost 199,40 milijardi dolari Zemja - [vajcarija

amerikanskite, kineskite i indiskite kompanii, koi rastat mnogu brzo vo poslednive godini. Eve koi se najgolemite kompanii vo Evropa spored pazarnata kapitalizacija vo 2010 godina: GAZPROM

Pazarna vrednost 190,82 milijradi dolari Zemja - Rusija

VODAFONE

Pazarna vrednost 145,92 milijardi dolari Zemja - Velika Britanija

8 PORTFOLIO VO FOKUS

BROJKI:

Odlukata na na{ite evropski partneri da & pozajmat pari na Grcija po kamatna stapka od 3,5%, samo ne{to povisoka od taa po koja pozajmuva samata Germanija, pretstavuva svoevidno voveduvawe na zaedni~ki evropski obvrznici, bez ogled {to tie s$ u{te formalno ne postojat.”

SVETSKATA BANKA PROGNOZIRA

500

milioni evra vo Makedonija bile potro{eni nezakonski vo 2010

125

milioni evra dostigna buxetskiot deficit vo prvite {est meseci

2,5

milijardi evra stranski investicii }e vlezat vo Srbija godinava

JORGOS PAPANDREU PREMIER NA GRCIJA

TRENDOVI

I POKRAJ ZAKANITE ZA BANKROT

RASTAT PROFITITE NA AMERIKANSKITE KOMPANII ode~kite amerikanski kompanii vo vtoriot kvartal bele`at profiti i pokraj dol`ni~kata kriza vo koja se najde dr`avata, {to se smeta za mnogu pozitiven pokazatel za vkupnata sostjba na ekonomijata. Najgolemata grade`na i rudarska kompanija vo svetot, Katerpilar, soop{ti deka nejzinata zarabotka vo vtoriot kvartal od godinava se zgolemila za 44%. Kompanijata Xeneral elektrik, koja se zanimava od finansiski uslugi do proizvodstvo na avionski motori, ima rast na profitot vo vtoriot kvartal od 18%. Najgolemiot sinxir restorani vo svetot, Mekdonalds, zabele`a porast na profitot od 15%, {to s$ dol`i na podobreniot kvalitet na kafeto i voveduvawe na zdrava hrana.

V

BIZNISOT NEMA NACIONALNOST

HRVATI I SRBI ZAEDNO ]E GRADAT VO SO^I ristigna prvata ponuda od Rusija za srpskite i hrvatskite grade`ni kompanii, koi minatata esen preku komorite dogovorija zaedni~ki konzorcium za polesno dobivawe pogolemi proekti.

Tie }e gradat turisti~ki objekti na 150 kilometri dolgiot breg vo So~i, grad vo koj vo 2014 godina }e se odr`at Zimskite olimpiski igri.

Oficijalnoto formirawe na konzorciumot se najavuva za naskoro, a grade`nicite od dvete zemji se ubedeni deka stanuva zbor za odli~na ideja, bidej}i sfatile deka so poedine~ni nastapi ne mo`at uspe{no da im konkuriraat na stranskite kompanii, bez ogled na golemoto iskustvo {to go imaat vo izgradba na pati{ta, hidroelektrani i mostovi.

P

BUSINESSBRIEF DOLAROT MO@E DA JA IZGUBI DOMINACIJATA DO 2025 merikanskiot dolar, najpoznatata i najdominantna valuta, ima u{te 14 godini `ivot na slava, po {to }e sleduva negov pad.

Vakvi se prognozite vo najnovata studija na ekspertite na Svetska banka nare~ena “Multipolarnost: novata svetska ekonomija”.

Brziot rast na ekonomskite sili kako Brazil, Indija, Indonezija, Ju`na Koreja i Rusija na nivnite valuti }e im donese zna~ajna prednost pred dolarot. Na dolarot mu se zakanuva zajaknuvaweto na kineskiot juan, a ekspertite na Svetska banka predupreduvaat deka do 2025 godina dolarot bi mo`el da ja izgubi svojata dominantnost.

Avtorite na studijata prognoziraat deka vo idnina golema uloga }e ima i valutata na Me|unarodniot monetaren fond (MMF), odnosno specijalnite prava na vle~ewe, koi se temelat na dolarot, evroto, jenot i funtata. Ovie prava na vle~ewe }e igraat glavna uloga vo stabilnosta na me|unarodniot monetaren sistem, bidej}i gi eliminiraat mo`nite rizici vo finansiskiot svet predizvikani od promenata na vrednosta na deviznite kursevi.

A

DALI E NAJDENA ZAMENA NA PLASTIKATA?

MATERIJAL CVRST KAKO ^ELIK I ELASTI^EN KAKO PLASTIKA im od istra`uva~i na Univerzitetot Jejl uspeal da napravi metalno staklo, materijal koj mo`e da se oblikuva so ista lesnotija kako i plastikata, a da ima trajnost i ja~ina kako i metalot. Izumitelite napravile rastureno staklo (BMG), materijal koj }e ~ini pribli`no isto kako i ~elikot, no }e mo`e da se obrabotuva evtino kako plastika. Novata tehnika na obrabotka ve}e se koristi za pravewe mikromehani~ki aparati, a nau~nicite od ovoj materijal ve}e napravile i mnogu slo`eni oblici kako metalni {i{iwa, kutii za satovi, biomedicinski implenti, koi bile izraboteni za pomalku od minuta, a bile dvojno pocvrsti od ~elikot.

T

10 COVER STORY: KOI SE NAJGOLEMITE 100 UVOZ

UVOZNI^KOTO LO STANUVA SÈ POMO

8000

IZVOZ I UVOZ OD MAKEDONIJA (vo mil. USD) 6000

4000

2000

0

-2000

1990 -4000

1991

1992

1993

1994

1995

1996

Vkupen izvoz

1997

1998

1999

2000

2001

Vkupen uvoz

2002

2003

2004

20

Trgo

11

ZNICI VO MAKEDONIJA Ako analizata na izvozot gi poka`uva silnite strani na edna ekonomija, k j uvozot definitivno gi poka`uva slabite to~ki na ekonomijata. ekonom Makedonija e re~isi celosno uvozno zavisna zemja, j {to zna~i deka e prinudena da uvezuva najjgolem del od proizvodite p koi & se potrebni za proizvodstvo, no i za {iroka {i potro{uva~ka, bidej}i ne gi proizveduva samata. No, vo Makedonija se uvezuva bukvalno s$ i se{to.

I toa {to ni treba t i toa {to ne ni treba, i toa {to go nemame i toa { {to go imame ili {to mo`eme da go obezbedime preku r u doma{no doma proizvodstvo. Koga politi~arite iskreno }e odgovorat r zo{to zo vo Makedonija e mnogu polesno da si uuvoznik otkolkuu izvoznik, toga{ }e go najdat i re{enieto za slabata doma{ doma{na ekonomija

OBI O]NO

005

dolari pogolem od izvozot. Zgolemuvaweto na uvozot ne mora da bide lo{ pokazatel.

Sekoja sovremena ekonomija uvezuva toa ko analizata na izvozot gi {to ne mo`e samostojno da go proizvede poka`uva silnite strani ili ne mo`e da go proizvede dovolno na edna ekonomija, uvozot efikasno i evtino. Zgolemuvaweto na definitivno gi poka`uva uvozot ne mora da zna~i deka ekonomislabite to~ki na ekonomi- jata po definicija e slaba. Koga zemjata jata. Makedonija e re~isi uvezuva proizvodi i surovini koi potoa celosno uvozno zavisna se prerabotuvaat i se izvezuvaat za zemja, {to zna~i deka najgolem del od pogolema vrednost, toga{ raste~kiot uvoz proizvodite koi & se potrebni za proiz- signalizira deka ekonomijata za`ivuva. vodstvo, no i za {iroka potro{uva~ka No, direkten pokazatel za toa kolku e e prinudena da gi uvezuva, bidej}i ne gi slaba i nemo}na makedonskata ekonomija e proizveduva samata. No, vo Makedonija postojaniot rast na trgovskiot deficit. se uvezuva bukvalno s$ i se{to. I toa Kolku za sporedba, vo 2000 godina Make{to ni treba i toa {to ne ni treba, i donija uvezuvala proizvodi i uslugi vo toa {to go nemame i toa {to vrednost od dve milijardi, a go imame ili {to mo`eme da trgovskiot deficit bil samo go obezbedime preku doma{no BROJKI 770 milioni dolari. Toa zna~i proizvodstvo. Najtipi~en primdeka vrednosta na uvozot za er e prehranbenaata indusovie deset godini se zgolemila trija. Makedonija, koja va`i za 178%, dodeka trgovskiot za zemjodelska zemja so mnogu deficit porasnal za celi golemi potencijali za doma{no 160%, {to samo doka`uva deka proizvodstsvo na hrana, ne rastot na uvozot se dol`i na DOLARI E pokriva nitu polovina od MILIONI zgolemeniot uvoz na stoki za UVOZOT NA NAFTA I sopstvenite potrebi za hrana. NAFTENI DERIVATI {iroka potro{uva~ka, koi I pokraj stoticite milioni na krajot ne mo`at da ja podeleni dr`avni subvencii zajaknat ekonomijata ili da na zemjodelcite, namesto da se sozdadat proizvodni i izvozni zgolemuva doma{noto proizkapaciteti. vodstvo na hrana, od godina Zo{to vo Makedonina uvozot vo godina uvozot na hrana raste mnogu pobrzo od izvozot s$ pove}e raste i vo mina- MILIONI DOLARI E i zo{to i pokraj site ekonomtata 2010 godina Makedonija UVOZOT NA HRANA ski reformi i transformacii, dostigna rekordni 600 milioni Makedonija ne uspeva da go dolari. Tie {to ve}e rabotat namali ogromniot jaz me|u vo makedonskata prehranbena industrija izvozot i uvozot? velat deka bukvalno s$ e poskapo e da se Vo Makedonija vladee uveruvaweto deka e proizvede doma otkolku da se uveze od mnogu polesno da se bide uvoznik otkolku okolnite pazari. Zatoa i sme preplaveni da si izvoznik. Vo Makedonija sekoj mo`e so stranska stoka bukvalno od sekade. da uveze {to saka. Carinite se niski ili Od godina vo godina raste i vrednosta ne postojat voop{to, duri i za proizvodite na vkupniot uvoz vo Makedonija. Mina- koi se proizveduvaat vo Makedonija, ne tata godina vo Makedonija od stranstvo postoi stroga kontrola na kvalitetot na se uvezle proizvodi vo vrednost od 5,5 proizvodite koi se uvezuvaat, uvoznicite milijardi dolari. Makedonija so godini mo`at mnogu lesno da dobijat dozvoli za uvezuva pove}e otkolku {to izvezuva. Vo uvoz, no i tenderi od dr`avnite doma{ni 2010 godina uvozot bil za 2,14 milijardi institucii, na koi mnogu lesno gi pobedu-

BIQANA ZDRAVKOVSKA-STOJ^EVSKA ZDRAVKOVSKA-STO zdravkovska@kapital.com.mk zdravkovska@kapital com mk

A

778 560

2006

2007

ovski deficit

2008

2009

2010

12 COVER STORY KOI SE NAJGOLEMITE 100 UVOZNICI VO MAKEDONIJA

BROJ 615/616

www.kapital.mk

12/19/08/2011

Za uvoz na vozila godi{no Makedonija tro{i 370 milioni dolari

TOP 50 NAJGOLEMI UVOZNICI VO O MAKEDONIJA UVOZNIK

GRAD

DEJNOST

1

OKTA-Rafinerija na nafta

Skopje

Naftena industrija

2

XONSON METI

Skopje

Hemiska industrija

3

ARCELORMITTAL SKOPJE (CRM)

Skopje

Metaloprerabotuva~ka industrija

4

MAKPETROL

Skopje

Naftena industrija

5

FENI INDUSTRI

Kavadarci Metaloprerabotuva~ka industrija

6

LUKOIL MAKEDONIJA

Skopje

7

IGM-TREJD

Kavadarci Metaloprerabotuva~ka industrija

8

EFT MAKEDONIJA

Skopje

Trgovija so elektri~na energija

9

DOJRAN STIL

Dojran

Metaloprerabotuva~ka industrija

10

XONSON KONTROLS

Skopje

Avtomobilska industrija

11

PIVARA SKOPJE

Skopje

Proizvodstvo na pijaloci

12

GEN-I DOOEL

Skopje

Trgovija so elektri~na energija

13

IMPERIAL TOBAKO TKS

Skopje

Tutunska industrija

14

ALKALOID

Skopje

Farmacija

15

MINISTERSTVO ZA ZDRAVSTVO

Skopje

Ministerstvo

16

POR[E MAKEDONIJA

Skopje

Trgovija so avtomobili

17

NELT ST

Skopje

Distrubucija

18

ELEKTRANI NA MAKEDONIJA (ELEM)

Skopje

Energetika

19

MAKSTIL

Skopje

Metaloprerabotuva~ka industrija

20

PROMEDIKA

Skopje

Trgovija so lekovi

21

4-ti NOEMVRI

Bitola

22

EURO MEDIA

Skopje

Prerabotka i trgovija so {e}er Trgovija so bela tehnika i elektronski aparati

23

ROU I RIFAJND KOMODITIS

Skopje

Trgovija so elektri~na energija

24

T-MOBILE MAKEDONIJA

Skopje

Telekomunikacii

25

KONTI HIDROPLAST

Gevgelija

Pr-vo na plasti~ni cevki

26

CEMENTARNICA USJE

Skopje

Ind. za grade`ni materijali

27

MAKEDONSKI TELEKOM

Skopje

Telekomunikacii

Naftena industrija

28

BRILIJANT

[tip

Prehranbena industrija

29

SVISSLION

Skopje

Konditorska industrija

30

CT COMPUTERS MK

Skopje

Trgovija so IT oprema

31

Skopje

Trgovija so bela tehnika

32

K i K MINISTERSTVO ZA VNATRE[NI RABOTI NA R.M.

Skopje

Ministerstvo

33

KRKA-FARMA

Skopje

34

DROGA KOLINSKA

Skopje

Trgovija so lekovi Trgovija so prehranbeni proizvodi

35

ADRIJUS

Skopje

Distrubucija

36

KARNIKOM

Skopje

Trgovija so meso

37

PEKABESKO

Skopje

Prehranbena industrija

38

EVN TREJDING

Skopje

Trgovija so elektri~na energija

39

VARIMPEKS INTERNACIONAL

Skopje

Trgovija so {e}er

40

D-r PANOVSKI

Skopje

Trgovija so lekovi

41

ERLIFT SERVIS

Skopje

Avionski transport i uslugi

42

LEK-SKOPJE

Skopje

Trgovija so lekovi

43

MEGA ZORAN

Skopje

Prehranbena industrija

44

MAK AUTOSTAR

Skopje

Trgovija so avtomobili

45

JUGOHROM FEROALOJS

Jegunovce

Metaloprerabotuva~ka industrija

46

REPLEK

Skopje

Farmacija

47

11 OKTOMVRI

Kumanovo

Metaloprerabotuva~ka industrija

48

ELEKTROELEMENT

Skopje

Trgovija so elektromaterijali

49

KEMO-FARM

Skopje

Trgovija so lekovi

50

VIP OPERATOR

Skopje

Telekomunikacii

Finansiski mnogu mo}noto uvozni~ko lobi ima mnogu silno vlijanie vrz ekonomskite merki i politiki koi gi nosea site dosega{ni makedonski vladi so edinstvena cel da go oslabat doma{noto stopanstvo, a da go olesnat i poevtinat uvozot. vaat doma{nite kompanii... I na krajot, najgolemata tabu-tema koga stanuva zbor za raste~kiot trgovski deficit - re`imot na devizniot kurs na denarot, koj spored iskustvoto na site biznismeni e mnogu pogoden za uvoznicite, a mnogu negativen za izvoznicite.

No, korist od zgolemeniot uvoz ima i dr`avata. Danocite, a k c iz ite i BROJKI drugite dava~ki se naplatuvaat u{te pri samiot uvoz i spored goleminata na uvozot mo`e da se zaklu~i deka MILIONI DOLARI UVOZOT NA uvoznicite se mnogu ELEKOVI golemi polna~i na dr`avnata kasa.

Od druga strana, finansiski silnoto uvozno lobi so godini nanazad se prvi za da dobie E ZGOLEMEN TRGOVpopovolni uslovi SKIOT DEFICIT VO PET MESECI za rabotewe vo PRVITE GODINAV Makedonija. Neoficijalno, uvoznoto lobi ima mnogu silna uloga pri donesuvaweto na ekonomskite merki i politiki koi so godini nanazad go slabeat doma{noto stopanstvo, a go olesnuvaat i poevtinuvaat uvozot.

Kako isklu~itelno lo{ trend ekspertite go poso~uvaat zgolemeniot uvoz na proizvodi od s trans tvo na dr`avnite institucii i ministerstva. Vo vreme na svetskata ekonomska kriza mnogu svetski vladi ja zgolemija javnata potro{uva~ka so cel

140 31%

da & pomognat na doma{nata ekonomija. Organiziraa javni proekti vo koi gi vklu~uvaa doma{nite kompanii i zasileno kupuvaa avtomobili, avioni i drugi proizvodi od doma{no proizvodstvo. I makedonskata vlada zasileno tro{e{e buxetski pari vo izminatite dve godini. No, za razlika od porano, godinava na listata so 100 najgolemi uvoznici se najdoa dve ministerstva, za zdravstvo i za vnatre{ni raboti, zaedno so op{tina Centar. Pa taka, namesto da ja zgolemi proda`bata na doma{nite kompanii, makedonskite dr`avni institucii so pogolemata javna potro{uva~ka dopolnitelno go zgolemija uvozot. “Kapital� analizira koi se najgolemite 100 uvoznici vo Makedonija i koi se najizvezuvanite proizvodi vo Makedonija.

KOI SE NAJGOLEMITE 100 UVOZNICI VO MAKEDONIJA? Najgolemite 100 uvoznici vo Makedonija lani ostvarile uvoz vo vrednost od 2.650 milijardi dolari, {to e polovina od

13

Vo prvite 10 najgolemi uvozni kompanii vo Makedonija duri tri se od naftenata industrija, koi godi{no uvezuvaat nafteni derivati vo vrednost od nad 780 milioni dolari.

KOI SE NAJUVEZUVANI PROIZVODI VO MAKEDONIJA

NAJMNOGU PARI TRO[IME NA NAFTENI DERIVATI I HRANA analizata na 100-te najuvezuvani proizvodi vo Makedonija go poka`uva toa {to se gleda i preku listata so 100 najgolemi uvozni kompanii. Na vrvot na listata najuvezuvani proizvodi, spored podatocite od Dr`avniot zavod za statistika, se nao|aat gasnite masla, za ~ij uvoz lani sme platile 128 milioni dolari.

No, treba da se ima predvid deka spored Zakonot za statistika, ako uvozot na nekoj proizvod e uvezuvan samo od edna kompanija, toga{ vrednosta na uvozot e slu`bena tajna poradi mo`nosta da se doznae komapnijata. Ottuka, na vrvot na listata, sekako, se nao|aat naftata i naftenite derivati, koi ekskluzivno gi uvezuva samo Okta.

Elektri~nata energija e tret najuvezuvan proizvod vo Makedonija i za nejziniot uvoz lani sme platile 115 milioni dolari.

Za uvoz na rudi na nikel, koi se nao|aat na ~etvrto mesto na listata so najuvezuvani proizvodi, lani se plateni 110 milioni dolari.

Lekovite se nao|aat na sedmoto mesto od listata so 50 najuvezuvani proizvodi. Poradi vladinata odluka da se olesni uvozot na stari avtomobili, lani upotrebuvanite avtomobili, i toa tie so zafatnina na cilindar maksimum do 2.000 kubni metri, se najdoa me|u 10-te najuvezuvani proizvodi, od koi samo lani se uvezle avtomobili vo vrednost od 47,8 milioni dolari.

I

TOP 50 NAJUVEZUVANI PROIZVODI VO MAKEDONIJA 1

Gasni masla

128.849.520

2

Drugi soedinenija; amalgami

116.249.342

3

Elektri~na energija

115.681.057

4

Rudi na nikel i koncentrati Toplo valani plosnati proizvodi, od `elezo ili nelegiran ~elik Struganici, opilki, otse~oci i ise~oci

110.177.111

5 6 7

90.353.171 67.537.078

13

Lekovi Upotrebuvani patni~ki avtomobili, dizel ili poludizel, >1500-2000sm³ Toplo valani plosnati proizvodi, od `elezo ili nelegiran ~elik za povtorno valawe Telefoni za celularni mre`i za mobilna telefonija i za drugi bez`i~ni mre`i Priroden gas Novi vozila so zafatnina na cilindarot {to ne nadminuva 1500 sm³ Poluproizvodi od `elezo ili nelegiran ~elik

34.416.345

14

@elezo i nelegiran ~elik vo ingoti ili drugi

34.087.122

8 9 10 11 12

Metaloprerabotuva~kata industrija, koja e najgolema izvozna granka, istovremeno se javuva i kako golem uvoznik, bidej}i Makedonija nema ~eli~na ruda

Vrednost ($ $)

Proizvod

67.317.587 47.801.952 44.477.196 42.669.055 42.213.301 36.473.101

Novi vozila so klipen motor (dizel ili poludizel)so zafatnina na cilindarot do 2000sm³ 16 Preparati za perewe i ~istewe

28.600.567

17 Surovo maslo od son~ogled

27.201.412

15

29.566.323

18 Upotrebuvani so klipen motor 1500 -2000 cm³

27.143.986

19 Bel {e}er

26.968.869

20 Tkaenini od pamuk Drugi pra~ki od `elezo ili nelegiran ~elik,samo 21 kovani,toplo valani Ma{ini za priem, konverzija i predavawe ili 22 regeneracija na glas i aparati za vklu~uvaweisklu~uvawe (“switching “routing”) 23 Kompjuteri 24 Motoren benzi so oktanski broj 95

26.167.538 24.869.885 23.654.576 23.141.511 22.864.168

25 Polimeri na etilen

21.800.124

26 [e}er od {e}erna trska za rafinirawe

21.226.051

27 Butan Upotrebuvani patni~ki avtomobili, dizel ili 28 poludizel, do 2500sm³ 29 Drug kamen jaglen

20.484.229 20.146.750 19.585.042

30 Meso svinsko zamrznato Kerami~ki proizvodi za laboratoriska, hemiska ili 31 druga tehni~ka upotreba 32 Prehranbeni proizvodi 33 Portland cement Prehranbeni proizvodi bez mle~ni masnotii, 34 saharoza, izoglikoza, glikoza ili skrob Toplo valani plosnati proizvodi, od `elezo ili 35 nelegiran ~elik nameneto za povtorno valawe Upotrebuvani motorni vozila za prevoz na deset ili 36 pove}e lica 37 Meso govedsko sve`o ili razladeno Toplo valana `ica, vo makari, od `elezo ili 38 nelegiran ~elik 39 Meso i jastivi delovi od `ivina

19.528.004 18.480.487 18.182.885 16.534.515 16.188.101 16.121.487 16.118.311 16.110.049 16.109.835 15.789.856

40 Aparati so vgraden video rekorder ili pleer

15.695.222

41 Polietilen so specifi~na gustina Drugi upotrebuvani vozila so klipen motor so 42 zafatnina na cilindarot do 1500 sm³ 43 Gasni masla Pra~ki, stapovi i profilni formi od plasti~ni 44 masiod polimer na vinil hlorid 45 Cink nelegiran Masleni poga~i dobieni pri ekstrakcija na maslo od 46 soja 47 Koks, bitumen i drugi ostatoci od nafta

15.467.020

48 Naften koks

13.748.927

15.455.830 15.277.497 15.255.135 14.139.966 14.015.039 13.787.505

49 Upotrebuvani drumski vleka~i za poluprikolki

13.461.241

50 Peleni za bebiwa i sli~ni sanitarni predmeti

13.344.133

VKUPNO

1.670.535.014

KURSOT NA DENAROT UVOZOT, A GO POSKA odeka mnogu zemji vo svetot posegnaa kon namerno namaluvawe na vrednosta na doma{nite valuti so cel da go poskapat uvozot, a da go poevtinat i pottiknat izvozot na doma{nite proizvodi, Makedonija i ponatamu uporno opstojuva na zakonski fiksiraniot kurs na denarot za evroto. Evroto so godini nanazad se razmenuva za ista vrednost na denari vo Makedonija. Vo me|uvreme, vrednosta na evroto raste ili pa|a. Kolku ovaa nerealna i ve{ta~ki odr`uvana stabilnost sozdava {teti na makedonskata ekonomija nikoj dosega ne presmetal. Toa {to edinstveno so godini go slu{ame od ekonomskite ministri e deka kursot na denarot }e ostane stabilen.

Spored iskustvoto na mnogu biznismeni, re`imot na devizniot kurs na denarot e mnogu popogoden za uvoznicite, a mnogu negativen za izvoznicite.

“Makedonija ima fiksen devizen kurs, a kolku e stabilen na{iot sistem se gleda preku goleminata i kontinuiraniot brz rast na trgovskiot deficit (pogolem uvoz od izvoz), kako i od ogromnata brojka nevraboteni. Ako

D

imame deficit pogolem od 2,5 milijardi evra, toga{ treba da kreirame ekonomska politika koja }e go namaluva toj trgovski deficit. Su{tinskiot problem e toa {to so vakov fiksen kurs trgovskiot deficit prodol`uva da raste, bidej}i e daleku poevtino da se uvezuva otkolku da se izvezuva vo Makedonija. Iako makedonskata ekonomija e uvozno zavisna od repromaterijali, vo strukturata na uvozot ima eden kup proizvodi koi se uvezuvaat samo zatoa {to e evtino da se uvezuvaat i pra{awe e dali }e se uvezuvaat koga devizniot kurs na denarot bi bil realen, a ne kako sega, fiksen. Vo posledno vreme s$ po~esto zaklu~uvame deka uvezuvame premnogu hrana, deka Makedonija e pre-

Industrija

Broj na kompanii vo top 100 uvoznici

Vkupen uvoz ($)

Nafteni derivati

4

787.297.123

Metaloprerabotuva~ka ind.

11

405.668.778

Hemiska industrija

1

271.381.508

Uvoz na elektri~na energija

7

169.790.990

Uvoz na lekovi

9

135.228.866

Distribucija

11

116.060.945

Trgovija so avtomobili

7

82.931.155

Telekomunikacii

3

48.008.787

Industrija za pijaloci Trgovija so bela tehnika i elektronski aparati Trgovija i prerabotka na {e}er

2

43.441.257

3

37.565.393

2

34.872.355

Tutunska industrija

1

34.077.264

T GO POEVTINUVA APUVA IZVOZOT! plavena so prehranbeni i zemjodelski proizvodi od regionot. Denes, so ovoj kurs, vo Makedonija ne se isplatuva nikakvo zemjodelsko proizvodstvo�, smeta Min~o Jordanov, pretsedatel na Odborot na direktori na Makstil.

I Ilija Ge~ev, direktort na izvoznata firma IGM trejd Kavadarci, koja istovremeno se nao|a i na listata so najgolemi uvoznici, smeta deka vo Makedonija ve}e podolgo vreme vladee situacija vo koja devizniot kurs e najpogoden za uvoznicite. “No, jas se pla{am deka vo uslovi koga imame mnogu malku proizvodi za izvoz, a ogromna javna potro{uva~ka, koja e celosno uvozno zavisna,

fluktuira~kiot kurs mo`e da donese pove}e problemi otkolku korist. Mora da bideme objektivni i da priznaeme deka vo uslovi na 100% uvozna zavisnost, vo uslovi na pove} e od 40% siva ekonomija, so pove}e od 300 iljadi nevraboteni, so pove} e od edna milijarda devizni doznaki od stranstvo, devizniot kurs mnogu te{ko se kontrolira�, veli Ge~ev.

I noviot guverner na NBM, Dimitar Bogov, u{te na samiot start na guvernerskiot mandat izjavi deka kursot na denarot }e prodol`i da bide fiksen, poradi {to sigurno re`imot na devizniot kurs na denarot i ponatamu }e ostane ist, odnosno zacementirano vrzan za evropskata valuta. Kolku {teti }e donese toa za makedonskite kompanii vo uslovi koga evroto poradi dol`ni~kata kriza kaj evropskite zemji se soo~uva so dosega najgolemi predizvici da pre`ivee }e merime edinstveno preku trgovskiot deficit.

A trgovskiot deficit vo prvite pet meseci e za 30% pogolem vo sporedba so istiot period lani.

vrednosta na vkupniot godi{en uvoz na celata zemja.

Na listata so 100 najgolemi uvozni kompanii vo Makedonija se nao|aat i mnogu od golemite izvozni kompanii. Na primer, na listata so 100 najgolemi izvozni kompanii najbrojni se tie od metaloprerabotuva~kata industrija. Duri 11 kompanii od metalurgijata, koi istovremeno se izvoznici, se nao|aat i na listata so najgolemi izvoznici. Toa e sosema logi~no ako se znae deka najgolemiot del od surovinite za proizvodstvo ovie izvozni kompanii mora da gi uvezuvaat od stranstvo poradi toa {to Makedonija nema ~eli~na ruda. Vkupniot uvoz na ovie 11 metaloprerabotuva~ki kompanii lani iznesuval 405 milioni dolari, pri {to najgolem uvoznik e Ar~elor Mital, ~ij godi{en uvoz nadminuva 100 milioni dolari. Sleduvaat Feni industri i IGM trejd, koi isto taka se vo grupata 100 najgolemi izvoznici.

Najmnogu devizi Makedonija kako dr`ava definitivno tro{i za pla}awe na uvozot

na nafta i nafteni derivati.

Na nivo na dr`ava Makedonija lani potro{ila 744 milioni doalri za uvoz na nafta i nafteni derivati, a nad 85% od ovoj uvoz go pravi rafinerijata Okta, koja e najgolem uvoznik vo Makedonija.

Rafinerijata Okta istovremeno e najgolema kompanija vo Makedonija spored vkupnite prihodi vo raboteweto, koi nadminuvaat 514 milioni evra.

Na vtoroto mesto na listata so najgolemi uvoznici se iska~i Xonson Meti, hemiskata komapnija koja pred dve godini izgradi fabrika vo slobodnata ekonomska zona Bunarxik. Uvozot na Xonson Meti, koj lani imal vkupni prihodi od 132 milioni evra, nadminuva 250 milioni dolari, dodeka izvozot na kompanijata s$ u{te e pomal od uvozot.

Na tretoto mesto na listata so najgolemi uvoznici e metaloprerabotuva~kata fabrika Ar~elor Mital, ~ij uvoz nadminuva 100 milioni dolari.

Nafteniot distributer Makpetrol e ~etvrt najgolem uvoznik

15

16

I DR@AVATA NA LISTA SO NAJGOLEMITE UVOZNICI

BLIZU 60 MILIONI DOLARI UVOZ NAPRAVILE DVE MINISTERSTVA I OP[TINATA CENTAR a listata so 100 najgolemi uvoznici vo Makedonija se nao|aat Ministerstvoto za zdravstvo, Ministerstvoto za vnatre{ni raboti i op{tina Centar, koi lani uvezle proizvodi vo stranstvo vo vrednost od 56,5 milioni dolari. Ministerstvoto za zdravstvo, so uvoz vo vrednost od 30 milioni dolari, se nao|a na 15 mesto na listata so najgolemi uvoznici. Najgolem del od uvozot na ova ministerstvo se dol`i na oprema za javnoto zdravstvo. Ministerstvoto za vnatre{ni raboti lani uvezlo proizvodi vo vrednost od okolu 16 milioni dolari i e na 32 mesto na listata so 100 najgolemi uvoznici. Najgolemiot uvoz na ova ministerstvo otpa|a na uredi za sledewe i reprodukcija na zvuk. Op{tinata Centar se nao|a na 62 mesto na listata so 100 najgolemi uvoznici, so uvoz od 9,5 milioni dolari vo 2010 godina. Op{tinata Centar za prv pat se javuva vo grupata najgolemi uvoznici godinava poradi uvezenite spomenici i skulpturi od stranstvo, kako del od proektot “Skopje 2014�.

N

vo Makedonija, so uvoz od okolu 90 milioni dolari. Feni industri, najgolemiot izvoznik vo Makedonija, se nao|a na pettoto mesto na listata so najgolemi uvoznici, dodeka na {estoto mesto e nafteniot distributer Lukoil Makedonija.

Vo prvite 10 najgolemi uvozni kompanii vo Makedonija duri tri se od naftenata industrija, koi godi{no uvezuvaat nafteni derivati vo vrednost od nad 780 milioni dolari.

Na listata so 100 najgolemi uvoznici se nao|aat duri 11 distributerski kompanii koi se celosno uvozni kompanii i samo minatata godina imale vkupen uvoz od 116 milioni dolari.

Devet kompanii na listata so 100 najgolemi uvoznici se zanimavaat so uvoz i trgovija so lekovi i tie lani napravile godi{en uvoz od 135 milioni dolari.

Duri sedum kompanii na listata so 100 najgolemi uvoznici se od oblasta na trgovija i uvoz na elektri~na energija, koi lani imale vkupen uvoz na struja vo vrednost od 170 milioni dolari. Najgolem trgovec so struja vo Makedonija e EFT, koja lani uvezla struja od stranstvo vo vrednost od okolu 60 milioni dolari. Na listata so najgolemi uvoznici, i toa na 18 mesto, se nao|a i dr`avnata kompanija ELEM, koja lani napravila vkupen uvoz od nad 25 milioni dolari.

So ist broj firmi na listata so 100 najgolemi uvoznici se zastapeni i uvoznicite i dilerite na avtomobili.

Sedumte dileri so avtomobili lani napravile vkupen uvoz od 82 milioni dolari, dodeka vkupniot uvoz na vozila vo Makedonija lani izneusval duri 370 milioni dolari.

Na listata so 100 najgolemi uvoznici ima samo dve kompanii od industrijata za pijalaci, Pivara Skopje i Prilepska pivarnica, koi lani imale vkupen uvoz od nad 40 milini dolari. Bitolskata {e} erana 4 noemvri i Varimpeks internacional lani napravile vkupen uvoz na {e}er od re~isi 35 milioni dolari.

Edinstvena kompanija na listata so 100 najgolemi uvoznici od tutunskata industrija e Imperijal Tobako TKS, koja lani imala uvoz od okolu 35 milioni dolari.

INTERVIEW 18 INTERVIEW

MARJAN BOJAXIEV REKTOR NA UNIVERZITETOT AMERIKAN KOLEX-SKOPJE

AMERIKAN KOLEX ]E BIDE PRV UNIVERZITET OD TRETA GENERACIJA VO MAKEDONIJA

BROJ 615/616

12/19/08/2011

www.kapital.mk

INTERVIEW

UASC dobi golemi me|unarodni priznanija, kako {to e akreditacijata od ECBE (Evropski sovet za biznis-obrazovanie), akreditacija od ACBSP (Accrediting Council for Business colleges and schools) i sega vo {ega se narekuvame “edinstven ACBSP akreditiran univerzitet isto~no od Viena.

Tamu e akreditirana filijalata na Univerzitetot Vebster.

Nie ne sakame da se sporeduvame so univerziteti od zemjava. Na{i benchmark univerziteti se Amerikanskiot univerzitet vo Blagoevgrad, Amerikanskiot kolex vo Solun, Siti kolex kako ogranok na Univerzitetot [efild vo Solun i Univerzitetot vo Qubqana. Nie nudime ist kvalitet kako site niv, no podaleku poniska cena, koja{to e prilagodena na makedonski uslovi.

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

UACS ima zacrtano vo svojata vizija deka saka da bide univerzitet so me|unarodna akreditacija, me|unarodni studenti i profesori i me|unarodni standardi na nastavnite programi. Na{ata misija e da staneme univerzitet od “treta generacija”, ~ii{to osnovni karakteristiki se {to nastavata e prete`no na angliski jazik, ne se bazira na dr`avno finansirawe i se karakterizira so ogromna mobilnost na studentite i profesorite

ekoga{en direktor vo banki, {tedilnici i kompanii, Marjan Bojaxiev vo sferata na obrazovanieto vleze so zavidno iskutvo vo biznisot. Tokmu na predava~i {to se iskusni prakti~ari i doa|aat od realniot sektor insistira Univerzitetot Amerikan kolex od Skopje, ~ij{to rektor e Bojaxiev.

Isto taka i me|unarodnite akreditacii i zapadnite standardi na nastava se u{te edna rabota, koja, spored Bojaxiev, garantira deka od Amerikan kolex nema da izlezat kadri “nabubani” samo so teorija. So Bojaxiev razgovaravme za mnogu raboti, po~nuvaj}i od toa {to s$ go izdvojuva ovoj univerzitet od konkurencijata na makedonskiot obrazoven pazar, pa do biznis-literaturata bez koja ne mo`e da se zamislat policite vo negoviot raboten kabinet.

Kako bi gi rezimirale {este godini otkako po~na da raboti UACS? Koj e noviot kvalitet {to go ponudi Univerzitetot na obrazovniot pazar?

Univerzitetot Amerikan kolex Skopje (UACS) po~na da raboti kako Fakultet za delovna ekonomija i menaxment vo 2005 godina, a od 2006 godina preras-

N

na vo univerzitet so {est fakulteti.

Koga }e poglednam nazad, mislam deka postignavme mnogu vo ovoj period.

Prvo, uspeavme da stekneme odr`livost i permanenten razvoj na univerzitetot. Dobivme ~lenstvo vo pove} e me|unarodni organizacii na univerziteti, kako {to se CIC od SAD, EFER i RESITA vo Evropa, kako i sorabotka so pove}e me|unarodni univerziteti.

UACS poseduva i bogat bibliote~en fond, imame sorabotka so najgolemite svetski izdava~i kako Pearson i McGraw-Hill, a ja poseduvame i najgolemata elektronska baza na knigi vo Makedonija.

Realniot sektor ve}e go prepozna kvalitetot na na{ite studii, pa taka, 60% od na{ite diplomirani studenti se vrabotuvaat vo rok od {est meseci, a toa be{e eden od preduslovite da

Realniot sektor ve}e go prepozna kvalitetot na na{ite studii, pa taka 60% od na{ite diplomirani studenti se vrabotuvaat vo rok od {est meseci, a toa be{e eden od preduslovite da dobieme amerikanska akreditacija. Isto taka, vraboteni od 100-te najgolemi kompanii se naj~esti studenti na na{ite MBA studii.

dobieme amerikanska akreditacija.

Isto taka, vraboteni od 100-te najgolemi kompanii se naj~esti studenti na na{ite MBA studii.

I se razbira najva`noto, izminative dve godini dobivme ~etiri me|unarodni priznanija: akreditacija od ECBE (Evropski sovet za biznis-obrazovanie), akreditacija od ACBSP (Accrediting Council for Business colleges and schools) i sega vo {ega se narekuvame “edinstven ACBSP akreditiran univerzitet isto~no od Viena. (Tamu e akreditirana filijalata na Univerzitetot Vebster).

Dobivme akreditacija i celosno priznavawe na site programi od strana na odborot za akreditacija na Turcija.

Mnogu zna~ajno priznanie za nas e i rangiraweto vo top 10 biznis-{koli vo Isto~na Evropa, spored biznis internet-portalot CEO Magazine od London.

19

20 INTERVIEW

Marjan Bojaxiev mu ja predava plaketata za po~esen doktorat na profesor Filip Kotler, po negovoto predavawe vo Skopje organizirano od Kapital Media Group

Kakvo e zna~eweto na ovie me|unarodni akreditacii za UACS? Чesto im velev na kolegite deka me|unarodnata akreditacija zna~i pove}e me|unarodni studenti i podobar imix, no najva`no e {to }e gi podobrime procesite vnatre vo organizacijata. Ova da go ilustriram so slednava slu~ka. Imeno, nie imavme status “kandidat” od 2008 godina. Vo me|uvreme naporno rabotevme na podobruvawe na site procesi na UACS: nastavniot proces, merewe na rezultatite, profesionalniot razvoj, politika na ~ove~ki resursi, odnosi so stejkholderi... Najgolemoto zadovolstvo ni pretstavuva{e koga na zavr{niot razgovor so komisijata od trojca profesori od SAD, koi ni bea ocenuva~i, n$ pofalija so slednive zborovi: “Se razbira deka imate nedostatoci, no najbitno e {to i samite imate sistem da gi identifikuvate, i se razbira da gi re{ite. Po vas, na kolegite }e im bide te{ko da rabotat na drugi inicijalni akreditacii, bidej}i va{ata ocenka e mnogu dobar, {to mnogu retko se slu~uva pri inicijalna akreditacija”.

Kakvo e zna~eweto na me|unarodnata akreditacija od aspekt na me|unarodnata sorabotka na UACS? UACS ima zacrtano vo svojata vizija deka saka da bide univerzitet so me|unarodna akreditacija, me|unarodni studenti i profesori i me|unarodni standardi na nastavnite programi. So

me|unarodnata kareditacija odime po taa pateka. O~ekuvame zgolemuvawe na brojot na stranski studenti, koi minatata godina bea 5% od vkupniot broj studenti.

Isto taka, planirame intenzivirawe na me|unarodnata sorabotka. Dosega imame vospostaveno sorabotka so Univerzitetot Dauphinne od Pariz, Univerzitetot Gazi od Ankara, Vienskiot univerzitet, Me|unarodniot univerzitet Virxinija, Univerzitetot Isto~na Karolina, [ileroviot me|unaroden univerzitet i drugi.

UACS e ~len na RESITA Network, ~ij{to godi{en sostanok neodamna se odr`a vo Skopje, vo va{a organizacija. [to pretstavuva RESITA i {to zna~i ~lenstvoto vo ovaa asocijacija za vas kako univerzitet, kako i za Makedonija?

UACS e edinstven univerzitet od Makedonija koj{to u~estvuva vo RESITA, koja{to e asocijacija na univerziteti naso~eni kon pretpriemni~ko obrazovanie vo Evropa. Ovaa asocijacija e poddr`ana od Vladata na Germanija, pod vodstvo na Univerzitetot Vorms.

Dosega preku nea imavme pove} ekratna razmena na profesori, u~estva na studenti vo letni {koli, kako i zaedni~ki istra`uva~ki proekti.

Ovaa godina UACS be{e doma}in na godi{niot sobir na RESITA, {to zna~i deka pretsedava so mre`ata vo period od 12 meseci. Vo ovoj period nie sme

Koi se Va{ite favoriti koga se raboti za guruata na sovremenata menaxment-nauka? Чii dela zazemaat klu~no mesto na Va{ata polica?

Od sovremenata menaxment-nauka gi pretpo~itam profesorite Kristensen i Stivenson od Harvardskata biznis{kola, kako i legendata Majkl Porter, isto taka profesor na Harvard.

Posebno sum gord {to guruto na naukata za marketing, Filip Kotler, kako gostin na Kapital prifati da mu go dodelime zvaweto po~esen doktor na nauki. Posebno gi cenam i prakti~arite, koi vsu{nost ja sozdavaat modernata nauka za menaxment, kako Xek Vel~ od Xeneral Elektrik, Stiv Xobs od Epl i ostanatite. nositeli na Journal of Entrepreneurship and Innovation, kako i na letnata {kola za studenti od site osum zemji koja }e se odr`i sledniot juni vo Ohrid.

Kakvi se benefitite od va{ata sorabotka so EFER (Evropskata fondacija za pretpriema~ki razvoj)?

EFER e formirana i sponzorirana od Bert Tvehtoven, holandski pretpriema~ koj zavr{il na Harvard i koj ja sproveduva svojata li~na misija (Learn, Earn, Return). Kako del od taa misija sponzorira profesori od Evropa da se obu~at na na~inot na predavawe {to se sproveduva na Harvard. Dosega 11 profesori od UACS ja pominaa ovaa obuka, koja se odr`uva{e na Harvard, vo Barselona i vo Mastriht.

Po {to se razlikuva UACS od ostanatite univerziteti vo Makedonija?

Nie ne sakame da se sporeduvame so univerziteti od zemjava. Na{i benchmark univerziteti se Amerikanskiot univerzitet vo Blagoevgrad, Amerikanskiot kolex vo Solun, Siti kolex kako ogranok na Univerzitetot [efild vo Solun i Univerzitetot vo Qubqana.

Nie nudime ist kvalitet kako site niv, no po daleku poniska cena, koja{to e prilagodena na makedonski uslovi.

UACS ima mnogu raboti {to go pravat poseben. Del od na{ata misija e da staneme 3G univerzitet, odnosno univerzitet od treta generacija, ~ii{to osnovni karakteristiki se {to nastavata e prete`no na angliski jazik,

BROJ 615/616

12/19/08/2011

www.kapital.mk

ne se bazira na dr`avno finansirawe i se karakterizira so ogromna mobilnost na studentite i profesorite.

UACS za razlika od ostanatie koi se teach only, odnosno se fokusiraat na teoriska nastava, nie sme teach and research univerzitet, {to zna~i deka vlo`uvame mnogu vo nau~noistra`uva~kata rabota. Ve}e dojdovme do nivo od pedesetina trudovi objaveni vo me|unarodni spisanija godi{no.

Dvajca na{i profesori vo poslednive dve godini dobija presti`ni nagradi – Marjan Petreski, najdobar istra`uva~ vo jugoisto~na Evropa i Nikica Mojsovska-Bla`evski, godi{na nagrada na NBRM za istra`uva~ki trud. Na{ata tradicionalna godi{na konferencija za EU ve}e stana me|unaroden brend.

Amerikan kolex se gri`i za profesionalniot razvoj na svoite vraboteni, kako profesori, taka i administracija. Imame 23 doktoranti. Pokraj toa, sekoj nastavnik mora da pomine najmalku eden seminar godi{no ili da u~estvuva na najmalku edna konferencija. Чestopati toa go pravime i na univerziteti so koi{to imame sorabotka, kako, na primer, od Viena, Grac, Ankara, Virxinija i Pariz.

Edna od glavnite prednosti pri me|unarodnata akreditacija ni be{e {to imavme inkorporirano sistem na 360 stepeni evaluacija vo koja sekoj e evaluiran od pove}e subjekti. Na primer, profesorite se evaluirani od studentite, od kolegite, od dekanot i od administracijata. So toa se obiduvame sekoj den da odime ~ekor napred, odnosno da go primenuvame sistemot poznat kako Kaizen (japonska menaxerska filozofija) koj pretpostavuva deka nikoga{ ne sme dovolno dobri, odnosno deka sekoja godina mo`eme da se podobrime za barem 5%.

UACS ima najvisok standard za zavr{uvawe na studiite. Toj iznesuva C-, odnosno, ocenka 7, za dodiplomski studii, odnosno B- (8) za postdioplomski studii. So toa verojatno za nijansa vlijaeme za pomal broj zapi{ani, no zatoa, pak, sme sigurni vo kvalitetot na na{ite studenti. A, toa poleka se prepoznava vo barawata od industrijata.

UACS, isto taka, se orientira kon PCL (Participant Oriented Learning) obrazovanie, {to zna~i, obrazovanie naso~eno kon u~esnicite. Ova e filozofija vospostavena od Harvard biznis{kolata. Dosega uspeavme da vospostavime 70% od predmetite da bidat predavani na vakov na~in.

UACS pomaga i na zaednicata. Del od na{ata misija e da pridoneseme za podobro op{testvo i da go ostavime podobro otkolku {to ni bilo ostaveno

nam. Vo taa nasoka, permanentno odr`uvame akcii so koi im pomagame na tie koi imaat potreba od nea.

Dosega sme organizirale dobrotvorni akcii za pomo{ na Domot za deca bez roditeli, SOS Detskoto selo, Detskata klinika vo Skopje, Klinikata za ortopedija i drugi. Del od ovie akcii gi organizirame vo sorabotka so servisni organizacii kako Rotari, Lajons i drugi.

Kakva sorabotka ima me|u UACS i kompaniite, vo smisla na prakti~na rabota za studentite i sli~no, koja{to spored dosega{nite iskustva i tvrdewata na korporativniot sektor, najmnogu im nedostiga na vrabotenite {to doa|aat od makedonskite fakulteti?

UACS smeta deka studentite treba da izlezat od fakultet podgotveni za rabota vo opkru`uvawe na globalizacija i `estok pazaren natprevar.

Poradi toa, forsirame permanentna profesionalna edukacija na studentite, {to zna~i prakti~na nastava i re{avawe na prakti~ni problemi.

Taka, na primer, studentite na fakultetot za arhitektura organiziraat godi{na izlo`ba i dosega dobivame odli~ni kritiki od felata. Studentite na kompjuterski nauki i informati~ka tehnologija imaat zavr{en ispit, proekt {to go branat pred profesori i visoki menaxeri od IT-sektorot. Vo ovaa prigoda bi im se zablagodaril na Unet, Semos, Inet, Majkrosoft, i se razbira komorata za informati~ka tehnologija

INTERVIEW – Masit, ~ii{to pretstavnici dosega aktivno u~estvuvaa vo ovie nastani.

Studentite po menaxment i delovna ekonomija se podgotveni da izvr{at prakti~na rabota vo firmite, ne samo da pomagaat, tuku da dojdat podgotveni da sprovedat, na primer, istra`uvawe na pazarot, istra`uvawe na zadovolstvoto na vrabotenite, istra`uvawe za zadovolstvoto na klientite i sli~no.

I ostanatite fakulteti na UACS imaat isto taka prakti~na rabota i proekti vo ramki na nastavniot proces. UACS e ~len na Amerikanskata stopanska komora i na Sojuzot na stopanski komori so koi imame odli~na sorabotka.

Na{ata sorabotka so biznis-sektorot e odli~na. Delovniot sovet na UACS ima pove}e od 100 kompanii, me|u koi najgolemite banki, telekom operatori, firmi od IT-sektorot, advokati, notari, grade`ni firmi, nevladiniot sektor i lokalnata samouprava, kako i pretstavnici na kontrolni i regulatorni tela.

Redovno go odr`uvame na{eto Godi{no sobranie na koe gi sumirame rezultatite od realiziranite praktiki na na{ite studenti, gi razgleduvame nastavnite programi i gi prilagoduvame na barawata i potrebite na realniot sektor, dogovarame gostuvawa na predava~i od ~lenkite na Delovniot sovet

21

22 2 INTERVIEW

Bojaxiev vo dru{tvo so profesorot Vitorio De Pedis od Italija i studentite na MBA programata pri UACS

na predavawata. [to novo }e ponudi UACS na obrazovniot pazar vo slednata akademska godina?

Formirame Centar za organizaciska efketivnost, koj{to na kompaniite im nudi konsultantski uslugi i profesionalna edukacija vo delot na organizaciskata kultura i organizacika usoglasenost. Za prvpat }e ponudime i obrazovanie za profesionalci, kako strukturirana programa so osum kursevi, kako {to se Liderstvo za 21 vek, Donesuvawe odluki, Organizaciska usoglasenost i dr. ]e ponudime i studii za Magister po ekonomija, za prvpat so nastava na angliski jazik, potoa Magister po menaxment na ~ove~ki resursi, za prvpat }e go nudime i na makedonski jazik.

Na{iot Institut za pretpriemni{tvo i liderski razvoj podgotvuva zaedni~ka magisterska programa vo sorabotka so 8 univerziteti od Evropa koja{to }e odi pod imeto European Master in Entrepreneurship.

UACS minatata akademska godina formira{e i alumni klub (klub na diplomirani studenti) koi{to bea mnogu aktivni godinava i go organiziraa gostuvaweto na Isak Adi`es vo Skopje. Potoa, organiziraa dobrotvorna akcija, proslava na Me|unarodniot den na semejstvoto na 15 maj, sobraa pari od donatori i go zakupija celiot luna park koj be{e besplaten za site toj den.

Na{ite diplomci formiraa i Fondacija UACS koja{to ima cel da sobira donacii od firmite (vo soglasnost so noviot Zakon, tie se odbivaat kako

stavka od danokot na dobivka) i na toj na~in da obezbeduva stipendii za pove}e studenti. Dosega od UACS se odobruvaa godi{no po 5 celosni stipendii od sopstven buxet, sega se nadevame deka }e mo`eme da odobrime pove}e stipendii.

Pred da dojdete vo sferata na obrazovanieto, rabotevte na menaxerski funkcii vo nekolku kompanii i banki... Kolku prethodnoto menaxersko iskustvo Vi pomaga pri rakovodnite procesi denes?

Da, dolgo bev na rakovodni pozicii, vsu{nost, i pove}eto na{i profesori doa|aat od realniot sektor. I toa go smetame za na{a golema prednost. Ne samo {to doa|ame od biznis-zaednicata, tuku i redovno gi odr`uvame vrskite so biznis-zaednicata. Toa i ni be{e eden od glavnite pozitivni faktori za amerikanskata akreditacija.

Vie im predavate na studentite organizacisko odnesuvawe i nekolku predmeti od menaxmentot, pa me interesira koi menaxerski principi vie li~no najmnogu gi po~ituvate i sledite pri upravuvaweto so Va{iot tim?

Edinstveno sredstvo na organizacijata koe treba da se sozdade se lu|eto. Site drugi sredstva mo`e da se iznajmat, kupat ili autsorsiraat.

No, za lu|eto go iskoristat maksimalno svojot potencijal potrebno e postojano da se razvivaat. Da se sozdava kultura na inovacii, ovlastuvawa i sloboda za kreativno mislewe, da se pottiknuva avtonomnosta vo procesot na donesuvawe odluki. Tokmu i ovie principi se del od konceptot na Centarot za

BROJ 615/616

12/19/08/2011

www.kapital.mk

UACS ~esto nosi i predava~i od stranstvo. Kako doa|ate vo kontakt so niv, koja e pridobivkata od nivniot anga`man na UACS? Da, kako {to rekov, del od na{ata misija e da bideme otvoreni za profesori od stranstvo i da pottiknuvame na{i kolegi da predavaat vo stranstvo. Vo ramkite na celiot sistem na kontakti, zamoluvame da dojdat gosti profesori i toa dosega odli~no funkcionira.

Preku 80% od MBA programata i od programata za me|unarodni odnosi, kako i 10% od arhitektura, predavaat gosti predava~i od SAD, Italija, [vajcarija, Holandija, Slovenija i drugi zemji. Od ovaa godina na{i profesori } e predavaat vo [vajcarija, SAD, Crna Gora i Slovenija.

organizaciska efikasnost kade {to }e gi prakticirame site teoretski koncepti.

Ovie principi se obiduvam {to pove}e da gi primenuvam vo sekojdnevnoto rabotewe.

Kako porane{en ~ovek od biznisot, koj{to sega gi u~i mladite generacii za ekonomski problematiki, koj e Va{iot komentar za situacijata vo makedonskata ekonomija vo momentov? Koga, spored Vas, mo`e da o~ekuvame zemjava da trgne so podinami~en ekonomski rast?

Vo svetskata ekonomska kriza, Makedonija pomina pove}e od dobro. Niskoto nivo na zadol`enost i prudentnite fiskalni politiki ovozmo`ija da ne bideme silno pogodeni od vlijanijata na finansiskata kriza. Rastot vo momentov e pove}e od soliden i dokolku nema eksterni {okovi, Makedonija e na dobar pat. Vo momentov so 5% rast,

INTERVIEW Makedonija ima podobar rezultat od prosekot na EU. Koi menaxerski kvaliteti smetate deka treba posilno da se razvivaat vo makedonskite kompanii?

Makedonskata ekonomija se soo~uva so tranzicija na generaciite. Novite generacii koi se izlo`eni na me|unarodnoto obrazovanie (vo koe pripa|a i Amerikan kolex) imaat mnogu podobri {ansi za spravuvawe so predizvicite na sovremenata ekonomija. Inaku, sovremenite trendovi za koi{to makedonskite menaxeri treba da se podgotvat se spravuvawe so globalizacijata; zgolemuvawe na ovlastuvawata; rakovodewe; izgradba na timovi i timska struktura; kreirawe pozitivna organizaciska kultura kako zamena za formalna struktura, pravila i proceduri; liderstvo, liderstvo, liderstvo.

Tokmu toa se i glavnite elementi na na{ata MBA programa.

23

24 “KAPITAL” ANALIZIRA: KADE E MAKEDONIJA VO MENLIVI I

DALEKU OD NOVITETITE DALEKU OD GOLEMITE ADVERTAJZING BUXETI! VERICA JORDANOVA jordanova@kapital.com.mk VASE CELESKA celeska@kapital.com.mk

ediumite se nao|aat pred golemi predizvici! Prikaznite deka pojavata na televizijata }e gi uni{ti vesnicite, a Internetot site ostanati - ve} e se tretiraat kako prikazni za mali deca. Sekoj od mediumite si ima svoi silni strani koi nitu eden drug medium ne mo`e da im gi zeme... No... Toa ne zna~i

M

deka treba da sedime udobno vo svoite fotelji i da se zanesuvame deka ni{to ne mo`e da ni gi naru{i ve}e zazemenite pozicii na pazarot i kaj oglasuva~ite.

Naprotiv, mnogu popularniot Internet i ekstremno popularnite socijalni mre`i i novi mediumi i te kako go razdrmaa svetot na mediumite. Tie definitivno nema da gi uni{tat tradicionalnite mediumi, no pove}e od sigurno e deka go menuvaat i doprva }e go menuvaat nivniot izgled, na~in na prenesuvawe na porakite, na~inot na komunicirawe so publikata...

Promenite ve}e se slu~uvaat. Sega i ovde.

VLADIMIR CVETINOVSKI MARKET VISION

“Vo Makedonija najgolem del od marketing-buxetite na kompaniite s$ u{te se nameneti za tradicionalnite mediumi, no s$ po~esto se vklu~uvaat Internetot i alternativnite formi na komunikacija ~ij {to udel vo idnina }e bide s$ pogolem.”

Svetot e vo panika, vo trka i vo obid da gi prepoznae, de{ifrira i primeni promenite za da se spasi. Svetski poznatite mediumi prvi se fatija vo toj kostec.

Makedonskite kaskaat zad promenite, na moment se ~ini duri i deka gi ignoriraat.

Ako mnogu brzo ne se svestime - }e se ~udime kade oti{ol svetot!

“Kapital” kako eden od retkite mediumi vo Makedonija koj gi sledi svetskite trendovi, pi{uva i uka`uva za niv, re{i najnoviot svet na mediumite da vi go pretstavi preku golemata

SA[O PE[EV NEW MOMENT

“So {irewe na mediumite i digitalizacijata, so razvoj na globalnite komunikacii, mobilnite komunikacii, ve}e ne postoi granica ili oblast koja agenciite za idei ne treba da gi znaat i upotrebuvaat. Na{iot biznis se {iri vo site kreativni industrii, kako {to se mediumite, kultura, softver, Internet”

25

IOT SVET NA MEDIUMITE? Dominantna tema vo mediumite na globalno nivo deneska e, kako da se podigne opadnatoto nivo na gledanost i ~itanost na tradicio tradicionalnite mediumi i kako Internetot i novite socijalni mre`i r i hi-tech uredi da se stavat vo funkcija na novinarstvoto. Ma Makedonskite mediumi se zanimavaat so sosema drugi pra{aw r pra{awa i problemi koi odamna treba{e da bidat nadminati porad r poradi {to aktuelnite svetski trendovi kaj nas s$ u{te se dale~na idnina! Isto kako i atraktivnite oglasuva~ki buxeti, od koi vo v Makedonija zavr{uvaat samo tro{ki! slika. Preku promenite koi se slu~uvaat proizvodi da ne gi plasira lokalno na vo golemite mediumski ku}i, ne preku makedonskiot pazar, tuku po{iroko! preskromnata doma{na mediumska scena EFEKTI OD KRIZATA VO i nejzinite ak akteri. Zo{to? Od ednostavna MAKEDONSKITE MEDIUMI pri~ina {to makedonskata mediumska Pri~inite za devastiraniot oglasuva~ki scena e tolku ograni~ena, konzervativna, pazar vo Makedonija, oglasuva~kite nekreativna, nekreativn zavisna od politikata agencii, osven vo ekonomskata kriza, i partiite i pred s$, bez nagon za vo golema merka go lociraat vo samite promeni i progres, {to ednostavno ne mediumi i nivnite politiki neopravdano zaslu`uva tretman. tr da davaat ogromni popusti na svoite Makedonskata mediumska scena vo ovoj reklamni prostori. soo~uva so seriozni finansiski Najnovite distorzii na pazarot so zgasperiod se soo na mediumi i dis- nuvaweto na tri dnevni vesnici i goleproblemi, zgasnuvawe zga kusii na tema samoregulacija na profesi- mata kriza vo najgledanata nacionalna jata. Daleku ood toa deka i vo porazvienite televizija, predizvikuvaat dopolnitelni ova ne se slu~uva. Naprotiv. problemi. Agenciite velat deka dramite op{testva ov slu~aj na zgasnuvawe na News okolu mediumite na Velija Ramkovski Posledniot sl of the World ood strana na Rupert Mardok predizvikaa dopolnitelno namaluvawe pokrena brojni broj dilemi, no i politi~ki na cenite na reklamniot prostor. I skprevirawa za ulogata romnata produkcija mediumite, za toa na mediumite i nekvalitetna prokako funkcionira OGLASUVAWE VO gramata, {to e konspregata politikatinuirana rak-rana TRADICIONALNI biznis-mediumi. na mediumite, imaat MEDIUMI: Razlikata so nas e svoj udel vo kontinusu{tinska. Kaj nas iranoto kratewe na turbulentnite mediumoglasuva~kite buxski promeni ne pokreeti. naa tolku golema javAgenciite koi na debata od koja bi se v r ska ta me | u se izrodile promeni MILIJARDI DOLARI VO 2014 oglasuva~ite i medikon podobro. Rabotite umite se ednoglasni se turkaat pod tepih vo ocenkata deka {to samo ja prodol`uva agonijata na krizata ne e zavr{ena i vlijanieto vrz makedonskite mediumi i novinarstvoto reklamniot biznis vo Makedonija }e se voop{to. ~uvstvuva i slednata godina. Podobri Vakvata mediumska slika neodamna direk- vremiwa i za agenciite i za mediumite torot na Kapital Media Grup, Qup~o kade {to se plasiraat reklamite, se Zikov, slikovito ja opi{a: “Krizata vo o~ekuva duri vo 2014 godina. I da bide mediumite vo Makedonija ne e kriza na u{te polo{o, na na{iot pazar golemite slobodata na govorot. Demek nekoj ja usk- oglasuva~i ne samo {to gi skratija buxratuva ili imame deficit na demokratija. etite, tuku ne se pojavuvaat novi!

Ni{to od toa ne e to~no... Problemot “Prvata polovina na godinata ja e vo mediumite! Nedostig od vizija kaj odbele`aa nekolku karakteristiki. Trenteleviziite ili izdava~kite ku}i - kako dot na namaluvawe na marketing-buxetite da se obezbedat pogolemi prohodi vo us- prodol`uva, krizata vo na{iot biznis s$ lovi na devastiran pazar na oglasuva~i u{te e prisutna. Generalno, toa vlijae{e i i vo uslovi koga od cenata od 10 denari na namaluvawe na cenite na oglasuva~kiot za vesnik, koj sekoj den mora da ima 32 prostor i `estoka konkurencija, osobeno stranici, e sozdadena religija. Toa e vo proda`bata na televiziskiot reklamen pogubna pozicija!” prostor”, veli Sa{o Pe{ev, direktor na Svesen deka konkurencijata pove} agencijata New Moment. e ne e lokalna, tuku globalna, Toj veli deka izborite negativno vlijaeja Kapital i negovite izdanija ve}e vrz aktivnosta na komercijalnite klienti razmisluva i pravi potezi svoite vo toj moment poradi preoptovarenosta

108,2

DNEVNI VESNICI: 74% od vozrasnite Amerikanci ~itaat dnevni vesnici najmalku edna{ nedelno, bez razlika dali stanuva zbor za pe~ateni izdanija ili onlajn. 69% od Amerikancite im veruvaat na napisite vo dnevnite vesnici; 61% od ispitanicite im veruvaat na reklamite vo dnevnite vesnici; Amerikanskite ma`i pominuvaat 2,4 ~asa nedelno ~itaj}i vesnici, `enite 1 ~as; Prose~en dneven vesnik vo SAD ima 18.000 fanovi na Twitter i 11 “tvitovi” dnevno; Onlajn-publikata na “Wujork tajms” raste za 10% godi{no, a pe~atenoto izdanie za 2%.

Prihodite od reklami opa|aat za 25%.

MAGAZINI: 59% od Amerikancite im veruvaat na reklamite vo magazinite; Amerikanskite ma`i pominuvaat 1,7 ~as nedelno ~itaj}i magazini, `enite 1,4 ~asa; 367 magazini prestanaa so rabota vo SAD minatata godina; Prihodite od reklami vo magazinite se namaleni za 20%.

TELEVIZIJA: 61% od Amerikancite im veruvaat na TV reklamite; 18% od tradicionalnite televiziski kampawi generiraat pozitiven ROI; Amerikanskite ma`i pominuvaat 10,7 ~asa nedelno gledaj}i TV, `enite 11,2 ~asa; 75% od korisnicite na Internet vo SAD sakaat da go povrzat svojot televizor so Internet.

RADIO: 55% od Amerikancite im veruvaat na reklamite na radio; Ma`ite vo SAD slu{aat 4,9 ~asa radio nedelno/ `enite 4,8 ~asa.

INTERNET: Ma`ite vo SAD tro{at 10,8 ~asa onlajn nedelno/ `enite 11,3 ~asa; 53% od niv gi zabele`uvaat banerite na internet-stranicite; 36% od MSP vo SAD nemaat interent-stranica; 50% od decata na vozrast od 6 do 11 god koristat Internet.

26 “KAPITAL” ANALIZIRA: KADE E MAKEDONIJA VO MENLIVI I

ALEKSANDRA DILEVSKA PUBLICIS

“Pe~atenite mediumi, spored bruto-vrednosta na zakupeniot prostor, bele`at stagnacija, no spored realnite buxeti, smetame deka ima i pad. Golem broj izdanija se soo~ija so problemi i prestanaa da izleguvaat. Dali ova }e predizvika pomestuvawe na nivnite buxeti kon drugi pe~ateni mediumi ili kon druga kategorija mediumi, na primer Internet, }e mo`eme da procenime vo vtorata polovina na godinata.”

na mediumite so politi~ki kampawi, pa o~ekuva vo vtorata polovina od godinata podobri uslovi od aspekt na dobra pozicioniranost na nivnata televiziska reklama, print i bilbordi.

“Na po~etokot na godinata nema{e nekoi golemi promeni vo oglasuva~kiot pazar vo odnos na prethodnata godina, me|utoa kako {to izminuva godinata o~ekuvame kompaniite da se otvorat pove}e kon rast i novi investicii {to sekako }e zna~i i porast na buxetite za oglasuvawe, a so toa i podobruvawe na sostojbata na pazarot za oglasuvawe”, veli Vladimir Cvetinovski od agencijata Market Vision.

Toj po neodamne{noto zgasnuvawe na nekolku vesnici o~ekuva da dojde do preraspredelba na buxetite za oglasuvawe na kompaniite vo polza na ostanatite mediumi!

Povozdr`ani okolu ocenkata kako zgasnuvaweto mediumi }e se odrazi vrz pazarot se od agencijata Publicis, kade {to smetaat deka takva procenka porealno } e mo`e da se dade vo vtorata polovina od godinata. Ottamu procenuvaat deka

KAKVI PROMENI SE SLU^UVAAT VO SVETSKITE MEDIUMI?

FORMATA STANUVA DIGIT NOVINARSKITE PRAVILA pokraj site predizvici i problemi so koi se soo~uva novinarstvoto, i ponatamu kvalitetnata sodr`ina }e bide ceneta”, optimisti~ki tvrdi Dejvid Vesel, urednik na “Volstrit `urnal”, stavaj}i akcent na sodr`inata na informaciite, ne na na~inot kako tie se prenesuvaat do publikata.

“Dodeka novinarite se trudat {to poiskreno da gi prenesat informaciite, drugi slobodno gi promoviraat sopstvenite predrasudi, objavuvaat {pekulacii, s$ so cel da privle~at pogolemo vnimanie vrz sebe. Va`na e sodr`inata, a ne pra{aweto dali ~itatelot go dobiva vesnikot na hartija ili vo digitalno izdanie. Ako is~ezne profesionalnoto novinarstvo od mediumite, toa {to denes go narekuvame ustavna demokratija, utre }e bide banana-republika”, predupreduva Vesel.

So ovaa mnogu silna izjava prakti~no se sublimira predizvikot, no i opasnosta so koja se soo~uvaat mediumite denes - a toa e nemaweto kontrola vrz informaciite koi se plasiraat vo virtuelniot svet. Ottuka i apelot na profesionalnite mediumski ku}i, noviot svet na digitalni uredi i socijalni mre`i, da se koristi za polesno

I

i pobrzo stigawe do publikata. Nikako za namaluvawe ili zaobikoluvawe na profesionalnite standardi.

S$ u{te va`i praviloto koe vo 1965 godina go postavi Barni Kilgor, osnova~ na “Volstrit `urnal”: “Na ribnite pazari ribata ja zamotuvaat vo vesnici. Nie novinarite vo niv zamotuvame vesti. Ne e va`na hartijata na vesnikot, va`no e toa {to toj go sodr`i”.

Deka sodr`inata e va`na, a ne formata, najprvi sfatija tie {to gi imaat informaciite, pa pobrzaa svoite izdanija da gi “ispe~atat” i vo digitalna forma. Toa e vistinska reforma, koja voedno e i modulot preku koj najstariot medium na svetot }e ima u{te dolga idnina.

Prv na “oroto” se fati Rupert Murdok, koj neodamna go pretstavi Ajpad izdanieto na svojot dneven vesnik The Daily, vo koj se integrirani brojni videosodr`ini, so

{to korisnicite vo eden paket bi dobile sodr`ina, vrz temel na razli~nite platformi (novinarski tekst, tablet i video).

Od druga strana, edna od vode~kite svetski televiziski mre`i, BBC neodamna ja lansira{e iPlayer uslugata na iPad, pa potoa i na Android, so {to stana prva televizija vo svetot koja svoite programi }e gi pu{ta na tablet-uredite. Ovaa aplikacija momentalno e dostapna samo na britanskiot pazar, no spored najavite, do krajot na 2011 godina }e e dostapna i vo ostatokot od svetot, {to pretstavuva {ansa za dopolnitelna zarabotka.

Deka tradicionalnite mediumi i informativni kompanii po~naa da ja podobruvaat svojata stru~nost vo digitalniot prostor,

DEJVID VESEL UREDNIK NA “VOLSTRIT @URNAL”

“Va`na e sodr`inata, a ne pra{aweto dali ~itatelot go dobiva vesnikot na hartija ili vo digitalno izdanie. Ako is~ezne profesionalnoto novinarstvo od mediumite, toa {to denes go narekuvame kako ustavna demokratija, utre }e bide banana-republika.”

27

IOT SVET NA MEDIUMITE? ONLAJN/ INTERAKTIVNI MEDIUMI:

36,7

MILIJARDI DOLARI VO 2014

u~estvoto na pe~atenite mediumi vo vkupniot oglasuva~ki buxet e namalen za 5-7 procentni edinici, najverojatno vo korist na televizijata i Internetot.

“Spored podatocite za bruto-vrednosta na zakupeniot prostor vo televiziite vo Makedonija, vo prvata polovina na 2011 godina, spored podatocite na AGB, ima nezna~itelen rast i toj iznesuva okolu 316 milioni denari, {to spored na{ite iskustva e daleku pove}e od realno plateniot TV prostor. Ako se isklu~i oglasuvaweto za izborite, pretposta-

ONLAJN-OGLASUVAWETO VO SAD ]E DOSTIGNE 50 MILIJARDI DOLARI!

rednosta na pazarot na internet-oglasuvawe vo SAD ovaa godina najverojatno }e dostigne iznos od 31 milijarda amerikanski dolari, a vo slednite tri godini taa vrednost bi mo`ela trojno da se zgolemi. Analiti~arite na eMarketer objavija deka amerikanskiot pazar na onlajn-oglasuvawe do 2015 godina }e dostigne vrednost od 50 milijardi dolari. Najgolem del od ovoj kola~ }e otide na oglasuvawe po pat na internet-prebaruva~i, a najgolem rast se o~ekuva na poleto na videooglasuvawe.

Najgolem del i pontamu }e odat kaj golemite oglasuva~ki mre`i Google, Yahoo!, Microsoft, AOL i Facebook. Za da se sporedi kolku e golem amerikanskiot pazar, evropskiot pazar na onlajn-oglasuvawe }e dostigne okolu 18 milijardi evra, {to se dol`i na golemata fragmentiranost na evropskiot pazar i razli~nite potro{uva~ki naviki.

V

TALNA, A NEPROMENETI potvrduvaat i britanskite istra`uva~ki ku}i od Velika Britanija.

Studijata na Nielsen i U-com poka`uva deka internet-stranicite na tradicionalnite mediumi i informativni kompanii od 2004 godina navamu ja menuvaat onlajn-strategijata, iska~uvaj}i se povisoko na listata na najposetuvani 50 stranici.

Vo 2004 godina samo devet mediumski ku} i se najdoa na listata 50 najposetuvani internet-stranici, a minatiot mesec nivniot broj se zgolemi na 16. Blagodarenie na noviot pristat onlajn, britanskata publika denes pove}e vreme pominuva na internet-stranicite na TV ku}ite kako ITV, Kanal 4, Skaj, kako i na nacionalnite vesnici na Asou{iejted pres, Gardijan wuz i Media, Wuz interne{nal i Telegraf media grup.

Dodeka profilite na biznis-populacijata na 50-te najposeteni internet-stranici postojano se menuva, prvite deset mesta s$ u{te gi dr`at golemite informativni internet-brendovi, kako Google, MCN, Microsoft, Yahoo, eBay, Amazon, s$ u{te se nao|aat na listata top 10 najposetuvani internet-stranici. Nim vo poslednite godini im se priklu~ija i socijalnite mediumi - Facebook i YouTube.

DALI INTERNETOT ]E JA ISPRATI TELEVIZIJATA VO PENZIJA?!

Spored najnovite istra`uvawa, Internetot go prezema primatot nad televizijata, posebno vo SAD. Mladite Amerikanci s$ pove}e se informiraat preku Internet, posebno preku platformite za videosnimki.

Najnoviot izve{taj na Nielsen poka`a deka amerikanskata publika, posebno pomladata populacija me|u 18 i 34 godini, s$ pove}e se naso~uva kon Internetot kako izvor na informacii.

Gledanosta na televiziite vo amerikanskite doma}instva opadna za 0,2%, dodeka za istiot procent porasna popularnosta na gledawe video na internetplatformite, kako YouTube. Sepak, 91% od amerikanskite doma}instva i ponatamu pla}aat televiziska pretplata. Potrebata da se obezbedi prisustvoto na mre`ata ja sfatija i televiziskite korporacii, koi svoite sodr`ini isto taka gi pretstavuvaat i na internet-platformite. Nivnata cel ne e da se zameni televiziskata programa na smetka na onlajn-gledaweto, tuku Internetot da se iskoristi za upatuvawe na gleda~ite na toa {to mo`e da se sledi na malite ekrani.

Edna od vode~kite svetski televiziski mre`i, BBC neodamna ja lansira{e iPlayer uslugata na iPad, pa potoa i na Android, so {to stana prva televizija vo svetot koja svoite programi } e gi pu{ta na tablet-uredite. Ovaa aplikacija momentalno e dostapna samo na britanskiot pazar, no spored najavite, do krajot na 2011 godina }e stane dostapna i vo ostatokot od svetot, {to pretstavuva predizvik za Bi-bi-si i {ansa za dopolnitelna zarabotka.

Nade`ta na televiziskite stanici e da doprat do nova publika, da gi odr`at “starite dobri tradicii”, a istovremeno da gi zadr`at prihodite od reklami, istovremeno generiraj}i novi onlajn.

“Pad na gledaweto televizija nastana kaj zakorenetite gleda~i na internetsodr`ini. Sepak tie se malku, pa nie ne smetame deka toa e destruktivno i za nas”, veli glavniot analiti~ar na mediumskiot konglomerat Tajm Vorner, Xek Vak{lag, i dodava deka postavuvaweto video na pove}e platformi e ispravna postapka koja }e ja odr`i korporacijata vo `ivot.

28 “KAPITAL” ANALIZIRA: KADE E MAKEDONIJA VO MENLIVI I vuvame deka }e imavme stagnacija”, veli Aleksandra Dilevska od Publicis.

Agenciite potvrduvaat i toa deka od po~etokot na godinata, po odredena pogolema pauza, Vladata po~na nekolku novi kampawi. “Kapital” neodamna analizira{e deka zna~ajnata (spored suma) uloga na Vladata vo oglasuva~kiot pazar vo golem del ja pottikna finansiskata kriza vo mediumite, kon koi se odnesuva strogo selektivno pri izborot

na mediumite vo koi gi plasira svoite skapi reklami.

OGLASUVA^ITE SE SELAT NA INTERNET Mediumska agencija ZenithOptimedia predviduva deka Internetot }e gi nadmine dnevnite vesnici po golemina na reklamniot buxet. Ne vo nekoja dale~na idnina, tuku vo 2013 godina!

Predviduvawata se deka rastot na Internetot }e se odviva so galopira~ko tempo

IDNINATA NA PE^ATOT

NOVINARSTVO SO STAV VS. OBJEKTIVNO NOVINARSTVO Izdava~ite na pe~atenite mediumi se podeleni, edni se onlajn i se borat so svetot taka {to pe~atenite i internet-izdanija im izgledaat isto, a drugi se obiduvaat da mu ja vratat vrednosta na pe~atot, nudej}i dlaboki analizi i ekspertski mislewa ikoj pove}e ne se somneva deka Internetot dlabinski ja menuva industrijata na pe~ateni mediumi.

Trajnata sostojba na strav nad sudbinata na novinarstvoto, predizvikuva brojni izdava~i da reagiraat pani~no na novonastanatata situacija, pa re{enie baraat vo prenesuvawe na televiziskite formati vo stranicite na vesnicite.

Golemi naslovi, golemi fotografii i tekstovi od stotina zborovi pretstavuvaat oblik na vesti kakvi {to im se prodavaat na ~itatelite, na koi vnimanieto ne mo`e da im bide pogolemo od dve minuti. Me|utoa, so ogled na toa {to s$ pove}e lu|e ne sakaat da ~ekaat za vest pove}e od eden den za da ja pro~itaat vo pe~aten format, dnevnite vesnici se primorani da ponudat sosema nova sodr`ina.

Zatoa, na niv ostanuva kolku }e go promenat metodot za plasirawe na sodr`inata i kolku toa }e vlijae na samiot format i prirodata na proizvodot.

Spored misleweto na World Editors forum (WEF), pravilniot pat za idninata na mediumite e vo ponudata na podlaboki analizi i stru~ni mislewa, so {to rast bi zabele`alo komentatorskoto novinarstvo.

“Vestite vo dnevniot pe~at ja gubat svojata informativna funkcija. Apsurdno e da se objavuva pe~ateno izdanie na vesti

N

koi cel svet }e gi pro~ita na Internet eden den prethodno.

Edinstven na~in vesnicite da se prodadat e da ponudat analiza koja merodavno }e gi predviduva idnite nastani”, veli Danko Plevnik, hrvatski novinar i publicist. No, dali lu|eto } e sakaat da platat za objektivni i profesionalno napi{ani vesti? Na mnogu ugledni svetski izdanija ne im uspeva da postignat ramnote`a vo izvestuvaweto, bidej}i sepak otvoreno zazemaat nekakava strana, kako londonskite “Gardijan” ili “Fajnen{al tajms”, ili magazinite kako “Ekonomist” ili “Forin politiks”. Tie se primer za vrvno novinarstvo koe pokraj se NE saka da bide nepristrasno.

Sekoe mislewe e subjektivno. Pisatelite i novinarite koi ne se optovareni so meriloto na objektivnosta, mo`e da se obidat da ja voo~at celata vistina za ne{to, pa toa potoa da mu go prenesat na svetot. Tie koi se “objektivni”, moraat svoite subjektivni mislewa da gi isfrlat

od tekstot, ili eventualno da im gi pripi{at na nekoi od svoite sogovornici?!

Toa e tipi~en na~in na koj novinarite mo`at da im ka`at na ~itatelite {to mislat, a pritoa da ne gi naru{at na~elata na objektivnost.

“Novinarstvoto so stav mnogu ~esto e poiskreno od “nepristrasnoto” novinarstvo najmnogu poradi toa {to na ~itatelite ne im krie od koja strana im se obra}a, veli Majkl Kinsi, amerikanski novinar i kolumnist vo svojot tekst “Mrakot na objektivnosta”.

Analiti~arite predviduvaat deka za da pre`iveat pe~atenite mediumi, od {est urednici – pet treba da bidat doktori na nauki. Tie nema da ja zala`uvaat javnosta, tuku }e bidat tolku stru~ni {to biznismenite, politi~arite ili ekonomistite }e mo`e kvalitetno da se potkrepuvaat na tekstovite vo vesnicite.

Pobaruva~kata za pe~ateni mediumi toga{ }e porasne!

DANKO PLEVNIK HRVATSKI NOVINAR I PUBLICIST

“Vestite vo dnevniot pe~at ja gubat svojata informativna funkcija. Apsurdno e da se objavuva pe~ateno izdanie na vesti koi cel svet }e gi pro~ita na Internet eden den prethodno. Edinstven na~in vesnicite da se prodadat e da ponudat analiza koja merodavno }e gi predviduva idnite nastani.”

29

IOT SVET NA MEDIUMITE?

SAVICA KUSAKATSKI HTTPOOL MACEDONIA

“Vo poslednite dve godini internetpazarot se zbogati i so novi sodr`ini, koi nedostasuvaa, iako za odredeni temi i sodr`ini s$ u{te ima dupka i prostor za pi{uvawe. Vkupnite tro{oci za internetoglasuvawe vo Makedonija s$ u{te se mnogu, mnogu niski.”

od 14,4% godi{no od 2011 do 2013 godina, so {to visinata na reklamnite buxet za Internet bi porasnale od sega{nite 63 milijadi dolari na 91,1 miljardi dolari. U~estvoto na Internetot vo globalniot reklamen buxet se prognozira da postigne udel od 18,3% do 2013 godina vo sporedba so 14,1% vo 2010 godina. Gledano po regioni, najgolem rast na internet-reklamiraweto se o~ekuva vo Centralna i Isto~na Evropa me|u 10 % i 13, 8% do 2013 godina.

Rastot na Internetot najmnogu se dol`i na display reklamiraweto – koe vlu~uva onlajn-video i socijalni mediumi. Toa vo golema mera se dol`i i na dostapnosta na ‘napravi sam’ alatki koi ovozmo`uvaat pomali i lokalni oglasuva~i da kreiraat streaming videoreklami.

Iako na Internetot oglasuvaweto mu se prepi{uva mnogu svetla idnina, vo Makedonija toa s$ u{te ima minoren udel od 0,26% od vkupniot buxet za reklamirawe.

Bruto-buxetot za 2010 godina iznesuva{e 1,28 milioni evra.

Kako e vo Makedonija vo pogled na internet-oglasuvaweto pra{avme vo agencijata Httpool, specijalizirana za inter-

net-oglasuvawe, koja e prisutna na site pazari vo regionot.

“Vo Makedonija, dvete strani i oglasuva~ite i internetmediumite se obiduvaat da gi sledat svetskite trendovi vo sekoj pogled i od aspekt na primena na novi tehnologii, novi kreativni re{enija/ baneri. Vo pogled na sodr`inite, smetam deka vo poslednite dve godini internetpazarot se zbogati i so novi sodr`ini, koi nedostasuvaa, iako za odredeni temi i sodr`ini s$ u{te ima dupka i prostor za pi{uvawe. Vkupnite tro{oci za internetoglasuvawe vo Makedonija s$ u{te se mnogu, mnogu niski i se daleku pozadi buxetite {to za onlajn-oglasuvawe ima samo da re~eme eden od globalnite brendovi vo nekoja od zemjite na Jugoisto~na Evropa”, veli Savica Kusakatski od HttPool Macedonia.

Vo agencijata Publicis o~ekuvaat internet-oglasuvaweto ovaa godina da bide minimum 20% povisoko vo odnos na minatata, no potenciraat deka vo realni vrednosti s$ u{te se raboti za relativno mali investicii.

30 COMPANY PROFILE

STIL KON PROIZVODSTVO I MONTA@A NA ^ELI^NI KONSTRUKCII

KOMPANIJA SO INVESTICISKI “BUM” VO KUMANOVO

IVANA VANA KOLEVA koleva@kapital.com.mk leva@kapital.com.mk @ p

k otvorite kkojj bbilo u~ebnik ko b k po ekonomija }e pro~itate deka za postignuvawe odr`liv razvoj na biznisot, so generirawe visoki stapki na profit, potrebni vi se postojani investicii. Taa ekonomska lekcija odamna mu e poznata i na Boban Todorovski, sopstvenik na STIL KON, kompanija za proizvodstvo i monta`a na ~eli~ni konstrukcii, koja za polovina decenija napravi vistinski investiciski

A

“bum” vo Staro Nagori~ane, Kumanovo.

Formulata za uspe{no menaxirawe na bbiznisot vo prikaznata k na STIL KON se krie vo prepoznavaweto na pazarnite mo`nosti, sozdavaweto odli~en tim za rabota, no i vo izvoznata orientiranost na kompanijata, koja uspe{no gi osvoi pazarite na Srbija, Grcija, Albanija, Kosovo, Germanija i mnogu drugi.

Idejata za navleguvaweto tokmu vo ovaa dejnost Todorovski ja locira vo istorijata na Kumanovo, gradot koj vo vremeto na porane{na Jugoslavija bil eden od

pogolemite metalski centri, no i rasadnik na mnogu kvalitetni in`eneri i rabotnici b od metalskata k struka. k Na N toa Todorovski se nadovrzuva i so rabotnoto iskustvo vo biznisot so trgovija na metalni delovi i zastapni{tvoto na gr~ki paneli za potrebite na site porane{ni jugoslovenski zemji, kade {to gradi cvrsti trgovski vrski i silna regionalna mre`a od kontakti. STIL KON vo 2005 godina po~nuva da raboti vo iznajmenite prostorii na porane{nata poznata

ZAEDNI^KI POHOD ZA OSVOJUVAWE DALE^NI PAZARI pored Todorovski, makedonskite kompanii od oblasta na ~eli~nite konstrukcii ne razmisluvaat mnogu dolgoro~no. Nim im nedostiga zaedni~ka organizacija, koja } e gi naso~i kon nov pohod za osvojuvawe na golemi proekti, kako {to e, na primer, izgradbata na nekoja industriska zona. Na toa povtorno prvi se setija srpskite firmi, koi se vo zavr{ni podgotovki za formirawe na biznis-konzorciumot sostaven od kompanii od Makedonija, Srbija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska i drugi, ~ija strate{ka cel }e bide

S

preku zaedni~ki nastap da se osvojat pazarite na zemjite od Bliskiot Istok, kako i zemjite od Magreb, locirani vo Severozapadna Afrika. “Ako ovaa ideja stane realnost, benefitite nema da bidat rezervirani samo za STIL KON, tuku i za drugi makedonski kompanii koi }e rabotat za nas kako podizveduva~i”, veli Todorovski, istaknuvaj}i deka vo proizvoditelite na ~eli~ni konstrukcii toj pred s$ gleda partneri za sorabotka, a ne konkurencija ili neprijateli.

32 COMPANY PROFILE jugoslovenska Iskra, a ve}e slednata godina startuva i prvata plodonosna investicija, vrzana za izgradbata na prviot pogon za ~eli~ni konstrukcii na prostranstvo od 1.250 kvadratni metri povr{ina.

“Na po~etokot, ako planiravme da investirame opredelena suma pari~ni sredstva na krajot na investicijata sfa} avme deka ni se potrebni ~etiri do pet pati pogolemi finansii”, veli sopstvenikot Boban Todorovski, koj na po~etokot investiral od sopstvenite sredstva i za{tedi vo kombinacija so kreditnata poddr{ka od bankite. “No, potoa naide periodot na svetskata ekonomska kriza, koja se preslika i vrz na{eto rabotewe i prihodite. Re{ivme da ja prebrodime krizata so toa {to }e investirame povtorno vo doizgradba na pogonot, zatoa {to se pla{evme deka mo`eme da go izgubime visokokvalifikuvaniot kadar so koj raspolagame”, objasnuva Todorovski, velej}i deka e mnogu te{ko da se sozdade dobar tim, a koga }e uspee{ vo toa mora potoa da se trudi{ i timot da go zadr`i{. Vo STIL KON momentalno rabotat okolu 50-ina vraboteni, a od menaxerskiot tim doznavame deka naskoro }e ima bran novi vrabotuvawa i pove} esmenska rabota vo pogonite.

MAKEDONSKOHOLANDSKOTO PARTNERSTVO E VISTINSKA LOTARIJA Pri posetata na kompanijata STIL KON vidovme deka tamu ne{tata ne miruvaat.

Investicijata vo nov pogon godinava e vo delot na proizvodstvoto za prerabotka i konfekcionirawe na armaturno `elezo, so intencija da se postigne godi{na prerabotka na armaturno `elezo od 12.000 do 15.000 toni. Sopstvenikot ni poso~i deka stanuva zbor za eden od najsovremenite pogoni na teritorijata na cel Ju`en Balkan, so tehnologija koja }e ima visoka konkurentska prednost pred ostanatite kompanii koi go prerabotuvaat `elezoto manufakturno. Vakvite inovaciski napori gi prepoznala i holanskata vlada, koja za proektot & dodelila grant na STIL KON od 750.000 evra.

“Minatata godina interes za partnerstvo projavija sega{nite partneri od Holandija, koi sakaa zaedni~ki da investirame vo proizvodstvo na armaturno `elezo i armaturni mre`i. Kako ideja toa mi be{e totalno nepoznato, bidej} i dosega vo moeto rabotewe ne sum imal nikakvi dopirni to~ki so armaturite”, raska`uva Todorovski. “No, za da se zadr`at partnerskite odnosi im ponudiv na holandskite investitori da vlezeme vo zaedni~ko partnerstvo na celokupnoto rabotewe na STIL KON i tie bez mnogu razmisluvawe vedna{ se soglasija”. Todorovski veli deka toa bila vistinska lotarija za idninata na kompanijata, bidej}i dobil ednakvo part-

NEUMORNI INVESTITORI akovodstvoto na STIL KON e navistina neumorno koga stanuva zbor za investiciite. Pokraj dvata proizvodstveni pogoni, tie najavija deka vo plan e izgradba na nova fabrika za proizvodstvo na armaturni mre`i, povtorno locirana vo Kumanovo, koja }e se prostira na ~etiri ili pet hektari povr{ina. “Za dve godini planirame da vlezeme vo nova investicija za koja u{te sega imame interes od trojca potencijalni investitori od Evropa. Napravivme i trafostanica za taa cel, a sega sme vo o~ekuvawe na izrabotka na nov urbanisti~ki plan”, veli Todorovski i dodava deka polovina od zemji{teto ve}e go otkupile od lokalnite stopanstvenici, dodeka za drugata polovina }e treba da dobijat dozvola za otkup od dr`avata.

R

Dodeka k vo zemjava zaludno se traga po stranski direktni investicii za da gi napolnat praznite ekonomski zoni, kompanijata za proizvodstvo i monta`a na ~eli~ni konstrukcii STIL KON e odli~en primer kako za polovina decenija da se postigne investiciski “bum” koj gi osvojuva stranskite pazari i vrabotuva s$ pogolem broj visokokvalifikuvan kadar nerstvo so ~esni i odli~ni biznismeni, od koi benefitiral i so dopolnitelno know-how, no postignal i u{te povisoki kvaliteti i standardi vo raboteweto.

Dodeka ovaa uspe{na formula e primer za toa kako partnerstvata mo`at da sozdavaat sinergija i benefiti vo dve nasoki, Todorovski veli deka pove}eto makedonski kompanii pravat gre{ka koga tr~aat po epitetot gazda, po dominantnata sopstvenost ili po trkata za lov na zlatnata akcija vo kompanijata.

“Vo vakvite partnerski odnosi naj~esto eden od partnerite e inferioren, a toa go ko~i razvojot. Poradi toa, se odlu~iv za ednakvo partnerstvo i sopstvenost, so donesuvawe na odlukite so konsenzus od dvete strani”, veli Todorovski. Toj najavi deka vo tek se i podgotovskite za formirawe na makedonsko-holanska stopanska komora, koja najverojatno }e po~ne so rabota vo septemvri, a naide na golema poddr{ka od holandskata ambasada vo Makedonija.

NELOJALNATA KONKURENCIJA CARUVA DOMA, PA KOMPANIITE BARAAT IZLEZ VO IZVOZOT Kako i mnogu ostanati sopstvenici na renomirani makedonski kompanii, Boban Todorovski veli deka problemite vo izminatite godini so koi se soo~uvaat kompaniite od ovaa dejnost se koncen-

triraat na naplatata na pobaruvawata.

“Generalno, re~isi sekade problemite se od finansiska priroda, no toa ne va`i samo za biznisite vo Makedonija.

Naplatata vo pove}e zemji se javuva kako problem bidej}i site baraat pla} aweto da bide vo doverba, a znaeme deka doverbata brzo se gubi koga se vo pra{awe parite”, poso~uva Todorovski, dodavaj}i deka STIL KON sekoga{ bara finansisko obezbeduvawe na naplatata na pobaruvawata za da gi izbegne problemite od ovoj tip. Iako makedonskite kompanii uspevaat so kvalitetot i cenata da bidat navistina konkurentni na stranskite pazari, sepak, vo Makedonija, spored Todorovski, caruva nelojalnata konkurencija. Makedonskite kompanii so minimalnata mar`a na proda`nite zdelki prodavaat po ceni koi se nelojalni, bidej}i se daleku pod nivoto na realnite ceni vo sektorot. Todorovski smeta deka toa e igra so bumerang, koja na krajot negativno }e se odrazi vrz raboteweto na tie kompanii, koi na ovoj na~in ne se svesni deka se osuduvaat sebesi na propast. Tie nelojalni praktiki se del od pri~inite zo{to STIL KON pove}e od 90% od svoeto rabotewe naso~uva kon osvojuvawe na potro{uva~kiot kola~ na stranskite pazari, kade {to kvalitetot e imperativ vo raboteweto.

34 EXCLUSIVE

EMIR KUSTURICA UMETNIK I RE@ISER

GRADAM GRADOVI ZA SITE LU\E SO SLOBODEN DUH Iako od dnoto na du{ata go mrazi zborot brendirawe, gradovite koi poznatiot re`iser Emir Kusturica gi gradi se vistinski primer kako eden grad treba da ja raska`e svojata prikazna bez da se srami od svojata istorija i kulturnite reazliki, bez da gi kopira trendovite koi gi nametnuva Zapadot. Za Kusturica, pak, ovie gradovi se ultimativna to~ka vo negoviot `ivot i obid da ostavi su{tinska traga koja nema da bide izbri{ana od globalizacijata

EXCLUSIVE Vo ponovo vreme, brendot pretstavuva preduslov za uspeh i razvoj na gradovite, regionite i dr`avite na globalen plan.

Klu~ot za uspeh i prisutnost na brendiranite gradovi na globalniot pazar, kako i nivniot opstanok, se temeli na stepenot na uspe{nosta na zaednicata vo sozdavaweto novo kreativno op{testvo.

Toa mu uspea na kultniot re`iser Emir Kusturica so sozdavaweto na Drvengrad, vo Mokra Gora, a }e mu uspee i so noviot grad na koj{to “raboti”, Andri}grad, vo Vi{egrad...

GO ZAGUBIV MOJOT GRAD, SARAEVO, VO VOJNATA, PA SONUVAV ZA OTVORENO MESTO KADE [TO POSTOI KULTURNA RAZLI^NOST KOJA STOI ISPRAVENA PROTIV GLOBALIZACIJATA. NAJMNOGU PORADI TOA IMAV @ELBA DA IZGRADAM NOV, MOJ SOPSTVEN GRAD.

Rock ‘N Roll-ot kako umetni~ki izraz.

Kusturuca kako del od ve}e kultniot bend “ZABRAWENO PU[EWE” VASE CELESKA celeska@kapital.com.mk

a vreme na neodamne{niot Festival za mediumi i advertajzing, Mediafest, koj vtora godina po red se odr`uva vo Bawa Luka, ekipata na Kapital ima{e mo`nost da se sretne so svetski poznatiot re`iser Emir Kusturica, da porazgovarame so nego i da go slu{neme vo prvo lice negoviot bunt protiv globalizacijata, da ja slu{eme negovata prikazna raska`ana vo gradot Drvengrad koja denes privlekuva mnogu turisti od celiot svet.

“Go zagubiv mojot grad, Saraevo, vo vojnata, pa sonuvav za otvoreno mesto kade {to postoi kulturna razli~nost koja stoi ispravena protiv globalizacijata. Najmnogu poradi toa imav `elba da izgradam nov, moj sopstven grad. Mnogumina ~esto me pra{uvaat za idejata i za filmskata kariera na moite gradovi. Jas velam deka edniot grad ve} e se odrveni, a drugiot {totuku treba da se okameni”. Vaka poznatiot re`iser Emir Kusturica go objasnuva svojot li~en poriv da go izgradi denes ve}e poznatiot Drvengrad i noviot Andri}grad, koj ve}e go dobi imeto Kamengrad, ~ii temeli bea udreni minatiot mesec. Kusturica so poseben `ar zboruva Kamengrad koj }e bide izgraden zaedno so mostot na Mehmed pa{a Sokolovi}, a ima posebno zna~ewe za nego, najmnogu poradi pisatelot Ivo Andri} na kogo e i posveten ovoj grad inspiriran od literaturata.

Gradovite koi gi gradi kultniot re`iser se odli~en primer za turisti~ko brendirawe i za toa kako brendovite sozdavaat nova slika vo `ivotot na lu|eto.

Iako Kusturica od dnoto na du{ata go mrazi zborot brendirawe, toj na Maediafest zboruva{e za brendiraweto na negoviot Drvengrad, koj se nao|a na Me~avnik vo Mokra Gora. Drvengrad stana prepoznatlivo mesto so koe se povrzuva imeto na Kusturica, a za koe s$ pove}e se pi{uva vo medium-

Z

ite niz svetot. Brendiraweto na gradot za Kusturica pretstavuva proces na kreirawe na vrednosti na odreden grad. So toa se ovozmo`uva negovo otvorawe, razvoj i komunicirawe so po{irokata javnost, koja gi potencira site prednosti i atrakcii na gradot. Otvoraweto, najnapred se odnesuva kon svoite gra|ani i organizacii/kompanii, a potoa kon site ostanati zainteresirani strani.

IZMISLIV GRAD KOJ IZGLEDA KAKO OTSEKOGA[ DA IMALO @IVOT VO NEGO! Mo`el da `ivee sekade, vo Pariz, Wujork, Venecija... Sekade go poznavaat i go po~ituvaat. I pokraj raznite iskustva {etaj}i niz celiot svet Kusturica ja odbra Mokra Gora, tainstven predel na granicata na Bosna i Hercegovina i Srbija, planina od koja so vekovi se begalo. Tuka na ovaa planina, na brdoto Mexavnik, na povr{ina od re~isi ~etiri hektari i na nadmorska viso~ina od 700 metri, Kusturica go izgradi etno seloto Drvenrad. “Brdoto Mexavnik go zabele`av na snimaweto na filmot ‘@ivotot e ~udo’. To~no se se}avam na toj moment, preku pat od brdoto, na `eleznil~kata stanica Golubi}, napravena specijalno za filmot go zdogledav toj prazen prostor.

Jas go prepoznav prazniot prostor - i toj najmnogu me vozbudi. Duri i koga stanuva zbor za livadata i s$ {to taa podrazbira, pred da dojde prvata ma{ina, postoi najubavata gletka na svetot. Toa e ona {to gi spojuva arhitekturata i poezijata, odnosno zamisluvaweto na slikata na sopstveniot grad”, istaknuva Kusturica.

Idejata so koja Kusturica ja po~nuva izgradbata na Drvengrad e vra}aweto na individualnosta i slobodata na individualniot proekt koj podrazbira dve ve`ni ne{ta - odnosot kon prostorot i za{titata na `ivotnata sredina. Drvengrad za Kusturica e najdobar pokazatel deka novoto vreme ne nosi ne{to podobro od toa {to ve}e nastanalo, tuku e samo edna pojava

35

36 EXCLUSIVE

KUSTURICA A e golem go olem em p pri prijatel rijja ri jate tel el i “umetni~ki guru” na ikonata na svetskata k kkinematografija f j XONI DEP pove}e ne se ni koristat, o`ivuvaweto na ku}ite koi inaku bi propadnale. Toj veli deka toa e, pred s$, proces na brendirawe na negoviot `ivot, a ne na negoviot grad.

Stavaj}i se sebesi vo istoriski kontekst, toj po~nuva da gradi edna tvrdina koja odamna postoe{e. Denes, lu|eto doa|aat vo Drvengrad da go vidat gradot kakov {to nekoga{ bil, a koj ni vo svojata fantazija ne bi go zamislile.

Sepak, pra{aweto koe se postavuva e dali srednovekovniot srpski ili ju`noslovenski grad bi mo`el da izgleda kako Drvengrad.

Na toa Kusturica odgovara kategori~no so “NE” i dodava deka idejata za toa kako gradot bi mo`el taka da izgleda e, pred s$, del od negovata fikcija, koj veruva deka i ostanatite lu|e od ovaa planeta ja delat.

“Ne samo so materijalot koj e upotreben, kako i dokumentaristi~kiot pristap koj e primenet, veruvam deka Drvengrad go `ivee svojot vtor `ivot. Preku ovoj grad, nevidliviot svet se reaktivira i stanuva mnogu pointeresen i povidliv od toa {to KUSTURICA I MARADONA: Genijalnosta, kontraverznosta i planetarniot uspeh gi go gledame na televizija. Toa mo`ebi i spoi ovie dva “svetski brenda” vo zaedni~ko drugaruvawe ne mora da se brendira”, istaknuva toj i koja e nova vo istorijata na umetnosta, od iglolisni drva koi Kusturica gi kupuval dodava deka toj nevidliv i skrien svet na slobodata, toj alternativen svet sozdava od `itelite na selata na Zlatibor. objasnuva toj.

“Toa e isto kako da ka`ete deka barokot “Na primer, koga odite vo Trebiwe, koj ultimativen brend koj se nao|a dlaboko vo e podobar od renesansata, a rokoko od e eden od najubavite gradovi od biv{ite ~ove~kiot duh. “Toa e grad utopija - toj ne barokot. Toa e samo edna nova faza... jugoslovenski prostori, }e zabele`ite deka mo`e da bide merka za apsolutna primena”, bidej}i dene{noto vreme ne ostava tragovi, kamenot go izdr`al ispitot na vremeto. veli Kusturica. su{tinski tragovi. Toa e isto kako nekoj Sepak, probelmot e vo toa {to pomalite Za nego, toa {to sozdava la`na slika za ~ovek koga }e dojde vo Bawa Luka i }e vidi gradovi imaat pogolem psiholo{ki pritisok brendiraweto se tokmu tie novi materijali, od kosmi~ka priroda, koi ponekoga{ deka Vladata na Republika Srpestetski ne odgovaraat. ska izgradila edna zgrada koja “Znaej}i ja idejata vrz koja se tenenormalno mnogu li~i na Bund- Mojata ideja e i ponatamu niz Srbija da se prodol`i so izgradba na vakvi cenmeli nastanuvaweto na anti~kite estagot vo Bon, zatoa {to lu|eto gradovi, koi na po~etokot nemale koi ja gradele otkrile potreba tri i toa da bide nekoja nova verzija na svoi arhitekti, jas ja zamisliv na ovaa geografska {irina da istoriskite centri, nekoj vid manastirsko glavnata ulica na Drvengrad, na napravat ne{to {to potsetuva {to prirodno se vklopuva na Zapadot, a pretstavuva ve}e odmarali{te, nekoe ~udo koe }e se za{titi na~in vo o~niot videokrug, pa duri iako napu{tena ideja, iako istata vo od nagla erozija na nasledstvoto... ja iskrivite, toa nema da vlijae ovie prostori e novonastanata”, na ni{to. Toa bi izgledalo kako dodava Kusturica.

Sprotivno na ovoj trend koj go prifa}aat denes, pa pomali se {ansite vo toj grad razlikata vo muzika me|u akordot i molot. site zemji na Balkanot e toa {to Kuturica `itelite da opstanat i da imaat pristoen Taka {to, sekoja ideja i ulica za toj moj vo momentov go pravi. Toj se vra}a na `ivot. Novata ideja koja postoi spored mene grad nastana kako rezultat na moite `ivotni bazi~nite materijali, kako edna privilegija, e deka gradot ne mora da opstojuva na na~in dela”, veli Kusturica. bidej}i s$ pomalku postojat na ovoj svet, a na koj ekonomski }e se samoishranuva, tuku Za da ja izbegne mo`nosta od propast, toj istovremeno so svoeto socijalno razmislu- mo`e da ima svoja kulturno–turisti~ka posegnuva po toa {to mu prethode{e na vawe, uspeva na nekoj na~in da vlijae da vrednost koja ne e li{ena od bazi~nite anti~kiot grad, odnosno pred da stane kase naseli eden grad - ideja za koja mo`e da i ekonomski idei za ~ove~kiot opstanok”, men gradot, bil drven. Kusturica veli deka se ka`e deka e potpolno napu{tena. Site dodava Kusturica. Za Kusturica nezamenliv toga{ se na~nala i temata za toa koj e objekti vo ovoj filmski grad se izgradeni del pretstavuva sobiraweto materijali koi krajniot ishod od privilegijata eden ~ovek

NA 30-ti SEPTEMVRI N

BBANKAR

RO! O K NAS

e mese~nik!

no proizvod na KAPITAL nov TAL MEDIA GROUP KOGA IZLEGUVA? Prviot broj na bankar }e izleze na 30 septemvri (petok), a ponatamu sekoj prv petok vo mesecot (12 pati vo godinata) BROJ NA STRANICI: 100 SODR@INA: Istra`uvawa na finansiski pazari (makedonija/balkan/evropa/svet, slu~ai, analizi, komentari, kolumni, intervjua, strategii, finansirawe na investiciite, finansirawe na izvozot… psihologijata na pobednicite i gubitnicite (makedonski slu~ai)…

CELNA GRUPA: Za bankari, finansiski eksperti, konsultanti, investitori i pretpriema~i, advokati, profesori i studenti… i idni bankari, investitori i pretpriema~i…

SPECIJALNO INTERNET IZDANIE: Golemi popusti i gratisi za pretplatnici na KAPITAL MEDIA GROUP

RO! O K NAS

NA 15 15-ti 5-ti i OKTOMVRI OKTOM MVRI

MENAXER

e mese~nik!

nov proizvod na KAPITAL MEDIA GROUP KOGA IZLEGUVA? Prviot broj na Menaxer ke izleze na 15 oktomvri (sabota), a ponatamu sekoj 15-ti voo mesecot (12 pati vo godinata) BROJ NA STRANICI: 100 SODR@INA: Istra`uvawa na pazari investirawee i izvoz (Makedonija/Balkan/Evropa/Svet, vet, slu~ai (Makedonija i Svetot), analizi, i, komentari, kolumni, intervjua, delovni strategii, ategii, svetski umovi, planetarni pobednici,, modeli na upravuvanwe, dobri odluki za investiestiu rawe, izvoz – kako? business modeli… edukaciiva-~ite ja i obrazovanie na menaxerite i osniva-~ite na kompanii, na~ini na nao|awe finansii ansii za va{ite proekti, {to e dobar proekt, inovacii, start-up business proekti, koj vii pomaga? nicite psihologijata na pobednicite i gubitnicite (make-donski slu~ai)…

CELNA GRUPA: Za pretpriema~i, izvr{ni direktori, osniva~i i investitori, investiciski eksperti i okati, sovetnici eksperti, konsultanti, advokati, profesori i studenti... i idni pretpriema~i, iema~i, investitori i bankari...

SPECIJALNO INTERNET IZDANIE: Golemi popusti i gratisi za pretplatnici nici na KAPITAL MEDIA GROUP

kontakt: zikov@kapital.com.mk kontakt@kapital.com.mk akt@kapital.com.mk marketing@kapital.com.mk lice za kontakt: Qup~o Zikov, direktor na KAPITAL MEDIA GROUP

38 EXCLUSIVE da se zanimava so materijalot kako ako {to e drvoto, so {to, na primer, ne mo`e da se vrze nekoj koj rabotii na izgradba na kuli, kako, na primer, mer, tie vo Dubai.

Blagodarenie na negoviot pofesor or od fakultet, koj voedno e arhitekt, s$$ {to Kusturica nau~il za filmot e bazirano irano na prostorot, a toa pretstavuvaa edna igra so dimenzii.

“Ako Drvengrad ostane bez mene, ene, ne daj Bo`e, toj bi propadnal posle sle dve na godini. Preku toj prostor trebaa da se i imeto d go nos aktivira sodr`inata, zatoa ako stanuva a gr n e v vo Dr re`iser zbor isklu~ivo za biznis, toa na ovie i -salata prostori bi propadnalo i toa vedna{! dna{! Ako Akko Kinoniot britansk slav nekoj veruva vo toj prostor, sekako dekaa kako dek toj bi opstanal.”

losno izgra I crkvata e ce

GRADOVITE - ULTIMATIVNA VNA TO^KA VO @IVOTOT NA KUSTURICA

“Drvengrad i Kamengrad (Andri}grad) } ) koj kojj momentalno se gradi na Vi{egrad, gii do`ivuvam kako edna ultimativna to~ka voo mojot `ivot”, veli Kusturica.

Kusturica objasnuva deka koga zo~nal daa gi realizira ideite za izgradba na oviee gradovi, site se obiduvale da go odvratat at od ovaa namera, no sepak toj tvrdoglavoo se dvi`i vo pravec na ostvaruvawe naa negovata cel.

Kusturica e svesen deka negoviot potfat at vo Vi{egrad povtorno }e bide kritikuvann vo negovoto rodno Saraevo, no sepak toj se Ku}at nadeva deka }e ima i takvi koi }e bidat at Plo{tadot na Drve a ngrad go nosi im a na centralno pozitivno nastroeni.

Od nea na Kusturica et o na M mesto e postaven aradona, e zapo~na “Ne go gradime Andri}grad za da predizza statua na Xoni la celanegovo sek Dep ta vol{ vikame nekogo, tuku za da gi motivirame me eb lu|eto da po~nat da ja prou~uvaat istorijata ta i da se zanimavaat so kultura i kni`evnost.t.

Kamengrad e eden od najubavite podaroci ci na Vi{egrad i mo`nost da mu se oddol`ime me na Andri}”, veli toj.

Kamengrad, koj e prv proekt vo istorijata na ~ove{tvoto inspiriran od literatura, }e bide i scenografija za noviot film na re`iserot, baziran na deloto na Andri} “Mostot na Drina”.

Koga pred pove}e od edna godina Kusturica gi otkri planovite za filmot i gradeweto na Drvengrad, vo Bosna se krena golema vreva, pred s$, poradi faktot {to }e se ekranizira delo na Ivo Andri}, i toa ba{ vo re`ija na Emir Kusturica.

Spored tamo{nite politi~ki, verski i intelektualni krugovi, filmot pretstavuva rvengrad e etno selo koe e vila vo koja }e gi pokani svoite prinov propagandisti~ki srpski trik, bidej}i smesteno vo Srbija kaj Mokra jateli. S$ po~nalo so taa vila, no potoa najgolem del od parite gi dodeluva Vladata Gora vo op{tinata U`ice.

U`ice Se toj prodol`il da gradi i na krajot go na Republika Srpska. nao|a me|u Zlatibor i Tara. dobil dene{niot izgled na eden grad. Vo Kusturica se nadeva deka gra|anite na Izgradeno e na brdoto Mex- nego ima crkva koja e posvetena na Sv. Vi{egrad }e otkrijat eden renesansen prosavnik po zamisla na film- Sava, vili, pazar vo koj ima mnogu mali tor koj na gradot ne mu pripa|al poradi skiot re`iser Emir Kusturica za filmot prodavnici, slatkarnici, kni`arnica… istoriskite neprigodi. “@ivotot e ~udo”. Mexavnik nadvisnuva nad koi se avtenti~ni. Na ovoj pazar ne se Po Drvengrad i Andri}grad, Kusturica seloto Mokra Gora i se nao|a na visina zastapeni nikakvi brendovi, s$ {to se najavuva deka }e izgradi sinxir gradovi na isto nivo so `elezni~kata stanica prodava tamu e od doma{no proizvodstvo. preku koi }e gi izrazuva negovite reneJatare, niz koja pominuva `elezni~kata Plo{tadot, kako i patekata koja vodi do sansni idei. “Mo`ebi sledniot grad {to nego e poplo~ena so drvo. patekata “[arganska Osmica”. }e go gradam }e bide Staklengrad. Toa e Kustrica go kupil celiot ovoj prostor za Stru~noto `iri na briselskata Fondacija dobra {ansa malku da se praktikuvaat potrebite na filmot, no poradi ubavinite za arhitektura, Filip Rotie, deloto na ideite za toa {to denes pretstavuvaat koi gi poseduva re{il da napravi edna Kosturica go proglasi za najubavo argradovite”, veli toj.

DRVENGRAD BORBA PROTIV KAPITALIZMOT I GLOBALIZACIJATA

d

EXCLUSIVE

adena od drvo Site ulici se poznati umetniimenuvani po svetski ci, nau~nici, sp ortisti....

Crkvata Crkva ima drveno yvono i e posvetena na Sava. Centralniot plo{tad na na Sveta Sv gradot grado e poplo~en so drveni kocki. Nekolku filmovi filmo se snimeni na ova denes kultno mesto, mesto a materijalot od koe e celosno izgradeno mu ja dava avtenti~nata ubavina, izgrad po~nuvaj}i od restoranot, kafeanata, glavnata ku}a, hotelot, bibliotekata posvetena na Ivo Andri}, a posebno odu{evuva kinoto Underground, koe kako {to negovoto ime se MO@EBI SLEDNIOT GRAD ka`uva nao|a pod zemja. Ulicite [TO ]E GO GRADAM ]E vo Drvengrad nosat imiwa poznati li~nosti od BIDE STAKLENGRAD. TOA na kulturata i naukata, kako E DOBRA [ANSA MALKU Maradona ili Brus Li. Glavnata ulica na graDA SE PRAKTIKUVAAT dot e nare~ena po Ivo IDEITE ZA TOA [TO Andri}, a vo podzemnoto kino, ve}e ~etiri godini DENES PRETSTAVUVAAT po red se odr`uva filmGRADOVITE. skiot festival Kustendorf, nare~en spored prekarot na Filmskiot festival na Kusturica K Kusturica - Kusta.

K e zzamislen amisle kkako k mesto kade {to mladite i kkreativni reativn filmski umetnici u~estvuvaat vo del, dodeka filmovo natprevaruva~kiot natpre vite svetski re`iseri vite te na afirmiranite a i gglumci lumci se prika`uvaat nadvor od natprevaruva~kata konkurencija. natprevar

VO AN VO ANDRI]GRAD ]E VL VLADEE DIKATURA!

kojdnevn bna pri o `iveal{te. kazna za Drvengr ad

avtomobili r se nekolkuteant” ko de ot li ce od Kako del i”, kako {to e i ovoj “Tarab “oldtajmer ran vo limuzina koj e modifici

Iako arhitektonski arhiiteektonsski nnalikuva alikuva uva nnaa tv ttvrdina, vrdina, Drvengrad Drvengrad r pleni so neposredna dna atmosfera atmosffera r i ambient, toplina duri ur i koga e ladno... Poseben b {arm na ovojj unikaten k grad mu davaat gostite - naokolu se slu{aat jazici od celiot svet, a me|usebnoto komunicirawe naj~esto se odviva preku pesnite i frazite od filmovite na Emir Kusturica. hitektonsko ostvaruvawe vo Evropa. Za Drvengrad Emir Kusturica veli deka izmislil grad koj izgleda kako otsekoga{ da imalo `ivot vo nego.

“Zarem vaka se ~uvstvuvale na{ite ne taka damne{ni predci? Zarem `iveele vo vakov prostor i voop{to ne bile optovareni so toa {to se slu~uva naokolu?

Mo`no li e koga vleguva{ vo ne~ija ku}a za prvpat da sfati{ deka vo nea mo`e{ da `ivee{ cel `ivot?!”... ovie pra{awa se postavuvaat koga nekoj si zaminuva od domot na Kusurica, vo Drvengrad, smesten na ulicata Rzavskih bregova.

Iako arhitektonski nalikuva na tvrdina,

Drvengrad pleni so neposredna atmosfera i ambient, toplina duri i koga e ladno...

Poseben {arm na ovoj unikaten grad mu davaat gostite - naokolu se slu{aat jazici od celiot svet, a me|usebnoto komunicirawe naj~esto se odviva preku pesnite i frazite od filmovite na Emir Kusturica.

“Na po~etokot koga go zdogledav ova brdo, sakav da izgradam samo edna ku}a i koliba - dve naokolu, no videte {to proizleze od taa ideja”, veli Kusturica.

Drvengrad e izgraden vo oblik na pravoagolnik, koj ima svoja glavna kapija, od kade {to po~nuva glavnata ulica, na ~ij kraj se nao|a malata pravoslavna crkva.

“Vo Andr Andri}grad nema da ima demokratija, tuku }e vladee diktatdemokra soop{ti Kusturica na preura”, soo davaweto nameneto za brendirawe davawet gradovi, na ovogodi{nniot Mediafgradovi est vo Bawa Ba Luka. Vo noviot grad posveten na Ivo Andri}, Kusturica veli deka dek toj }e bide gradona~alnik i deka vo nego nema da stapnat nedobredojdeni gosti. bredojde “Prvobitnata ideja be{e da se vika “Prvobi Kamengrad, zatoa i se gradi nikoga{ Kamengr bide uni{ten, nikoga{ da ne da ne bi ja do`ivee sudbinata na bistata na Ivo Andri} koja be{e uni{tena za vreme na vojnata vo Vi{egrad.

Va`no e toj grad od kamen da bide olicetvorenie na duhot na literaturata na Andri}, bidej}i e zamislen vrz osnova na romanot “Mostot na Drina” kade {to razli~ni epohi i razli~ni periodi ostavale tragi”, izjavi Kusturica.

Andri}grad }e bide na plo{tina od 2,5 hektari. Osnovite na gradot }e bidat kvadratni kako vo renesansnite gradovi vo Italija. Vo centarot }e bidat najva`nite gradski institucii - op{tina, sud, teatar, hramovi na trite religii vo gradot, u~ili{te, zanaet~iski rabotilnici i du}ani, han i hotel.

Andri}grad }e bide “srceto” na Vi{egrad, izjavi Kusturica.

39

40 EXCLUSIVE

VITEZOT KOJ SO UMNETNOSTA GO OSVOI SVETOT mir Kusturica e roden vo Saraevo vo bosansko-muslimansko semejstvo od sredna klasa. Negoviot tatko Murat Kursturica e novinar vo op{tinskiot sekretarijat za informacii, a negovata majka Senka Numankaxi} e sekretarka.

Rastej}i vo saraevskata naselba Gorica, Emir Kusturica na 17-godi{na vozrast bil na rabot da stane delikvent. Toga{ ja otkril ubavinata na filmskata umetnost preku prijatelstvoto na negoviot tatko so toga{ dobropoznatiot re`iser Hajrudin [iba Krvavac. Kusturica toga{ ja dobiva svojata prva mala uloga vo negoviot film “Valter go brani Saraevo”, partizanski film finansiran od strana na jugoslovenskata dr`ava.

Po diplomiraweto na Fakultetot za dramski umetnosti vo Praga vo 1978 godina, Kusturica ja po~nuva svojata kariera vo saraevskata televizija.

Prvoto filmsko debi go ima vo 1981 godina so filmot “Se se}avate li na Doli Bel?”, so koj go dobiva presti`niot Zlaten lav za debitantski film na filmskiot festival vo Venecija.

Od 1981 do 1988 godina toj raboti kako profesor na Akademijata za scenski umetnosti vo Saraevo i e umetni~ki direktor na otvorenata scena “Obala”.

So negoviot vtor film “Tatko na slu`ben pat” (1985 godina) ja osvojuva Zlatnata palma na Kanskiot filmski festival i pet jugoslovenski filmski nagradi.

Negoviot tret film “Dom za besewe” mo`e da se ka`e deka ja odbele`uva negovata kariera vo svetot.

Na amerikanskiot filmski pazar se probiva na po~etokot od devedesetite godini so deloto Arizona dream, a vtorata Zlatna palma ja osvojuva vo 1995 godina so denes epskata crna komedija Underground.

Negovata inspiracija od romskata kultura i na~in na `ivot u{te edna{ ja preto~uva vo filmot “Crna ma~ka, bel ma~or”. Edno od negovite posledni dela e posveteno na argentinskata fudbalska legenda Diego Maradona, a Kusturica ve}e dolgo vreme se zanimava i so muzika kako del od kultniot bend The no smoking orchestra.

So svojata rabota toj postojano provocira kontroverznost, kako doma, taka i vo stranstvo. Poradi negoviot film Underground, kriti~arite obvinuvaa deka toj imal prosrpski pogled na vojnata od 1991 godina i deka filmot sodr`el prosrpska propaganda.

Poradi svoite politi~ki izjavi, zaminuvaweto od Saraevo za vreme na blokadata od srpskata vojska, ograduvaweto od politikata na Alija Izetbegovi} kon Bosna i Hercegovina, kako i simpatiite kon toga{niot srpski pretsedatel

E

Kusturica kako del od `irito na Kanskiot filmski festival

Slobodan Milo{evi}, Kusturica zapa|a vo politi~ka izolirana i kritizirana kampawa na zapoadnoevropskite, bosanskohercegova~kite i hrvatskite mediumi.

Zaedno so avstriskiot pisatel i prijatel Peter Handke, nekoe vreme gi poddr`uva srpskite politi~ari za vreme na vojnata vo Bosna i Hercegovina.

Iako podocna Kusturica se ograduva od politikata na Milo{evi}, toj vo nekoi mediumi od Ju`na Evropa ostanuva neposakuvana li~nost.

Emir Kusturica ~esto go kritikuva{e biv{iot amerikanski pretsedatel Xorx V. Bu{ i biv{iot britanski premier Toni Bler, govorej}i deka Radovan Karaxi} za niv dvajca e “po~etnik”. Na dodeluvawe na nagrada za zaslugi vo filmskata umetnost vo Maroko, po burniot aplauz Kusturica & se obrati na publikata so: “Koga jas bi bil Toni Bler, vo svojata voena strategija bi go vovel aplauzot kako oru`je za masovna destrukcija, a aplauzot koj vie tuku{to mi go upativte e sprotivno na seto toa {to Toni Bler go bara{e vo Irak.”

Vo pove}e intervjua zboruva za svojot izguben identitet i gubeweto na identitetot na negoviot roden grad Saraevo, vo koj pove}e ne planira ni da stapne so noga. Sebesi se smeta za ~ovek bez postojano mesto na `iveewe, s$ dodeka

ne go izgradi Drvengrad na Mokra Gora, koj denes pretstavuva negova postojana adresa na `iveewe.

Na \ur|ovden, 2005 godina, Kusturica e krsten vo Srpskata pravoslavna crkva kako Nemawa Kusturica vo manastirot Savina, vo blizina na Herceg Novi. Toj za svoeto poteklo veli: “Mojot tatko be{e ateist i se deklarira{e kako Srbin.

Dobro, mo`ebi nie sme bile muslimani 250 godini, no sme bile pravoslavni pred toa, a dlaboko vo sebe otsekoga{ sme bile Srbi... verata toa ne mo`e da go promeni.

Nie sme stanale muslimani samo za da go pre`iveeme turskoto ropstvo.”

Minatata godina Kusturica objavi svoja avtobiografija pod naslov “Smrtta e neproverena glasina”.

42 AVTOMOBILIZAM 2012 MERCEDES-BENZ M-CLASS

KOMBINACIJA NA GERMANSKA MO] I AMERIKANSKA PRAKTI^NOST BORO MIR^ESKI mirceski@kapital.com.mk @ p

retata generacija na sportskite terenci na Mercedes pretstavuva evolucija na vremeto.

Emfazirawe na efektivnosta na motorot, luksuzirawe na kabinata i maksimizirawe na bezbednosta se elementite koi na noviot “2012 mercedes benc M klasa” (2012 Mercedes-Benz M-Class) mu dadoa nov izgled, no sepak go zadr`aa dobropoznatiot star duh na “Germanecot”. Koga dizajnerite gi iscrtuvaa konturite na noviot sportski terenec se obidoa da gi izme{aat talentot i inovativnosta so globaliziraniot modernizam, s$ so cel da sozdadat terenec, koj }e gi nadmine site sedani od negovata klasa na dolgi “pateki”. A Mercedes uspea vo toa. Mo}nosta i snaodlivosta na teren, kaj “2012 mercedes benc M klasa” sovr{eno se poka`aa i na ulica. Ovoj model za kriti~arite pretstavuva sovr{en spoj na evropskata preciznost, so amerikanskata ume{nost. Dizajniran vo [tudgart, Germanija, a sostaven vo Alabama, SAD, “2012 mercedes benc M klasa” stana olicetvorenie na evropskata kultura, vesternizirana so amerikanski vrednosti. Negovata golemina, vnatre{nata prostornost i ekskluzivitet

T

Noviot sportski terenec na Mercedes od M klasata, koj se odnesuva podednakvo i na ulica i na planina - mo}no, bezbedno, otmeno, e olicetvorenie na sovr{eniot spoj na evropskata preciznost so amerikanskata ume{nost!

go pravat terenecot da bide omilen za golemite amerikanski semejstva koi ne retko zaminuvaat na patuvawa okolu Federacijata.

No, negoviot lukzus, preciznost i glamur koi se otslikuvaat na ulica e toa {to gi privle~e Evropejcite.

Glavni atributi na noviot terenec se efikasnost, sposobnost i bezbednost. Mo`ebi ne vi zvu~i premnogu entuzijasti~ki, no od Mercedes se sigurni deka so vakov slogan ja prodol`uvaat slavnata istorijata na germanskiot avtomobilski gigant. Mercedes od 1997 godina do denes ima prodadeno pove}e od 1,2 milioni modeli od M klasata, pa poradi toa kompanijata odlu~no go neguva tradicionalizmot koj nesomneno & nosi neverojaten uspeh. Tokmu i zatoa, proizvoditelot ne prezema golemi rizici,

Mo`nosta za izbirawe na site materijali za izrabotka na vnatre{niot dizajn e poln pogodok za zadovoluvawe na prebirlivosta na potro{uva~ite

koga stanuva zbor za drasti~ni promeni na dobropoznatiot germanski dizajn. ЧUVSTVITELNA STILIZIRANOST Sekoj od vas koj o~ekuva drasti~ni izmeni vo tradicionalniot dizajn na Mercedes }e se razo~ara i od ovoj model. “2012 mercedes benc M klasa” go poseduva klasi~niot izgled na Mercedes, karakteristi~en za celosno opremenite “GL” ili kompaktnite “GLK” sportski terenci. Yvezdata so tri kraci i ovojpat dominira so zaobleni linii koi mu davaat muskulinitet na modelot. Tenkite linii koi mu go davaat strani~niot ostar izgled se protegaat niz celata karoserija, za zadniot del da potsetuva na nam dobropoznatata E klasa na Mercedes. Jan Kol, dizajnerot na vnatre{niot enterier na terenecot, priznava deka sevkupniot koncept

Sportski terenec so dizajn kompetitiven na sedanite od paletata na Mercedes e novata potro{uva~ka potreba koja Mercedes ja “nametnuva”

AVTOMOBILIZAM Goleminata, vnatre{nata prostornost i ekskluzivitet go pravat terenecot da bide omilen za golemite amerikanski semejstva koi ne retko zaminuvaat na patuvawa okolu Federacijata. No, negoviot lukzus, preciznost i glamur koi se otslikuvaat na ulica e toa {to vistinski gi {armira{e Evropejcite

go olicetvoruva konzervativizmot prepoznatliv za Mercedes, no istaknuva deka istovremeno, futuristi~kite detali se toa {to go pravi ovoj Mercedes globalist.

“Vlijanieto na globalizacijata e neminovno pri kreiraweto vakov “terenec”.

Iako target-pazari za nego se Evropa i SAD, nie ne zaboravivme deka ruskata i kineskata ekonomija ostvaruvaat rast so zabrano tempo”, veli Kol. Objavuvaweto na neoficijalnite fotografii na ovoj terenec predizvika vistinska bura kaj privrzanicite na avtomobilizmot. Iako tradicionalizmot ne go napu{ti, Mercedes sozdade vistinski mo}nik, za ~ie postignuvawe na kvalitetot, besprekorniot dizajn i ume{nosta na kombinirawe na futuristi~kite detali, rivalite }e treba i toa kako naporno da rabotat. Za dizajnerskiot tim na Mercedes, najgolem predizvik pretstavuval kako pri primena na ostri ekscentri~ni linii, dizajnot da go zadr`i karakteristi~niot zaoblen izgled. Toa najdobro se poznava kaj zadnite prozorci, koi se kombinacija od ostri i zaobleni agli. Najva`no pri sozdavaweto na novata M klasa za Mercedes be{e optimizirawe na aerodinami~nosta na modelot, koja Mercedes go zadr`uva na vrvot vo industrijata na luksuzni avtomobili decenii nanazad.

Najgolemo vnimanie, dizajnerite posvetile na spojlerite, kako na strani~nite, taka i na prednite, zadnite i krovnite spojleri, koi go krasat terenskiot ubavec.

TERENEC SO KABINA KAKO KAJ SEDAN Kabinata kaj novata M klasa, izgleda kako kaj S klasata, no sepak se razlikuva vo ednostavnosta i adaptabilnosta na vnatre{nite detali, koi mora da odgovaraat na karakterot na terenecot. Vnatre povtorno go ima poznatiot miks od rotira~ki prekinuva~i postaveni vo centarot na konzolata, a na nejzinata platforma, sekako centralno pozicioniran e patniot kompjuter, na displej spored najnovite informati~ko-tehnolo{ki trendovi. Hartmud Sinkvic, direktor na cen-

tarot za kompetitivnost na vnatre{en dizajn vo Mercedes, istakna deka potro{uva~ite ovoj terenec }e go gledaat kako dobra alternativa za sedan verziite, i poradi toa }e o~ekuvaat sli~en kvalitet kako kaj niv. Nitu vo ovoj obid ekspertite ne najdoa gre{ka. Dodeka izgledot na negovite prethodnici be{e utilitaren, ovojpat timot na Mercedes akcent stavi na luksuzot i ornamentot. Mercedes nikoga{ nema da go dobiete bez mo`nost da birate od ogromnata paleta na oprema i kombinacii na boja, kako za eksterierot taka i za enterierot. Pa taka, mo`ete slobodno sami da si kombinirate kakvo drvo, vo koja boja, kakva ko`a i vo koja boja, pa duri i kakva plastika i vo koja boja da bidat inkorporirani vo vnatre{nosta na terenecot. Od Mercedes duri i na {ala smetaat deka so ova }e predizvikaat golemi problemi kaj dilerite na avtomobili i potro{uva~ite. Dodeka potro{uva~ite } e bidat premnogu prebirlivi i }e sakaat vo izrabotkata na “2012 mercedes benc M klasa”s$ da bide po nivno, tie }e se obiduvaat da gi proturkaat standardnite modeli na kombinacii, fabri~ki predodredeni, s$ so cel da ne im ostanat zalihite koi mora da gi imaat. Vo borbata so svetskata finansiska kriza i {tetite koi gi pretrpe avtomobilskata industrija, Mercedes izleze posilen. Proda`bata na luksuzni avtomobili po~na enormno da se zgolemuva, pa poradi toa, timot na Mercedes posveti golemo vnimanie, pri odbiraweto na ovoj

terenec sekoja `elba na potro{uva~ot da stane realnost.

Kako i kaj site modeli na Mercedes dosega, taka i kaj ovoj bezbednosta e na zavidno nivo. So devet vozdu{ni perni~iwa i sistem za pomo{ pri nezgodni situacii, e toa {to go izdignuva “2012 mercedes benc M klasa” edno nivo nad negovite rivali.

Sepak, bidej}i target-pazar za ovoj terenec e SAD, “2012 mercedes benc M klasa” e konceptualiziran kako glaven “prijatel” na `enskiot pol.

EFIKASNOSTA E KLU^OT “POD HAUBATA” Noviot terenec na Mercedes doa|a so 2,1 litarski turbodizel motor so mo}nost pogolema od 200 kowski sili, 3,0 litarski dizel motor so mo}nost od 258 kowski sili i {estventilskiot 3,5 litarski motor so mo}nost od 306 kowski sili. Vo podgotovka e i hibridna verzija bazirana na osnoven dizelski motor, no taa na pazarot bi trebalo da se pojavi vo vtorata polovina na 2012 godina. Sepak, Mercedes nema da bide Mercedes dokolku ponudata na mo}nosta na motorot zavr{i tuka. Za obo`avatelite na adrenalin noviot “2012 mercedes benc M klasa” doa|a i so 5,5 litarski osumventilski bio-turbo motor so mo}nost pogolema od 500 kowski sili. Generalno, novata “M” klasa }e bide dostapna kako ML250 BlueTec, ML350 BlueTec i ML350 BlueEfficiency, so gorespomenatata mo}nost na motorot. Toa zna~i deka AMG verzijata }e se izrabotuva dopolnitelno. Prose~noto zabrzuvawe na terenecot od nula do 100 kilometri na ~as e za 7,6 sekundi.

SOVR[EN I VO PLANINA Osven glamurot i ekskluzivitetot koj go nudi ovoj terenec, sepak negova glavna namena e negovoto odnesuvawe vo planina. Spored site test-vozewa koi se sprovedeni dosega, kako na ramno, Mercedes se odnesuva i na planina. “2012 mercedes benc M klasa” poseduva dvobrzinski transfer, centralen diferencijal i zgolemena vozdu{na suspenzija koja mu dozvoluva na terenecot da se iska~i i na “nevozmo`ni” viso~ini. Vo stilot na Land Rover, i elektronskiot sistem na Mercedes ovozmo`uva prenos na pogonot na {est na~ini: avtomatski, terenski, ramen, zimski, sportski i pogon za vle~ewe prikolka. Dokolku ne vi se dopa|a ovaa verzija, “2012 mercedes benc M klasa” sekoga{ e dostapen so 4MATIC avtomatskiot sistem, koj sam go prilagoduva pogonot na prednite i zadnite trkala spored na~inot na agresivnosta na vozeweto.

Sevo ova kombinirano so trkala so dijametar od 21 in~i go pravi “2012 mercedes benc M klasa” nezapirliv!

43

44 TEHNOLOGII I BIZNIS

KLIENTOT VO CENT NA RABOTEWETO DEFINICIJA I VOVED Kompaniite denes, pove}e od bilo koga, se gri`at i im obrnuvaat vnimanie i vreme na svoite klienti i kupuva~i. Konkurencijata na pazarot, no i se poisten~eniot vkus na samite klienti ednostavno gi primoraa kompaniite da vnimavaat kako im se obra}aat, kako gi prezentiraat pred niv svoite produkti i {to e najva`no, kako otkako gi pridobijat da uspeat da gi zadr`at kako klienti.

Customer Relationship Management – CRM pretstavuva strategija so koja se definiraat odnosite na kompanijata so svoite klienti ili potro{uva~i.

Naj~esto vo ovoj proces aktivno e vklu~ena i tehnologijata (softverski i veb re{enija) se so celda se sinhroniziraat i avtomatiziraat biznis procesite - pred se proda`bata, no i marketingot, kako i onie procesi koi se odnesuvaat na samite klienti tehni~ka poddr{ka i gri`a za korisni-

ci. Glavna cel na koristeweto na CRM re{enie e da se pronajdat, privle~at i pridobijat novi klienti, da se zadr`at starite i da se namalat sredstvata koi se vlo`uvaat vo marketing i pretstavuvawe. Kompaniite koi {to koristat vakvi re{enija se vo mo`ost podobro da gi isplaniraat i iskoristat svoite resursi, da predvidat i proaktivno da deluvaat vo mnogu slu~ai koi potencijalno mo`at da gi zagrozat odnosite so nivnite klienti ili pokratko – da

BROJ 615/616

12/19/08/2011

www.kapital.mk

TAROT izgradat eden „pozdrav” odnos vo koj klientot }e bide vo centarot na raboteweto i }e se naso~at vo zadovoluvawe na negovite potrebi i otstranuvawe na negovite problemi koi mo`e da gi ima koristej}i gi uslugite ili proizvodite na Va{ata kompanija.

MICROSOFT DYNAMICS CRM Prepoznavaj}i ja potrebata na kompaniite od nekakvo CRM re{enie, na pazarot se pojavija nekolku kompanii

koi ponudija vakvi softverski paketi.

Iako sli~ni vo osnova, sepak se razlikuvaa po mnogu svoi karakteristiki i {to e najva`no vo poovrzuvawweto i interakcijata so ve}e postoe~kite kancelariski i drug vid delovni programi i softveri. Microsoft, kako vode~ki proizvoditel na ovoj vid na softver, iako relaivno docna ponudi svoe CRM re{enie, sepak za kratko vreme uspea da privle~e golem broj klienti i da se nametne kako prva solucija pri izborot na softver za menaxirawe na odnosi do klienti.

Nivnoto re{enie, koga se pojavi vo 2003 godina, se vika{e samo Microsoft CRM, dodeka po~nuvaj}i od verzijata 3 (verzijata 2 be{e celosno preskoknata) ova re{enie go nosi nazivot Microsoft Dynamics. Prviot golem uspeh go postigna Dynamics CRM 4 koga vo 2009 godina ja probi granicata od od 1 milion korisnici, a deneska aktuelna e Microsoft Dynamics CRM 2011 koja se pojavi vo fevruzri ovaa godina, nosej}i so sebe golem broj podobruvawa i izmeni (okolu 500).

Microsoft Dynamics CRM 2011 e del od semejstvoto Dynamics – set od delovni softverski programi koj {to im pomaga na kompaniite polesno da upravuvaat so svoite resursi, da planiraat i da go sledat tokot i rezultatite od akciite koi gi prezemaat. Se sostoi od 3 glavni moduli i toa modul za proda`ba, modul za marketing i modul za korisnici koi zaedno na va{ata kompanija }e i ovozmo`at avtomatizirawe na del od procesite koi se pokrieni vo ovie segmenti na rabotewe, a istovremeno }e se pogri`at za poedine~niot pristap na Va{iot oddel za gri`a na korisnici do sekoj korisnik, so {to toj }e bide zadovolen i dobro tretiran. Kako {to spomnavme i pogore, eden od glavnite aduti na Microsoft Dynamics CRM 2011 vo odnos na konkurentskite proizvodi e negovata prirodna povrzanost so paketot kancelariski softver na Microsoft – Office koj {to e eden od naj~esto koristenite softverski re{enija i vrabotenite vo mnogu kompanii {irum svetot aktivno go koristat so godini. Brzo i ednostavno se povrzuva so Microsoft Outlook, a ovozmo`uva i ednostavno vnesuvawe na podatoci i informacii od nekoja od poznatite kancelariski programi kako Word i Excel, kako i eksportirawe na istite nazad vo ovie formati. Dokolku Va{ata kompanija koristi i nekoj vid na serversko re{enie za menaxirawe so dokumenti od Microsoft, toga{ pridobivkite od koristeweto na Dynamics CRM se zgolemuvaat nekolkukratno. Vo novata verzija 2011 drasti~no smenet i podobren e

TEHNOLOGII I BIZNIS i interfejsot na samata programa vo koja e dodadena lenatata so zada~i ili ribbon na koj Vie i Va{ite vraboteni ve}e ste naviknati bidej}i ovoj koncept na interfejs be{e pretstaven vo Office 2007. So seto ova se namaluva potrebata od dopolnitelna edukacija na Va{ite vraboteni za koristewe na ova CRM re{enie od Microsoft.

No ne e samo izgledot edinstveno ne{to koe go poednostavuva i zabrzuva raboteweto. Vistinskata sila e vnatre vo samata programa. Va{ite timovi za marketing i proda`ba mo`at da gi koristat alatkite za filtrirawe i segmentacija na bazata od korisnici i so toa da gi sledat rezultatite od kampawite, da ja ispitaat nivnata isplatlivot i da donesat odluka za toa kako }e se odvivaat slednite. Na primer, so pom o{ na ovie alatki Va{iot marketing tim mo`e da gi razdeli klientite spored nekoja od nivnite karakteristiki (pol, starost, dali se stari ili novi klienti, na~in na komunikacija i sli~no) i da generira izve{tai so ~ija analiza mo`e da se dojde do odgovorot na pra{awata koi se vistinskite klienti za va{iot proizvod i kako najlesno mo`e da se pristapi do niv. Ako na primer, analizata na tie izve{tai poka`e deka najmnogu zainteresirani za va{iot proizvod se korisnicite stari od 25 do 35 godini koi {to ste gi izvestile preku SMS, toga{ za slednata kampawa vie ve}e znaete deka resursite pred se treba da gi naso~ite kon ovie potro{uva~i, i deka treba da se posvetite na ovoj na~in na informirawe, na smetka na drugite na~ini kako email telefon i sli~no. So toa }e go rasteretite Va{iot marketing tim od „loveweto vo matno“ na novi klienti, }e ja zgolemite proda`bata,a }e gi namalite i tro{ocite. Ova e samo eden primer, dodeka so drugite alatki i mo`nosti koi gi ima vo Microsoft Dynamics CRM 2011 Vie nekolkukratno }e go podobrite raboteweto, }e generirate dopolnitelen profit, no najva`no od se }e imate zadovolni klienti koi sami po sebe se najdobra reklama.

Za kraj samo u{te edna karakteristika na Microsoft Dynamics CRM 2011. Istata e dostapna i za rabotewe vo „oblak” t.e. kako usluga koja {to ne treba da se instalira i prezema. Celosnata rabota se izvr{uva na dale~ni, sigurni i brzi serveri, a za povrzuvawe i koristewe potrebna e samo internet konekcija. Na ovoj na~in se namaluva i potrebata od specijaliziran IT personal koj bi se gri`el za instalacija, odr`uvawe i otstranuvawe na eventualni problemi. Pove}e informacii na http://crm.dynamics.com/.

45

46 GADGETS NOVIOT XBOX 360 O@IVUVAWE NA R2-D2 OD STAR WARS

HP GO ZBOGATI SVOETO PORTFOLIO SO NOVIOT HP 5570E THIN CLIENT

erojatno ne postoi podobar spoj na vrvnata svetska tehnologija vo momentov otkolku simbiozata na najdobrata “gejmerska” konzola i XBox legendarnite Star Wars na Xorx Lukas.

Najnoviot model na megapopularniot XBox 360 ni go nudi tokmu toa. Neverojatno dobriot dizajn inspiriran od najpopularniot karakter od “Vojna na yvezdite” i najdobrite tehni~ki i grafi~ki performansi koi mo`e da gi ponudi sovremenata tehnologija vo momentov go napravija najnoviot model na XBox svetski popularen u{te pred samiot start na negovoto lansirawe.

Noviot xojstik e oboen so zlatna nijansa i mnogu nalikuva na tie {to se koristea kaj popularnite androidi od filmot i nudi neverojaten spoj so igrata vo koja totalno }e se vnesete.

HD povrzuvaweto so va{iot LCD ili plazma-televizor u{te edna{ }e gi donese junacite kako Luk Skajvoker i Dark Vejder vo va{iot dom. Samo razlikata e vo toa {to XBox 360 e tolku realno napraven {to nikoga{ nema da ste sigurni koj e vo ekranot, a koj nadvor od nego.

H

V

SAMSUNG STANUVA NAJGOLEM PROIZVODITEL NA MOBILNI TELEFONI orejskiot proizvoditel na elektronika i mobilni aparati Samsung mnogu brzo }e objavi deka e najgolemiot proizvoditel na mobilni telefoni vo svetot. Spored podatocite za proda`ba na mobilni telefoni na Strategy Analytics, Samsung ve}e gi nadminal Nokia i Apple.

Spored podatocite, brojot na prodadeni pametni telefoni od brendot Samsung vo vtoriot kvartal se dvi`i me|u 18 i 21 milioni, dodeka Apple prodava 20,3 milioni iPhone mobilni telefoni. Najlo{o stoi Nokia, koja vo istiot period prodala 16,7 milioni pametni mobilni telefoni. Vo istra`uvaweto na Strategy Analytics ne se vklu~eni podatocite za proda`ba na tablet-kompjuteri. O~ekuvawata na analiti~arite se deka u~estvoto na Samsung na pazarot na telefoni do krajot na godinata da bide 20%, dodeka u~estvoto na Nokia 26%, {to e najmala razlika dosega me|u ovie dva proizvoditeli na mobilni telefoni.

K

P go pretstavi noviot 5570e Thin Client vo negovoto thinclient portfolio, koe e vode~ko vo industrijata, poddr`ano od Windows. Toa im ovozmo`uva na korisnicite da ja poednostavat klientskata virtuelizacija na upravuvawe i rasporeduvawe so pomo{ na desktopplatforma, dizajnirana vo soglasnost so gri`ata za `ivotnata okolina. So pomo{ na prethodno instaliraniot Microsoft Windows® Embedded Standard 7, najnoviot Windows Embedded OS, HP 5570e Thin Client gi poddr`uva lokalnite aplikacii, sodr`i vode~ki softver za desktop-virtuelizacija, kako {to e Citrix ICA 12.0, Microsoft RDP 7.1 so dale~insko FX, a isto taka vklu~uva i internet-prelistuva~ za da obezbedi bogato i prijatno iskustvo vo mno{tvoto virtuelni desktop-kompjuteri vo svetot na kompjuterite. Kompanijata ve}e vklu~i Wi-Fi opcija, vgradena dual-digital monitor poddr{ka i {est USB vlezovi koi ovozmo`uvaat mnogu opcii za konektirawe, pritoa vodej}i smetka za zdravata `ivotna sredina. Sovr{eno siguren i vo soglasnost so potrebite na finansiskite institucii i vladinite agencii, HP 5570e Thin Client vo svoite karakteristiki vklu~uva Enhanced Write Filter, sigurnosen USB oddel i mo`nost za smart-karti~ki za pogolema sigurnost.

Isto taka, mo`e da bide lesno upravuvano so HP Device Menager za da se podobri produktivnosta i biznismobilnosta.

OSVE@ETE GI VA[ITE INFORMACII I ZA[TEDETE! NAJPOVOLNA CENA ZA PRETPLATA NA NEDELNIKOT I DNEVENIOT VESNIK KAPITAL ZA SAMO 8.000 DENARI SO VKLU^ENO DDV, PLATENA PO[TARINA ZA 12 MESECI... ZA[TEDETE DURI 35%

+

-35% SO

POVE]E INFORMACII NA 02/3298 110 ILI

pretplata@kapital.com.mk

ZEMETE POVE]E!