618-Kapital Magazin

KOMPANII I PAZARI

КАКО ДА SЕ SPASAT ФИRМИТЕ ШТО ТОNАТ

COVER STORY KAPITAL ANALIZA

TEHNOLOGII I BIZNIS BEZ STIV XOBS NA ^ELO

8 PRI^INI ZA NEKONKURENTNOSTA NA MAKEDONIJA

EPL SE SOO^UVA SO NOVI PREDIZVICI

www.kapital.mk

biznis magazin

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

BROJ 618|CENA 100 DEN.|2 SEPTEMVRI, 2011|GODINA 12

...samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

INTERVIEW

ISKRA VETAXOKOSKA–MUCUNSKA UPRAVITEL I KOSOPSTVENIK NA VITALIA

NA[ATA MISIJA E SO ZDRAVA HRANA DA SOZDAVAME ZDRAVI GENERACII

KOMPANII I PAZARI

www.kapital.mk

КАКО ДА SЕ SPASAT ФИRМИТЕ ШТО ТОNАТ

4

COVER STORY KAPITAL ANALIZA

TEHNOLOGII I BIZNIS BEZ STIV XOBS NA ^ELO

8 PRI^INI ZA NEKONKURENTNOSTA NA MAKEDONIJA

EPL SE SOO^UVA SO NOVI PREDIZVICI

biznis magazin

SODR@INA SODR@INA

IZDVOJUVAME

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

BROJ 618|CENA 100 DEN.|2 SEPTEMVRI, 2011|GODINA 12

...samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

06 PORTFOLIO 10 COVER STORY Tehnolo{ki podobruvawa i inovacii (1) Inovativnosta e na~in na razmisluvawe, ne nova tehnologija ili proizvod INTERVIEW

ISKRA VETAXOKOSKA–MUCUNSKA UPRAVITEL I KOSOPSTVENIK NA VITALIA

NA[ATA MISIJA E SO ZDRAVA HRANA DA SOZDAVAME ZDRAVI GENERACII Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Veqko Vlahovi} br 11, Skopje (delovna zgrada na Tehnometal Vardar AD, 2 kat), p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 nikolova@kapital.com.mk Pretplata na dnevniot vesnik Kapital i na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplati@kapital.com.mk Reklama: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.com.mk aleksandra@kapital.com.mk Oglasi: Dijana Gulakova ++389 2 3298 110/ lok.105 gulakova@kapital.com.mk Specijalni prilozi: Jasmina Savovska Tro{anovski jasmina@kapital.com.mk Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Aleksandar Ivanovski Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka.

16 INTERVJU Iskra Vetaxokoska– Mucunska, upravitel i kosopstvenik na Vitalia Na{ata misija e so zdrava hrana da sozdavame zdravi generacii 22 KOMPANII I PAZARI Kако да sе spasat фиrмите што тоnат

DVAESET GODINI NEKONKURENTNA EKONOMIJA “Kapital” ja nema sposobnosta da predvidi koga glavnite pre~ki za niskata konkurentnost na makedonskata ekonomija }e se nadminat, a makedonskite proizvodi }e stanat mnogu pokonkurentni i barani na stranskite pazari, no zatoa mo`eme preku nivna detalna analiza i davawe konkretni predlozi i idei kako istite da bidat nadminati, da dademe svoj pridones vo podobruvawe na pozicijata na Makedonija na svetskite pazari.

Str. 10

Cover story

26 COMPANY PROFILE “Mekicite od Stra`a” Koga kormiloto go prezema novata generacija 28 KOMPANII I PAZARI Privatni marki V.S. brendovi Koj ja dobiva, a koj ja gubi borbata na pazarot?

34 TEHNOLOGII I BIZNIS Bez Stiv Xobs na ~elo Epl se soo~uva so novi predizvici 38 KAPITAL REPORTA@A Genijalna ideja - kako da izgradite ku}a so po~eten kapital od 4.000 evra?

Vo [tip nikna prvata kontejner-ku}a na Balkanot!

44 AVTOMOBILIZAM 2012 Ford Focus XR4 Uli~en zavodnik so mo}en agregat 46 GADGETS Nov Android telefon od Sony Ericson

10 GUMA ZA SPASUVAWE Pritisnati od tovarot na dolgovite, makedonskite biznismeni, obi~no vo posleden moment ili koga e ve}e predocna, baraat spas kaj doveritelite, naj~esto bankite i dobavuva~ite, zanemaruvaj}i go ~esto odgovorot na pra{aweto vrz osnova na {to }e se izvle~at od ambisot. Doveritelite pak, najmnogu sakaat koga toj odgovor }e sodr`i dolgoro~en biznis plan koj {to e garancija za oporavuvaweto.

Str. 22

Kompanii i pazari

22

6 PORTFOLIO BUSINESSBRIEF BANKARITE BARAAT!

NBM DA JA NAMALI ZADOL@ITELNATA REZERVA! ankarite baraat Narodnata banka da ja namali stapkata na zadol`itelnata rezerva za da mo`at da izdavaat pove}e krediti, a istovremeno sakaat da iniciraat i novi izmeni na Zakonot za obligacioni odnosi, koj sega ja ograni~uva visinata na kamatnite stapki.

Inicijator na ovie barawa e Jitka Pantu~kova, pretsedatel na Upravniot odbor na Ohridska banka i zamenikpretsedatel na Zdru`enieto na bankarstvo pri Stopanskata komora na Makedonija. “Smetam deka nie bankarite ovie dena treba da ja otvorime diskusijata za minimalnata zadol`itelna rezerva na Narodnata banka, no i za Zakonot za obligacioni odnosi, koi pretstavuvaat pre~ka za podobra ponuda na krediti na pazarot.

Mislam deka treba da zboruvame za ovie temi vo ramkite na bankarskata grupacija, a potoa da otvorime pregovori so Narodnata banka i ministerot za finansii�, veli Pantu~kova.

B

OD SEPTEMVRI NOV FINANSISKI INSTRUMENT

MBPR PREDVREME ]E GI POBARUVAWATA NA IZVOZNICITE OD STRA d septemvri dr`avnata banka za poddr{ka na razvojot, MBPR, voveduva nov finansiski instrument za izvoznicite.

Stanuva zbor za faktoringot so koi MBPR }e gi otkupuva pobaruvawata na izvoznicite od stranstvo za odreden nadomest, a bankata predvreme }e gi isplatuva fakturite koi dosta-

O

GRAFIK NA NEDELATA

suvaat po nekolku meseci. Kompaniite izvozni~ki ve}e poka`uvaat ogromen interes za ovaa usluga.

Vo uslovi koga makedonskite kompanii s$ u{te se davat vo nelikvidnost, a zadocnetoto pla}awe na obvrskite od strana na stranskite partneri se nametna kako klu~en problem za izvoznicite od po~nuvaweto na krizata. Iako

MAKEDONIJA I BOSNA NAJNERAZVIENI ko po 20 godini nezavisnost jugoslovenskite republiki se sporedat spored ekonomskata razvienost slikata e re~isi ista. Bosna i Hercegovina i Makedonija se najslabo razvienite ekonomii, dodeka Slovenija e daleku, daleku pred site ostanati. Hrvatite gi sledat, a Srbite bavno izleguvaat od te{kite politi~ki blokadi koi ja blokiraa ekonomijata.

Statistikata poka`uva deka minatata godina Makedonija ja zavr{i so BDP po glava na `itel od 4,431 dolar, dodeka Bosna i Hercegovina e edisntvenata zemja od eksjugoslovenskite republiki koja ima ponizok BDP od Makedonija od 4.318 dolari.

Slovene~kiot BDP iznesuva 23.705 dolari, odnosno e pet pati pogolem od makedonskiot BDP. Hrvatska lani imala BDP po glava na `itel od 13.720 dolari.

BiH

Hrvatska

23.705,70 4.431,13

13.720,24

4.318,67

BDP PO GLAVA NA @ITEL (USD)

Makedonija

Slovenija

5.233,21

A

Srbija

BROJ 618

02/09/2011

7

www.kapital.mk

I PLA]A

RANSTVO za golem broj kompanii koi rabotat so izvoz s$ u{te ne se poznati uslovite po koi MBPR }e nudi faktoring, sepak, golem interes za proda`ba na svoite pobaruvawa projavija firmite od tekstilniot i prehranbeniot sektor.

Za da mo`e bankata da gi otkupi pobaruvawata na kompaniite tie }e mora da ispolnat odredeni uslovi, kako, na

primer, firmata da postoi najmalku edna godina, da bide kreditosposobna, a istite uslovi }e treba da gi ispolnuva i stranskiot partner, odnosno firmata-kupuva~.

Direktorot na sektorot za kreditno osiguruvawe vo MBPR, Darko Stefanovski, objasnuva deka so koristewe faktoring izvoznicite gi dobivaat parite {to ve}e gi zarabotile, samo pobrzo otkolku da go ~ekaat rokot na dostasuvawe na fakturata.

“Koga nam }e ni gi prodadat fakturite kompaniite si obezbeduvaat slobodni pari~ni sredstva za neprekinato funkcionirawe na biznis-ciklusot.

Nie go voveduvame izvozniot faktoring, no samo vo kombinacija so osiguruvawe na izvozot. Zna~i, nie osi gi oosiguruvame proda`bite, odnosno pobaruvawata pred s$ na izvoznicite, pob no i na doma{en pazar. So toa kompaniite se oslobodeni od tro{oci za pan naplata, od tro{oci za monitoring na nap fakturite”, veli Stefanovski. fak Kompanijata koja se zanimava so Kom izvoz izv podnesuva barawe do MBPR za vr{ewe faktoring. Po odobruvaweto vr{ MBPR MB mu ispla}a na izvoznikot 80% od osigurenite pobaruvawa, no samo za period od {est meseci od dostasuvaweto na fakturata. Vo momentot koga bankata }e si gi naplati pobaruvawata & gi ispla}a na firmataizvoznik i ostanatite 20%. Za vakvata usluga MBPR presmetuva kamata vo iznos od 8% na godi{no nivo i ednokratna provizija za upravuvawe vo iznos od 0,33%.

BUSINESSBRIEF

IZGRADBATA NA PATI[TA STANA ISTORISKA

TENDEROT ZA AVTOPATI[TA SE ODLO@UVA PO TRET PAT ladata u{te edna{ go odlo`i rokot za koncesija na avtopati{tata. Iako pette konzorciumi koi vlegoa vo trkata za dvata paketi avtopati{ta od Koridorot 8 po prvoto odlo`uvawe od tri meseci treba{e ponudite da gi dostavat do 19 septemvri, Vladata donese odluka po tretpat da go odlo`i rokot vo koj kompaniite treba da gi dostavat ponudite. Spored odlukata na Vladata, objavena vo Slu`ben vesnik, namesto 260 dena, spored poslednata izmena, pette konzorciumi imaat rok od 280 dena da gi dostavat ponudite vo vtorata faza od postapkata za davawe na pati{tata od Koridorot 8 pod koncesija. So toa rokot na sproveduvawe na postapkata za koncesija na avtopati{tata se prolongira na 27 meseci ili 805 dena.

V

NAJVLIJATELNI @ENI VO SVETOT merikanskiot magazin “Forbs” objavi lista so najvlijatelni `eni, na koja se rangirani mnogu poznati `eni od biznisot, politikata i {ou-biznisot. Vo klasifikacijata, sepak, pre-

A

ANGELA MERKEL

HILARI KLINTON

ovladuvaat biznis-dami i politi~ari. Germanskata kancelarka, Angela Merkel, e prva na listata so najvlijatelni `eni vo svetot, a sredna vozrast na top 10 najvlijatelni `eni e 51 godina.

DILMA RUSEF

INDRA NOI

Funkcija kancelar na Germanija Vozrast- 57 godini

Funkcija- dr`aven sekretar na SAD Vozrast- 63 godini

Funkcija pretsedatel na Brazil Vozrast- 63 godini

Funkcija-izvr{en direktor na Pepsi Vozrast- 55 godini

Mo}ta i vlijanieto na Angela Merkel doa|a od funkcijata kancelar na Germanija. So ogled na faktot deka Germanija e ekonomski i politi~ki najvlijatelna zemja vo EU, toga{ logi~no e {to Merkel e najvlijatelna `ena vo svetot.

Hilari Klinton od prva dama stana dr`aven sekretar na najmo}nata dr`ava vo svetot.

Nejzinata funkcija e edna od najzna~ajnite funkcii po taa na pretsedatelot, a taa zad sebe go ima i soprugot Bil Klinton, porane{en pretsedatel na SAD.

Mo}ta na Brazilkata so bugarsko poteklo, Dilma Rusef, proizleguvaat od funkcijata - pretsedatel na Brazil, zemja koja ima 80 milioni `iteli, najgolema vo Ju`na Amerika i zemja koja vo poslednite nekolku godini se nametnuva kako silna ekonomija vo rast.

Indijkata Indra Noi e edna od najvlijatelnite `eni vo svetot na biznisot vo SAD i vo svetot. Taa e `ena koja pod sebe ja ima edna od najgolemite kompanii vo prehranbeniot biznis i edna od najvrednite i najprofitabilnite kompanii vo SAD.

8 PORTFOLIO VO FOKUS

BROJKI:

Zazdravuvaweto na svetskata ekonomija e pod nov golem pritisok da bide zagrozeno, poradi toa {to kaj politi~arite na SAD i Evropa otsustvuva ~uvstvoto deka moraat da prezemat agresivni i itni merki za da gi spre~at novite krahovi koi se slu~uvaat vo globalnata ekonomija.

67% 1,5

e poskapena p~enkata za edna godina

milioni evra e najgolemiot iznos na subvencii koi gi dobi Povardarie

85

dolari dostigna cenata na barel nafta

KRISTIN LAGARD, IZVR[EN DIREKTOR NA MMF

TRENDOVI

INVESTITORITE SE VRTAT KON SUROVINITE

ENERGIJATA I METALITE ]E POSKAPUVAAT pokraj zabavuvaweto na svetskiot ekonomski rast investitorite smelo se naso~uvaat kon pazarite na surovini, kade {to o~ekuvaat poskapuvawe poradi nedovolnata ponuda. Indeksot na surovini S&P minatata nedela se zgolemi za 4,2%, a analiti~arite od Goldman Sach prognoziraat deka vrednosta na indeksot so slednata godina }e se zgolemi za pove}e od 20%, a vode~ki za rastot }e bidat zgolemenite ceni na energijata i industriskite metali.

Hex-fondovite i drugite {pekulativni investitori ve}e gi zgolemuvaat vlogovite vo surovini vo o~ekuvawe na rast na nivnite ceni.

I

SAD JA GUBI TRIDECENISKATA DOMINACIJA

KINA STANA NAJGOLEM PROIZVODITEL NA KOMPJUTERI ina ja nadmina SAD vo proizvodstvoto na kompjuteri i so toa stavi kraj na tridekadnata amerikanska dominacija na ovoj pazar ovozmo`ena od Xerox, HP, Apple i International Business Machines. Brojot na kompjuteri proizvedeni vo Kina vo vtoriot kvartal od godinava e za 14% pogolem sporedeno so istiot kvartal vo SAD i so toa se iska~i na proizvodstvo od 18,5 milioni proizvedeni kompjuteri. Vo SAD pak, se proizvedoa samo 17,7 milioni kompjuteri.Ekspertite predviduvaat deka ovaa dominacija }e prodol`i i vo 2012 godina.

K

odeka ostanatite porane{ni jugoslovenski republiki ja proslavija 20-godi{ninata od nezavisnosta so prigodni manifestacii, govori, polo`uvawe venci na grobovite na padnatite borci vo vojnite, Makedonija ve}e po~nuva da vleguva vo delirium okolu proslavata na Denot na nezavisnosta 8 septemvri. Proslavata ve}e se opi{uva kako kosmopolitska, gradiozna, obedinuva~ka. Od Vladata objavija deka odbele`uvaweto na ovaa 20-godi{nina od nezavisnosta na Makedonija }e ima kosmopolitska dimenzija i misija. Oti tokmu toj den }e se slu~elo kone~no obedinuvawe na site gra|ani bez razlika na nivnata politi~ka pripadnost, ideologija, vera i nacionalnost za prosperitetna i dolgove~na Makedonija. Na plo{tadot Makedonija }e defiliraat balerini, igraorci od site etni~ki zaednici, pretstavnici od site delovi od Armijata, gardata , voeniot orkestar. Na toj {to go osmisluval konceptot, odnosno Vladata, mora da mu se priznae idejata. Po 20-godi{ni tranziciski maki i jadovi gra|anite da se potsetat kako toa izgleda{e koga se `ivee{e i kako se slave{e vo Jugoslavija.

Zo{to inaku Makedonija bi odbrala na tolku pompezen na~in da ja proslavuva nezavisnosta i odvojuvaweto od zaedni~kata dr`ava Jugoslavija?

Ako sme realni toga{ treba da si priznaeme deka rezultatite koi gi postignavme vo izminatite 20 godini na politi~ki, ekonomski, kulturen i sportski plan ne zaslu`uvaat tolkavi pompi. Klu~nite politi~ki i ekonomski problemi na dr`avata s$ u{te ne se re{eni, ekonomijata namesto da napreduva, nazaduva, se gradi i investira pomalku, iljadnici lu|e so godini se bez mo`nost da se vrabotat. “Kapital� za sledniot broj podgotvuva golemo istra`uvawe vo koe }e se analizira kakva ekonomija ima{e Makedonija pred 20 godini, a kakva sega, {to napravivme, a {to ne napravivme, {to mo`evme da napravime pove}e...

Rezultatite se o~ajni. Makedonija vo 1991 godina izvezuvala pove}e gotovi proizvodi otkolku {to izvezuva denes.

Golemite giganti kako MZT, Gazela, Чik Kumanovo, FAS 11 Oktomvri, Rade Kon~ar, EMO, OHIS denes ve}e ne postojat... Ostanaa samo raspadnatite fabriki da ne potsetuvaat na vremeto koga bevme navistina nezavisni.

D

Biljana Zdravkovska-Stoj~evska odgovoren urednik

10 COVER STORY: “KAPITAL� ANALIZA

OSUM PRI^INI ZA NEKONKURENTNOST 1

2

Osustvo na nova tehnologija i inovacii

Lo{a infrastruktura i transport

3

Limitirani menaxerski sposobnosti i znaewa

4

Pristap do finansii

K Konkurentnosta, onkurentnosta ppoto~no oto~no nnekonkurentnosta ekonkurentnosta nnaa m makedonskata akedonskata eekonomija konomija e ttema ema sstara tara kkolku olku i dr`avata. Vo godinata koga Makedonija ja odbele`uva 20-godi{ninata od nezavisnosta, rezultatite na poleto na konkurentnost na ekonomijata se o~ajni. Dokaz za toa se raste~kiot trgovski deficit, s$ pogolemiot uvoz, niskiot i skap izvoz, no i mnogute rangirawa na me|unarodnite organizacii na koi Makedonija e na dnoto. “Kapital� ja nema sposobnosta da predvidi koga ovie pre~ki }e se nadminat, a makedonskite proizvodi }e stanat mnogu pokonkurentni i barani na stranskite pazari, no zatoa mo`eme preku nivna detalna analiza i davawe konkretni predlozi i idei kako istite da bidat nadminati, da dademe svoj pridones vo podobruvawe na pozicijata na Makedonija na svetskite pazari

onkurentnosta, poto~no nekonkurentnosta na makedonskata ekonomija e tema stara kolku i dr`avata. Vo godinata koga Makedonija ja odbele`uva 20-godi{ninata od nezavisnosta, ne mo`e da se pofali i so dobri rezultati na poleto na konkurentnosta na svojata ekonomija. Toa e vidlivo i preku kontinuirano raste~kiot trgovski deficit i preku relevantnite rangirawa na me|unarodnite organizacii na koi nemame zavidna pozicija {to se odnesuva do konkurentnosta.

Spored Globalniot izve{taj za konkurentnost na Svetskiot ekonomski forum, kako

K

najrelevanten vo ovaa oblast, Makedonija e rangirana na 79-toto mesto od vkupno 139 zemji pri {to kako najproblemati~ni faktori za vodewe biznis se ocenuvaat neefikasnata birokratija, pristapot do finansii, nestabilnosta i promenlivosta na dr`avnite politiki i strategii. Osven ovie tri kriti~ni to~ki koi dobile najlo{i ocenki, na listata pri~ini za makedonskata nekonkurentnost se najdoa i korupcijata, infrastrukturata, neadekvatnata rabotna sila i restriktivnite rabotni regulativi.

Svoja strana na prikaznata imaat i samite kompanii, od ~ija{to aktivnost i inovativnost vo krajna mera zavisi

konkurentnosta na celata ekonomija. Tie ve}e dve decenii se `alat na slabata poddr{ka od dr`avata bilo da stanuva zbor za kreditirawe ili izvoz, se `alat na lo{ata infrastruktura, nelojalnata i `estoka konkurencija od drugite zemji vo regionot, se `alat deka nemaat dovolno stru~en kadar i deka fakultetite ne proizveduvaat rabotnici po nivna merka...

Pri~ini ima bezbroj so koi makedonskite menaxeri, so ~est na malobrojnite isklu~oci, ja objasnuvaat ili poto~no pravdaat svojata, a so toa i nekonkurentnosta na makedonskata ekonomija. Ne deka gorenavedenoto ne e e del od dolgata lista

11

A TA NA MAKEDONIJA 5

Pazar na rabotna sila i produktivnost

6

pri~ini za makedonskata nekonkurentnost, no treba nesebi~no i samokriti~no na ovaa lista da se dodadat i otsustvoto na izdr`ani biznis-strategii kaj samite kompanii, iskustvoto na pove}e pazari, svesnosta za potrebata i neophodnosta od kontinuirano vlo`uvawe vo kadar, tehnologija, brendirawe, marketing i znaewe, pogolemo nivo na spremnost za rizik i samouverenost, kako i hrabrost i agresivnost pri osvojuvawe i zadr`uvawe novi pazari.

Za site ovie problemi so koi se soo~uvaat makedonskite kompanii “Kapital” pi{uva pove}e od deset godini. Za `al, mnogu malku od tie ograni~uvawa

7

Izvori na energija

8

Ograni~eni marketingaktivnosti

dosega se otstraneti. Nekonkurentnosta i ponatamu ostanuva rak-rana na makedonskata ekonomija koja se gu{i vo trgovski deficit, golema vnatre{na zadol`enost i pregolema surovinska zavisnost...

“Kapital” ja nema sposobnosta da predvidi koga ovie pre~ki }e se nadminat, a makedonskite proizvodi }e stanat mnogu pokonkurentni i barani na stranskite pazari, no zatoa mo`eme preku nivna detalna analiza i davawe konkretni predlozi i idei kako istite da bidat nadminati, da dademe svoj pridones vo podobruvawe na pozicijata na Makedonija na svetskite pazari.

“Kapital” po~nuvaj}i od ovoj broj vo

Sistemska poddr{ka od dr`avata

nekolku prodol`enija }e gi analizira osumte najgolemi pri~ini za nekonkurentnosta na makedonskata ekonomija: Osustvo na nova tehnologija i inovacii; Lo{a infrastruktura i transport; Limitirani menaxerski sposobnosti i znaewa; Pristap do finansii; Pazar na rabotna sila i produktivnost; Izvori na energija; Ograni~eni marketing-aktivnosti; Sistemska poddr{ka od dr`avata.

12 COVER STORY: TEHNOLO[KI PODOBRUVAWA

INOVATIVNOSTA E NA^IN NA RAZMISLUVAWE, NE NOVA TEHNOLOGIJA ILI PROIZVOD

Inovacijata ne se odnesuva samo na proizvodot ili uslugata, tuku na site procesi {to se slu~uvaat vo kompanijata, pristapot na menaxmentot kon novitetite, inovativniot pristap za zabrzuvawe na protokot na informacii, finansii i proizvodi me|u kompaniite VERICA JORDANOVA jordanova@kapital.com.mk

astarena tehno logija, nisko nivo na investicii vo tehnolo{koto osovremenuvawe na makedonskite kompanii i re~isi nikakvi vlo`uvawa vo istra`uvawa i razvoj se seriozni pri~ini poradi koi makedonskite kompanii i nivnite proizvodi se krajno nekonkurentni na stranskite pazari. Iako za ovaa seriozna pri~ina za makedonskata nekonkurentnost mnogu malku se zboruva vo javnosta, kade {to dominiraat temite za dr`avnata pomo{ i bankarskite krediti kako glavni problemi, sepak, malku podetalen razgovor so makedonskikte manxeri i sopstvenici na proizvodni kompanii

Z

}e ve dovede tokmu do ovaa tema – tehnologijata i inovativnosta kako klu~ni faktori za kvalitetot i konkurentnosta na proizvodite.

Vo eden neodamne{en razgovor so prviot ~ovek na poznata makedonska kompanija dojdovme do soznanie deka kompaniite so postara tehnologija mora da gi kupat najkvalitetnite i najskapi surovini ako sakaat da proizvedat proizvod koj bi bil po vkus na evropskite ili koj bilo drug potro{uva~ vo svetot komu cenata ne mu e dominanten kriterium koga kupuva, na primer integralni biskviti. I obratno, golemite i poznati svetski proizvoditeli koi dr`at ~ekor so najnovite proizvodni tehnologiii i inovacii mo`at da izvadat top-proizvod i so pomalku rafinirani surovini.

Ako se pojde od ova i ako se znae deka kaj nas proizvoditelite nemaat pari ni za najnova tehnologija, ni za najkvalitetni surovini, stanuva mnogu pojasno zo{to makedonskite proizvodi nikoga{ ne se vo rangot na cenovno najvisoki proizvodi, kade {to, razbirlivo, e pogolema i zarabotkata.

Od druga strana, ni novata tehnologija nema mnogu da im zna~i ako kompaniite kone~no ne se re{at da vlo`uvaat mnogu pove}e vo svojot stru~en kadar. Badijala bi bila novata tehnologija ako i in`inerskiot kadar ne dobie soodvetna obuka za nejzino koristewe.

Poznava~ite na prilikite vo realniot sektor velat deka so 0,2% od nacionalniot dohod {to go izdvojuvame kako dr`ava za istra`uvawe i

razvoj, a vo toj procent maloto u~estvo na kompaniite, ne ni mo`eme da o~ekuvame ne{to podobro.

INOVATIVNOSTA NEINTERESNA ZA POVE]ETO KOMPANII Istra`uvaweto na Nacionalniot centar za razvoj na inovacii i pretpriemni~ko u~ewe, sprovedeno me|u pove} e od 2.000 makedonski firmi, poka`a deka samo 18% od niv vo periodot od 20072009 godina vovele nov ili zna~itelno podobren proizvod ili usluga. “Potrebno e mnogu pove}e da se raboti na zgolemuvaweto na svesnosta za inovaciite i nivnoto zna~ewe za ekonomskiot razvoj, odnosno na potrebata od inovirawe vo celata kultura na `iveewe i rabotewe. Taa promocija na

13

A I INOVACII (1) kreativnosta treba da po~ne da se slu~uva od najrana u~ili{na vozrast, a fokusot na dr`avata i stopanskite komori da bide kon toa firmite da se obu~at za toa kako da razvivaat novi proizvodi i uslugi, da osvojuvaat novi pazari ili da razvivaat novi kanali za distribucija”, veli profesor Radmil Polenakovi}, rakovoditel na Nacionalniot centar.

Deka problemot ne le`i samo vo nedostigot od dovolno sopstveni sredstva, tuku vo nezainteresiranosta za ovaa problematika, potvrduva krajniot ignorantski odnos na kompaniite kon evropskata CIP-programa za konkurentnost i inovacii. Na povicite za prijavuvawe za ovaa programa, koja va`i za periodot od 2007 do 2013 godina, od Makedonija se nema prijaveno nitu edna kompanija! Za da se pottikne nivnata zainteresiranost i informiranost za ovaa mo`nost bea organizirani duri i besplatni obuki za

kompaniite i konsultantite.

Za sredstva od fondot, te`ok 3,6 milijardi evra, se o~ekuva vo septemvri da se prijavat 8-10 makedonski kompanii, koi sega ja podgotvuvaat aplikacijata.

NEDOSTIG OD STRU^EN KADAR Deka kadarot, ne samo tehnologijata se vinovni za slabata konkurentnost potvrdi i podatokot deka samo 5% od nau~nite istra`uva~i vo Makedonija rabotat vo privatniot sektor, {to e edna od glavnite pri~ini zo{to makedonskite kompanii se me|u najslabite vo Evropa spored inovativnosta na svoite proizvodi, uslugi i rabotni procesi. Ova go poka`a izve{tajot na UNESKO za sostojbite vo naukata vo celiot svet.

“Makedonija i ostanatite balkanski zemji ne smeat pove}e da si dozvolat da ne vlo`uvaat vo istra`uvawe i razvoj (IR), zatoa {to }e zaostanat daleku zad ostanatite zemji vo Evropa vo ekonomskiot razvoj”,

ALKALOID ao|aweto na optimalnata granica me|u vrvniot kvalitet i realno pristapnata cena na nivnite farmacevtski i ostanati proizvodi e golem predizvik za kompanijata, koja za da ja zgolemi svojata inovativnost i koristeweto na naukata vo kreiraweto na svoite proizvodi pred nekolku godini osnova{e i svoj Institut za razvoj i kontrola na kvalitet.

“Ovaa sovremena i visokointegrirana razvojno-istra`uva~ka edinica, vo tesna sorabotka so u{te nekolku sektori, ni ovozmo`uva postignuvawe visoki rezultati vo rabotata. Institutot e opremen so najsovremena tehnolo{ka i analiti~ka oprema, a vo nego e oformen i oddelot za predformulaciski ispituvawa, so najsovremena aparatura, koja intenzivno se upotrebuva vo najranite fazi na razvojniot ciklus na eden lek”, veli @ivko Mukaetov, generalen menaxer na Alkaloid.

Alkaloid izdvojuva okolu 3% od vkupnite prihodi na godi{no nivo za razvojno-istra`uva~ki aktivnosti. Pritoa, Alkaloid gi upotrebuva najsovremenite softverski sistemi ( ALKASAP Alkaloid – System Aplications and Programs i DMS (Document management system) koi obezbeduvaat mnogu poefikasno vnatre{no rabotewe, pri {to centralizirano elektronski se sledi rabotata na site sektori, od vlezot na materijalite vo kompanijata, preku proizvodniot proces, s$ do izlezot na gotovite proizvodi. Ovozmo`uva elektronsko sledewe na site nabavki, proda`bi, planirawe, kontrola na tro{ocite i site ostanati ekonomski parametri.

N

veli izve{tajot na UNESKO. Od regionot, vo Bugarija vo kompaniite se anga`irani 13% od istra`uva~ite, vo Hrvatska 16,4%, vo Romanija 32,5%, dodeka vo Slovenija duri 43,5% od istra`uva~ite se vraboteni vo privatniot sektor. Od nas polo{o stoi samo Srbija, kade {to samo 1,2% od istra`uva~ite rabotat vo kompaniite. Vo zemjava najgolem del od istra`uva~ite se vraboteni vo obrazovnonau~nite institucii (51%) i vo vladinite institucii (43,5%).

Makedonija e na samoto dno i spored tro{eweto za istra`uvawe i razvoj po `itel, odnosno 16,1 dolari, i se nao|a samo pred Moldavija, 14,1 dolari, i Bosna i Hercegovina, 1,9 dolari izdvojuvawe za IR po `itel. Slovenija povtorno ubedlivo e lider vo regionot so 4.645 dolari po `itel, po nea e Grcija so 162,1 dolari, Hrvatska so 159 dolari itn.

Brojot na odobreni patenti na eden milion `iteli na godi{no nivo (prosek za periodot 20022006 godina) vo Makedonija e

porazitelni 0,1, vo Hrvatska e 2,45, a vo Slovenija 9,4!

Sive ovie porazitelni podatoci za zemjava kako posledica ja imaat niskata konkurentnost na makedonskite proizvodi, odnosno niskiot stepen na dodadena vrednost {to go ima najgolemiot del od na{iot izvoz, koj se sostoi najmnogu od metali, nafteni derivati i tekstil.

KAKO DO DODADENA VREDNOST? Makedonija minatata godina za prv pat vleze vo Evropskata inovaciska matrica, dokument vo koj se evidentira nivoto i sostojbata na inovaciite.

Analizata poka`a zna~itelna razlika me|u Makedonija i evropskite zemji kaj pove}eto indikatori, pri {to se konstatira deka biznis-sistemot ne inovira, ima slaba javna i privatna finansiska poddr{ka na inovaciite i ne postoi nacionalen inovaciski sistem. Osven {to konstatira deka kompaniite mnogu malku vlo`uvaat vo istra`uvawe i razvoj, istra`uvaweto konstatira i generalno nisko nivo na

14 COVER STORY TEHNOLO[KI PODOBRUVAWA I INOVACII (1)

BROJ 618

www.kapital.mk

02/09/2011

koristewe na informaciskite tehnologii vo biznisot, {to e klu~en faktor za dinami~en industriski razvoj.

Vo momentov pove}eto makedonski pretprijatija obrnuvaat posebno vnimanie na dobivaweto konkurentska prednost, koja se zasnova vrz niskata cena na proizvodnite faktori. Tie gi zapostavuvaat konkurentnite strategii poddr`ani od zgolemenata produktivnost. Vo mnogu bliska idnina uspeh na pazarot }e imaat proizvodite i uslugite koi imaat visoko nivo na dodadena vrednost. A dodadena vrednost se dobiva samo so primena na rezultati od istra`uva~ki, razvojni i

RAJE[ ^ANDI

PROFESOR NA LONDON BUSINESS SCHOOL I ^LEN NA SOVETOT ZA INOVACII NA AMERIKANSKATA VLADA

ompaniite ne retko gi gu{at svoite vraboteni i poradi razli~ni vnatre{ni strukturni gre{ki vo vodeweto i upravuvaweto, inovaciite pa|aat na dnoto na prioritetite. Toa na kraj doveduva do stagnacija na kompanijata.”

Ovoj profesor doka`a deka inovaciite ne zavisat od tolku od finansiskata mo} na kompanijata kolku od korporativnata kultura.

K

inovaciski aktivnosti.

Ovoj dokument, izraboten od Ministerstvoto za ekonomija, poddr`an od Svetska banka, konstatira deka najefikasniot na~in da se zgolemi konkurentnosta na makedonskoto stopanstvo e da se namali sega{niot golem jaz me|u Makedonija i zemjite od EU preku pottiknuvawe na interesot za istra`uvawe i razvoj i inovaciski aktivnosti, {to mo`e da se postigne so soodvetna pravna ramka i finansiski instrumenti koi gi stimuliraat istra`uvawata i ovozmo`uvaat brza komercijalizacija na novinite. Na nivo na dr`ava izve{tajot prepora~uva tri

nivoa na politiki: DANO^NA POLITIKA voveduvawe konkretni, stimulativni dano~ni politiki naso~eni kon realizirawe aktivnosti za istra`uvawe, razvoj i inovacii vo ramkite na kompaniite; BUXETSKA (FINANSISKA) POLITIKA - plasirawe soodvetni finansiski alatki, uslugi i mehanizmi za sproveduvawe istra`uvawa, razvoj i inovaciski aktivnosti vo kompaniite, so poseben akcent za pogolemi uslovi za pristap do start ap kapital;

18%

od 2.000 anketirani kompanii od 2007-2009 godina vovele nov ili zna~itelno podobren proizvod ili usluga

5% 16,1 0,1

od istra`uva~ite rabotat vo kompaniite

dolar po `itel se vlo`uvawata vo istra`uvawe i razvoj

patenti godi{no se registriraat (prosekot vo EU e 117)

POLITIKA NA KONKURENCIJA - reorientacija na vladinite fondovi za inovativni pretprijatija.

Spored preporakite na EU, do 2020 godina sredstvata za istra`uvawe i razvoj treba da dostignat 3% od BDP.

MIKROSAM

TIKVE[

{te edna kompanija koja formira{e svoj razvoen institut e Mikrosam od Prilep, proizvoditel na sofisticirani robotizirani ma{ini za obrabotka na kompozitni materijali. Osnova~ot i generalen menaxer na kompanijata, Blagoja Samakoski, veli deka ve}e dvaeset godini razvojot na kompanijata go temeli isklu~ivo na inovaciite, poto~no preku konceptot na tehnolo{ki inkubator, koj vo svojata faza na sozrevawe nau~no-razvojnata komponenta ja izdvoi vo Institutot za razvoj na kompozitni materijali i robotika.

“Mojot koncept za razvoj ne zagovara deka prednosta treba da ni bide niskata cena na trudot, zatoa {to sekoga{ }e se najde nekoja zemja so poevtina rabotna sila. Taka nemame trajna konkurentska prednost. Treba da se vleze vo razvoj na proizvodi so visok stepen na dodadena vrednost, kade {to se koristi najskapoto na planetata - ~ove~kiot um”, veli Samakoski.

Toj e ubeden deka razvojot preku tehnolo{ki inkubatori, so zemawe predvid na specifi~nosta na makedonskoto podra~je i ~ovekot, mo`e da postigne efekt. “Na{ata ideja e tehnolo{kata inkubacija {to se slu~uva{e vo Mikrosam da se prodol`i preku na{iot institut i preku nego da se generiraat drugi tehnologii koi utre ne mora da mu pripa|aat na Mikrosam, tuku i na drugi subjekti”, objasnuva Samakoski.

nvesticiskiot proces po~nuva so promenata na sopstvenosta na vinarskata vizba vo 2003 godina i do denes se investirani re~isi 24 milioni evra vo nova tehnologija za proizvodstvo. Tuka spa|a voveduvaweto na celosno nova oprema za priem na grozje, fermentacija na vinoto, zreewe i ~uvawe na vinoto, nova oprema za pakuvawe vo {i{iwa, kako i neophodni grade`ni zafati za vgraduvawe na novata oprema, me|u koi i magacin za ~uvawe gotovi proizvodi. Sledna oblast vo koja se naso~eni investiciite e pakuvaweto na proizvodite. Tikve{ e me|u retkite kompanii vo svetot koi koristat stakleni tapi za zatvorawe na odredeni vidovi viskokvalitetno vino. Neodminliv del se investiciite vo aktivnosti za marketing i promocija na vinoto, vo koi spa|aat i podobruvaweto na distributivnata mre`a, nastapite na stranski saemi, organizacijata na promotivni nastani i degustacii, aktivnostite za edukacija na kupuva~ite i razvoj na vinskata kultura, promocija na vinoto preku poseta na vinarnicata i razvoj na vinskiot turizam.

Vredi da se spomene deka so investiciite vo novata tehnologija za proizvodstvo e namalena potro{uva~kata na voda i mazut za 50%, a so voveduvaweto na poefikasniot sistem za ladewe e namalena i potro{uva~kata na elektri~na energija po edinica proizvod.

U

I

INOVATIVNOSTA STRATE[KA CEL NA EU

NEPRAVILNO KNI@EWE NA TRO[OCITE ZA INOVACII

oga Evropskiot sovet se sretna vo Lisabon vo mart 2000 godina, {efovite na dr`avite-~lenki na EU postavija cel do 2010 godina ekonomijata na Unijata da bide najkonkurentna vo svetot, bazirana na znaewe i sposobna za odr`liv rast. Dve godini podocna vo Barselona EU postavi target sekoja zemja~lenka do 2010 godina da dostigne nivo na izdvojuvawe 3% od svojot nacionalen dohod za istra`uvawe i razvoj (IR). Be{e predlo`eno dve tretini od ovaa suma na godi{no nivo da doa|a od privatniot sektor.

Vo 2008 godina samo dve zemji, [vedska i Finska, gi nadminaa famoznite 3%, a prosekot na nivo na 27 ~lenki na Unijata be{e 1,8% od BDP izdvoeni za istra`uvawe i razvoj. Slovenija so svoite 1,6% e podobra od visokorazvienata Italija, na primer (1,14%), od [panija (1,27%), blizu e do Britanija (1,76%), a daleku podobra od Grcija (0,57%), Polska (0,56%), Slova~ka (0,46%) ili pak, Bugarija (0,48%).

ri~inita za statisti~ki niskoto nivo na vlo`uvawe vo istra`uvawe i razvoj e toa {to kompaniite ne znaat tro{ocite za istra`uvawe i razvoj (IR) da gi prika`at kako takvi. Firmite investiraat vo voveduvawe novi standardi, gi pra}aat vrabotenite na obuki, kupuvaat nova tehnologija, vleguvaat na novi pazari, primenuvaat novi menaxment-tehniki. Spored metodologijata na OECD, ova se investiciite koi treba da se zavedat kako tro{oci za IR, a tie ne se kni`at kako takvi.

K

PRILEPSKA PIVARNICA o izminative 10-ina godini kompanijata investira{e pove} e od 20 milioni evra vo osovremenuvawe na tehnolo{kata oprema, logistikata i marketingot.

“Deka sme proaktivni vo rabotata i deka sme naso~eni kon podobruvawe na kvalitetot i vo vreme na kriza doka`uva najnovata investicija vo nova tehnologija za filtracija na pivoto, vo iznos od dva milioni evra. Sive ovie investicii zna~at kontinuiran porast na kvalitetot i proda`bata na pivoto”, veli generalniot menaxer, Sa{ko Samarxioski.

Prilepska pivarnica letovo investira{e vo nova oprema za beskiselgurna filtracija, so koja pivarnicata se vbrojuva vo trite vo Evropa koi poseduvaat vakov tip oprema so koja se za{tituva `ivotnata sredina – po filtracijata nema otpad.

Opremata e nabavena od svetskite proizvoditeli GEA Vestfalia i Pal od Germanija.

V

P

15

INTERVIEW 16 INTERVIEW

ISKRA VETAXOKOSKA–MUCUNSKA

UPRAVITEL I KOSOPSTVENIK NA VITALIA

NA[ATA MISIJA E SO Z HRANA DA SOZDAVAME ZDRAVI GENERACII

ZDRAVA

INTERVIEW Strategijata na na{ata kompanija e da postigneme potpolno zadovolstvo na klientite so postojano ispolnuvawe na nivnite barawa i o~ekuvawa. Izminative 18 godini uspeavme da ostaneme cvrsto na zemja i da ne ja izneverime na{ata misija za sozdavawe na zdravi pokolenija, a od Vitalia da napravime inovativen i prepoznatliv brend koj denes, vo vremeto na svoeto polnoletstvo kotira visoko duri i na svetskata scena.

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

rikaznata za rastot i razvojot na Vitalia kako da e zemena od nekoj u~ebnik po pretpriemni{tvo. Pred re~isi dve decenii Vitalia im otkri na makedonskite potro{uva~i eden nov svet – svetot na zdravata hrana. Vo malata prodavni~ka vo Skopje mo`evme za prvpat da kupime razni integralni `ita, proizvodi od soja, nerafinirani {e}eri i ostanati prehranbeni proizvodi so koi{to doprva se zapoznavavme.

Proda`bite rastea, a raste{e i posvetenosta na Vitalia za zdravata hrana da stane na~in na `ivot, a ne samo nekakvo pomodarstvo i povremeno begawe od standardnoto konsumirawe hrana polna so pesticidi, aditivi i ostanati {tetni hemikalii.

Denes Vitalia e najgolem proizvoditel na zdrava hrana vo zemjava, a izvezuva i na pove}e od 30 pazari {irum svetot.

So Iskra Vetaxokoska-Mucunska, upravitel i kosopstvenik na kompanijata, podiskutiravme za toa kade e pozicijata na Vitalia denes na pazarot i koi se planovite za idniot razvoj, no i menaxerskite principi {to nosat uspeh.

Po~etokot be{e so prvata prodavni~ka za zdrava hrana vo zemjava, a denes Vitalia e kompanija {to proizveduva i izvezuva na desetici pazari. [to s$ vleguva vo biznisot na Vitalia denes, so kakvi kapaciteti raspolaga kompanijata, kolku vraboteni ima... Da napravime edna li~na karta na kompanijata.

Koga od dene{na perspektiva }e poglednam nanazad, nostalgi~no se se}avam na po~etocite na Vitalia.

P

Imavme dobri denovi, lo{i denovi i denovi koga se pra{uvavme “[to li si mislevme?”. Za sre}a, ovie poslednive bea malobrojni. Koga ja osnovavme Vitalia nie znaevme vo kakvi predizvici se vpu{tame - na pazarot ne postoe{e nikakva percepcija za zna~eweto na zdravata hrana i neizvesno be{e na kakov odyiv }e naide na{ata ideja za voveduvawe zdrava ishrana vo domovite, so ogled na toa {to doma{nite ramki ne sekoga{ se otvoreni za inovativni idei. No, mora da ka`am deka so mnogu vlo`en trud pozitivno vlijaevme da se ostvari rapiden razvoj na ovoj va`en segment vo op{testvoto koe ima sveta zada~a da sozdava zdravi generacii. Od samiot po~etok sekoj nov den dobivavme novi partneri, novi klienti, razvivavme novi proizvodi. Vrtoglavo se ni`ea novi uspesi, no i novi predizvici. Sepak, vo toj vior od nastani, lu|e i kontakti uspeavme da ostaneme cvrsto na zemja i da ne ja izneverime na{ata misija za sozdavawe zdravi pokolenija, a od Vitalia da napravime inovativen i prepoznatliv brend koj denes, vo vremeto na svoeto polnoletstvo, kotira visoko duri i na svetskata scena.

Vitalia izgleda i raboti svetski i nie sme gordi na vrvot koj go dostignavme, na site uspesi, no i predizvici {to gi nadminavme i na dobrite vibracii koi postojano gi dobivame od na{ite klienti.

Osumnaeset godini po otvoraweto Vitalia ima proizvodstveno portfolio od 220 artikli pod sopstven brend, site proizvedeni spored najstrogite standardi - HACCP, ISO, Kosher, Organic Biocert. Uspe{niot tim na Vitalia so pove}e od sto vraboteni, koj vklu~uva tehnolozi, nutricionisti, lekari i farmacevti, e zadol`en za istra`uvawe,

Ve}e vo 2011 godina planiranoto u~estvo na izvozot vo vkupnoto proizvodstvo na Vitalia od minatogodi{nite 45% }e se iska~i na 60%, a trendot na rast na vkupnite prihodi se dvi`i od 15% do 20% na godi{no nivo.”

17

18 INTERVIEW razvoj i proizvodstvo na pove}e od 20 novi proizvodi sekoja godina, budno sledej}i gi ne samo svetskite trendovi vo nutricionizmot i zdravata ishrana, tuku i s$ pogolemite barawa od na{ite klienti za soodvetna ponuda vo specifi~ni segmenti na zdravata organska hrana. Na{ite produkti mo`e da se sretnat vo site pogolemi svetski trgovski sinxiri: Auchan, Metro, Carrefour, Billa, Kaufland, Spar, Merkator, Konzum, Delta, Vero, DM, a redovno nastapuvame kako avtenti~en makedonski brend na najgolemite svetski etablirani saemi kako: Anuga - Koeln, PLMA Amsterdam, Fency food USA, SEAL Paris...

Seto toa go postignavme sledej}i gi na{ite osnovni celi - razvoj i plasman na zdrava hrana, kako preduslov za zdravo op{testvo i postignuvawe potpolno zadovolstvo na klientite koi vo nas gledaat partner od doverba na poleto na zdravata ishrana. I tokmu zatoa, nema da zapreme ovde!

Kako ekonomskata kriza vlijae{e vrz proda`bite poslednive dve godini?

Dali potro{uva~ite skratija od zdravata hrana vo vreme na kriza?

Vo vreme na ekonomska kriza lu|eto mo`e da skratat od patuvawata, od oblekata, od investicijata vo trajni materijalni stoki, no mora da prodol`at da se hranat. Na{ata zada~a be{e da gi nau~ime i ubedime deka i vo vreme na kriza mora da prodol`at da se hranat zdravo. Sekako, promoviraweto na zdravata hrana nasproti gr~evitoto dr`ewe za {iroko rasprostranetata evtina i brza hrana be{e vistinski predizvik, no tokmu toa kaj nas ja pottikna kreativnosta i inovativnosta. Da se jade e neophodnost, no da se jade pametno e umetnost.

Nie taa umetnost ja usovr{ivme. Se prilagodivme na barawata i potrebite na na{ite klienti i sozdadovme novi proizvodi za se~ij vkus, koi naidoa na odli~en odyiv kaj niv. Im poka`avme deka zdravata hrana ne mora da bide zdodevna. Napravivme novi kreativni i prakti~ni pakuvawa na proizvodite i postojano go istra`uvame pazarot za da otkrieme {to novo bi sakale da vidat klientite na policite za zdrava hrana. Tomas Edison rekol - vo idnina doktorite nema da gi lekuvaat lu|eto so lekovi, }e gi lekuvaat so zdrava hrana. Kako op{testveno odgovorna kompanija si dadovme zada~a da gi zapoznaeme lugeto so benefitite na zdravata hrana, da im ja pretstavime kako investicija vo nivnoto zdravje.

Zatoa, moravme na sekoj na~in pove} e da im ja dobli`ime – vovedovme linija produkti za slabeewe, po~navme so kreirawe ishrana za sportisti, na{ite eksperti organiziraa brojni predavawa vo u~ili{tata poradi

voveduvawe na decata vo zdravata ishrana. Vo momentov vo sorabotka so Zdru`enieto na pedijatrite na Makedonija organizirame proizvodstvo i distribucija na zdrav detski obrok vo u~ili{tata, koj gi sodr`i site potrebni vitamini i minerali za pravilen razvoj na decata, a treba da gi supstituira obrocite polni so masnotii i jaglehidrati, poradi eliminacija na sindromot deca so zgolemena telesna te`ina. Site tie aktivnosti bea pozdraveni i pozitivno prifateni od na{ite klienti i po{irokata zaednica.

So takva inovativna strategija ne samo {to go zadr`avme pazarnoto u~estvo, tuku i go zgolemivme - dojdovme do fantasti~ni 30% zgolemena proda`ba, {to pretstavuva pozitiven indikator deka prehranbenite naviki na naselenieto pozitivno se menuvaat, po~nuvaj}i od najranata vozrast.

Kade s$ vo momentov izvezuva Vitalia? Kolkav del od proizvodstvoto odi za izvoz i koi se klu~nite izvozni pazari za kompanijata?

Dolgo vreme se podgotvuvavme da izlezeme od doma{nite ramki i da staneme globalni. Rizikot, predizvikot, no i benefitot bea fascinira~ki i pretstavuvaa dovolen motiv za da zaplivame vo tie vodi. Kako i vo sekoja avantura, imavme destinacija i mapa, to~na strategija, koja n$ odnese tamu kade {to sakavme da stigneme.

Kako proizvod na na{ite postojani zalo`bi za promocija na na{ite proizvodi, Vitalia stana sinonim za kvalitet vo zdravata iskrana. Toa be{e na{iot veter vo grb. Golemite pazari go prepoznaa toj kvalitet i {iroko gi otvorija svoite vrati za na{ite proizvodi. Mora da ka`am deka e vistinski presti` da se zastane

BROJ 618

02/09/2011

INTERVIEW

www.kapital.mk

ramo do ramo so svetski proizvoditeli i da se raboti so klienti od celiot svet. Na{ite proizvodi se izvezuvaat vo pove}e od 30 zemji vo svetot i osven vo Evropa, mo`e da se najdat i vo Japonija, SAD, Nov Zeland, vo Afrika i na Bliskiot Istok, a sekako, na{ite aspiracii se da pokrieme u{te zemji, {to, neskromno }e ka`am, sigurno }e se slu~i, bidej}i nie imame `elba, odlu~nost, posvetenost, vistinska strategija i kvalitetni proizvodi na na{a strana za da go storime toa.

Na{iot fokus ostanuva na zacvrstuvawe na liderskata pozicija na Balkanot i postojano identifikuvawe na novi mo`nosti za promovirawe na Vitalia kako uspe{en makedonski brend vo svetot. Ve}e vo 2011 godina planiranoto u~estvo na izvozot vo vkupnoto proizvodstvo na Vitalia od minatogodi{nite 45% }e se iska~i na 60%, a trendot na rast na vkupnite prihodi se dvi`i od 15% do 20% na godi{no nivo.

Mo`e li da ni opi{ete nakratko kako se probivaat nadvore{nite pazari?

Kako izgleda toj proces (kontakti so trgovcite, saemi...)? Vo koi trgovski sinxiri e prisutna Vitalia i kolku e te{ko da se pregovara so niv?

Kolku e te{ko da se vleze na nivnite polici pod sopstven brend i kolku Vitalia izvezuva pod sopstven brend, a kolku pod private label?

Procesot na probivawe na eden makedonski brend vo stranstvo nesomneno e te`ok, no zatoa pak, zadovolstvoto od uspehot e daleku poslatko. Nie ne samo {to gi probivme na{ite proizvodi vo stranstvo, tuku ostanuvame verni na na{ata misija u{te pove}e da gi razvivame i rasprostranime po svetot. Sekako deka patot e makotrpen i dolgotraen, pregovorite se te{ki, a konkurencijata e golema, no tokmu taa konkurencija pridonesuva kvalitetot da ispliva na povr{ina i da zazeme mesto na policite vo svetskite sinxiri.

Na{iot kvalitet e na{iot najgolem adut poradi koj Vitalia ja ima vo triesetina zemji vo svetot. Prisutni sme na site relevantni svetski saemi koi zna~at ne{to vo na{ata bran{a, a rabotime i private label za Metro, Billa, za najgolemite regionalni konditori koi sakaat da bidat prisutni na pazarot so svoja linija na zdravi proizvodi {to se razvivaat i proizveduvaat vo Vitalia. Kako {to ve}e napomenav, na{eto izleguvawe na nadvore{nite pazari ne se slu~i preku no}, tuku e rezultat na dolgoro~na strategija. Nie dolgo rabotevme za prvo na doma{niot pazar da dobieme mo{ne dobri preporaki, svesnost za Vitalia kako brend i odli~na biznis-reputacija, {to nesomneno sozdade sovr{ena klima za

ekspanzija. Sega sme na vistinskiot pat Vitalia da stane prepoznatliv makedonski brend i vo svetski ramki. Toa e slednata destinacija na na{ata agenda.

Kakva e pozicioniranosta na brendot Vitalia, vo smisla na udelot vo pazarniot kola~ od ovaa klasa proizvodi vo Makedonija?

Osumnaesette godini na pazarot se dokaz deka Vitalia ne se interesira za brz profit, tuku za dolgotrajna odr`livost na kompanijata preku zadr`uvawe i zgolemuvawe na brojot na klientite kako rezultat na ponudata na vrvni proizvodi. Sekojdnevno ja potvrduvame na{ata liderska pozicija na pazarot vo kategorijata zdrava hrana vo Makedonija so pazarno u~estvo pogolemo od 60%. Strategijata na na{ata kompanija e da postigneme potpolno zadovolstvo na klientite so postojano ispolnuvawe na nivnite barawa i o~ekuvawa. Zaedno so niv nie ja kreirame idninata i pridonesuvame za odgleduvawe zdravi generacii. Seto toa ja dovede Vitalia na samiot vrv na pazarot za zdrava hrana vo Makedonija, no pridonese i za nejziniot odr`liv razvoj. Mnogumina velat deka koga }e se dostigne vrvot ve}e sledniot ~ekor e ~ekor nadolu, no so svojata kompaniska kultura, koja se temeli na inovativnost vo proizvodite i stroga naso~enost kon idnite barawa na klientite, Vitalia si postavuva novi vrvovi za dostignuvawe. So postojanoto postavuvawe standardi sekoga{ povisoki od prethodnite Vitalia odamna go prezema vodstvoto na pazarot za zdrava hrana i ne planira istoto da go otstapi. Zatoa, slobodno mo`eme da tvrdime deka nie ne samo {to imame golem udel vo pazarniot kola~, tuku go imame vistinskiot zdrav recept za negovo ostvaruvawe...

Koi se najgolemite problemi i te{kotii so koi se soo~uvate kako proizvodna kompanija? Dali imate lesen pristap do nadvore{ni sredstva za finansirawe – bankarski krediti od doma{ni i stranski izvori - ili svojot razvoj go finan-

siravte od sopstvena akumulacija?

Ne dozvoluvajte da ve pregazat problemite, ostavete da ve vodat soni{tata.

Toa e mototo {to go sledime. Kako proizvodna kompanija, sekako deka se soo~ivme so problemi pri ispolnuvaweto na na{iot son - Vitalia da stane vrven brend vo Makedonija i vo svetot. Ostavivme toj son nepokoleblivo da n$ vodi preku site pre~ki koi ni naidoa na patot. Nie niv gi gledavme samo kako predizvici, na~in da gi promovirame na{ite silni strani, a da gi anulirame slabite i na kraj da izlezeme pouspe{ni i pokreativni.

Najkorisnata rabota od edna te{kotija e silata koja ja akumulira{ dodeka da go najde{ re{enieto. Nie veruvame vo na{iot proizvod, posveteni sme na na{ata cel i zatoa uspeavme so lesnotija da se soo~ime so sekoja te{kotija i namesto kako kamen na sopnuvawe da ja iskoristime kako kamenpotpornik, ne{to {to }e n$ napravi posilni i postabilni vo idnina. No, pokraj silniot tim od posveteni vraboteni, sekako deka finansiskata osnova e mo{ne va`na za edna kompanija.

Evropskata banka za obnova i razvoj, EBRD, go prepozna visokiot kapacitet na Vitalia i stana na{ partner na patot kon uspehot.

Na{ata kompaniska prikazna po~na od sopstveni akumulirani sredstva, a poddr{kata od EBRD (European Bank for Reconstruction and Development) pridonese taa semejna prikazna da stane prikazna za {irokoto platno - dostapna za lu|eto {irum svetot.

Dinami~niot razvoj na Vitalia vo posled-

Na{ite proizvodi se izvezuvaat vo pove}e od 30 zemji vo svetot i osven vo Evropa, mo`e da se najdat i vo Japonija, SAD, Nov Zeland, vo Afrika i na Bliskiot Istok, a sekako, na{ite aspiracii se da pokrieme u{te zemji.

19

20 INTERVIEW “Tomas Edison rekol - vo idnina doktorite nema da gi lekuvaat lu|eto so lekovi, }e gi lekuvaat so zdrava hrana. Kako op{testveno odgovorna kompanija si dadovme zada~a da gi zapoznaeme lugeto so benefitite na zdravata hrana, da im ja pretstavime kako investicija vo nivnoto zdravje.” nite godini i preminot na kompanijata od mala vo kompanija so sredna golemina nametna potreba od iznao|awe novi izvori za finansirawe, no i nejzina strukturna reorganizacija. Vodeni od strategijata za razvoj, koja zna~e{e pro{iruvawe na proda`nata mre`a i inovacii vo proizvodstvoto, vo 2008 godina go po~navme partnerstvoto so EBRD, koja so svojata kapitalna investicija (equity investment) vo kompanijata ni ovozmo`i modernizirawe i pro{iruvawe na kapacitetite za proizvodstvo, no i zajaknuvawe na distributerskata mre`a vo zemjite kade {to izvezuvame.

Od druga strana, sodru`ni{tvoto so EBRD ni ovozmo`i vklu~uvawe vo TAM/ BAS programata, preku koja se zdobivme so internacionalna ekspertiza od oblasta na menaxmentot, ~ove~kite resursi, proda`bata i marketingot i organizacijata na proizvodstvoto, so poseben akcent na tehnolo{kiot know how. So EBRD kako na{ direkten investitor ni se otvorija dopolnitelni mo`nosti za pro{iruvawe na biznismre`ata i vospostavuvawe delovni relacii so etablirani kompanii {irum svetot.

Vitalia e semejna kompanija, uspea da napravi prepoznatliv brend na makedonskiot pazar i po{iroko, pa me interesira kakva e vizijata na sopstvenicite za idniot razvoj na kompanijata. Dali se razmisluva mo`ebi za finansirawe na idnata ekspanzija na firmata preku emituvawe akcii i izleguvawe na kompanijata na berza ili za nekakvo strate{ko partnerstvo, dokapitalizacija i sl.?

Nie sme mo{ne zadovolni so momentalnite performansi na Vitalia i planirame da prodol`ime vo taa nasoka - konsolidacija na momentalnite pazari, sekako, grabaj}i ja sekoja mo`nost za ekspanzija na novi. So postojanoto sledewe na svetskite trendovi i plasirawe na inovativni proizvodi nie sozdavame trajni vrednosti i pravime vistinska razlika vo svetot na zdravata hrana – doma i vo svetot.

“Na{iot tim od tehnolozi, nutricionisti, lekari i farmacevti e zadol`en za istra`uvawe, razvoj i proizvodstvo na pove}e od 20 novi proizvodi sekoja godina”

Vo ovoj period se fokusiravme kon maksimalno iskoristuvawe na vnatre{nite resursi, optimizirawe na distributivnata mre`a i procesite na proizvodstvo i logistika, kratewe na neproduktivnite tro{oci preku optimizirawe na nabavkite, no i vospostavuvawe redovna naplata na pobaruvawata, so {to ja podobrivme likvidnosta na kompanijata. Inovativnosta, kako osnoven dvigatel na Vitalia, ostanuva na{a strategija za razvoj i samo do krajot na 2011 godina }e plasirame pove}e od 20 novi proizvodi.

I pokraj svesnosta za faktot deka kompanijata Vitalia e dovolno silen i perspektiven brend za da predizvika silen interes na pazarot za hartii od vrednost, vo momentov, pred s$ poradi

strate{koto partnerstvo so EBRD, ne razmisluvame za izleguvawe na berza i za emituvawe akcii, no sekako, taa opcija ostanuva otvorena vo idnina.

Koi se menaxerskite principi koi verno gi sledite vo sekojdnevnoto rabotewe? @ivej gi vrednostite na brendot koj go zastapuva{. Toa e mojot princip.

Jas gi integriram vo moeto `iveewe i rabotewe vrednostite poradi koi Vitalia e tolku uspe{na i prifatena liderstvo, integritet, strast i kvalitet.

I golema odgovornost. Nie predni~ime so hrabrosta da sozdademe podobra i pozdrava idnina za generaciite {to doa|aat, avtenti~ni sme, posveteni sme so srceto i umot i sekako, toa {to go rabotime go rabotime odli~no. Tie

BROJ 618

02/09/2011

INTERVIEW

www.kapital.mk

vrednosti se kompas po koj se orientiraat na{ite aktivnosti i se osnova na na{ata uspe{na prikazna. [to najmnogu cenite i barate od svojot tim, od svoite vraboteni, odnosno koi vrednosti se obiduvate da im gi prenesete?

Vitalia e semejna prikazna. So sekoja godina na rast i razvoj nie srde~no pre~ekuvavme novi vraboteni i gi primavme kako ~lenovi na na{eto semejstvo. Gorda sum {to moite kolegi, bez razlika na pozicijata koja ja imaat vo kompanijata, se linearno postaveni koga se raboti za gri`ata za kompanijata. Site ednakvo ja neguvaat i ja `iveat prikaznata na Vitalia. Navistina ja cenam nivnata bezrezervna posvetenost i zalo`ba za rabotata. Sre}na sum {to ne moram ni{to da baram strogo od niv. Tie sami znaat kako da se odnesuvaat i da postapuvaat. O~ekuvam da ostanat dosledni na vrednostite na kompanijata i zaedno da prodol`ime da osvojuvame novi pazari i da ja

{irime na{ata blagorodna misija.

Kako gi motivirate svoite vraboteni?

Vitalia ima odli~en tim od vraboteni za koi sozdadovme udobni rabotni mesta i pozitivna rabotna atmosfera.

Rabotnite mesta i kompaniskata kultura gi inspiriraat da bidat kreativni i slobodni da istapat koga imaat nova ideja. Site imaat pravo da u~estvuvaat vo sozdavaweto na politikata na kompanijata. Sekoga{ dobivaat fidbek za nivnata rabota i nivnite zalo`bi za kompanijata se ceneti i nagraduvani. Rabotnata atmosfera gi motivira sekoga{ da go davaat svojot maksimum.

Vetaxokoska-Mucunska na {tandot na Vitalia, me|unaroden saem na privatni marki (private labels), PLMA Amsterdam

Vitalia e pobornik ishornik za zdrava ish rana, zdrava idnina i zdravi generacii. Na{ite vraboteni se gordi {to imaat udel vo sozdavaweto na takvite dolgotrajni vrednosti. Zadovolstvoto od rabotata e najgolema motivacija i pri~ina poradi koja kolegite se inspirirani sekoe utro da doa|aat na rabota so nasmevka.

21

22 KOMPANII I PAZARI

KAKO DA SE SPASAT KOMPANIITE [TO TONAT Koga firmite se izvlekuvaat od golemi problemi potrebni se drasti~ni potezi.

Po pravilo, se kratat operativnite tro{oci vo site segmenti i bankite vedna{ se izvestuvaat deka ne{to se raboti na saniraweto na problemite.

Potoa se pravat finansiski proekcii za prvite 12 meseci poedine~no za sekoj mesec i za slednite dve godini, sovetuvaat ekspertite.

Koga }e se skratat tro{ocite na red doa|a: proda`ba, proda`ba i proda`ba

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

ritisnati od tovarot na dolgovite, makedonskite biznismeni, voobi~aeno vo posleden moment ili koga e ve}e predocna, baraat spas kaj doveritelite, naj~esto bankite i dostavuva~ite, zanemaruvaj}i go ~esto odgovorot na pra{aweto vrz osnova na {to }e se izvle~at od ambisot. Doveritelite pak, najmnogu sakaat koga toj odgovor }e sodr`i dolgoro~en biznis-plan koj{to

P

e garancija za zazdravuvaweto.

Prviot ~ekor vo taa nasoka e nova zdelka, u{te i ako e na pogolem pazar koj e pogolem i povnosen od doma{niot, namurteniot bankar kaj kogo biznismenot oti{ol da bara spas mo`ebi i }e se nasmevne.

Na krajot na denot samo edno pra{awe ostanuva klu~no, velat stru~wacite za korporativni finansii - od kade }e se generiraat novite prihodi, odnosno pozitivniot pari~en tek vo idnina? So drugi zborovi, {to }e fakturira firmata i komu? Odgovorot na

toa pra{awe e i odgovor na pra{aweto ima li firmata idnina ili ne. Doveritelite baraat dokazi deka nivnata eventualna otstapka na krajot }e se isplati, a istoto toa }e go baraat i potencijalnite investitori.

“Presudna za izlekuvawe od problemite e stabilizacijata na likvidnosta, odnosno postignuvaweto na pozitivniot pari~en tek.

Tuka e mnogu biten i odnosot so doveritelite, a za uverlivi pregovori potrebno

[TO TREBA DA IZBEGNUVATE ZA DA NE JA UPROPASTITE KOMPANIJATA Ne se prezadol`uvajte, osobeno koga se raboti za kratkoro~ni krediti za dolgoro~ni proekti; Ne ispumpuvajte pari od firmata – kupuvawe skapi predmeti za privatni potrebi na sopstvenikot za smetka na nova ma{ina, hala, marketing ili plati; Ne investirajte premnogu vo ramkite na edna aktivnost neusoglaseno so potrebite na pazarot; Ne go mamete partnerot – dokolku sopstvenikot ili sopstveni~kata ne se o`enile ili oma`ile bogato, tuku biznisot go izgradile vo brak, treba da se izbegnuva sekakov vid zanemaruvawe na poubavata ili posilnata strana, zatoa {to razvodot mo`e da

go uni{ti biznisot; Vnimavajte so orta~kite biznisi – koga }e stivne euforijata poradi prvi~nite uspesi i koga sekoj }e po~ne da gi tegne koncite na svoja strana, ~esto seto toa zavr{uva so raskinuvawe na partnerstvoto i so propast na firmata; Ne se rasplivnuvajte na mnogu strani, {to zna~i ne vleguvajte vo rizi~ni biznisi poradi pogolemi profiti, bez ogled na toa {to toa nema vrska so rabotata vrz koja se gradi uspehot i imeto na kompanijata; Ne gi zapostavuvajte potrebite na vrabotenite, posebno na najkvalitetnite, poradi toa {to tie vo trk prifa}aat s$ {to im se ~ini podobro;

Zasilete ja kontrolata vrz vrabotenite, osobeno vrz tie koi za kratko vreme mo`e da napravat nepopravlivi propusti ili namerni prekr{oci, kako {to se stavawe voda vo pivo, potplateni od konkurencijata; Ne dozvoluvajte firmata da ne mo`e da opstoi bez vas - vo Makedonija retko koj mo`e da ja izbegne ovaa gre{ka - koga edna kompanija } e porasne tolku {to gi prerasnuva kapacitetite na eden ~ovek, sopstvenikot bi trebalo da se povle~e i da ja prepu{ti rabotata na profesionalnite menaxeri. Vo sprotivno, vo najgolem broj slu~ai kompanijata }e “izgasne” zaedno so sopstvenikot, a toa se slu~uva ~esto i mnogu porano.

BROJ 618

02/09/2011

KOMPANII I PAZARI

www.kapital.mk

e da imate i programa za restrukturirawe i taa mora da poka`e vo koj rok doveritelite }e go naplatat dolgot”, veli Simon Avramovski, partner vo ProPoint, firma za menaxment-konsalting. Toj dodava deka najgolemite gre{ki se pravat u{te na samiot po~etok, vo strate{koto planirawe.

“Nekoi kompanii imaat pogre{no postavena strategija, nekoi pak, nemaat nikakva. Ima firmi so nesoodvetno postaveni ili pak, lo{o definirani funkcii. Op{ta praktika e da ne se pravi razlika me|u finansii i smetkovodstvo. Site imaa smetkovodstvo, no ne site gi sfa}aat finansiite kako alatka za menaxment i odlu~uvawe”, dodava Avramovski.

Postojat pove}e merki za stabilizacija na likvidnosta, od kratewe na nepotrebnite investicii, proda`ba na osnovni sredstva i namaluvawe na zalihite, s$ do nepopularnite merki, kako {to e zabrana za prekuvremeni rabotni ~asovi, otka`uvawe na nadvore{nite sorabotnici i sl. Koga kompanijata }e po~ne da ja trese kriza menaxmentot mora da deluva vo tri nasoki: da go zadr`i pazarot i da pronajde novi kupuva~i, da ja obezbedi doverbata na postojnite doveriteli i da najde novi izvori na finansirawe. Za da se uspee vo toa potrebno e da se napravi stroga kontrola na site tro{oci.

Kolku i da se ~ini te{ko da se najdat novi izvori na finansirawe, sepak, najte{ko e da se najdat novi biznisi, da se sklu~at novi zdelki. Pari sekoga{ }e se najdat, iako pra{awe e po koja cena, no vo kriza najte{ko e da se najdat novi kupuva~i, a od niv po~nuva zakrepnuvaweto, velat stru~wacite za menaxment-konsalting.

PRVO KRATEWE NA TRO[OCITE, PA BARAWE NOVI KUPUVA^I Pozitivnata EBITDA (dobivka pred odano~uvawe, amortizacija i depresijacija) e dobar signal deka kompanijata ima idnina, no mora da se vidi vistinskoto svetlo na krajot od tunelot, odnosno pozitivniot pari~en tek. Bitno e pla}aweto na kamatite da se servisira so pozitivnata EBITDA vo tek na nekoj period {to }e go odobrat doveritelite, no seto toa ne vredi dokolku od biznis-planot ne se gleda deka firmata mo`e vo slednite dve-tri godini seriozno da gi vra}a dolgovite. A toa }e se postigne samo ako se generiraat prihodi koi na krajot }e ovozmo`at pozitiven pari~en tek, velat ekspertite.

Op{tiot problem na najgolem broj firmi vo Makedonija e {to na nu`nite promeni se odlu~uvaat predocna. Naj~esto po~nuvaat da razmisluvaat za programata na restrukturirawe prakti~ki vo situacija koga im ja blokiraat smetkata, velat na{ite sogovornici. Retki se kompaniite koi odgovorno po~nuvaat navreme da go izvestuvaat pazarot za svoite problemi i prezemaat ~ekori za restrukturirawe na raboteweto. Za `al, vo Makedonija, isto kako i vo Srbija, Hrvatska i ostanatite eksjugoslovenski republiki, postoi sindromot na ~ekawe do posleden moment da se re{at problemite, a koga site nade`i }e

TEHNOLOGII KOI BI MO@ELE DA JA SPASAT (ILI DA JA UNI[TAT VA[ATA KOMPANIJA) naliti~arite na konsultantskata ku}a Gartner izdvoija nekolku tehnologii koi }e bidat strate{ki va`ni za kompaniite vo slednite 2-3 godini. Zna~itelno vlijanie vrz raboteweto ne podrazbira samo deka tie tehnologii na firmite bi im donele konkurentska prednost ako navreme gi primenat, tuku i visok potencijal za razorno vlijanie na informati~kiot del i generalno, raboteweto, dokolku baraat golemo vlo`uvawe ili postoi opasnost od nivno zadocneto prifa} awe.

CLOUD COMPUTING Cloud computing podrazbira informatika vo koja davatelot na uslugata na korisnicite im nudi lepeza na ITmo`nosti. Uslugite bazirani na ovaa tehnologija mo`e da se iskoristat na razni na~ini za razvivawe aplikacii ili re{enija. Koristeweto “klaud” izvori nekoi tro{oci gi preraspredeluva, a drugite gi namaluva.

A

NAPREDNA ANALITIKA Optimizacija i simulacija zna~i koristewe na analiti~ki alatki i modeli za da se maksimiziraat delovnite procesi i efikasnosta na odlukite, taka {to }e se prou~at alternativnite scenarija pred, za vreme na i po procesot na implementacija. Cvrstite pravila i podgotvenite politiki na rabotewe go gubat primatot pred odlukite bazirani na vistinski informacii vo vistinsko vreme, bilo tie da doa|aat preku alatkite za upravuvawe na odnosite so korisnicite (customer relationship management, CRM), ERP(enterprise resource planning) ili nekoja druga aplikacija.

ZELENA IT Koristeweto na informati~kata tehnologija mo`e vo golema mera da ja zgolemi “zelenosta” na kompanijata. Toa mo`e da se postigne preku koristewe e-dokumenti, namaluvawe na patuvawata i teleworking. IT mo`e da ponudi i analiti~ki sredstva koi ostanatite vo firmata mo`e da gi koristat za da

ja namalat potro{uva~kata na energija pri transportot na stokite i ostanatite aktivnosti povrzani so namaluvaweto na emisijata na jaglerod dioksid.

SOCIJALEN IT Vrabotenite ne sakaat dve razli~ni sredini za rabota – edna za nivnite sopstveni proizvodi, drugata za pristap kon “nadvore{nite” informacii.

Firmite mora da obrnat vnimanie na koristeweto softver i mediumi za socijalna komunikacija i na u~estvo i integracija so “nadvore{nite” javni zaednici i tie {to gi sponzorira firmata.

FLE[ MEMORIJA Fle{ memorijata ne e novost, no taa skladiraweto na podatocite go kreva na novo nivo. Se raboti za elektronska memorija i dosega masovno se koristi vo oblik na memoriski karti~ki vo kamerite, kako i memoriskite “stik~iwa”. Mnogu e pobrza od rotira~kiot disk, no i zna~itelno poskapa. No, so ogled deka cenata i se smaluva, ovaa tehnologija }e porasne i }e stane 100% zastapena vo slednite nekolku godini, no i strate{ka za mnogu IT-podra~ja, vklu~itelno korisni~ki uredi, oprema za zabava i ostanati integrirani IT-sistemi.

VIRTUELIZACIJA ZA POGOLEMA DOSTAPNOST Virtuelizacijata be{e na vrvot na spisokot na top strate{ki tehnologii i prethodnite godini, a na spisokot e i ovaa godina, zatoa {to Gartner stavi akcent na nekoi novi elementi, kako {to se `ivata migracija (live migration), kako i podobrata dostapnost, {to }e ima dolgoro~ni implikacii.

MOBILNI APLIKACII Do krajot na godinava re~isi dve milijardi lu|e }e nosat mobilni uredi so bogati opcii i opkru`uvawe {to ovozmo`uva konvergencija na Internetot i mobilnosta. Ve}e postojat iljadnici aplikacii za platformite kako {to se Epl Ajfon i ostanatite.

23

24 KOMPANII I PAZARI propadnat se o~ekuva spas od nekoj golem.

Toa odnesuvawe e nasledeno od porane{niot sistem, vo koj{to se o~ekuva{e dr`avata site da gi spasi. No, denes dr`avata retko koga se pojavuva kako spasitel na firmite {to tonat vo problemi.

Koga firmite se izvlekuvaat od golemi problemi potrebni se drasti~ni potezi. Po pravilo, se kratat operativnite tro{oci vo site segmenti i bankite vedna{ se izvestuvaat deka ne{to se raboti na saniraweto na problemite. Potoa se pravat finansiski proekcii za prvite 12 meseci poedine~no za sekoj mesec i za slednite dve godini, sovetuvaat ekspertite. Koga }e se skratat tro{ocite na red doa|a: proda`ba, proda`ba i proda`ba.

AKO IMA[ PROFIT, PRAVI REZERVA ZA LO[I VREMIWA Malite kompanii se vo u{te polo{a situacija od golemite, zatoa {to predocna po~nuvaat so restrukturirawe i ~esto na po~etokot im davaat nerealni vetuvawa na kreditorite, pa ja gubat nivnata doverba vo idnina. Kako }e se razviva situacijata vo problemati~nite kompanii pred s$ zavisi od kvalitetot na programata za restrukturirawe i podgotvenosta na menaxmentot da ja sprovede. Firmite mora da ja zgolemat profitabilnosta, produktivnosta i obrtot na anga`iranite sredstva. Profitabilnite firmi mo`e da sozdavaat rezervi za te{ki vremiwa, a produktivnite postojano nao|aat novi prihodi. Firmite koi imaat visok obrt na anga`iranite sredstva po pravilo nemaat golema zadol`enost i s$ dodeka doma{nite kompanii nema da bidat optovareni so trite strate{ki predizvici nema da bidat konkurentni i mo`e da zavr{at so ste~aj,

Na krajot na denot samo edno pra{awe ostanuva klu~no, velat stru~wacite za korporativni finansii - od kade }e se generiraat novite prihodi, odnosno pozitivniot pari~en tek vo idnina? So drugi zborovi, {to }e fakturira firmata i komu? Odgovorot na toa pra{awe e i odgovor na pra{aweto ima li firmata idnina ili ne velat na{ite sogovornici, stru~waci za finansiski menaxment.

Na krajot, site promeni treba da bidat vo funkcija na idniot razvoj, zatoa {to krateweto na tro{ocite bez ideja kade i kako odi kompanijata e najdobar recept

za zabrzana propast. Vremeto pred nas }e poka`e deka mnogumina se izvlekoa samo privremeno, t.e. deka }e potonat u{te podlaboko, ovoj pat nepovratno. Ovaa kriza nepovratno gi promeni ne{tata. Koj ne sfa} a }e is~ezne.

PLIVA go dobi visokoto priznanie SUPERBRANDS 2011/12 VVo godinata kkoga PLIVA go proslavuva svojot jubilej 90 Godini na tradicija i kvalitet, se zdobi so visokoto priznanie SUPERBRANDS 2011/12.

Osnovana dale~nata 1921 godina, PLIVA e najgolemata farmacevtska kompanija vo Hrvatska i edna od vode~kite vo Jugoisto~na Evropa.

Blagodarenie na najsovremeniot razvoj i proizvodstvenite kapaciteti, PLIVA na golem broj pazari niz Evropa i svetot nudi {iroko portfolio na kvalitetni generi~ki lekovi koi predstavuvaat vrvni terapiski re{enija.

Bogatata proizvodna programa podelena e vo terapevstki grupi nameneti za lekuvawe na bolestite na: srceto i kardiovaskularniot sistem, gastrointestinalniot sistem, nervniot sistem, muskuloskeletniot sistem, kako i onkolo{kite bolesti.

So odobrenijata na Amerikanskata agencija za hrana i lekovi (FDA), Britanskata Medicines and Healthcare Products Regula-

tory Agency (MHRA (MHRA)) kkako t A k i ostanatite relevantni Evropski agencii, PLIVA e vo rangot na proizvoditelite koi gi ispolnuvaat svetskite standardi za kvalitet potrebni za globalniot pazar na lekovi. Blagodarenie na silata na svojot brend vo Hrvatska, PLIVA cvrsto ja dr`i liderskata pozicija a Pliviniot brend e poznat i visoko cenet vo celiot region. Silata na brendot PLIVA go potvrduva i priznanieto Superbrands Croatia 2008, kako i ovogodi{noto Superbrands Macedonia’s Choise 2011/12.

So 90 godi{na tradicija , PLIVA denes e ~lenka na grupacijata Teva, koja e edna od najgolemite farmacevtski kompanii vo svetot. Temelnata cel e podobruvawe na kvalitetot na `ivot i za{titata na zdravjeto so visokokvalitetni i dostapni lekovi.

Teva Pharmaceutical Industries Ltd. (NASDAQ: TEVA) e globalna farmacevtska kompanija specijalizirana za razvoj, proizvod-

stvo i proda`ba b na generi~ki k i inovativni lekovi i aktivni farmacevtski supstancii. Teva e vo rangot na 15 vode~ki farmacevtski kompanii i edna od najgolemite generi~ki farmacevtski kompanii vo svetot. So aktivnosti vo 60 zemji, distribucija na proizvodi vo pove}e od 100 zemji, so nad 1.250 molekuli vo portfolioto, so nad 40.000 vraboteni, so godi{no proizvodstvo nad 53 milijardi tableti, pripa|a vo vrvot na svetskata farmacija.

PLIVA vo Makedonija e prisutna ve}e 35 godini preku firma so sedi{te vo Skopje.

PLIVA SKOPJE so snabduvawe na Makedonskiot farmacevtski pazar, ovozmo`uva visokokvalitetnite lekovi na PLIVA i TEVA da se dostapni do gra|anite i na R.Makedonija.

26 COMPANY PROFILE

“MEKICITE OD STRA@A”

KOGA KORMILOTO GO PREZEMA NOVATA GENERACIJA KOLEVA OLEVA IVANA koleva@kapital.com.mk oleva@kapital.com.mk @ p

ko po~e s to patuvate na relacija Skopje-Ohrid, sigurno ve}e oddamna vi e poznat vkusot na daleku pro~uenata mekica od Stra`a. No, dali nekoga{ ste se zapra{ale koi se lu|eto {to stojat pozadi izdignuvaweto na eden star originalen makedonski recept vo eden vistinski brend, koj so sigurnost gi osvoi potro{uva~ite {irum Makedonija? Kako vsu{nost po~na prikaznata za receptot star polovina vek, {to sega vo racete na tretata generacija so mnogu qubov izgradi unikaten kult kon nejzinoto viso~estvo “Mekicata od Stra`a”?

“Idejata za otvorawe

A

eden lokal na Stra`a postoela u{te vo dale~nata 1942 godina, koga na{ite roditeli sakale da go pu{tat vo komercijalna upotreba denes pro~ueniot recept za mekicite, koj nam ni go prenese na{ata baba,

so biznisot od nivnite roditeli. Nekoga{ samo so dobra vizija na dvajca vraboteni i investicija vo star objekt izgraden od familijarni za{tedi i rodninski pozajmici, denes “Mekicite od Sta`a” so pove}e od

patot da se otka`at od rabotnite mesta vo drugi kompanii i da go prezemat vodstvoto na biznisot od svoite roditeli.

“Prepoznavaweto na kvali-tetot na mekicite i brojnite komplimenti od potro{uva~ite, gi pravat

Nekoga{ samo so dobra vizija na dvajca vraboteni i investicija vo star objekt izgraden od familijarni za{tedi i rodninski pozajmici, denes “Mekicite od Sta`a” so pove}e od 30 vraboteni i novi dolgoro~ni investicii, napravija unikatno mesto za odmor i relaksacija na patnicite koja pak go nau~ila od nejzinata svekrva. No, biznisot vsu{nost po~na vo 90-tite godini koga nie s$ u{te odevme vo osnovno u~ili{te”, na po~etocite se se}avaat Igor i Vojo Nikoloski, bra}ata koi pred dve godini go prezele kormiloto za upravuvawe

30 vraboteni i novi dolgoro~ni investicii, napravija unikatno mesto za odmor i relaksacija na patnicite.

Mladi, sposobni, energi~ni i so `ar vo o~ite koga zboruvaat za sopstveniot biznis, bra}ata Nikoloski velat deka navistina ne bil lesen

na{ite roditeli da bidat otporni kon promeni i voveduvawe novi principi na rabota. Znaeme deka e logi~no da postoi sudir na generacii, no nie so brat mi uspeavme da gi ubedime deka se potrebni novi investicii vo biznisot”, veli Igor Nikoloski i dodava deka

vo ova drasti~no promeneto opkru`uvawe, za niv vistinski predizvik e da ja zadr`at tradicijata, pritoa davaj}i mu edna moderna nota na biznisot, koj ponatamu }e go prepu{tat vo racete na drugite generacii.

SAKAME BRENDOT DA STANE POZNAT I NADVOR OD MAKEDONIJA Koga bra}ata razmisluvale za pretstojnoto brendirawe, se odlu~ile da go zadr`at imeto “Mekicite od Stra`a”, no i da vovedat brojni novini i HASAP standardi, koi na mnogu na~ini }e go olesnat procesot na rabota. “Razmisluvavme mnogu okolu imeto, no sepak odlu~ivme da ostane avtenti~no, kakvo {to be{e i porano.

Iako na po~etokot za

COMPANY PROFILE Mladi, sposobni, energi~ni i so `ar vo o~ite koga zboruvaat za sopstveniot biznis, bra}ata Nikoloski velat deka navistina ne bil lesen patot da se otka`at od rabotnite mesta vo drugi kompanii i da go prezemat vodstvoto na biznisot od svoite roditeli mnogumina toa zvu~e{e sme{no, sega site go prifatija brendot kako takov i iznenadeni sme od brojnite pozitivni komentari koi gi dobivame sekojdnevno”, velat bra} ata. Prvata promena, pak, koja odela raka pod raka so brendiraweto, e namaluvaweto na asortimanot na proizvodite i stavawe na fokusot kon proizvodstvoto na belite pe~iva. “Nie re{ivme deka treba da se fokusirame na na{ata lepeza na beli pe~iva po {to sme i prepoznatlivi, namesto da imame asortiman kakov {to imaat supermarketite ili samoposlugite.

Kako prodol`enie na toa vovedovme i sistem na samoposlu`uvawe, bidej} i lu|eto koi zastanuvaat ovde na po~inka, nemaat mnogu vreme za da ~ekaat nekoj da gi uslu`i”, objasnuva Vojo Nikoloski.

Toj veli i deka tokmu vakvite promeni vedna{ se odrazile vrz profitot i proda`bite, so {to i

tempoto na rabota se zgolemilo dvojno. Nabrzo, pokraj poznatite mekici, potro{uva~ite s$ po~esto se interesirale i za piro{kite, no i za gibanicite, projata, raznite piti, komatite i drugite proizvodi od lepezata na beli pe~iva.

Glavniot motiv za izdignuvawe na brendot “Mekicite od Stra`a”, sepak se krie vo razubavuvaweto na toa {to navistina vredi, no i privlekuvawe na s$ pove}e stranci da zastanat tokmu ovde i da se odmorat. “Mnogu ~esto se slu~uva strancite da ni podelat brojni komplimenti za hranata i mekicite i da pobaraat specijalni kutiii kade {to mo`at na list hartija da gi ostavat nivnite pozitivni preporaki, pa naskoro planirame da ja vovedeme i taa novina”, velat bra}ata Nikoloski, dodavaj}i deka vo idnina planiraat i da se naso~at kon ponuda

“Mekicite od Stra`a” nema{e da bide prepoznatliv brend dokolku ne be{e prisuten dobriot tim od 30 vraboteni. Nekoi od niv rabotat kaj nas i pove}e od edna decenija, i so posebniot odnos koj go izgradivme ve}e gi ~uvstvuvame kako del od na{eto semejstvo”, velat Igor i Vojo Nikoloski.

na kvalitetno k kafe, k f no i ponuda na bezbroj vkusni doma{ni slatki.

VODEWE BIZNIS OD DALE^INA Kako del od novinite z a p odo b ruv aw e n a uspe{nosta na biznisot, familijata Nikoloski pred dve godini sklu~ila dogovor so softverska kompanija od Skopje, koja vo celost go integrirala celiot sistem na rabotewe na “Mekicite od Stra`a”. Preku istiot, site informacii od Stra`a vo realno vreme se prenesuvaat na server vo Gostivar ili Skopje i sopstve-

nicite od sekade imaat k pristap do podatocite na serverot i mo`nost istite da gi analiziraat.

Blagodarenie na vakvite napredni tehnolo{ki procesi na rabotewe, celata administrativna rabota, smetkovodstvo, materijalno i magacinsko rabotewe se odviva so internet-poddr{ka, koja ovozmo`uva relevantni informacii vrz koi se nosat vistinski odluki.

Takva e, na primer, optimizacijata na zalihi, koja e mnogu va`na za biznisite kako ovoj, koj raboti so hrana, i kade {to treba to~no da se

ISTO E, AMA NE E ISTO! Mnogu intereseni se i prikaznite vrzani za kvalitetot na mekicata i na~inot na koj taa e dovedena do sovr{enstvo. Bra}ata Nikoloski ni otkrija deka nekolkupati dosega se slu~uvalo “tajniot recept” da bide otkrien na nivnite prijateli, no tie povtorno da se `alat deka mekicata e “ista, ama ne e ista”. “Чesto pati se slu~uva koga ja pravime mekicata da gi vra}ame nara~kite na bra{no od nekoi poznati brendovi koi va`at za kvalitet na makedonskiot pazar. Mnogu e va`no od koja serija e napraveno bra{noto, zatoa {to ako edna serija na bra{no denes gi zadovoluva standardite za proizvodstvo na idealna mekica, utre mo`no e bra{noto od istiot brend da ne bide isto i nie da go vratime.

Sega se trudime prepoznavaweto na site potrebni sostojki da go stavime vo granicite na nekakov standard, za da mo`at odgovornite lu|e sekoga{ da bidat podgotveni da go prepoznaat vistinskiot kvalitet i da ja ispora~aat istata mekica”, veli

Igor Nikoloski. Negovite napori da se napravat standardi, odat vo nasoka na obezbeduvawe na samostojnost na biznisot, koj ne mora postojano da bara prisutnost na sopstvenicite. Vakvite zalo`bi se rezultat na toa {to 15 godini nivnite roditeli morale 365 dena vo godinata da bidat prisutni na Stra`a, bez razlika dali e vreme za odmori, bo`i}en ili nekoj drug nacionalen praznik.

izmeri vo kkoi periodi od tekot na godinata ili denot, za vreme na vikendite i praznicite, e najgolemata pobaruva~ka za mekici.

“Kaj nas {picevite vo pobaruva~kata za mekici se naj~esto okolu majskite praznici, vo tekot na letoto i toa naj~esto vo peto~nite denovi ili vo nedelnoto popladne. No, nekoga{ i pokraj podgotovkite, se slu~uva da dojdat odedna{ dva avtobusi i 100-tina lu|e da stojat pred kasata za nara~ka na mekici, koi, sekako, ne mo`eme oddedna{ da gi uslu`ime bidej}i site sakaat mekici. Interesen fenomen e toa {to posetitelite se podgotveni ako treba da ~ekaat i po 20-ina minuti za mekica, i pokraj toa {to nie imame cela druga lepeza na beli pe~iva”, niz smea raska`uvaat sopstvenicite. Tie velat i deka paradigmata “Isto e, ama ne e isto” va`i i za lu|eto od Skopje, koi i pokraj toa {to mo`at da kupat mekici vo skopskite pekarnici, sepak kupuvaat po desetina ili dvaeset mekici od “Mekicite od Stra`a”. A s$ poredovni stanuvaat i nara~kite za ~estewe po povod novoroden~iwa, no glavno takvite doa|aat od pobliskite naseleni mesta i gradovi.

27

28 KOMPANII I PAZARI KOJ JA DOBIVA, A KOJ JA GUBI BORBATA NA PAZAROT?

PRIVATNI MARKI V.S. PRIVATE LABEL: Proizvodi i uslugi proizvedeni i obezbedeni od edna kompanija, koi se prodavaat pod brendot na druga kompanija.

Svetskiot trend za porast na potro{uva~kata na privatni marki nasproti brendovite, na golema vrata vleze i kaj nas. Trgovskite sinxiri ja koristat sopstvenata mo} i distributivnata mre`, da dobijat pogolemi profiti preku privatnite marki, so poniska cena, pri zadr`an visok kvalitet na proizvodite IVANA KOLEVA koleva@kapital.com.mk oslednite svetski istra`uvawa poka`uvaat deka raste potro{uva~kata na privatni marki (private label-PL) nasproti poznatite brendirani proizvodi.

Privatni marki se proizvodi i uslugi proizvedeni i obezbedeni od edna kompanija, koi se prodavaat pod brendot na druga kompanija. Rezultatite od neodamne{nata anketa objavena vo Supermarket News, otkri deka ne samo {to pove}e od 51% od svetskite potro{uva~i sega se pove}e svesni za privatnite marki sporedbeno so minatata godina, tuku i deka pove}e od polovinata od pobogatite kupuva~i se svrtea kon kupuvawe

P

PREDNOSTI NA PRIVATNITE STOKOVI MARKI:

PONISKI CENI ZA IST KVALITET; SIGUREN PLASMAN NA PROIZVODITE; DISTRIBUCIJA I PROMOCIJA KOJA PA\A NA GRBOT NA TRGOVSKITE KU]I; ISKORISTUVAWE NA PROIZVODNITE KAPACITETI; ISKLU^UVAWE NA DISTRIBUTEROT, SO [TO SE NAMALUVAAT TRO[OCITE; MO@NOST DA SE PREFRLI CELATA ODGOVORNOST NA TRGOVSKITE KU]I; MO@NOST ZA PENETRACIJA NA STRANSKI PAZARI I NIVNO OSVOJUVAWE.

proizvodi so privatni marki.

Vakvite trendovi se prisutni i na na{iot pazar. Toa go potvrduvaat i vode~kite trgovski sinxiri za proda`ba, koi, iako ne sakaat da otkrijat kolku e zgolemeno u~estvoto na PL proda`bata, go potvrduvaat toj trend, so s$ pogolemiot broj vakvi proizvodi, prisutni na katalozite i promotivnite letoci. “Kapital” se obide da

analizira za ~itatelite, zo{to potro{uva~kata na PL proizvodite nasproti brendovite raste, i zo{to makedonskite kompanii poka`uvaat golem interes da proizveduvaat za trgovskite sinxiri, pod kapata na privatnite marki, namesto da vlo`uvaat vo sopstveniot brend. Isto taka “Kapital” otkriva deka kaj PL proda`bata predni~at prehranbenite proiz-

vodi, so akcent na proizvodite od konzervnata i mle~nata industrija, so mo`nost vo idnina privatnite marki da se pro{irat i vo kozmetikata.

ZO[TO TRGOVSKITE SINXIRI GI SAKAAT PRIVATNITE MARKI? Od Vero, Tineks i Kam marketi, koi imaat desetgodi{no iskustvo vo delot na privatnite marki, potvrduvaat deka interesot za vakvata sorabotka raste, a na-

KOMPANII I PAZARI

51%

proda`ba vo zemjava, kako Vero, Tineks i Kam marketite. Za razlika od Tineks i Vero, koi imaat samo edna privatna marka, kako od svetskite potro{uva~i denes EXTRA ili SPAR markata, so koi se posvesni za privatnite marki otkolku pred edna godina vertikalno se pozicioniraat na pazarot, Kam marketi imaat obraten ili horizontalen pristap. Toa zna~i deka Kam marketi imaat razvieno pove} od ispitanicite na edna anketa, e linii na sopstveni privatni velat deka privatnite marki se marki: Alpiko (~okoladi i isto tolku dobri ili podobri od bonbonieri), Blue Sea (morski nacionalnite brendovi proizvodi), Kamko (razli~ni prehranbeni proizvodi), Milord (konditorski proizvodi), Rio (osve`itelni pijalaci), Lalin (kozmeti~ki proizvodi) itn., so se poniski cenite na proizvodite so privatni marki vo Makedonija, {to u{te edna{ se potvrduva sporedeno so cenite na brendiranfaktot za zgolemeniot interes za ite proizvodi pobaruva~kata na PL proizvodi prifa}aweto na vakviot biznis- na na{iot pazar.

“Kam marketi e edinstveniot model na rabotewe.

Od Tineks pak, velat deka bren- hard diskont vo Makedonija, koj dot EXTRA koj postoi cela pretpostavuva u~estvo od minidecenija, prete`no zastapen mum 80% na sopstveni marki vo kaj prehranbenite proizvodi vkupnoto proda`no portfolio. (sirewe, pavlaka, ka{kaval...) Vo momentov nie imame samo go nosat samo proizvodite so okolu 40% od privatnite stokovi zadovoluva~ki kvalitet. “Samo marki i markite koi ekskluzivno taka se steknuva doverba kaj se prodavaat samo vo na{ite potro{uva~ite deka se {to e marketi, so zalo`bi toj procent brendirano pod imeto EXTRA i vo idnina da raste”, velat od e dobro”, veli Kristina Todo- Kam marketi. rovi}, direktor na Tineks, koja e Velej}i deka toa e delovna tajna, zadovolna i od proda`bata i od pove}eto trgovski sinxiri vo prepoznatlivosta na privatnata zemjava ne sakaat da otkrijat so koi kompanii sorabotumarka kaj potro{uva~ite.

Trgovskite sinxiri se soglasu- vaat za konceptot na privatni vaat deka za potro{uva~ite e marki. Od Vero, pak, otkrivaat presuden kvalitetot, a ne cenata, deka za brendot SPAR imaat pa zatoa privatnite marki dolgogodi{na sorabotka so pove} uspe{no gi pronao|aat svoite e makedonski proizvoditeli. kupuva~i, bidej}i istovremeno Takvi se primerite za medot nudat poevtini proizvodi so ({umski i cveten, proizvoditel kontroliran i doka`an vi- Res Kom), pavlakata (proizvodisok kvalitet. “Iako cenovnoto tel Kri-Kri), korni{onite, cvekpozicionirawe na proizvodite loto i feferonite (proizvoditel so privatni marki e 20-40% Diem-GP), majonezot, kakaokremot, ~okoladniot biskvit i ovo{niot biskvit (proizvoditel NEGATIVNI STRANI NA PRIVATNITE STOKOVI MARKI: Vitaminka), ke~apot (blag, lut, pica - proizvoditel KIM), GUBEWE NA IDENTITETOT; ajvarot (blag i lut - proiz KONKURENCIJA NA SOPSTVENITE BRENDOVI NA KOMPANIITE; voditel Vipro), pe~urkite SOMNE@ ZA LO[ KVALITET PORADI NISKOTO CENOVNO POZICIONIRAWE; (4 vida vo tegla i vo kesa, proizvoditeli Bonum i 20-ti STROGI I OBRZUVA^KI DOGOVORI KOI STRANITE vek), bra{noto (T-400 i pove} NEEDNAKVO GI PO^ITUVAAT. enamenskoto - proizvoditel @ito Luks), vinoto (proizjgolemiot del od proizvoditelite “Proizvoditelite rabotat za ponisko vo sporedba so pozna- voditel Lozar Pelisterka) i so koi tie sorabotuvaat se poznat kupuva~ so siguren plas- tite brendovi, sepak cenata ne celata paleta na su{en zelen~uk makedonski, iako imaat uspe{na man, na kvalitetot na proiz- sekoga{ e presuduva~ki faktor”, (proizvoditel Agrova). sorabotka i so nekoi stranski vodite se posvetuva dvojno velat od Kam marketi i dodavaat ZO[TO MAKEDONpartneri. Za niv, ovoj koncept na pove}e vnimanie, a tro{ocite deka samo provereni i etabSKITE KOMPANII rabotewe preku privatni marki opa|aat, {to sekako e od golem lirani proizvoditeli, so visoki PROIZVEDUVAAT ZA e odli~na mo`nost, preku mo} interes za potro{uva~ite”, velat standardi na proizvodstvo i TU\I BRENDOVI? ta na sopstveniot brend, na koj od Vero i dodavaat deka iako kontroliran kvalitet, mo`at da kupuva~ite mu veruvaat, da gi pobaruva~kata za VERO proiz- bidat izbrani za sorabotnici. Vo Makedonija ne e mal brojot zgolemat prihodite i da zemat vodite postojano raste, s$ u{te “Kapital” analizira{e i po na kompanii koi proizvedupogolem del od potro{uva~kiot mnogu kompanii poradi nedostig kakov koncept za privatni marki vaat pod tu|i brendovi. Tie od iskustvo, se skepti~ni za rabotat trgovskite sinxiri za se delat vo dve grupi. Prvite kola~.

. BRENDOVI 80%

20-40%

29

30 KOMPANII I PAZARI

Od Vero velat deka imaat pove}e od 40 proizvodi pod brendot Brendot EXTRA na Tineks marketite postoi cela SPAR, a prednostite se vo toa {to proizvoditelite rabotat za decenija i e najmnogu zastapen kaj prehranbenite poznat kupuva~ so siguren plasman, na kvalitetot na proizvodite proizvodi, kako sireweto, ka{kavalot, pavlakata... se posvetuva dvojno pove}e vnimanie i tro{ocite opa|aat, {to e Vo idnina tie najavuvaat da go pro{irat konceptot od golem interes za potro{uva~ite na privatni marki i vo kozmetikata

se poznati makedonski kompanii so sopstveni etablirani brendovi, koi sepak odlu~ile del od svoeto proizvodstvo da go plasiraat pod tu|i brendovi, a drugite se proizvodstveni kompanii koi svojot razvoj i opstanok, go gledaat edinstveno vo proizvodstvoto pod tu| brend.

“Kapital” analizira{e zo{to uspe{ni makedonski kompanii, kako Vitaminka, Evropa, Vitalia i drugi, so silni i dominantni brendovi, sepak se odlu~uvaat da proizveduvaat za tu|i brendovi.

Pri~ini ima pove}e.

Kompanite ne mo`at vo celost da gi iskoristat kapacitetite dokolku gi plasiraat samo sopstvenite brendovi, a preku probivot na PL proizvodite na stranskite pazari, imaat mo`nosti da doprat i do stranskite potro{uva~i.

“Preku principot na privatni marki komunicirame so s uper m a r ke t i te, a p r e k u na{ite proizvodi so potro{uva~ite, {to zna~i deka e razli~na krajnata destinacija vo sinxirot na distribucija”, velat od Vitaminka, koja ima golemo iskustvo vo proizvodstvo za privatni marki, re~isi za site kategorii na proizvodi:

~okoladni proizvodi, kornfleks, puding, {lagkrem, keksi, supi, majonezi i razni drugi dodatoci za jadewe.

“Toa se eden vid generi~ki proizvodi i supermarketite sami se gri`at za dopolnitelnite promotivni aktivnosti.

Edinstveno poradi toa, koga proizvodot }e stigne do krajniot potro{uva~ ima poniska cena, {to ne zna~i deka na koj bilo na~in se namaluva i kvalitetot na proizvodite”, poso~uvaat od Vitaminka i dodavaat deka prednosta e {to nivnite proizvodi se zastapeni nasekade i vo sekakvi varijacii.

Konditorskata kompanija Evropa, se odlu~ila za proizvodstvo pod tu|i brendovi poradi celosnoto iskoristuvawe na kapacitetite, sorabotkata so trgovskite sinxiri kako silen partner vo proda`bite i garancija za sigurnosta pri plasmanot na proizvedenoto.

“Za nas, vlezot vo vakov sistem na privatni marki be{e va`en poradi zgolemuvawe na profitabilnosta i podobruvawe na stabilnosta vo proda`bite”, istakna generalniot menaxer, Sava Dimitrova, i poso~i deka za privatnite marki

Prerabotuva~ite ne forsiraat privatni marki, poradi nedostig od koli~ini ako proizvodite od prerabotuva~kite kompanii se edni od najzastapenite kaj konceptot na privatni stokovi marki, sepak glavniot problem se javuva kaj nedostigot od koli~ini, poradi {to i ne se forsira primenata na konceptot na privatni marki.

“Celoto proizvodstvo go planirame vrz osnova na dogovor i od 100% proizvodstvo nie prodavame pove}e od 90%. Taka {to od golemite sinxiri, nemame golema potreba na toj na~in da go zgolemuvame proizvodstvoto, bidej}i pobaruva~kata za ovie proizvodi vo stranstvo e ogromna i stanuva zbor za ogromni koli~ini koi ni celo Zdru`enie na konzervna industrija ako se sobere nema da mo`e da gi zadovoli”, veli Petar Atanasov, sopstvenik na Diem-GP, kompanija za prerabotka na ovo{je i zelen~uk od Negorci, Gevgelija, koja sorabotuva so Vero, Tediko i Skopski pazar. Bidej}i ovaa industrija ima sezonski karakter, koli~inite se javuvaat kako problem, no i izedna~uvaweto na kvalitetot od edna do druga fabrika, koi moraat da zastanat pozadi kvalitetot.

I

Kam marketi za razlika od Tineks i Vero imaat mnogu linii na privatni marki, me|u koi Alpiko , Blue Sea, Kamko, Milord, Rio, Lalin i drugi. Vo momentov, od nivnoto vkupno proda`no portfolio, 40% se privatni marki i marki koi ekskluzivno se prodavaat samo vo nivnite marketi, so zalo`bi toj procent vo idnina da raste

doma, Evropa sorabotuva so Vero i Tineks, a nadvor so Merkator vo Slovenija, Metro i Lidl vo Hrvatska, Hamlet vo Belgija, Patrelle vo Francija, Makedonika zaharidi vo Grcija i Fast pak vo SAD. “Vleguvaweto vo Merkator, iako na po~etokot b e { e n a so ~ e n o ko n slovene~kiot pazar, koj e relativno mal, po preporaka na mati~nata

kompanija, gi osvoivme i pazarite vo Hrvatska, Srbija i Bosna i Hercegovina, so {to ni ostanuva vo idnina da gi osvoime u{te pazarite na Bugarija i Albanija”, veli taa.

Malku porazli~en pristap od gorenavedenite, ima menaxerskiot tim od Vitalia, koj poradi opasnosta od gubeweto na identitetot na kompanijata se opredeluva

konceptot na privatni marki da go iskoristi samo za osvojuvawe na stranskite pazari, dodeka na doma{niot da prodol`i da gradi strategija na visoko prepoznatliv brend.

“Fakt e deka kako proizvoditel ste lesno zamenliv, odnosno nemate nikakva vidlivost i prepoznatlivost kaj krajniot konsument. Evropskiot pravilnik za ozna~uvawe

NA 30-ti SEPTEMVRI N

BBANKAR

RO! O K NAS

e mese~nik!

no proizvod na KAPITAL nov TAL MEDIA GROUP KOGA IZLEGUVA? Prviot broj na bankar }e izleze na 30 septemvri (petok), a ponatamu sekoj prv petok vo mesecot (12 pati vo godinata) BROJ NA STRANICI: 100 SODR@INA: Istra`uvawa na finansiski pazari (makedonija/balkan/evropa/svet, slu~ai, analizi, komentari, kolumni, intervjua, strategii, finansirawe na investiciite, finansirawe na izvozot… psihologijata na pobednicite i gubitnicite (makedonski slu~ai)…

CELNA GRUPA: Za bankari, finansiski eksperti, konsultanti, investitori i pretpriema~i, advokati, profesori i studenti… i idni bankari, investitori i pretpriema~i…

SPECIJALNO INTERNET IZDANIE: Golemi popusti i gratisi za pretplatnici na KAPITAL MEDIA GROUP

RO! O K NAS

NA 15 15-ti 5-ti i OKTOMVRI OKTOM MVRI

MENAXER

e mese~nik!

nov proizvod na KAPITAL MEDIA GROUP KOGA IZLEGUVA? Prviot broj na Menaxer ke izleze na 15 oktomvri (sabota), a ponatamu sekoj 15-ti voo mesecot (12 pati vo godinata) BROJ NA STRANICI: 100 SODR@INA: Istra`uvawa na pazari investirawee i izvoz (Makedonija/Balkan/Evropa/Svet, vet, slu~ai (Makedonija i Svetot), analizi, i, komentari, kolumni, intervjua, delovni strategii, ategii, svetski umovi, planetarni pobednici,, modeli na upravuvanwe, dobri odluki za investiestiu rawe, izvoz – kako? business modeli… edukaciiva-~ite ja i obrazovanie na menaxerite i osniva-~ite na kompanii, na~ini na nao|awe finansii ansii za va{ite proekti, {to e dobar proekt, inovacii, start-up business proekti, koj vii pomaga? nicite psihologijata na pobednicite i gubitnicite (make-donski slu~ai)…

CELNA GRUPA: Za pretpriema~i, izvr{ni direktori, osniva~i i investitori, investiciski eksperti i okati, sovetnici eksperti, konsultanti, advokati, profesori i studenti... i idni pretpriema~i, iema~i, investitori i bankari...

SPECIJALNO INTERNET IZDANIE: Golemi popusti i gratisi za pretplatnici nici na KAPITAL MEDIA GROUP

kontakt: zikov@kapital.com.mk kontakt@kapital.com.mk akt@kapital.com.mk marketing@kapital.com.mk lice za kontakt: Qup~o Zikov, direktor na KAPITAL MEDIA GROUP

3 32 KOMPANII I PAZARI Makedonskite kompanii imaat dva razli~ni pristapi kon privatnite marki. Prvite, se poznati kompanii so ve}e etablirani brendovi, koi del od svoeto proizvodstvo go plasiraat pod tu| brend poradi iskoristuvawe na kapacitetite i probiv na stranskite pazari. Drugite se proizvodstveni kompanii koi svojot razvoj i opstanok go gledaat edinstveno vo proizvodstvoto za tu| brend na hranata dozvoluva i imeto na proizvoditelot voop{to da ne bide navedeno na ambala`ata, tuku samo brendot na prodava~ot i informaciite za nego, koj na toj na~in ja prezema i celata odgovornost za proizvodot. Tokmu od ovie pri~ini Vitalija cvrsto veruva deka vrednosta na edna kompanija e pred s$ vo silinata na nejziniot brend”, veli Iskra Vetaxokoska-Mucunska, direktorka na Vitalija i otkriva deka u~estvoto na proda`bite preku privatni marki, vo vkupnite prihodi na kompanijata iznesuva samo 10% ,so {to se potvrduva opredelbata Vitalia i ponatamu da bide brend-sinonim za kvalitetna zdrava hrana.

Od kompanijata KIM, velat deka za da dojdat do pogolem broj potro{uva~i, privatnite marki se odli~na {ansa. Poradi toa, vodeni od ekonomskata logika, na nekoj na~in tie se primorani da potpi{uvaat dogovori za privatni marki, zatoa {to ako ne se tie, na nivno mesto }e bide nekoj drug proizvoditel koj }e ostvari benefit.

Od drugata grupa kompanii, koi se odlu~uvaat da proizveduvaat samo za tu| brend, “Kapital” doznava deka razvivaweto sopstven brend e navistina skapo i neisplatlivo, pa poradi toa se odlu~ile za privatni marki.

“Na{ata kompanija se zanimava so druga rabota, pa bidej}i kupivme su{ilnica i sakame da proizveduvame su{eni pe~urki, re{ivme da odime direktno preku brendovite na trgovskite sinxiri, namesto preku razvivawe na sopstven brend”, velat od kompanijata 20-ti vek.

Privatnite marki – s$ pogolema zakana za poznatite brendovi! eodamne{nata anketa objavena vo Supermarket News, otkriva deka pove}e od 50% od poimotnite kupuva~i, ili kupuva~i so prihodi vo doma}instvoto pogolemi od 75.000 dolari godi{no, kupuvaat privatni marki. Istata anketa poka`uva deka 51% od potro{uva~ite denes se posvesni za privatnite marki otkolku pred edna godina. Ovaa svesnost e osobeno visoka me|u pomladite potro{uva~i od 18 do 35 godini, kako i kaj potro{uva~ite postari od 65 godini.

Zgolemeniot interes e rezultat na pove} e faktori koi deluvaat zaedno na pazarot.

Zgolemenite proizvodstveni tro{oci, delumno pottiknati od zgolemenata cena na surovinite i cenata na gorivoto, namaleniot kapacitet za zarabotuva~ka, intenzivniot interes na mediumite za prikazni so fokus na toa kako semejstvoto da {tedi i izmenetata percepcija na kupuva~ite za privatnite marki. Vo neodamne{nite anketirawa na potro{uva~i koi kupuvaat privatni stokovi marki, 80% od ispitanicite velat deka ovie proizvodi se isto tolku dobri ili duri i podobri od nacionalnite brendovi.

Druga anketa na Mintel, vode~kata kompanija za istra`uvawa na pazarot, koja be{e objavena vo januari godinava, ja pravi sporedbata na privatnite marki i poznatite brendovi po kategorii: 62% od potro{uva~ite veruvaat deka nema razlika me|u privatnite i poznatite brendovi na mle~ni proizvodi; 61% smetaat deka nema razlika vo kvalitetot koga stanuva zbor za konzerviranite produkti ili prehranbenite proizvodi so podolg rok na traewe; 60% kupuvaat leb i pe~iva od privatni marki, namesto od poznati brendovi; 58% kupuvaat sirewe od privatni stokovi marki.

Kako {to ekonomijata po~nuva da zakrepnuva, se veruva deka potro{uva~ite }e prodol`at da kupuvaat privatni stokovi marki, no deka rastot na industrijata nema da bide tolku brz kako za vreme na recesiskiot period.

Poznatite brendovi }e moraat da bidat inovativni i da prodol`at da se povrzuvaat so potro{uva~ite preku plasman na proizvodite, reklamirawe, podobar kvalitet i konkurentni ceni.

N

34 TEHNOLOGII I BIZNIS

BEZ STIV XOBS NA ^ELO

EPL SE SOO^UVA SO KOGA STIV XOBS MINATATA NEDELA SE POVLE^E OD FUNKCIJATA GLAVEN IZVR[EN DIREKTOR NA TEHNOLO[KIOT GIGANT EPL JA OSTAVI KOMPANIJATA POLNA SO PARI, INOVATIVNI PROIZVODI I MENAXERSKA MUDROST. IAKO NEGOVIOT NASLEDNIK, DOSEGA[NIOT OPERATIVEN DIREKTOR NA KOMPANIJATA, TIM KUK, TREBA DA GLEDA NA OVA NASLEDSTVO KAKO DOLGOTRAJNO, TOA [TO XOBS GO OSTAVA PO ZAMINUVAWETO ZA KOMPANIJATA NE MO@E DA BIDE VE^NO

VASE CELESKA celeska@kapital.com.mk

a da, to~no e, idolot, masterot na inovacijata, najarogantniot lider, najuspe{niot CEO i najgolemiot revolucioner vo menaxmentot – Stiv Xobs - se povle~e od svojata pozicija kako glaven izvr{en direktor na Epl, izvestuvaj}i ja javnosta so kratko i emotivno pismo.

Stiven (Stiv) Xobs edna{ re~e deka nikoga{ ne se gledal sebesi kako menaxer, tuku kako lider. Vo poslednite 14 godini, tolku kolu {to be{e na ~elo na denes najvrednata tehnolo{ka kompanija na svetot, Epl, negovata zabele{ka vo smisla na liderstvoto se pretvori vo potraga po najdobrite lu|e, pottiknuvaj}i gi i sozdavaj}i sredina vo koja tie }e pravat golemi dela.

Koga Stiv Xobs minatata nedela se

D

povle~e od funkcijata glaven izvr{en direktor na tehnolo{kiot gigant Epl ja ostavi kompanijata polna so pari, inovativni proizvodi i menaxerska mudrost. Iako negoviot naslednik, dosega{niot operativen direktor na kompanijata, Tim Kuk, treba da gleda na ova nasledstvo kako dolgotrajno, toa {to Xobs go ostava po zaminuvaweto za kompanijata ne mo`e da bide ve~no.

Toa gi pottiknuva analiti~arite i fanovite na “griznatoto jabolko” da pomislat deka mo`ebi Epl }e ja ima istata sudbina kako Nokia denes. Xobs, sekako, ostanuva ~len na upravniot odbor na kompanijata, a ako izvojuva pobeda vo dolgogodi{nata borba protiv rakot na pankreas negovoto vlijanie vo kompanijata }e se ~uvstvuva u{te dolgo vreme.

No, analiti~arite velat deka timot na

Epl bez Xobs na ~elo }e se soo~i so u{te pogolem predizvik vo dostignuvawata na kontinuiraniot uspeh, kako na kratkoro~en, taka i na dolgoro~en plan.

Minatata godina, za prvpat od 1989 godina navamu, berzanskata vrednost na Epl ja nadmina taa na Majkrosoft, a vo poslednive fiskalni godini proda`bata {to ja ostvari kompanijata se zgolemi pove}e od dvojno ili poto~no, 65,2 milijardi dolari. Profitot pak, se multiplicira{e so tri.

IZVR[EN DIREKTOR NA DECENIJATA (I NEGOVATA GENERACIJA) Magazinot “For~n” vo 2009 godina go proglasi tokmu Stiv Xobs za glaven izvr{en direktor na decenijata.

Svojot izbor go obrazlo`i so toa {to Xobs be{e vo centarot na zna~ajnite

BROJ 618

02/09/2011

TEHNOLOGII I BIZNIS

www.kapital.mk

NOVI PREDIZVICI dvi`ewa na tri pazari vo izminatite godini: muzika, film i mobilna telefonija.

Ajpod dr`i lavovski del od pazarot na MP3 uredi, internetskiot iTunes store go promeni na~inot na koj mnogu lu|e kupuvaat muzika, a studioto za animirani filmovi Piksar sozdade nova magija na filmskoto platno, dodeka Ajfon za samo dve godini zavladea so pazarot na pametni telefoni.

Vo april 2010 godina Epl na pazarot go vovede Ajpad, a za samo 80 dena bea prodadeni tri milioni primeroci. Do krajot na godinata Epl prodade 14,8 milioni, {to pretstavuva{e 75% od svetskiot pazar na tablet-uredi. Od promocijata na Ajpad 2 vo mart ovaa godina prodadeni se pove}e od 15 milioni primeroci. Spored prognozite, na pazarot na tablet-uredi vo SAD ovaa godina Epl zgrap~i udel od 85%.

Za celiot ovoj uspeh na kompanijata golema zasluga ima Stiv Xobs.

Koga vo 2000 godina be{e imenuvan za glaven izvr{en direktor na Epl (od 1997 do 2000 godina be{e privremen izvr{en direktor) pazarnata vrednost na kompanijata be{e okolu pet milijardi dolari. Toa be{e pred Xobs da ja pretstavi svojata “digitalna lajfstajl” strategija, toga{ glavno nesfatena od po{irokata okolina. Denes Epl na pazarot vredi okolu 350 milijardi dolari, a na 9. avgust ovaa godina, kratko od prvoto mesto po pazarna kapitalizacija, ja nadmina ve}e pet godini neprikosnovenata Ekson mobil.

No, toa {to toj mu go ostavi na ~ove{tvoto e od neprocenlivo bogatstvo, a samoto negovo postoewe na ~elo na Epl i voveduvaweto na pametnite uredi na pazarot go napravi tehnolo{kiot pazar konkurenten kako nikoga{ dosega.

KAKO PO^NA SÈ?

Xobs go osnova{e Epl vo svojata gara`a vo 1976 godina, no be{e “izbr-

kan” vo sredinata na 80-tite po golema karanica. Vo markantnata promena na nastanite, kako {to samiot ja opi{uva celata situacija, toj se vrati vo “qubenata” kompanija duri vo 1997 godina.

Toa go odbele`a po~etokot na voskresnuvaweto na Epl. Edna od negovite prvi odluki be{e da se prekine so “Wuton”, proektot koj “iscica” 100 milioni dolari od kompanijata {to umira{e, iako na vremeto toj be{e eden od ~elnite proekti na kompanijata.

“Ako sakame da odime napred i da go vidime Epl povtorno zdrav i prosperiteten, mora da oslobodime nekolku raboti tuka. Mora da ja oslobodime idejata {to za Epl e pobeda, a za Majkrosoft zaguba”, skromno & objasni Xobs na publikata.

Xobs ima{e zastra{uva~ka misija pred nego, no toj ne se pla{e{e da donese te{ki odluki za da ja vrati kompanijata vo kolosek. Prekinuvaweto na skapite proekti, kako “Wuton” i zdru`uvaweto so rivalot Majkrosoft bea kontroverzni odluki koi go poka`aa avtoritetot, samodoverbata i umot na Xobs.

Slednata godina Epl s$ u{te se bore{e i ima{e potreba od dobar proizvod za da gi pridvi`i rabotite napred.

Ajmek (iMac), lansiran vo 1998 godina, be{e re{enieto. Vo tekot na prvite pet meseci od lansiraweto bea prodadeni 800 iljadi primeroci na noviot kompjuter.

Spred podatocite, vo 1998 godina Epl prokni`i profit od 309 milioni dolari. Kako {to se doznava, vo toa vreme Stiv Xobs povikal sostanok vo Epl, gi sednal site i im rekol: “Znaete li {to ne ~ini so ovaa kompanija?

Proizvodite “smrdat” - nema seks vo niv”. Odlukata na Xobs da gi frli resursite vo nov, futuristi~ki mod-

Stiv Xobs i negoviot ortak Stiv Voznijak vo denovite koga go osnovaa Epl

Xobs objasnuva deka vo negovite odluki za dizajnot bile odlu~uva~ki negovoto razbirawe i na tehnologijata i na popularnata kultura. Negovite li~ni istra`uvawa i intuicija, a ne fokusgrupite, bile negoviot vodi~. Koga eden novinar go pra{a kakvo istra`uvawe napravile za Ajpad, Xobs odgovori: “Nikakvo.

Ne im e rabota na potro{uva~ite da znaat {to sakaat”

35

36 TEHNOLOGII I BIZNIS

el na kompjuter go privle~e vnimanieto na lu|eto okolu Epl i toa se poka`a isplatlivo. Pod re`imot na Xobs, Epl doka`a deka ne se pla{i da prezeme rizik i da ne uspee. Tie isto taka poka`aa deka koga ne{to ne funkcionira, tie mo`at brzo da ja promenat strategijata dokolku e potrebno.

Toga{ se rodi Ajpod. Profitabilniot muzi~ki pleer od koncept stana realen pazaren proizvod za samo osum meseci i ja promeni istorijata na muzi~kata industrija. Epl stana kompanija ~ij sekoj nov proizvod be{e pazaren hit.

Denes kriti~arite ~estopati so potcenuvawe zboruvaat za “poleto na iskrivena realnost” koe go sozdava {efot na Epl - negovata sposobnost da gi ubedi

klientite deka tehnologiite koi se ~inat neoformeni vo racete na drugi kompanii vo Epl dostignale to~ka na sovr{enstvo. So toa toj ja otstranuva nedoverbata, {to e klu~no za zgolemuvawe na pobaruva~kata na gaxeti za koi poveketo potro{uva~i ne ni znaele deka im trebaat, a ova e forma na umetnost vo koja Xobs veke dolgo vreme e priznaen majstor.

So meseci vo svetot na tehnologijata se gradea {pekulacii i za glasinite za posledniot proizvod na Epl, koj{to treba{e da bide presedan. Se smeta{e deka kompjuterot so ekran na dopir i bez tastatura mo`e da mu konkurira duri i na Ajpod, pretstaven vo 2001 godina, kako i na Ajfon, koj be{e pretstaven vo 2007 godina. I da, za vreme na nastanot vo Jerba Buena, Ajpadot {to go nose{e Xobs na scenata ne go

razo~ara. Toa {to so netrpenie sega go o~ekuva publikata e promocijata na noviot Ajfon 5.

STIL NA LIDERSTVO KAKO NIKOJ DRUG! Xobs, koj minatata sreda re~e deka se povlekuva od pozicijata izvr{en direktor na Epl, kratko po vra}aweto vo kompanijata vo 1997 godina vo intervju izjavi deka negoviot stil na liderstvo se smenil so tekot na godinite, kako {to toj sozreval. Vo negovite rani godini vo Epl, pred da bide prisilen da ja napu{ti vo 1985 godina, Xobs be{e ozloglasen, preokupiran od detali i maltretira~ na negovite kolegi. No podocna, prvo vo studioto za kompjuterska animacija Piksar, kade {to toj be{e soosnova~, i vo negovoto vtoro vra}awe vo Epl toj pove}e se potpira{e na drugite, slu{a{e vnimatelno i im veruva{e na ~lenovite na negovite timovi za dizajn i biznis. Poslednive godini ulogata na Xobs be{e korporativen ekvivalent na “nevoobi~aeno nadaren i brilijanten dirigent na orkestarot”, veli Majkl Houli, profesionalen pijanist i kompjuterski nau~nik koj rabotel za Xobs i go poznava so godini.

Vo Epl vlijanieto na Xobs se gleda{e na konturite na sekoj proizvod. Toj nose{e kone~ni odluki za dizajnot na proizvodite, duri i vo detali.

Analiti~arite velat deka nitu edna itna promena kaj novite proizvodi nema da ostane nezabele`liva.

Vistinskite predizvici za Epl }e bidat {to }e se slu~uva po vremenskiot plan dirigiran od Xobs. Na Epl vo idnina }e mu treba nov lider, so nov na~in na rekreacija i menaxirawe na biznisot.

TIM KUK - OPERATIVEC NAMESTO INOVATIVEN LIDER zbraniot naslednik na Xobs, Timoti (Tim) Kuk, koj be{e glaven operativen direktor, impresivno ja vode{e kompanijata za vreme na medicinskite tretmani na Xobs. No, negovite ve{tini se pove}e kako operativen ekspert, otkolku kako lider na timot za dizajn na proizvodi, {to e vistinskiot talent na Xobs.

Za toa koj e Tim Kuk, vsu{nost, najdobro govorat statiite objaveni vo nekolku ugledni svetski mediumi.

Wujor{ki “Volstrit `urnal” pi{uva “Gospodinot Kuk ne e {oumen kako Xobs, no lu|eto koi go poznavaat go narekuvaat operativen genij, odgovoren za sistemot za nabavki i transformiraweto na kompanijata vo eden od najefikasnite elektronski proizvoditeli denes”.

Roden e vo Alabama, studiral industriski in`enering na Univerzitetot Oburn, a magistriral biznis-administracija na TIM KUK Univerzitetot Djuk. Vo periodot koga Xobs go dosega{niot operati-ven direktor povikal vo Epl vo 1998 godina, trebalo da stane na Epl, e naslednik direktor na korporacijata Kompak kompjuter. Vo

I

na Stiv Xobs

tekot na negovite 13 godini vo Epl, 50-godi{niot Kuk se usovr{i vo golem broj operativni ulogi, vklu~uvaj}i go proizvodstvoto, distribucijata, proda`bata i gri`ata za korisnici.

“Problemot e vo toa {to s$ u{te ne se doka`al kako vizioner na proizvodi. Iako e li~en izbor na Xobs, toj ne poka`al dali mo`e tolku efektivno da se spravi so kompanija so 50.000 vraboteni kako samiot Xobs”, velat analiti~arite na Blumberg.

“Iako znae da se nasmee, naj~esto ima namurteno lice i slaba smisla za humor. Poznat e po toa {to na sostanocite pravi dolgi i neprijatni pauzi, pa edinstveniot zvuk {to mo`e{ da go ~ue{ e ~ukaweto na tvoeto srce i {u{kaweto na kesi~kite od energetskite plo~ki koi postojano gi jade”, prenesuva “For~n”.

Tim Kuk mnogu go po~ituvaat vnatre vo kompanijata.

No, sepak, negovata sila e vo operativnosta, a ne vo vizionerskite sposobnosti koi gi ima Stiv. Zatoa, del od analiti~arite smetaat deka deka mestoto na Xobs ne mo`e da go popolni nitu eden ~ovek, nitu grupa intelektualci.

38 KAPITAL REPORTA@A Spored stepenot na izdr`livost, kontejner-gradbite se nao|aat na petto mesto po otpornosta od prirodni katastrofi (zemjotresi, silni vetrovi do 200 kilometri na ~as). Vo 2002 godina vo Avstralija e osnovan sovet za ekolo{ka gradba (Green Building Council of Australia - GBCA), koj ekolo{kite gradbi gi rangira so zelena yvezda.

GENIJALNA IDEJA - KAKO DA IZGRADITE KU]A SO PO^ETEN KAPITAL OD 4.000 EVRA?

VO [TIP NIKNA PRVATA KONTEJNER-KU]A NA BAL Deka mo`ete da izgradite ku}a bez da potro{ite nitu edna cigla ili pak, vre}a malter i deka so po~eten buxet od 4.000 evra mo`ete da investirate vo nov dom neodamna doka`a {tipskiot zlatar Vlatko Zejtinikov. Samo za nekolku meseci toj ja izgradi prvata ekoku}a od brodski kontejneri vo [tip, koja samo za nekolku meseci postoewe dobi dimenzii na grade`en fenomen na Balkanot VIKTORIJA MILANOVSKA milanovska@kapital.com.mk

o vreme koga na sekoj vtor ~ovek vo zemjava stanbenoto pra{awe mu e problem broj eden, a gradeweto ku}a avtomatski se stava na listata so luksuzi, samo inovativnosta mo`e da ja pobie vakvata percepcija.

Deka mo`ete da izgradite ku}a bez da potro{ite nitu edna cigla ili pak, vre}

V

a malter i deka so po~eten buxet od 4.000 evra mo`ete da investirate vo nov dom neodamna doka`a {tipskiot zlatar Vlatko Zejtinikov. Samo za nekolku meseci toj ja izgradi prvata ekoku}a od brodski kontejneri vo [tip, koja samo za nekolku meseci postoewe dobi dimenzii na grade`en fenomen na Balkanot.

Po nekolkumese~no “kopawe” po Internet i denono}ni kalkulacii za najisplatliva varijanta, Zejtinikov re{il da si

napravi ku}a, koja ne samo {to ne bara skapi grade`ni materijali, tuku i “umee” da {tedi elektri~na i toplinska energija. Iako navidum sli~en na ostanatite, ovoj dom ima neverojatno ekonomi~ni performansi.

BROJ 618

02/09/2011

KAPITAL REPORTA@A

www.kapital.mk

Vaka izgleda{e ekoku}ata od kontejneri vo [tip pred fasadirawe

A LKANOT! KONTEJNER-KU]ATA E ^ETIRI PATI POEKONOMI^NA OD OBI^NITE KU]I Vakvata eko-ku}a potro{uva~kata na toplinska energija ja sveduva na 0,25 vati po kvadraten metar, dodeka klasi~nite ku}i so dobra izolacija tro{at 0,45

Vnatre{nite yidovi se so fasadna boja, koja pomalku vpiva ~ad i ne~istotii

vati po kvadrat. Prose~na ku}a pak, so sredna izolacija, tro{i toplinska energija od eden vat po kvadrat, objasnuvaat poznava~ite.

Unikatnata kontejner-ku}a, koja e na vrvot na energetski-efikasnite objekti, ima ekstramala te`ina, a vo isto vreme ogromna nosivost i izdr`livost. Sopstvenikot Zejtinikov veli deka tokmu ovie osobini go pravat ova mesto prijaten i bezbeden dom.

Sopstvenikot Zejtinikov veli deka duri otkako ja izgradil ku}ata sfatil deka napravil ~udo, najobi~niot i najevtiniot

VLATKO ZEJTINIKOV

SOPSTVENIK NA PRVATA KU]A OD KONTEJNERI

a 4.000 evra prvi~no dobiv karabina od 100 metri kvadratni. So tie pari vo nikoj slu~aj ne mo`e da se napravi ku}a po standarden pat.

Okolu 1.800 denari ~ini postavuvawe plo~a za eden kvadraten metar, {to zna~i deka pri standardna gradba 3.000 evra treba{e da platam samo za edna plo~a. Na samiot po~etok pobarav sovet od dvajca arhitekti, no me odbija, velej}i mi deka se raboti za luda ideja.

Potoa nitu barav soveti, nitu publicitet, a duri otkako ja zavr{iv ku}ata sfativ deka sum napravil golema rabota.

Nakratko, vo eden zdiv si izgradiv fenomenalen dom.

Z

VISOKA ENERGETSKA EFIKASNOST a prose~na ku}a od 100 kvadratni metri potrebni se okolu 18 toni beton, 35 toni pesok, 60 toni cigla i 5 toni `elezo. Emisijata na jaglerod dioksid pri gradeweto na ovaa ku}a bi bila 15 toni od betonot, okolu osum toni od ciglata i {est toni od `elezoto ili vkupno 29 toni emisija na jaglerod dioksid. Vo sporedba so ovaa gradba, koga se gradi so kontejneri voop{to nema emisija na ova soedinenie, zatoa {to se upotrebuvaat ve}e koristeni kontejneri podgotveni za reciklirawe.

Pokraj cigli i malter, vo kontejner-ku}ata ne viree nitu metalna {ajka.

Z

39

40 KAPITAL REPORTA@A OD KADE VLE^AT KORENI PRVITE KONTEJNER-GRADBI? Istorijata na prvata kontejner-ku}a datira od dale~nata 1985 godina. Bila izgradena vo SAD i isto taka pretstavuvala konstrukcija od tri kontejneri i patentirana kako unikatna gradba od takov tip; Prvota masovna kontejner–naselba pak, e izgradena od strana na amerikanskata vojska. Pri izgradbata vojnicite koristele kontejneri, koi ne samo {to bile pogodni za `iveewe, tuku bile i otporni na kur{umi; Dve godini od osnovaweto na Kontejner siti vo Holandija e izgraden studentski dom od kontejneri. Ovaa gradba ima dobieno nagrada za ekolo{ka revolucionerna konstrukcija. Kontejneri se koristeni i za izgradba na u~ili{ta, detski gradinki i hoteli.

Pro~uenata naselba, Kontejner siti pak, e izgradena vo London, Anglija, pred devet godini.

Grade`nite zafati traele osum dena, a za 22 prostorii bile upotrebeni 30 kontejneri. Del od prostorot e namenet za `iveewe, no ima i rabotni prostorii;

KAPITAL REPORTA@A Nareden predizvik na Zejtinikov mu e da napravi kontejner-bazen, koj }e go ~ini pomalku od 2.000 evra.

BETONOT IMA IZDR@LIVOST DO 100 GODINI, A METALOT DO 1.000 opstvenikot na ku}ata od kontejneri potencira deka vakvite gradbi imaat neverojatno golema izdr`livost. Betonskata konstrukcija, veli, ima rok na traewe 100 godini, 50 godini do fermentiraweto i potoa sleduva fazata na erozirawe. Za razlika od betonot pak, ako metalot soodvetno se za{titi ima izdr`livost i do 1.000 godini. Zejtinikov objasnuva deka vo slu~ajov uspeal oksidacijata da ja svede na minimum.

S

Po nekolkumese~no “kopawe” po Internet i denono}ni kalkulacii za najisplatliva varijanta Zejtinikov re{il da si napravi ku}a, koja ne samo {to ne bara skapi grade`ni materijali, tuku i “umee” da {tedi elektri~na i toplinska energija. Iako navidum sli~en na ostanatite, ovoj dom ima neverojatno ekonomi~ni performansi BROJKI:

brodski kontejner go pretvoril vo neverojatno mesto za `iveewe. Toj za “Kapital” ja raska`uva kratkata, no interesna toni te`i ekoku}ata istorija na negoviot od brodski konteunikaten dom, otjneri vo [tip krivaj}i go izvorot na genijalnata ideja.

“Ku}ata ja napraviv re~isi sam, 90% od vlo`eniot trud e toni te`i edna standardno gradena moj. Pred da po~nam ku}a so dimenzii so realizacija ne kako ovaa ka`av nikomu, osven na soprugata. Idejata najprvin mi ja definira{e dlabo~inata na xebot. Ograni~eniot buxet me natera dva meseci denono}no da prebaruvam po Internet. Po~nav da gi prou~uvam monta`nite ku}i na Hot i Hot, no sfativ deka toa e preskapa investicija.

Koga po~nav da gradam tuka-tamu }e se pojave{e ponekoj “analiti~ar” otstrana za da frli edna doza skepticizam, ama takvite reakcii mi davaa u{te pogolem stimul za da izdr`am do kraj. Na samiot po~etok pobarav sovet od dvajca arhitekti, no me odbija, velej}i mi deka se raboti za luda ideja. Potoa nitu barav soveti, nitu publicitet, a duri otkako ja zavr{iv ku}ata sfativ deka sum napravil golema rabota. Nakratko, vo eden zdiv si izgradiv dom”, raska`uva

11

350

NADVORE[NATA TEMPERATURA NAJBITEN FAKTOR PRI GRADEWETO KONTEJNER-OBJEKTI nogu va`en moment za postavuvawe nadvore{na izolacija kaj kontejner-ku}ite e vremenskiot tajming. Sekoj materijal ima faza na diletacija, a kaj `elezoto taa e najgolema.

Imaj}i predvid deka toa se sobira i se {iri vo zavisnost od temperaturata, neophodno e da se ulovi optimalnata temperatura. Se smeta najdobro vakvite ku}i da se gradat na 15 stepeni Celziusovi, zatoa {to vo sprotivno mnogu verojatno e pukaweto na fasadata.

M

41

42 KAPITAL REPORTA@A INTERESNI DETALI ZA KONTEJNER-KU]ITE:

podot e od kontejner, vrz koj ima sloj drvena povr{ina, pa vistinski predizvik e na drvo da zalepite kerami~ki plo~ki; fasadata isto taka e zalepena na metal; ova e pasivna ku}a, mo`e{ brzo da ja izladi{ i brzo da ja stopli{; podot e od dva in~i laminirano drvo i mahagon, {to go pravi neverojatno izdr`liv; edna ontejner-ku}a od 200 kvadratni metri mo`e da se napravi za pet meseci; vo vakvite ku}i ne viree nitu edna cigla, osven vo oxakot.

Zejtinikov.

BROJKI: Trite kontejneri od koi e napravena ku}ata so evra ~ini eden brodski kontevkupna povr{ina od jner od otpad za staro `elezo 180 kvadratni metri Zejtinikov go ~inele 4.500 evra. vati po kvadraten metar Gi kupil od iznesuva potro{uva~kata na toplinska energija vo vakva otpad na staro `elezo, kontejner-ku}a a vi{okot materijal uspeal da go preprodade, pa karabinata na ku}ata ne go ~inela nitu 4.000 evra. Koga ja pominal i fazata postavuvawe prozorci presmetal deka za celata ku}a, so zafatnina od 180 kvadratni metri, potro{il pomalku od 35.000 evra.

Zejtinikov veli deka i ponatamu }e ja nadgraduva ekolo{kata dimenzija na negoviot dom. Periodov }e stavi solarni sistemi, a za ponatamu planira i fotonaponski paneli, koi }e mu ovozmo`at apsolutna elektri~na nezavisnost. Veli, zimno vreme }e se gree so briketi, {to isto taka e edno od poisplatlivite ekolo{ki re{enija.

Nareden predizvik na Zejtinikov mu e da napravi kontejner-bazen. Veli, dimenziite na eden standarden kontejner sovr{eno se vklopuvaat za eden semeen bazen, a bi go ~inelo ne{to pomalku od 2.000 evra.

Vakvite bazeni se najzastapeni vo kontejner-naselbite vo Anglija i vo Holandija.

Suma sumarum, sopstvenikot na prvata kontejner-ku}a na Balkanot sovetuva osobeno mladite da ja podignat ekolo{kata svest, no i da go stavat prstot na ~elo, zatoa {to samo na toj na~in }e uspeat so malku pari da si go ostvarat svojot son. “Koga na{ite predci vo 1903 godina gradele ku}a od kerpi~ (vrbi so kal), vo Amerika bila napravena najvisokata `elezna zgrada. Zna~i, nekoj se potrudil da razmisli. Samo so prst na ~elo se pravat inovacii koi go olesnuvaat `ivotot�, pora~uva Zejtinikov.

Toj veli deka i da mu ponudat dobar honorar ne planira da vleze vo grade`niot biznis, zatoa {to pasija mu e zlatarstvoto.

Sepak, potencira, stoi na raspolagawe za sekakov vid sovet kaj sekoj {to }e poka`e interes da izgradi vakov dom.

1.500 0,25

44 AVTOMOBILIZAM 2012 FORD FOCUS XR4

ULI^EN ZAVODNIK SO MO]EN AGREGAT

Noviot “ford fokus 2012” kako da vi {epnuva zborovi koi ve pravat da se ~uvstvuvate vol{ebno, poneseni od rastot na adrenalinot koj go dostignuva “plafonot” koga ste zad volanot. So mo}nost na ekolo{kiot agregat od 247 kowski sili, noviot “ford fokus 2012” ne mo`e, a da ne bide omilen kaj mladite i kaj site so mlad duh!

BORO MIR^ESKI mirceski@kapital.com.mk

$ po~na so eden prvi~en dizajn vo 2001 godina, koga Ford go promovira{e prviot model na “ford fokus”. Edinaeset godini podocna, koga vo javnosta se pojavi noviot “ford fokus 2012” (2012 Ford Focus XR4) kaj site strastveni qubiteli na avtomobili go probudi WOW faktorot. So podobar stil od “{evrolet kruz” i postabilno odnesuvawe na sviocite od “hjundai elantra”, za amerikanskite kriti~ari “ ford fokus” se izdignuva edno nivo povisoko od negovite rivali. So eden zbor, za niv noviot “ford fokus” nudi stil koj mo`e da se vidi, po~uvstvuva i slu{ne...

Kako toj da vi {epnuva zborovi koi ve pravat da se ~uvstvuvate vol{ebno,

S

poneseni od rastot na adrenalinot koj go dostignuva “plafonot” koga ste zad volanot. Za dilerite na Ford, ~uvstvoto na prvata sredba so noviot “ford fokus” e nesporedlivo. Tie o~ekuvaat proda`bata da trgne kako “alva”... lu|eto da ostanat podzinati od nego, a site da si pronajdat svoja omilena verzija koja nesomneno } e im prirasne za srce. Ednostavno, za kriti~arite “ford fokus 2012” gi nadminal o~ekuvawata. Toj se pojavuva vo tri modeli: sportski, so pet vrati - he~bek; eleganten, so ~etiri vrati - sedan i stilski, so pet vrati - karavan.

SOVR[EN SPOJ NA IZVONREDNI TEHNOLOGII I DINAMI^EN DIZAJN Qubitelite na Ford go opi{uvaat “ford

[TO VKLU^UVA NAPREDNATA TEHNOLOGIJA NA “FORD FOKUS 2012”?!

Kop~e za startuvawe Ford Power so koe koristeweto na klu~ot za startuvawe na avtomobilot stana minato; Dvozonska elektronska avtomatska kontrola na temperaturata (DEATC) so koja se ovozmo`uva razlika na temperaturata kaj voza~ot i sovoza~ot i do ~etiri celziusovi stepeni; Isklu~itelno mo}niot sistem za ozvu~uvawe doa|a so osum zvu~nici i niza mo`nosti za priklu~uvawe na dopolnitelna oprema od MP3 i USB, pa s$ do iPod; Avtomatsko vklu~uvawe dolgo svetlo; Bri{a~i so senzori za do`d; Audiosistem Ford DAB so Bluetooth i glasovna kontrola; Vetrobran Quickclear itn.

fokus” kako remek-delo - sovr{en spoj na izvonrednite novi tehnologii i dinami~niot dizajn. Za niv “forf fokus 2012” e dovolno energi~en i vozbudliv {to vi go odzema zdivot, vpe~atliv, eleganten, sofisticiran, sportski graden, stabilen... Ednostavno ne mo`e, a da ne bidete gordi koga ovoj ubavec bi se parkiral sekojdnevno pred va{ata gara`a ili na parkingot pred va{ata zgrada. No, vistinsko u`ivawe za o~ite i raj za du{ata bi bilo dokolku sednete zad volanot na “ford fokus 2012” (vo prekuokeanskite dr`avi imenuvan i kako Focus ST). Vistinski panter niz gradskite ulici. Omilen kaj mladite i kaj site so mlad duh. Brz, a sepak stabilen. So 2.0 litarskiot ~etiri cilindri~en *EcoBoost motor, “ford fokus 2012” mo`e da razvie neverojatni 247 kowski sili. Pa taka, i ovoj model se vklopi vo novata ekolo{ka

Tehnologija so ogromna paleta na mo`nosti koja vi dava ~uvstvo na u`ivawe i sigurnost

AVTOMOBILIZAM Ne mo`e, a da ne bidete gordi koga ovoj ubavec bi se parkiral sekojdnevno pred va{ata gara`a ili na parkingot pred va{ata zgrada

preduvawe za promena na patekata na dvi`ewe, pomo{ za zadr`uvawe na patekata, sistem za informirawe pri naletuvawe na nepregledni agli, avtomatsko zatemnuvawe na retrovizori i u{te bezbroj drugi dopolnitelni opcii, koi vi sozdavaat ~uvstvo deka Ford (va{iot avtomobil) se gri`i za vas.

SOVR[ENA AERODINAMI^NOST

Kaj site strastveni qubiteli na avtomobili go probuduva WOW faktorot

serija ija na modeli na Ford ~ija primarna cel e namaluvawe na emisijata na {tetj ni gasovi so cel za{tita na `ivotnata sredina, {to stana edna od najva`nite politiki na politi~kata i biznis-zaednicata {irum svetot. A toa pak e cela edna strategija na Ford kako sovremen proizvoditel na avtomobili. Vo centralnata fabrika Brixend vo Vels, Ford ima instalirano son~evi paneli koi sozdavaat energija dovolna za osvetluvawe na 10.000 metri kvadratni, vo period od osum ~asa. Vo fabrikata za proizvodstvo na dizel-motori vo Dagenhajm, Britanija, Ford obezbeduva energija za fabrikata preku dve turbini za veter so viso~ina od 85 metri. Od druga strana pak, fabrikata vo Keln, Germanija koristi hidroenergija, a izrabotenite vozila se prenesuvaat so tovarni vozila.

Koga stanuva zbor za “ford fokus 2012” i negovata brzina koja nadminuva 240 kilo-

metri na ~as, a od nula do 100 kilometri, zabrzuva za pomalku od 7,5 sekundi, toga{ nesomneno Ford ne smee da ne sodr`i inteligenten sistem za bezbednost i za{tita (IPS).

Osven rastegliviot ~elik niz celata karoserija {to ja dava cvrstinata na modelot, noviot “ford fokus 2012” sodr`i senzori koi za pomalku od edna sekunda gi aktivira brojnite vozdu{ni perni~iwa koi slu`at za za{tita na patnicite vo avtomobilot. No, toa ne zna~i deka inteligentniot sistem e aktiven samo pri visoka brzina. Toj se aktivira i na brzina od 30 kilometri na ~as i pomalku. Vo slu~aj voza~ot na avtomobilot da ne zabele`i deka avtomobilot pred nego zastanal, sopira~kite avtomatski se aktiviraat. Osven ova, “ford fokus 2012” poseduva i predu-

Novata generacija na modeli na Ford mo`e da se pofalat so perfekten kineti~ki dizajn. Takov e slu~ajot i so “ford fokus 2012” koj go nosi kineti~kiot dizajn na edno novo i vozbudlivo nivo.

Niskoprofilnata postavenost na modelot mu dava poaerodinami~en izgled na avtomobilot, {to go pravi avtomobil so stav.

Aerodinami~niot dizajn na “ford fokus 2012” mu ovozmo`uva da go se~e vozduhot so minimalen otpor, a so toa i da ja podobri izvedbata preku maksimizirawe na za{tedata na gorivo. Vistinski pogodok za periodot koga vo svetot cenata na naftata raste i pa|a, pridvi`ena od svetskite nastani.

Ostrite linii na “ford fokus 2012” mu go davaat “lutiot izraz na liceto”, {to na asfaltniot lavirint go pravi nezapirliv, samouveren, gord i silen.

Prednite biksenonski svetla kako o~i na panter se zakoseno postaveni, so {to proizveduvaat dvojno pogolema svetlina od standardnite halogenski svetla, a voedno tro{at i pomalku energija. Osven ovie svetla, prednite farovi se opremeni i so LED svetla, koi mu go davaat stilskiot izgled koj go pravi ovoj avtomobil porazli~en od drugite. Istovremeno, LED svetlata iskoristeni na zadnicata na “ford fokus 2012” imaat za cel podobruvawe na vidlivosta.

45

46 GADGETS EPSON LANSIRA[E NOVI PE^ATA^I ZA KVALITETNI FOTOGRAFII

ajnoviot Epson pe~ata~ e napraven posebno za fotografi koi svoite omileni fotografiite sakaat da gi pe~atat vo sopstveniot dom i toa vo kvalitet podobar od labaratoriskiot.

Prednosta e {to aparatot mo`e avtomatski da se prilagodi so Wi-fi mre`ata, a uslugata Connect nudi povrzuvawe so smart-telefoni i so tablet-kompjuteri.

Modelot PX730WD nudi mo`nost za doma{na izrabotka na fotografiite, skenirawe i kopirawe po pat na Wi-Fi mre`i. Modelot PX830FWD e 4 vo 1 ured za doma{no pe~atewe vo visoka rezolucija.

Ovie uredi koristat Claria Photographic mastilo na vodena baza za izrabotka na fotografii, osobeno dizajnirani za kompaktnite digitalni fotoaparati.

Novata usluga za mobilno pe~atewe Epson Connect ovozmo`uva brzo i ednostavno bez`i~no pe~atewe fotografii i dokumenti od smart-telefoni i tablet-uredi so pomo{ na Epson iPrint aplikaciite.

Novite multifunkcionalni pe~ata~i }e bidat dostapni na evropskiot pazar od 1. septemvri.

N

NOVATA GENERACIJA NA IPAD VO PO^ETOKOT NA 2012

ompanijata Apple po~na so eksperimentalnoto proizveduvawe na iPad 3, nova generacija na popularniot tablet-kompjuter.

Spored pi{uvaweto na Wall Street Journal, kompanijata Apple ve}e nara~ala novi ~ipovi, ekrani i drugi komponenti za iPad 3. Se o~ekuva noviot tablet-kompjuter da ima 9,7-in~en ekran so rezolucija od 2048h536. Za sporedba, iPad 2 ima 9,5-in~en ekran so rezolucija od 1024h768.

Neimenuvaniot na- bavuva~ na komponentite potvrdi deka kompanijata Apple ve}e nara~ala komponenti za 1,5 milioni iPad 3.

Oficijalnite lica na Apple go najavija iPad 2 vo mart, samo petnaeset meseci po po~etokot na proda`bata na prvata generacija iPad. Zabrzaniot ciklus na proda`ba na novata generacija mu ovozmo`i na Apple da ja zadr`i dominacijata na pazarot za tablet-kompjuteri. Toa ja odnese i prvata “`rtva”, TouchPad na HP. Ovaa kompanija pred nekolku dena objavi deka izleguva od PC biznisot.

K

NOV ANDROID TELEFON OD SONY ERICSON

ompanijata Sony Ericson go pretstavi noviot Android smarttelefon, Sony Ericsson Live with Walkman, koj ovozmo`uva pristap do muzi~ki pleer, no i do dru{tvenata mre`a Facebook. Telefonot, koj raboti na najnovata Android platforma Gingerbread 2.3, }e bide dostapen na odbrani pazari {irum svetot vo ~etvrtiot kvartal od ovaa godina.

Infinite opcijata ovozmo`uva pristap do novite sodr`ini od omileniot izveduva~, kako {to se muzi~ki spotovi, informacii od izveduva~ot i prebaruvawe za tekstovi od pesnite, a Qriocity ovozmo`uva pristap do muzi~kite i videosodr`inite koi gi nudi Sony.

Telefonot so zaoblen dizajn ima ekran so golemi od 3,2 in~i i procesor od 1GHz. Prednata kamera ovozmo`uva mo`nost za Skype videopovici, a kamerata od pet megapikseli na zadnata strana mo`e da snima vo HD format.

“Namesto ednodimenzionalno muzi~ko iskustvo, korisnicite sakaat momentalen i sovr{en pristap do novite sodr`ini, vo kombinacija so mo`nosta taa sodr`ina da ja spodelat i povrzat so prijatelite, {to im ovozmo`uva ovoj telefon”, izjavi Nikolas [erer, direktor na marketing-proizvodite vo kompanijata Sony Ericson.

K

OSVE@ETE GI VA[ITE INFORMACII I ZA[TEDETE! NAJPOVOLNA CENA ZA PRETPLATA NA NEDELNIKOT I DNEVENIOT VESNIK KAPITAL ZA SAMO 8.000 DENARI SO VKLU^ENO DDV, PLATENA PO[TARINA ZA 12 MESECI... ZA[TEDETE DURI 35%

+

-35% SO

POVE]E INFORMACII NA 02/3298 110 ILI

pretplata@kapital.com.mk

ZEMETE POVE]E!