619-kapital-magazin-09-09-2011

ANALIZA

NOVA RECESIJA ]E GI SRU[I IZVOZOT I DEVIZNITE DOZNAKI!

COVER STORY SITE PODVIZI I PADOVI NA MAKEDONSKATA EKONOMIJA VO 20 GODINI

LET VO MESTO

KOMPANII I PAZARI

BEZ DOBRI MENAXERI, NE MO@E DA IMA DOBRI KOMPANII

www.kapital.mk

biznis magazin

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

BROJ 619|CENA 100 DEN.|9 SEPTEMVRI, 2011|GODINA 12

...samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

INTERVIEW

NIKOLA QU[EV KORISNICITE JA NAGRADIJA NA[ATA ISKRENOST I POSVETENOST GLAVEN IZVR[EN DIREKTOR NA VIP OPERATOR

ANALIZA

www.kapital.mk

NOVA RECESIJA ]E GI SRU[I IZVOZOT I DEVIZNITE DOZNAKI!

4

COVER STORY SITE PODVIZI I PADOVI NA MAKEDONSKATA EKONOMIJA VO 20 GODINI

LET VO MESTO

KOMPANII I PAZARI

BEZ DOBRI MENAXERI, NE MO@E DA IMA DOBRI KOMPANII

biznis magazin

SODR@INA SODR@INA

IZDVOJUVAME

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

BROJ 619|CENA 100 DEN.|9 SEPTEMVRI, 2011|GODINA 12

...samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

INTERVIEW

NIKOLA QU[EV KORISNICITE JA NAGRADIJA NA[ATA ISKRENOST I POSVETENOST GLAVEN IZVR[EN DIREKTOR NA VIP OPERATOR

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Veqko Vlahovi} br 11, Skopje (delovna zgrada na Tehnometal Vardar AD, 2 kat), p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 nikolova@kapital.com.mk Pretplata na dnevniot vesnik Kapital i na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplati@kapital.com.mk Reklama: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.com.mk aleksandra@kapital.com.mk Oglasi: Dijana Gulakova ++389 2 3298 110/ lok.105 gulakova@kapital.com.mk Specijalni prilozi: Jasmina Savovska Tro{anovski jasmina@kapital.com.mk Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Aleksandar Ivanovski Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka.

06 PORTFOLIO

LET VO MESTO

10 COVER STORY Site podvizi i padovi na makedonskata ekonomija vo 20 godini Let vo mesto

Koga pred 20 godini makedonskite gra|ani izlegoa na referendumot za nezavisnost, pokraj samostojna, glasaa i za uspe{na i razviena Makedonija.

Glasaa za dr`ava koja }e im obezbedi podobar `ivot, vrabotuvawe i standard dostoen za sekoj sloboden ~ovek.

Dali politi~kite eliti koi gra|anite gi biraa na desetina izbori vo ovie 20 godini nezavisnost da ja vodat dr`avata gi ispolnija nivnite o~ekuvawa? Ova e pra{awe na koe, sepak, treba da odgovori sekoj. Ekonomskite indikatori se nemilosrdni.

16 INTERVJU Nikola Qu{ev, glaven izvr{en direktor na Vip operator Korisnicite ja nagradija na{ata iskrenost i posvetenost 22 ANALIZA Globalnoto cunami nema da ja po{tedi makedonskata ekonomija Nova recesija }e gi sru{i izvozot i deviznite doznaki!

Str. 10

Cover story

26 KOMPANII I PAZARI Limitirani sposobnosti i znaewa na makedonskite menaxeri Pravat s$, samo strategija ne 30 PRETPRIEMNI[TVO Finansiite ne mora da se problem vo pretpriemni{tvoto Kako so mala investicija vo nov biznis?

34 DELOVNO ZNAEWE Planiraweto e najva`nata aktivnost na proekt-menaxerite 36 KOMPANII I PAZARI IFA Berlin 2011 (Internacionalna radioegzibicija Berlin), najgolemiot svetski saem za potro{uva~ka elektronika i bela tehnika Presti`ot na svetskata tehnologija vo staro-novata germanska prestolnina 40 AVTOMOBILIZAM ASTON MARTIN VIRAGE I Xejms Bond bi se “{eknal”!

10 NOVA RECESIJA? NE POVTORNO...

Celiot svet e vo panika od mo`na nova recesija. Ako svetskata ekonomija padne, nema da bide po{tedena nitu makedonskata ekonomija. Prvi na udar }e bidat izvozot i deviznite prilivi od dijasporata, koi sosema izvesno }e padnat i toa mnogu pove}e od kriznata 2009 godina.

Amerikanskite problemi ne samo {to }e se prenesat vo Evropa, tuku na niv }e se nakalemat i problemite koi gi predizvikuva evropskata dol`ni~ka kriza, a ovie zemji se najgolemite trgovski partneri na Makedonija.

Str. 22

Analiza

42 TEHNOLOGII I BIZNIS Windows Embedded 45 GADGETS Pristigna najnovata tehnologija za videoproektirawe 3DMapping programata dostapna i vo Makedonija

22

6 PORTFOLIO BUSINESSBRIEF NOVA INVESTICIJA OD 12 MILIONI EVRA

INDISKATA MOTHERSON GRADI DVE FABRIKI VO MAKEDONIJA ve novi fabriki za proizvodstvo na avtomobilski retrovizori za dva meseci }e po~ne da gradi indiskata grupacija Samvardahna Motherson vo Bunarxik, za {to }e investira 12 milioni evra i }e vraboti 140 lu|e. Pretstavnici na kompanijata v~era potpi{aa dogovor vo Vladata, po koj zaedno so ekonomskite ministri se upatija vo Bunarxik - da udrat kamen-temelnik na novite proizvodni kapaciteti, koi }e se prostiraat na povr{ina od 2,7 hektari. Direktorot na Agencijata za stranski investicii i promocija na izvozot, Viktor Mizo, najavi deka kompanijata Samvardahna Motherson Reflectec, del od indiskata grupacija, vo Bunarxik }e gradi dve fabriki. Ednata e za proizvodstvo na lieni delovi za avtomobilski retrovizori, a drugata za stakla za retrovizori.

Proizvodstvoto e za evropskite proizvoditeli na avtomobili.

D

KONE^NO DIJALOG ME\U VLADATA I BIZNISMENITE

INVESTICIITE, INFR TURATA I IZVOZOT MO DA BIDAT PRIORITET ladata vo slednite ~etiri godini da ovozmo`i osiguruvawe na izvozot, da vodi stabilna politika na niski danoci i na pomali kazni, zabrzan ekonomski rast, efikasna javna administracija, navremeno pla}awe na dolgovite i

V

GRAFIK NA NEDELATA

EKONOMIJATA OTVORA MALKU NOVI RABOTNI MESTA

200.000

640.199

629.901

609.015

590.234

570.404

545.253

522.995

545.108

561.341

599.308

549.846

545.222

395.686

421.028

446.117

300.000

539.762

600.000

400.000

100.000

0 1992

1993

1994

1998

1999

2000

2001

rojot na vraboteni na krajot na juli 2011 godina dostigna 649.575 lica. Spored ovie brojki, Makedonija ima stapka na vrabotenost od 39,3%. Stapkata na nevrabotenost pak, za istiot period iznesuva 31,2%. Makedonija e redok primer na ekonomija so edna od najniskite stapki na vrabotenost i me|u najvisokite stapki na nevrabotenost. Na primer, vo 1991 godina vo Makedonija imalo okolu 450.000 vraboteni. Toa zna~i deka za 20 godini vo Makedonija se otvorile samo 200 iljadi novi rabotni mesta. Toa e po 10.000 novi rabotni mesta goi{no. No, ako se znae deka najmalku 60-70.000 lica od ovaa brojka se vraboteni vo javnata administracija, stanuva jasno zo{to Makedonija ima visoka stapka na nevrabotenost. Zatoa {to realniot sektor ne otvora novi rabotni mesta.

B

BROJ NA VRABOTENI VO MAKEDONIJA 700.000

500.000

izgradba na patnite i `elezni~kite koridori i na energetskite kapaciteti se strate{kite celi za koi i vladata i biznis-sektorot se ednoglasni deka treba da bidat prioritet do 2015 godina.

Vicepremierot za ekonomski pra{awa, Vladimir Pe{evski, se sretna so ~leno-

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

BROJ 619

09/09/2011

7

www.kapital.mk

RASTRUKORA T NA SITE vi na Stopanskata komora na Makedonija, pri {to biznismenite, biznismenite zadovolni od postignatiot dijalog i od sorabotkata so Vladata, pobaraa programata na Vladata 2011-2015 navistina da se realizira.

Pretsedatelot na Stopanskata komora na Makedonija, Branko Azeski, e zadovolen

{to nivnite klu~ni barawa (investicii, infrastruktura, izvoz, okrupnuvawe na zemjodelskite posevi) se prifateni od Vladata i toj se nadeva deka nema da ostanat samo proekti na hartija.

“Izminatite dva meseci napravivme analiza, koja poka`a visok stepen na inkorporiranost na stavovite na Stopanskata komora vo vladinata programa 2011-2015 godina. Posebno sakam da go istaknam faktot deka na{iot proekt od po~etokot na godinata, Tri I - investicii, infrastruktura, izvoz - e celosno inkorporiran vo novata vladina progrma, {to zna~i deka po dolgo vreme Vladata i Komorata imaat zaedni~ka cel i vozat na ist kolosek, a toa e zgolemuvawe na ekonomskiot rast na dr`avata”, veli toj.

Vicepremierot Pe{evski uveruva deka V pove}e od 90% od sugestiite i barap wata na biznismenite se vgradeni vo w vladinata programa. v “Celite na vladata i biznis-zaed“ nicata se kompatibilni. Zabrzaniot n ekonomski razvoj e apsoluten priore itet.

Site sakame rast od 4%, 5%, pa i i 7%, no glavniot mo`en rizik {to jas ja go gledam e svetskata ekonomija i svetskata kriza - dali }e se prodlabo~i i reflektira na nas. p @elba na site e stapkite na rast da @ bidat mnogu pogolemi. Biznis-klimata {to se obiduvame da ja napravime e naso~ena kon site investitori, iako doma{nite ~esto velat deka se zapostaveni”, izjavi Pe{evski.

BUSINESSBRIEF

OTKUPNIOT CENTAR KONEЧNO ]E PRORABOTI

TODORI] VO OKTOMVRI DOA\A VO MAKEDONIJA opstvenikot na Agrokor, hrvatskiot biznismen Ivica Todori}, na po~etokot od oktomvri }e dojde vo Makedonija za da ja prese~e lentata na otkupniot centar vo Strumica. Iako otkupniot centar na Agrokor od v~era po~na da raboti (ma{inite i ostanatata oprema se montirani i po~nat e otkupot na sezonski zemjodelski proizvodi), oficijalnoto otvorawe e zaka`ano za po~etokot na oktomvri.

Spored izvori na “Kapital”, posetata na Todori} ve}e e potvrdena, a na otvoraweto }e prisustvuvaat i premierot i nekolku vladini pretstavnici. “Oficijalnoto pu{tawe vo upotreba na otkupniot centar }e bide na po~etokot od oktomvri, koga }e dojde i pretsedatelot na Agrokor, Ivica Todori}.

S

NAJGOLEMITE SVETSKI EKONOMII DO 2015 GODINA o 2015 godina najgolema svetska ekonomija i ponatamu }e bide amerikanskata, a bruto-doma{niot proizvod na SAD }e porasne na 18 iljadi milijardi dolari, prognozira Me|unarodniot monetaren fond. Rastot na amerikanskiot BDP slednite pet godini }e bide prose~ni 2,59%, a po `itel vo

D

SAD

BDP: 18.000 milijardi dolari BDP po `itel: 55.509 dolari

KINA

BDP: 10.000 milijardi dolari BDP po `itel: 7.258 dolari

2015 godina toj }e iznesuva 55.409 dolari, nevrabotenosta }e bide 6,81%, a inflacijata 1,86%. Od sega{nite top 10 svetski ekonomii dotoga{ }e otpadne Kanada, a na nejzino mesto }e dojde Indija, prognozira MMF. Eve kako izgledaat prvite ~etiri ekonomii do 2015 godina: JAPONIJA

BDP: 6.500 milijardi dolari BDP po `itel: 51.663 dolari

GERMANIJA

BDP: BDP 3.700 milijardi dolari BDP po `itel: 46.154 dolari

8 PORTFOLIO VO FOKUS

BROJKI:

Na evrozonata & treba “kvanten” skok kon ekonomska integracija. Eden od problemite na zaedni~kata evropska valuta e nemawe koordinirana fiskalna politika i deka re{enieto za toa e vo zgolemenata integracija.

20

milioni evra }e investira Xonson kontrols vo [tip

86

dolari za barel dostigna cenata na naftata

MARIO DRAGI IDEN PRETSEDATEL NA EVROPSKATA CENTRALNA BANKA

1.920 dolari dostigna cenata na unca zlato

TRENDOVI

AMERIKANSKI NA^IN

DIREKTORSKITE PLATI POGOLEMI OD DANOCITE uri 25 od 100-te najplateni menaxeri vo SAD minatata godina zarabotile pove}e otkolku {to platile danoci nivnite kompanii. Vo vreme koga amerikanskite politi~ari se soo~uvaat so te{ki odluki kako da go namalat nacionalniot dolg, Institutot za politi~ki studii otkriva i deka mnogu amerikanski kompanii lani platile pove}e pari za lobirawe otkolku {to platile danoci vo dr`avniot buxet. Na vrvot na listata so najplateni direktori se nao|aat Xim Meknerni, izvr{en direktor na Boing, koj lani zarabotil 13,8 milioni dolari, dodeka za istiot period kompanijata platila danoci od 13 milioni dolari, a potro{ila 20,8 milioni dolari za lobirawe i poddr{ka na politi~ki kampawi.

D

DEFICIT NA BAKAR DO 2013 GODINA

CENATA NA BAKAROT ]E RASTE grani~enata ponuda na bakar na svetskiot pazar mo`e da potrae s$ do 2013 godina, prognozira najgolemiot japonski proizvoditel na bakar Pan Pasifik koper. Nedostigot od bakar na svetskiot pazar go predizvika zgolemenata pobaruva~ka vo Kina. Deficitot na ovoj metal lani iznesuva{e 214.000 toni, dodeka negovata pobaruva~ka vo svetot ovaa godina najverojatno }e ja nadmine ponudata za 495.000 toni, {to }e bide najgolemiot kusok od 2004 godina. Deficitot na bakar na svetskiot pazar dovede vo fevruari do rekorden skok na ovoj metal na 10.190 dolari za ton.

3

akedonija ovoj mesec proslavuva 20 godini nezavisnost.

Sepak, Makedoncite imaat pravo i dol`nost da bidat gordi {to ovie 20 godini opstoivme nezavisni. A kako se proslavuva nezavisnost mo`e primer da ni bidat Amerikancite koi 4 juli go proslavuvaat vo celiot rasko{ i gordost kako {to mo`e da & dolikuva na najsilnata dr`ava vo svetot.

Makedonija ne e nitu najsilna, nitu najgolema. No, toa ne zna~i deka ne mo`eme da bideme dobri i da pobeduvame. Pobedata sepak e ~uvstvo i sostojba na umot.

Za `al, vo ovie izminati 20 godini pove} eto gra|ani na Makedonija so otvoreni o~i sonuvaa Makedonija da stane normalna dr`ava vo koja sekoj }e mo`e da go otsonuva svojot son i da pobedi.

“Kapital” site ovie 11 godini otkako postoi pi{uva za pobedite i za uspehot, pi{uva za pobednicite i za tie {to kako vistinski lideri go rizikuvaat i svojot `ivot i svojata udobost za Makedonija da stane podobro mesto za `iveewe.

Za “Kapital” najgolemite pobednici na ovoj sve~en den se site lu|e i kompanii koi vo izminatite 20 godini imaa hrabrost, doblest i verba da investiraat vo Makedonija, da otvorat novi fabriki, da vrabotat lu|e, da investiraat i izvezuvaat nadvor od granicite na dr`avata... Bez niv, Makedonija denes ne bi bila nezavisna. Oti na site treba da ni e jasno deka bez ekonomska nezavavisnost, ne mo`e da ima nitu politi~ka nezavisnost.

Za ovie 20 godini nekoi bea pogolemi vizioneri i lideri, nekoi vo svoite vizii gi imaa samo svoite li~ni pridobivki i benefiti. Toa ne e dovolnno za pobeda i uspeh. I vo ekonomijata, isto kako i vo sportot, vo kulturata, muzikata, pa i vo politikata, se potrebni mnogu rabota, samo`rtvuvawe, rizikuvawe... za da se pobedi.

Vo ovoj broj “Kapital” odlu~i da gi proanlizira najzna~ajnite ekonomski indikatori so cel da vidime kolku postignavme vo ovie dve decenii nezavisnost.

Statistikata, za `al, e nemilosrdna i go poka`uva mnogu bavniot razvoj na Makedonija. Mo`ebi konstatacijata na toa i ne e tolku va`na vo ovoj moment. Sigurno mo`evme mnogu pove}e i mnogu podobro od ova. No, mnogu pova`no e imame li vizija kako sakame da ja vidime Makedonija vo slednite 20 godini? Oti bez silna vizija i mnogu rabota na taa vizija nema da mo`eme da izlezeme od prose~nosta koja sega ja slavime kako pobeda.

M

Biljana Zdravkovska-Stoj~evska odgovoren urednik

10 COVER STORY: SITE PODVIZI I PADOVI NA

LET VO MES 10

9 8 7

3,589

3,437

1997

1998

1999

2000

2001

3,763

3,677

5,707

1996

3,579

1995

3,735

4,414

1

2,555

2

2,322

3

3,386

4

4,457

5

5,956

BDP NA MAKEDONIJA OD 1992 DO 2010 (vo mlrd. USD) 5,044

6

0 1992

1993

1994

2002

2003

2004

2005

MAKEDONSKATA EKONOMIJA VO 20 GODINI 11

9,108

6,911

7 8,697

9,747

STO!

2006

2007

2008

2009

2010

Koga pred 20 godini makedonskite gra|ani izlegoa na referendumot za nezavisnost, pokraj samostojna, glasaa i za uspe{na i razviena Makedonija. Glasaa za dr`ava koja }e im obezbedi podobar `ivot, vrabotuvawe i standard dostoen za sekoj sloboden ~ovek. Dali politi~kite eliti koi gra|anite gi biraa na desetina izbori vo ovie 20 godini nezavisnost za da ja vodat dr`avata gi ispolnija nivnite o~ekuvawa?

Ekonomskite indikatori se nemilosrdni i poka`uvaat deka bavno se dvi`ime za da go dostineme toa {to sme go imale pred 20 godini. Vinovnicite za toa zo{to Makedonija i po 20 godini od osamostojuvaweto se nao|a povtorno na po~etok mo`eme da gi barame sekade. Vo doma{nite politi~ari, vo me|unarodnite finansiski institucii, kako MMF i Svetska baka, vo gubitni~kiot duh, vo maliot pazar, vo lo{ata privatizacija. No, te{ko deka toa mo`e da ni pomogne.

Na Makedonija denes pove}e od bilo koga & se potrebni lideri so vizija koi }e znaat kako da ja napravat Makedonija porazviena ekonomija i zemja vo koja site }e mo`at da se natprevaruvaat spored svoite idei i kapaciteti, a ne spored pripadnosta kon eden ili drug tabor

12 COVER STORY SITE PODVIZI I PADOVI NA MAKEDONSKATA EKONOMIJA VO 20 GODINI

BROJ 619

www.kapital.mk

09/09/2011

BIQANA ZDRAVKOVSKASTOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk

oga pred 20 godini makedonskite gra|ani izlegoa na referendumot za nezavisnost, pokraj samostojna, glasaa i za uspe{na i razviena Makedonija.

Glasaa za dr`ava koja }e im obezbedi podobar `ivot, vrabotuvawe i standard dostoen za sekoj sloboden ~ovek.

Dali politi~kite eliti koi gra|anite gi biraa na desetina izbori vo ovie 20 godini nezavisnost za da ja vodat dr`avata gi ispolnija nivnite o~ekuvawa?

Ova e pra{awe na koe, sepak, treba da odgovori sekoj. Statistikata e nemilosrdna vo prika`uvaweto na vistinata kolku bavno se dvi`ime da go dostigneme duri i toa {to sme go imale pred 20 godini.

Za mnogu lu|e `ivotot od 1991 godina dosega ne e promenet mnogu, osobeno ne na podobro. Spored cenite na osnovnite prizvodi za `ivot, Makedonija mo`e da se sporeduva duri i so najzrazvienite zemji vo svetot.

No, sporedbata na platite poka`uva deka tie se

K

poka`uvaat mnogu malku. No, mnogu lu|e ne zemaat plata, od ednostavna pri~ina {to ne mo`at da najdat nitu rabota.

Vo obi~en razgovor so povozrasni lu|e odgovorot sekoga{ e deka porano se `iveelo podobro i pomirno i deka sega, za razlika od porano, koga dr`avata bila posiroma{na, standardot e mnogu ponizok.

To~no e deka vo po~etokot na 90-tite godini vo Makedonija se slu~ija mnogu raboti koi pridonesoa mnogu procesi da zastanat ili da zabavat, a razvojot na ekonomijata da stagnira. No, vistina e i deka ne se slu~ija mnogu procesi koi treba{e da go podobrat standardot na gra|anite.

Stotici golemi kompanii koi vo po~etokot na 90-tite godini bea vistinski giganti, koi rabotea vo tri smeni, izvezuvaa vo regionot, no i vo site kontinenti, sega ne postojat. Ohis, Fas 11 Oktomvri, Astibo, Makedonka, Alumina, Gazela, ^ik Kumanovo, Godel, EMO, Porcelanka, Tutunski kombinat Prilep..., dolg e spisokot so kompanii koi uspe{no i slavno propadnaa, a nikoj denes ne go postavuva pra{aweto zo{to tie propadnaa? Dali moraa da propadnat? Dali vinata e vo lo{oto politi~ko rakovodstvo, vo izgubenite i nepovrateni pazari?

Dali ako Makedonija ima{e poinakva ekonomska strategija i vode{e popatriotska ekonomska politika ovie giganti }e propadnea? Tranzicijata kako edinstveno opravduvawe za nivnoto uni{tuvawe ja ka`uvaat i prifa}aat samo tie {to se vinovni za nivnoto raspa|awe. Makedonija pred

20 godini proizveduvala i izvezuvala mnogu pove} e gotovi proizvodi otkolku denes. Denes se raduvame na uvozot na avtobusi, dodeka pred dve decenii Makedonija proizveduvala i izvezuvala moderni avtobusi, se raduvame {to na mestoto na porane{na Alumina }e se gradi {oping-centar, a taa fabrika so sopstvenite proizvodi i so celata makedonska grade`na operativa gradea aerodromi, pati{ta, hidrocentrali, bolnici, univerziteti, kako vo regionot, taka i vo mnogu zemji od Bliskiot i Dale~niot Istok.

Vo obid da sporedime kako se `ivee{e toga{, kako sega, “Kapital� napravi analiza na pove}e ekonomski parametri od 1991 i 2011 godina.

KAKO BE[E TOGA[, A KAKO E DENES? Od proglasuvaweto na nezavisnosta vo 1991 godina Makedonija pomina dolg period so mnogu rizici i te{kotii. So osamostojuvaweto vo noemvri 1991 godina Makedonija be{e najnerazvienata zemja od site ostanati jugoslovenski republiki, proizveduvaj}i samo 5% od vkupniot iznos na stoki i uslugi na federacijata.

Makedonija ja po~na nezavisnosta so devizni rezervi od samo devet milioni dolari i inflacija od nad 1.000%.

Raspa|aweto na Jugoslavija gi prekina transferite na sredstva od centralniot buxet i gi eliminira prednostite od vklu~enosta vo prakti~ki region na slobodna trgovija. Otsustvoto na infrastruktura, sankciite na nejziniot najgolem pazar, Jugoslavija, i ekonomskoto embargo od Grcija go zabavija ekonomskiot razvoj na

9 milioni dolari bile deviznite rezervi na Makedonija vo 1991 godina

54,7% od makedonskiot izvoz vo 1992 godina bile proizvodi so visoka faza na prerabotka

45,5% 132 136

od makedonskiot izvoz vo 2010 godina se surovini i materijali

iljadi novi nevraboteni vo izminatite 20 godini

iljadi par~iwa fri`ideri se proizveduvale vo Makedonija vo 1991 godina

dr`avata do 1996 godina.

Vo 1994 godina po~na procesot na privatizacija, a ve}e slednata 1995 godina Makedonija se soo~i so embargoto od Grcija i sankcii od OON. Vo 1996 godina be{e donesen prviot Zakon za trgovski dru{tva, a slednata 1997 godina Makedonija se soo~i so neizbe`nata devalvacija na denarot, so koja vrednosta na denarot be{e namalena za 17%.

Vo septemvri 1991 godina prose~nata plata na vrabotenite iznesuva{e okolu 9.000 toga{ni dinari ili presmetano spored toga{niot devizen kurs, okolu 200 evra. Istovremeno, za potro{uva~kata ko{ni~ka

BUXETOT NA DR@AVATA RASTE POBRZO OD EKONOMIJATA

BUXETOT PORASNA ZA ^ETIRI, A BDP ZA TRI odatocite poka`uvaat deka buxetskata politika {to se vodela vo poslednite 15 godini bila ekstremno socijalna, bez nikakva inicijativa da se promeni strukturata na javnite tro{oci kon pogolema poddr{ka na privatniot sektor i izgradba na moder-

P

na infrastruktura. Rezultatot od toa e enormno nisko nivo na investicii, slab izvoz, baven ekonomski rast, nizok `ivoten standard.

Del od ekonomistite ocenuvaat deka nepovolnata buxetska politika {to se vodela vo poslednite dve decenii bila odraz na

te{kata tranzicija na zemjata od socijalizam vo kapitalizam – slab biznis-sektor i armija od nevraboteni i siroma{ni lu|e, na koi i so Ustavot im e zagarantirana socijalnata pomo{.

Buxetskata politika so prenaglaseni tekovni tro{oci za plati i socijalni

dava~ki, nasproti niskoto nivo na kapitalni investicii, za mnogu ekonomisti bila iznudena od tranzicionata pateka niz koja pominuva{e Makedonija.

No, toa ne zna~i deka ne mo`elo da po~ne proces na blaga promena na strukturata na javnite tro{oci.

299.279

298.873

310.409

316.905

321.274

323.934

309.286

263.483

263.196

261.711

261.452

216.222

185.906

174.848

172.089

167.000

200.000

100.000

245.095

250.000

284.064

288.213

300.000

150.000

13

BROJ NA NEVRABOTENI VO MAKEDONIJA OD 1991 DO 2010 GOD.

315.868

350.000

50.000 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

toga{ bea potrebni celi 300 evra. Sega taa prose~na plata na vrabotenite iznesuva samo 21.454 denari (350 evra), a za potro{uva~kata ko{ni~ka ve}e ne se soop{tuvaat podatocite, odnosno se soop{tuvaat filuvani i fiktivni podatoci, spored koi mese~nite tro{oci za ishrana i pijalaci na edno ~etiri~leno semejstvo iznesuvaat 12.342 denari (200 evra) i se za 9.000 denari (150 evra) pomali od mese~nata prose~na neto-plata.

Najgolemi razliki se slu~ija vo brojot na nevrabotenite.

Oficijalnata statistika poka`uva deka pred 17 godini vo Makedonija ima{e okolu 167.000 nevraboteni lica, a ovaa 2011 godina ja po~navme so okolu 300 iljadi nevraboteni. Dene, 20 godini od nezavisnosta, Makedonija ima 132 iljadi

re~isi tri pati i dostigna pove}e od 300 milijardi denari.

Makedonija site tie godini ostvaruva{e mnogu niski stapki na rast. Po osamostojuvaweto vo 1991 godina s$ do 1995 godina stapkite na rast bea negativni. Samo za tri godini, od 1991 do 1993 godina, makedonskiot BDP be{e namalen za pove}e od 20%. Vo 1995 godina nivoto na BDP be{e 80% od nivoto od 1990 godina. Vo periodot od 1996 godina do 2000 godina imavme pozitivni stapki na rast, koi se dvi`ea od 1,2% do 4,5% ili prose~no ekonomijata raste{e so 2,3% godi{no. Konfliktot vo 2001 godina ja sru{i makedonskata ekonomija za 4,5%.

Spored rastot na BDP, Makedonija go dostigna nivoto na BDP od 1990 godina duri vo 2006 godina.

Makedonija pred 20 godini

pove}e nevraboteni lu|e ili duri edna tretina od tie {to baraat rabota ne mo`at da ja najdat.

Toa e rezultat na zgasnuvaweto ili privatiziraweto na okolu 1.300 pretprijatija so op{testven kapital, na ste~ai, likvidacii, otpu{tawa. No, ne samo na toa.

Izminatite 20 godini brojot na vraboteni e zgolemen samo za 200 iljadi lica.

Ako se znae deka re~isi 60 iljadi se vraboteni vo javnata administracija, toga{ porazitelniot fakt e deka vo izminatite 20 godini privatniot sektor godi{no se vrabotuvale samo po 7.000 lu|e. A vo Makedonija vo godinata na nezavisnost ima 90 iljadi sredno{kolci.

Op{testveniot proizvod, koj vo 1991 godina iznesuva{e 113,6 milijardi denari, za edna ipol decenija porasna

proizveduvala i izvezuvala mnogu pove}e gotovi proizvodi otkolku denes. Denes vo Makedonija se uvezuva s$ i se{to, i toa {to ni treba i toa {to ne ni treba.

Trgovskiot deficit od 172 milioni dolari vo 1991 godina za 20 godini se iska~i na pove}e od dve milijardi dolari.

Makedonija trgna vo gradeweto samostojna dr`ava so zadol`enost vo stranstvo od 842,1 milioni dolari.

Nadvore{niot dolg sega iznesuva ~etiri milijardi evra.

Ova se podatoci koi sekoj ekonomist }e gi protolkuva samo na eden na~in - Makedonija od 1991 godina dosega, namesto ekonomski razvoj, `ivee ekonomska golgota.

So sramno dolgiot negativen tranziciski period zemjava e unazadena mnogu godini.

Site ekonomisti koi gi kon-

2005

2332

2004

2278

1539

2003

2291

1441

2000

1417

1999

1070

1998

1239

1997

943

500

813

1000

1919

BUXET (vo milioni evra) 1500

1728

2000

696

Denes site se soglasuvaat deka ako sakame brz ekonomski razvoj, mora da se promeni strukturata na buxetskite rashodi, taka {to }e se odvojuvaat {to pove}e pari za izgradba na moderna infrastruktura i pogolema poddr{ka na biznis-sektorot.

2500

676

I PATI

2008

2009

2010

2614

3000

0 2001

2002

2006

2007

2011

14 COVER STORY SITE PODVIZI I PADOVI NA MAKEDONSKATA EKONOMIJA VO 20 GODINI

BROJ 619

www.kapital.mk

09/09/2011

[TO SE PROIZVEDUVALO VO 1991? o 1991 godina vo Makedonija se proizveduvale 136 iljadi par~iwa fri`ideri i 18 iljadi fri`ideri za dlaboko zamrznuvawe. Se proizveduvale 18 iljadi toni detergenti, 3.360 toni gotovi tekstilni proizvodi, se proizveduvale 6.000 ~ifta ko`ni obuvki, 15.760 toni maslo za jadewe, 13.900 toni {e}er, 13.024 toni slatki i ~okoladni proizvodi, 15.767 toni ovo{ni prerabotki, 5.100 toni kvasec.

V

sultiravme se soglasuvaat deka }e treba ogromen trud, napori, novi idei i kapital za ekonomijata da trgne napred i Makedonija da po~ne da ostvaruva visoki stapki na rast od 6% do 9%, koi edinstveno mo`at da n$ spasat i da n$ izvle~at od recesijata vo koja se nao|ame premnogu dolgo.

Vinovnicite za toa zo{to Makedonija i po 20 godini od osamostojuvaweto se nao|a povtorno na po~etok mo`eme da gi barame sekade - vo doma{nite politi~ari, vo me`unarodnite finansiski institucii, kako MMF i Svetska baka, vo gubitni~kiot duh, vo maliot pazar, vo lo{ata privatizacija. No, te{ko deka toa mo`e da ni pomogne. Na Makedonija denes pove}e od bilo koga & se potrebni lideri so vizija koi }e znaat kako da ja napravat Makedonija porazviena ekonomija i zemja vo koja site }e mo`at da se natprevaruvaat spored svoite idei i kapaciteti, a ne spored pripadnosta kon eden ili drug tabor. Vidovme do kade n$ donese toj sistem na izbor i vodewe na politikata.

[TO IZVEZUVAVME PRED 20 GODINI, A [TO D ko pred 20 godini izvozot na avtobusi vo vrednost od 35 milioni dolari bil vo prvite pet najgolemi izvozni stavki na Makedonija, deneska kako najgolem uspeh na ekonomskata tranzicija i ekonomskite politiki ni se prodava uvozot na dvokatni avtobusi od Kina. Ako pred 20 godini golemite proizvodni kapaciteti proizveduvaa i izvezuvaa gotovi proizvodi, denes tie se mrtvi ili izvezuvaat surovini i poluproizvodi, a novite kompanii i dr`avata stanuvaat golemi uvoznici.

Analizata na toa {to sme izvezuvale koga Makedonija stana samostojna dr`ava, a {to izvezuvame deneska e najgolema potvrda za neuspehot na ekonomskite politiki na sekoja dosega{na vlast. “Kapital� napravi edna kratka analiza na toa {to izvezuva Makedonija sega, a {to, na primer, izvezuvala vo 1992 godina, odnosno vo vremeto koga zemjata se izdvoi od porane{nata SFRJ i stana nezavisna dr`ava.

Bidej}i vrednosta i strukturata na izvozot se dvata najva`ni pokazateli, koi bez mnogu teoretizirawe poka`uvaat dali i kolku makedonskata ekonomija i makedonskite kompanii uspe{no se trans-

A

formirale, zaklu~okot do koj se doa|a sporeduvaj}i go makedonskiot izvoz sega so toj pred 20 godini e navis-

tina porazitelen.

Pred 20 godini Makedonija proizveduvala i izvezuvala daleku pogolem broj go-

tov dor nos Avt

NAJIZVEZUVANI PROIZVODI OD MAKEDONIJA VO Proizvod 1 Tutun 2 Avtobusi 3 Cink, neleguriran 4 Feronikel 5 Elektri~ni sprovodnici za napon od 80 do 100v 6 7 Toplovalani proizvodi neplatinirani 8 Rafiniran bakar 9 Ferosilicium 10 Lekovi za maloproda`ba 11 Vina od sve`o grozje 12 Obuvki so ko`en |on 13 14 Bukovo drvo 15 Sedi{ta tapacirani so drveni kosturi 16 Fri`ideri za doma}instvo 17 Rafinirano olovo 18 Kabli 19 Predivo od pamuk za proda`ba na golemo i malo 20 Ma{ki koi{uli od tekstuilni materijali osven od pamuk 8.000,00

IZVOZ I UVOZ VO MAKEDONIJA OD 1991 DO 2011 (vo mil. USD) 6.000,00

4.000,00

2.000,00

0,00

-2.000,00

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002 2003 2004

-4.000,00

Izvoz

Uvoz

Trgo

i `enski kostumi, kaputi i drugi vidovi gotovi tekstilni konfekcii, porcelanski sadovi, }ebiwa, pamu~ni postelnini, elektri~ni sprovodnici, konditorski proizvodi od kakao, pe~ki, {poreti i re{oa, vnatre{ni i nadvore{ni gumi za avtomobili, ~evli, torbi, rakavici i drugi proizvodi od ko`a i krzno... Ova se samo del od proizvodite koi Makedonija pred 20 godini gi izvezuvala na pazarite nadvor od Makedonija. Denes, po 20 godini ekonomska tranzicija, tie proizvodi voop{to ne se proizveduvaat vo Makedonija, a ne pak, da se izvezuvaat. Kompaniite koi gi proizveduvaa, a nekoga{ va`ea za regionalni giganti, denes ne postojat. Proizvodite koi tie gi proizveduvaa za doma{niot pazar denes Makedonija gi uvezuva. Namesto golemite proizvodni giganti, denes najgolemi imiwa i proizvodi so povisoka na makedonskata biznis-scena se rabotka i dodadena vred- uvoznicite i distributerite na stranski proizvodi. st otkolku denes. tobusi, fri`ideri, ma{ki Spored podatocite od Dr`avniot zavod za statistika, duri 54,7% od toga{niot vkupen izvoz bile proizvodi so visoka faza na prerabotO 1992 ka, a samo 12% bile neobraboteni Vrednost vo dolari proizvodi. Za razlika od toga{, 43.676.200 denes duri 45,5% od proizvodite 35.656.347 koi gi izvezuva Makedonija se 32.826.674 surovini i poluproizvodi.

30.685.719 Pokrienosta na uvozot so izvozot bila duri 85%, a trgovskiot 32.675.484 deficit vo razmenata so stranstvo 26.806.705 iznesuval 200 milioni dolari. Vo 24.947.980 1991 godina eden dolar se razmenu23.405.878 val za 10,756 denari, a denes dolarot se razmenuva za 46,62 22.604.991 denari. Od vkupniot izvoz vo 1991 19.576.434 godina 27% otpa|al na crnata meta17.580.483 lurgija, 19,3% na izvozot na gotovi tekstilni proizvodi, 5,9% na izvo17.145.508 zot na ko`ni obuvki i galanterija, 16.012.667 5,8% na tutunot, 5,2% na izvozot na 14.559.017 elektri~ni ma{ini i aparati, 4,8% 13.858.885 na oboenite metali, 4,1 % izvozot na pijalaci, 3,7% na izvozot na 13.314.999 hemiski proizvodi.

12.978.381 Makedonija vo 1991 godina izvezu11.230.429 vala i 15,9 iljadi toni mermer, 11 11.529.696 iljadi toni vino, 13,3 iljadi toni tutun.

10.907.145 Na izvoznata struktura na makedonskoto stopanstvo vo 1991 godina se nao|ale i pamu~ni postelnini, akumulatori, lusteri i drugi svetle~ki tela, kostumi i jakni, xemperi, ko`ni i krzneni proizvodi.

Duri 78,1% od vkupniot izvoz na makedonskite proizvodi se izvezuvale vo Evropa, 22,7% od vkupniot izvoz se izvezuvale vo porane{niot SSSR, a duri 4,8% od 2005 2006 2007 2008 2009 2010 izvozot se izvezuva vo Afrika, od vski deficit koi najgolem bil izvozot vo Libija.

DENES?

NAZADUVAAT SITE EKSJUGOSLOVENSKI REPUBLIKI ve decenii od po~etokot na raspa|aweto na Jugoslavija biv{ite zemji-~lenki na nekoga{nata dr`ava imaat slabi {ansi za podobar `ivot, smetaat ekonomistite. Isklu~ok e samo Slovenija, no duri i tamu ima lo{i ekonomski pokazateli.

Slovenija ima najgolem rast na bruto-doma{niot proizvod za 20 godini, dodeka vo pove}eto drugi zemji od porane{na SFRJ ima pad. BDP na Srbija denes e za okolu 25% pomal otkolku vo 1990 godina, a vo Slovenija duri 54% nad nivoto od poslednata godina pred raspa|aweto na SFRJ. Nazaduva i Crna Gora, kade {to ima pad na BDP od 15%, i BiH, so 26% poslab ekonomski rast. Hrvatska go zgolemila BDP za 14%, a Makedonija za 23%.

Iako site polo{o `iveat, 90% od Hrvatite i Slovencite ne `alat za Jugoslavija, poka`a istra`uvaweto koe neodamna go sprovedoa nekolku regionalni mediumi.

Mnogu ekonomisti smetaat deka padot na BDP, relativnoto zaostanuvawe na site porane{ni republiki (so isklu~ok na Slovenija) i rastot na nevrabotenosta e cenata koja ja pla}aat site republiki po raspa|aweto na porane{nata SFRJ. Sepak, kako glaven vinovnik za ekonomskoto zaostanuvawe ne ja gledaat vojnata, tuku nesposobnosta na politi~kite eliti da vovedat strukturni reformi i nivnata sklonost preku privatizacijata da sozdadat interesni grupi.

D

15

INTERVIEW 16 INTERVIEW

INTERVIEW

NIKOLA QU[EV GLAVEN IZVR[EN DIREKTOR NA VIP OPERATOR

KORISNICITE JA NAGRADIJA NA[ATA ISKRENOST I POSVETENOST

17

18 INTERVIEW IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

a nekolku dena Vip operator }e proslavi ~etiri godini od prvoto “alo” vo negovata mre`a vo Makedonija. Najmladiot mobilen operator vo zemjava prvata polovina od godinava ja zavr{i so 43% porast na brojot na korisnici vo odnos na istiot period lani, zgolemeni prihodi od 60% i pazaren udel od 23%. Za prvpat vo raboteweto Vip poka`a i pozitivna zarabotka pred kamati, danoci, depresijacija i amortizacija. Nikola Qu{ev, glavniot izvr{en direktor na kompanijata, veli deka dostignale nivo na prihodi koi ne samo {to gi pokrivaat, tuku i gi nadminuvaat operativnite tro{oci vo raboteweto. Za relativno kratko vreme, spored nego, Vip }e po~ne da poka`uva i neto-dobivka, odnosno }e dojde momentot koga kompanijata kone~no }e po~ne da gi isplatuva visokite kapitalni investicii karakteristi~ni za telekomunikaciskite operacii.

“Vakvite rezultati se tolku pozna~ajni i poradi faktot deka istite se povtoruvaat vo kontinuitet od kvartal vo kvartal, {to zboruva za toa deka istite proizleguvaat od dobro osmislena marketing-strategija i besprekorna implementacija”, istaknuva Qu{ev.

Vo intervjuto {to go napravivme tokmu pred rodendenot na Vip, Qu{ev otkriva zo{to kompanijata ostvari odli~ni rezultati i pokraj toa {to penetracijata na aktivni mobilni korisnici nadmina 105% vo momentot koga taa po~na so komercijalna rabota, kakva }e bide nivnata marketing-strategija vo idnina i {to e toa {to go pravi Vip eden od najposakuvanite rabotodavci vo zemjata.

Prvata polovina od godinava ja zavr{ivte so golem porast kaj korisni~kata baza, pazarniot udel i prihodite. Mo`e li da gi prokomentirate najzna~ajnite parametri vo raboteweto na Vip vo prvoto polugodie, sporedeno so istiot period lani?

Spored site relevantni pokazateli za pazarot na mobilni komunikaciski uslugi do koi imame pristap vo momentov, slobodno mo`am da konstatiram deka sme ubedlivo najbrzoraste~ki mobilen operator vo Makedonija. Osobeno me raduva silniot rast na korisni~kata baza od nad 43% vo odnos na istiot period lani, so {to ja pominavme psiholo{kata granica od polovina milion korisnici i pazaren udel od 23%. Veruvam }e se soglasite so mojata konstatacija deka ova pretstavuva impresiven rezultat, tolku pove}e ako

Z

“Spored site relevantni pokazateli za pazarot na mobilni komunikaciski uslugi do koi imame pristap vo momentov, nie sme ubedlivo najbrzoraste~ki mobilen operator vo Makedonija. Osobeno me raduva silniot rast na korisni~kata baza od nad 43% vo odnos na istiot period lani, so {to ja pominavme psiholo{kata granica od polovina milion korisnici i pazaren udel od 23%”, veli prviot ~ovek na najmladiot mobilen operator vo zemjava se zeme predvid deka istiot e ostvaren za pomalku od ~etiri godini od po~etokot so komercijalna rabota vo uslovi koga penetracijata na aktivni mobilni korisnici nadmina 105%.

Pogolemata korisni~ka baza pridonese za zgolemuvawe i na prihodite za re~isi 60% vo odnos na istiot period minatata godina. Vakvite rezultati se tolku pozna~ajni i poradi faktot deka istite se povtoruvaat vo kontinuitet od kvartal vo kvartal, {to zboruva za toa deka istite proizleguvaat od dobro osmislena marketing-strategija i besprekorna implementacija.

Za prvpat otkako po~na da raboti pred ~etiri godini kompanijata poka`a pozitivna EBITDA, pa kakva e proekcijata na Vip operator za rezultatite do krajot na godinava?

Pozitivna EBITDA ili zarabotka pred kamati, danoci, depresijacija i amortizacija zna~i deka kompanijata dostignala nivo na prihodi koi ne samo {to gi pokrivaat, tuku i gi nadminuvaat operativnite tro{oci vo raboteweto.

Toa vo momentov ne pretstavuva iznos so koj{to bi mo`ele vedna{ da gi vratime relativno visokite kapitalni investicii karakteristi~ni za telekomunikaciskite operacii koi vo na{iot slu~aj se dvi`at okolu 100 milioni evra, no i do toa }e dojdeme so tekot na vremeto. Generiraweto odr`liva pozitivna EBITDA voedno e silna poraka deka sme podgotveni za site sega{ni i idni predizvici {to gi nosi edno dinami~no i ne sekoga{ predvidlivo delovno opkru`uvawe. Kako i za sekoja druga profitna organizacija, profitot e ultimativen imperativ koj doa|a na krajot na denot, dokolku dobro ste ja srabotile doma{nata zada~a na site nivoa – ako rabotite vredno, posveteno i ~esno rezultatite se neizbe`ni, a nagradata doa|a sama po sebe.

Gledaj}i gi site performansi na Vip operator vo momentov, kolku se ostvareni zacrtanite celi na Telekom Avstrija od momentot koga re{i da investira vo Makedonija? Koi se pak, proekciite za idniot rast i razvoj na Vip operator?

Kako sekoj seriozen investitor, taka i

Telekom Avstrija grupacijata pred da donese odluka da vleze na makedonskiot pazar napravi detalna analiza na potencijalite, na potrebite na korisnicite, neophodnite vlo`uvawa i vremeto potrebno za najmladiot mobilen operator da mo`e da ja postigne osnovnata cel – profitabilni i dolgoro~no odr`livi delovni operacii. Vrz osnova na dolgoro~nite strate{ki celi koi gi postavivme vo dogovor so na{iot sopstvenik menaxmentot podgotvi biznis-plan, ja postavi strategijata i operativnite planovi, koi predviduvaat ambiciozni celi vo delot na finansiskoto i operativnoto rabotewe. Nesporen fakt e deka imavme period koga svetskata ekonomska kriza donese brojni predizvici i vo doma{nata ekonomija, {to neminovno se reflektira{e i vo na{eto rabotewe. No i pokraj s$, i toga{ i denes nie bevme i s$ u{te sme ubedeni vo ispravnosta na na{iot priod kon rabotata i vo na{ata ponuda kon korisnicite - Sekoga{ pove}e za vas!

Rezultatite govorat pove}e od dovolno deka sme na vistinskiot pat. Imperativot da obezbedime pove}e vrednost i mo`nosti za na{ite korisnici, za na{ite vraboteni i akcioneri prodol`uva da bide na{a mislavodilka vo s$ {to pravime sekojdnevno. Izvonredno sme zadovolni {to na{ite rezultati govorat deka ne samo {to gi presretnavme na{ite prvi~ni o~ekuvawa, tuku vo odredeni segmenti bele`ime i daleku podobri uspesi.

Pozitivnite rezultati vo raboteweto se samo pokazatel deka korisnicite, vrabotenite i zaednicata ja prepoznaa na{ata iskrenost i posvetenost i na nea odgovorija so doverba, {to e najvisokoto postignuvawe koe treba odnovo i odnovo da se osvojuva.

Vip operator dobi nov glaven marketing-direktor, koj pri negovoto promovirawe pred javnosta re~e deka mu e zadovolstvo {to se pridru`uva kon najmladiot i najuspe{niot ~len na grupacijata. Kakva marketing-strategija }e sproveduva Vip sledniot period za da se prodol`i uspe{niot trend na osvojuvawe novi korisnici?

I vo ovaa prigoda bi sakal u{te

BROJ 619

09/09/2011

www.kapital.mk

edna{ da istaknam deka vo izminatite ~etiri godini ja imavme ~esta i zadovolstvoto kako del od na{iot tim da go imame Mario Cvitkovi}, koj be{e eden od klu~nite ~lenovi vo timot koj rabote{e na implementacija na Vip brendot vo Hrvatska. Mario uspea da napravi sovr{en spoj me|u standardite na brendot i inovativnosta i hrabrosta koja mora da ja poseduva sekoj {to saka da bide ne samo prepoznatliv, tuku i posakuvan od strana na korisnicite. Na mestoto na Mario, koj }e ja prodol`i svojata uspe{na rabota kako glaven marketing-direktor vo Vipnet Hrvatska, doa|a Florian Nidersus, koj siguren sum deka }e vnese dopolnitelna energija, sve`i perspektivi i re{enija koi ni se neophodni za da gi sovladame novite predizvici. Siguren sum deka znaeweto i ogromnoto dosega{no iskustvo na Florian steknato vo Telekom Avstrija grupacijata, kako i poddr{kata {to ja ima od site ~lenovi na timot na Vip }e proizvedat novi dopolnitelni vrednosti za korisnicite i kompanijata. Iako na ~elo na marketingot doa|a novo ime, na{iot strate{ki pristap {to go zacrtavame i go praktikuvame u{te od prviot den, }e bide samo nadgraduvan. Na{a osnovna i sekojdnevna zada~a be{e i ostanuva da gi spoznaeme site vidovi specifi~ni potrebi i o~ekuvawa na korisnicite i vo soglasnost so toa da iznajdeme i ponudime cenovno optimalni re{enija so koi trajno }e poka`ame deka ja zaslu`uvame korisni~kata doverba. Site korisnici go dobivaat od Vip najdobroto od mobilnata telefonija, pod najdostapni uslovi vo zemjava, bez ogled na toa dali se raboti za cena na razgovori vo zemjata i stranstvo, najsovremeni telefoni od poslednata generacija, korisni~ka gri`a, kvalitetna usluga... i s$ drugo {to mu e potrebno na sekoj korisnik za toj da se ~uvstvuva zadovolen i poseben, da se ~uvstvuva VIP. Tokmu poradi toa nad 75% od tie koi dosega odlu~ile da go smenat mobilniot operator, a pritoa da go zadr`at postojniot prefiks, se odlu~ile da se priklu~at na najbrzoraste~kiot mobilen operator vo Makedonija i da stanat del od Vip semejstvoto.

Telekom-operatorite vo pomalite pazari vo razvoj, kako {to e makedonskiot, poslednive godini poka`uvaat isklu~itelno dobri rezultati, ne retko daleku podobri od golemite pazari od kade {to poteknuvaat ili rabotat nivnite kompanii– majki. Koi se glavnite pri~ini

INTERVIEW

SAMO SO DOBAR TAJM MENAXMENT ]E IZBEGNETE “GASEWE PO@ARI”

Kako se borite protiv stresot i hroni~niot nedostig od vreme so koj se soo~uva sekoj CEO na planetava?

Bi bilo iluzija ili pusta `elba da ka`am deka voop{to ne se soo~uvam so stres i so nedostig od vreme, no sovremenoto `iveewe i brzinata koja se bara za reakcija nametnuvaat negativni sostojbi koi ne se isklu~ivo “pridobivka” za CEO, tuku i za mnogu drugi lu|e koi nemaat formalno takvi odgovornosti. Cvrsto veruvam vo toa deka dobar del od nelagodnoto ~uvstvo na stres doa|a poradi toa {to, osobeno na na{ite prostori, mnogu malku se posvetuva vreme na planirawe, podgotovki i drugi formi na proaktivno deluvawe. Imam vpe~atok deka ju`nite, mediteranskite zemji se osobeno karakteristi~ni so svojot tradicionalen “reaktiven” na~in na spravuvawe so predizvicite, t.n. “gasewe po`ari” i rabota pod visoka doza adrenalin e del od sekojdnevieto. Kaj nas vo Vip imame prezemeno dobar del od avstriskata kultura, koja e poznata po to~nosta, osmislenosta, navremenoto alocirawe potrebni resursi itn., taka {to posvetuvame ogromno vnimanie na planiraweto, po~nuvaj}i od trivijalen primer na godi{en raspored na va`ni grupaciski sostanoci, do mnogu posofisticirani formi na planovi koi zadiraat dlaboko vo mnogu oblasti od raboteweto. Navistina bi sakal da imam pove}e kvalitetno slobodno vreme koe bi mo`el da go pominam so semejstvoto vo mali zadovolstva, kako ~itawe knigi, nezadol`itelno “surfawe” na Internet ili ubava muzika. No, na kraj na denot, `ivotot bi bil premnogu predvidliv i zdodeven ako uspeete da postignete i da realizirate s$ {to posakuvate, pa so toa da prestanete da sonuvate i da me~taete.

19

20 INTERVIEW za toa?

Site na{i marketing-istra`uvawa poka`uvaat deka telekomunikaciskite uslugi pretstavuvaat neizostaven del od sovremenoto `iveewe na makedonskite gra|ani. Dokolku potrebata na pazarot postoi, a vo na{iot slu~aj e pove} e od o~igledna so ogled na toa {to prose~niot broj minuti po korisnik e vo postojan rast, toga{ toa {to go dvi`i biznisot napred e vistinskata i fer cena za produktite i uslugite pod korektni pretpostavki za realnite proizvodstveni tro{oci. Ne bi mo`el da se soglasam so generalnata konstatacija deka po pravilo pomalite pazari se pouspe{ni od pogolemite, sepak, telekom-operaciite se specifi~en biznis kade {to ekonomijata od obem ima ogromna va`nost vo odreduvaweto na tro{okot po edinica proizvod ili usluga, {to sledstveno zna~i pogolema ili pomala efikasnost i profitabilnost. Toa {to e mnogu zna~ajno, a pretstavuva klu~en strate{ki izbor na menaxmentot so cel da se maksimiziraat rezultatite od raboteweto, e odlukata na koi pazari i/ili segmenti, so koi proizvodi i uslugi }e se natprevaruvate. Vo teorijata na korporativna strategija ima brojni primeri kade {to `elbite i aspiraciite za vleguvawe vo novi poliwa na rabota na izvesni kompanii se mnogu pogolemi od realnite kapaciteti i potencijali na istite, taka {to na kraj na denot vo konkurentskata bitka pobeduvaat tie {to imale doblest i hrabrost da se koncentiraat i fokusiraat na samo mal broj isklu~itelno va`ni ne{ta, koi su{tinski zna~at opstanok i pobeda. Toa {to teorijata go tvrdi re~isi go gledame i vo praktika, na makedonskiot pazar.

Koi se globalnite tehnolo{ki noviteti {to zemaat centralno mesto vo svetot na mobilnata telefonija vo momentov i kolku Vip operator im gi dobli`uva na svoite korisnici?

So ogled na mojata vokacija, na ova pra{awe bi mo`el nadolgo i na{iroko da zboruvam, no }e se obidam da bidam kratok. Generalno, tehnolo{kite noviteti se koncentrirani vo nekolku oblasti kade {to ima ogromna konkurencija na proizvoditeli, istra`uva~ki timovi, razvoj na aplikativni re{enija itn. Vo delot na korisni~ka oprema dominira trkata vo razvoj na sovremeni, mo}ni i cenovno pristapni pametni telefoni (smartfoni) koi imaat procesorska mo} i memorija so golemina koja ja imaa personalnite kompjuteri pred nekolku godini. Nie bevme prvite vo Makedonija koj gi donesoa supersofisticiranite Blekberi pametni

Nie bevme prvite vo Makedonija koi gi donesoa pametnite telefoni Blekberi, davaj}i mo`nost da gi imate site kancelariski aplikacii na dlanka i vo dvi`ewe, go ponudivme prviot telefon so Android operativen sistem, sleduvaa pametnite telefoni bazirani na Windows 7, prviot 3D mobilen telefon... telefoni, davaj}i mo`nost da gi imate site kancelariski aplikacii na dlanka i vo dvi`ewe, go ponudivme prviot telefon so Android operativen sistem, sleduvaa pametnite telefoni bazirani na Windows 7, prviot 3D mobilen telefon itn. Nie imame sluh za `elbata na makedonskite gra|ani da bidat vo ~ekor so sovremeniot svet, ne retko prezentiraj}i gi najnovite dostignuvawa samo nekolku dena po svetskite premieri vo golemite metropoli. Vo delot na infrastrukturata o~igledni se naporite na industrijata da se namali potro{uva~kata na energija {to ima tro{kovna i ekolo{ko-zelena komponenta, ovozmo`uvawe na visoki bitski brzini za prenos na podatoci, konsolidirawe na mre`nata i ITinfrastrukturata so cel namaluvawe na tro{ocite za odr`uvawe i zgolemuvawe na fleksibilnosta. Intenzivno se raboti na globalno nivo na voveduvawe na t.n. aplikativni re{enija

“vo oblak� (cloud computing), koi }e obezbedat fleksibilnost kon krajnite korisnici i zna~ajni za{tedi vo odnos na tradicionalnoto rabotewe, menaxirawe na interakciite na korisnicite so aplikaciski prodavnici (app stores) i drugi elektronski sodr`ini. Sekoj seriozen operator ima svoi prioriteti vo ovoj infrastrukturen klaster, so ogled na toa {to site ovie pra{awa zadiraat vo toa {to treba da pretstavuva glavna i centralna preokupacija i kompetentnost na telekom-operatorot.

Koi se planovite za ponatamo{en razvoj na kompanijata, odnosno kakvi tehnolo{ki noviteti i uslugi podgotvuvate vo sledniot period?

Na{a trajna opredelba ostanuva da gi doneseme na doma{niot pazar i da im gi ponudime na na{ite korisnici site najnovi svetski tehnolo{ki dostignuvawa na poleto na mobilnite komunikacii. Nie vo Makedonija gi sledime vo ~ekor svetskite trendovi, na {to

BROJ 619

09/09/2011

INTERVIEW

www.kapital.mk

upatuvaat i podatocite deka upotrebata na pametni telefoni e vo porast, iako ima s$ u{te prostor za ponatamo{en razvoj. Za da go stimulirame razvojot vo ovoj segment Vip dosega vlo`i mnogu.

Da Ve potsetam deka neodamna imavme golema promotivna akcija preku koja gi napravivme {iroko dostapni najpopularnite i najnovi modeli na pametni telefoni i toa za 0 denari, a voedno i prvi na pazarot sponzoriravme i izrabotka na doma{en aplikativen softver za pametni telefoni koi koristat Android platforma. Od neodamna po~navme so golema promotivna akcija za privlekuvawe novi postpejdkorisnici koi do neodamna bile korisnici na uslugi od drugite operatori, pri {to nudime ekskluzivni pogodnosti dokolku se odlu~at da ni se pridru`at zadr`uvaj}i go brojot so prefiksot, so ogled na zna~ajnite olesnuvawa vo procedurata i brzinata za prenesuvawe broj koi pred izvesen period bea odobreni od strana na AEK. So sigurnost mo`am da potvrdam deka }e prodol`ime da gi iznenaduvame korisnicite so inovativni uslugi i paketi, no ne bi sakal da otkrivam detali za da ne go rasipam iznenaduvaweto.

Vip operator pred okolu mesec i polovina dobi nagrada za sevkupna posvetenost kon op{testvenata odgovornost. Kakvo e zna~eweto na ovaa nagrada za vas kako kompanija?

Do neodamna uspehot vo biznisot vo celiot svet se mere{e edinstveno so rastot vo prihodite, profitot i ostanatite finansiski parametri. Se razbira deka toa }e ostane i ponatamu merilo za toa kolku odredena kompanija ima realen potencijal za dolgoro~na odr`livost. No, kako i vo `ivotot, taka i vo biznisot, zadovolstvoto i sre}ata ne se sveduvaat samo na toa kolku vlo`uvate vo postignuvawe na odli~nite finansiski rezultati, tuku s$ pove}e i na toa kako i kolku ste podgotveni da pridonesete kon ne{tata i vrednostite koi im se va`ni ne samo na va{ite korisnici, vraboteni i akcioneri, tuku i na ostanatite ~lenovi na zaednicata i na op{testvoto vo celina. Vo izminatite ~etiri godini imalo mnogu pri~ini

site nie vo Vip da se ~uvstvuvame zadovolni od toa {to go rabotime, no mislam deka osobeno bevme sre}ni i gordi kako kompanija i kako vraboteni, sekoj od nas posebno, koga izdvojuvavme kolku {to mo`evme za da vlo`ime vo nekoja vrednost za zaednicata. Jas li~no sekoga{ }e go pametam momentot koga gi pu{tivme vo upotreba novite aparati za regulacija na protokot na kislorod kako specifi~na terapija za predvreme rodenite bebiwa na Oddelenieto za intenzivna nega pri Univeritetskata klinika za ginekologija i aku{erstvo. ^uvstvoto deka se nao|ate na mestoto kade {to se ra|a `ivotot i pridonesuvate, tolku kolku {to mo`ete, za unapreduvawe na kvalitetot na zdravstvenata za{tita i nega na najmladite za mene i site vraboteni vo Vip operator e nenadminliva vrednost za koja vredi da se borite. Vo tekot na minatata godina ima{e i drugi vakvi momenti i aktivnosti i zatoa ne bevme iznenadeni koga n$ izvestija deka sme dobitnici na nagradata za sevkupna posvetenost kon op{testvenata odgovornost za 2010 godina. Ovaa nagrada dopolnitelno n$ obvrzuva da prodol`ime so na{ata poddr{ka na zaednicata, ne{to {to nie go smetame za na{a dolgoro~na strate{ka opredelba.

Kompanijata {to ja vodite be{e proglasena i za najdobar rabotodavec za 2010 godina vo kategorija na firmi so nad 100 vraboteni. Koi se klu~nite pri~ini poradi koi {to go dobivte ova priznanie? Kako bi ja definirale korporativnata kultura na Vip operator?

Zadovolni vraboteni sozdavaat zadovolni korisnici, a zadovolni korisnici se osnoven preduslov i generator na celokupniot sega{en i iden razvoj na kompanijata. Zatoa, nie vo Vip se odnesuvame kon vrabotenite kako kon na{ najvreden resurs. Vip na site vraboteni im ovozmo`uva da gi nadgraduvat svoite profesionalni ve{tini i znaewa, da napreduvaat i da bidat soodvetno nagradeni za svojata rabota. Svesni sme i ne krieme deka sme se soo~uvale i }e se soo~uvame i so te{ki momenti i so mnogu

Ne veruvam vo idealizirani prikazni za vonseriska predodredenost i genijalnost na harizmati~ni lideri, mojot odgovor na zagovora~ite na “supermenovskite� likovi e trudoqubivost, istrajnost, `elba da se osoznae i primeni ne{to novo, progresivno i korisno.

predizvici koi }e baraat od sekoj od nas mnogu energija, posvetenost i `rtvuvawe, no toa {to n$ vrzuva i ni vleva ~uvstvo na sigurnost duri i toga{ koga se soo~uvame so te{kotii se timskata rabota, spodeluvaweto na zaedni~kite celi i `elbata da pobeduvame. Tokmu toa e vrzivnoto tkivo koe n$ pravi eden od najdobrite timovi, a kompanijata ja pravi eden od najdobrite i najposakuvani rabotodavci vo Makedonija.

Kako bi go definirale soptveniot stil na menaxirawe? Koi se najva`nite rabotni osobini koi se trudite da im gi nametnete na svoite vraboteni, a isto taka gi barate od niv?

Mojot sistem na vrednosti i odnesuvawe se temeli na nekolku centralni uveruvawa koi se integralen del od mojot karakter i vospituvawe. Cvrsto veruvam deka kon site lu|e treba da se pristapuva so po~it i doverba.

Integritetot i eti~nosta e osnova za gradewe odr`livi odnosi bazirani na doverba. Ne veruvam vo idealizirani prikazni za vonseriska predodredenost i genijalnost na harizmati~ni lideri, mojot odgovor na zagovora~ite na “supermenovskite� likovi e trudoqubivost, istrajnost, `elba da se spoznae i primeni ne{to novo, progresivno i korisno. Toa se osnovnite osobini vo koi veruvam i gi praktikuvam. Iskreno, ne se obiduvam na specifi~en ili poseben na~in da gi nametnam ovie osobini kaj ostanatite, no od iskustvo sum nau~il deka dokolku ste konzistenten i principielen vo vrednuvaweto na ovie osobini, toa nesomneno, vo pogolema ili pomala mera, }e stane standard za odnesuvawe i profesionalna sorabotka.

21

22 ANALIZA

GLOBALNOTO CUNAMI NEMA DA JA PO[TEDI MAK

NOVA RECESIJA ]E GI SRU[I IZVOZOT I DEVIZNITE DOZNAKI!

Celiot svet e vo panika od mo`na nova rrecesija. j Ako svetskata ekonomija padne, padne nema da bide po{tedena nitu makedonskata ekonomija. ekonomija Prvi na udar }e bidat izvozot i deviznite prilivi od dijasporata, koi sosema izvesno }e padnat i toa mnogu pove}e od kriznata 2009 godina. Amerikanskite problemi ne samo {to }e se prenesat vo Evropa, tuku na niv }e se nakalemat i problemite koi gi predizvikuva evropskata dol`ni~ka kriza, a ovie zemji se najgolemite trgovski partneri na Makedonija MAJA BAJALSKA-GEORGIEVSKA bajalska@kapital.com.mk

vojnoto dno na globalnoto cunami nema da ja po{tedi makedonskata ekonomija, a prvi na udar }e bidat izvozot i deviznite prilivi od dijasporata. Ova mo`e da se zaklu~i ako se analiziraat sostojbite i se sledat predviduvawata na svetskite analiti~ari za novata globalna kriza, koja, po s$ izgleda, }e bide poinakva od hipotekarnata koja vo 2008 godina po~na so propa|aweto na amerikanskata investiciska banka Leman braders.

Panikata koja pred eden mesec se slu~i na svetskite berzi poradi namaleniot krediten rejting na SAD ne e najava za repriza na 2008 godina, tuku

D

samo prodol`uvawe na ishodot od pregolemata zadol`enost na amerikanskata ekonomija. No, sega na scena e i edna nova i mo`ebi su{tinski pova`na kriza za Makedonija, a toa e dol`ni~kata kriza na evropskite zemji Grcija, Portugalija, [panija, Francija i Italija.

Stravot koj vo javnosta go predizvika faktot {to globalnite lideri kako Merkel i Sarkozi i po brojnite sredbi nemaat konkretni re{enija za izlez od krizata, pretsedatelot na Evropskata Komisija, @ose Manuel Baroso, se obide da go smiri. Toj denovive izjavi deka spored procenkite na Komisijata, evropskata ekonomija nema da padne vo recesija slednite meseci, tuku }e zabele`i umeren rast.

No, sosema sprotivno na tonot na Baroso, najnovite

prognozi na Nuriel Rubini, analiti~arot koj ja predvide krizata vo 2008 godina, ja bojat vo crno perspektivata na globalnata ekonomija.

Analiziraj}i gi stabilnite i niskozadol`eni multinacionalni korporacii, Rubini predupreduva: “Tuka e problemot: kompaniite ne vrabotuvaat – a so toa, vsu{nost, kratat pove}e rabotni mesta, bidej}i nema dovolno kone~na pobaruva~ka. No, ako kompaniite vrabotuvaat pomalku lu|e i/ili otpu{taat pove}e lu|e, nema da ima dovolno rabotni mesta i prihodi, a so toa potro{uva~kata i kone~nata pobaruva~ka }e slabeat, so {to }e se ostvari dvojnoto dno”, veli Rubini.

Toa {to pla{i e faktot deka Rubini delumno se soglasuva so tezata na Marks deka kapi-

talizmot }e se samouni{ti i predlaga nov na~in na dr`avno upravuvawe.

Prv koj predupredi deka najgolemata svetska ekonomija }e ja pogodi recesija so dvojno dno pred eden mesec be{e nobelovecot Xozef Stiglic, spored koj, vo najdobar slu~aj, SAD ja o~ekuva bavno i bolno zazdravuvawe vo forma na latini~no “L”.

Denovive pak, prviot ~ovek na Svetska banka, Robert Zelik, izjavi deka SAD }e ja izbegne recesijata, a pogledite gi upati na Kina. Toj re~e deka vtorata po golemina svetska ekonomija treba da go uramnote`i svoeto izvoznoorientirano stopanstvo i potencira deka namaluvaweto na inflacijata, koja e vo porast, i ponatamu e najva`na kratkoro~na cel.

Kade e vo sive ovie scenarija

BROJ 619

09/09/2011

ANALIZA

www.kapital.mk

KEDONSKATA EKONOMIJA

makedonskata ekonomija i koi se najgolemite rizici za nea? ]e go pre`ivee li i ovoj pat doma{nata ekonomija dvojnoto dno bez da se udavi vo nego?!

IZVOZOT I DOZNAKITE PRVI NA UDAR Pred samo eden mesec, koga svetskite berzi do`iveaja rekordni padovi predizvikani od stravot za bankrot na SAD, a italijanskiot premier Berluskoni vo svoj stil

izjavi deka srceto mu se kine oti italijanskata vlada e pritisnata da posegne vo xebot na gra|anite, vo Makedonija retko koj se optovaruva{e so ova. Prvite lu|e na Vladata bea na godi{ni odmori, a vo op{testvoto nema{e nikakva debata na ovaa tema. Edinstvena koja se oglasi be{e Narodnata

Branko Azeski

PRETSEDATEL NA STOPANSKA KOMORA

e se ~uvstvuva deka vo razvienite zemji ima kredibilen plan za re{avawe na sostojbite, odnosno ne se gleda izlezot od krizata. No, ne treba da bideme obeshrabreni vo procesot na nao|awe re{enija. Zatoa {to ako dojde do silni potresi vo evrozonata Makedonija }e trpi seriozni posledici. Prvo, bidej}i 60% od izvozot odi vo zemjite na EU, a vtoro, zatoa {to od istiot krug od zemji vo Makedonija doa|aat najmnogu

N

banka, koja predupredi deka izvozot }e se namali, a najmnogu }e pretrpi metalnata industrija, poradi

poniskite izvozni ceni {to }e gi predizvikaat eventualnite negativni dvi`ewa vo globalnata ekonomija.

No, denovive, koga javnosta e vxa{ena od vlezot na nekolku stranski investitori, vladiniot vrv po~na da pra}a umereno pretpazlivi poraki.

“Site sakame ekonomski rast od 4%, 5% pa i 7%, no glavniot mo`en rizik {to jas go gledam e svetskata ekonomija i svetskata kriza - dali tie }e se prodlabo~at i }e se reflektiraat kaj nas”, izjavi vicepremierot Vlado Pe{evski na sostanokot koj nedelava go odr`a so kompaniite vo Stopanskata komora.

Nejziniot pretsedatel, Branko Azevski, pak, veli deka visokite rizici za proekciite za ekonomskiot rast na Makedonija se realnost.

“Znaete deka nie kako komora se zalagame za pottiknuvawe na ekonomskiot rast, no postojat visoki rizici koi se povrzani so dol`ni~kata kriza od periferijata na zemjite od Evrozonata, kako {to se Italija, Francija, Portugalija, Grcija. Dokolku prodol`at i se prodlabo~at } e ima prekin vo zazdravuvaweto na evropskata ekonomija”, smeta Azevski.

Spored nego, vtoriot rizik e nedostigot od kredibilni srednoro~ni planovi za fiskalna konsolidacija vo evrop-

IZVOZNICITE DA JA ZGOLEMAT KONKURENTNOSTA! zevski smeta deka makedonskite kompanii treba da rabotat na postignuvawe pokvalitetna ponuda za da ja podobrat konkurentnosta na proizvodite. Zatoa {to kolku {to se namaluva pazarot, tolku pogolema uloga igra konkurentnosta na ekonomijata. Spored nego, na Makedonija vo vakvi momenti & e potrebna ekonomska filozofija spored koja uspe{no se spravuvaat so krizata samo zemjite koi baraat re{enie, koi se borat i se `rtvuvaat.

“Kako pretstavnik na realniot sektor, {tom gi dobie prvite signali od kompaniite za naru{uvawe na pazarot Stopanskata komora vedna{ }e gi prenese do Vladata, odnosno do kreatorite na fiskalnata i monetarnata vlast. Zatoa {to toj puls prvi mo`at da go po~uvstvuvaat i da go ka`at kompaniite {to rabotat na nadvore{nite pazari, kako {to vo septemvri 2008 godina ni ka`aa deka pora~kite im pa|aat, a krizata izbi vo noemvri. Zasega od 19 zdru`enija vo Komorata nema takvi najavi”, objasnuva Azevski.

A

23

24 ANALIZA skite zemji.

“Ne se ~uvstvuva deka vo razvienite zemji ima kredibilen plan za re{avawe na sostojbite, odnosno ne se gleda izlezot od krizata. No, ne treba da bideme obeshrabreni vo procesot na nao|awe re{enija. Zatoa {to ako dojde do silni potresi vo evrozonata Makedonija }e trpi seriozni posledici. Prvo, bidej}i 60% od izvozot odi vo zemjite na EU, a vtoro, zatoa {to od istiot krug od zemji vo Makedonija doa|aat najmnogu od deviznite doznaki”, potencira Azevski.

Spored nego, Makedonija ne po~uvstvuva silen udar od globalnata ekonomska kriza vo 2008 godina, koja po~na vo amerikanskata ekonomija, zatoa {to dr`avata nema mnogu iselenici vo SAD koi pra}aat pari na svoite semejstva vo zemjava, za{to tie prete`no `iveat tamu so svoite semejstva.

Isti razmisluvawa deli i finansiskiot analiti~ar Xon Jonovski. I toj smeta deka prv na udar }e bide izvozot, so ogled na toa {to najgolemite trgovski parneri na zemjava se zemjite od EU. “]e ima pomala pobaruva~ka za izvozni proizvodi od Makedonija, od site zemji so koi se trguva. Pobaruva~kata za izvoznite proizvodi od Makedonija ve}e e namalena izminatiov period, a sega mo`e da se o~ekuva pad na cenite na izvoznite proizvodi, no i pad na koli~inite koi }e se nabavuvaat od zemjava”, veli Jonovski.

Kako rezultat na namalenata nadvore{na pobaruva~ka, spored nego, najlo{o }e pominat fabrikite koi prerabotuvaat metali, a samo proizvodstvoto i proda`bata na hrana nema da bidat pogodeni ili tamu novata kriza koja se

RIZICI I POSLEDICI ZA MAKEDONSKATA EKONOMIJA! Rizici:

Pad na izvozot poradi namalena pobaruva~ka od EU; Pad na doznakite od stranstvo poradi pad na primawata na iselenicite.

Posledicite:

Pomal rast na BDP poradi pad na izvozot; Problem da se finansira deficitot na tekovnata smetka; Problem da se finansira buxetskiot deficit poradi poskapuvawe na kapitalot.

Xon Jonovski ANALITI^AR

Ako krizata vo EU se prodlabo~i, toa }e predizvika namaluvawe na platite i novi nevraboteni vo evropskite zemji. Vo takvi uslovi Makedoncite od dijasporata }e imaat pomalku pari za da ispratat vo Makedonija ili voop{to nema da ispra}aat, {to }e gi namali prilivite na tekovnata smetka po toj osnov.

Odnosno, deficitot na tekovnata smetka te{ko }e se finansira.

najavuva }e ima pomal efekt.

“S$ {to ne e vo vrska so hranata, site sektori za ~ie rabotewe i razvoj momentalno se potrebni krediti, sve`i investicii i stranski kapital }e bidat pogodeni. Bidej}i kapitalot }e stane skap, }e bide zgolemena i cenata po koja Vladata }e se finansira, odnosno }e se zgolemat kamatite za izdavawe evroobvrznica”, potencira Jonovski.

I toj kako i Azevski go potencira aspektot na doznakite od stranstvo, kako eden od efektite. Spored nego, krizata vo EU }e predizvika nivno namaluvawe, {to }e predizvika problemi vo finansiraweto na deficitot na tekovnata smetka.

“Ako krizata vo EU se prodlabo~i, toa }e predizvika namaluvawe na platite i novi nevraboteni vo evropskite zemji kade {to ima Makedonci koi redovno pra}aat pari na svoite semejstva. Vo takvi uslovi, Makedoncite od dijasporata }e imaat pomalku pari za da ispratat vo Makedonija ili nema da ispra}aat, voop{to, {to }e gi namali prilivite na tekovnata smetka po toj osnov. Odnosno, deficitot na tekovnata smetka nema da mo`e da se finansira”, veli Jonovski.

Toj predupreduva na u{te eden, tret, aspekt od vlijanieto na globalnata kriza vrz makedonskata ekonomija - namaluvawe na industriskoto proizvodstvo poradi pad na investiciite na doma{nite kompanii. Veli deka namalenata pobaruva~ka od evropskite zemji }e go namali izvozot, a toa prihodite na kompaniite, pa tie }e mora da gi namalat investiciite vo novi kapaciteti i oprema. Ova, spored Jonovski, }e predizvika namaluvawe na

Vlado I~okaev DIREKTOR NA GLOBAL

nogu kompanii od Italija ja prenesoa rabotata vo Makedonija i planiraat da ostanat dolgoro~no, so ogled na toa {to se svesni deka zemjata nema da vleze vo Evropskata unija vo slednite godini. No, ostanuva da vidime kako }e vlijae italijanskata dol`ni~ka kriza na biznisot so italijanskite partneri. Zasega nemame nikakvi negativni najavi od niv.

M

BROJ 619

09/09/2011

industriskoto proizvodstvo, zatoa {to ovoj del investicii u~estvuvaat vo negovoto sozdavawe.

KOMPANIITE ZBUNETI, NE MO@AT DA PLANIRAAT Izvozot u~estvuva so re~isi 50% vo makedonskiot brutodoma{en proizvod, {to zna~i deka ako globalnata kriza predizvika negov pad, toa definitivno }e go namali i ekonomskiot rast.

No, makedonskite biznismeni kako da ne se pla{at od cunamito na svetskata kriza. Mnogu od niv ne veruvaat vo najavite na svetskite analiti~ari deka ovaa kriza }e bide pogolema od taa vo 2008 godina, a del od izvoznicite priznavaat deka ne znaat kakvi prognozi da napravat, zatoa {to vestite za sostojbata vo koja{to se nao|aat amerikanskata i evropskite ekonomii se menuvaat sekoj den.

Vladimir I~okaev, direktor na tekstilnata kompanija Global, veli deka s$ u{te ne mo`e da se pravat prognozi za toa kako }e vlijae novata svetska kriza na doma{nata tekstilna industrija, zatoa {to i biznismenite, kako i javnosta, sekojdnevno se iznenaduvaat od redicata vesti za dol`ni~kite problemi na evropskite zemji i na SAD. “Taman izlegovme od krizata, a sega slu{ame lo{i vesti. Na posledniot sosta-

nok na klasterot za tekstil zboruvavme deka rabotite se popravija, no sega site n$ fa}a panika. Mislam deka ova va`i za site industrii koi vo 2008 i 2009 godina ja po~uvstvuvaa krizata”, veli I~okaev.

Spored nego, poslednava godina tekstilnite fabriki vo zemjava po~nale da dobivaat i pove}e pora~ki i toa ne samo od najgolemite tradicionalni partneri od Germanija i Holandija, tuku i od italijanski kompanii, koi poradi nemirite vo Tunis i vo Egipet gi zatvorile tamo{nite kapaciteti i po~nale da baraat konfekcii vo zemjava.

“Mnogu kompanii od Italija ja prenesoa rabotata vo Makedonija i planiraat da ostanat dolgoro~no, so ogled na toa {to se svesni deka zemjata nema da vleze vo Evropskata unija vo slednite godini.

No, kako }e vlijae na biznisot so italijanskite partneri krizata koja ja objavi italijanskiot premier, Berluskoni, ostanuva da vidime. Zasega nemame nikakvi negativni najavi od niv”, veli I~okaev.

Vo 2009 godina vo Makedonija udarot na globalnata recesija za tekstilnata industrija be{e silen.

Pora~kite od stranstvo se namalija, a kako rezultat na krizata se zatvorija okolu 30 mali tekstilni konfekcii.

Vo metalnata industrija padot na cenite na met-

Maksim Prohorov DIREKTOR VO SASA

~ekuvam stagnacija, no ne i pad na svetskata ekonomija. Toa mo`e da rezultira so pad na cenite na metalite, pad na na{ite prihodi i dobivkata, no ne i na pobaruva~kata, zatoa {to vo tek se golemi investiciski ciklusi vo svetski ramki, osobeno vo Kina. Faktot deka sum optimist za svetskata pobaruva~ka za olovo i cink go potvrduva i toa {to Sasa e vo faza na investicii. Ne bi go pravele toa ako o~ekuvame namalena pobaruva~ka.

O

ANALIZA

www.kapital.mk

alite ve}e se ~uvstvuva. No, direktorite ne veruvaat deka novata kriza koja se najavuva }e im sozdade seriozni problemi kako vo 2009 godina.

Maksim Prohorov, direktor za investicii na rudnikot Sasa, ne o~ekuva novata svetska kriza da predizvika drasti~en pad na biznisot. Toj ne veruva vo nova recesija, tuku pretpostavuva deka }e se slu~i stagnacija na svetskata ekonomija.

“Analiziraj}i gi sostojbite na pazarot so realnata pobaruva~ka i potro{uva~ka na olovo i cink, a ne sudej}i od berzanskite {pekulacii, ne o~ekuvame drasti~en pad na cenite i na pobaruva~kata kako vo 2008 godina. Pred s$, zatoa {to samata priroda na ovaa kriza e razli~na od taa pred dve godini. Ne sakam da veruvam vo toa {to nekoj se obiduva da ni go servira deka krizata mora da se slu~i, zatoa {to rabotite se razli~ni. Sega bankite imaat pove}e pari, {to zna~i deka nema da ima nedostig od pari i da se namali pobaruva~kata”, objasnuva Prohorov.

Spored nego, site bankarski zagubi povrzani so rizi~noto finansirawe se nadminati, a bankite se pokonzervativni koga se vo pra{awe golemi finansiski proekti.

Zatoa Prohorov o~ekuva samo stagnacija na svetskata ekonomija i svetskoto proizvodstvo so koe makedonskite rudnici se povrzani. “O~ekuvam stagnacija, no ne i pad na svetskata ekonomija.

Toa mo`e da rezultira so pad na cenite na metalite, pad na na{ite prihodi i dobivkata, no ne i na pobaruva~kata, zatoa {to vo tek se golemi investiciski ciklusi vo svetski ramki, osobeno vo Kina. Faktot deka sum optimist za svetskata pobaruva~ka za olovo i cink go potvrduva i toa {to Sasa e vo faza na investicii.

Ne bi go pravele toa ako o~ekuvame namalena pobaruva~ka”, veli Prohorov.

25 5

26 OSUM OSUM PRI^INI ZA NEKONKURENTNOSTA NA MAKEDONSK PRI^INI ZA NEKONKURENTNOSTA NA MAKEDONSKATA EKONOMIJA

LIMITIRANI SPOSOBNOSTI I ZNAEWA NA MAKEDONSKIT

PRAVAT SÈ, SAMO STRATE IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk g @ p gor@kapital.com.mk

akedonskite menaxeri pove} e se potpiraat vrz svoeto iskustvo i intuicijata pri donesuvaweto na odluki, odo{to na seriozni dlabinski analizi ili ekspertiza na nadvore{ni konsultanti za odredena problematika. Ova e generalniot zaklu~ok na profesionalcite koi {to sekojdnevno rabotat vo otkrivawe na problemite so koi se soo~uvaat makedonskite kompanii, kako i so obuka na doma{nite menaxeri vo nasoka na zajaknuvawe na nivnite kapaciteti za rakovodewe.

Sekako, treba da napravime razlika pome|u odlu~uvaweto vo malite i sredni kompanii koi {to se i

M

Osven nedovolnoto potpirawe na analiza i alatkite na strate{ko planirawe, ona {to konsultantite go istaknuvaat kako slabost pri donesuvaweto odluki od makedonskite menaxeri, karakteristi~no pred s$ za pomalite kompanii, e nivnoto zatvorawe vo lokalnite matrici na razmisluvawe. najbrojni vo vkupniot broj na kompanii vo Makedonija, i vo golemite sistemi od druga strana. Glavnite menaxeri vo pomalite kompanii, koi {to se obi~no i nivni osnova~i i sopstvenici, svoite odluki gi zasnovaat vrz osnova na minatoto iskustvo i li~nite ~uvstva i prognozi {to gi imaat vo odnos na posledicite od nekoja svoja odluka.

Toa se kompanii koi {to i naj~esto nemaat golemi buxeti za da nara~aat analiza od nadvore{ni agencii za istra`uvawe na pazarot ili konsul-

MARJAN BOJAXIEV

tanti, i kade {to odlukite se nosat na visoko centralizirano nivo, odnosno od samiot sopstvenik-menaxer.

“Vo Makedonija treba ve}e edna{ da se napravi razlika pome|u privaten kapital i menaxirawe. Sopstvenikot vo odredena faza od razvoj na kompanijata, koga taa dostignuva obem na rabota koj {to gi nadminuva negovite menaxerski i ~ove~ki kapaciteti, treba da se trgne i da go doveri rakovodeweto na profesionalni menaxeri. Site menaxeri imaat nekakvo formalno

REKTOR NA UNIVERZITETOT AMERIKAN KOLEX OD SKOPJE

DU[KO UGRINOSKI

“Sovremenite trendovi za koi{to makedonskite menaxeri treba da se podgotvat se spravuvawe so globalizacijata; zgolemuvawe na ovlastuvawata; rakovodewe; izgradba na timovi i timska struktura; kreirawe pozitivna organizaciska kultura kako zamena za formalna struktura, pravila i proceduri; liderstvo, liderstvo, liderstvo.”

“Sega se potrebni obuki koi se tesno specijalizirani.

Takvi se, na primer, obukite za kontroling (vo finansii, proda`ba, marketing, logistika); planirawe, upravuvawe i kontrola na proizvodstvoto; upravuvawe so likvidnosta; upravuvawe so zalihi i nabavki; telefonska, B2B, izvozno orientirana proda`ba; merchandising, category managmenet.”

DIREKTOR NA TRIPLE S GROUP, SPECIJALIZIRAN CENTAR ZA TRENING NA MENAXERI

27

KATA EKONOMIJA Kapital prodol`uva so detektiraweto na nekolkute glavni pri~ini zaradi koi makedonskata ekonomija ostana so niska konkurentnost i posle 20 godini od gradewe pazarni odnosi. Minatiot broj go analiziravme otsustvoto na inovacii i razvoj i istra`uvawa vo nova tehnologija kako faktori - ko~ni~ari na rastot na konkurentnosta na makedonskite proizvodi na nadvore{nite pazari. Prodol`uvame so ograni~enosta na menaxerskite sposobnosti i znaewa kako u{te edna golema pre~ka na patot kon postignuvawe na celta: pogolema konkurentnost.

TE MENAXERI

EGIJA NE obrazovanie, no treba da se investira vo razvojot na t.n. meki ve{tini (komunikacija, prijatelski odnos so vrabotenite i klientite...). Ako tie se gazdi i vlo`ile pari vo biznisot, biznisot ne zna~i deka s$ znaat. Biznismenite {to }e sfatat deka toa im e ograni~uva~ki faktor i }e donesat profesionalec od nadvor, }e imaat pogolem uspeh”, veli Visar Ademi, odgovoren za delot na razvoj na ~ove~ki resursi, pri Proektot na USAID za konkurentnost vo Makedonija.

Toj dodava deka vo re~isi nitu edna kompanija so koja {to toj sorabotuval ne videl da se pravi evaluacija na performansite na sekoj vraboten, so cel da se vidi {to nedostasuva, i vo koi ~ove~ki kapaciteti treba da se investira.

“Kompaniite se glavno svrteni kon pazarot, kon proizvodite i uslugite, a ne kon ~ove~kiot kapital. Zatoa gledame primeri na kompanii koi imaa

soliden rast i razvoj izminative dve decenii godini i potoa pri prvata kriza dojdoa do sostojba na bankrot, zatoa {to nemaa dolgoro~en plan za razvoj na svoite ~ove~ki resursi”, veli Ademi.

ZATVORENI VO LOKALNI RAMKI Ademi i ostanatite sogovornici {to gi konsultiravme na ovaa tema, se soglasuvaat deka malite kompanii koga treba da donesat odluka za investirawe, prete`no s$ se sveduva na toa dali }e se dobie kredit od banka, a toa dali pazarot e dobro obraboten, dali se sogledani vlijanijata od inflacijata ili rizicite od promenata na deviznite kursevi, ili pak {to ako se promenat berzanskite ceni na nekoj proizvod, site ovie pra{awa se od vtorostepeno zna~ewe, a treba da se najva`ni pri donesuvaweto na odluka.

Osven nedovolnoto potpirawe na analiza i alatkite na strate{ko planirawe, ona {to konsultantite go istaknuvaat kako slabost pri donesuvaweto odluki od makedonskite menaxeri, karakteristi~no pred s$ za pomalite kompanii, e nivnoto zatvorawe vo lokalnite matrici na razmisluvawe. Rubin Zareski od Trast Konsalting smeta deka menaxerskite odluki premnogu se odnesuvaat na lokalniot pazar.

“Jas bi sakal da vidam doma{nite kompanii da razmisluvaat za {irewe na regionalen pazar, pa i za kupuvawe kompanija nadvor od Makedonija, zo{to da ne, za {to bi mo`ele da pobaraat i politi~ka poddr{ka koja mo`e da se realizira pri kontaktite na najvisoko nivo. Nekako prenogu sme naso~eni kon vnatre, kako da se pla{ime da razmisluvame malku poglobalno”, smeta Zareski.

Koga zboruvame za ograni~enosta na menaxerite vo lokalnite matrici na razmisluvawe, treba da ja istakneme i nedovolnata anga`iranost na kompaniite vo sozdavaweto na novi potrebi na pazarot, pokraj ve}e postoe~kite, {to tie se naviknati i najdobro ispraksirani da gi zadovoluvaat.

NAJGOLEMITE SLABOSTI PRI NOSEWETO BIZNIS ODLUKI VO MAKEDONIJA

Od mini anketata {to ja napravivme so makedonskite menaxeri, kako naj~esti slabosti {to tie samite gi istaknuvaat pri procesot na donesuvawe odluki, a i od ona {to go detektiraat konsultantite za menaxment, bi mo`ele da gi sumirame slednive: Visoka centraliziranost: odlukite gi nosi samo vrvniot menaxment, neretko edinstveno generalniot direktor.

Pregolemo potpirawe na intuicija i iskustvo: mnogu ~esto se nosat odluki bez dovolna analiza i koristewe na alatkite za strate{ko planirawe Ograni~uvawe vo lokalnite ramki: kaj makedonskite menaxeri i pretpriema~i postoi nevolnost i strav da se vpu{tat vo donesuvawe odluki za probiv na nadvore{ni pazari, regionalno {irewe, a da ne zboruvame za prezemawa na stranski kompanii

“Vo toj del, vo delot na operativna proda`ba, mislam deka ima kvalitetno koli~estvo na talent na doma{niot pazar. No, koga stanuva zbor za pove}e proaktiven pristap, odnosno sozdavawe na nova potreba kaj potro{uva~ite, na novi barawa od pazarot, vrz osnova na inovativni re{enija, tuka mislam deka postoi u{te mnogu prostor za rabota, i toa vo site industrii”, veli Vasko Kronevski, izvr{en direktor na Nekstsens, kompanijata od informati~kiot sektor.

I SOFT SKILS NE SE VE]E NOVOST [to se odnesuva do menaxerskata edukacija, vo Makedonija se pojavija desetici edukativni centri koi {to pokraj op{tite menaxment obuki (finansii, ~ove~ki resursi i ostanatite segmenti od upravuvaweto), po~naa da nudat i obuki za “soft skills” , no spored Du{ko Ugrinoski, direktor na

28 OSUM PRI^INI ZA NEKONKURENTNOSTA NA MAKEDONSKATA EKONOMIJA

NAJ^ESTI STAPICI PRI DONESUVAWETO ODLUKI

H

arvard Business Review napravi spisok na naj~estite stapici vo koi pa|aat menaxerite pri donesuvaweto odluki: NEPREPOZNAVAWE NA PRIORITETITE Чest slu~aj e menaxerot so ~asovi da razmisluva okolku pomalku va`ni odluki. Takviot pristap go tro{i negovoto vreme, a gi zbunuva i vrabotenite, na koi {to im e te{ko da spoznaat {to e pove}e, a {to pomalku va`no. Menaxerite koi {to pa|aat vo stapicata na golema va`nost na svoite problemi, treba da nau~at da postavuvaat prioriteti.

NEKONSULTIRAWE NA DRUGITE Nekoi menaxeri ednostavno ne sakaat sovet od drugite. Tie mislat deka ako pobaraat pomo{ ili sovet, }e izlezat nesposobni ili glupavi. Mnogu menaxeri, osobeno onie {to ja cenat tradicionalnata rabotna etika, mislat deka treba da gi znaat site odgovori, i nikoga{ ne gi pra{uvaat drugite za sovet zatoa {to se pla{at deka taka otvoreno }e go poka`at svoeto neznaewe.

Uspe{nite menaxeri se sposobni da vne-

sat zdrav razum vo sopstvenoto ego.

NEKORISTEWE NA ISKUSTVA OD PRETHODNICITE Ako sli~ni situacii za koi {to treba da se odlu~uva postoele i vo minatoto, menaxerite bi trebalo da se poslu`at so toa iskustvo, kako so soptvenoto, taka i so tu|oto.

NEPRIZNAVAWE NA GRE[KITE Nikoj od nas ne e vo sostojba sekoga{ da nosi najdobra odluka. Ako menaxerot napravi gre{ka, najdobro e da ja priznae i da stori s$ za da ja ispravi.

Najlo{o e koga menaxerite ja forsiraat svojata lo{a odluka i gi ubeduvaat site deka taa e vsu{nost dobra. Samo mal broj lu|e ima doblest sekoga{ da gi priznaat svoite gre{ki.

VETUVAWE NA NEVOZMO@NOTO Menaxerite ~esto davaat vetuvazwa {to ne se vo mo`nost da gi ispolnat. Toa go pravat od manipulativni pri~ini od razli~na priroda, no treba da se ima na um deka takvoto odnesuvawe ima i svoi posledici. Najdobra praksa e da ne se davaat prazni vetuvawa.

RUBIN ZARESKI

VASKO KRONEVSKI

“Vo delot na menaxmentot, smetam deka odlukite premnogu se odnesuvaat na lokalniot pazar, {to e pak, na nekoj na~in, mikromenaxirawe. Jas bi sakal da vidam na{ite kompanii da razmisluvaat za odluki za {irewe na regionalen pazar, za kupuvawe na kompanija nadvor od Makedonija, pa za toa da pobaraat i politi~ka poddr{ka vo ramki na kontaktite {to se odvivaat na najvisoko nivo”.

“Anomalijata {to ja gledam kaj makedonskite kompanii e toa {to tie bi bile najsre}ni koga bi zadovoluvale nekoja postoe~ka potreba na pazarot. Vo toj del, vo delot na operativna proda`ba, mislam deka ima kvalitetno koli~estvo talent na doma{niot pazar. No, koga stanuva zbor za pove}e proaktiven pristap, odnosno sozdavawe na nova potreba kaj potro{uva~ite, na novi barawa od pazarot, vrz osnova na inovativni re{enija, tuka mislam deka postoi u{te mnogu prostor za rabota, i toa vo site industrii.”

OD TRAST KONSALTING, EKSPERT ZA STRATE[KI MENAXMENT:

@ALEWE ZA DONESENITE ODLUKI Tokmu sprotivnoto od ~etvrtata stapica, nekoi menaxeri sekoga{ `alat za odlukite {to gi donele, pa duri i za onie {to se dobri. Tie gubat vreme na razmisluvawe “{to bi bilo koga bi bilo...namesto da se bavat so sproveduvawe na odlukite.

NEKSTENS, KOMPANIJA OD IKT SEKTOROT

Triple S Learning, specijaliziraniot centar za trening na menaxeri, samo “mekite” ve{tini ne se dovolni vo noviot ekonomski ambient {to go nametna svetskata recesija.

“Sega se potrebni obuki koi se tesno specijalizirani . Takvi se na primer obukite za kontroling (vo finansii, proda`ba, marketing, logistika); planirawe, upravuvawe i kontrola na proizvodstvoto; upravuvawe so likvidnosta; upravuvawe so zalihi i nabavki; telefonska, B2B, izvozno orientirana proda`ba; merchandising, category managmenet”, objasnuva Ugrinoski.

Ili, kako {to veli rektorot na Univerzitetot Amerikan kolex vo Skopje, Marjan Bojaxiev, “sovremenite trendovi za koi {to makedonskite menaxeri treba da se podgotvat se spravuvawe so globalizacijata; zgolemuvawe na ovlastuvawata; rakovodewe; izgradba na timovi i timska struktura; kreirawe na pozitivna organizaciska kultura kako zamena za formalna struktura, pravila i proceduri; i liderstvo, liderstvo, i samo liderstvo”

30 PRETPRIEMNI[TVO FINANSIITE NE MORA DA SE PROBLEM VO PRETPRIEMNI[TVOTO

KAKO SO MALA INVESTICIJA VO NOV BIZNIS?

IVANA KOLEVA koleva@kapital.com.mk

nog u lu|e pri prvata pomisla za sopstvena kompanija pred sebe kreiraat slika na golema kancelarija, golem broj vraboteni, masovna marketingkampawa, kompleksen biznisplan... Glavno zamisluvaat investicii koi vredat mnogu pari. Koga na ova }e go dodademe i faktot deka od brojnite sonuva~i i fantazeri so in-

M

Za da po~nete nov biznis rabota mo`e da vi zavr{at i pomalku od 10.000 evra. Ova zlatno pravilo va`i za start ap firmite koi se del od novite IT-trendovi vrzani za Android i drugi mobilni aplikacii, izrabotkata na mobilni softveri, internet-stranicite za grupni popusti... Predni~at “virtuelnite” biznisi, a mo}ta na Internetot caruva vo svetot na biznisot kako nikoga{ dosega teresni idei samo mala brojka vleguva vo realizacija na biznis-ideite ili da go dodademe i faktot za nepovolnata pretpriemni~ka klima, stanuva jasno zo{to e mnogu mal brojot

RADMIL POLENAKOVI] “Kaj uslu`niot sektor potrebno e pretpriema~ot da ima eden kompjuter, da ja registrira firmata i da obezbedi marketing-strategija za privlekuvawe klienti. Dovolna e investicijata od 5.000 do 6.000 evra za poskromen po~etok na firmite s$ dodeka tie ne gi najdat svoite prvi potro{uva~i i klienti.”

na novi biznisi na pazarot.

No, ~esto poradi recesijata, poradi nevrabotenosta ili poradi nezadovolstvoto od momentalnite rabotni mesta na odredeni lu|e im “svetnuva

sijali~kata”, koja gi tera da vlezat vo novi start ap biznisi.

Spored misleweto na ekspertite koi gi kon -

QUP^O DESPOTOVSKI DIREKTOR NA PSM FONDACIJATA

“Vo inkubatorot vo momentov ima tri firmi koi po~nuvaat razvoj na mobilni aplikacii, {to sega e vode~ki trend i se procenuva deka }e bide nositel na IT-tehnologijata vo idnina nasekade vo svetot.”

BROJ 619

09/09/2011

www.kapital.mk

PRETPRIEMNI[TVO

“Vo idnina vistinski “bum” }e napravat biznisite vo industrijata na internet-igrite, mobilnite aplikacii i izrabotkata na marketingot za vakvite aplikacii, lokaciskite bazirani sistemi i cloud computing, koj momentalno e glavna zanimacija na firmi kako Amazon, Gugl i Epl”

sultiravme, nedostigot od finansii ne e sekoga{ glavnata pre~ka za po~nuvaweto sopstven biznis. Tie velat deka s e potrebni dve, tri, pet ili 10.000 evra za dobar start na edna realna pretpriemni~ka inicijativa.

Iako sredstvata pred s$ zavisat od dejnosta i od industrijata vo koja }e rabotat idnite pretpriema~i, sepak, rabotite kaj uslu`niot sektor se mnogu poednostavni, bidej}i baraat pomali investicii, a nudat pobrz povrat na sredstvata.

“Kaj uslu`niot sektor dovolno e pretpriema~ot da ima eden kompjuter, da ja registrira firmata i da obezbedi marketing-strategija za privlekuvawe klienti.

Smetam deka vo ovoj sek-

tor e dovolna investicija od 5.000 do 6.000 evra za poskromen po~etok na firmite, s$ dodeka ne gi najdat svoite prvi potro{uva~i i klienti”, veli Radmil Polenakovi}, profesor na Ma{inskiot fakultet vo Skopje i direktor na Start-ap centarot za razvoj na novi biznisi na istiot fakultet.

Iskustvata na firmite koi zarodi{ot go baraat vo prostoriite na biznis-inkubatorot na PSM fondacijata vo naselbata Avtokomanda vo Skopje poka`uvaat deka finansiskite sredstva ponekoga{ gubat zna~ewe sporedeno so nedostigot od hrabrost na mladite lu|e vo zemjava i stravot od neuspeh, koj e del od makedonskiot mentalitet.

Spored Qup~o Despotovski, direktor na PSM fondacijata, vo biznis-inkubatorot firmite naj~esto po~nuvaat so sopstveni sredstva, grantovi od natprevari za biznis-planovi ili krediti. No, tie sredstva ne ja preminuvaat granicata od 10.000 evra, a nekoi od firmite {to }e gi zarabotat povtorno gi reinvestiraat vo biznisot.

Toj objasnuva deka najmnogu vetuvaat biznisite koi se naso~eni kon IT-tehnologijata, zatoa {to ne se fizi~ki zavisni od lokacijata, a vetuvaat i visok potencijal za rast na biznisot. “Vakvite biznisi polesno eskaliraat nagore od aspektot na vrabotenite i od aspektot na prihodite.

So dobar proizvod brojot na “developeri-razviva~i na biznisot” mo`e mnogu brzo da porasne, a i ovaa industrija e nova, {to zna~i deka i svetskite o~ekuvawa se

vrzuvaat za nejziniot rast”, veli Despotovski i dodava deka Makedonija ne treba da investira vo opa|a~ki industrii, kako {to e tekstilot, za koj odamna e poznato deka Kina go dobi natprevarot, tuku da investira tamu kade {to dodadenata vrednost e pogolema i poisplatliva, kako {to e uslu`niot sektor i ITfirmite.

BEZ BIZNIS -PLAN, SAMO SO DOBAR TIM DO PATOT NA USPEHOT! Za po~nuvaweto sopstven biznis ne se potrebni mnogu pari. Potrebna e samo golema `elba i odli~en tim, koj zaedno dobro }e sorabotuva. Toa ni go doka`a firmata Veb faktori, osnovana od ~etvorica mladi IT-entuzijasti na vozrast do 24 godini, koi za “Kapital” otkrivaat deka nim im bile potrebni samo 400 evra za da osnovaat sopstven biznis, so toa {to na po~etokot se sna{le so besplatni rabotni prostorii kaj nekoj rodnina.

“Koga se dogovorivme da po~neme zaedno da rabotime firmata ve}e be{e edna godina osnovana, a nie prvite tri meseci se smestivme vo besplatna prostorija, pa taka edinstveno imavme tro{oci vo delot za nabavka na novi kompjuteri”, objasnuva Stefan od Veb Faktori. “Sakavme da go targetirame pazarot za izrabotka na softver za mobilni telefoni i izrabotka na sofisticirani internetstranici kako na{ sekundaren pazar. Idejata na firmata e vo prvi~niot period da bide orientirana kon autsorsing, so {to }e imame ponuda na pro-

KOI START AP BIZNISI MOMENTALNO SE VO TREND? Izrabotka na Android i drugi mobilni aplikacii; Izrabotka na internetstranici i veb-dizajn; Izrabotka na mobilni softveri; Internet-stranici za grupni popusti; Cloud computing; Mobile game industrijata; Lokaciski bazirani servisi; Marketing na mobilni aplikacii.

BROJKI:

70%

od novite start ap biznisi propa|aat vo prvite dve godini od osnovaweto

gramerski uslugi za drugi kompanii, a koga ve}e }e oformime stabilen kapital da po~neme samite da si finansirame sopstveni produkti”.

Od Veb faktori velat deka na po~etokot ne im bil potreben nikakov biznis-plan, nitu pak, imale nekakva strategija za nastap na pazarot i za osvojuvawe klienti. Najva`en za niv bil timskiot duh i doverbata vo ~etvoricata osnova~i na firmata.

Po tri meseci tie se selat vo edna od kancelariite na biznis-inkubatorot na PSM

31

32 PRETPRIEMNI[TVO KAKO SLOVENIJA GI STIMULIRA START AP BIZNISITE

OAZA ZA MLADITE PRETPRIEMA^I

akedonija mo`e za primer da ja zeme Slovenija, kade {to za mladite pretpriema~i, pokraj bankite, postojat mnogu adresi na koi tie mo`at da se obratat za finansii. Slovenskiot pretpriemni~ki fond, Ministerstvoto za ekonomija, Javnata agencija za pretpriemni{tvo i stranski vlo`uvawa, Eko fondot, Tehnolo{kata agencija na Slovenija, Slovene~kiot regionalen fond, Zavodot za vrabotuvawe, razni evropski tenderi, tenderi na op{tini i regioni, fondovi na rizi~en kapital, kako i delovnite biznis-angeli vo Slovenija. So Branka Aralica, direktor na biznis-inkubatorot vo Roga{ka Slatina, zboruvavme za toa kako nejzinata dr`ava gi pomaga novite biznisi.

Kakvi se uslovite za otvorawe novi biznisi vo Slovenija?

Otvoraweto firma vo Slovenija e mnogu ednostavna procedura. Prakti~ki, s$ mo`e da se napravi preku t.n. “vem” to~ki, {to zna~i “s$ na edno mesto”. Mo`e da se registrira i nezavisen pretpriema~, no i dru{tvo so ograni~ena odgovornost od edno lice (DOOEL). Kaj nezavisniot pretpriema~ ne e potreben pari~en vlog na kapital, dodeka kaj DOOEL e potreben vlog od minimum 7.500 evra po~eten kapital. Dokolku za po~eten kapital se vlo`uvaat osnovni sredstva kako protivvrednost za po~etniot kapital postapkata treba da se napravi kaj notar. [to nudi dr`avata kako pomo{ pri otvoraweto nova firma, kolku biznis-inkubatori ima vo Slovenija i kolku uspe{no rabotat?

Slovenija za site {to otvoraat sopstveni firmi (bez razlika dali prethodno se prijaveni vo Zavod za vrabotuvawe kako nevraboteni ili se vrabotuvaat vo nova firma) nudi 4.500 evra subvencija, pod uslov da ostanat da rabotat vo taa firma minimum edna godina. Nekoi op{tini dopolnitelno na ovaa merka ovozmo`uvaat nekakvi subvencii, beneficii i sli~no.

Vo soglasnost so na{ite propisi, kaj nas postojat tri vidovi inkubatori: pretpriemni~ki inkubator, univerzitetski inkubator i tehnolo{ki park.

Tehnolo{kite parkovi se pogolemi od pretpriemni~kite inkubatori, a kaj univerzitetskite inkubatori eden od osnova~ite e nekoj univerzitet.

Vo Slovenija ima vkupno 22 inkubatori, a na{iot inkubator vo Roga{ka Slatina e eden od najmladite. Najgolem e tehnolo{kiot park vo Qubqana, a najstar e mnogu uspe{niot inkubator vo Se`ani, osnovan vo 1992 godina.

M

fondacijata i nabrzo potoa dovite sekoga{ doa|aat so ja osvojuvaat vtorata nagrada zadocnuvawe, vo IT-sektorot na Vip Android predizvikot sega posebno se aktuelni veb(natprevarot), koja im nosi do- programiraweto, veb-dizajnot polnitelna finansika injekcija i standardnite softveri za od 2.500 evra za razvojot na finansii i drugi specifi~ni biznisot, no i imix kaj pove} sektori.

“Vo inkubatorot vo momentov e renomirani kompanii.

Po prvite sklu~eni dogovori ima tri firmi koi po~nuvaat tie tvrdat deka po~etnite in- razvoj na mobilni aplikacii, vesticii gi vratile za pomalku {to vo momentov e vode~ki od eden mesec, a denes nivnoto trend i se procenuva deka }e rabotno portfolio ima istori- bide nositel na IT-tehnologija na 20-ina uspe{no zavr{eni jata vo idnina nasekade vo proekti, od koi polovinata se svetot”, velat od PSM fonza potrebite na nekoi stran- dacijata. ski renomirani kompanii. Na Radmil Polenakovi} pak, smeta makedonskiot pazar dosega deka s$ {to e povrzano so bisklu~ile dogovori so kompanii znisot e aktuelno. Posebno gi kako Sivus, CreativePool, Gord izdvojuva internet-stranicite sistemi i mnogu drugi na koi, za grupni popusti, koi baraat spored prirodata na vakvite mala investicija, a niknaa dogovori, ne smeat da im go kako pe~urki na makedonskiot pazar za mnogu kratko otkrijat identitetot.

“Na{ata kompanija postoi samo vreme.

“Na slobodniot sedum meseci na p a z a r s ta r t pazarot, a doseap biznisite ga ima sklu~eno BROJKI: imaat golema pove}e od 20 konkurencija d o go v o r i z a poradi leautsorsing-uslsniot vlez vo ugi. Vo momen- od novite firmi koi na tov rabotime po~etokot bile vo PSM inkuba- biznisot, koj denes samostojno egzistine povlekuva na tri proekti, torot raat na makedonskiot, a nekoi golema invesod koi dva se od niv i na globalniot pazar ticija, a e doza potrebite na bro razraboten stranski kompanii, koi n$ najdoa preku model. Veruvam deka najmnogu Internet”, velat od Veb fak- }e uspeat bizniste koi prvi } tori. “Naskoro planirame da e sklu~at dogovori so golemite se prefrlime vo u{te pogolema vode~ki kompanii na pazarot, kancelarija vo inkubatorot so {to }e si obezbedat i i da vrabotime pove}e lu|e, pogolem del od potro{uva~kiot iako e navistina te{ko da se kola~”, objasnuva profesorot najde kvalifikuvan kadar za Polenakovi}. Spored nego, golem trend kaj nas i vo svetot ovoj biznis”. se natprevarite za inovaKAKO PE^URKI tivnost, koi gi organiziraat NIKNAA START AP golemite kompanii za da dojdat BIZNISI KOI do evtini idei i interesni LESNO SE KOPIRAAT Spored Qup~o Despotovski, aplikacii. Vo posledno vreme 70% od start ap firmite vo vakvite trendovi najmnogu se svetot propa|aat vo po~etnata otslikuvaat kaj telekomunikacifaza ili vo prvite dve godini ite i kaj mobilnite aplikacii od osnovaweto. Poradi toa, i kompjuterite. potrebni se pove}e vakvi Na krajot, vredi da se zapomcentri i inkubatori koi }e im nat dve zlatni pravila: vo bipomagaat na biznisite za pre- znisot treba da se vnese mnogu mostuvaweto na pre~kite koi } golema strast i posvetenost i da se izbegne stravot od e im se pojavat na patot.

“PSM inkubatorot mo`e da neuspehot. Site potencijalni se pofali so 80% stapka na finasieri i investitori sauspe{nost na pomognati bizni- kaat najprvin da vidat kolku si koi sega uspe{no samostojno osnova~ot samiot veruva vo egzistiraat na makedonskiot, a svojot biznis-proekt. I sekako, nekoi od niv i na globalniot zapomnete, ne uspevaat tie so svetski pazar”, veli toj. No, dobri idei, tuku tie so odli~na bidej}i vo Makedonija tren- izvedba na biznis-ideite.

80%

NA 30-ti SEPTEMVRI N

BBANKAR

RO! O K NAS

e mese~nik!

no proizvod na KAPITAL nov TAL MEDIA GROUP KOGA IZLEGUVA? Prviot broj na bankar }e izleze na 30 septemvri (petok), a ponatamu sekoj prv petok vo mesecot (12 pati vo godinata) BROJ NA STRANICI: 100 SODR@INA: Istra`uvawa na finansiski pazari (makedonija/balkan/evropa/svet, slu~ai, analizi, komentari, kolumni, intervjua, strategii, finansirawe na investiciite, finansirawe na izvozot… psihologijata na pobednicite i gubitnicite (makedonski slu~ai)…

CELNA GRUPA: Za bankari, finansiski eksperti, konsultanti, investitori i pretpriema~i, advokati, profesori i studenti… i idni bankari, investitori i pretpriema~i…

SPECIJALNO INTERNET IZDANIE: Golemi popusti i gratisi za pretplatnici na KAPITAL MEDIA GROUP

RO! O K NAS

NA 15 15-ti 5-ti i OKTOMVRI OKTOM MVRI

MENAXER

e mese~nik!

nov proizvod na KAPITAL MEDIA GROUP KOGA IZLEGUVA? Prviot broj na Menaxer ke izleze na 15 oktomvri (sabota), a ponatamu sekoj 15-ti voo mesecot (12 pati vo godinata) BROJ NA STRANICI: 100 SODR@INA: Istra`uvawa na pazari investirawee i izvoz (Makedonija/Balkan/Evropa/Svet, vet, slu~ai (Makedonija i Svetot), analizi, i, komentari, kolumni, intervjua, delovni strategii, ategii, svetski umovi, planetarni pobednici,, modeli na upravuvanwe, dobri odluki za investiestiu rawe, izvoz – kako? business modeli… edukaciiva-~ite ja i obrazovanie na menaxerite i osniva-~ite na kompanii, na~ini na nao|awe finansii ansii za va{ite proekti, {to e dobar proekt, inovacii, start-up business proekti, koj vii pomaga? nicite psihologijata na pobednicite i gubitnicite (make-donski slu~ai)…

CELNA GRUPA: Za pretpriema~i, izvr{ni direktori, osniva~i i investitori, investiciski eksperti i okati, sovetnici eksperti, konsultanti, advokati, profesori i studenti... i idni pretpriema~i, iema~i, investitori i bankari...

SPECIJALNO INTERNET IZDANIE: Golemi popusti i gratisi za pretplatnici nici na KAPITAL MEDIA GROUP

kontakt: zikov@kapital.com.mk kontakt@kapital.com.mk akt@kapital.com.mk marketing@kapital.com.mk lice za kontakt: Qup~o Zikov, direktor na KAPITAL MEDIA GROUP

34 DELOVNO ZNAEWE

PLANIRAWETO E NAJVA@NATA AKTIVNOST NA PROEKT-MENAXERITE roekt-menaxerite mora da se fokusiraat na tri to~ki: uspe{en proekt e toj {to e zavr{en navreme, vo ramkite na buxetot i so kvalitet prifatliv za investitorite i za zain-

P

teresiranite strani. Proektmenaxerot mora da obezbedi fokusiranost na proektniot tim vrz postignuvaweto na ovie celi.

Ostanatite principi za uspe{en proekten menaxment se:

1.

Planiraweto e neophodno i toa mora da bide b kontinuirano. A koga realnite uslovi baraat promena na planot proekt-menaxerot mora da izraboti nov, koj } e gi odrazuva tie promeni vo uslovite. Kontinuiranoto planirawe mora da bide na~in na `ivot za proekt-menaxerite.

Proekt-menaxerite mora da insistiraat na itnost.

Proektite podrazbiraat ograni~eno vreme, pari i drugi resursi.

Bidej}i pove}eto ~lenovi na timot }e imaat drugi prioriteti, proekt-menaxerot mora da bide toj {to }e vnimava na rokovite.

Zatoa se neophodni redovni proverki na srabotenoto, sostanoci i potsetuvawa.

Uspe{nite proekti koristat proveren `ivoten ciklus na proektot.

Tie znaat {to uspeva, a {to ne.

Site rezultati i aktivnosti na proektot mora da bidat

2.

3.

4.

vizuelizirani i soop{teni vo detali. S Samo taka k naporite }e bidat naso~eni vo ist pravec.

Izbegnuvajte op{ti opisi: napi{ete go rezultatot, nacrtajte go, napravete prototip i obezbedete soglasnost od site vo timot.

Obezbedete nedvosmisleni odobrenija od investitorite. Od sekoj {to ima mo} da gi odbie ili da bara revizija na rezultatite po nivnata realizacija mora da se pobara da gi proveri i da gi odobri dodeka se realiziraat.

Uspehot na proektot e povrzan so vnimatelna analiza na potrebata za rezultatite od proektot. Pred da po~nat da gi tro{at organizaciskite resursi za realizacija na proektot menaxerite mora da insistiraat na postoewe na dokumentirana delovna potreba.

Odgovornosta na proektmenaxerot mora da bide sledena od soodvetni ovlastuvawa. Menaxerite mora da bidat ovlasteni za nabavka i koordinacija na resursite, da baraat i da dobivaat sorabotka od dogovornite strani i da mo`at da done-

5.

6.

7.

DELOVNO ZNAEWE suvaat obvrzuva~ki odluki koi }e vlijaat vrz uspehot na proektot.

Investitorite i zainteresiranite strani vo proektot mora da bidat aktivni u~esnici, a ne pasivni klienti.

Tie opravdano baraat da odlu~uvaat za odobruvawe na proektnite rezultati, delumno ili celosno. No, zaedno so ovaa mo} doa|a i odgovornosta da se bide aktiven u~esnik vo ranite fazi na proektot (pomagaj}i vo definiraweto na rezultatite), da se vr{i navremen nadzor nad rezultatite vo raznite fazi ({to }e ovozmo`i proektot da napreduva), kako i da se pomaga na proektmenaxerot za pobrz pristap do dogovornite strani, celnata publika i neophodnata dokumentacija.

Proektot mora da bide “prodaden�. Proekt-me-

8.

9.

Detalnite i sistematski planovi, koi go vklu~uvaat celiot tim, se klu~ni za uspeh na proektot naxerot ponekoga{ mora da se odnesuva kako prodava~ za da go zadr`i vnimanieto na investitorite i na zainteresiranite strani. So planovite vo raka toj }e mora periodi~no da gi potsetuva deka proektot zadovoluva realna potreba i deka nivnite sredstva se neophodni za realizacija.

Proekt-menaxerite treba da gi anga`iraat najdobrite rabotnici. Ako gi pronajde najve{tite, najiskusnite i najkvalifikuvanite rabotnici, menaxerot na proektot ~esto mo`e da go kompenzira nedostigot od pari ili vreme ili pak, drugi ograni~uvawa.

Vrvniot menaxment mora aktivno da definira

10.

11.

prioriteti. Ne retko ~lenovite na proektniot tim istovremeno imaat aktivna uloga u{te vo nekolku proekti na organizacijata. Za da odbegnat prenatrupuvawe na obvrskite nekoi pr et prijat ija imaat proektna kancelarija, sostavena od vrvnite menaxeri na site oddeli, koja odlu~uva za proektite. Proektnata kancelarija utvrduva kriteriumi za izbor i finansirawe na proektite, go kontrolira

tovarot vrz resursite na firmata i odlu~uva koi proekti se prioritetni.

35

36 KOMPANII I PAZARI

IFA BERLIN 2011 (INTERNACIONALNA RADIOEGZIBICIJA BERLIN), NAJGOLE

PRESTI@OT NA SVETSK VO STARO-NOVATA GERM

Idejno re{enie za s$ pogolemite barawa na izlaga~ite

I ovaa godina, 87 godini po negovoto osnovawe, velesaemot na internacionalnata lnata radiotehnologija ili popularniot IFA se odr`a vo Berlin. Se smeta deka niz i okolu najgolemiot svetski saem za potro{uva~ka elektronika vo svetot, me|u 2. i 7. septemvri, pominaa re~isi ~etiri milijardi evra, nekolku stotici iljadi posetiteli i pove}e od iljada izlaga~i DEJAN AZESKI

ako vo celost da se ostvarija yvezdenite predviduvawa od Alikante, oficijalnata preskonferenciska najava na najgolemiot evropski saem na tehnologija od pred nekolku meseci. Berlinskiot IFA (Internationale Funkausstellung - IFA) e u{te pobleskav, poprovokativen, poprivle~en i sekako, posodr`aen od koja bilo najava na menaxmentot, koj kako da go ~uval najbleskavoto za samata premiera.

Berlinskiot IFA e globalno trgovsko {ou za potro{uva~ite na elektronika, koe gi prezentira poslednite inovacii i dostignuvawa vo samoto srce na najva`niot ekonomski region vo Evropa.

Spored organizatorite, samo IFA nudi takva mo`nost na edno mesto da se vidi takva me{avina na vrvot nad 100 zemji vo svetot.

Navistina, kako {to e oficijalnoto moto na ova organizirawe, pretstavuva mo`nost da se dobijat poslednite informacii od prva raka i da se iskoristi mo`nosta da se prisustvuva na oficijalnata premiera za mnogu proizvodi ili ogneno kr{tevawe pred pu{taweto niz globalnite pazarnoberzanski nemirni vodi.

K Doma}inot im posakuva dobredojde na gostite (Klaus Voverajt, aktuelen gradona~alnik na Berlin)

Deka saemot }e bide ne{to navistina izvonredno i ekstremno produktivno i od tehnolo{ki i od biznis-aspekt be{e jasno u{te od glamuroznata tehni~koinformativna prezentacija i bombasti~na najava na istiot na pres-koferencijata vo Alikante, koja, spored odbranite sre} nici od svetskiot krem na novinarskata fela koi imale mo`nost da ja sledat vo `ivo, pretstavuvavala defile na “perverzen komfor koj vreska�, so edna edinstvena cel na odbranoto dru{tvo neposredno, a na celiot svet posredno so pomo{ na masovnite mediumite {to e mo`no pobombasti~no da mu se najavi megaglamurozniot svetski nastan.

Iako saemot oficijalno ne e zatvoren, ve}e e jasno deka brojkata od 29.000 stranski posetiteli }e bide nadminata, so {to }e se prodol`i pozitivniot nagoren trend od poslednive nekolku godini na postojan rast na posetenosta i zainteresiranosta za ovaa konferencija na svetskata tehnologija na najvisoko mo`no nivo. I spored oficijalnite pretstavnici od rakovodstvoto na saemot, IFA prodol`uva da se {iri. Problemite so izlo`beniot prostor, koj se dopolnuva so privremeno

BROJ 619

09/09/2011

www.kapital.mk

KOMPANII I PAZARI

EMIOT SVETSKI SAEM ZA POTRO[UVA^KA ELEKTRONIKA I BELA TEHNIKA

KATA TEHNOLOGIJA MANSKA PRESTOLNINA

monta`ni hali, se najavuva da bide LG nastapi so svojot nano full LED HD re{en vo narednite godini so izgradba televizor vo prv plan od modelot LG na adekvatni objekti koi }e odgovorat LW980S televizor. So ogled na toa deka na zgolemenata pobaruva~ka za {tand celokupnoto moto na saemot e ”Do it all 3D”, plus na ovoj otmen pana|ur na svetskata od LG se pridr`uvaat na taa politika. inventivnost i `elba za dominacija i “Ovaa godina }e prezentirame celosen 3D ekosistem i potoa }e go gledame na profit. eden od najkomfornite 3D televizori na [TO VIDOVME NOVO? Navistina e te{ko od edna tolkava pazarot”, glasi izjavata na Havi Kvon, kompleksna manifestacija da se izdvoi pretsedatel i izvr{en direktor na kommal reprezentativen primerok koj }e panijata. “Nema kompanija denes koja e pretstavuva odraz na ovogodine{niot nas- tolku posvetena da im dade na kupuva~ite toa {to sakaat kako {to e LG i rezultatite tan. Spored pi{uvaweto od ovaa prezentacija na na Bloomberg News, i IFA }e doka`at kolku sme pokraj svojata istorija BROJKI: uspe{ni”, dodava Kvon. kako {ou pred s$ za Samsung go lovi na{eto vnidoma{na potro{uva~ka od manie so tri novi kameri. fri`ideri, mikseri, teleSuperzumot od 18 pati nosi vizori i sl. berlinskiot izlaga~i imaa {tandovi BSI ili osvetluvawe na saem se pretvoril vo bojno na IFA 2011 zadninata, {to e navistina pole na proizveduva~ite novost, kako i perforna bez`i~nite gaxeti. mansite na novata MV800 I navistina, ponudata Multyview kamera, koja nudi na istite proizvodi vo slikawe od najrazli~ni 10 najrazli~ni vari- iljadi posetiteli mo`ni agli. Tuka e i izjanti od 100 razli~ni ima{e saemot IFA vonrednata NX200 so 20.3 proizveduva~i e preobilmegapikseli i mo`nost za na za da se opi{uva. Od HD snimawe. Filips o~igledno bil ponudata }e izdvoime samo sekvenci.

Soni iznenadi so objavuvaweto lepeza zafaten so razvivaweto na full HD 3D na novi produkti na nivnata IFA 2011 televizor so vklu~en internet LED ekrani konferencija. Sony Tablet S sekako e i mo`nost za konvertirawe od 2D vo najpopularen od niv, koj treba da bide 3D, {to pretstavuva idnina na ovaa pu{tena vo oficijalna proda`ba na 16. tehnologija.

HTC prodol`uva da n$ bombardira so septemvri.

1.000 500

DO IT ALL IN 3D DO IT ALL IN 3D - ja potencira nasokata kon koja }e se dvi`i sovremenata tehnologija vo bliska idnina, odnosno “vnesuvawe vo samata proekcija” preku tretata dostapna dimenzija na TV, kompjuterskite, pa duri i na ekranite na pametnite telefoni

novi Windows telefoni - HTC Titan i HTC Radar, koi oficijalno }e bidat pu{teni vo proda`ba vo oktomvri.

To{iba ni nudi edno, za niv novo no, sepak, ve}e videno, re{enie na tabletkompjuter so naziv AT200 koj pokraj vitkata linija (debel e samo 7,7 mm), ne nudi ni{to porazli~no od Galaxy Note na Samsung.

Listata so proizvodi koi se nudat na berlinskiot saem e navistina dolga, no mora da se napomene deka, sepak, glavnite inovacii se na poleto na gaxetite.

TOP 5 NOVITETI KOI BEA O^EKUVANI, A NE MO@AT DA SE NAJDAT NA [TANDOVITE NA IFA 2011 Dokaz deka sovremenata tehnologija se stremi kon apsolutna perfekcija e i listata objavena na IBT (International Business Times - IBT) i treba da pretstavuva eden vid korektiv, ne samo za organizatorot, tuku za site izlaga~i od svetskiot tehnolo{ki xet-set koi ne uspeale da gi zapazat rokovite so svoite prototipi.

37

38

Del od {tandot na Panasonik, perfektna izved- I PAZARI KOMPANII ba koja vi dava ~uvstvo kako da ste vo oblaci

iPhone5, najo~ekuvanata zavesa za otkrivawe Otkako Xobs odlu~i da zboruva samo za nekoi prikrieni i nejasni modifikacii na Epl na inovatorskata konferecija vo juni, prostruija {pekulaciite deka iPhone5 nema da bide promoviran ovaa godina.

Epl go promovira svojot nov iPhone sekoj juni poslednive ~etiri godini. Dali stanuva zbor za zastoj vo izvedbata na proizvodot ili Epl s$ u{te se obiduva da vnese ne{to krajno senzacionalno vo svojot iden model nema da vidime na ova izdanie na IFA. Nova HP prenosna naprava so cena poniska od 100 dolari Otkako Hewlett-Packard ja urnisa cenata na nivniot HP Touch Pad od 499 na 99 dolari, HP tablet-kompjuterot nenadejno stana neobi~no “`e`ok” na pazarot na gaxeti. HP plati 1,2 milijardi za Palm Ink vo juli minatata godini. Bidej}i HP poleka go smaluva nivniot biznis so mobilni napravi i se osloboduva od inventarot, za{to ne bi namalil i drug ured na 99 dolari. Ne bi bilo iznenaduva~ki ako HP povtorno po~ne da “pravi faci” okolu proda`bata i profitot od nivnite proizvodi.

Uredi koi }e ja prezemat slavata od toa {to nekoga{ be{e Nokia Finska Nokia dolgo vreme be{e najgolem svetski proizvoditel na pametnite telefoni. Ako se smetaat napravite so vrednost pomala od 30 dolari, Nokia s$ u{te e na vrvot na listata. Po povlekuvaweto na zastareniot Symbian i premisluvaweto za Mego, Nokia navleguva vo Windows erata promoviraj}i gi prvite plodovi od ovaa sorabotka. Iako Windows e broj eden operativen sistem koga stanuva zbor za kompjuterite, nikoj ne o~ekuva toa kako pod indigo da se preslika i vo telefonskata industrija. Vo sekoj slu~aj, toa nema da bide na ovogodine{noto izdanie na IFA. Motorola telefoni dizajnirani od genijalcite na Gugl Najpopularnata svetska stranica Gugl e poznata po svojot klasi~en ednostaven dizajn. Iako Gugl ve}e go razvi Android operativniot sistem za mobilni uredi, interesno }e bide da se vidi kakov eksterier dizajnerite na Gugl }e ponudat za idnite Motorola telefoni. Otkako plati 12,5 milijardi dolari za biznisot so mobilni uredi na Motorola, na Gugl }e mu e potrebno mnogu pove}e od Android za da si ja vrati investicijata.

Ne{to novo, ne{to nekonvencionalno, ne{to dosega nevideno koe zna~itelno }e gi olesni `ivotnite uslovi na lu|eto i }e go napravi mnogu poednostavno nivnoto sekojdnevie. Mo`ebi donekade vakov sli~en pronajdok pretstavuval prviot dale~inski upravuva~ za doma{niot televizor, mo`ebi ako razmislite podobro }e sfatite i zo{to.

MENAXMENT

39

ISPLANIRAJTE VO KOJ PRAVEC ]E SE DVI@I BIZNISOT a mnogumina idejata za pravewe biznis-plan im se gleda mnogu napadna i slo`ena. Edna od glavnite pri~ini poradi koja se izostavuva izgotvuvaweto na biznis-planot e pregolemata zafatenost.

Kaj site nas se javuva averzija, ako kon toa {to go primenuvame vo na{ata rabota (so cel da ni pomogne), ne ni pomogne vo situacijata vo koja se nao|ame.

Neli e to~no deka mo`e da primenime razgleduvawe i akcija, pred faktot da mo`e da pomogne da se eliminiraat mnogu od problemite so koi se soo~uvame sekoj den. Neli }e bide dobro ako go predvidime namaluvaweto na cenata na nekoj golem konkurent, ili poka~uvaweto na kamatnata stapka na na{iot kredit? Se razbira deka e taka. So takvo predviduvawe se doa|a do organiziran i efektiven odgovor. Toa e ona {to go pravi planiraweto. Vo prilog e biznis-plan za da: Opredelite vo koj pravec treba da se dvi`i kompanijata; Dadete predupreduvawe za mo`nite pre~ki vo tekot na raboteweto; Formulirate odgovori za mo`ni promeni; Zadr`ete pravec vo biznisot, za da gi postignete planiranite celi.

postojat, se nejasni. Promotorite ne sakaat da gi preoptovarat svoite investitori so mehanizmite na rabota. Toa doa|a podocna, po dobivaweto pari vo banka.

Na promotivniot plan gledajte kako na podvi`en koncept. Toa e plan sostaven od generalni na~ela i naj~esto ne dava odgovor na mnogu od pra{awata. Ovie planovi spored nivnata cel se dobri. Nivnata cel ne e da bidat pi{an dokument za vodewe na firmata.

N

PLANIRAWE NA OPERATIVNITE CELI

Razmislete za pri~inite na uspehot na va{ata kompanija. Najverojatno }e vi dojdat mnogu idei koi se unikatni, koi konkurentite nema da mo`at da gi prisvojat. Zatoa ste vo biznisot. Se razbira deka ve}e poveruvavte na idejata. Mo`ebi bi sakale da ja prodadete na drugite od kompanijata. Mo`e da vi koristi

PLANIRAJTE ZA UNAPREDUVAWE NA KOMPANIJATA Mnogu od lu|eto go povrzuvaat biznis-planot so kompanii koga se vo nivnata po~etna rabotna faza. Naj~esto, prvoto pretstavuvawe na biznis-planot e da se postigne celta da se ubedat investitorite i sopstvenicite deka postoi ideja, poradi koja tie treba da gi dadat svoite

pari. Ova ne e toa za koe nie razgovarame.

Iako tehnikite se sli~ni, celite se sosema razli~ni. Pa taka i rezultatite. Promotivnite planovi naj~esto ne se isprobani, tie se samo teorii za toa {to nekoj razmisluva da raboti. Celite, pri~inite i brojkite se naj~esto nedo-ka`ani.

Detalnite planovi za rabotata na departmenite, ako i voop{to

Nie ne sozdavame promotiven plan za po~etno rabotewe na nova kompanija. Vie }e mo`e da sozdadete prakti~ni vistinski alatki za va{iot biznis. Akcentot e vo integriraweto na detalite i toa {to sekoja kompanija raboti za da pomogne firmata da gi postigne svoite celi. Nie sakame da mu uka`eme na sekoj poedinec vo kompanijata za rabotite koi treba da gi napravi, za da se dade pridones vo realizacija na uspehot. Ova sigurno }e dade rezultati pri zapo~nuvawe biznis so zdru`en kapital. Na{iot fokus se odnesuva na prakti~nite re{enija za sekojdnevnite biznispra{awa. Dizajniran e za koncept na rabota eden so drug. Koga toa }e se stori, kompanijata }e po~ne da se dvi`i vo nasoka kade {to nejzinite sopstvenici, investitori i menaxeri bi sakale da ja vidat vo idnina.

40 AVTOMOBILIZAM ASTON MARTIN VIRAGE

I XEJMS BOND BI SE “[EKNAL”!

Imeto na nepovtorliviot Xejms Bond sekoga{ }e bide povrzano so “aston martin”, avtomobil koj sekoga{ najdobro mu le`el na bestra{niot agent.

Performansite koi gi poseduva najnoviot model }e vi ovozmo`at so samoto otvorawe na vratata na ovoj ekstremno nesekojdneven model da bidete podednakvo hrabri, elokventni i ladnokrvni kako slavniot Bond PODGOTVIL: DEJAN AZESKI

mesten me|u ve}e postoe~kite modeli “aston martin DB9” (Aston Martin DB9) i “aston martin DBS” (Aston Martin DBS) noviot “aston martin vira`” (Aston Martin Virage) ima zada~a da bide posportski od prviot, a poeleganten od vtoriot. Proizvoditelot tvdri deka }e stane zbor za idealna ramnote`a me|u sprotivnostite na luksuzot i sportskite performansi {to go pravi modelot unikaten.

Vo proda`ba }e bidat pu{teni dve karoseriski varijanti kupe i kabriolet, a samiot kupec }e bira dali saka varijanta so dve sedi{ta ili mo`nosta 2+2.

Pod haubata mo`e da se najdat 5.900 kubici od 12 ventilskiot motor, koj proizveduva 365 kilovati ili 490 kowski sili koi se rasporeduvaat preku {estbrzinski menuvaa~.

Od dizajnerska gledna to~ka “aston martin vira`” e prepoznatliv ~len na semejstvoto od Gajdon, a na poedine~ni elementi od DBS i DB9 vlijael i One77. Vo sporedba so DBS so koj, spored mehani~arite, e najsli~en, Vira` e ne{to poednostaven, poblag, a duri mo`e da se ka`e i popitom. Mnogumina }e

S

Vo ko`enite “fotelji” }e se ~uvstvuvate kako kral

se soglasat i deka ova e najelegantniot model na Aston Martin dosega.

RAZLIЧNI, A SEPAK ISTI Nadvore{nosta na “aston martin vira`” ne deli sli~ni paneli so DB9 i DBS, toj e celosno poseben avtomobil od taa gledna to~ka. Plo~ite se napraveni od aluminium, magnezium i kompozitni materijali, no i so upotrebenite lesni materijali so cel da se namali te`inata, proizvoditelite ne mo`ele da dojdat na pomalku od 1.785 kilogrami. Prednite LED svetla go vklu~uvaat signalot, a popularnite bi-ksenon gi proektiraat zracite. Slobodnata izvedba na “aston martin vira`” na krovot ima dodaten za{titen sloj protiv buka koi zasega blagodarenie na poedine~nite unapreduvawa se spu{ta mnogu pobrzo otkolku dosega{nite kabrioleti.

Sepak, ovoj avtomobil ne izgubil ni{to od zadol`itelnata dinami~nost na Aston Martin na koja & pripomagaat vistinskite sportski dimenzii na voziloto.

“Aston martin vira`” e dolg 4.703 mm, a {irok 1.904 mm (ili pove}e od dva metri, ako se smetaat i retrovizorite) i e visok 1.282 mm. Me|uosovinskoto rastojanie iznesuva 2.740 mm {to suma sumarum

e mnogu sli~no na DB9 i DBS od ~ija senka i pokraj s$ te{ko se osloboduva.

I pokraj toa {to stanuva zbor za te`ok avtomobil na koj po pravilo te{ko mu se pridodava nastavkata sportski, “aston martin vira`” blagodarenie na mo}niot motor nudi zabrzuvawe do 100 kilometri za 4,9 sekundi i dostignuva brzina od 299 kilometri na ~as.

ENTERIER VO KOJ ]E SE ЧUVSTVUVATE KAKO YVEZDA OD BEVERLI HILS Za razlika od eksterierot koj ima mnogu specifi~nosti, enterierot e celosno doma{en, ili od familijata Aston Martin, {to i ne e tolku lo{o ako se znae deka mnogu pove}e kupci baraat, pred s$, Aston Martin, a duri potoa

AVTOMOBILIZAM

“vira`”. Karbonskata vnatre{nost nudi elegantna i smiruva~ka vnatre{nost za voza~ot i patnicite.

Elektri~nite sedi{ta so toplotno i komforno prilagoduvawe se ekstremno udobni kako za sportsko vozewe, taka i za podale~ni destinacii. Komentarite na retkite sre}nici, koi ja imale taa privilegija, se deka i posle cel den vo`wa vo voziloto ne se ~uvstvuvale mnogu polo{o otkolku koga vlegle vo nego, {to e vistinski raritet za pove}eto vozila.

Tuka, sekako, mora da se spomene i bogatata oprema kade {to najgolem novitet vo odnos na dosega{nata ponuda pretstavuva unapredeniot sistem na satelitska navigacija so 6,5-in~en pove}enamenski ekran, koj vo kombinacija so ~udoto od ma{ina pod haubata na najbrz mo`en na~in }e ve odnese do sakanata destinacija.

Sve`a adicija na Aston Martin e i sorabotkata so Bang & Olusefen {to pretstavuva potencijalna nadgrabda nad standardniot 700 vaten audiosistem vo “aston martin vira`”. Tie koi ne se zadovolni od standardnata, i taka presilna, audiooprema na modelot, za relativno “evtini” pari mo`at da gi dobijat ekstremnite 1.000 vati i 13 zvu~nici za ekstra u`ivawe.

KOMOCIJA KAKO NA KAUЧ, KONTROLA KAKO NA XOJSTIK I navistina vo noviot model na Aston Martin }e se ~uvstvuvate kako da sedite vo sopstvenata omilena fotelja pred va{iot LCD televizor. Zgolemena kontrola od strana na voza~ot se dobiva preku kop~eto sport, koe ve}e stanuva standardna oprema na pove}eto sovremeni avtomobili i kako i sekade dozvoluva pobrza reakcija na motorot, pobrza

Vnatere{na udobnost na futuristi~ka soba za dneven prestoj

promena na brzinite, no i pogolemi vrte`i po `elba na voza~ot.

Nema pri~ina za zagri`enost za bezbednosta vo vozeweto i pokraj ogromnata sila na ovoj avtomobil.

Imeno “aston martin vira`” e osmislen kako udoben sportski model, pa na miksot od ~uvstva mo`e da se dodade novorazvieniot ABS ili sistem na prilagoduvawe na okolnostite, koj preku razni senzori “inteligentno go ~ita patot” za da osigura optimalno prilagoduvawe na razli~ni uslovi na patot.

Ovoj sistem ovozmo`uva pet razli~ni nivoa koi spa|aat vo normalni i u{te pet vo sportskiot del od kompjutersko avtomatiziraniot sistem.

“Aston martin vira`” }e bide i standardno opremen so CCM ili karbonsko kerami~ka sopira~ka.

Po sevo ova lesno e da se zaklu~i zo{to vozilata od gamata na Aston Martin se tolku visoko ocenuvani i procenuvani nasekade {irum svetot. Nadmenata ubavina e kombinirana so perfektna preciznost i izduven zvu~en trag za koj Britancite velat deka vredi da se umre. Vrvniot dizajn, visokiot kvalitet na upotrebenite materijali i celokupnata izvedba ve}e odamna se ustanoveni za{titni znaci na Aston Martin.

Konkretno za modelot “aston martin vira`”, koj ne zaostanuva re~isi vo ni{to od ostanatite, duri e mnogu ponapreden i spored iznesenite performansi mo`e da se tvrdi deka ova e najdobroto vozilo koe Aston Martin vo momentov go ima na pazarot. Stanuva zbor za perfekten balans me|u luksuzot i performansite.

So po~etna cena od 371.300 dolari za zapadni standardi i sporedbeno so drugite avtomobili “aston martin vira`” pretstavuva odli~na investicija kade {to za “mali” pari mo`e da se dobie mnogu.

No}en pogled na presti`ot

41

42 TEHNOLOGII I BIZNIS

WINDOWS EMBED VKLU^EN SEKADE Windows Embedded e semejstvo od operativni tivni sistemi od Majkrosoft, Majkrosoft nameneti za t.n embedded sistemi ili uredi ~ija {to golemina i namena variraat, od najednostavni so samo edna funkcija, do kompleksni uredi i podsistemi „vklu~eni” (embedded) vo multifunkciski sistemi koi {to izvra{uvaat kriti~ni i kompleksni zada~i.

[TO SE EMBEDDED SISTEMI I UREDI Za razlika od personalnite kompjuteri

koi {to se kompjuteri za op{ta upotreba i se dizajnirani da zadovolat brojkorisnicite, embedded ni barawa na korisnicite sistemite se „dedicirani” ili naso~eni i dizajnirani da izvr{uvaat samo edna ili nekolku funkcii. Kako takvi naj~esto se del od pogolemi sistemi (iako i samite mo`at da bidat sistemi) vo koi se izvr{uvaat drugi funkcii.

Zaradi toa ovie uredi/sistemi treba da bidat vo mo`nost da komuniciraat so drugite delovi od sistemot (koi mo`at da bidat proizvedeni od drug

proizvoditel). Toa e prili~no te{ka zada~a, posebno zatoa {to vo minatoto sekoj od proizvoditelite na ovie uredi si razvival svoj set na instrukcii i naredbi (nekoj vid na primitiven operativen sistem), a poradi toa samata komunikacija me|u ovie komponenti mo`e da bide vistinski predizvik.

Bidej}i najednostavnoto re{enie, naj~esto e vistinkoto, toga{ najlogi~no bi bilo da postoi edna platforma vrz koja }e se razvivaat operativni sistemi i alatki so koi }e se kon-

BROJ 619

09/09/2011

TEHNOLOGII I BIZNIS

www.kapital.mk

DDED troliraat funkciite na ovie uredi i istite }e se „vmetnuvaat” i }e komusistemi. niciraat vo pokompleksni sistemi Za taa cel Majkrosoft, koj i porano izdava{e embedded verzii na svoite operatvni sistemi, vo svoeto portfolio ima cela serija vakvi opertaivni sisteni koi {to na razviva~ite na alatki i aplikacii im nudi uninficirana platforma za razvoj, a na korisnicite poznata okolina za rabota.

WINDOWS EMBEDDED EDICII Windows Embedded u{te mo`eme da go

definirame i kako zbir od tehnologii, platformi i servisi koi {to ja vmetnuvaat silata na Windows operativnite sistemi vo uredi specijalizirani za odredena namena. Na ovoj na~in ovie uredi se povrzuvaat direktno so drugite vo sistemot, a so koristewe na cloud-baziranite aplikacii i servisi mo`at da se povrzat i so serverite i drugite sistemi i uredi koi se del od IT strukturata na edna kompanija.

Od semejstvoto na Windows Embedded }e gi spomeneme: Windows Embedded Compact 7 e evolucija na prethodno izdadeniot Windows Embedded CE i pretstavuva verzija nameneta za mali uredi koi {to ne poseduvaat voop{to ili imaat mal memoriski prostor. Blagodarenie na faktot {to ovoj operativen sistem mo`e da raboti i vo okolina ~ija golemina ne nadminuva 1 MB, go pravi idealen za elektronski uredi za {iroka potro{uva~ka, gejming konzoli i sli~no. Iako mal po obem, sepak Windows Embedded Compact 7 doa|a so nekolku Windows aplikacii, a vo nego mo`at da se vmetnat i novi servisi i aplikacii kreirani vo nekoja od Majkrosoft tehnologiite, za samostojno, no i za rabotewe vo mre`a. Poddr`ani se Bluetooth, Wi-Fi, 3G, USB i u{te nekolku pomalku poznati protokoli za `i~ana ili bez`i~na komunikacija so personalen kompjuter no i so serverite od Va{ata kompanija.

Windows Embedded Standard 7 prenesuva del od mo}ta i mo`nostite na Windows 7 operativniot sistem, so {to idat i ilijadnici aplikacii i servisi koi mo`at da se izberat i da rabotata na uredite vo koi ovoj sistem e vmetnat. Tokmu mo`nosta od izbor dava sloboda pri definiraweto na kone~ni kone~niot broj na aplikacii i servisi koi }e } se aktiviraat vo uredot, so {to se s kontrolira goleninata na instalacijata instalacij i resursite koi {to ovoj sistem bbi gi koristel od embedded uredot.

Windows Embedded Embe POSReady 7, kako {to ka` ka`uva i samiot naziv, pretstavuva ooperativen sistem od semejstvoto W Windows Embedded koj e specijalizr specijalizran za t.n POS (point of sale) terminali. Ova se eden vid na elektronski kasi vo koi {to se vr{at pari~ni transakcii, naj~esto so koristewe na kreditni karti~ki i kako takvi se {iroko zastapeni vo skoro site granki od trgovijata i uslu`nata dejsnot. So pomo{ na ovoj operativen sistem, ne samo {to mo`e da se vodi smetka za momentalnata sostojba so artiklite koi

se nao|aat vo Va{ata prodavnica i kompanija, tuku i se vodi smetka za kontaktite so klientite i partnerite, mo`e da se planiraat idnite ~ekori i toa dodeka lesno i brzo gi re{avate sekojdnevnite predizvici vo Va{eto rabotewe. Kontrolata koja ja dobivate pri raboteweto so ovoj operativen sistem, opciite i mo`nostite koi gi nudi, kako i nivoata na za{tita i opredeluvawe na profili koi {to mo`at da pristapat i da rabotata so va{iot POS terminal go pravat „siguren” izbo za sekoj onoj koj saka da podobro i pobezbedno rabotewe.

Windows Embedded Enterprise sistemite koi {to samite se delat na nekolku podvidovi se nameneti za hardverski mo}ni uredi koi {to imaat potreba od Windows operativen sistem koj po mnogu malku se razlikuva od onoj na desktop kompjuterite. Ovie sistemi odli~no }e se vklopat vo uredi kade {to nitu goleminata na instaliraniot operativen sistem, nitu na aplikaciite ne e problen. Procesorite i koli~inta ana rabotna memorija se menuvaat vo zavisnost od toa koj podvid na Windows Embedded Enterprise e izbran, a so takvi uredi rabotat operatorite na kompleksni medicinski uredi, POS terminali, kako i drugi industriski kontorleri za avtomatizacija na odredeni procesi. Glavna odlika na ovie sistemi e lesnata i brza integracija i vklu~uvawe vo sekoja mre`a, kako i brojnite aplikacii za sekakvi nameni.

Windows Embedded Device Manager 2011 na kompaniite koi imaat pove}e razli~noi uredi so vmetnat Windows Embedded im ovozmo`uva istite da gi instaliraat, da im pristapat i da gi kontroliraat so koristewe na edna edinstvena konzola i od edno mesto., So ova na IT profesionalcite im se ovozmo`uva centralizirano da gi nadgleduvaat site uredi i na vreme da reagiraat dokolku se javi potreba od asistencija ili instalacija na nekoja dopolnitelna funkcija, servis ili aplikacija.

Pokraj ovie postojat u{te nekolku specijalizirani edicii, kako na primer Windows Embedded Automotive koj {to e specialziran za vmetnuvawe vo kompjuterite na avtomobilite, kako i niza drugi koi se odnesuvaat i se nameneti samo za odredena industriska granka.

Oficijalna veb strana http://www.microsoft.com/windowsembedded/en-us/windowsembedded.aspx

43

GADGETS

PETAR \ORGIEVSKI KLS LAJT END SAUND

Se nadevam deka sega vo Makedonija }e uspeeme da napravime nastani koi }e mo`at da se sporeduvaat so tie organizirani na svetsko nivo.

PRISTIGNA NAJNOVATA TEHNOLOGIJA ZA VIDEOPROEKTIRAWE

3DMAPPING PROGRAMATA DOSTAPNA I VO MAKEDONIJA KOLEVA IVANA koleva@kapital.com.mk

a prvpat vo Makedonija preku kompanijata KLS Lajt end saund stana dostapen i 3D Mapping programata, koj ovozmo`uva proekcii na zgradi, platna, yidovi i drugi golemi povr{ini, nudej}i slika so golema i kvalitetna rezolucija. Ovaa tehnologija, koja izminative godini e apsoluten hit vo svetot, vo Makedonija ja donesuva KLS Lajt end saund, kompanija koja se zanimava so iznajmuvawe tehni~ka i audio-video oprema.

“Proektorite koi sega gi dobli`uvame do makedonskata javnost se doka`ani brendovi i imiwa na svetskiot pazar, kako Kristi ili AV [tumfal, ma{ini koi rabotat vo 2K i 4K, a na{ata ekipa }e nastapi so proekcija i izrabotka na

Z

SVETOT “POLUDE” PO 3D PROEKCII

3DMapping proekciite ve}e se izdignaa kako eden od najkreativnite na~ini na reklamirawe. Svetot polude po 3D proekciite, a poznatite kompanii kako Nokia, Samsung ili BMW, ve}e na golema vrata preku vakvata tehnologija se natprevaruvaat da ja poka`at svojata dominantnost, preku emituvawe na s$ pokreativni marketing-reklami, naj~esto prika`uvani na razni zgradi i oblakoderi {irum svetot.

Vikipedija go pretstavuva 3D proektiraweto kako metod za ozna~uvawe na trodimenzionalni to~ki vo dvodimenzionalen plan. So poslednite metodi za prika`uvawe grafi~ki podatoci, koi upotrebuvaat ramni dvodimenzionalni ekrani, ovoj vid proektirawe stana {iroko zastapen, osobeno vo kompjuterskata grafika, in`enerstvoto i izrabotkata na nacrti kaj porazvienite zemji vo svetot. site potrebni monta`ni raboti. Se nadevam deka }e uspeeme vo Makedonija da napravime nastani koi potoa }e mo`at da se sporeduvaat so tie organizirani na svetsko nivo”, izjavi Petar \orgievski, osnova~ na kompanijata KLS Lajt end saund, i dodade deka potencijalnite klienti gi lociraat vo filmskata produkcija, no i site koi sakaat da organiziraat

visokokvalitetni nastani i promocii za komercijalni i drugi celi. \orgievski naglasi i deka nara~kite treba da se pravat nekolku nedeli odnapred, bidej}i stanuva zbor za slo`ena tehnologija, koja bara prethodna dobra podgotovka, so {to praktikata od denes za utre ne va`i vo domenot na ovaa napredna tehnologija.

45

46 GADGETS HTC GI PRETSTAVI TITAN RADAR WP 7 MANGO TELEFONITE

H

TC najavi dva novi Windows Phone 7 Mango telefoni. Stanuva zbor za HTC titan i HTC Radar. Od HTC informiraat deka site nivni ve}e postoe~ki HTC Windows Phone 7 modeli }e dobijat Mango update, so site noviteti i prednosti koi gi nosat. Zasega ne postojat oficilajni podatoci za toa koja }e bide cenata na ovie modeli i koga }e se pojavat vo proda`ba.

HTC Titan e telefon od visoka klasa, so dosega najgolem ekran od site HTC mobilni telefoni, pa i od site WP7 telefoni. Vo pra{awe e Super LCD displej so dijagonala od duri 4,7 in~i i standardna rezolucija od 480h800. I pokraj svojata golemina, aparatot e prili~no tenok (10mm), a raboti na ednojadren procesor koj raboti na 1,5 GHz, so 512 MB RAM i maksimalni 16 GB memoriski prostor (nema microSD slot). Kamerata vo ovie telefoni zasega e najnaprednata koga bilo vgradena vo nekoj HTC ured i ima senzor so rezolucija od 8 MP, so odli~ni 28 mm f/2.2 opti~ki le}i, koi garantiraat dobra snimka vo uslovi na slabo osvetluvawe i dvokraten LED blic.

HTC radar e namenet za {irokata publika i e so malku poskromni karakteristiki. Ekranot na ovoj telefon e Super LCD so dijagonala od 3,8 in~i i rezolucija od 480x800 pikseli. Raboti na ednojadren procesor so sila od 1 GHz, ima maksimalen 8 GB memoriski prostor (isto taka ne postoi microSD slot), a kamerata ima 28-milimetarski le} i kako Titan, no ne{to poslab senzor, koj ima rezolucija od 5 MR. Dvata telefoni doa|aat so WP7 Mango operativen sistem, koj e zbogaten so NTS softver.

Eden od najva`nite HTC dodatoci e naprednata aplikacija za fotografirawe, koja poddr`uva avtomatsko gledawe filmovi i serii, HTC Footprints, nova verzija na HTC Hub vremenska prognaza, bele{ki koi se sinhroniziraat so Evernote i Sound Enhancer system.

SAMSUNG GO PRETSTVI NOVIOT SMART-TELEVIZOR

ompanijata Samsung electronics, svetski lider vo oblasta na digitalnite mediumi i tehnologijata na digitalnata konvergencija, go otvori saemot IFA 2011 so svojata interesna vizija za razvojot na smart-televizori {irum svetot, so osvrt na vtorata edinstvena nova ponuda na rabotnata edinica za vizuelen displej. [esta godina po red Samsung go zazema prvoto mesto vo Evropa i vo svetot, daleku pred ostanatite, zadr`uvaj}i ja svojata liderska pozicija vo TV industrijata, kako vo oblasta na proda`bata na televizori, taka i po pra{aweto na zastapenosta na pazarot. Vo prvata polovina na 2011 godina vo Evropa prihodot na Samsung od televizorite so ramni ekrani, vku~uvaj}i gi LCD i plazma-televizorite, ima{e zastapenost na pazarot so 30,8%. Posebno na evropskiot pazar na 3D televizori popularnosta na Samsung be{e evidentna, so vkupno 46,9% zastapenost na pazarot vo prvata polovina na 2011 godina. So toa edna tretina od site LED televizori prodadeni vo Evropa vo prvata polovina na 2011 godina bile tokmu Samsung LED TV-aparati, a polovina od site 3D televizori prodadeni na malo vo Evropa isto taka mu pripa|ale na brendot Samsung.

Kako izbor za site personalizirani sodr`ini za Smart TV ja potiknuva taa industrija da zazeme novi visini. Samsung insistiral na toa glavnite potro{uva~ki trendovi da se odrazat na site TV aplikacii i pregleduvawe na sodr`inata. Toa posebno se odrazi preku voveduvawe na aplikacite za videopora~ki, kako {to se Netflix, You Tube i Vimeo, koi svoevremeno vladeele so listata so najdobri aplikacii na svetot, kako i na informativnite aplikacii kako Google Maps i AccuWeather.com. [to se odnesuva na Explore 3D, evropskite potro{uva~i poka`aa deka pove}e sakaat 3D sodr`ini za golemi ekrani, kako {to e dokumentarecot na IMAX, Ultimate Wave Tahiti.

K

OSVE@ETE GI VA[ITE INFORMACII I ZA[TEDETE! NAJPOVOLNA CENA ZA PRETPLATA NA NEDELNIKOT I DNEVENIOT VESNIK KAPITAL ZA SAMO 8.000 DENARI SO VKLU^ENO DDV, PLATENA PO[TARINA ZA 12 MESECI... ZA[TEDETE DURI 35%

+

-35% SO

POVE]E INFORMACII NA 02/3298 110 ILI

pretplata@kapital.com.mk

ZEMETE POVE]E!