621-kapital magazin

ANALIZA

SKAPITE I NEDOSTAPNI KREDITI JA KO^AT EKONOMIJATA!

COVER STORY DODEKA SVETOT SE KRSTI VO BRIK

MAKEDONIJA OD BRIK NEMA NI B

REPORTA@A TIRANA ZA 24 ^ASA

FRANCUSKI PLAN ZA ALBANSKATA METROPOLA

www.kapital.mk

biznis magazin

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

BROJ 621|CENA 100 DEN.|23 SEPTEMVRI, 2011|GODINA 12

...samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

INTERVIEW

VASKO KRONEVSKI SO NA[ITE INOVATIVNI SOFTVERSKI RE[ENIJA GO OSVOIVME PAZAROT IZVR[EN DIREKTOR NA NEKSTSENS

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRIL PR ILOG IL OG PRILOG

ANALIZA

www.kapital.mk

SKAPITE I NEDOSTAPNI KREDITI JA KO^AT EKONOMIJATA!

4

COVER STORY DODEKA SVETOT SE KRSTI VO BRIK

MAKEDONIJA OD BRIK NEMA NI B

REPORTA@A TIRANA ZA 24 ^ASA

FRANCUSKI PLAN ZA ALBANSKATA METROPOLA

biznis magazin

SODR@INA SODR@INA

IZDVOJUVAME

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

BROJ 621|CENA 100 DEN.|23 SEPTEMVRI, 2011|GODINA 12

...samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

INTERVIEW

VASKO KRONEVSKI SO NA[ITE INOVATIVNI SOFTVERSKI RE[ENIJA GO OSVOIVME PAZAROT IZVR[EN DIREKTOR NA NEKSTSENS

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRIL PR ILOG IL OG PRILOG

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Veqko Vlahovi} br 11, Skopje (delovna zgrada na Tehnometal Vardar AD, 2 kat), p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 nikolova@kapital.com.mk Pretplata na dnevniot vesnik Kapital i na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplati@kapital.com.mk Reklama: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.com.mk aleksandra@kapital.com.mk Oglasi: Dijana Gulakova ++389 2 3298 110/ lok.105 gulakova@kapital.com.mk Specijalni prilozi: Jasmina Savovska Tro{anovski jasmina@kapital.com.mk Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Aleksandar Ivanovski Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka.

06 PORTFOLIO

NIE I BRIK

10 COVER STORY Dodeka Brazil, Indija, Rusija i Kina stanuvaat lokomotiva na svetskata ekonomija Makedonija od BRIK nema ni B

Trgovskata razmena so zemjite od BRIK poslednite nekolku godini kontinuirano raste. No, za razlika od minatite godini, koga raste{e uvozot na stoki od ovie zemji, sega s$ pove}e se zgolemuva makedonskiot izvoz vo Rusija i Kina. So ogled na toa {to ovie ~etiri ekonomii vo golem del go izvlekoa svetot od krizata, se otvora pra{aweto kade e Makedonija na ovaa mapa. Dali kompaniite kone~no }e po~nat da gi koristat potencijalite {to gi nudat ovie ekonomii?

16 INTERVJU Vasko Kronevski, izvr{en direktor na Nekstsens So inovativnosta na na{ite e-biznis re{enija go osvoivme regionot 22 ANALIZA Osum pri~ini za nekonkurentnosta na makedonskata ekonomija (4) Skapite i nedostapni krediti ja ko~at ekonomijata!

Str. 10

Cover story

26 REPORTA@A Tirana za 24 ~asa Francuski plan za albanskata metropola 30 INTERVJU Prof. Vladimir Kakurinov, pretsedatel na Makedonskata regionalna sekcija na EHEDG Vo Ohrid go sobravme vrvot na svetskata prehranbena industrija 35 SPECIJALEN PRILOG Avtomobilizam 51 LIFESTYLE Grandiozno otvoren noviot Reno-centar vo Skopje 52 INOVATIVNOST Mercedes-Benz najavuva Pristignuva novata zelena industriska revolucija 54 GADGETS HTC Sensation XE za ekstra audio

10 KREDITI Procenkata deka novi 300 milioni evra }e im se oslobodat na bankite samo zatoa {to Narodnata banka odlu~i da ja namali stapkata na zadol`itelnata rezerva denovive be{e vistinsko osve`uvawe za biznis-javnosta. No, dali i kolku ova }e vlijae za pogolemo i poevtino kreditirawe na korporativniot sektor vo uslovi koga bankarite ve}e se izjasnija deka }e gi zaostrat kreditnite uslovi vo vtorata polovina od godinata?

Str. 22

Analiza

22

6 PORTFOLIO BUSINESSBRIEF

NOVA INVESTICIJA

STIL KON INVESTIRA[E 3,5 MILIONI EVRA VO NOV POGON VO KUMANOVO ompanijata za ~eli~ni konstrukcii Stil kon zaedno so holandskiot partner Gerliko grup otvori nov sovremen pogon za prerabotka na armaturno `elezo vo Kumanovo. Vo noviot pogon za prerabotka na armaturno `elezo se investirani 3,5 milioni evra i vo nego se o~ekuva da se otvorat okolu 100 novi rabotni mesta. Za nejzinata realizacija se obezbedeni i 750.000 evra grant od Vladata na Kralstvoto Holandija. Fabrikata se prostira na povr{ina od 2.600 metri kvadratni, a plasmanot na armaturnoto `elezo e obezbeden za nekolku proekti {to }e se realiziraat vo Makedonija i vo stranstvo.

“Ova e kruna na partnerskata sorabotka me|u Makedonija i Holandija.

K

PO 75 GODINI USPE[NO RABOTEWE

ALKALOID E NA DOBAR PAT o vizija za lansirawe novi proizvodi, ekstenzija na brendovite i u{te posilno probivawe na stranskite pazari, farmacevtskata kompanija Alkaloid go proslavi 75-tiot rodenden. Na posebnata zabava koja vo taa ~est ja organizira{e Alkaloid vo Metropolis arenata na

S

GRAFIK NA NEDELATA

Skopski saem ima{e nad 1.500 gosti, me|u koi vraboteni vo kompanijata, doktori, biznismeni i delovni partneri od Makedonija i od celiot region.

“Uspe{na kompanija koja }e bide prepoznatliva i na svetsko nivo”, vaka prisutnite gosti ja gledaat idninata na farmacevtskata kompanija Alkaloid.

RASTAT USLUGITE, PA\A INDUSTRIJATA I ZEMJODELSTVOTO ko se analizira strukturata na bruto-doma{niot proizvod (BDP) na Makedonija vo 1991 godina i 2011 godina, prviot zaklu~ok e deka industrijata i grade`ni{tvoto pred 20 godini imale daleku pogolemo u~estvo vo sozdavaweto na ekonomijata. Taka, industrijata i grade`ni{tvoto vo 1991 godina sozdavale re~isi 30% od vkupniot BDP, dodeka vo 2010 godina tie sozdavaat 24,3% od godi{niot BDP. Za izminatite 20 godini namalen e i pridonesot na zemjodelstvoto, kade {to vo 1991 godina se sozdaval 11,4% od makedonskiot BDP, dodeka denes u~estvoto na zemjodelstvoto vo BDP e samo 9,8%. Za ovie dve decenii najgolem rast bele`at uslugite. Dodeka vo 1991 godina preku uslugite se sozdavale 58,8% od BDP, denes duri 65,9% od BDP go sozdavaat uslugite.

A

STRUKTURA NA BDP VO 1991

STRUKTURA NA BDP VO 2011

58,80%

65,90% 29,80%

24,30%

11,40%

Uslugi

Industrija i grade`ni{tvo

9,80%

Zemjodelstvo

BROJ 621

23/09/2011

7

www.kapital.mk

BUSINESSBRIEF NA IZBOROT ORGANIZIRAN OD TRIPLE S RECRUITMENT

KAPITAL MEDIA GRUP DOBI NAGRADA “NAJDOBAR RABOTODAVEC ZA 2011” apital Media Grup dobi nagrada za najdobar rabotodavec vo Makedonija za 2011 godina vo rangiraweto {to go sprovede Triple S Recruitment.

Kapital Media Grup ja dobi tretata nagrada vo kategorijata kompanii so pomalku od 100 vraboteni, kade {to prvata nagrada ja dobi Por{eMakedonija, a vtoronagradena e kompanijata Reaktiv.

Za Qup~o Zikov, direktor i glaven urednik vo Kapital Media Grup, nagradata e predizvik praktikata {to ja ima vospostaveno pri odnesuvaweto so svoite vraboteni da ja usovr{uva do nivo na maksimalna motiviranost i lojalnost od zadovolstvoto {to se del od Kapital Media Grup.

“Najva`no e liderot vo kompanijata da ima vizija kade saka da ja odnese kompanijata vo idnina. Koga vizijata }e uspee da im ja prenese i na vrabotenite, toga{ imate posveten tim, so ~ija pomo{ samo neboto e granica”, istakna Zikov.

K

AT DA STANE SVETSKI BREND! Generalniot direktor, @ivko Mukaetov, i ovoj pat ne {tede{e zborovi za ~ove~kiot kapital koj ja dvi`i kompanijata. Blagodaren na nekolkute generacii koi golem del od `ivotot pominale tokmu vo farmacevtskite pogoni na Alkaloid, Mukaetov najavi u{te pogolemi predizvici i uspesi.

“I ponatamu seriozno rabotime na na{iot razvoj. Planirame da ja pro{irime paletata na proizvodi i da napravime novi brendovi koi uspe{no }e se plasiraat na me|unarodniot pazar”, istakna Mukaetov. Toa so {to se soglasuvaat site e deka Alkaloid pred sebe ima mnogu ubavi i golemi predizvici.

NAJGOLEMITE RABOTODAVCI VO SVETOT oliti~arite vo celiot svet baraat razli~ni na~ini za da ja zgolemat vrabtenosta i da otvorat novi rabotni mesta. Tie mo`at da nau~at ne{to od slednite kompanii koi spored “Ekonomist” se najgolei rabotodavci vo svetot.

P

WALMART

Broj na vraboteni 2,1 milioni Zemja-SAD Od semeen biznis niz godinite porasnala vo kompanija najgolem rabotodavec vo svetot, so vraboteni kolku vkupniot broj `iteli na Makedonija.

MCDONALD’S

Broj na vraboteni 1,7 milioni Zemja-SAD Najgolemiot sinxir za brza hrana vo svetot koj vrabotuva vkupno 1,7 mil. vraboteni McDonald’s opslu`uva okolu 64 milioni lu|e niz celiot svet sekoj den.

Od desette najgolemi rabotodavci duri sedum se dr`avni kompanii koi rabotat vo razli~ni dejnosti, po~nuvaj}i od odbrana do po{tenski uslugi. Polovina od tie kompanii se od Kina.

CHINESE NATIONAL PETROLEUM CORPORATION

Broj na vraboteni 1,7 milioni Zemja-Kina CNPC e najgolemata integrirana kompanija za nafta i gas vo Kina. Taa vo momentov raboti na razni proekti vo celiot svet, vo Irak, Iran, Sirija i Uzbekistan.

STATE GRID CORPORATION OF CHINA

Broj na vraboteni 1,6 milioni Zemja-Kina State Grid Corp. e najgolemata kompanija za prenos i distribucija na struja vo svetot. Taa e osma najgolema kompanija spored vkupnite prihodi vo Fortune 500.

8 PORTFOLIO VO FOKUS

BROJKI:

Zboruvawata za raspa|awe na evrozonata se ludost i evropskite ~elnici mora da gi stivnat svoite disonantni tonovi, koi gi destabiliziraat finansiskite pazari i mo`e da predizvikaat povtorna recesija.

100

iljadi dr`avni slu`benici mora da otpu{ti Grcija

125

milioni evra evra dosega investiral Vip vo Makedonija

180

iljadi lu|e se vraboteni vo administracijata vo Makedonija

KRISTIN LAGARD DIREKTOR NA ME\UNARODNIOT MONETAREN FOND

TRENDOVI

DO KRAJOT NA DECENIJAVA VO EVROPA

SOLARNATA ENERGIJA ]E STANE KONKURENTNA olarnata energija vo Evropa bi mo`ela da stane konkurentna do 2020 godina, objavi Evropskoto zdru`enie na fotovoltai~na industrija (EPIA). Vrz osnova na istra`uvawata na pet najgolemi solarni pazari – Germanija, Italija, Francija, [panija i Britanija – EPIA smeta deka cenata na proizvodstvo na fotovoltai~nata energija bi mo`ela da se namali od intervalot 0,16-0,35 evra po kilovat-~as na intervalot 0,08-0,18 evra do 2020 godina, a vo nekoi podra~ja i porano, vo zavisnost od goleminata na instaliraniot sistem i nivoto na son~evoto zra~ewe. Evropskata unija planira do 2020 godina da go zgolemi udelot na obnovlivi izvori na energija vo vkupnata potro{uva~ka na 20%, dodeka Germanija saka da go zgolemi do 35%.

S

BORBA NA PAZAROT

GERMANIJA NAJMNOGU “ZARABOTILA” NA EVROTO ermanija ima pri~ini da trie race od zadovolstvo. [to se odnesuva na dvi`eweto na evroto, za ovaa dr`ava toa be{e i pove}e od dobro. Od voveduvaweto na evroto vo 1999 godina, Evropskata centralna banka presmetala deka Germanija ja podobrila svojata pazarna pozicija vo odnos na drugite ~lenki na evrozonata. Za toa vreme germanskite finansiski transakcii od deficit porasnale i do silen suficit, dodeka finansiskiot bilans na drugite ~lenki na evrozonata popoleka se vlo{uval. Merkata na kompetitivnosta se bazira na valutnite dvi`ewa, kako i na promenite vo tro{ocite za rabotna sila vo golemite industrijalizirani zemji.

G

odeka Evropa ~eka Kina i drugite zemji od BRIK da ja spasuvaat da ne potone vo dol`ni~kata kriza, a Amerika so site sili se trudi da najde na~in kako da se odbrani od invazijata na evtini kineski proizvodi, na makedonskite biznismeni i politi~ari im e sme{no da diskutiraat za sorabotkata me|u Makedonija i zemjite od BRIK. U{te eden odnapred predaden natprevar bez nikakva igra. Zo{to bi se ma~ele da pravat strategii za izvoz i da tro{at pari za patuvawe duri do Kina ili do Indija, za distribucija ili ne daj bo`e, na marketing i reklamirawe. Na mnogu menaxeri im e ubavo i vaka namesteni. Ako kapne nekoe tender~e od dr`avata u{te poubavo. Kolku, tolku... a ni{to? Osven toa, kriza e sega. Koj }e mu ja misli na Kina. Ovoj maalski mentalitet go imaat pove}eto makedonski menaxeri. ^est na mnogu retkite isklu~oci koi “Kapital” vo sekoj broj gi fali i pi{uva za niv mo`ebi i pove}e otkolku {to treba. No, samo so edna pri~ina - da gi razbudime drugite, zaspanite menaxeri, na koi najdale~nata destinacija za pravewe biznis s$ u{te im e Belgrad. Tamu nemale nikakvi barieri, ni jazi~ni, ni kulturni. A so Kina, Indija, Rusija ili Brazil imale golemi problemi. Oti nikoj ne gi znael nivnite proizvodi i sigurno nemalo da gi kupuvaat oti bile naviknati na drugi vkusovi. E taa mentalna bariera te{ko mo`e da se ostrani. Tuka ne pomagaat nitu dogovori za slobodna trgovija, nitu osiguruvawe na izvozot, nitu evtini krediti. Toa e doma{na zada~a {to treba da si ja odraboti menaxmentot. I Kinezite i Japoncite, spored nivnata kultura i tradicija, sigurno ne bile naviknati na vkusovite na Mekdonalds ili Koka-Kola. Ama tie tro{at eden kup pari na reklami i marketing pri vlezot na sekoj pazar.

Bi bilo interesno da doznaeme kolku pari tro{i, na primer, edna Evropa na reklama i marketing na svoite konditorski proizvodi vo zemjite vo koi saka da izvezuva? Za toa treba pari.

E da, treba. I Todori} se `ale{e deka moral da potro{i te{ki milioni za da ja reklamira i prodava vodata “jana” vo Amerika. Ama aj toa, neka se `ali na toa nekoj makedonski menaxer.

Imaat tie u{te mnogu pat dotamu. E da, daleku e Kina. A Kinezite ne jadele krem banani...

D

Biljana Zdravkovska-Stoj~evska odgovoren urednik

10 COVER STORY: DODEKA SVETOT SE KRSTI VO BRI

MAKEDONIJ OD BRIK NEMA NI “B

IK

JA

B”

Iako trgovskata razmena so zemjite od BRIK vo poslednite nekolku godini raste, taa s$ u{te e na mnogu nisko nivo.

Dodeka ovie ~etiri ekonomii ja vle~at svetskata ekonomija od recesija Makedonija s$ u{te gi analizira mo`nostite i potencijalite na novite ekonomski tigri. Dodeka svetskite kompanii investiraat milioni za da vlezat na ovie pazari, na mnogu makedonski kompanii samiot pat do Kina i Indija s$ u{te im e nau~na fantastika ALEKSANDRA SPASEVSKA spasevska@kapital.com.mk

rgovskata razmena me|u zemjite od BRIK (Brazil, Rusija, Indija i Kina) i ostanatite svetski ekonomii vo poslednava dekada raste eksluzivno brzo i bele`i nekolkukratno zgolemuvawe. Kina i Indija, a vo pomala mera i Brazil, stanuvaat novite golemi investitori vo zemjite vo razvoj. Brziot ekonomski rast na ovie ~etiri zemji e eden od glavnite faktori za rekordniot rast na cenite na hranata i stite surovini vo svetot.

Site ekonomski analiti~ari se ubedeni deka edinstveno ovie ~etiri zemji mo`at da ja spasat svetskata ekonomija od recesija. Brazil, Rusija, Indija i Kina ili t.n. BRIK e novata lokomotiva na svetskata ekonomija. Ovie ~etiri zemji vo razvoj do 2015 godina }e sozdavaat 30% od svetskiot bruto-doma{en proizvod, dodeka u~estvoto na evrozonata }e bide samo 13%.

Dodeka site politi~ki lideri razmisluvaat kako kompaniite i ekonomiite da profitiraat od ekonomskiot podem na zemjite na BRIK, makedonskite kompanii stihijno i mnogu poleka gi otkrivaat potencijalite.

Trgovskata razmena na Makedonija so zemjite od BRIK vo poslednite nekolku godini raste. No, za razlika od minatite godini koga raste{e samo uvozot od ovie zemji, vo poslednite nekolku godini se zgolemuva makedonskiot izvoz, posebno vo Rusija i Kina. Spored podatocite od Dr`avniot zavod za statistika, samo vo poslednite dve godini dvojno e zgolemen izvozot od Makedonija vo Kina i vo Rusija.

Vo vreme koga celiot svet o~ekuva ovie ~etiri zemji da ja spasat ekonomijata od recesija i da ja povle~at napred, “Kapital” analizira kolku Makedonija mo`e da profitira od ekonomskiot podem na novite ekonomski tigri.

Spored podatocite od Dr`avniot zavod za statistika, uvezenite stoki od zemjite na BRIK vo Makedonija vredat mnogu pove}e od izvezenite proizvodi. Golemite deficiti poleka i nezna~itelno po~nuvaat da se namaluvaat vo poslednive nekolku godini. Promenata ja nosi zgolemeniot izvoz vo Kina i Rusija koi vo poslednite godini raste so mnogu brzo tempo. Vo 2010 godina vo Rusija se izvezeni stoki i uslugi od Makedonija vo vrednost od 27 milioni dolari, dodeka vrednosta na uvozot e pogolema od 550 milioni dolari.

Spored podatocite na Zavodot za statis-

T

tika, vrednosta na makedonskiot izvoz vo Kina vo prvata polovina od 2011 godina e za 30 pati pogolem, sporedeno so 2009 godina. Ovie podatoci poka`uvaat deka ovie pazari imaat golem potencijal za makedonskite kompanii. No, kolku kompaniite imaat kapacitet da se probijat i da gi osvojat ovie pazari?

HRANATA NAJGOLEM ADUT ZA OSVOJUVAWE NA RUSKIOT PAZAR Iako vo trgovskata razmena so Rusija, Makedonija ima deficit, sepak vo poslednite nekolku godini, izvozot poleka po~nuva da se zgolemuva. Vakvata promena pred s$ se dol`i na zgolemeniot izvoz na prehranbeni proizvodi. Najgolem izvoz na ruskiot pazar vo momentot ima makedonskiot zelen~uk i ovo{je, kako i konzervnata i konditorskata industrija.

Makedonskite kompanii velat deka poradi sli~niot mentalitet i kultura, mnogu e polesno da se najde partner i plasman na proizvodi na ruskiot pazar, dodeka na pazarite na ostanatite zemji od BRIK stigaat mnogu te{ko.

“Vo strategijata na Alkaloid ruskata federacija e definirana kako eden od prioritetnite pazari, koj vo narednite dve godini o~ekuvame da stane edna od na{ite klu~ni izvozni destinacii. Ako me pra{ate kade mo`e Alkaloid najmnogu da raste, toa, sekako, bi bil ruskiot pazar”, veli @ivko Mukaetov, generalen direktor i pretsedatel na Upravniot odbor na Alkaloid.

Za posilen probiv na ruskiot pazar Alkaloid ve}e ima pretstavni{tvo vo Moskva vo koe rabotat okolu 60 lica, a ima izdvoeno i soliden buxet za raklamirawe na proizvodite na ovoj ogromen pazar.

Direktorkata na konditorskata fabrika Evropa, Savka Dimitrovska, veli deka zemjite od BRIK se golemi pazari, no mnogu e te{ko nekoja makedonska kompanija samostojno da osvoi del od ovie pazari.

Potencira deka Makedonija tardicionalno ima sorabotka so Rusija, poradi blizinata na kulturite, no so ostanatite zemji mnogu te{ko mo`e da sorabotuva.

“Mnogu e te{ko na{ite prehranbeni ili konditorski proizvodi da se prifatat vo Indija, Brazil ili Kina. Vo ovie zemji te{ko se nao|aat i partneri za sorabotka. Pazarot e mnogu daleku i tro{ocite za transport se mnogu golemi, so {to cenata na makedonskite proizvodi stanuva nekonkurentno visoka”, objasnuva Dimitrova.

11

12 COVER STORY DODEKA SVETOT SE KRSTI VO BRIK

BROJ 621

www.kapital.mk

23/09/2011

@IVKO MUKAETOV GENERALEN DIREKTOR I PRETSEDATEL NA UPRAVNIOT ODBOR NA ALKALOID

RUSIJA E EDEN OD PRIORITETNITE PAZARI ZA ALKALOID “Vo strategijata na Alkaloid za 2011 godina ruskata federacija e definirana kako eden od prioritetnite pazari, koj vo narednite dve godini o~ekuvame da stane edna od na{ite klu~ni izvozni destinacii. Ako me pra{ate kade mo`e Alkaloid najmnogu da raste, toa, sekako, bi bil ruskiot pazar.�

tel i potro{uva~ na jaglen so milijardi investicii vo razvojot na infrastrukturata, so rast od 8-10% vo vreme na globalnata kriza, otvorena kon globalnata ekonomija i so zacrtana cel da se dostigne prose~en `ivoten standard na naselenieto kakov {to ima vo EU, vo period, ne podolg od 30 godini.

Indija e vtora zemja po brojot na naselenieto vo svetot.

Sega{nata i idnata faza na razvoj na zemjata se dol`i na razvojot na ruralniot i polururalniot del od zemjata. Doma{niot pazar na malopro`ba se vrednuva na pove}e od 300 milijardi dolari. Vo poslednite nekolku godini Indija bele`i ekonomski bum. Vo poslednite 10 godini prihodot po `itel e zgolemen za 50% i se dol`i na rastot na pazarnite ceni na proizvodite i podobruvaweto na produktivnosta.

Rusija e zemja so najgolema povr{ina vo svetot, so neverojaten potencijal za rast i investiciski mo`nosti vo sekoj region i vo sekoj sektor na ekonomijata.

Pottiknuva~kata e {iroko raspostraneta mre`a na vladinite institucii, instrumenti i investiciski programi kako poddr{ka na investitorite i toa na site nivoa, federalen, regionalen i lokalen.

Brazil gi privlekuva investitorite so izvonredno silen pazar na nedvi`nosti koj kreira optimalni uslovi za rast na ekonomijata. Iako prvata asocijacija na Brazil e le`eren na~in na `ivot i turizam, taa e zemja bogata so nafteni rezervi i biogorivo {to sozdava komparativni prednosti vo razvojot na proizvodstvoto i mo`nost za golemi profiti.

No, od druga strana, ovaa godina Makedonija bele`i zgolemuvawe na izvozot na sve` zelen~uk i ovo{je na ruskiot pazar. Deka postoi potencijal za zgolemuvawe na plasmanot na makedonski proizvodi na ruskiot pazar, potvrduva i primerot so ovo{jeto ~ij izvoz za edna godina e zgolemen za 20 pati. Na primer, izvozot na jabolka vo prvite {est meseci godinava dostigna 1,65 milioni

evra, {to e zgolemuvawe od duri 90 pati vo sporedba so izvozot na jabolka od 20.000 evra ostvaren vo prvata polovina na 2010 godina.

Vo istiot period izvozot na zelen~uk e zgolemen za re~isi osum pati, od polovina milion evra na pove}e od ~etiri milioni evra.

Riste Danailov, menaxer vo firmata Baxo, edna od najgolemite kompanii za proiz-

SITE SE TEPAAT ZA BRIK BRAZIL Populacija: 190 milioni Broj na milioneri: 146.700 Rast na bogatstvoto na milioneri do 2020 godina: 257% RUSIJA Populacija: 143 milioni Broj na milioneri: 117.700 Rast na bogatstvoto na milioneri do 2020 godina: 241% INDIJA Populacija: 1,1 milijarda Broj na milioneri: 153.000 Rast na bogatstvoto na milioneri do 2020 godina: 405% KINA Populacija: 1,3 milijardi Broj na milioneri: 477.400 Rast na bogatstvoto na milioneri do 2020 godina: 394%

ina, Indija, Rusija i Brazil denes se vrvni investiciski destinacii na globalnoto nivo. Vo zemjite na BRIK se slevaat pove}e od polovina od vkupnite stranski direktni investicii vo svetot. So cel da izgradat konkurentna pazarna pozicija, ekonomiite na ovie zemji se otvorija kon globalnata ekonomija

K

i se koncentriraa na edukacijata, stranskite investicii, jaknewe na doma{nata potro{uva~ka i doma{noto pretpriemni{tvo. [to e toa {to ovie zemji gi stava vo vrvot na interes na investitorite?

Kina e zemja so najgolema populacija vo svetot od 1,3 milijardi `iteli, vtor najgolem potro{uva~ na nafta vo svetot i najgolem svetski proizvodi-

PETAR LAZAROV MAKEDONIJA EKSPORT

QUBICA NURI DIREKCIJA ZA ME\UNARODNA SORABOTKA I

MAKEDONSKITE KOMPANII NE SE FOKUSIRANI NA ZEMJITE NA BRIK

PROMOCIJA VO STOPANSKA KOMORA NA MAKEDONIJA

“Zemjite na BRIK se interesen pazar, no od druga strana mora da zememe predvid deka nie sme malku poznati na tie pazari i mnogu pote{ko }e ni bide da gi osvoime. Vo nekoi od tie zemji, Kina i Rusija, na{ite kompanii ve}e se prisutni, no ne dovolno.

Dosega{noto iskustvo i analizite na pazarot poka`uvaat deka makedonskite kompanii ne se fokusiraat na tie pazari.”

vodstvo i izvoz na zelen~uk i ovo{je, veli deka {ansite za izvoz na makedonski prozvodi, pred s$ hrana, vo Brazil, Indija i Kina, se mnogu mali. Iako se golemi pazari, nivnata dale~ina e najgolemata pre~ka za makedonskite proizvodi da stignat do tamu. Prvo, hranata ne trpi dolg transport, a golemite tro{oci za transport dopolnitelno ja zgolemuvaat cenata, so {to makedonskite proizvodi stignuvaat nekonkurentni na ovie pazari”, potencira Danailov.

Od druga strana, Danailov e uveren deka {ansite i mo`nostite na makedonskite kompanii za plasman na ruskiot pazar se mnogu golemi.

“Ima golema pobaruva~ka od prehranbeni proizvodi na ruskiot pazar, na koj nie sme prisutni ve} e nekolku godini. Ovaa godina go zgolemivme izvozot na zemjodelski proizvodi i ima navistina golema pobaruva~ka. Iako Rusija e proizvoditel na hrana, na{ite proizvodi se konkurentni so cenata”, potencira Danailov.

TREBA DA SE NASO^IME KON PRIVLEKUVAWE INVESTICII OD ZEMJITE NA BRIK Od Stopanskata komora na Makedonija velat deka makedonskoto proizvodstvo e mnogu malo za da mo`e da se zboruva za brzo zgolemuvawe na trgovskata razmena ili izvozot vo zemjite od BRIK. Velat deka potrebno e da se zgolemat proizvodstvenite kapaciteti, a za toa potrebni se investicii. Samo na toj na~in }e mo`eme da razmisluvame za soraborka so ovie zemji.

Qubica Nuri, od direkcijata za me|unarodna sorabot-

MO@EME DA SE NADEVAME SAMO NA INVESTICII OD ZEMJITE NA BRIK “Treba da se vidi {to mo`eme da izvezuvame, za {to ima pobaruva~ka na ovie pazari, pa potoa da se pravi startegija za izvoz. Vo poslednite nekolku godini ne se izgradeni novi fabriki za da o~ekuvame zgolemuvawe na izvozot ili doprva da gi osvojuvame ovie mnogu golemi pazari. Za sorabotka so ovie zemji mo`eme da zboruvame samo vo delot na privlekuvawe stranski investicii.”

ka pri StopanTRGOVSKA RAZMENA (VO EVRA) SO: skata komora na KINA 2007 2008 Makedonija, veli Izvoz 403.748 1.057.092 deka makedonskoto Uvoz 177.898.847 216.600.011 proizvodstvo e miTrgovski deficit -177.495.099 -215.542.919 norno za da mo`e da se razmisluva BRAZIL 2007 2008 za izvoz na pazaIzvoz 67.604 27.626 rite od zemjite od Uvoz 54.994.092 82.628.945 Trgovski deficit -54.926.488 -82.601.319 BRIK. “Nema nikakov poRUSIJA 2007 2008 tencijal za zgolemuIzvoz 17.207.127 22.611.931 vawe na trgovskata Uvoz 462.814.576 624.528.546 razmena so zemjite Trgovski deficit -445.607.449 -601.916.615 od BRIK. So Rusija i Kina, imame nekaINDIJA 2007 2008 kov vid sorabotka.

Izvoz 427.825 608.992 Od Rusija uvezuUvoz 17.191.835 27.116.363 vame energensi, a Trgovski deficit -16.764.010 -26.507.371 od Kina uvezuvame tehni~ki s toki, poradi niskata cena. Od Brazil uvezuvame meso. Za pogolem izvoz ne mo`eme da zboruvame. Makedonija nema kapacitet za proizvodstvo i za izvoz na tolku golemi pazari i zatoa bezna~ajno e da se zboruva kako da se zgolemi izvozot na ovie pazari”, veli Nuri.

Taa potencira deka vo poslednite nekolku godini ne se izgradeni novi fabriki za da o~ekuvame zgolemuvawe na izvozot ili doprva da gi osvojuvame ovie pazari.

“Konkretno za ruskiot pazar, kade {to vo izminatite nekolku godini e zgolemena pobaruva~kata, pred s$ na zemjodelski proizvodi i kade {to ima pogolema mo`nost da se sorabotuva ima{e inicijativa Stopanskata komora na Makedonija vo sorabotka so kompaniite da izgradi distributiven centar, za na toj na~in da se zgolemi plasmanot na ruskiot pazar. No, se javija samo dve zainteresirani kompanii. Od tuka se gleda deka nema interes od kompaniite, odnosno nemaat strate{ki pristap za da gi osvojuvaat ovie pazari”, objasnuva Nuri.

2009

2010

I-VII 2011

2.226.077

66.374.942

41.710.089

206.967.459 -204.741.382

216.801.159 -150.426.217

130.624.459 -88.914.370 I-VII 2011

2009

2010

3.635

730.702

16.718

45.407.092 -45.403.457

44.802.913 -44.072.211

27.207.483 -27.190.765

2009

2010

I-VII 2011

15.984.292

20.230.116

18.099.864

357.077.774

419.637.984

297.657.971

-341.093.482

-399.407.868

-279.558.107 I-VII 2011

2009

2010

23.993.223

1.680.649

875.963

21.992.113 2.001.110

26.135.429 -24.454.780

21.619.736 -20.743.773

13

14

SAMO SO DOBRA STRATEGIJA MO@E DA SE OSVOJAT OVIE PAZARI Ekspertite koi rabotat na probivawe na makedonskite kompanii na stranskite pazari velat deka mnogu e pote{ko da se osvojat golemi pazari kako Indija, Kina, Brazil i Rusija. Velat deka ovie pazari imaat golem potencijal, no ne sekoga{ potencijalot e edinstven faktor za uspeh.

“Zemjite na BRIK se interesen pazar, no od druga strana mora da zememe predvid deka nie sme malku poznati na tie pazari i mnogu pote{ko }e ni bide da gi osvoime.

Vo nekoi od tie zemji, Kina i Rusija, na{ite kompanii ve}e se prisutni, no ne dovolno vo odnos na nivniot potencijal

kako pazari”, veli Petar Lazarov, od Makedonija Eksport.

Toj potencira deka prvo treba da se napravi analiza koi od na{ite proizvodi bi bile interesni za ovie pazari, pa potoa da se razmisluva na probivawe i osvojuvawe.

“Treba da se zeme predvid deka najgolem del od proizvodite {to se proizveduvaat vo Makedonija se mnogu osetlivi na cenite na transport.

Najva`no e da se analiziraat potrebite na tie pazari i da se vidi dali nie imame proizvodi koi tamu bi pominale. Potoa treba da se razvie strategija kako najdobro da se vleze na tie pazari i {to mo`e Makedonija da ponudi”, potencira Lazarov.

Spored nego, od dosega{noto iskustvo, a i od analizite na pazarot mo`e da se ka`e deka makedonskite kompanii ne se fokusiraat na tie pazari.

VO MAKEDONIJA IMA INVESTICII SAMO OD RUSIJA Spored Qubica Nuri, za sorabotka so zemjite na BRIK mo`eme da zboruvame samo vo delot na privlekuvawe stranski investicii.

Site zemji ve}e se svesni za golemite potencijali na ovie zemji koi pokraj privle~nosta kako proda`ni pazari, mnogu investiraat vo razvoj kako na sopstvenata, taka i vo infrastrukturata vo drugite zemji vo razvoj.

Nivoto na investicii vo infrastruktura vo zemjite vo razvoj ve}e vo 2012 godina }e se izedna~i so nivoto koe go imaat visokorazvienite zemji, koi samo pred 10 godini imaa ~etiri pati pogolemi investicii.

Dodeka Rusija e eden od pogolemite investitori vo Makedonija, od drugite zemji od BRIK saldoto na stranski investicii e blisku do nula. Dodeka Kina stanuva eden od najgolemite investitori vo svetot, kineskite investicii nikako da po~nat da doa|aat vo Makedonija. Kinezite dosega u~estvuvaa vo nekolku energetski proekti, no pogolema investicija dosega ne se slu~ila. Pred nekolku godini be{e najavena investicija na kinesko-korejskata kompanija Haier i Trivju za izgradba na fabrika za LCD televizori vo Bunarxik, no ne se realizira{e. Kako eden od proektite koi{to mo`ebi vo idnina bi mo`ele da o~ekuvame stranski investicii od Kina e energetskiot proekt Vardarska dolina, no seto toa e samo najava. Od druga strana, pak, ruskite investicii vo Makedonija prodol`uvaat da se zgolemuvaat i vo drugite pazarni segmenti, osven vo energetikata, kako {to be{e slu~aj dosega.

Makedonija od Rusija go uvezuva re~isi sevkupnoto gorivo za potrebite na zemjava, poto~no 97% od vkupata potro{uva~ka na nafta, za {to godi{no pla}ame okolu edna milijarda dolari. Najgolemata ruska investicija vo Makedonija e Lukoil, koja dosega investira{e 32 milioni dolari vo izgradba na 16 benzinski stanici. Kompanijata Solvej so ruski kapital uspe{no vr{i eksploatacija na olovno-cinkova i bakarna ruda vo rudnikot Sasa.

Izgradbata na energetskiot objekt TE-TO e investicija od nad 100 milioni evra na ruskata kompanija Sintez so makedonskata Toplifikacija.

Ruskata energetska kompanija Silovie ma{ini na krajot na minatata godina sklu~i dogovor so makedonskata kompanija ELEM za rekonstrukcija i modernizacija na trite bloka vo REK Bitola. Spored Narodnata banka na Makedonija, od po~etokot na 1997 godina do krajot na 2009 godina od Rusija imame 22,2 milioni evra direktni investicii.

Od ostanatite dve ~lenki od BRIK, nemame pogolemi investicii, nitu pak nekakva najava za investici. Spored ekspertite, najgolema pre~ka za pogolemata ekonomska i trgovska sorabotka e toa {to dr`avata nema sklu~eno dogovori za olesnuvawe na trgovskata razmena i investiraweto.

INTERVIEW 16 INTERVIEW

VASKO KRONEVSKI IZVR[EN DIREKTOR NA NEKSTSENS

SO NA[ITE INOVATIVNI SOFTVERSKI RE[ENIJA GO OSVOIVME PAZAROT

INTERVIEW

“Postojat klienti koi{to gledaat kon IKtehnologijata kako tro{ok i klienti koi {to gledaat kon IK-tehnologijata kako investicija i dvigatel na idniot razvoj. Na{ata strategija e re{enijata {to gi nudime da gi pretstavime tokmu vo ovoj, vtoriot kontekst.”

“Nam ni se vo interes isklu~ivo investitori koi{to mo`at da pomognat vo internacionalizacijata na na{ite pazari, odnosno so pomo{ na toa partnerstvo nie }e stigneme do novi pazari ili do znaewe za osvojuvawe novi pazari.”

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

Na{ata rabota kako kompanija e da im pomogneme na na{ite klienti da ja izbri{at razlikata me|u toa da se raboti od rabotno mesto, od doma ili od nekade nadvor.

So kontinuiranata inovativnost na na{ite proizvodi }e ja zadr`ime konkurentskata prednost kade {to sega sme etablirani kako lideri vo regionot, a celta ni e da se etablirame vo po{iroki ramki.

o Vasko Kronevski, izvr{niot direktor na Nekstsens, intervjuto go pravevme srede poslednite podgotovki za konferencijata Edemokratija, golemiot nastan vo organizacija na negovata kompanija, {to }e se odr`i vo Ohrid od 25 do 27 mesecov.

“Minatata godina ja organiziravme prvata vakva konferencija, posvetena na promocija na informati~koto op{testvo, odnosno kako informati~ko-komnunikaciskata tehnologija mo`e da ja transformira rabotata na parlamentite i vladite vo svetot. So u{te pogolem entuzijazam i pogolemi o~ekuvawa ja organizirame i ovogodine{nava, kade {to povtorno }e se soberat na edno mesto pretstavnici na parlamenti, vladi, mediumi, nau~ni institucii, lideri vo IKT-industrijata, so cel da se debatira za regionalnite IKT-strategii vo kontekst na demokratijata i transparentnosta na op{testvoto”, objasnuva Kronevski.

Kronevski i kompanijata {to toj i u{te Kronev ~etvorica ~etvori partneri ja osnovaa pred deset godini stana prepoznatliva vo Makedonija st i vo regionot tokmu spored ponudata na reg softverski softvers re{enija koi na kompaniite i dr`avnite institucii im go pravat podr`avn ednostavno, poefikasno i poekonomi~no ednostav sekojdnevnoto rabotewe. sekojdnev U{te od svoite studentski denovi, fasciniran so toa kako tehnologijata mo`e da go promeni promen kon podobro na~inot na `iveewe i rabota, rabota Kronevski re{il deka nema da dozvoli toj t li~no, negoviot kompaniski tim,

S

kako i site klienti na Nekstsens da bidat inferiorni vo odnos na toa {to eden korisnik na Zapad go ima na raspolagawe kako e-alatka. So Kronevski razgovaravme za toa {to Nekstens pretstavuva denes, zo{to produktite i uslugite {to gi nudi kompanijata se va`ni, kakva e negovata vizija za ponatamu...

Kade e Nekstens denes, po 10 godini od osnovaweto?

Kako kompanija {to se zanimava so oftver i uslugi povrzani so softver, prepoznatlivi sme po nekolku proizvodi koi se pozicionirani na doma{nite i na regionalnite pazari. Toa se re{enija targetirani glavno vo tri industrii: telekomunikaciite, finansiite i javniot sektor ili re{enijata za t.n. e-vlada. U{te od po~etokot strategijata ni be{e da se fokusirame kon srednite i golemite kompanii i najgolemite uspesi gi postignavme tokmu kaj ovoj tip klienti, a navremenata diverzifikacija na ponudata, navremenoto investirawe vo novi oblasti, {ireweto na pazarite nadvor od Makedonija ni ovozmo`ija vo periodot na namaluvawe na pobaruva~kata i kupovnata mo} na klientite poslednive 2-3 godini,

“Na internet-mediumite oglasuvaweto e pod 1% od vkupnoto oglasuvawe na pazarot, a vremeto pominato na Internet se dvi`i vo granicite me|u 30% i 40%. Toj jaz e golem potencijal za tie {to prvi }e navlezat na toa pole i }e go soberat najgolemiot profit.”

poradi ekonomskata kriza, nie, sepak, da ostvaruvame rast i razvoj.

Koi se najkarakteristi~nite softverski re{enija {to gi obezbeduva Nekstsens za svoite klienti?

Vo telekomunikaciskiot sektor sme prepoznatlivi po internet-re{enija za javni ili klient-portali na telekomunikaciski kompanii vo zemjava i vo regionot, a dosta sme prisutni i so re{enija {to pomagaat vo nosewe odluki bez da se upotrebuva hartija. Klienti ni se najgolemite doma{ni telekomunikaciski kompanii i so godini sme etablirani kako dostavuva~i na takvi re{enija so koi{to se obezbeduva visok procent na efikasnost vo raboteweto.

Vo finansiskiot sektor isto taka sme od samiot po~etok so re{enija za internetportali na banki vo Makedonija, elektronsko pla}awe, e-banking sistemi, re{enija za pogolema bezbednost, konsalting za novi inovativni IK-tehnologii i kako tie da bidat soodvetno implementirani.

Vo vladiniot sektor sme prili~no uspe{ni za{to gi prenesuvame uspe{nite koncepti od drugite industrii kade {to rabotime i najmnogu uspesi postignuvame koga pravime

17

18 INTERVIEW rein`inering na postoe~ki procesi so primena na najnovite tehnologii vo proekti kako {to se sistem za distribucija na transportni dozvoli, sistem za elektronski sednici na Vladata, elektronski parlament, sistem za vrabotuvawe na Agencijata za vrabotuvawe i mnogu drugi.

Koga bi napravile rekapitulacija na izminative deset godini otkako Nekstsens raboti na pazarot, koi se proektite na koi{to e osobeno gorda kompanijata?

Da go zememe za primer sistemot za elektronsko bankarstvo, koj za prv pat be{e voveden od Stopanska banka vo 2003 godina.

Toa be{e prv sistem koj ovozmo`uva{e elektronsko pla}awe na makedonskite gra|ani, dostapen vo relativno rana faza duri i vo sporedba so regionot. Toj sistem go nadgradivme i sega ve}e tri banki ni se klienti, korisnici na ovoj sistem.

Vo delot na telekomunikaciite isklu~itelno sme dobri vo delot na portalnite re{enija na koi rabotime za grupacijata na Doj~e telekom vo Makedonija. Toa e T-Mobile pred s$ i site internet-portali koi gi imaat. Kako rezultat na toa sega nie imame i uspe{no regionalno prisustvo. Stanuva zbor za golem obem na re{enija koi se adresiraat do {iroka publika so najrazli~ni uslugi koi se ispora~uvaat do nea. Isto taka, za re{enija za nosewe odluki bez upotreba na hartija koi{to go skratuvaat do tri pati procesot na odlu~uvawe vo edna kompanija, so {to avtomatski se zgolemuvaat nejzinite performansi.

Tie re{enija gi primenivme i vo vladiniot sektor. Edno od re{enijata na koi sme osobeno gordi e sistemot za elektronski sednici na Vladata, koe ve}e {esta godina e vo funkcija. Kako rezultat na uspehot {to go postigna kaj nas ovoj sistem, toj be{e implementiran i kako glaven sistem podgotovka na zakonski proekti i za elektronski sednici na Vladata na Albanija.

Dopolnitelno gordi n$ pravat re{enijata za elektronski parlament, kade {to sme lideri vo regionot. Potoa sistemot za legislativna baza na podatoci, koj kaj nas go koristi Slu`ben vesnik, so {to e postignata i celokupna interoperabilnost me|u Vladata, Parlamentot i Slu`beniot vesnik.

Kako se odviva{e dosega dinamikata na razvoj na Nekstsens i kako vlijae{e krizata na firmata i na nejzinite partneri?

Periodot na krizata go promeni na~inot na razmisluvawe na klientite na pazarot.

Site ja preispituvaat strukturata na tro{ocite {to gi imaat vo svojata kompanija. Postojat klienti koi{to gledaat kon IK-tehnologijata kako tro{ok i klienti koi{to gledaat kon IK-tehnologijata kako investicija i dvigatel na idniot razvoj.

Na{ata strategija e re{enijata {to gi nudime da gi pretstavime kako dvigatel na nivniot razvoj, a ne kako tro{ok. Krizata n$ natera samo da ja zabrzame na{ata strategija za regionalizacija. Investiravme mnogu vo u~estvoto na regionalni nastani, pozicionirawe na brendot na Nekstsens na

regionalnite pazari vo mnogu specifi~ni oblasti, zna~i ne vo celoto portfolio na proizvodi koi gi rabotime vo Makedonija, tuku vo tie za koi smetavme deka imame najgolema konkurentska prednost. Po implementiraweto na re{enieto za e-parlament vo zemjava bevme selektirani kako case study na Svetskata parlamentarna unija vo 2009 godina i bevme povikani proektot da go prezentirame pred pretstavnici na 130 parlamenti od svetot, vo amerikanskiot Kongres vo Va{ington. Delegacijata od makedonskiot Parlament, vo koja i nie ~lenuvavme, go prezentirav{e re{enieto kako uspe{no se transformira eden parlament so upotreba na nova tehnologija. Toa ni dade novi vidici, novi perspektivi i ni ovozmo`i da kontaktirame so novi pazari ponatamu, a kako rezultat na toa se slu~ija konkretni proekti. Toa sovr{eno ni pomogna da go zabrzame procesot na regionalizacija za da mo`eme da gi anulirame efektite na krizata koi se pojavuvaat na doma{niot pazar.

Mo`am da ka`am deka pove}eto od klientite so koi{to sorabotuvame nikoga{ ne gi otka`uvaat proektite, tuku pove}eto od niv ili gi pomestuvaat ili gi odlo`uvaat samo za da ja preispitaat isplatlivosta na eden proekt.

Rastot koj go zabele`avme vo prvite {est meseci od godinava e 33% i o~ekuvame toj da bide mnogu pogolem do krajot na godinata. Se nadevame deka toj trend na rast }e uspeeme da go zadr`ime i narednite godini so implementacija na strate{kite pravci koi gi imame dosega zacrtano i so kontinuirano inovirawe.

Kolkav del od proda`bata vo momentov odi na doma{niot pazar, a kolkav nadvor?

Godinava okolu 20% od proda`bata }e bide na stranski pazari i zasega rabotime vo Albanija, Kosovo, Crna Gora, proekti vo Afrika i Biskiot Istok, a o~ekuvame u{te nekolku proekti vo dr`avi od regionot za slednata godina.

Deset godini menaxirate firma {to po~na kako pretpriema~ki obid na nekolkumina partneri. Koi bea najte{kite momenti so koi se soo~ivte dosega vo razvivaweto na prikaznata za Nekstsens?

Toa {to me raduva e deka deset godini kaj inicijalniot tim od partneri {to ja sozdade kompanijata, a i kaj timot koj od po~etokot raboti so nas nikoga{ ne nedostiga{e motivacija. Nie imame kontinuirana motivacija za dvi`ewe napred, mo`ebi toa e edinstvenata pri~ina za{to sme uspeale da gi prebrodime site pre~ki {to sme gi imale vo me|uvreme, a gi imalo mnogu, kako {to i sekoja kompanija gi ima. Nekoga{ toa se problemi od tipot na organizaciskata postavenost, odnosi so vrabotenite, odnosi so dostavuva~ite i so kupuva~ite, upravuvawe so pari~niot tek itn. Iskustvoto n$ nau~i deka najgolemoto bogatstvo {to go poseduva Nekstsens se vrabotenite. Toa {to nie go prodavame e znaewe, a toa se bazira na znaeweto na lu|eto {to gi imame

nie vnatre vo kompanijata. Kompaniskoto znaewe go bazirame vrz baza na znaeweto na individualcite i kolku tie se ~uvstvuvaat pomotivirani, tolku e pogolem kvalitetot na toa {to go plasirame na pazarot.

Kolku vraboteni ima Nekstsens vo momentov?

Imame 65 vraboteni i predizvicite {to sme gi dobivale dosega mo`e da se podelat na nekolku ciklusi na rast: od komunikacija so sekoj vraboten kade {to konsenzualno se nosat odlukite do prvi~no delegirawe na obvrskite, a podocna seopfatno delegirawe obvrski i vsu{nost, sekoja kompanija pominuva eden takov ciklus. Sega momentalno sme pred nov predizvik, predizvikot na korporativnoto upravuvawe. Minatata godina mnogu investiravme i s$ u{te rabotime na proekt so IFC, Me|unarodnata finansiska korporacija, za korporativno upravuvawe so {to na vistinski na~in }e napravime definirawe i odvojuvawe na na~inite na nosewe odluki i dvi`eweto na procesite vo kompanijata po nekoj odr`liv standard koj{to }e ovozmo`i taa nepre~eno da raste i ponatamu, taka {to sledniot stadium na rast koga }e dostigneme nad sto vraboteni bide akumuliran bezbolno.

Se soo~uvate li so problemi pri obezbeduvaweto stru~en i menaxerski kadar vo firmata?

Sekoga{ e problem da se najdat kvalitetni kadri. Koga zboruvame za kvaliteten kadar ne treba da zboruvame samo za tehni~ki kvaliteti. Tuka treba da zboruvame za postoeweto na vnatre{na ambicija za rabota vo dadena profesija, za kontinuirano unapreduvawe i kontinuirano u~ewe.

Kako i sekoja profesija, i na{ata bara kontinuirano u~ewe. Ova ne e struka kade {to mo`e{ po zavr{uvaweto na fakultetot da ka`e{ deka si zavr{il so u~eweto i sega mo`e{ da se posveti{ na rabota.

Rabotata e u~ewe vo sekoe vreme. Sekoga{ e problem da se najde dovolno motiviran, dovolno posveten i dovolno kvaliteten tehni~ki kadar so poseduvawe na t.n. meki ve{tini: komunikacija, razbirawe, timska rabota, vklopuvawe vo sredinata itn., s$ so cel za da se napravi vistinskiot efekt vnatre vo timot. Se poka`alo dosega deka izborot na kadri vo na{ata kompanija sekoga{ e pozitiven, lu|eto koi doa|aat kaj nas gi privlekuvame na nekoj poseben na~in, za potoa da gi izbereme najdobrite.

Izminative godini ivestiravme mnogu vo praktikantska i mentorska rabota so mladi kadri, za {to dobivme redici priznanija i nagradi. Minatata godina bevme izbrani kako najuspe{na kompanija za voveduvawe praktikanska rabota vo Makedonija. Zatoa i golem broj vraboteni vo Nekstsens doa|aat tokmu od redovite na praktikantite.

Kakva e momentalnata sopstveni~ka struktura vo kompanija i dali e razmisluvano za formi na dokapitalizacija ili izleguvawe na berza mo`ebi, kako na~in za finansirawe na idniot razvoj?

Momentalno sme pet partneri koi {to s$ u{te se vo kompanijata na rakovodni

BROJ 621

23/09/2011

INTERVIEW

www.kapital.mk

[to se slu~uva so poznatite proekti na Nekstsens koi bea uslovno, nadvor od glavniot biznis-segment vo koj{to funkcionirate: HTT Pool i Exploring Macedonia?

HTT Pool e zaedni~ka investicija so stranski partner so koj{to u{te odamna vidovme deka internet-oglasuvaweto kako nova usluga na pazarot e ne{to komplementarno so dejnosta so koja nie se zanimavame. Izrabotuvame internet-re{enija i transformacija na tradicionalnite sistemi vo internet bazirani sitemi i smetavme deka investicijata na toa pole e vo golema mera vo nasoka na toa {to go raboti Nekstsens. I toa se poka`uva efektivno, iako internet-oglasuvaweto vo Makedonija s$ u{te ne e na nivo na koe se nao|a vo razvienite zemji. U~inokot na HTT Pool s$ u{te e najgolem na doma{niot pazar, HTT Pool e lider vo voveduvaweto novi re{enija za internet-oglasuvawe.

Vo Makedonija doprva }e se slu~uvaat promeni na ova pole, bidej}i site analizi velat deka vremeto pominato na internetmediumite vo Makedonija i svetot se izedna~uva so vremeto pominato pred televizija i vesnici. Ako ja sporedime cenata na oglasuvaweto po raznite mediumi, }e vidime deka taa e nesrazmerno pomala za internet-mediumite. Na internet-mediumite oglasuvaweto e pod 1% od vkupnoto oglasuvawe na pazarot, a vremeto pominato na Internet se dvi`i vo granici me|u 30 i 40%, {to zna~i deka taa razlika ili podobro da re~am, toj jaz, e potencijal za tie {to prvi }e navlezat na toa pole i }e go soberat najgolemiot profit. Vo sledniot period }e se namaluva ovaa razlika i buxetite na kompaniite s$ pove}e }e odat kon internet-oglasuvawe. Tokmu tuka HTT Pool ja ima strate{kata pozicija na pazarot da gi sobere plodovite od investicijata koja{to ja napravi dosega kako faktor koj {to go dvi`i oglasuvaweto na Internet vo Makedonija.

Exploring Macedonia pak, e investicija so koja{to nie sakavme da poka`eme deka so primena na IK-tehnologijata mo`e da se unapredi i proda`bata i marketingot i elektronskata trgovija vo edna tradicionalna industrija kako {to e turizmot. Exploring Macedonia godina za godina bele`i uspesi vo internetproda`bata i posreduvaweto pri ponudata na doma{nite turisti~ki kapaciteti i ve}e e nezaobikolliv faktor vo svetot koga nekoj saka da patuva vo Makedonija, bez razlika dali stanuva zbor za individualno patuvawe ili organizacija na nekoj nastan, konferencija, nekakvo regionalno korporativno sobirawe itn. pozicii. ozicii. Od aspekt na investicii i pristap do pari finansirawe razvojot, ari za fi a sira e naa raz ojo toa oa {to e specifi~no za Nekstsens e deka niz godinite uspeavme da sozdademe vo delot na finansiskiot menaxment mnogu zdrava slika za kompanijata. Na{iot gotovinski tek e prili~no stabilen, imame odli~ni relacii so finansiskite institucii, imame visok A rejting, koj{to ni ovozmo`uva pristap do relativno evtini krediti. Pove}eto finansiski institucii go cenat Nekstsens kako partner {to si gi servisira svoite obvrski navreme. Od edna strana toa n$ pravi fleksibilni i konkurentni vo biznisot vo odnos na kompaniite {to go nemaat toa.

I toa otsekoga{ ni bila edna od celite: na{ata konkurentska pozicija na pazarot da ne bide zagrozena od na{a eventualna finansiska nesposobnost. [to se odnesuva do eventualnite strate{ki partnerstva, akvizicii i sl., }e ka`am deka pove}e potencijalni investitori bile i s$ u{te se vo komunikacija so Nekstsens. Nam ni se vo interes isklu~ivo investitori koi{to mo`at da pomognat vo internacionalizacija na na{ite pazari, odnosno so pomo{ na toa partnerstvo nie }e stigneme do novi pazari ili do znaewe za osvojuvawe novi pazari. Nie na{iot rast i razvoj ne go

gledame na doma{niot pazar, tuku preku pa uspesi go gledame s esi naa doma{nite oma i e pazari az izlezot na me|unarodni pazari.

Kako Nekssens & vra}a na zaednicata za desetgodi{nata uspe{na rabota i ostvarenite profiti?

Mo`am slobodno da ka`am deka vo izminatite nekolku godini mnogu rabotevme na na~inite kako vistinski da vratime del od na{ite pridobivki nazad kon zaednicata, a toa da ne go napravime incidentno edna{ ili dva pati samo za PR-potrebi, kako {to pravat nekoi kompanii. Ve}e ~etvrta godina nanazad vo Nekstsens postoi specijalizirana programa za korporativna op{testvena odgovornost preku koja nie se trudime okolu 2% od na{iot promet da vratime nazad kon zaednicata. Sekoga{ gledame toa da bide ne{to {to navistina }e napravi nekakov pridones za zaednicata. Pokraj proektot za promocija na pristapot do elektronskite re{enija na lu|eto so odredeni posebni potrebi i ograni~uvawa vo razvojot, vtor segment e praktikantskata i mentorskata rabota so mladite kadri, koja isto taka e del od korporativnata op{testvena odgovornost. Nie investirame vreme na na{ite vraboteni koi se visokokvalitetni i va`ni za kompanijata koe go davaat za kolegite

{to sega po~nuvaat i smetame deka toa e na{ata investicija nazad vo op{testvoto.

Edna od najgolemite investicii koi sme gi napravile dosega, nemerliva direktno finansiski, no golema mereno vo vreme i vo efekt e anga`manot vo makedonskata komora za IK-tehnologija. Jas imam aktivno u~estvo ve}e deset godini vo Komorata i proaktivno rabotime so drugite kompanii na toa kako nie da deluvame pozitivno na razvojot na prilikite vo op{testvoto. Inaku, go pretstavuvam MASIT vo Svetskata asocijacija za IKT WITSA, kako i pretsedava~ na bordot na JES inkubator za mali biznisi.

Kako ~ovek od tehnolo{kiot sektor, {to ve fascinira{e najmnogu li~no vas vo poslednive godina-dve na poleto na tehnolo{kite promeni? [to n$ o~ekuva vo sledniov period, bez {to nema da mo`eme da `iveeme vo idnina?

U{te od vremeto na studiite i na po~etocite na mojata rabota ne{to {to otsekoga{ me predizvikuvalo e da ja nadminam barierata na dostapnost i do informacii i do uslugi {to gi ima eden moj kolega vo razvienite dr`avi. Sorabotkata so kolegi i partneri od stranstvo sekoga{ predizvikuvala negoduvawe kaj mene koga }e sum videl deka nekoj mo`e da dobie polesno ili pobrzo

19

20 INTERVIEW nekoja informacija otkolku jas. I so toa, vsu{nost, sum smetal deka sum pomalku konkurenten, odnosno deka imam nedostatok vo alatkite {to mi se potrebni za da mo`am soodvetno da se natprevaruvam. Koristeweto na gaxetite i najrazli~nite inovativni aplikacii jas go gledam tokmu vo taa nasoka, kako ne{to {to }e ja izbri{e barierata me|u moj kolega vo razviena dr`ava kako Germanija ili SAD i menaxer kako mene vo Makedonija. Jas ne sakam da se ~uvstvuvam deka imam namalena mo`nost da pridonesuvam zatoa {to imam nekoja usluga poslabo dostapna do mene. Najmnogu i vo taa nasoka gi pravam investiciite i vo sopstvenite gaxeti. Edna od prvite raboti {to si gi kupiv koga se pojavija elektronskite ~ita~i be{e Kindl, za{to taa mene me napravi da se ~uvstvuvam deka vedna{ pristapuvam do site elektronski izdanija vo

istotvreme koga sekoj mo`e da dostapi, bez razlika dali stanuva zbor za stru~na literatura, vesnik ili za beletristika koja }e ja ~ita{ vo slobodno vreme. Korisnik sum ve}e dve godini i smetam deka toa e edna od alatkite koja me pravi da imam pristap do informaciite, zna~i da mo`am jas najnovite vesnici da gi ~itam do isto vreme koga izleguvaat na globalno nivo i da bidam zapoznaen so globalnite trendovi. Od druga strana, na{ata rabota kako kompanija na doma{niot pazar e da im pomogneme na na{ite klienti da ja izbri{at razlikata me|u toa da se raboti od rabotno mesto, od doma ili od nekade nadvor. Tehnologijata ni pomaga da bideme vo podobra komunikacija, ne mo`e da zameni s$, no vo sekoj slu~aj gi podobruva uslovite i toa od druga strana, n$ pravi pomo}ni so vremenski ograni~eni resursi da upravuvame podobro.

Spored vas, kako na nivo na celo op{testvo mo`e da se stimulira razvojot na IKT bazirani biznis-re{enija, so {to bi se zabrzal razvojot i na

Minatata godina Nekstens be{e organizator i na prvata konferencija za edemokratija vo Makedonija, a vo Ohrid za dva dena po~nuva i vtorata konferencija na ovaa tema. Za {to se raboti, vsu{nost?

Regionalnata konferencija za demokratija ja organizira Nekstsens zaedno so Akademijata za e-Vlada od Qubqana. Minata godina imavme triesetina delegacii od 15 zemji, vidni gosti od parlamenti, centralni vladi, slu`beni vesnici i drugi institucii, koi{to debatiraa na tema kako mo`e informati~kata tehnologija da gi unapredi procesite vo zakonodavniot i izvr{niot proces vo dr`avnite institucii i kako seto toa da gi vklu~i i biznis-zaednicata i gra|anite. Nesporno e deka na taa konferencija be{e prepoznaeno deka Nekstsens e vode~ki partner vo regionot {to se zanimava so takvi re{enija.

Minatata godina imavme gosti bukvalno od celiot svet, visoki gosti od redovite na na{ite strate{ki partneri so koi{to sorabotuvame, no i institucii {to rabotat za unapreduvawe na demokratijata i koi doa|aat od drugi evropski zemji i svetski zemji.

Godinava povtorno sme organizatori na konferencijata za e-demokratija.

O~ekuvame zgolemeno prisustvo vo sporedba so lani, kade {to }e zboruvame {to mo`eme da unapredime, {to e novo vo demokratskite procesi i IK-tehnologijata kako dvigatel na tie promeni i }e dademe nekoi novi pravci i razmisluvawa kako tie mo`e da go podobrat toa.

celata ekonomija?

Smetam deka investiciite vo javno-privatno partnerstvo i kombinacija od tehnologijata so tradicionalnite uslugi mo`e da bide dvigatel na idniot razvoj vo IKT-industrijata.

Pa, duri i vo delot na javnite servisi, kako tie }e bidat ispora~uvani kon gra|anite i firmite, privatnite investicii vo toa mo`at vo golema mera da go stimuliraat razvojot.

Zatoa {to dr`avnite buxeti nikoga{ ne se dovolni za da se postigne nivoto na razvoj na elektronski uslugi sporedlivo so razvienite zapadni dr`avi i toj jaz s$ pove}e }e se zgolemuva. Ako napravime edna ednostavna sporedba kolkav e procentot od BDP na edna dr`ava koj{to se investira vo inovacii i razvoj na novi elektronski uslugi od javniot kon privatniot sektor i gra|anite, }e vidime deka nie s$ u{te imame u{te mnogu za da gi stigneme. No, kako {to pominuvaat godinite jazot se zgolemuva, zatoa {to tie investiraat s$ pove}e, a nie treba da stigneme do tamu kaj {to tie ve}e stignale. Taa trka za nas ne odgovara, zatoa {to za da mo`eme da ja stasame treba privatniot sektor da vleze vo toa. I namesto toa da bide implementirano preu tenderi i javni investicii od buxet, toa treba da bide investicija od privaten sektor, koja{to }e ostvaruva javni uslugi vo ime na dr`avata, {to zna~i javno-privatno partnerstvo vo delot na elektronskite uslugi.

Na toj na~in }e se pridvi`i eden nov ciklus na investicii, }e se pridvi`i doma{nata IKT-industrija, }e se vovedat inovativni modeli, a od druga strana, }e se napravi ekonomski rast. Toa e ne{to {to smetam deka vo sledniot period vo golema mera mo`e da pomogne vo razvojot.

Koja e va{ata vizija za razvoj na Nekstsens na sreden rok?

Toa {to nas bi n$ napravilo sre}ni e da go namalime portfolioto na na{i proizvodi i uslugi na pomal set, no na pogolem doseg na pazarot. Da se razvieme vo kompanija {to e po obem na resursi mnogu pogolema, za da mo`e da odgovori na predizvici od pogolem obem, na proekti na pove}e geografski destinacii vo eden moment. Sorabotka so mnogu me|unarodni partneri koi }e najdat vrednost vo primenata na na{ite proizvodi na drugi pazari. Kontinuirana inovativnost na na{ite proizvodi za da ja zadr`ime konkurentskata prednost kade {to sega sme etablirani kako lideri vo regionot, a celta ni e da se etablirame vo po{iroki ramki. Sorabotka so globalni kompanii {to gledaat vrednost vo sorabotkata so nas niz zaedni~ki pristap do pazarot, zaedni~ka implementacija itn.

Kontinuiran rast na prihodite koj {to }e ni dade stabilnost na idnite investicii.

Vo sekoj slu~aj, edna od rabotite {to ni e najbitna e da gi zadr`ime relaciite so site klienti {to gi imame, {to zna~i postojano podobruvawe na uslugite. Inaku, nie go merime zadovolstvoto od na{ite klienti.

Anga`iravme me|unarodna kompanija {to sekoja godina vr{i anketi za zadovolstvoto od oddelni segmenti na na{eto rabotewe, direktno so na{ite kupuva~i i od godina vo godina indeksot na zadovolstvo e s$ pogolem.

22 OSUM PRI^INI ZA NEKONKURENTNOSTA NA MAKEDONSK ZO[TO MAKEDONIJA ZA 20 GODINI NE IZGRADI POGOLEMI I POSILNI KOMPANII?

SKAPITE I NEDOSTAPNI KREDITI JA KO^AT EKONOMIJATA! Za biznismenite glavna pri~ina za ote`natiot pristap do krediti izminative godini e konzervativnata bankarska politika. A na visokite kamati, koi dolgi godini ne se simnuvaa pod 18% godi{no, gledaat kako na eden od glavnite vinovnici za nekonkurentnosta na makedonskite proizvodi

MAJA BAJALSKA-GEORGIEVSKA bajalska@kapital.com.mk

rocenkata deka nad 200 milioni evra }e im se oslobodat na bankite samo zatoa {to Narodnata banka odlu~i da ja namali stapkata na zadol`itelnata rezerva denovive be{e vistinsko osve`uvawe za biznis-javnosta, vo moreto od lo{i prognozi i neodgovoreni pra{awa za idninata na finansiskite pazari. No, dali i kolku ova }e vlijae na pogolemo i poevtino kreditirawe na korporativniot sektor, vo uslovi koga bankarite vo analizite na Narodnata banka ve}e se izjasnija deka }e gi zaostrat kreditnite uslovi vo vtorata polovina od godinata?

Ovie, ili sli~ni pra{awa postojano se povtoruvaat vo makedonskata biznis-javnost vo izminatite 20 godini. “Zo{to bankite ne davaat pove}e krediti, }e gi namalat li kamatnite stapki?” I postojano, za bankarite de`uren vinovnik e Narodnata banka, a ottamu pak topkata ja prefrlaat kaj bankite. Neodamna od NBM izjavija i deka bankite imaat pove}e od 240 milioni evra slobodni pari, koi ako sakaat mo`at da gi pu{tat za kreditirawe, no tie “gi vrtat” preku blagajni~kite zapisi. Taka, odgovornosta za slaboto kreditirawe na korporativniot sektor se vrti vo krug, se

P

prefrla od edno na drugo ramo, no nikako da se najde re{enie za problemot. A toj e pove}e od o~igleden. Poradi nego makedonskite kompanii slabo rastat, poradi nego makedonskite proizvodi se nekonkurentni. Pristapot do krediti i nivnata cena e ve~na bolka na makedonskata ekonomija, no nikako da se najde lek koj }e ja ubla`i.

“Kapital” analizira, zo{to kompaniite te{ko doa|aat do finansii, koj e klu~ot za pogolema poddr{ka od bankite so cel postignuvawe pogolem ekonomski rast, koja e ulogata na Makedonskata banka za poddr{ka na razvojot?

PROBLEMATI^NI I PRISTAPOT I CENATA Dostapnosta do kapitalot e edna od osnovnite pri~ini za nekonkurentnosta na makedonskata ekonomija, smeta Mir~e Чekrexi, dolgogodi{en biznismen i potpretsedatel na Sojuzot na stopanski komori.

Spored nego, ekonomskiot rast Makedonija treba{e da go bazira na rastot i razvojot na malite i sredni pretprijatija. No, za toa bea potrebni finansiski sredstva, ~ija dostapnost be{e mnogu te{ka, osobeno za segmentot na mali i sredni firmi.

“Edna od osnovnite pri~ini za te{kata dostapnost do krediti e bankarskiot sistem vo

Makedonija. Iako o s ta n a s ta bilen, toj e mnogu konzervativen. Svoite sredstva gi plasira vo blagajni~ki zapisi na Narodnata banka ili vo dr`avni zapisi, namesto da pottiknuva investicii vo realniot sektor. Zatoa firmite se nekonkurentni, zatoa ekonomijata ima trgovski deficit, koj mo`e da se otstrani

PETAR GO[EV

MIR^E ЧEKREXI

“Vo sedumte godini dodeka bev guverner na Narodnata banka, prose~nata godi{na stapka na rast na kreditiraweto be{e 23%. Toa ni slu~ajno ne e malku, no lu|eto ne analiziraat, zboruvaat vrz osnova na muabeti. Tie 23% se 5,7 pati pobrz rast na kreditiraweto od realniot rast na Bruto-doma{niot proizvod (BDP) vo istiot vremenski period. Ako ovoj odnos be{e u{te pogolem, toa }e predizvika{e kriza.”

“Edna od osnovnite pri~ini za te{kata dostapnost do krediti e bankarskiot sistem. Iako ostana stabilen, toj e mnogu konzervativen. Svoite sredstva gi plasira vo blagajni~ki zapisi na Narodnata banka ili vo dr`avni zapisi, namesto da pottiknuva investicii vo realniot sektor. Zatoa firmite se nekonkurentni, zatoa ekonomijata ima trgovski deficit, koj mo`e da se otstrani samo so strukturni promeni vo stopanstvoto. Treba da se po~ne investiciski ciklus, koj }e bazira na rast i razvoj na malite i sredni firmi.”

PORANE[EN GUVERNER NA NBM

POTPRETSEDATEL NA SSK

KATA EKONOMIJA (4)

“Kapital” prodol`uva so detektiraweto na nekolkute glavni pri~ini poradi koi makedonskata ekonomija ostana so niska konkurentnost i po 20 godini od gradeweto pazarni odnosi.

Minatiot broj go analiziravme otsustvoto na inovacii i razvoj i istra`uvawa vo nova tehnologija kako faktori - ko~ni~ari na rastot na konkurentnosta na makedonskite proizvodi na nadvore{nite pazari.

Prodol`uvame so ograni~enosta na menaxerskite sposobnosti i znaewa kako u{te edna golema pre~ka na patot kon postignuvawe na celta: pogolema konkurentnost.

КRЕДИТЕN RASТ ПО ГОДИNИ

]E IMA[E POVE]E KREDITI AKO MAKEDONIJA BE[E POMALKU RIZI^NA! samo so strukturni promeni vo stopanstvoto”, veli Чekrexi.

Spored nego, promenata treba da bide pottiknuvawe ekonomski rast koj se bazira na malite i sredni pretprijatija.

Vo site razvieni zemji, 85% od BDP se pravi so pomo{ na malite i srednite firmi, treba samo da se otvori investiciski ciklus so vakva cel.

No, malite i sredni pretprijatija vo Makedonija imaat problemi zatoa {to pote{ko doa|aat do izvori na finansirawe. Taka, tie i pote{ko ostvaruvaat profiti, a dopolnitelen problem im se i dano~nite optovaruvawa i monetarnata politika koja gi pottiknuva bankite slobodnite pari da gi oploduvaat preku blagajni~ki zapisi, dodava Чekrexi.

Aleksandar Panov, izvr{en direktor na Makstil, veli deka pristapot do krediti za ~eli~arnicata bil mnogu te`ok i slo`en, a bankite, spored nego, niz godinite poka`ale zastra{uva~ka konzervativnost. Problem e i cenata na parite vo Makedonija, koja spored Panov, e daleku povisoka otkolku vo zapadnite razvieni zemji.

“Na{eto iskustvo poka`a deka bankarskata

politika e mnogu konzervativna. Obezbeduvaweto pristojni uslovi za kreditirawe e mnogu te{ko i toa go pravi pristapot do krediti mnogu te`ok”, veli Panov.

So krizata, dodava toj, ni{to ne se smeni na podobro, tuku uslovite za kreditirawe u{te pove}e se izostrija. Tokmu poradi toa {to bea konzervativni bankite, krizata ne se prelea kaj niv, no zatoa stopanstvoto pretprpe poradi nedostigot od sve` kapital, smeta Panov.

Spored nego, tokmu toa e problem - malata ponuda na sve`i pari, a toa vlijae i na uslovite pod koi }e se dade kreditot, odnosno visinata na kamatite i na hipotekata.

Za golemi kompanii koi baraat pogolemi krediti, Panov smeta deka i procedurite za odobruvawe krediti vo Makedonija se prili~no slo`eni i periodot na odobruvawe e dolg. Bankite i na golemite i uspe{ni biznisi vo Makedonija im baraat pove}e vidovi garancii. Kako, na primer, garancija od kompanijata i od sistemot vo ~ii ramki funkcionira, posebni garancii za uspe{nost na biznisot i bezbroj drugi birokratski barawa, koi se nelogi~ni za kompanii za koi vo sekoe vreme mo`e da se proveri deka dobro rabotat i koi zadol`uvaweto mo`at da go podnesat.

“So ogled na toa {to sme del od grupacijata Duferko, no i od kontaktite so najgolemite svetski kompanii od ovaa sfera, so konkurentite, imame informacii za toa po koja cena tie dobivaat krediti vo nivnite zemji. Stanuva zbor

ALEKSANDAR PANOV IZVR[EN DIREKTOR NA MAKSTIL

“So ogled na toa {to sme del od grupacijata Duferko, no i od kontaktite so najgolemite svetski kompanii od ovaa sfera, so konkurentite, imame informacii za toa po koja cena tie dobivaat krediti vo nivnite zemji. Stanuva zbor za kreditni linii vo milioni evra, koi gi dobivaat po mnogu poniski kamati. Gi znaeme kreditnite uslovi vo stranstvo, no vo Makedonija ne mo`eme istite da gi dobieme. I tuka e na{ata nekonkurentnost.”

Porane{niot guverner Go{ev, smeta deka visinata na kamatite na kreditite, mo`ela da bide poprifatliva za kompaniite, no toa zavisilo od mnogu faktori. Spored nego, cenata na kapitalot e determinirana od vkupnite rizici vo edna ekonomija, a toa gi vklu~uva i politi~kite rizici na zemjata.

“Ova ve}e e odluka na bankarite.

Kolku tie vo vkupnata ekonomskopoliti~ka sostojba mo`ele da gi spu{tat kriteriumite i da go zgolemat rizikot. Za kompaniite da dobivaat poevtino finansirawe, bankite trebalo da gi spu{tat kriteriumite.

Sepak, 23% godi{en rast poka`uva deka vo izminatite sedum godini davale krediti, a drugo e pra{aweto vo koi granki i za kakva namena. Toa {to mo`e da kreira pogolem ekonomski rast sekako bi bilo pogolemo kreditirawe na investiciski proekti za vnesuvawe novi tehnologii vo proizvodstvoto”, veli Go{ev.

Toj zabele`uva deka vo poslednite sedum godini kamatnata stapka na kreditite e okolu 10%, {to e dvoen pad vo sporedba so visinata na kamatite na bankarskite krediti vo prethodnite godini, koga tie bea zacementirani nad 18% godi{no. Go{ev objasnuva deka za cenata na kapitalot, va`na e i stapkata na nefunkcionalni krediti vo edna ekonomija.

Ako taa raste, toga{ toa poka`uva deka rizicite od kreditiraweto se visoki. Toa e indikator kaj bankite za zategnuvawe na kreditnata politika.

Spored Go{ev, vo zemjata mo`e{e da ima pogolem priliv na kapital, a so toa i pove}e pari za krediti, ako Makedonija bila percepirana kako pomalku rizi~no podra~je. Vo takov slu~aj, spored nego, site tro{oci, vklu~uvaj}i ja i cenata na kapitalot, bi se namalile. Sega, smeta Go{ev, gra|anite treba da bidat svesni deka dobivaat krediti so cena koja e pribli`no ednakva vo zemjite vo regionot, vo prv red Srbija i Bugarija.

23

2 24 DR@AVATA POTRFLI SO MBPR Ekspertite ja poso~uvaat Makedonskata banka za poddr{ka na razvojot kako institucija preku koja dr`avata izminatite godini mo`e{e i treba{e da go zasili vlijanieto, so kreirawe na pogolema ponuda na evtini krediti i izvozna poddr{ka za kompaniite. Tie smetaat deka ovaa dr`avna banka mo`e da im ponudi mnogu pove}e na kompaniite, od toa {to go nudi denes. Taka, pokraj kreditnata linija na Evropskata investiciska banka (EIB), i ostanatite nekolku limitirani kreditni linii koi so godini nanazad gi nudi, MBPR treba da raboti na obezbeduvawe pove}e sve` kapital vo stopanstvoto preku novi i pogolemi kreditni linii. Ima prostor da gi razraboti i instrumentite za poddr{ka na izvozot, za koi ima golema potreba kaj kompaniite. Neophodna e i nejzina dokapitalizacija, ({to be{e predvideno pred 2 godini) za da mo`e direktno da gi kreditira kompaniite i so toa kreditite da stanat poevtini. za kreditni linii vo milioni evra, koi gi dobivaat po mnogu poniski kamati od makedonskite. Gi znaeme kreditnite uslovi vo stranstvo, no vo Makedonija ne mo`eme istite da gi dobieme. I tuka e na{ata nekonkurentnost”, potencira Panov.

Cenata na zadol`uvaweto vo bankite, objasnuva toj, vlijae na zgolemuvawe na cenata na krajniot proizvod, kako tro{ok koj vleguva vo cenata na ~inewe na proizvodot.

Tokmu toa gi pravi makedonskite proizvodi nekonkurentni na svetskiot pazar.

Aleksandar Cvetanov, osnova~ i direktor na izvoznikot Makrogres, veli deka vo poslednite 2-3 godini konditorskata fabrika ne koristi krediti, zatoa {to ima dovolno obrtni sredstva. No i koga koristele, vo prvite godini od raboteweto, nemale problemi so bankite zatoa {to imaat imot koj mo`e da se zalo`i kako hipoteka, no sepak priznava deka tokmu zalogot e osnovniot problem na mnogu kompanii koga baraat zaem vo banka.

“Mnogu mi e neprijatno koga slu{am kolegibiznismeni kako se `alat za kreditnite uslovi vo Makedonija, zatoa {to nie ne sme imale problemi. Fakt e deka nitu edna banka ne odobruva kredit, ako kompanijata nema zdrava hipoteka. No, mojata firma nemala takov problem”, veli Cvetanov.

Vo odnos na visinata na kamatite, Cvetanov veli deka vo Makedonija tie se ne{to povisoki od nivoto vo regionot, no ne mo`at da se sporeduvaat so toa {to se nudi vo zapadno-evropskite zemji.

KLU^OT VO MONETARNATA POLITIKA!?

Spored Чekrexi od SSK, so cel da postigne stabilen kurs na denarot Narodnata banka izminatite godini mora{e da intervenira i da ja sterilizira pari~nata masa, so krevawe na kamatata na blagajni~kite zapisi na 9%. Vo takvi uslovi, ne mo`e{e da se o~ekuva poniski kamati za kreditite, ne mo`e{e da se o~ekuva da poevtinat investiciskite kamati.

“Site ekonomski zakoni va`at i za parite, zatoa {to i tie se stoka. Taka, vo uslovi koga imame golema pobaruva~ka za krediti, koja e pogolema od ponudata, logi~no e cenata na kapitalot, odnosno kamatata da bide visoka. Poradi istata pri~ina i pristapot do pari e ote`nat, zatoa {to ima pogolema pobaruva~ka od ponuda”, veli Чekrexi.

Spored nego, klu~ot e vo kombinacijata na monetarnata i fiskalnata politika. Tie

TRI GLAVNI PRE^KI ZA POLESEN PRISTAP DO KREDITI: Pomala ponuda vo odnos na pobaruva~ka; Neusoglasenost na fiskalnata i monetarnata politika; Slaba poddr{kata od dr`avata preku MBPR. treba da kreiraat ambient vo koj bankite }e bidat pritisnati parite da gi plasiraat vo krediti namesto vo blagajni~ki zapisi.

No, Petar Go{ev, porane{en guverner na Narodnata banka i eden od politi~arite koi od osamostojuvaweto na Makedonija u~estvuva vo kroeweto na ekonomskata politika, misli poinaku. Toj smeta deka monetarnata politika niz godinite nanazad ne bila pri~inata za te{kiot pristap do krediti za biznisite.

Spored nego, mnogu pra{awa vlijaeja na rastot na kreditiraweto, po~nuvaj}i od vkupnite politiki vo dr`avata, no i eksternite {okovi koi se slu~uvaat vo regionot.

“Na koktelot po povod moeto zaminuvawe od guvernerskata pozicija ka`av eden podatok. Vo sedumte godini dodeka bev guverner na Narodnata banka, prose~nata godi{na stapka na rast na kreditiraweto be{e 23%. Toa ni slu~ajno ne e malku, no lu|eto ne analiziraat, zboruvaat vrz osnova na muabeti. Tie 23% se 5,7 pati pobrz rast na kreditiraweto od realniot rast na Bruto-doma{niot proizvod (BDP) vo istiot vremenski period”, veli Go{ev.

Ovie pokazateli, spored nego, poka`uvaat deka kreditiraweto vo Makedonija vo poslednite sedum godini ima dinamika. Go{ev predupreduva deka ako rastot na kreditiraweto bil u{te pogolem, toga{ toa ve}e bi bilo problem vo ekonomijata.

“Dokolku imavme u{te pogolema razlika me|u nominalniot i realniot rast na godi{nata stapka na kreditirawe i nominalniot i realniot rast na BDP, toga{ toa bi bilo rizik. Tokmu vakvi situacii vo razvienite ekonomii bea pri~ina za globalnata ekonomska kriza vo 2008 godina. Vo tie zemji, dolgo vreme rastot na kreditiraweto be{e daleku nad rastot na BDP”, objasnuva Go{ev.

Spored nego, mnogu e va`no da se po~ituva praviloto, spored koe rastot na kreditite ne treba da bide pogolem od dvojniot nominalen rast na BDP, inaku ekonomijata }e do`ivee kriza.

NA 30-ti SEPTEMVRI N

BBANKAR

RO! O K NAS

e mese~nik!

no proizvod na KAPITAL nov TAL MEDIA GROUP KOGA IZLEGUVA? Prviot broj na bankar }e izleze na 30 septemvri (petok), a ponatamu sekoj prv petok vo mesecot (12 pati vo godinata) BROJ NA STRANICI: 100 SODR@INA: Istra`uvawa na finansiski pazari (makedonija/balkan/evropa/svet, slu~ai, analizi, komentari, kolumni, intervjua, strategii, finansirawe na investiciite, finansirawe na izvozot… psihologijata na pobednicite i gubitnicite (makedonski slu~ai)…

CELNA GRUPA: Za bankari, finansiski eksperti, konsultanti, investitori i pretpriema~i, advokati, profesori i studenti… i idni bankari, investitori i pretpriema~i…

SPECIJALNO INTERNET IZDANIE: Golemi popusti i gratisi za pretplatnici na KAPITAL MEDIA GROUP

RO! O K NAS

NA 15 15-ti 5-ti i OKTOMVRI OKTOM MVRI

MENAXER

e mese~nik!

nov proizvod na KAPITAL MEDIA GROUP KOGA IZLEGUVA? Prviot broj na Menaxer ke izleze na 15 oktomvri (sabota), a ponatamu sekoj 15-ti voo mesecot (12 pati vo godinata) BROJ NA STRANICI: 100 SODR@INA: Istra`uvawa na pazari investirawee i izvoz (Makedonija/Balkan/Evropa/Svet, vet, slu~ai (Makedonija i Svetot), analizi, i, komentari, kolumni, intervjua, delovni strategii, ategii, svetski umovi, planetarni pobednici,, modeli na upravuvanwe, dobri odluki za investiestiu rawe, izvoz – kako? business modeli… edukaciiva-~ite ja i obrazovanie na menaxerite i osniva-~ite na kompanii, na~ini na nao|awe finansii ansii za va{ite proekti, {to e dobar proekt, inovacii, start-up business proekti, koj vii pomaga? nicite psihologijata na pobednicite i gubitnicite (make-donski slu~ai)…

CELNA GRUPA: Za pretpriema~i, izvr{ni direktori, osniva~i i investitori, investiciski eksperti i okati, sovetnici eksperti, konsultanti, advokati, profesori i studenti... i idni pretpriema~i, iema~i, investitori i bankari...

SPECIJALNO INTERNET IZDANIE: Golemi popusti i gratisi za pretplatnici nici na KAPITAL MEDIA GROUP

kontakt: zikov@kapital.com.mk kontakt@kapital.com.mk akt@kapital.com.mk marketing@kapital.com.mk lice za kontakt: Qup~o Zikov, direktor na KAPITAL MEDIA GROUP

26 REPORTA@A

TIRANA ZA 24 ^ASA

FRANCUSKI PLAN ZA ALBANSKATA METROPOLA IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk g @ p

a vremeto vo edna jugoslovenska humoristi~na emisija kade {to sekoj od bratskite narodi si ima{e svoj pretstavnikk me|u {egata | akterite k na smetka na Makedonecot ode{e vo stilot “Da ti se pluknam vo dr`avata ~ij Zapad e Albanija”. Ova e popristojnata varijanta na {egata, se razbira.

Mi padna na pamet dodeka go minuvav grani~niot premin ]afasan i za prvpat vo svojot `ivot vlegov vo dr`avata koja do pred dvaesetina godini be{e najizoliranata pripadni~ka na evropskiot komunisti~ki blok, vo koja ne mo`e{e ni da se vleze, ni da se izleze i za nas, isto~nite sosedi, be{e svoevidna misterija.

Znaevme samo deka e isklu~itelno ekonomski zaostanata, re~isi bez fabriki, bez avtomobili po neasfaltiranite pati{ta, pa zatoa i bea tie podbivni komentari i vicevi na nejzina smetka. Normalno, od 1990 godina navamu se slu~ija mnogu promeni vo Albanija i nejziniot dene{en lik e kako kako razlikata od neboto do zemjata vo

N

Pominaa 20 godini otkako Albanija raskrsti so komunizmot i ottoga{ mnogu raboti se smenija vo zemjata koja be{e najizolirana vo Evropa, re~isi polovina vek. Grade`nata industrija e dvigatel na rastot na albanskata ekonomija, {to se zabele`uva na sekoj ~ekor otkako }e vlezete vo zemjata. Metropolata Tirana, sekako, go dr`i primatot vo toj pogled, a naskoro nejziniot centar }e dobie nov lik, so francuski {mek

sporedba so toa {to be{e vo vremeto na Enver Hoxa, diktatorot koj od 1945 do 1985 godina gi “~este{e” svoite sonarodnici so komunizam od najrigiden severnokorejski tip. Edna od najgolemite promeni, sekako, e grade`nata ekspanzija {to se slu~uva vo Albanija poslednive desetina godini, koja, vsu{nost, na nekoj na~in be{e i povod za posetata {to ja napravi malata ekipa na Kapital (jas plus izvr{nata direktorka Gordana) vo Tirana pred dve nedeli, koja trae{e ne{to pomalku od eden den. Ete, tolku vreme imavme za da vpieme vpe~atoci za gradot koj za dve decenii porasna od 250.000 na nad 600.000 `iteli, pa procenete sega kolku novi `iveali{ta bilo potrebno da se napravat i {to zna~elo toa za grade`nata industrija vo zemjata.

Tokmu saemot za grade`ni{tvo

i investicii RealEX, koj {to za prvpat se odr`a vo Tirana, be{e na{ata cel na posetata, nastan na koj{to se sobraa pretstavnici od grade`nata industrija i site pridru`ni dejnosti od zemjata doma}in, od regionot i po{iroko. Se razbira, i `elbata da go slu{neme obra}aweto na Donald Tramp, amerikanskiot grade`en magnat, koj vo `ivo od Wujork preku videoprenos treba{e da se obrati na gala-ve~erata organizirana vo ramkite na saemskata manifestacija.

STANOVI NAMESTO BUNKERI Koga zboruvame za grade`nata ekspanzija vo Albanija treba da spomeneme deka edinstveniot napor {to go napravil Enver Hoxa vo taa nasoka e da ja “posee” zemjata so re~isi 750.000 bunkeri, napraveni od

beton i ~elik, koi trebalo da ja za{titat zemjata i nejziniot paranoi~en vladetel od neprijatelska invazija. Ovaa negova ostavina mo`ete da ja zabele`ite vedna{ {tom }e vlezete na albanskite pati{ta, kade {to po okolnite ridovi se na~i~kani bezbrojnite betonski pe~urki. So padot na komunizmot novite demokratski izbrani vladi ne znaeja {to da im pravat na tolkute bunkeri, pa ostavija nekoi kreativni pretpriema~i da gi pretvoraat vo hoteli, restorani, barovi, pa duri postoi i edna nevladina organizacija {to se gri`i za nivno za~uvuvawe i preadaptacija.

No, da go ostavime minatoto, da vidime {to gradi Albanija denes. Kako {to izjavi albanskiot premier pri sve~enoto otvorawe na saemot RealEX,

BROJ 621

23/09/2011

www.kapital.mk

grade`ni{tvoto e dvigatel na ekonomskiot razvoj na zemjata, industrija vo koja se vklu~eni golem broj doma{ni i stranski kompanii. Najslikovito toj go opi{a toa so zborovite deka grade`nicite zamenija pove}e od 700.000 bunkeri so nad 500.000 novi ku}i i stanovi”.

“Denes Albanija ima tri pati pove}e stanben prostor za razlika od pred 20 godini i za toj kus period uspea da izgradi i obnovi pove}e od 87.000 kilometri pati{ta”, re~e Beri{a.

I nie samite se uverivme vo ovie negovi zborovi, zabele`uvaj}i go golemiot broj stanbeni i delovni zgradi izgradeni vo Tirana, od koi nekoi se vistinski ubavici so stakleni fasadi so po 30-40 katovi, kakvi {to vo Skopje, za volja na vistinata, s$ u{te nema.

E, gledaj}i gi niv, povtorno mi tekna na {egata od po~etokot na tekstot, no sega mo`e da se modifikuva malku, vo polza na Albanija, se razbira.

Zna~i, Tirana, barem nejziniot centralen, reprezentativen del navistina dobil sovremen, zapadwa~ki lik, kade {to grdata soc-realisti~ka arhitektura se zamenuva so novi, moderni gradbi, koi vo kombinacija so postarite objekti u{te od vremeto pred Hoxa, proektirani od italijanski arhitekti, mu davaat prijaten “{mek” na gradot.

Nie imavme privilegija da bideme smesteni vo ekskluzivniot hotel Rogner, vo sopstvenost na avstriska grupacija, smesten na najubavata ulica vo Tirana, bulevarot Dëshmorët e Kombit ili Ma~enici na nacijata vo bukvalen prevod, isto taka

REPORTA@A

proektirana od italijanski arhitekti. Vo toa sosedstvo se i nekolku ambasadi, edna od parlamentarnite zgradi, palatata na pretsedatelot, nekolku ministerstva, i barem 5-6 novi oblakoderi, dom na golemi evropski bankarski grupacii i kompanii {to se vlezeni na albanskiot pazar.

Vo ovie oblakoderi ima i bezbroj ekskluzivni prodavnici, kafuliwa i restorani, pa Tirana mo`e da bide i odli~no mesto za {oping, zatoa {to ima izbor od najpoznatite i najskapite svetski modni brendovi, koi s$ u{te gi nema vo Skopje.

NA VE^ERA SO TRAMP Samot za nedvi`nos ti se odr`uva{e vo Kongresnata palata, locirana vedna{ do hotelot Rogner, koja e izgradena vo vremeto na komunizmot i e sedi{te na pove}e industriski saemi {to se odr`uvaat vo Tirana. Intereseno e predvorjeto na zgradata koe{to oddava vpe~atok deka ste nekade na more, {to i ne e tolku daleku od vistinata, zatoa {to Tirana e oddale~ena od Jadranskoto More edvaj triesetina kilometri, pa i klimata i vegetacijata se mediteranski. Posetivme nekolku firmi {to izlo`uvaa na RealEX, me|u koi i na{ite prijateli od Knauf, germanskot proizvoditel na materijali za suva gradba, poto~no nivnata kancelarija vo Makedonija, koja gi pokriva i pazarite vo Albanija i vo Kosovo. Knauf be{e generalen pokrovitel na nastanot, a nivnoto pretstavni{tvo vo Albanija raboti odli~no, pred s$ poradi grade`nata ekspanzija

Vo momentov se slu~uva “fejslifting” na centarot vo albanskata metropola

Saemot za grade`ni{tvo RealEX sobra okolu 60 izlo`uva~i od ovoj sektor i site pridru`ni dejnosti, a generalen pokrovitel be{e Knauf, preku kancelarijata vo Skopje

27

28 REPORTA@A vo zemjata.

Vnimanieto ni go privle~e i {tandot na Century 21 Albania, najgolemata agencija za nedvi`nosti vo Albanija, koja, vsu{nost, e fran{iza na golema svetska agencija koja raboti na pove}e desetici pazari.

Vrabotenite vo agencijata gi pra{avme kako se dvi`i pazarot na nedvi`nosti vo Albanija, konkretno cenite na metar kvadraten stanben i deloven prostor. Bevme prili~no

iznenadeni koga ni ka`aa deka stanovi vo najekskluzivnite kvartovi na Tirana mo`e da se najdat i za 1.000 evra za metar kvadraten, a najvisokata cena ne nadminuva 2.000 evra, dodeka vo pomalku atraktivnite delovi na gradot cenite se od 400-800 evra za metar kvadraten. Interesno e {to na albanskata riviera mo`e da se najdat novoizgradeni apartmani za ceni od 800-900 evra za metar kvadraten na samiot breg na moreto. Ova samo

da se potsetime deka eden makedonski grade`en pretpriema~ stanovi na bregot na Ohridskoto Ezero prodava po cena od “samo” 1.700 evra za metar kvadraten.

Ova “samo” stoi vo negovata reklama, ne go izmislivme nie.

Ve~erta otidovme na gala-ve~erata organizirana od agencijata za biznis-nastani Leoron, isto taka na{i prijateli, na ~ija pokana imavme ekskluzivna mo`nost kako edinstven medium od Makedonija da vidime i da slu{neme {to ima da ka`e Donald Tramp za aktuelnite sostojbi vo grade`ni{tvoto vo SAD i vo svetot i da spodeli nekoi svoi iskustva so publikata. Za celata prezentacija na Tramp i pra{awata od publikata {to gi odgovori }e ~itate naskoro, vo edno od novite izdanija na Kapital Media Grup, a tuka samo }e ka`eme deka direktorot na Knauf za Makedonija, Albanija i Kosovo, Todor Delovski, go pra{a Tramp koj e osnovniot princip na negovoto liderstvo.

Tramp odgovori deka najbitno e da go saka{ toa {to go raboti{ i deka toj nikoga{ ne razmisluval za penzionirawe i sl., tuku }e go raboti toa {to najdobro go znae, investiraweto vo nedvi`nosti, s$ dodeka go dr`at nozete.

I TIRANA IMA “SKOPJE 2014” Osven posetata na saemot i gala-ve~erata vo “prisustvo” na Tramp, nemavme mnogu vreme da se pro{etame niz Tirana vo tie pomalku od 24 ~asa {to gi imavme na raspolagawe. Go pro{etavme barem centarot na gradot, okolu plo{tadot Skenderbeg, kade {to vo momentov se odviva rekonstrukcija na ulicite, parkovite i drugata infrastuktura, spored proektot {to se narekuva “Francuski plan”, zatoa {to e izraboten od francuski arhitekti.

Taka i Albanija si ima svoe “Skopje 2014”, se po{eguvavme so kole{kata dodeka gi gledavme grade`nite raboti {to se odvivaat tamu. Kako seto toa }e izgleda koga }e bide gotovo mo`evme da

29 Star “mercedes” i nov {opingcentar, sose “Kerfur”, na vlezot od Tirana

Vo centarot na Tirana niknaa pove}e stanbeno-delovni oblakoderi poslednive godini

se uverime od slikite {to ni gi poka`aa kolegite od albanskite mediumi, a mo`e da se vidat i na oficijalnata internetstranica na Gradot Tirana. Vo sekoj slu~aj, ne{to poinakvo od “fejsliftingot” na Skopje. [etaj}i niz centarot vpe~atok ostavaat i ubavo sredenite parkovi, nekolkute {iroki bulevari, kako i prekrasnata pravoslavna crkva, koja {totuku se privr{uva vo najstrogiot centar na gradot. Ogromen soboren hram sred metropola na dominantno muslimanska dr`ava?!

“Enver Hoxa oficijalno ja ima{e zabraneto religijata, pa po pa|aweto na komunizmot mnogumina se zateknaa sebesi kako ateisti, a i tie {to se vernici se mnogu tolerantni kon drugite religii”, mi objasnuva eden od albanskite kolegi.

I {to da ka`eme na krajot, po ovaa kusa poseta na Tirana? Gradot, generalno, ne e lo{. Vo sekoj slu~aj, ima pove}e ubavi objekti so arhitektura karakteristi~na za zapadna Evropa od krajot na XIX i prvata polovina na XX vek, otkolku {to ima Skopje (tie go imaa Hoxa, nie imavme zemjotres {to gi uni{ti najubavite objekti). Ne e ne{to spektakularno, no ne e ni pribli`no bezli~no i sivo kako {to bilo do pred 20 godini. Vo sekoj slu~aj, mnogu se gradi vo Tirana, se gradi mnogu i vo ostatokot na Albanija, no poradi statusot metropola, sedi{teto na site bitni dr`avni institucii i stranski diplomatski pretstavni{tva, frekvencijata na biznis nastani i sl., grade`nata ekspanzija e najprisutna vo Tirana. Nekade bila pod palkata na urbanata mafija, nekade e s$ ~isto i zakonski, pa ne e haoti~no i grdo. Kako i da e, se gradat mnogu novi stanbeni i delovni zgradi vo Tirana. Ne zaostanuva nitu primorskiot pojas, poradi atraktivnosta {to ja pravi turizmot, no za toa vo nekoja druga prigoda, koga na lice mesto }e gi posetime Dra~, Valona, Saranda i ostanatite mesta na albanskata riviera.

30 INTERVJU “Svetskiot kongres za higiensko in`enerstvo i dizajn vo 2011 godina ima ogromno zna~ewe na samo za Makedonija, tuku i za celiot svet. Ovoj kongres pretstavuva samit na svetskata prehranbena industrija”, veli profesorot Vladimir Kakurinov, eden od glavnite “vinovnici” {to zemjava ja dobi organizacijata na kongresot godinava

VLADIMIR KAKURINOV

PROF. PRETSEDATEL NA MAKEDONSKATA REGIONALNA SEKCIJA NA EHEDG

VO OHRID GO SOBRAVME VRVOT NA SVETSKATA PREHRANBENA INDUSTRIJA IGOR GOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk or@kapital.com.mk @ p

opstvenici, izvr{ni direktori i menaxeri za proda`ba na Nestle, Tetrapak, Stork, Van Meeuwen, Givaudan, Unilever, GEA i drugi svetski kompanii od prehranbenata industrija i institucii povrzani so nea denovive se dojdeni na Svetskiot kongres za higiensko in`enerstvo i dizajn vo Ohrid.

Organizator na kongresot e Makedonskata regionalna sekcija na EHEDG (Evropska grupacija za higiensko in`enerstvo i dizajn), a u~esnicite diskutiraat za najnovite dostignuvawa vo prehranbenata industrija i koi se idnite trendovi vo site nejzini segmenti. Razgovaravme so Vladimir Kakurinov, pretsedatel na Makedonskata regionalna sekcija na EHEDG i profesor na Veterinarniot fakultet vo Skopje, za toa {to zna~i za Makedonija organizacijata na ovoj svoeviden samit na prehranbenata

S

industrija od celiot svet.

Profesore, ako mo`e za na{ite ~itateli Profesore da objasnime kakva institucija e EHEDG i {to zna~i organizacijata na kongresot za Makedonija?

EHEDG e kratenka od European Hygienic and Design Group, odnosno Evropska grupacija za higiensko in`enerstvo i dizajn. Toa e najgolemata i najmo}nata svetska grupacija i mre`a vo oblasta na prehranbenata industrija. Vo nea ~lenuvaat najmo}nite svetski korporacii od prehranbenata industrija, kako {to se: Nestle, Tetrapak, Stork, Unilever, Kraft Foods, Alfa Laval, Lactalis, GEA, Van Meeuwen itn., no ~lenovi se i mnogu mali i sredni preprijatija, kako i mnogu univerziteti, istra`uva~ki centri, pretstavnici na vladini organizacii za kontrola na bezbednost na hranata itn.

Osnovnata cel na EHEDG e promocija na proizvodstvoto na bezbedna hrana preku podobruvawe na higienskoto in`enerstvo

i dizajn vo site aspekti na proizvodstveniot proces.

EHEDG aktivno ja poddr`uva evropskata legislativa koja bara rakuvaweto, podgotvuvaweto, prerabotkata i pakuvaweto na hranata da se vr{i na higienski na~in, so upotreba na higienska ma{inerija i vo higienski prosto prostorii. Preduslov za toa e korekten higiens higienski dizajn i odr`uvawe na proizvodnite si sistemi. EHEDG dosega ima izdadeno pove pove}e dokumenti (vodi~i) za soodveten higie higienski dizajn za razli~ni granki na prehr prehranbenata industrija. Ovie vodi~i se i idni idn dokumenti od kade {to EU }e ja nadgraduva svojata regulativa nadgra vo odnos na higienskiot dizajn. Za da se hig postigne prifatliv prifatl stepen na bezbednost i kvalitet na prehranbenite proizvodi p neophodno e spr sproveduvawe na soodveten trening i edukacija za higiensko in`enerstvo i dizajn za site nivoa na vraboteni vo organizaciite {to se zanimavaat so proizvodstvo, nabavka, odr`uvawe ili rabota na sistemi za proizv proizvodstvo na hrana.

Akreditiranata trening-programa na EHEDG tr e osnova na evrop evropskata edukacija i kvalifikuvanost za higienski dizajn i site {to hig go pominale ovoj trening imaat unikatna referenca {to mo`e da im poslu`i za m vrabotuvawe vo koja bilo kompanija vo svetot.

Svetskiot kongres za higiensko in`enerstvo i dizajn vo 2011 godina ima ogromno zna~ewe na samo za Makedonija, tuku i za celiot svet. Ovoj kongres pretstavuva samit na svetskata prehranbena industrija.

Na kongresot prisustvuvaat sopstvenici na najgolemite i najva`nite kompanii, izvr{ni direktori, menaxeri za proda`ba, no i tehnolozi i tehni~ki lica, pretstavnici na mnogu istra`uva~ki institucii i univerziteti od celiot svet, kako i pretstavnici na vladini organi i tela za kontrola na kvalitetot i bezbednosta na hranata.

Od koga Makedonija ima svoja sekcija vo EHEDG i kakvi se pridobivkite za na{ata prehranbena industrija od ova ~lenstvo?

Makedonskata regionalna sekcija na EHEDG postoi dve godini i e prva i edinstvena regionalna sekcija vo Jugoisto~na Evropa i daleku pred zemjite od regionot vo ova pole.

32 INTERVJU Vpro~em, dobivaweto na organizacijata na ovoj nastan vo prehranbenata industrija najzna~aen vo svetot vo 2011 godina, spored EHEDG, e poradi isklu~itelno dobrata rabota i 100% ispolnuvawe na site aktivnosti na Makedonskata regionalna sekcija na EHEDG. So ~lenstvoto vo Makedonskata regionalna sekcija na EHEDG makedonskata prehranbena industrija ima izvonredna {ansa da gi promovira i prodava svoite proizvodi nasekade vo svetot. Isto takam ova e odli~na i edinstvena {ansa za {irewe na krugot na li~ni prijatelstva so najzna~ajnite lu|e vo svetot vo prehranbenata industrija.

Koi se u~esnicite na kongresot i konkretno, {to }e se slu~uva za vreme na rabotniot del?

Na Svetskiot kongres prisustvuvaat pove} e od 220 u~esnici od 30 zemji od svetot, odnosno pokraj site evropski zemji, ima u~esnici od Japonija, Rusija, Tajvan, Tajland, Avstralija, SAD, Meksiko itn. Svetskiot kongres trae tri dena, odnosno od 22. do 24. septemvri 2011 godina i se odr`uva vo hotel Granit vo Ohrid. Prvite dva dena od kongresot diskutirame za najnovite dostignuvawa vo prehranbenata industrija i koi se idnite trendovi i toa vo site segmenti na prehranbenata industrija, po~nuvaj}i od surovinite, opremata za proizvodstvo, tehnologiite za proizvodstvo i prerabotka, nejziniot kvalitet i bezbednost, s$ do mar-

ketingot i proda`bata. Rabotime vo dve sekcii, odnosno vo sekcija za higiensko in`enerstvo i dizajn i sekcija za kvalitet i bezbednost na hranata i proizvodstvo i prerabotki od hrana. Pokaneti govornici se lu|e od praksata i od najpoznatite i najnaprednite svetski kompanii za proizvodstvo na oprema i hrana, kako i lu|e od razli~ni institucii, univerziteti i istra`uva~ki centri od celiot svet. Posledniot del od kongresot e posveten na brokerskiot nastan, koj e otvoren isklu~ivo za kompaniite. [to }e zna~i brokerskiot nastan?

Brokerskiot nastan, vo su{tina, e tet-a-tet sredbi me|u pretstavnicite na kompaniite, na koi tie }e imaat mo`nost da sklu~uvaat razni tipovi zdelki, odnosno da dogovorat proda`ba i/ili distribucija na svoite proizvodi, da stanat partneri itn. Pokraj ve}e navedenite sopstvenici, izvr{ni direktori i menaxeri za proda`ba na kompaniite kako Nestle, Tetrapak, Stork, Van Meeuwen, Givaudan, Unilever, GEA itn., na brokerskiot nastan }e bidat prisutni i sopstveni i ovlasteni lica od doma{nite kompanii za donesuvawe izvr{ni odluki.

Ova e prekrasna mo`nost za makedonskite kompanii direktno da se zapoznaat so lu|e so koi inaku te{ko se dogovara sostanok i direktno so niv da razgovaraat i da gi promoviraat svoite proizvodi i uslugi.

Kakvi se va{ite o~ekuvawa od kongresot

vo Ohrid? [to }e bide pridobivkata za vas kako sekcija na ovaa asocijacija, a {to, generalno, za makedonskiot prehranben sektor?

Iako sme relativno nova sekcija na EHEDG, dodeluvaweto na organizacijata na prviot svetski kongres be{e isklu~itelna ~est i predizvik za Makedonskata regionalna sekcija na EHEDG. Ova e edinstven vakov sobir vo svetot vo 2011 godina, so najgolema koncentracija na najvisoki pretstavnici od svetski zna~ajni korporacii i institucii.

Istovremeno i edinstvena mo`nost za doma{nite kompanii od prva raka da se informiraat za site aktivnosti na EHEDG kako grupacija vo oblasta na higienskoto in`enerstvo i dizajn.

Po ovoj nastan o~ekuvame makedonskite kompanii da stanat ~lenovi na EHEDG i da aktivno da u~estvuvaat vo nejzinite rabotni grupi, so {to }e mo`at i direktno da vlijaat vrz donesuvaweto na idnite evropski regulativi vo ovaa oblast. So toa i Makedonija }e bide polnopraven i ramnopraven u~esnik vo kreiraweto na idnite evropski i svetski trendovi vo oblastite na higienskoto in`enerstvo i dizajn i kvalitetot i bezbednosta na hranata.

Smetam deka Makedonija ima odli~ni eksperti i od akademskata sredina i od ekonomijata koi mo`at da dadat zna~aeni pridones vo ovie oblasti i deka e vreme da se ~ue i nivniot glas.

7 OKTOMVRI, SPECIJALEN PRILOG

VINO “KAPITAL” PRAVI ANALIZA NA TOP 5 STRANSKI PAZARI ZA IZVOZ NA MAKEDONSKO VINO KAKVI MARKETING STRATEGII TREBA DA SE PRIMENAT SOGLASNO KARAKTEROT NA POTRO[UVA^ITE?

KAKO DOMA[NITE VINARII POVE]E DA GO KORISTAT POTENCIJALOT NA HOREKA (HOTELI, RESTORANI, KETERING) SEGMENTOT ZA PRODA@BA NA VINO I VO MAKEDONIJA I VO STRANSTVO?

KAKO RESTORANITE I HOTELITE GI SOSTAVUVAAT VINSKITE LISTI?

VINSKIOT TURIZAM VO MAKEDONIJA - KOI VINARII NUDAT VINSKI TURI, [TO TIE OPFA]AAT, KOLKU ^INAT, KOLKU SE POSETENI?

KOI SE GLAVNITE PROBLEMI [TO GO KO^AT POSILNIOT RAZVOJ NA OVOJ BIZNIS?

ZA OVIE I ZA DRUGI TEMI ]E ^ITATE VO SPECIJALNIOT PRILOG VINO KOJ ]E IZLEZE NA 7 OKTOMVRI 2011 VO KAPITAL. ZA SITE INFORMACII I PRA[AWA OKOLU OGLASUVAWETO OBRATETE SE DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL: prilozi@kapital.com.mk; TEL: 02 3298 110 LICE ZA KONTAKT: JASMINA SAVOVSKA TRO[ANOVSKI KAPITAL MEDIA GROUP DOO; P-FAH 503 1000 SKOPJE TEL. 02 3298 110; FAKS. 02 3298 111

LIFESTYLE

GRANDIOZNO OTVOREN NOVIOT RENO-CENTAR VO SKOPJE IVANA KOLEVA koleva@kapital.com.mk @ p

oviot Reno-centar vo Skopje potsetuva na poznatite avtomobilski centri {irum svetot, so celosno operativni proda`ni saloni, servis i rabotilnica za karoseriski popravki od najmoderen tip. Sopstvenicite, bra}ata Kalenikovi, velat deka bile potrebni pove}e od dva meseci za da se postavi organizacijata na najvisoko mo`no nivo, soglasno so visokite internacionalni standardi na Reno.

Po pobedata na makedonskite ko{arkari nad Litvanija na Evropskoto prvenstvo, Skopje go zafati vistinska euforija od radost i sre}a. Pobedata se ~ini be{e najgolem podarok za bra}ata Kalenikovi, koi napravija vistinski spektakl so grandioznoto otvorawe na noviot Renocentar na Automotiv grup vo Skopje.

“Poubavo otvorawe ne mo`evme ni da posakame. Nema{e da bideme ovde

N

Estradni yvezdi, brojni efekti, ekskluzivni proekcii, zgodni devojki, barmeni, eminentni li~nosti od svetot na {ou-biznisot i sportot...

Vaka izgleda{e proslavata, na koja vo visok stil sve~eno be{e otvoren noviot Reno-centar na Automotiv grup vo Skopje dokolku ne bevte site vie. Avtomobilite kako avtomobili se kvalitetni i dobri, no toa {to gi prodava avtomobilite se lu|eto koi stojat zad niv”, istakna Kiril Kalenikov, generalen direktor na Reno automotiv grup vo Makedonija, istaknuvaj}i gi pozitivnite rezultati vo izminatite tri godini.

Toj najavi deka vo idnina }e bidat i prvite koi }e gi donesat elektri~nite avtomobili vo Makedonija.

“Reno ve}e investira{e pet milijardi evra vo proektot za elektri~ni avtomobili koi ne se hibridni, tuku se polnat na struja. Tie imaat nula {tetni gasovi.

Koga site avtomobili vo Skopje bi bile na struja, toga{ ne }e mora da odime

vo Mavrovo za da di{eme ~ist vozduh”, komentira Kiril Kalenikov.

Zoran Kalenikov, pak, se nadeva deka lu|eto povtorno }e ja vratat doverbata vo novite avtomobili i deka naskoro, za pomalku od edna godina, }e bide otvoren i makedonskiot pazar od uvozot na stari avtomobili. Najstariot, Zlatko Kalenikov, istana deka tie sekoga{ se odnesuvale pretpriemni~ki i vlo`uvale vo Makedonija, po~nuvale od nula, organizirale razni otvorawa. Na zabavata bea prisutni brojni sorabotnici na Reno od muzi~kata scena, kako dixej Xon Antonio, Toni Zen, Lambe Alabakovski, novite yvezdi na M2 produkcija i Ivan Radenov od Idol.

51

52 INOVATIVNOST

MERCEDES-BENZ NAJAVUVA

PRISTIGNUVA NOVATA INDUSTRISKA REVOLUC

raj na sega{nite avtomobili so pogon so nafteni derivati za dve do tri decenii, spektakularno najavi d-r Diter Zi~e, pretsedatel na upravniot odbor na Dajmler (Daimler AG) i prv ~ovek na Mercedes-Benc (Mercedes-Benz), koj tvrdi deka so pomo{ na inovaciite avtomobilskata industrija }e raste daleku pobrzo ovaa decenija vo sporedba so globalnata ekonomija.

Vodorodot e odgovor za re{avawe na problemot so nedostigot od energija od fosilni goriva i za{tita na okolinata. “Po~nuvame so ovaa tehnologija kaj avtomobilite, no ne zavr{uvame tamu”, veli Zi~e, kako odgovor na dilemite od izminative 20-ina godini za toa kade e granicata na razvojot, do kade treba da odi ekonomijata na razvienite zemji, {to da se pravi so namalenite izvori na nafta i kako da se za{titi prirodata i posledicite od zagaduvaweto.

Tokmu na ovie isklu~itelno va`ni temi, za koi se vrzani razni globalni ekonomski, voeni i politi~ki krizi, otvoreno se prozbore i se najavi idninata od strana na Mercedes-Benc na eden od najpresti`nite saemi za avtomobili vo svetot, Frankfurt.

Prviot ~ovek na Mercedes-Benc, d-r Diter Zi~e, pra{uva dali granicite na ekonomskiot i sevkupniot rast se dostignati ili mo`ebi nadminati? Dali re{enieto poznato kako “pomal rast” e vozmo`no da kreira odr`liv razvoj i mo`nost za normalen `ivot za site lu|e na planetata?

Negoviot odgovor e - se razbira NE. Pomal rast ne e re{enie, veli toj, i dodava deka toa bi pretstavuvalo

K

Mercedes-Benz na saemot vo Frankfurt spektakularno ja najavi idninata na avtomobilite i podaleku vo industrijata, pri {to na saemot za avtomobili go pretstavi konceptot nare~en F125! Prednost na ovaa tehnologija e kusoto vreme na snabduvawe so gorivo - vodorod, kako i golemata avtonomija na dejstvuvawe, duri do 1.000 kilometri, i toa kaj avtomobili vo luksuzen segment problem, osobeno za okolinata, obrazovanieto, odr`uvaweto i kreiraweto rabotni mesta, kako i obezbeduvaweto idnina za socijalna dr`ava.

“Pronao|aweto re{enie za odr`liviot razvoj, koe voedno pretstavuva konflikt me|u globalniot rast i potrebata za mobilnost, a od druga strana, efikasna za{tita na okolinata, ne le`i vo `rtvuvaweto na napredokot i prezemaweto restriktivni merki. Ednostavno ka`ano, nam ne ni treba “pomalku i staro”, tuku “pove} e i novo”. Nam ni treba rast preku inovacii”, veli d-r Zi~e.

KAKO DO ZELENA REVOLUCIJA? Tokmu godinata koga Mercedes-Benc pro-

slavuva 125 godini od inovaciite, odnosno od sozdavaweto na prviot avtomobil vo svetot, d-r Diter Zi~e najavuva “zelena industriska revolucija”, vo koja nema ve}e nafta, tuku vodorod, tehnologija koja mo`e da bide nose~ka, kako {to e sega so industrijata, vo koja nose~ki energens e naftata.

INOVATIVNOST

NOVITETI NA MERCEDES-BENC

ZELENA CIJA

Toj o~ekuva krajot na sega{nite tehnologii da se slu~i za dve do tri decenii, no se ograduva deka za da se slu~i ovaa vizija mora da postoi i politi~ka poddr{ka, da se postavi {to e prioritet, da se so~uvaat vladite, da se so~uva evroto ili da se za{titi `ivotnata sredina. “I pokraj srednoro~nite fluktuacii na svetskite pazari, od ovaa pri~ina vo trkata za razvoj avtomobilskata industrija slednata decenija }e se razviva pobrzo vo odnos na globalnata ekonomija.

Mercedes-Benc planira da bide broj eden vo premium segmentot do 2020 godina�, veli d-r Zi~e.

I pokraj toa {to se nudat razni re{enija na avtomobili, kako {to se elektri~nite, sepak, najgolem del od lu|eto sakaat nivniot sleden avtomobil da bide i pogolem i pomo}en. Seto toa, a vo isto vreme da se ima nula emisija na {tetni gasovi kaj avtomobilite, mo`e da se postigne preku tehnologijata so vodorodot F Cell, koja ja nudi Mercedes-Benc.

So ovoj koncept Mercedes-Benc poka`uva deka e mo`no da se proizvedat avtomobili so dinami~ni performansi, koi mo`at da bidat vo luksuzniot segment i voedno da imaat golema avtonomija na dvi`ewe i nula emisija na {tetni gasovi. Se najavuva i golem proekt za izgradba na stanici za gorivo so vodorod so druga kompanija, so {to bi se re{il i sega{niot problem so distribucijata na gorivo.

Novata B-Class: nova era vo kompaktnite vozila So nov ~etiricilindri~en benzinski motor so direktno vbrizguvawe i turbo-polnewe, nov dizel-motor, nova transmisija so dvojna spojka i nov manuelen menuva~ so novi inteligentni pomo{ni sistemi, tehnolo{ki vtorata generacija na B-Class e predvodnik vo novata era na kompaktni vozila vo Mercedes-Benc. Visokiot kvalitet na vgradenite materijali, preciznosta i vnimanieto do najsitni detali vo izrabotkata e glavnata odlika na ova vozilo, vklu~itelno i specifi~nata oprema za bezbednost vgradena kako standardna go pravi ovoj avtomobil edinstven vo svojot segment.

Concept A-CLASS: avtomobil {to mo`ebi doa|a od druga planeta Mercedes Concept A-CLASS e prviot tatne` koj ja ozna~uva idninata na novata generacija, ~ij ekspresiven dizajn celosno stoi zad koncentriraniot dinamizam. Tehni~kite performansi koi go pravat ovoj koncept avtomobil so pogon na predni trkala se: nov ~etiricilindri~en benzinski motor koj razviva 210 ks, transmisija so dvojna spojka, potoa radarski sistem za predupreduvawe pri sudir, kako i adaptiven sistem za sopirawe.

B-Class E-Cell Plus: elektri~no vozilo so prodol`ena avtonomija na dvi`ewe Kombinacijata od elektri~en pogon i benzinski motor ovozmo`uva odli~na pogodnost za sekojdnevno patuvawe ili patuvawe na dolgi relacii. Stanuva zbor za litium-jonska baterija od Doj~e akjumotiv (Deutsche Accumotive), {to ovozmo`uva nula emisija na {tetni gasovi pri lokalno vozewe so avtonomija na dvi`ewe do 100 km. Blagodarenie na tricilindri~niot benzinski motor, konceptot B-Class E-CELL PLUS dostignuva samostojnost na dvi`ewe do 600 km.

Novata M-Class: visoka prefinetost i odli~na efikasnost Novite modeli na M-Class tro{at 25% pomalku gorivo vo prosek vo sporedba so prethodnite modeli. Modelot ML 250 BlueTEC 4MATIC, so isklu~itelni performansi, e osobeno ekonomi~no vozilo, so potro{uva~ka od samo {est litri na 100 km i mo`e da se izminat 1.500 km so eden rezervoar gorivo. Efikasnosta, fascinacijata vo odnos na performansite i isklu~itelniot spoj na agilnosta, zadovolstvoto pri vozeweto i udobnosta se celosno zadovoleni.

SLK 250 CDI: prviot Mercedes Roadster so dizel-agregat Za prvpat Mercedes-Benc nudi sportski

SLK Roadster so dizel-motor. So 204 ks, ~etiricilindri~niot motor na SLK 250 CDI go stava dvosedot vo vrvot na svojata klasa. Ovoj model obezbeduva vrvni rezultati vo odnos na potro{uva~kata na gorivo, kako i vrte`niot moment. Rezultat na seto toa e vrvno u`ivawe pri vozewe vo vongradski neurbani sredini ili pri dolgo vozewe na avtopat. Kako i drugite modeli na SLK pretstaveni vo januari ovaa godina, sovr{eno ja kombinira sportskata dinami~nost so visokiot kvalitet i odli~nata udobnost.

Viano Vision Pearl: jahta na ~etiri trkala So Viano Vision Pearl, Mercedes-Benc poka`uva {to s$ e mo`no da se napravi vo van kategorijata. Ko`ata, drvoto i drugite materijali koi gi istaknuvaat luksuznite detali na voziloto go pravat vozeweto na Viano Vision Pearl odli~no iskustvo za najmnogu {estmina patnici.

SLS AMG Roadster

Tehni~kite performansi na SLS AMG Roadster pretstavuvaat azbuka za in`enerstvoto na modernite sportski avtomobili. Ovoj avtomobil gi kombinira aluminiumskata karoserija, AMG 6.3-liter V8 motor so 571 ks i vrte`en moment od duri 650 Nm, sedumstepen menuva~ so dvojna spojka, kako i posebno izrabotena sportska suspenzija.

SLK 55 AMG: vrvni performansi vo site parametri Mercedes-Benz SLK 55 AMG e najmo} niot SLK za site vremiwa. Noviot AMG 5.5-liter V8 motor odli~no gi kombinira visokite performansi i niskata potro{uva~ka. So 422 ks i vrte`en moment od 540 Nm, SLK 55 AMG gi nadminuva svoite konkurenti. Potro{uva~kata na gorivo e namalena za 30% vo odnos na site prethodni modeli. Sportskata suspenzija na AMG so sistemite DirectSteer system, Torque Vectoring Brake i trifazniot ESPÂŽ plus go pravi ovoj AMG so visoki performansi i dinami~no upravuvawe.

53

54 GADGETS HTC SENSATION XE ZA EKSTRA AUDIO

orporacijata HTC go pretstavi noviot pameten telefon Sensation XE so Beats Audio tehnologija koja ovozmo`uva visok kvalitet na zvukot. Ovoj model na pazarot }e bide dostapen od krajot na septemvri.

Beats Audio e kombinacija na softver i hardver koj ovozmo`uva muzikata da se slu{a na na~in na koj izveduva~ot ja zamislil, so poln zvuk, bas i ~isti vokali.

So HTC Sensation XE odi i microSD karti~ka od 8GB ili 16GB, {to na korisnikot mu ovozmo`uva so sebe da nosi iljada muzi~ki numeri.

Ovoj pameten telefon ima dual-core procesor od 1,5GHz i pro{irena baterija koja ovozmo`uva podolgo slu{awe, gledawe, zborewe, no i surfawe na Internet.

Direktorot za marketing i proda`ba vo HTC, Xejson Mekenzi, istakna deka kvalitetot na zvukot e klu~en za do`ivuvaweto so mobilniot telefon. “Sekoga{ gi dvi`ime granicite vo audiomo`nostite na telefonot so cel da obezbedime podobruvawe na glasot, muzikata, filmovite i igrite�, veli Mekenzi.

K

LUKSUZEN MOBILEN OD DIOR olemite brendovi ne se ne{to novo vo svetot na tehnologijata. Dosega vidovme mnogu modni ku}i koi vme{aa prsti vo sozdavaweto na mobilni telefoni, koi do pred nekolku godini ne se poka`aa mnogu dobro bidej}i, osven dizajnot, ~esto ne nudea nikakvi tehni~ki karakteristiki.

No, sega toa se smeni otkako nekoi od niv se odlu~ija da koristat Android operativen sistem, {to gi pravi mnogu poposakuvani.

Noviot model na mobilni telefoni od Dior nudi ekran na dopir od 3,2 in~i, 3G, kamera od 5 megapikseli, ekran od safirno staklo koe ne se grebe, MP3 player, Wi-Fi..., seto toa spakuvano vo moderen dizajn. ]e bidat proizvedeni samo 99 par~iwa od mobilniot Dior Phone Touch, ~ija osnovna verzija }e se prodava po cena od 3.900 evra.

G