631-Kapital magazin

COVER STORY: VLADATA GI O@IVUVA ZAGUBARITE biznis magazin

foto: FILIP POPOVSKI

M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRILOG

INTERVIEW

BORIS MAXUNKOV

GENERALEN MENAXER I SOPSTVENIK NA KONTI HIDROPLAST

ILI ]E SE DVI@IME NAPRED ILI ]E NÈ NEMA ...samo samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 631 CENA 100 DEN.|30 NOEMVRI, 2011, SREDA|GODINA 13

WWW.KAPITAL.MK

COVER STORY: VLADATA GI O@IVUVA ZAGUBARITE biznis magazin

4M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

SODR@INA SODR@INA

IZDVOJUVAME

06 PORTFOLIO

ZAGUBARI

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRILOG

foto: FILIP POPOVSKI

12 COVER STORY Vladata ja menuva strategijata za zagubarite Zagubarite }e se pravat uspe{ni dr`avni kompanii 16 INTERVJU Boris Maxunkov, generalen menaxer i sopstvenik na Konti hidroplast Ili }e se dvi`ime napred ili }e n$ nema

INTERVIEW

BORIS MAXUNKOV

GENERALEN MENAXER I SOPSTVENIK NA KONTI HIDROPLAST

ILI ]E SE DVI@IME NAPRED ILI ]E NÈ NEMA ...samo samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 631 CENA 100 DEN.|30 NOEMVRI, 2011, SREDA|GODINA SREDA|GODINA 13

WWW.KAPITAL.MK

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Veqko Vlahovi} br 11, Skopje (delovna zgrada na Tehnometal Vardar AD, 2 kat), p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 nikolova@kapital.com.mk Pretplata na dnevniot vesnik Kapital i na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplati@kapital.com.mk Reklama: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.com.mk aleksandra@kapital.com.mk Oglasi: Dijana Gulakova ++389 2 3298 110/ lok.105 gulakova@kapital.com.mk Specijalni prilozi: Jasmina Savovska Tro{anovski jasmina@kapital.com.mk Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Aleksandar Ivanovski Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka.

20 KAPITAL AKADEMIJA Treta rabotilnica, “Me|unarodno dvojno odano~uvawe” Makedonija mora efikasno da se spravi so dvojnoto odano~uvawe

Namesto proda`ba na stranci, Vladata odlu~i sama da go restartira i za`ivee EMO, a podocna najverjatno i drugite zagubari. Na premierot Gruevskii drugite ekonomski ministri sigurno im e jasno deka zagubarite }e gi re{at samo ako so niv upravuvaat efikasno i transparentno kako {to se upravuva sekoja druga privatna kompanija. Kako i da e ova e {ansa tie na delo da poka`at deka znaat biznisot i menaxmentot da go praktikuvaat i vo praksa, a ne samo vo pi{uvawe na dobri predizborni ekonomski programi.

Str. 12

Cover story

22 INTERVJU Robert Ordanoski, direktor na Agencijata za elektronski komunikacii Reformite mi se predizvik!

24 MOJOT KAPITAL Vinarnici propa|aat, dr`avata pottiknuva otvorawe novi Vinarstvoto ne e {ega, tuku mnogu skap biznis!

28 COMPANY PROFILE Tehnoalat, konzervna fabrika Gi u~ime Skandinavcite da jadat ajvar!

30 MENAXER Makedonskite kompanii i “novata” kriza Ne ostanaa mnogu tro{oci za kratewe - kakva strategija se podgotvuva za 2012?

34 INTERVJU Dimitar Lazarevski, generalen menaxer na VIA Marketing Standardniot marketing e nadvor od funkcija 38 NA RU^EK SO...

Oliver Belopeta, direktor na Skopski xez festival Xezot mi go spasi `ivotot 58 DELOVEN SOFTVER Prva verzija za iPad na ERP softverot iUltima Softver koj gi povrzuva site funkcii vo kompanijata

12 SKAP BIZNIS, A NE [EGA Otvoraweto vinarnica ne e “{ega” kako taa so koja po~nuva noviot vladin videospot za pottiknuvawe na pretpriemni{tvoto.

Dodeka golem del od postoe~kite vinarnici se pred zatvorawe i baraat partner da se prodadat, dr`avata pottiknuva otvorawe novi, so proda`ba na zemji{te po bagatelni ceni vo srceto na lozovite nasadi - Tikve{kiot region. “Kapital” analizira - zo{to vinarstvoto e te`ok i skap biznis, kolku pari se potrebni za da se otvori edna mala vinarnica i {to mo`e i treba da napravi dr`avata za da pomogne.

Str. 24

Mojot Kapital

62 MOBILNA MRE@A Sopstvena mobilna mre`a so uslugata VPN

24

6 PORTFOLIO BUSINESS SBRIEF STIGNUVAAT EVTINITE KREDITI OD EIB

GRADE@NICITE I TRGOVCITE NAJMNOGU BARAAT KREDITI o sredinata na noemvri do osumte banki preku koi se odobruvaat kreditite od kreditnata linija od EIB pristignati se barawa za 87 proekti, vo vrednost od 19,5 milioni evra, a se o~ekuva prvite pari da bidat povle~eni pred Nova godina. Spored informacite od MBPR, 73% od vrednosta na kreditite se nameneti za investicii na kompaniite, so rok na otplata od tri do osum godini, dodeka 27% se za nabavka na obrtni sredstva, so rok na otplata do tri godini.

Grade`nite kompanii, transpoterite i uslu`nite firmi, kako i industrijata za proizvodstvo na mebel imaat najmnogu barawa za eftini krediti od Evropskata investiciska banka (EIB). Prvata tran{a od vtorata kreditna linija se o~ekuva da bide povle~ena na krajot na godinata, a ovojpat vo strukturata na kompaniite koi baraat krediti dominira sektorot uslugi na smetka na proizvodstvoto.

D

^ETVRTA RABOTILNICA NA KAPITAL AKADEMIJA

BESCARINSKI DOGO SO RUSIJA I SO ARA ZEMJI ZA POGOLEM

GRAFIK NA NEDELATA

OPA\A PROIZVODSTVOTO VO PRERABOTUVA^KATA INDUSTRIJA! o poslednite tri meseci obemot na proizvodstvo vo prerabotuva~kata industrija vo Makedonija opadnal za 2,1 procenten poen, informira Dr`avniot zavod za statistika. Spored procenkite na menaxerite na kompaniite, ako vo avgust obemot na proizvodstvo bil 8,7 procentni poeni, vo oktomvri e namalen na 6,6. Na godi{no nivo pak, vo oktomvri proizvodstvoto e namaleno za 1,5 procentni poeni. Menaxerite se pesimisti i za slednite tri meseci, koga o~ekuvaat obemot na proizvodstvoto i natamu da se namaluva.

Menaxerite, generalno, ekonomskata sostojba vo kompaniite ja ocenuvaat kako ponepovolna vo odnos na prethodniot mesec, pred s$ poradi toa {to obezbedenosta so pora~ki e pomala. Na obemot na proizvodstvoto vo oktomvri najmnogu vlijaela nedovolnata stranska pobaruva~ka, so 23,9%, nedovolnata doma{na pobaruva~ka, so 17,8%, finansiskite problemi, so 13,3% i neizvesnoto ekonomsko opkru`uvawe, so 9,3%.

V 14,00

15,40

15,50

16,00

16,70

18,00

6,60

7,90

8,70

7,10 5,00

2,00

3,80

4,00

5,10

6,00

7,40

9,70

8,00

11,70

12,00 10,00

0,00 okt.10 noe.10 dek.10

jan.11

fev.11 mar.11 apr.11

maj.11

jun.11

Mese~na promena na obem na proizvodstvo (procentni poeni)

jul.11

avg.11

sep.11

okt.11

30/11/2011

7

www.kapital.mk

foto: FILIP POPOVSKI

BROJ 631

OVORI APSKITE IZVOZ!

akedonija sè u{te nema bescarinski izvoz so Rusija, so zemjite od MAGREB (Al`ir, Maroko, Tunis) i od Bliskiot Istok, a toa e klu~no za pogolem izvoz na makedonskite proizvodi i za nivnata konkurentnost na ovie pazari.

Ova bea glavnite zaklu~oci na vtoriot den od rabotilnicata “Kako da go zgolemite svojot izvoz”, vo organizacija na Kapital Akademija.

U~esnicite kompanii debatiraa so Krum Efremov, direktor vo Direktoratot za ekonomska diplomatija vo Ministerstvoto za nadvore{ni raboti, za mo`nostite i za na~inite kako da go zgolemat izvozot.

“Makedonija najmnogu se fokusira na klasi~en izvoz, no postojat i drugi modeli, kako {to se licencirawe proizvodi, proektot “Klu~ na raka”, fran{iza na proizvod, zaedni~ko vlo`uvawe, podru`nici vo celosna sopstvenost”, istakna Efremov.

Spored nego, kompaniite treba da razmisluvaat za direktni investicii ili za zaedni~ki vlo`uvawa vo drugi zemji, {to vo golema mera }e go zgolemi plasmanot na stranskite pazari. Toj informira{e str deka pposlednite nekolku godini se sklu~eni sklu~e memorandumi za sorabotka so Obedinetite Arapski Emirati i so Katar, Obedi so {to se otvoraat vrati za nao|awe partner partne za izvoz vo ovie zemji.

Edinstven na~in za namaluvawe na Edinst carinite carini za izvoz vo Rusija pak, }e bide ppristapuvaweto na ovaa zemja vo Svetskata trgovska organizacija, {to se Svetsk o~ekuva o~ekuv slednata godina.

Spored Efremov, toa }e gi namali ruskite ruskit carini za 30%.

M

BUSINESSBRIEF ZA 2012 NBM PROGNOZIRA

KREDITIRAWETO ]E ZABAVI! arodnata banka procenuva deka kreditniot rast vo 2012 godina }e zabavi na 8% na godi{no nivo, odnosno bankite }e bidat u{te porestriktivni vo odobruvaweto krediti, poradi rizicite so koi se soo~uva i }e se soo~i realniot sektor.

“Najgolemite trgovski partneri na zemjata se soo~uvaat so negativni o~ekuvawa za ekonomskiot rast slednata godina, {to zna~i deka se namaluva i rastot na stranskata pobaruva~ka na samo 0,7%. Rizicite od evrozonata glavno se negativni. Budno ja sledime situacijata i ako treba }e reagirame so odredeni merki”, veli Dimitar Bogov, guvernerot na NBM. Narodnata banka prognozira deka makedonskata ekonomija vo 2012 godina }e porasne za 3%, {to e pomalku od procenkite na Vladata, koja proektira{e buxet vrz osnova na ekonomski rast od 4,5%.

N

NAJNASELENI ZEMJI VO SVETOT a krajot na oktomvri naselenieto na planetata Zemja nadmina sedum milijardi. Spored podatocite od Obedinetite nacii, vo slednite 13 godini naselenieto na Zemjata

N

KINA

Broj na naselenie: 1.348 milijardi Teritorija: 9.596.961 kilometri kvadratni

INDIJA

Broj na naselenie: 1.241 milijardi Teritorija: 3.287.263 kilometri kvadratni

}e se zgolemi za u{te edna milijarda. Denes najnaseleno mesto vo svetot e Kina, no prognozite se deka za 25 godini toa }e bide Indija. Eve koi se najnaselenite zemji vo svetot SAD

Broj na naselenie: 313,2 milioni Teritorija: 9.826.675 kilometri kvadratni

INDONEZIJA

Broj na naselenie: 245,3 milioni Teritorija: 1.904.569 kilometri kvadratni

PORTFOLIO VO FOKUS

BROJKI:

Spasot na evrozonata e vo devalvacijata na evroto, koja edinstveno mo`e da dovede do stabilnost na finansiskiot sostav i zgolemuvawe na konkurentnosta na evropskoto stopanstvo.

3%

rast na makedonskata ekonomija za 2012 godina proektira NBRM, {to e pomalku od vladinata proekcija od 4,5% rast na BDP

6

milijardi denari dadoa bankite za kupuvawe blagajni~ki zapisi na poslednata aukcija na Narodnata banka, so kamata od 4%

VLADIMIR GLIGOROV EKONOMSKI ANALITI^AR

68

milioni kuni ili devet milioni evra vredi hrvatskiot “klaud� pazar, oceni IDC Adriatics

TRENDOVI

INVESTITORITE BARAAT SPAS OD SLABITE VALUTI

ZLATOTO ]E STIGNE DO REKORDNI 2.500 DOLARI ZA UNCA

pokraj toa {to mnogu investitori po~nuvaat da se pla{at deka poskapuvaweto na zlatoto mo`e da go dostigne svojot vrz, svetskite analiti~ari prognoziraat deka cenata na zlatoto }e prodol`i da se zgolemuva do novi istoriski rekordi. Kako potkrepa na ovie analizi se podatocite deka i pokraj golemiot rast, cenata na zlatoto s$ u{te e pod nivoto od po~etokot na 1980 godina, koga dostigna 2.400 dolari za unca. Vtora golema pri~ina poradi koja mnogu investitori opravdano baraat spas vo zlatoto e faktot {to svetot neminovno }e se soo~i so mnogu visoka inflacija, predizvikana od pe~ateweto pari, koe se ~ini neminovno vo SAD i vo Evropa. Momentalno cenata na zlatoto se dvi`i okolu 1.600 dolari za unca.

I

KRIZATA JA RU[I CENATA NA NAFTATA o objavuvaweto na slabite ekonomski pokazateli vo SAD i pod pritisok na te{kata dol`ni~ka situacija vo evrozonata, cenata na naftata se namali na 96,93 dolari za barel.

Glavniot negativen faktor na pazarot e zagri`enosta za nepovolnata ekonomska situacija vo SAD i vo Evropa.

Amerikanskoto Ministerstvo za trgovija izminatava nedela zna~itelno ja namali procenkata na rastot na amerikanskata ekonomija vo tretiot kvartal na 2%, od prethodno prognoziranite 2,5%, {to ne im odi vo prilog na cenite na naftata, so ogled na toa deka SAD e najgolem svetski potro{uva~ na toj energens.

P

10 VOVEDNIK

Makedonija mo`e da bide Singapur.

Koga politi~arite }e stanat biznismeni! Биљана Здравковска Стојчевска zdravkovska@kapital.com.mk

Makedonskite politi~ari od korporativniot svet gi praktikuvaat samo ve{tinite na PR, odnosno ume{nosta za izvrtuvawe na vistinata.

Ako ovojpat Vladata saka da & veruvame deka idejata za za`ivuvawe na EMO e iskrena, mora da poka`e deka znae da bide transprentna, racionalna i efikasna.

Dosega{nite cost-benefit analizi od brojnite ekskurzii na dra`avata vo privatnite kompanii poka`uvaat deka partiskiot kapitalizam koj go praktikuvaat makedonskite politi~ki eliti vo izminatite 20 godini ja ~inat dr`avata mnogu skapo

o celata euforija na privlekuvawe stranski investicii niz svetot o~ekuvaweto na javnosta be{e deka pra{awe na vreme e koga dr`avnata zagubarska ~etvorka }e bide prodadena na stranci. Vesta deka Vladata sama }e go za`ivuva i restartira EMO dojde kako iznenaduvawe.

Mnogu ekonomski eksperti vedna{ ja iskritikuvaa idejata so objasnuvawe deka dr`avata po definicija e lo{ gazda i stopanstvenik.

Iako „Kapital” celo vreme i mnogu glasno gi brani liberal-demokratskite vrednosti i principi, na{iot stav e deka ovaa ideja mo`e da bide dobra.

Ako Vladata ima politi~ka volja ovaa ideja iskreno da ja realizira vo praktika.

Stavovite i ubeduvawata od tipot dr`avata e lo{ stopanstvenik, a koi za volja na vistinata gi imaat pove} eto ekonomski eksperti vo Makedonija, ednostavno se zastareni. Praktikata poka`uva deka dr`avata mo`e da bide dobar gazda. Deka dr`avnite kompanii mo`at da pravat profit, da investiraat, da se {irat, da izvezuvaat i da otvoraat novi rabotni mesta. Vo novoto ekonomsko vreme koe ve}e stanuva realnost sopstvenosta pove}e ne e va`na. Va`no e upravuvaweto, odnosno menaxmentot. Toa zna~i deka ako Vladata saka EMO i drugite zagubari da rabotat uspe{no treba da zaboravi deka tie se vo dr`avna sopstvenost.

I vo niv da nazna~i profesionalni menaxeri, koi so kompaniite } e upravuvaat bez da go imaat vo glava socijalniot moment. Toa zna~i deka istite pravila koi va`at za privatnite firmi i akcionerski dru{tva mora da va`at i za dr`avnite firmi i javni pretprijatija. Istite principi spored koi se meri uspe{nosta i efikansosta na menaxmentot vo privatnite kompanii da va`i i za kompaniite so dr`aven kapital. Dr`avata kako sopstvenik normalno deka treba da gi poddr`i ovie firmi so kapital. Kako i vo sekoe drugo akcionersko dru{tvo. Dobro e {to Vladata poka`uva ~uvstvo i se trudi da pomogne za nao|awe novi izvozni zdelki za firmite zagubari. Toa treba da bide ulogata na dr`avata i takvata

V

poddr{ka treba da ja imaat i drugite golemi i uspe{ni kompanii.

No, dali dr`avata e podgotvena da bide vistinski sopstvenik koj }e gi ima istite celi, prava i obvrski koi gi ima i sopstvenikot vo sekoja druga privatna kompanija?

Singapur e eden od najuspe{nite modeli vo svetot koj doka`uva deka dr`avniot kapitalizam mo`e mnogu dobro da funkcionira vo praktika. Vo Singapur i kompaniite i dr`avata se upravuvaat spored principite na korporativno upravuvawe. Pa zatoa kako politi~ar na vlast mo`e da dojde samo ~ovek koj ima iskustvo vo privatniot sektor, odnosno koj doka`al deka uspe{no mo`e da upravuva so firma ili nekoj proekt.

To~no e deka ministrite vo Vladata na Singapur se plateni vo stotici iljadi evra. No, nivnite plati se odreduvaat spored strogo utvrdeni kriteriumi i pokazateli za postojano merewe na nivnite rezultati i uspe{nosta, isto kako {to toa se pravi vo sekoja uspe{na kompanija.

Dali dr`avata e podgotvena istite zakoni i pravila koi va`at za privatnite kompanii da va`at i za dr`avnite kompanii? Toa, me|u drugoto, zna~i deka ne smee na kompanija vo dr`avna sopstevnost da & se dozvoluva so meseci da ne ispla}a plati i da ne pla} a danoci, a na privatnite kompanii koi nema da isplatat plata do 15-ti vo mesecot da im se blokiraat smetkite. Mnogu e prosto. Ako dr`avnata kompanija ne pravi dovolno prihodi za da isplati plati za site vraboteni, toga{ ili ima premnogu vraboteni ili ima lo{ menaxment koj ne mo`e da najde pazar za proizvodite {to gi proizveduva.

EMO e tipi~en primer na kompanija koja ima dobar proizvod, a raboti so zagubi. Odgovornosta, sekako, ja ima dr`avata, koja kako sopstvenik treba da nazna~i efikasen menaxment ili da im dade otkaz na onie koi se vi{ok.

Namaluvaweto na brojot na vrabotenite e samo dobar po~etok. No, za `al, dosega{nite cost-benefit analizi od brojnite ekskurzii na dra`avata vo privatnite kompanii poka`uvaat deka partiskiot kapitalizam koj go praktikuvaat makedonskite politi~ki eliti vo izminatite 20 godini ja ~inat dr`avata mnogu skapo.

12 COVER STORY: VLADATA JA MENUVA STRATEGIJATA

ZAGUBARITE ]E SE PRAVAT USPE[NI DR@AVNI KOMPANII Namesto proda`ba na stranci, Vladata odlu~i sama da go restartira i da go za`ivee EMO, a podocna najverojatno i drugite zagubari. Na premierot Gruevski i na drugite ekonomski ministri sigurno im e jasno deka zagubarite }e gi re{at samo ako so niv upravuvaat efikasno i transparentno kako {to se upravuva sekoja druga privatna kompanija. Kako i da e, ova e {ansa tie na delo da poka`at deka znaat biznisot i menaxmentot da go primenuvaat i vo praktika , a ne samo vo pi{uvawe dobri predizborni ekonomski programi BIQANA ZDRAVKOVSKA-STOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk

tkako Vladata objavi deka planira da go restartira i da go za`ivee ohridskiot EMO, kade {to e i najgolem sopstvenik, vo javnosta se otvorija dilemi i pra{awa dali e ova na~inot na koj vlasta planira kone~no da gi re{i i

O

ostanatite tri zagubari OHIS, Eurokompoziti i Tutunski kombinat Prilep, koi isto taka se vo dr`avna sopstvenost, a ve}e dve decenii tonat vo dolgovi.

Ekonomski eksperti za “Kapital� objasnuvaat deka ova e mo`ebi najdobrata opcija za propadnatite giganti, no ako Vladata e iskrena vo namerata so niv da upravuva efikasno.

Toa {to dava hrabrost e deka Vladata kone~no se otka`a od pogubniot uslov koj dosega go bara{e na sekoj tender, a toa e deka noviot gazda mora da gi zadr`i na rabota site vraboteni. Tie {to ja poznavaat sostojbata vo koja se nao|aat zagubarite velat deka ako Vladata

A ZA ZAGUBARITE EMO Vraboteni: 1.835 Dolgovi: 40.000.000 evra TUTUNSKI KOMBINAT PRILEP Vraboteni: 1.166 vraboteni Dolgovi: nad 60.000.000 evra OHIS Vraboteni: 850 Dolgovi : nad 16.000.000 evra EUROKOMPOZIT Vraboteni: 454 Dolgovi: 2.000.000 evra

ne bila uporna so ovoj uslov, odnosno ako dosega kako sekoj racionalen gazda go namalela brojot na vraboteni, ovie kompanii bi bile uspe{ni kompanii i sigurno dosega bi bile prodadeni na nekoja stranska komoanija na dosega{nite {est propadnati tenderi.

Zo{to Vladata odedna{ ja menuva strategijata za zagubarite i se otka`uva od prevrabotensot po sekoja cena tokmu vo ovoj moment?

Vo igra se dve scenarija. Konsultantite koi ve}e pravea dlabinski analizi na ~etirite dr`avni zagubari za “Kapital” objasnuvaat deka ne slu~ajno Vladata prvo se zafa}a so za`ivuvaweto na EMO. Ohridskiot proizvoditel na elektrooprema, iako e zagubar, e kompanija koja ima mnogu golem potencijal, bidej}i ima proizvod za koj vo sekoe vreme mo`e da se najde kupuva~. Analizite poka`ale deka ako Vladata ima iskrena namera od dr`avnite zagubari da pravi uspe{ni kompanii, toa mo`e da go napravi samo vo EMO i Eurokompziti, oti samo vo ovie dva zagubari ima ne{to {to mo`e da se za`ivee i da se restartira bez mnogu golemi investicii. Ostanatite dve firmi, OHIS i Tutunskiot kombinat Prilep, ve} e se izgubeni slu~ai i ako Vladata saka da gi restartira ili da gi prodade toa mo`e da go napravi ako prethodno im gi otpi{e site dolgovi i gi otpu{ti site vraboteni, odnosno da gi prodade samo zgradite i opremata kako objekti.

Nekoi neoficijalni informacii se deka zad vlezot na Vladata vo EMO se krijat i drugi motivi. Anonimni izvori na “Kapital” od ohridskiot proizvoditel na elektrooprema velat deka Vladata vleguva vo EMO so cel da se is~istat dubiozite koi se napraveni vo vremeto koga so firmata upravuva{e firmata Skotiha, koja neoficijalno se povrzuva{e so porane{niot carinik Dragan Daravelski, koj sega e vo begstvo vo Srbija, kade {to ima za{tita kako srpski dr`avjanin. [to se odnesuva do firmata Eurokompoziti, koj isto taka ima mnogu golem potencijal, neoficijalnite informacii na “Kapital” se deka Vladata kako najgolem sopstvenik ve}e e vo pregovori so srpska kompanija za oru`je. Lobirawa za proda`ba na prilepskiot proizvoditel za oru`je Eurokompoziti na srpskata kompanija, navodno, doa|aat od najvisokite politi~ki krugovi vo Srbija. Interesot na srpska kompanija za kupuvawe na Eurokompziti minatata nedela go potvrdi i srpskiot ambasador, Tomislav \urin, vo intervjuto za dnevniot vesnik “Kapital”, vo koe ekskluzivno najavi deka Daravelski mnogu naskoro }e & bide ispora~an na Makedonija.

Ako se stavat nastrana ovie {pekulacii koi denovive kru`at vo javnosta, faktite govorat deka EMO i Eurokompoziti, vo koi dr`avata stana sopstvenik so pretvorawe na pobaruvawata vo vlog, so dobar menaxment mo`at da prerasnat vo uspe{ni dr`avni kompanii.

Dali i kolku Vladata saka da go napravi toa i kolku e podgotvena so niv da upravuva efikasno i transparentno kako {to se upravuva sekoja druga privatna kompanija ostanuva da vidime. Kako i da e, ova e {ansa premierot Gruevski i drugite ekonomski ministri da poka`at deka znaat biznisot i menaxmentot da go primenuvaat i vo praktika, a ne samo vo pi{uvawe dobri predizborni ekonomski programi.

KAKO VLADATA ]E GO RESTARTIRA EMO? So izjavata deka }e go restartira i }e go o`ivuva, a potoa }e go prodava EMO, Vladata ja menuva strategijata za zagubarite.

Odnosno, namesto da bara stranski gazdi na me|unarodi tenderi, Vladata vleguva vnatre prvo da gi za`ivee, a potoa ako dobie dobra ponuda da gi prodava.

Toa be{e na izvesen na~in najaveno koga Vladata pred nekolku meseci, kako del od antikriznite merki, gi otkupi akciite vo site ~etiri kompanii i se nametna kako dominanten sopstvenik, pretvoraj}i gi svoite pobaruvawa vo dolg.

Taka, sega Vladata vo EMO poseduva 65%, vo OHIS 80%, vo Tutunski kombinat okolu 74%.

Vicepremierot za ekonomski pra{awa, Vladimir Pe{evski, objasnuva deka planot za restartirawe na EMO e baziran na idejata odredeni delovi na kompanijata {to s$ u{te se konkurentni na pazarot da prodol`at da rabotat, a da se zatvorat delovite koi rabotat so zagubi.

“Idejata e brojot na vraboteni vo EMO da se svede na okolu 500 do 600, najavuvaj}i deka site zaostanati dava~ki za socijalno, penzisko i za zdravstveno osiguruvawe }e bidat regulirani vo celost kon site vraboteni. Za taa cel } e bide izvr{ena transformacija na pobaruvawata. Site vraboteni vo EMO }e dobijat dopolnitelen pari~en nadomest za zaostanati plati, limitiran na najmnogu 2.300 evra”, pojasni Pe{evski.

Analizite koi gi pravele konsultantite vo EMO poka`uvaat deka so ovoj obem na rabota kompanijata bi rabotela efikasno ako go namali brojot na vraboteni na 300 do 400 rabotnici.

Procenkite na vladiniot ekonomski tim se deka za realizacija na predlo`eniot paket-merki za spas na EMO }e

VLADIMIR PE[EVSKI VICEPREMIER

Ako predlo`eniot plan na Vladata za restartirawe na EMO bide prifaten od upravniot odbor i od vrabotenite, toj celosno }e se realizira do krajot na mart 2012 godina.

13

potrebni okolu sedum 14 bidat milioni evra. Paralelno so racionalizacijata }e se raboti i na podobruvawe na likvidnosta na kompanijata. “Del od imotot na EMO {to ne e vo funkcija mo`e da bide prodaden, a sredstvata od proda`bata }e se upotrebat kako obrten kapital�,

objasnuva vicepremierot Pe{evski.

Toj gi povika vrabotenite da veruvaat vo rakovodstvoto na kompanijata, vetuvaj}i deka celokupnata postapka dokolku bide prifatena }e se sprovede transparentno.

Pritoa, vicepremierot uka`a deka e potrebno vrabotenite da prestanat so podnesu-

vawe tu`bi za naplata na zaostanatite plati, bidej}i izvr{nite re{enija i sudskite procesi go ote`nuvaat procesot.

Ako predlo`eniot plan na Vladata bide prifaten od upravniot odbor i od vrabotenite, toj celosno }e se realizira do krajot na mart 2012 godina.

Planot vklu~uva site {to }e dobijat otkaz }e dobijat po 2.300 evra kako nadomest za prethodno neisplatenite plati. Kako {to izjavi Pe{evski, vrabotenite koi se od DOOEL {to ne se aktivni i koi pove}e od ~etiri godini ne doa|ale na rabota }e dobijat zna~itelno pomal iznos, tie {to vo izminatiot period preku postapki na izvr{uvawe naplatile del od svoite plati isto taka }e dobijat pomal iznos.

Inaku, na posledniot {esti tender za EMO zainteresirana be{e edna turska kompanija, koja na krajot se otka`a obeshrabrena od ogromnite dolgovi na nekoga{niot gigant vo elektroindustrijata. Prvi~no za EMO bile zainteresirani pove} e firmi, no glavna pre~ka za proda`bata e zagubata od 2,9 milioni evra i obvrski vo visina od 15 milioni evra.

POTENCIJALITE NA DR@AVNATA ZAGUBARSKA ^ETVORKA Dodeka Vladata se misli {to da pravi so zagubarite, trite firmi EMO, OHIS i prilepskiot Tutunski kombinat- gi zgolemuvaat zagubite koi potoa se pokrivaat od dr`avniot buxet. Samo vo prvite devet meseci ovie tri kompanii napravile vkupna zaguba od 5,5 milioni evra. Dobar signal e deka firmite-zagubari, iako prodol`uvaat da rabotat so zagubi, godinava imaat sklu~eno mnogu novi dogovori za rabota i izvozni zdelki. Tutunskiot kombinat }e gi proizveduva dvata najprodavani brendovi kineski cigari, dodeka Eurokompoziti sklu~ile dogovor za izvoz na voena oprema.

Vo ~etirite zagubari ima nad 4.000 vraboteni, a nivnite vkupni zagubi nadminuvaat 120 milioni evra.

Dr`avata stana mnozinski akcioner vo niv so pretvorawe na nivnite dolgovi vo traen vlog.

Od Vladata potvrduvaat deka se razgleduvala opcijata za restrukturirawe na zagubarite, no toa bilo ponepovolna varijanta, bidej} i trebalo da se izvr{i nivna dokapitalizacija. Dokolku kompaniite mo`ea sami da funkcioniraat, nema{e da stanat zagubari, e objasnuvaweto na vlasta. Dosega{niot slab interes na investitorite za zagubarite se objasnuva so nivnata golema prevrabotenost, tehnolo{ka zastarenost i imot pod hipoteka.

EMO Najgolema e zagubata na EMO, koj za prvite devet meseci rabotewe napravil zaguba od 2,9 milioni evra. Iako zagubata na EMO vo prvite devet meseci e namalena za 5,5% vo odnos na istiot period lani, kompanijata bele`i dramati~en pad na proda`bata i toa od 234,55

FINANSISKI REZULTATI NA EMO Вкупен приход од редовни активности (во ден) 1.000.000

976.866

800.000 600.000

539.693

400.000

332.824

200.000 0 2008

2009

2010

Загуба(во ден) 0 -50.000 -100.000 -150.000 -200.000 -250.000 -300.000 -350.000

-114.214 -234.239 -337.547 2008

milioni lani vo prvite devet meseci lani na 159,99 milioni denari godinava.

Lo{ite finansiski rezultati go doveduvaat vo pra{awe dali ova {to go govori Pe{evski e dovolno i dali mo`ebi ne se potrebni u{te poradikalni merki za da se za`ivee EMO. Imeno, so vakva mala proda`ba, kakva {to ima ostvareno EMO, kompanijata ne mo`e da obezbedi ni minimalni plati (od 300 evra vo prosek bruto) za ostanatite 500-600 vraboteni, kolku {to se planirani da ostanat na rabota, duri i koga taa bi ostanala ista i so namalen broj na vraboteni. No, duri i so ovoj nov broj vraboteni i so isto nivo na proda`ba 60%-70% od sredstvata ostvareni od nea bi trebalo da otidat na plati. Ova zna~i deka nema da ostanat ni pribli`no dovolno sredstva za proizvodniot proces, za reprometarijali i za drugi tro{oci, {to samo gi potvrduva procenkite deka EMO }e bide profitabilen so 300-400 vraboteni.

Denes vo EMO denes se vrabo-

2009

2010

teni okolu 2.800 vraboteni.

Ohridskiot proizvoditel na elektri~ni ma{ini i aparati, pokraj doma{niot pazar, ima zdleki za rabota vo Germanija, [vedska, Srbija, Bosna, Albanija, Bugarija, Danska, Finska, vo Turcija.

EMO prizveduva razni vidovi transformatori, kasi i sefovi, rasklopni aparati, trafostanici, grebenski sklopki, vle~eni profili, izolatori, duroplasti~ni masi, razvodni tabli. Deka kompanijata ima potencijal da raboti dobroi poka`uva i potegot na Komercijalna banka, koja vo mart godinava na EMO mu odobri kredit od pet milioni evra so koi fabrikata treba da go finansira tekovnoto rabotewe, a kako hipoteka gi prifati objektite na ohridskata fabrika.

OHIS Zagubite na OHIS za prvite devet meseci bile 1,5 milioni evra, dodeka Tutunskiot kombinat od Prilep ja zgolemil zagubata za dopolnitelni 1,1 milioni evra.

Vo biznis-planot na rakovodstvoto na OHIS se pred-

viduva sanacija na fabrikata za narednite 5-8 godini, vo koja se predviduva dobivka od 500 do 700 iljadi evra u{te vo prvata godina.

Podatocite poka`uvaat deka OHIS sega pravi prose~na mese~na zaguba od 200.000 evra.

Vo 2009 godina zagubata na OHIS iznesuva{e 6,3 milioni evra, no taa lani e namalena na 2,4 milioni evra.

Neoficijalno, za OHIS se zainteresirani i stranski i doma{ni kompanii, no pod uslov Vladata da se otka`e od uslovot da se zadr`at site vraboteni vo prvite pet godini od proda`bata.

EUROKOMPZITI Firmata za kompozitni materijali i oru`je Eurokompoziti od Prilep vo 2009 godina be{e prezemena od dr`avata preku pretvorawe na pobaruvawata vo dolg.

Spored informacijata na menaxmentot, Eurokompoziti godinava sklu~il i zdelka za izvoz na voena oprema, a ako se napravat potrebnite reformi, kompanijata mo`e mnogu lesno da prerasne vo uspe{na

kompanija koja }e raboti so profit.

Neoficijalno, za Eurokompoziti e zainteresirana i poznata srpska firma za oru`je, no s$ u{te ne se znae dali Vladata }e odlu~i da ja prodade ili da ja zadr`i sopstvenosta vo ovaa kompanija.

TUTUNSKI KOMBINAT PRILEP Tutunskiot kombinat Prilep denes raboti samo so 20% od vkupnite kapaciteti, odnosno proizveduva samo 60 toni cigari mese~no, {to e daleku pomalku od dobrite vremiwa koga Kombinatot proizveduval 800 toni mese~no.

Pred nekolku meseci prilepskiot kombinat potpi{a dogovor so edna kineska kompanija za proizvodstvo na licencirani cigari, koi tuka }e se proizveduvaat, a potoa }e se izvezuvaat vo Kina, so koi proizvodstvoto se o~ekuva da se zgolemi pove}e od trojno.

Tutunskiot kombinat od Prilep, vo koj sopstvenik na 80% od kapitalot e dr`avata, minatata godina ja zavr{i so zaguba od nad 350 milioni denari.

15

INTERVIEW 16 INTERVIEW

BORIS MAXUNKOV

GENERALEN MENAXER I SOPSTVENIK NA KONTI HIDROPLAST

ILI ]E SE DVI@IM NAPRED ILI ]E NÈ N N

Padot na proda`bata na klu~nite pazari poradi krizata }e go nadomestime so osvojuvawe novi. Na{ata vizija e edna stara formula, poznata otkako postoi privatniot biznis ili }e se dvi`i{ napred ili }e te nema IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

pazari, odnosno zagubeniot del na eden pazar da go nadomestime so vlez na nekolku drugi pazari.

onti Hidroplast, modernata fabrika za polietilenski i po- Kade najmnogu izvezuva Konti hidroplast lipropilenski cevki od Gevgelija i na koi pazari va{ata proda`ba e definitivno go ru{i stereotipot najpogodena od krizata? za op{tinata kako islku~ivo Najmnogu izvezuvame vo Bugarija, Srbija, zemjodelski grad. Sovremenata tehnologija Albanija, Kosovo i vo Grcija. Vo Grcija i postojanoto investirawe vo razvoj, plasiravme okolu 30% od proizvodstvoto dovedoa do toa Konti Hidroplast da se do pred krizata. Sega na{iot izvoz tamu e vbroi vo najgolemite makedonski izvoznici padnat za duri 70% poradi dobro poznatite me|u kompaniite {to se so 100% doma{en pri~ini. Zagubenata proda`ba vo Grcija kapital. se trudime da ja nadomestime so vlez na Kompanijata proizveduva cevkovodni ma- slova~kiot, ~e{kiot i na polskiot pazar, terijali napraveni od polietilenski i no toa e proces {to ne mo`e da se slu~i polipropilenski granulat, nameneti za preku no}. Prvite koli~ini se isprateni, izgradba na infrastrukturni objekti vodo- dobro se prifateni, pa sega }e vidime vodni i kanalizacioni sistemi, kolektorski kako }e se razvivaat rabotite. Godinava sistemi za pre~istitelni stanici, sistemi za uspeavme da ja zgolemime proda`bata vo gasifikacija, kako i sistemi za za{tita na Hrvatska, a romanskiot pazar, kade {to telekomunikaciski kabli. se obidovme izminaFabrikata svojot pat kon tive dve-tri godini, se uspehot go probiva pove} poka`a dosta nesiguren. e od 25 godini. Po~nala Doa|aat proizvodi od kako mala rabotilnica, cel svet, ne se vnimava osnovana od Dimitar Maxmnogu na kvalitetot i Nie dosega imame dounkov vo 1985 godina, a nemame pove}e interes pozna~aen razvoj do`ivuva bra kreditna istorija tamu da se obiduvame vo poslednive desetina goi ponatamu. i nemame problemi so dini, koga 95% od nejzinoto Probivaweto na novi odobruvawe krediti proizvodstvo odi za izvoz, pazari vo na{ava devreden blizu 20 milioni jnost e ograni~eno od so, da re~am, prisevra, vo periodot pred transportnite tro{oci, tojni kamatni stapki. krizata. Dimitar Maxunkov zatoa {to se raboti od pred nekolku godini e Realno gledano, blago- za gabaritna stoka i penzioniran, a denes bipodale~na desdarenie i na tie kred- sekoja znisot go rakovodi negoviot tinacija za izvoz vi gi iti Konti Hidroplast sin, Boris Maxunkov, so zgolemuva tro{ocite i kogo {to razgovaravme za ja namaluva dobivkata. e ova {to e denes momentalnite predizvici No, }e se borime. Nema za firmata, nejziniot iden druga alternativa. razvoj i so kakvi menaxerski principi Kolku vlijae{e krizata vrz razvojot toj ja ostvaruva svojata vizija. na kompanijata? Dali odlo`i nekoi

K

Starata kriza u{te ne zavr{i, a na povidok e nova finansiska kriza vo Evropa.

Kako seto toa vlijae{e vrz biznisot na Konti hidroplast?

foto: FILIP POPOVSKI

ME NEMA

INTERVIEW

Krizata po~navme da ja ~uvstvuvame vo po~etokot na 2010 godina i eve, do denes sostojbata ne e zna~itelno z podobrena, iako ima{e nekoi znaci za nagoren trend.

Proda`bata na Konti K hidroplast lani padna za {est milioni mil evra ili 22%, zatoa {to na{ite pr proizvodi se nameneti za infrastrukturni pr proekti, a takvite proekti zabavija so dinam dinamikata vo periodot na krizata vo ekonomiite ekonom od regionot i vo EU, kade {to se na{ite na najgolemi pazari.

Sega e na povidok nova kriza vo Evropa i dokolku taa se pprodlabo~i, {ansata za na{ite proizvodi }e ja barame na novi

planirani investicii?

Nie ne prestanavme da investirame, pa taka vo 2009 godina otvorivme nov pogon za proizvodstvo na plasti~ni profili, investicija vredna okolu 2,5 milioni evra, a letoska otvorivme i nova fabrika za proizvodstvo na polietilenski interhol {ahti, toa e kompanija }erka na Konti Hidroplast. Vo naredniot period planirame investicii vo iznos od tri milioni evra.

Okolu edna ~etrvtina od parite za ovie investicii gi obezbedivme od Evropskata investiciska banka-EIB, koja {to zaradi dobro izgotvenite proekti i ispolnuvaweto na evropskite standardi za kvalitet, del od sredstvata ni gi dade kako nepovraten grant.

Objasnete ni kako izgleda procesot

17

18 INTERVIEW na osvojuvawe novi pazari? Kako gi nao|ate va{ite novi partneri?

Ne e lesno da se izveze na stranski pazari, osobeno vo ~lenkite na EU. Ne ste im poznati na kupuva~ite, doa|ate od zemja {to nema svoi poznati brendovi i sekoga{ kaj potencijalnite partneri postoi somne` vo kvalitetot na va{ite proizvodi. Konti hidroplast na po~etokot pravi analiza na kapacitetot na pazarot kade {to saka da se probie, {to zna~i kakva e planiranata dinamika na investicii vo infrastrukturni proekti pri koi{to se koristat na{ite cevki. Podatocite gi dobivame od pove}e evropski istra`uva~ki instituti, kade {to pla}ame skapa ~lenarina, no toa mora da go napravite za da gi dobiete dragocenite analizi. Locirame zemji koi{to ni odgovaraat vo pogled na transportnite tro{oci, ispituvame vo kakvi proekti se investira tamu, odnosno za kakvi proizvodi od na{iot asortiman ima pobaruva~ka. Potoa barame kompanii vo tie zemji koi{to mo`e da rabotat na na{eto promovirawe kako proizvoditel. Mora da pominat 2-3 godini dodeka tamo{niot partner ve najavi na negoviot pazar kako nov igra~. Zna~i, vo princip, ne odime direktno so otvorawe svoi pretstavni{tva, tuku barame lokalni partneri koi{to ve}e imaat iskustvo so proizvoditeli od na{ata bran{a.

Ako najdeme zaedni~ki interes so niv, sklu~uvame dogovori za sorabotka na 5-6 godini i po~nuvame da navleguvame na pazarot. Vo celiot toj proces mora da gi zadovolime site ispituvawa na kvalitetot na proizvodite, sertifikacija i sl.

Ima li Konti hidroplast nekakva komparativna prednost vo odnos na ostanatite evropski proizvoditeli?

Na{ata golema prednost e {to gi imame bukvalno site proizvodi vo segmentot kade {to raboti kompanijata. Nekoi proizvoditeli nudat samo sistemi za voda i gas, na primer, drugi pak se specijalizirani za telekomunikaciska infrastruktura, a nie imame s$ i mo`eme da bideme mnogu fleksibilni vo pogled na potrebite na odredeni proekti. Dolgo rabotevme na kvalitetot na na{ite proizvodi, za da gi zadovolat EU standardite, potoa rabotevme i na cenovnata politika, za da mo`e da bideme konkurentni. Koga imate kvaliteten proizvod, toj mnogu lesno se sertificira.

No, sertifikatite ne se edna{ zavr{ena, pa zaboravena rabota, se proveruvaat po 3-4 pati godi{no od nivnite izdava~i.

Gledam deka dosta moi kolegi biznismeni razmisluvaat pogre{no, velat, da dobijam samo sertifikat, pa }e vidam posle {to i kako }e pravam. Ili pak, }e slu{nam kako nekoj se ma~el dve godini da vleze na ruskiot pazar, a koga }e go pra{am kolku vreme rabotel na proizvodot, mi veli, pa si imam jas ve}e dobar proizvod!? A, toj ne potro{il nitu minutka na razvoj i usovr{uvawe na proizvodot, ne napravil

Biznis-zaednicata postojano tvrdi deka bankite ne kreditiraat dovolno, deka kamatite se previsoki, a bankite pak, velat deka nema dobri proekti. Kakvi se va{ite iskustva?

[to se odnesuva do mene li~no mo`am da vi ka`am deka i ednite i drugite se delumno vo pravo. Nie dosega imame dobra kreditna istorija i nemame problemi so odobruvawe krediti so, da re~am, pristojni kamatni stapki. Realno gledano, blagodarenie i na tie krediti Konti Hidroplast e ova {to e denes.

Ako se napravi dobar proekt, kaj {to se presmetani site rizici, ne bi trebalo da ima problemi, a kamatnite stapki sekoga{ mo`e da bidat poniski.

Mora da se dvi`ime so pogolema brzin brzina od na{ite konkurenti, nema drug izbor. Ne mo`ete vaka da razmisluvate: “Ovaa godina }e podzastanam malku, rabotev mnogu, se potro{iv za investicii, da se odmoram malku�. Toga{ e svr{eno so vas. istra`uvawe na pazarot kade {to saka da vleze, Zna~i mnogu e va`no kvalitetot na proizvodot da bide na visoko nivo i toa ne treba da se zanemaruva, kvalitet se bara, kvalitet treba i da se nudi, toa e primarna osobina na proizvod {to treba da osvojuva pazari.

Evropskite pazari se mnogu prebirlivi, mora da navlezete vo detali za kvalitetot na proizvodot za koi {to ne sme ni pretpostavuvale deka }e gi baraat. Mora da najdete agenti {to }e gi prou~uvaat pazarite, konkurencijata, nejzinite prednosti i slabosti. Na evropskite pazari

mora da se “zalepite� za kvalitetot {to go ima kompanija koja ve}e ima uspeh, i potoa da nametnete percepcija kaj kupuva~ite deka vie i imate ist kvalitet, ako ne i podobar. Konkurencijata e nemilosrdna i 24 ~asa raboti na toa kako da gi isfrli novite igra~i od pazarot.

Zapadnite kompanii se neumorni, imaat vo sebe vgradeno koncept za borba protiv konkurentite postaven vrz 100-200 godi{no iskustvo, imaat sektori koj {to se specijalizirani za borba samo protiv eden edinstven konkurent.

Kolkav e kapacitetot na makedonskiot

BROJ 631

30/11/2011

www.kapital.mk

pazar da prifati pogolem del od va{eto proizvodstvo, so ogled na toa {to se najaveni pogolemi investicii vo infrastrukturni proekti, a izminative godina-dve grade`nata aktivnost se dinamizira{e tokmu so pomo{ na javnite raboti?

Na doma{niot pazar ima premalku aktivnosti za da mo`e da imame pogolema proda`ba. Ednostavno, pazarot e premal, premalku infrastrukturni proekti se slu~uvaat za da mo`e da go apsorbiraat na{eto proizvodstvo. Ima{e zasileni aktivnosti vo periodot 2006-2008 godina, vo pove}e gradovi po~naa proekti, no koga stignaa do 30% ili 50% realizacija, zastanaa. Vo zapadnoevropskite zemji ako se po~ne eden proekt, se zavr{uva. Ako ne e zaokru`ena finansiskata konstrukcija, ne se ni po~nuva.

Dali Konti hidroplast ima problemi so nao|awe kvalitetni kadri?

Faktot {to stapkata na visoko kvalifikuvani kadri vo poslednite godini e drasti~no zgolemena za nas kako kompanija ne menuva mnogu od pri~ini {to vo Gevgelija ima nedostatok od tehni~ki kadar, mladite ovde prete`no se orientirani kon uslu`nite dejnosti {to i ne iznenaduva ako se zeme vo predvid deka kazinata ovde vrabotuvaat prili~no golem del od pomladata populacija vo Gevgelija. [to se odnesuva do nas se slu~uva vo momenti koga imame potreba od stru~en kadar vo oblasta na ma{inskoto in`ewerstvo, na primer, na konkursi da se prijavuvaat sme{no mal broj nedovolno kvalifikuvani kadri. Nie barame lu|e posveteni na rabotata koi mo`at da se nosat so odgovornosta na istata.

Vie kako biznis, {to predlagate, kako da se nadmine toj problem?

Spored mene problemot se nao|a vo toa {to prete`no se e koncentrirano vo Skopje. Mladite studenti diplomiraat i najgolemiot del od niv ne ni razmisluvaat za vra}awe nazad vo rodnoto mesto, od prosta pri~ina {to nema kade da se vrabotat. Zatoa ili baraat rabota vo Skopje ili vo stranstvo. Za da se spre~i ova treba da se investira vo biznisi razumno niz teritorijata na cela Makedonija za da se stvori potreba od stru~en kadar niz op{tinite. Ne sekoga{ zaminuvaweto vo stranstvo ili ostanuvaweto na rabota vo Skopje e idealna kombinacija, no toa se slu~uva od nemawe drug izbor. Zatoa mislam deka treba da se stvorat uslovi sekoj mlad ~ovek vo dr`avava da mo`e da pridonesuva za svoeto, rodno mesto a taka bi ja jaknele i ekonomijata na dr`avno nivo.

Koi se najva`nite vrednosti za vas {to vi gi prenese va{iot tatko, Dimitar Maxunkov, koj{to ja po~na prikaznata za Konti hidroplast?

Tatko mi po~na so privaten biznis u{te

INTERVIEW vo 1985 godina, koga izleze od fabrikata vale opciite i za strate{ki partnerstva kade {to rabote{e i po~na sam vo edna i za strate{ki finansieri, no pred s$, mala rabotilnica da izrabotuva cevki gledame {to bi dobile, a {to bi zagubule od polietilenski granulat. Pred 11 godini od tie promeni. Vo ovaa faza na na{iot i jas mu se pridru`iv vo biznisot, a razvoj zaklu~ivme deka sega mo`eme samo potoa koga zamina vo penzija kompletno da zagubime. Nie go dostignavme nivoto go prezedov vodeweto na kompanijata. na razvoj i tehnolo{ka opremenost na Tri godini pravev analiza na pazarite, evropskite kompanii od na{iot sektor vo vreme koga 95% od proizvodstvoto i na{ite proizvodi po ni{to ne zaostago plasiravme vo zemjava. Sfativ deka nuvaat vo kvalitet od nivnite. Nivnata nema da opstoime na dolg rok ako ne cel koga vleguvaat vo pogolemi sistemi se fokusirame na izvoz. Ottoga{ po~na e preku nekoja amerikanska ili japonstrategijata za osvojuvawe na sosednite ska kompanija da vlezat na tamo{nite pazari, a potoa i {irewe vo Centralna pazari. No, nie ne sme ~lenki na EU i i vo Isto~na Evropa. multinacionalnite firmi nerado prifa} Od tatko mi nau~iv dve klu~ni raboti aat vo ramkite na svojot sistem firma za uspehot: 24-~asovna posvetenost na koja{to zad sebe ja nema taa referenca, rabotata i postavuvawe jasna cel za toa kolku i da se kvalitetni nejzinite {to sakame da napravime. Bez jasna cel proizvodi. Koga }e vlezeme vo EU mo`eme za toa kade sakame da stigne na{iot bi- da stapime vo nekakvo multinacionalno znis }e rabotime samo partnerstvo. od denes za utre.

A od druga strana, ima Inaku, Dimitar i na dosta stranski komsvoi 70 godini s$ u{te panii koi svoite celi e aktiven vo firmata, za pravewe partneriako nekolku godini e stvo so pomali firmi Mnogu e va`no kvaliteoficijalno penziongi poka`uvaat duri tot na proizvodot da iran. Negovoto moto e podocna. Ima primeri deka neaktivnosta ne na firmi od Bugarija, bide na visoko nivo nosi dobro, nitu za Srbija i od drugi zemji i toa ne treba da se li~noto zdravje, nitu za od regionov koi{to se zanemaruva, kvalitet zdravjeto na firmata. zaletaa vo strate{ki Nepraveweto ni{to e partnerstva, a potoa se bara, kvalitet pogubno. Podobro e da se poka`a deka natreba i da se nudi, toa napravi{ ne{to, pa merite na golemite e primarna osobina na firmi od Evropa i od i da zgre{i{, }e ja ispravi{ gre{kata. bile samo da proizvod {to treba da svetot Toa ne e najstra{nata go is~istat pazarot od osvojuva pazari. rabota {to mo`e da konkurencijata, kolku i se slu~i. da bilaa sitna. Zatoa {to malata konkuren Koi se menaxerskite principi do cija mo`e i da porasne. koi{to vie li~no se dr`ite?

Bilo koj biznis lider ne mo`e da uspee Kakva e va{ata vizija za razvojot na Konti hidroplast vo idnina? bez dobar tim so nego. Od mojot menaxerski tim, no i od site vraboteni baram Vo momentov nie sme preokupirani so posvetenost i kreativnost. Ako nekoj rasteweto na menaxerskiot i na ~ove~kiot dojde vo firmata bez predispozicii za kapacitet na na{ite vraboteni i naso~eni kreativnost , mo`e samo nekoja mehani~ka, sme kon razvojot na novi proizvodi. Nie ednostavna rabota da izvr{uva, no sega godi{no vadime pove}e proizvodi i od mehani~kite procesi se zameneti so najgolemite evropski konkurenti. avtomatika, so kompjuteri, pa izleguva Na{ata vizija e edna stara formula, deka vakviot vraboten stanuva vi{ok vo poznata otkako postoi privatniot biznis kompanijata. Nastojuvam menaxerite vo ili }e se dvi`i{ napred ili }e te nema.

Konti Hidroplast postojano da razmis- Mora da se dvi`ime so pogolema brzina luvaat za toa kako mo`e da se podobrat od na{ite konkurenti. Nema drug izbor. procesite, da davaat idei, i da imaat cel Ne mo`ete vaka da razmisluvate: “Ovaa za koja {to rabotat. Menaxerite baram godina }e podzastanam malku, rabotev da bidat fokusirani na ostvaruvawe na mnogu, se potro{iv za investicii, da svoite sektorski celi, koi {to se del od se odmoram malku�. Toga{ e svr{eno so glavnata cel vo strategijata na firmata, vas. Takvite odnesuvawa konkurencijata a jas se trudam sekoj uspeh ili napredok gi skenira vedna{ i pravi strategija da ne ostane nezabele`an. kako da profitira od toa. Koj ne mo`e da go izdr`i tempoto na razvojot na Kakov e va{iot stav za nekakvo sopstvenata kompanija, treba da odredi strate{ko partnerstvo vo idnina ili nekoj drug {to go mo`e toa. Da najmi emituvawe akcii, mo`ebi...

Sekako deka razmisluvame za site mo`ni profesionalni menaxeri koi mo`at da varijanti vo pogled na idniot razvoj i ja razvivaat kompanijata ponatamu. Inaku rast na Konti hidroplast. Sme gi razgledu- }e & na{teti na kompanijata.

19

foto: FILIP POPOVSKI

20 KAPITAL AKADEMIJA

TRETA RABOTILNICA, “ME\UNARODNO DVOJNO ODANO^UVAWE”

MAKEDONIJA MORA EFIKASNO DA SE SPRAVI SO DVOJNOTO ODANO^UVAWE IVA BAL^EVA

snovata za pojavata na dvojnoto odano~uvawe le`i vo svetskata globalizacija.

Vo uslovi na ekonomska integracija, dvi`ewe na kapitalot, rabotnata sila i tehnologijata, zemjite se soo~uvaat so ovoj problem.

Dvojnoto odano~uvawe pretstavuva situacija koga dve ili pove}e razli~ni dr`avi nametnuvaat ist ili istoviden danok na ist vremenski period i na ista dano~na osnova. So zgolemenata globalizacija i me|ugrani~nata razmena s$ pove}e se zgolemuva interesot za odano~uvawe na kapitalot i dobivkata koja se ostvaruva od dvi`eweto na kapitalot. Vo Makedonija, kako zemja vo razvoj, koja e vklu~ena vo procesot na ekonomskata globalizacija, kompaniite koi sorabotuvaat so stranski partneri se soo~uvaat so ovaa problematika. Dvojnoto odano~uvawe mo`e da bide interno, koga ima pove}ekratno odano~uvawe na eden ist prihod vo zemjata vo koja toj prihod se primenuva, i me|unarodno dvojno odano~uvawe, koga prihodot edna{ se odano~uva tamu od kade {to e izvorot i povtorno se odano~uva vo zemjata vo koja e rezident primatelot na prihodot. Eksper-

O

tite objasnuvaat deka me|unarodnoto dvojno odano~uvawe ima vlijanie na me|unarodnata razmena, na stranskite direktni investicii, na dohodot, na dvi`eweto na rabotnata sila i na formiraweto na buxetskite prihodi.

Na tretata rabotilnica na Kapital Akademija, “Me|unarodno dvojno odano~uvawe”, bea istaknati realnite problemi na makedonskite kompanii so odano~uvaweto na kapitalot i dobivkata. “Vo vreme na brza razmena na informaciite, subjektite se obiduvaat da gi racionaliziraat tro{ocite, vklu~itelno i danocite. Na toj na~in vleguvaat vo t.n. kreativno smetkovodstvo, obiduvaj}i se da gi namalat danocite. Kreativnoto smetkovodstvo pak, se ostvaruva preku dano~ni pribe`i{ta

Makedonskite kompanii koi sorabotuvaat so stranski partneri se soo~uvaat so ovaa problematika na dvojno odano~uvawe pri sklu~uvaweto na dogovorite za izbegnuvawe na me|unarodnoto dvojno odano~uvawe. Tie istaknuvaat deka s$ u{te postojat brojni problemi i nejasnotii za koi e potrebna pomo{ od nadle`nite institucii

KATERINA BO[EVSKA

FINANSISKI DIREKTOR NA EOS MATRIX

Mora da postoi mehanizam za regulirawe na ovoj problem i nadle`nite institucii da imaat pogolema kontrola. Mal broj kompanii, prete`no golemite kompanii, znaat za vakvite dogovori, a golem del ne se zapoznaeni so realnata implementacija. Nedostiga pogolema edukacija kaj firmite, {to proizleguva od niskata svest za ovoj problem i za negovoto nadminuvawe.

21 vo zemji koi go podr`uvaat ovoj sistem”, istakna Katerina Bo{evska, finansiski direktor na EOS Matrix i predava~ na rabotilnicata “Me|unarodno dvojno odano~uvawe”.

Op{tiot zaklu~ok od rabotilnicata be{e deka vo Makedonija kako najgolem problem so koj se soo~uvaat kompaniite pri dvojnoto odano~uvawe e nedovolnoto znaewe i niskata svest na samite kompanii i nadle`nite institucii, nejasnotiite i nedovolno reguliranata pravna ramka. So prifa} awe i primena na model-konvencijata na OECD i dogovorite za izbegnuvawe na me|unarodnoto dvojno odano~uvawe, koi pak, se tolkuvaat spored Vienskata konvencija, zemjata se bori so ovaa problematika. U~esnicite debatiraa i razmenuvaa iskustva za problemite so koi sekojdnevno se soo~uvaat pri raboteweto so stranskite partneri i dano~nata politika. Tie istaknaa deka pri sklu~uvaweto na dogovorite za izbegnuvawe na me|unarodnoto dvojno odano~uvawe s$ u{te postojat brojni problemi i nejasnotii za koi e potrebna pomo{ od nadle`nite institucii. Spored niv, regulativata treba da bide pojasna i da se primenuva podosledno za da mo`e poefikasno da se sproveduvaat dogovorite i odano~uvaweto na ostvareniot prihod.

Kako negativnost go istaknaa necelosnoto i nedovolno jasnoto definirawe na odredenite stavki vo zakonot, {to sozdava prostor za subjektivno tolkuvawe na dogovorite. “Mora da postoi mehanizam za regulirawe na ovoj problem i nadle`nite institucii da imaat pogolema kontrola. Sega se borime za primena i za realizacija na dogovorite za izbegnuvawe na dvojnoto odano~uvawe. Mal broj kompanii, prete`no golemite kompanii, znaat za vakvite dogovori, a golem del ne se zapoznaeni so realnata implementacija. Nedostiga pogolema edukacija kaj firmite, {to proizleguva od niskata svet za ovoj problem i za negovoto nadminuvawe”, istakna Katerina Bo{evska. Taa dodade deka mora da postoi formalna profesionalna asocijacija na stru~ni lica za ovaa tematika, koja polesno } e mo`e da dopre do nadle`nite institucii i da gi za{titi pravata na kompaniite. Bo{evska istakna deka so novata zakonska ramka ovoj nedostatok }e bide nadminat. “Vo Makedonija re{avaweto na problemot so dvojnoto odano~uvawe s$ u{te e na po~etok. Treba pogolema anga`iranost od strana na nadle`nite institucii i pogolema svest kaj kompaniite za pobrzo nadminuvawe na ovoj problem”,

Problemi pri ostvaruvaweto na dogovorite za izbegnuvawe na me|unarodnoto dvojno odano~uvawe: Prakti~na primena na presmetuvawe i zadr`uvawe danok na zadr{ka spored odredbite na dogovorite za isplati spored dogovori za uslugi i fakturi (osven za dividendite); Dolgotraen proces kaj postapkata za ostvaruvawe na dogovorite; Dolga vremenska ramka od proglasuvaweto na ukazot za dogovorot vo Parlamentot do diplomatskata razmena na ukazite od dvete zemji; Razli~ni tolkuvawa na isti odredbi od isti dogovori od strana na nadle`nite institucii; Razli~ni oficijalni mislewa vo razli~ni vremenski periodi za isti odredbi od isti dogovori od strana na nadle`nite institucii. izjavi Biljana Stoj~evska, finansiski direktor na Skovin. Spored Leonida Trajkovska, finansiski direktor na Makstil, ovaa obuka i site od vakov tip mo`at mnogu da pomognat za kompaniite da gi razmenat iskustvata i da nau~at ne{to novo. “Korista od ovaa obuka e {to gi sobira na edno mesto zainteresiranite stranki, a toa se pretstavnicite od biznis-felata, gi educira i pomaga zaedni~ki da se pronajdat re{enija i za toa kako pravilno da se postapi vo pogled na danocite i na primenata na danocite.

Vakvite rabotilnici }e pomognat da se podigne svesta i kaj kompaniite i kaj nadle`nite”, izjavi Trajkovska. Katerina Bo{evska objasnuva deka pri pojavata dvojnoto odano~uvawe doa|a vo konflikt so osnovnite principi na odano~uvaweto, kako {to se socijalno-politi~kite principi i principite na ekonomska efikasnost. Pritoa, ovaa pojava doveduva do diskriminacija na dano~nite obvrznici, do naru{uvawe na principot na ramnomerna raspredelba na dano~niot tovar i do negirawe na pravi~nosta vo odano~uvaweto. “Me|unarodnoto dvojno odano~uvawe e problem na koj mora da mu se dade golemo zna~ewe. Ovaa pojava predizvikuva naru{uvawe na konkurentskite pozicii na pazarot na dve lica koga ednoto e dvojno odano~eno. Pa taka, za polesno nadminuvawe na ovoj problem, zemjite bi trebalo da bidat precizni i jasni vo svoite zakonski re{enija za toa {to }e bide predmet na odano~uvawe kaj niv”, pojasnuva Bo{evska.

Zemjite vo razvoj, me|u koi e i Makedonija, potpi{uvaat dogovori za izbegnuvawe na dvojnoto odano~uvawe so cel da privle~at pove}e stranski direktni investicii. Povrzanosta na me|unarodnoto dvojno odano~uvawe i stranskite direktni investicii e od ogromna va`nost za zemjite vo razvoj. So potpi{uvaweto na vakvite dogovori zemjite im ovozmo`uvaat na stranskite investitori sigurnost i stabilnost vo odnos na pra{aweto

BILJANA STOJ^EVSKA FINANSISKI DIREKTOR NA SKOVIN

Vo Makedonija, re{avaweto na problemot na dvojnoto oddano~uvawe e seu{te na po~etok. Treba pogolema anga`iranost od strana na nadle`nite institucii i pogolema svest kaj kompaniite za pobrzo nadminuvawe na ovoj problem.

Odr`uvaweto na rabotilnicata na Kapital e mnogu pozitivno bidej} i pred se kompaniite mo`at da gi razmenat iskustvata

LEONIDA TRAJKOVSKA FINANSISKI DIREKTOR NA MAKSTIL

Korista od ovaa obuka e {to gi sobira na edno mesto zainteresiranite stranki, a toa se pretstavnicite od biznis felata, gi educira i pomaga zaedni~ki da se pronajdat re{enija i za toa kako pravilno da se postapi vo pogled na danocite i primenata na danocite.

Vakvite rabotilnici }e pomognat da se podigne svesta i kaj kompaniite i kaj nadle`nite za odano~uvaweto so primenuvawe nacionalen tretman na stranskite investitori. Ekspertite na rabotilnicata istaknaa deka postojat mnogu problemi pri ostvaruvaweto na dogovorite za me|unrodno dvojno odano~uvawe. Del od na~inite za re{avawe na ovie problemi se poednostavuvaweto na popolnuvaweto na obrascite, pogolemata koordinacija so dr`avata-dogovorni~ka i po potpi{uvaweto na dogovorite i prezemawe pogolema konsultativnosovetodavna uloga na nadle`nite institucii i nadminuvaweto na administrativniot tretman na ova pra{awe, odnosno preminuvawe kon su{tinata, namesto kon formata.

22 INTERVJU MAJA BAJALSKA-GEORGIEVSKA bajalska@kapital.com.mk

ROBERT ORDANOSKI

DIREKTOR NA AGENCIJATA ZA ELEKTRONSKI KOMUNIKACII

REFORMITE MI SE PREDIZVIK!

Edna godina ste na ~elo na AEK. Koi se klu~nite reformi {to gi napravivte i na koi }e prodol`ite da rabotite vo sledniot period?

Na 27 noemvri se napravi edna godina otkako sum na ~elo na Agencijata za elektronski komunikacii. Predizvik mi be{e da go vlo`am celoto svoe znaewe i iskustvo steknati za vreme na mojata 14-godi{na rabota vo prviot mobilen operator vo zemjava. Moite menaxerski sposobnosti doka`ani vo moeto 10godi{no rabotewe na pozicijata izvr{en direktor za in`enering odgovoren za kompletnoto planirawe i implementacija na prvata mobilna mre`a vo Makedonija, verificirani so priznanieto “Menaxer na godinata 2002�, be{e golem pottik vo nasoka na postavuvaweto na AEK vo oblasta na svoeto rabotewe na svoeto edinstveno soodvetno mesto – najvisoko avtoritativno, nezavisno, regulatorno telo, koe se gri`i za obezbeduvawe uslovi za razvoj na elektronskite komunikacii i na informati~koto op{testvo. Ingerenciite na AEK se ultimativno najgolemi vo svojata oblast i na{ata ultimativna funkcija i cel na postoewe e razvivawe i unapreduvawe na celiot IKT-sektor i biznis, koj so 5,77% pridonesuva direktno vo bruto-doma{niot proizvod (BDP).

Indirektno mnogu pove}e, za{to celoto op{testvo i industrijata se dvi`i kon e-biznis. Poseduvaweto najsovremeni informati~ki i telekomunikaciski sredstva vo sekoja kompanija vo Makedonija e ultimativen uslov za pozitiven i stabilen razvoj na biznisot. Za ovaa edna godina rabota na ~elo na AEK inicirav i sprovedov nekolku interni i eksterni reformi, kako vo nasoka na kompletna reorganizacija na rabotata, voveduvawe to~no definirani proceduri i identifikacija na vnatre{ni procesi i nivno maksimalno avtomatizirawe i zabrzuvawe.

Tuka bi go istaknal primerot so vremeto za re{avawe prigovori od krajnite korisnici na elektronski komunikacii, koe vo momentot na moeto doa|awe iznesuva{e neverojatni prose~ni 53 dena, a sega e pomalku od 20 dena. Vovedovme integriran informati~ki sistem koj vklu~uva Document Management System - DMC i Business Process Management System - BPMS i vremetraeweto sega planiram da go spu{time na pomalku od 10 dena. Apsolutno mi e va`na gri`ata za korisnicite i za voveduvaweto na sistemot na Customer Centricity, korisnikot na elektronskite komunikacii e vo centarot na vnimanieto i rabotata na AEK. Voveduvame ISO9001 standard za kvalitet, no najbitno od s$ e kompletnata reorganizacija na procesite vo AEK, alokacija na najkompetentnite vraboteni na najodgovornite pozicii i voveduvawe kompletna avtomatizacija

BROJ 631

30/11/2011

23

www.kapital.mk

na procesite. Toa go postignavme so voveduvaweto na integriraniot informaciski sistem, koj maksimalno }e ja zabrza rabotata na AEK. Pravime nova sistematizacija i organizacija, voveduvame rabotewe soglasno akcioni planovi po oblasti i evaluacija na rezultati i nagraduvawe/kaznuvawe vo korelacija so ispolnuvawe na KPI (Key Performance Indicator), klu~ni pokazateli za ispolnuvawe na celite definirani vo soodvetnite akcioni planovi.

Vo faza e izrabotka na Strategijata za razvojot na elektronskite komunikacii 2012-2015, vo koja so akcionen plan detalno }e bidat definirani i opi{ani merkite koi AEK }e gi sprovede vo narednite ~etiri godini vo nasoka na razvojot na elektronskite komunikacii i informati~koto op{testvo. Vo zakonskiot del AEK so niza merki i pravilnici kompletno ja zaokru`i legislativata vo oblasta na e-komunikaciite, so noviot Pravilnik za op{ti uslovi se vovede ingerencija na AEK za proverka i odobruvawe na standardnite pretplatni~ki dogovori koi korisnicite na e-komunikacii (mobilna, fiksna telefonija, Internet, TV i radio) gi potpi{uvaat so operatorite i vo koi so to~no opredelena forma i sodr`ina detalno se definiraat pretplatni~ko-korisni~kite odnosi i vo koi se ukinuva avtomatskoto prodol`uvawe na dogovorite i postavuvawe uslovi so pomal font od standardniot.

Vo sledniot period apsolutno }e se fokusirame na korektivna, no i na preventivna za{tita na pravata na korisnicite i na nivnata edukacija, kako i na sozdavawe zaokru`en ambient za razvoj na e-komunikacii, voveduvawe na novite tehnologii, kako vo telefonijata (mobile VoIP over 4G, fixed VoIP over NGN/ NGA), Internetot ({irokopojasen, mobile BB over 4G – LTE, fixed BB over NGN/NGA), televizijata (digital over DVB-T2) i radioto (digital over T-DAB).

Imate mnogu poplaki od gra|ani, od korisnicite na fiksna i mobilna telefonija, za uslugite koi gi dobivaat od operatorite. Formiravte kontakt-centar za ova. Na {to najmnogu se `alat gra|anite,

na koj princip im pomaga kontaktcentarot i koi se efektite?

Dnevno dobivame po stotina javuvawa i desetina formalni prigovori i `albi, koi AEK, kako vtorostepen organ, so svoite slu`bi za gri`a na korisnici i inspekciski nadzor ima dol`nost vo najkus rok da gi re{i. Prigovorite naj~esto se odnesuvaat na smetkite na pretplatnicite i na kvalitetot na uslugite koi im gi nudat operatorite na svoite korisnici. Dosega otkrivme nekolku gre{ki na operatorite vo detalnite smetki na svoite korisnici.

Istite vedna{ gi sankcioniravme i presudivme vo polza na krajnite korisnici.

Vo pretplatni~kite dogovori vovedovme kategorija minimalen kvalitet, minimalna brzina na Internet koja operatorot treba da mu ja obezbedi na svojot kraen korisnik, so {to }e gi eliminirame problemite so lo{iot kvalitet na servisot {to mu go nudi operatorot na svojot korisnik.

Po vlezot na tretiot mobilen operator vo Makedonija se namalija cenite na uslugite vo mobilnata telefonija. [to se slu~uva so ~etvrtiot mobilen operator, holandskata kompanija WTI, koga }e po~ne da raboti i kakvi o~ekuvate da bidat efektite vo pogled na cenite i ponudata na novi uslugi?

MVNO, Mobile Virtual Network Operator, vo bukvalna smisla na zborot zna~i operator koj vrz osnova na potpi{an dogovor so postoe~ki mobilen operator kupuva odreden volumen na mobilen soobra}aj so golemoproda`ni ceni, koi vo slu~ajot na operator so zna~itelna pazarna mo} (SMP) cenite gi odreduva AEK (T-Mobile e SMP na ovoj pazar). Vo ostanatite slu~ai so drugite dva mobilni operatori golemoproda`nata cena na kupeniot volumen soobra}aj mo`e da si go definira MVNO na komercijalna baza neposredno so operatorot, bez vlijanie na AEK. Edinstveniot MVNO vo momentov vo Makedonija, holandskata firma WTI, od AEK vo oktomvri minatata godina kupi 100.000 broevi koi imaat va`nost od tri godini, no s$ u{te nemaat potpi{ano dogovor so nitu eden mobilen operator vo zemjava. Zna~i, nivniot po~etok e apsolutno neizvesen.

Predizvik mi be{e da go vlo`am celoto svoe znaewe i iskustvo steknati za vreme na 14-godi{noto rabotewe vo prviot mobilen operator za da ja stavam agencijata na svoeto soodvetno mesto na pazarot na informacisko-komunikaciski tehnologii, a toa e najvisoko avtoritativno, nezavisno, regulatorno telo, koe se gri`i za obezbeduvawe uslovi za razvoj na elektronskite komunikacii i na informati~koto op{testvo

Vo septemvri ja povlekovte odlukata za namaluvawe na cenata na SMS-porakite koja ja donesovte vo maj godinava vrz osnova na evropskata regulativa. Istovremeno, na pazarot nema namaluvawe na cenite na roaming-uslugite, {to isto taka e preporaka na EU. Zo{to makedonskite korisnici pla}aat najskapi SMSporaki i najskap roaming?

AEK e me|u prvite ~etiri zemji vo Evropa {to go definira pazarot na SMS-poraki kako poseben pazar. Izvr{ivme kompletna analiza vrz osnova na tro{o~niot BU LRIC model, ~ekame od teloto na evropskite regulatori, BEREC, dozvola ovoj model da go primenime. Za cenata na roamingot taa e definirana i regulirana me|u 27-te zemji-~lenki na EU, a ostanatite sedum dr`avi-kandidati na moja inicijativa iniciraa harmonizacija na roaming-cenite so tie na nivo na EU. O~ekuvam na slednite sednici na BEREC odobruvawe i harmonizacija na roaming-cenite so tie na ostanatite ~lenki na EU. Kako gi komentirate kritikite za marketing-kampawata koja ja napravivte za podignuvawe na svesta kaj gra|anite deka postoite kako regulator na pazarot? Ima{e li navistina potreba da se potro{at pari za vakva kampawa?

Kritikite za marketing-kampawata na AEK gi komentiram kako bespredmetni, zatoa {to efektot od istata od aspekt na zapoznavaweto na gra|anite so nivnite prava vo oblasta na elektronskite komunikacii e ogromen. Toa go poka`uva i gorenavedenata statistika od aspekt na brojot na javuvawa na besplatniot broj na AEK, 190 i brojot na prigovori koi sekojdnevno stignuvaat na na{ata adresa. Gra|anite kone~no se zapoznaa so nivnite prava vo oblasta na elektronskite komunikacii.

Sekojdnevnoto kr{ewe na istite kako kraen epilog dava visoki smetki neopravdani so koli~inata na govoren i podato~en soobra}aj koi korisnicite gi koristea kaj svoite operatori.

24 MOJOT KAPITAL

50.527.658

52.799.771

57.536.709

60.600.679

ZA 4 GODINI VKUPNIOT IZVOZ NA VINO PADNAL ZA 16,6 %!

Izvoz na vino (vrednost vo US dolari)

2007 2008 2009

2010

VINARNICI PROPA\AAT, DR@AVATA POTTIKNUVA OTVORAWE NOVI

VINARSTVOTO NE E [EGA, TUKU MNOGU SKAP BIZNIS! Dodeka golem del od postoe~kite vinarnici se pred zatvorawe i baraat partner da se prodadat, dr`avata pottiknuva otvorawe novi, so proda`ba na zemji{te po bagatelni ceni vo srceto na lozovite nasadi - Tikve{kiot region. “Kapital” analizira - zo{to vinarstvoto e te`ok i skap biznis, kolku pari se potrebni za da se otvori edna mala vinarnica i {to mo`e i treba da napravi dr`avata za da pomogne

MAJA BAJALSKA-GEORGIEVSKA bajalska@kapital.com.mk

tvoraweto vinarnica ne e “{ega” kako taa so koja po~nuva noviot vladin videospot za pottiknuvawe na pretpriemni{tvoto.

“A zo{to da ne po~neme da go prodavame vinoto... ako imame dobar proekt, bankite sigurno }e ni dadat kredit...”, mu veli sinot na tatkoto za vreme na ku}nata slava, dodeka na dolga masa vo

O

dvorot na semejnata ku}a gi po~estuvaat gostite so doma{noto vino, koe tradicionalno go pravat sekoja godina.

Potoa nekoj od rodninite veli: “Site }e pomogneme”, i taka go kandisuvaat tatkoto da po~ne vinski biznis. Vo sledniot kadar od spotot tatkoto i sinot se uspe{ni pretpriema~i koi podignuvaat nagrada za svoeto vrvno vino.

Poznava~ite na vinskiot biznis velat deka vakvata prikazna, {to Vladata ja prika`uva vo kampawata za pottiknuvawe na pretpriemni{tvoto e daleku od realnosta. Komentiraat deka i inicijativata na Vladata za proda`ba

DANE JOVANOV GENERALEN DIREKTOR NA STOBI

Ja pozdravuvam inicijativata na Vladata za pottiknuvawe na pretpriemni{tvoto i investiraweto vo novi vinarnici. No, vo vreme na vlo{eni ekonomski uslovi i kriza vo vinskata industrija mnogu e te{ko da se uspee vo vinskiot biznis.

5 PRI^INI ZO[TO VINARSTVOTO E TE@OK BIZNIS!

Potreben e golem po~eten kapital; Marketingot ima golemi tro{oci; Svetskiot pazar bara kvalitetni, a evtini vina; Makedonija e nepoznata kako vinska zemja na svetskata vinska mapa; Potro{uva~kata na vino vo Makedonija e mnogu mala, 5-7 litri po `itel godi{no. na 41 lokacija dr`avno grade`no zemji{te vo Kavadarci, Negotino i Rosoman, vo nasoka na pottiknuvawe na pretpriemni{tvoto i razvoj na vinskiot turizam, ne mo`e i nema da go re{i socijalniot problem na lozarite. Ekspertite velat deka inicijativata na Vladata e pogre{no postavena - ne treba da se otvoraat vinarnici za da se razvie vinskiot turizam, zatoa {to toj treba da proizleze od ve}e razvienite vinski biznisi. A ako nekoj nema sopstven kapital mnogu e te{ko da otvori vinarnica.

Bankite te{ko odobruvaat dolgoro~ni krediti za finansirawe vinarnici, osobeno vo poslednite meseci, otkako aktiviraa hipoteki na nekolku pomali

BROJ 631

30/11/2011

MOJOT KAPITAL

www.kapital.mk

vinarnici koi zapadnaa vo finansiska kriza.

“Kapital” ve}e pi{uva{e deka pove}e od 10 doma{ni vinarnici se na proda`ba poradi finansiskite problemi so koi se soo~uvaat. Sopstvenicite na nekoi, kako na primer na vinarnicata Fonko i javno progovorea deka baraat strate{ki partner za proda`ba.

Krizata vo makedonskata vinska industrija ja predizvika krizata vo svetskata vinska industrija koja po~na pred nekolku godini. Hiperprodukcijata na vino vo svetski ramki dovede do politikata na namaluvawe na cenite, {to ja namali konkurentskata prednost na makedonskite vina na izvoznite pazari.

Od druga strana i na doma{niot pazar, vo cenovniot segment od 3 do 5 evra za {i{e vo maloproda`bata, konkurencijata e mnogu golema. Iako ima 84 registrirani vinarnici, no maksimum 10 realno opstojuvaat od proda`ba.

Dane Jovanov, generalen direktor na vinarnicata Stobi, ja pozdravuva inicijativata na Vladata za pottiknuvawe na pretpriemni{tvoto i investiraweto vo novi vinarnici. No, predupreduva deka vo vreme na vlo{eni ekonomski uslovi i kriza vo vinskata industrija mnogu e te{ko da se uspee vo vinskiot biznis.

“Bankite i prethodno te{ko odobruvaa krediti, a sega otkako imaat negativno iskustvo so nekolku pomali vinarnici ~ii hipoteki se aktivirani poradi toa {to sopstvenicite ne mo`at da gi ispla} aat kreditite, mislam deka }e bidat u{te popretpazlivi”, potencira Jovanov. \or|i Petru{ev, pak, direktor za investicii na grupacijata M6, porane{en generalen direktor na Tikve{, veli deka {tom Vladata pottiknuva otvorawe novi vinarnici, treba da pomogne i za nivnoto finansirawe i za promocija na makedonskoto vino na svetskite pazari.

“Mo`ebi Vladata }e osnova nekoi garantni fondovi, so koi bankite polesno bi mo`ele da kreditiraat izgradba na vinarnici. A za pogolema proda`ba na vinoto na doma{niot pazar, neophodno e da se otstrani zabranata za proda`ba na vino po 19 ~asot, odnosno vinoto da se smesti vo kategorijata hrana, a ne vo pijalaci”, veli Petru{ev. \or|i Trenev, direktorot na Bovin, veli deka e dobro {to dr`avata go poddr`uva vinarstvoto, no mora da se vodi smetka deka doma{niot pazar e mnogu mal, a vo nego ima pogolemi vinarnici koi imaat pogolemi buxeti za marketirawe na nivnite vina.

“Sekoj po~etok e mnogu te`ok. Na{eto iskustvo e razli~no zatoa {to nie bevme prva privatna vinarnica vo Makedonija vo 1998 godina. Toga{ nie treba{e da im objasnime na potro{uva~ite kakov proizvod pravime.

Sega pazarot e realno zasiten, zatoa {to ima mnogu vina od mnogu vinarnici.

No, so zgolemuvaweto na `ivotniot standard, veruvam deka i vinoto }e stanuva popularno i lu|eto s$ pove}e

DURI 70% OD LANSKIOT IZVOZ NA VINO E VO HRVATSKA! Izvoz vo US dolari

Hrvatska 70.06% Hrvatska Srbija

Germanija 9.38%

Germanija

Srbija, 6.43%

(Izvor: Dr`aven zavod za statistika)

400.000

evra se potrebni za da otvorawe mala vinarnica so kapacitet od 100.000 litri

}e izbiraat i pijat kvalitetni vina”, potencira Trenev.

KOLKU ^INI DA SE NAPRAVI VINARNICA? Jovanov pretpostavuva deka lokaciite koi dr`avata gi prodava za izgradba na vinarnici se za pomali kapaciteti od okolu 100.000 litri.

“Za taa golemina na vinarnica, vkupnata investicija e okolu 350.000 do 400.000 evra. Investicija vo pomal kapacitet ne se ispla}a”, veli Jovanov.

Toj objasnuva deka za da se izgradi objektot na vinarnicata i da se kupi nova tehnolo{ka oprema za proizvodstvo na vino, vo kapacitet so ovaa golemina, potreben e po~eten kapital od okolu 250.000 evra.

“Koga stanuva zbor za tehnolo{kata oprema, investicijata se meri na sledniot na~in. Za proizvodstvo na eden litar vino potrebni se od 70 evrocenti do edno evro. Taka, za kapacitet od 100.000 litri vino, potrebni se 100.000 evra za nabavka na nova oprema.

Izgradbata, pak na objekt, od 300-400 metri kvadratni, so vkopuvawe pod zemja za da se napravi vizbata, so termoizolacija, za{tita od po`ar, opremuvawe na sala za degustacija i obezbeduvawe drveni (barik) buriwa za skladirawe na vinoto, ~ini okolu 150.000 evra, ili 500 evra po kvadrat”, objasnuva Jovanov.

Spored nego, ova e samo po~etniot kapital, a potoa se potrebni pari za otkup na grozje, za nabavka na enolo{ki sredstva, ima tro{oci za pakuvawe

84

vinarnici se registrirani vo Makedonija, no samo desetina rabotat rentabilno

VINARSTVOTO E SAMO ZA TRPELIVI! Treba da se ima predvid deka vo vinarstvoto od po~nuvaweto na biznisot i procesot na berba do proda`ba na proizvodot i vra}awe na investicijata, potrebno e da pomine mnogu vreme. Za edno vino da se najde na pazarot potrebni se 18 meseci. Ili kako {to se veli vo ekonomskata teorija, stanuva zbor za kapitalno intenzivna granka.

Poznava~ite velat deka najgolem del od malite vinarnici koi se o~ekuva deka }e se osnovaat so kupuvaweto dr`avni lokacii, verojatno deka }e mo`at da se pozicioniraat vo HoReKa segmentot na doma{niot pazar, zatoa {to na po~etokot pristapot do trgovskite sinxiri }e im bide mnogu skap.

Ako se orientiraat vo hotelite, restoranite i kafeteriite, }e treba da znaat deka problemite so naplatata vo Makedonija se seriozni.

Od druga strana, ako se orientiraat kon izvoz }e treba da ponudat niski ceni, zatoa {to vo EU vina na polica se prodavaat za 2-3 evra.

No, na ovoj na~in i pragot na rentabilnost }e im bide nizok, objasnuvaat poznava~ite.

\OR\I PETRU[EV DIREKTOR ZA NOVI INVESTICII VO M6

Bez eden milion evra ne mo`e da se napravi vistinska vinarnica.

Mo`e so 200.000-300.000 evra da se proizveduvaat 30-40 iljadi litri vino, no toa }e bide ma~ewe. Toa bi bile vinarnici so polumanuelni operacii, koi }e pravat vino so prose~en kvalitet.

25

26 MOJOT KAPITAL PRODADENI 5 LOKACII ZA VINARNICI VO NEGOTINO, EDNA NA RUSIN OD MOSKVA! Od vkupno 41 lokacija koi Vladata gi prodava po edno evro za kvadrat za izgradba na vinarnici vo Kavadarci, Negotino, Rosoman, za koi pred eden mesec ima{e javni naddavawa, prodadeni se 5 lokacii vo Negotino. Me|u kupuva~ite se firmata Balkan Tim, doma{ni fizi~ki lica i edno lice od Rusija. Rokot za izgradba na vinarnica koj dr`avata go postavuva e 6 godini od dobivaweto odobrenie za gradba.

Vojislav Mladenovi} kupil 2.381 metri kvadratni za 2.909 evra Firmata Balkan tim kupila 2.292 metri kvadratni za 2.646 evra Zibrak Igor Genrihovi~ od Moskva kupil 7.179 metri kvadratni za 8.287 evra Dalibor Lazov kupil dve parceli – 3.478 i 3.370 metri kvadratni i platil 7.905 evra

so tek na vreme mo`e da se modernizira koi se 9 evrocenti po {i{e vino, i opremata”, objasnuva Trenev. sekako tro{ocite za marketing, koj e mnogu Petru{ev, pak, veli deka za da se napravi zna~aen za da uspee da se prodade edno kvalitetno vino i da se izgradi uspe{en vino. Ovie investicii zaedno pribli`no brend, {to e klu~no za proda`bata na se isto kolku i po~etniot kapital ili ne{to pomali, taka {to s$ na s$, potrebni vinoto, potrebna e pogolema suma pari, odnosno okolu eden milion evra, duri i se okolu 400.000 evra. za pomal kapacitet od 200.000 “Pretsmetkite gi prika`uvaat do 250.000 litri godi{no. realnite tro{oci {to }e gi Petru{ev vo ovie tro{oci ima toj {to saka da po~ne gi kalkulira i sredstvata za da proizveduva vino i toa podigawe sopstveni lozovi nabez improvizacii vo nitu milioni litri vino sadi, zatoa {to, kako {to veli eden aspekt. Toa zna~i da proizveduva Makedonija toj, ako vinarite se prepu{tat kupi nova oprema, da izgradi godi{no na otkup na grozje, toga{ }e objekt po najsovremeni proizveduvaat prose~no vino standardi, za da proizvede bez konkurentska prednost. kvalitetno vino i da izgradi “Bez eden milion evra ne mo`e brend od nego”, potencira Jovanov. od vkupnoto proizvodstvo da se napravi vistinska vinarTrenev veli deka vinski se izvezuva, a samo 20% se nica. Mo`e so 200.000-300.000 tro{i na doma{niot pazar evra da se proizveduvaat 30-40 biznis mo`e da se po~ne iljadi litri vino, no toa }e i so pomali koli~ini i so bide ma~ewe. Toa bi bile vinarnici so pomalku pari. polumanuelni operacii, bez soodvetna “Mo`e da se po~ne so kapacitet od 15.000 oprema za obezbeduvawe inertna sredina, do 20.000 litri, a potoa da se zgolemuva na 50.000 i do 100.000 litri. Na po~etokot so {to rizikot od oksidacija pri polnewemo`e da se vleze i so posiroma{na inves- to na vinoto }e bide golem. Takvi vina, ako ne se prodadat vedna{, malku vreme ticija, da se nabavat polovni ma{ini, da se kupi ra~na polna~ka, koja e mnogu poev- }e mo`at da go odr`at kvalitetot, odnosno tina od ma{inite za polnewe na vinoto vo za brzo vreme, narodski ka`ano, }e skis{i{iwa. Naj~esto taka se po~nuva, a potoa nat”, objasnuva Petru{ev.

100

80%

Kapital Akademija...

member of KAPITAL MEDIA GROUP

објавува ј у

ОБУКА

ПЛАНИРАЊЕ НА ПАРИЧНИТЕ ТЕКОВИ И ПЛАНИРАЊЕ И БУЏЕТИРАЊЕ НА ИДНИ АКТИВНОСТИ 15 - 16 Декември 2011 Хотел “Александар Палас“ Скопје Во турбулентни времиња со кои сите ние се соочуваме, водењето успешен бизнис е уметност. Особено планирањето и управувањето со паричните текови кои, и покрај успешното и профитабилно работење на компаниите, се почесто бараат дополнителна умешност и знаење за обезбедување на се попосакуваната ликвидност на компаниите. На оваа обука, преку практични примери и пополнети обрасци ќе ја приближиме оваа проблематика до секојдневното работење на деловните субјекти.

НА ОБУКАТА ЌЕ ДОБИЕТЕ СОЗНАНИЈА ЗА: Од каде компанијата добива парични приливи Каде ги троши своите парични средства Како да го подготвиме и разбереме Извештајот за паричните текови Како да дознаеме на време за проблемите околу ликвидноста на компанијата Кои се ризиците кои ги носат финансиските продукти Како да ги планираме паричните текови Како да ги планирате и кои факти треба да ги знаете за идните деловни активности Анализа на добиениот план и споредба со остварените резултати Проектот Kapital

Akademija... е формиран на 25.09.2011

ОБУКАТА Е НАМЕНЕТА ЗА: Финансиски менаџери Сметководители Сопственици на компании Претприемачи

ПРЕДАВАЧ КАТЕРИНА БОШЕВСКА Fинанsиsки диrектоr на EOS Matrix Македонија и финанsиsки конsuлтант за Иsточна Евrопа. Ангажиrана е како надвоrешен sоrаботник и тrенеr-обuчuвач за теми од облаsта на финанsиsки менаџмент од rеномиrани тrенинг агенции-конsuлтантsки кuќи.

Сите заинтересирани за учество на оваа обука можат да се пријават најдоцна до 10 декември 2011 година. Цената за еден учесник изнесува 10.500 денар (без ДДВ). За секој втор учесник од иста компанија следува попуст од 10% а за секој нареден учесник следува 15% попуст.

лица за контакт: Гордана Михајловска, Дијана Гулакова 02 3298 110 www.kapital.mk obuki@kapital.com.mk

28 COMPANY PROFILE

GI U^IME SKANDINAVCITE DA JADAT AJVAR! ALEKSANDAR JANEV j janev@kapital.com.mk @ p

opla klima i plodna zemja e dobitnata kombinacija za uspe{no odgleduvawe na mnogu vidovi ovo{je i zelen~uk. Ako slu~ajno `iveete vo takva okolina kakva {to e Gevgelija, zna~i deka sudbinski vi e predodredeno da se zanimavate so agrobiznis.

Imaj}i go prirodnoto bogatstvo vo raka, semejstvoto Ki~ukovi nemale dilema deka fabrikata za konzervirawe zemjodelski proizvodi e vistinskiot izbor za semejniot biznis, iako vo poslednite dve decenii eksperimentirale i vo biznisot so proizvodstvo na leb i beli pe~iva.

Sega kompanijata Tehnoalat, koja postoi od 1990 godina, ja vodi Desanka Ki~ukova, no temelite na biznisot gi postavil nejziniot tatko. Pod brendot Hina, kako {to gi prepoznavaat site, ve}e {est godini na pazarot se probivaat tegli so ajvar, |uve~, lutenica, korni{oni, feferonki i se edni od najgolemite izvoznici na konzervirana hrana od Makedonija.

“Koga startuvavme vo 2005 godina, po~navme so minimalno proizvodstvo, zatoa {to ne znaevme nitu kade }e zavr{i, kade }e se prodava, nitu imavme kupuva~i. Godi{no proizveduvavme po okolu 4.000 tegli, a asortimanot be{e obemen i najraznoviden, od ajvar, s$ do konzervirani zemjodelski proizvodi. Ova ni e {esta proizvodna sezona i ve}e

T

sme na 2.400.000 edinici gotov proizvod, {to ka`uva deka imame golem rast.

Vkupniot instaliran godi{en kapacitet vo fabrikata e {est milioni edinici, me|utoa, bidej}i b j proizvodstvoto e od sezonski karakter, zna~i ima surovini okolu dva do dva ipol meseci, zavisno od vremenskite uslovi, s$ u{te sme daleku od celosno ispolnuvawe na kapacitetot”, objasnuva Ki~ukova.

Osven pod brendot Hina, gevgeliskiot ajvar, krastavi~kite, gra{okot, piperkite mo`e da se najdat i so drugo ime na teglite – “Mak fud”. Ova e vtor lansiran brend od istata kompanija, no specijaliziran samo za doma{niot pazar.

Stranskite pazari pak, kako {to minuva vremeto stanuvaat s$ polesna cel.

“Brendot Hina e celosno prisuten na

foto: FILIP POPOVSKI

TEHNOALAT KONZERVNA FABRIKA

Balkanot, vo Srbija, Bosna, Slovenija, vo Hrvatska. Prisutni sme dosta i na germanskiot pazar, na avstriskiot pazar, vo Avstralija. Od pred dve godini po~navme dosta dobro i vo b da kotirame k skandinavskite zemji, a sega momentalno rabotime i na registracija na proizvodi za Amerika, zatoa {to tamu ima posebna procedura koja treba da se zavr{i so dokumentite. O~ekuvame deka toa }e se sredi za period od tri do {est meseci, za da mo`eme ve}e dogodina da ja fatime sezonata”, raska`uva Ki~ukova.

Od kompanijata Tehnoalat najavuvaat deka vo naredniot period }e se

“So carina povisoka od 20% i golemi tro{oci za transport, na{iot proizvod stanuva mnogu skap za da se plasira na ruskiot pazar, iako Rusija ima ogromen potencijal za proda`ba. Vladata po~na da odvojuva pari za promovirawe na kompaniite na saemi vo Rusija, {to mo`e da bide signal deka ne{to }e se promeni vo toj del”, potencira Ki~ukova

BROJ 631

30/11/2011

COMPANY PROFILE

www.kapital.mk

Imaj}i go prirodnoto bogatstvo vo raka, semejstvoto Ki~ukovi od Gevgelija nemale dilema deka fabrikata za konzervirawe zemjodelski proizvodi e vistinskiot izbor za semejniot biznis. Pod brendot Hina tie na stranskite pazari gi lansiraat makedonskiot ajvar, lutenicata, piperkite i krastavicite

VLADATA DA GI SUBVENCIONIRA I KONZERVNITE FABRIKI! “Kako {to po~na da deli subvencii za vinarnicite, o~ekuvame deka Vladata }e odvoi subvencii i za na{ata industrija. Na{ite konkurenti od Turcija i od Bugarija imaat stimulacija od strana na dr`avata i nivnite proizvodi avtomatski se pokonkurentni. Site se borime na isti pazari, a koga tie imaat dr`avna pomo{ koja na kraj mo`e da donese razlika vo cenite od samo cent ili dva, sepak, nie ne pominuvame, bidej}i za nabavka na golemi koli~ini nivnite proizvodi se poisplatlivi”, istakna Ki~ukova.

Spored nea, ulogata na subvenciite treba da bide balans na koli~inite zemjodelski proizvodi na pazarot za konzervnite fabriki da ne se doveduvaat vo situacija da nemaat dovolno surovina za proizvodstvo.

fokusiraat na stesnuvawe na asortimanot na etiketata, da se litografiraat i u{te pogolemo probivawe na pazarite kapa~iwa, da se napravi eden nov izgled so premium-kvalitet, so koj }e go forso nekolku glavni proizvodi.

“Koga po~nuvavme bevme novi na pazarot, sirame brendot Hina. So toa, koga }e se pa za da pridobieme kupuva~i, imavme pozicionirame na polica, }e se obideme {irok asortiman na proizvodi. Sega da gi navikneme kupuva~ite na eden odime na toa del od asortimanot da nov prepoznatliv izgled, da napravime go isfrlime i da se koncentrirame na ne{to originalno pred konkurencijata”, potencira Ki~ukova. nekoi 3-4 proizvodi koi } Kompanijata planira da ine ni bidat nose~ki. Toa }e vestira i vo nova tehnologija bidat ajvarot, lutenicata i za proizvodstvo, a del od |uve~ot, bidej}i sfativme deka ma{inite }e se kupuvaat tie imaat najgolem potencijal evra iznesuva i so pomo{ na evropskite za razvoj na biznisot. Od milioni godi{niot obrt na fondovi za poddr{ka na celoto godi{no proizvodstvo kompanijata Tehnoalat zemjodelstvoto. od okolu 2.400.000 edinici, “Sekoja godina se investira okolu 70% e ajvar. Toa ni e nose~ki proizvod vo momentov i taka gi vo pogonot, se modernizira. Nitu edna redime rabotite. S$ {to investirame vo ma{ina koja e kupena i stavena vo dopolnuvawe na linijata na proizvod- pogonot ne e reparirana, tuku s$ e novo stvoto, s$ odi vo delot na proizvodstvo kupeno. U{te koga startuvavme vedna{ po~navme so implementacija na evropna ajvar”, istakna Ki~ukova.

Planirano e zgolemuvawe na proiz- skite standardi za bezbedna i kvalitetna vodstvoto, me|utoa i tie se soo~uvaat hrana, a ve}e idnata godina povtorno }e so problemot na nedostig od surovini se resertificirame so implementacija na kako i drugite konzervni fabriki, {to PAS 220, {to e preduslov za rabota so go ograni~uva nivniot proizvoden ka- site golemi sinxiri nadvor od zemjava”, veli Ki~ukova. pacitet.

PRODAVAME VO KONZUM! AJVAROT VO SKANDINAVIJATA Najgolem del od proizvodstvoto na TehSO “UPASTVA ZA KORISTEWE” noalat se prodava na Balkanot. Osven pod sopstveniot brend, proizvodite na nteresno e {to brendot Hina ima golema ambicija da gi osvoi pazaTehnoalat se prodavaat i vo nekoi od rite koi voobi~aeno va`at za nedosti`ni za makedonskite proizvodi, najgolemite trgovski sinxiri vo regionot, osobeno ako stanuva zbor za tradicionalna hrana za koja tie lu|e no kako private label. voop{to ne slu{nale.

“Nie sme dostavuva~i na marketite na “Te{ko e da se probiete na novi pazari kade {to nema nikakvai poznavaAgrokor, odnosno na Konzum, rabotime wa za va{iot proizvod, voop{to. Na primer, kolku eden [ve|anec znae {to i za srpski, za bosanski i za hrvatski e ajvar? Zatoa, bukvalno pravime slikovnici i upatstva za da im poka`eme pazar. Tamu proizvodite se prodavaat na strancite {to e ajvarot, kako se jade, pa uspevame da go nametneme vo kako makedonski, me|utoa pod niven supermarketite”, veli Ki~ukova. brend, nivna etiketa. Koga se raboti Spored nea, i ruskiot pazar ima ogromen potencijal za izvoz, no golem so takvi trgovski sinxiri, iskustvoto problem se visokite carini od 20%, so koi makedonskite konzervni proizpoka`a deka e najdobro da se prodava vodi ne se konkurentni vo odnos na drugite od regionot. pod niven brend. Na toj princip tie marketin{ki seto toa go poddr`uvaat i imaat solidni koli~ini, zatoa {to nivniot brend e najevtin vo odnos na site drugi koi }e se stavat na polica.

Iako na po~etokot imavme nekoja vizija deka treba da se napravi silen brend i vo regionot, toa e mnogu pote{ko. Tuka e, na primer, Podravka, koja iako e poskapa od nas za 60%, sepak, dobro se prodava”, objasnuva Ki~ukova. Sepak, kompanijata ima ideja kako da ja podobri pozicijata na sopstvenite proizvodi vo supermarketite.

“Godinava planirame nov dizajn

3,5

I

29

30 ANALIZA

Pretpriema~ &...

MAKEDONSKITE KOMPANII I “NOVATA” KRIZA

NE OSTANAA MNOG TRO[OCI ZA KRAT KAKVA STRATEGIJA PODGOTVUVA ZA 20

BROJ 631

30/11/2011

GU EWE A SE 012?

www.kapital.mk

ANALIZA

INSTALIRAWE NOVA TEHNOLOGIJA SO KOJA[TO SE ZGOLEMUVA PRODUKTIVNOSTA, SREDUVAWE NA FINANSISKITE TEKOVI, BARAWE NOVI PAZARI SE DEL OD MERKITE SO KOI[TO MAKEDONSKITE FIRMI ]E SE BORAT PROTIV KRIZATA, [TO SE O^EKUVA DA SE ZAOSTRI SLEDNATA GODINA IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

odeka Evropa se zadu{uva vo dol`ni~kata kriza, SAD maka ma~i da ja zgolemi vrabotenosta, a na Kina & predviduvaat “tvrdo prizemjuvawe” po cela decenija “letawe” so 9%-10% godi{en rast na ekonomijata, makedonskite kompanii so neizvesnost ja ~ekaat slednata godina, koja spored site prognozi }e bide isklu~itelno te{ka, pa i NBRM dade polo{a prognoza za ekonomskiot rast vo odnos na taa so koja izleze Vladata.

Pra{avme nekolku doma{ni firmi, od mikro do golemi, od proizvoditeli i izvoznici do distributeri na doma{niot pazar, kakva odbranbena strategija podgotvuvaat za novata kriza {to e na povidok, a nekoi od niv ve}e po~naa da ja ~uvstvuvaat preku namalenite nara~ki od svoite partneri. Gi pra{avme kako }e gi namaluvaat tro{ocite, kakva politika na ceni podgotvuvaat, dali }e ~epkaat vo platite na vrabotenite, dali doprva }e investiraat...

Vo ~eli~arnicata Makstil organizirale operativni timovi so zada~a da napravat revizija na tro{ocite na kompanijata vo delot na vleznite inputi za proizvodstvo i da se vidi kade s$ mo`e da se dobijat podobri uslovi od dostavuva~ite i kade s$ postojat vnatre{ni rezervi koi{to mo`e da se iskoristat za da se namalat tro{ocite.

“Makstil vo momentov raboti vo uslovi na namaleni svetski ceni i pobaruva~ka na na{iot finalen proizvod, no vleznite stavki vo na{ite proizvodni procesi – energijata i staroto `elezo – si ostanuvaat so isti ceni. Iako godinava imavme eden period vo koj{to dobro pominavme vo pogled na fizi~kiot obem na proizvodstvoto, finansiski ne pominavme podobro od lani tokmu poradi toa {to na{ite najgolemi vlezni tro{oci ne poevtinuvaat, za razlika od cenata na toa {to izleguva od na{ite pogoni”, objasnuva Aleksandar Panov, generalen direktor na Makstil.

Toj ne o~ekuva vo prviot kvartal od 2012 godina drasti~no da se promeni situacijata vo pogled na nara~kite i cenite, no potoa }e se vidi, vsu{nost, kolku }e bide lo{a slednata godina.

“I najpoznatite svetski analiti~ari sekojdnevno gi menuvaat svoite prognozi.

Nikoj ve}e ne mo`e da predvidi {to }e se slu~i vo Evropa so dol`ni~kata kriza

D

ili so zakrepnuvaweto na amerikanskata ekonomija. Makstil pravi s$ {to mo`e za da gi namali tro{ocite i da go organizira na~inot na rabota za da se ubla`i udarot od krizata, a ne da se anulira, bidej} i so udel na energijata i surovinata od 80% nemate mnogu prostor kade ponatamu da namaluvate tro{oci i da koristite vnatre{ni rezervi”, veli Panov.

FOKUS NA FINANSISKIOT MENAXMENT Vo uslovi na s$ pogolema nelikvidnost na doma{nite kompanii kvalitetniot finansiski menaxment e eden od presudnite faktori za toa dali }e ja pre`iveete krizata. Vo Zavar kompani, proizvoditel na oprema od ner|osuva~ki ~elik, inoks, velat deka poslednive dve godini bile osobeno fokusirani na finansiite, za podobruvawe na pari~niot tek vo kompanijata i ~istewe na dolgovite.

“Tokmu periodot koga po~nuva{e krizata, za koja ne sme sigurni ni dali zavr{i, a ve}e se zakanuva nova, nie bevme vo ekspanzija so investicii i so novi proizvodi i stanavme del od proektot na USAID - Finansiska platforma. Konsultantski tim ni pomogna ne samo vo delot na finansiskiot menaxment, tuku i da napravime detalna analiza na na{ite proizvodni procesi i da izrabotime biznis-plan za ponatamo{niot razvoj na firmata”, veli Marta Naumovska-Grnarova, generalen menaxer na Zavar kompani.

Taa veli deka cenite na proizvodite vo nivniot industriski sektor na evropskiot pazar se namaleni poradi namalenata pobaruva~ka, pa Zavar se trudi da postigne pokonkurentni ceni preku investirawe vo pomoderna oprema, so koja se avtomatizira proizvodstvoto i se zgolemuva produktivnosta.

“Se trudime toa {to sme go zagubile kako pazar poradi krizata da go nadomestime so drugi pazari, da vlezeme vo zemji kade {to dosega ne sme bile prisutni. Proaktivni sme, gi razgleduvame site mo`nosti sledniov period za toa vo koj industriski sektor {to e korisnik na na{ite proizvodi }e ima pogolemi investicii za da plasirame pointenzivno. Mora da targetirame razli~ni pazari za razli~ni proizvodi, pa tuka na{a prednost e {to imame {irok asortiman, od procesni ma{ini, preku elementi za grade`ni{tvo, s$ do dizajniranite radijatori od inoks”, istaknuva direktorkata na Zavar kompani.

TT Plast e u{te edna proizvodna kom-

31

32 ANALIZA panija od sredniot segment {to ja kontaktiravme i kako i Zavar kompani e izvozno naso~ena. \or~e Todorovski, generalen menaxer i sopstvenik na TT Plast, veli deka u{te godinava po~nale da se podgotvuvaat za menaxirawe so efektite od krizata {to se o~ekuva da se razgori vo 2012 godina. Investirale vo nova tehnologija, t.n. “zelena”, odnosno energetski efikasna i ekolo{ka oprema, koja ovozmo`uva avtomatizacija i robotizacija na nekoi procesi, so {to se zgolemuva produktivnosta i konkurentnosta na nivnite proizvodi – plasti~ni i metalni brizgani komponenti i alati. So toa go pro{irile proizvodstvoto bez da anga`iraat dopolnitelna rabotna sila.

“Investirame vo obuki i vo treninzi na postojniot kadar za da gi prifatat novite tehnologii, za da mo`e sekoj vraboten da ja sfati svojata uloga vo zgolemuvaweto na produktivnosta i namaluvawe na tro{ocite, osobeno koga firmata treba da menaxira krizna situacija. Vo delot na platite ne ~epkavme nitu 2009 i 2010 godina, nitu sega planirame da gi namaluvame za da kratime tro{oci, bidej}i so toa samo }e gi destimulirame vrabotenite”, veli Todorovski.

Kaj finansiskite tro{oci, dodava, kompanijata }e se obide nekoi od postoe~kite

krediti da gi zatvorat i da gi zamenat so nekoi {to se so popovolni uslovi.

ZA MALITE FIRMI IZLEZOT E VO REGIONALNI PROEKTI Vo delot na ditributerskite kompanii razgovaravme so Soloprom, kompanija snabduva~ so repromaterijali za mebel i enterieri. Menaxmentot na kompanijata vo momentov gleda golema opasnost za distributerskite kompanii vo lo{ata optimizacija na zalihite, kako na sopstvenite, taka i na zalihite na klientite i na poddistributerite.

“Vtora potencijalna opasnost se o~ekuvawata na klientite, no i na snabduva~ite, deka zastapnicite kako nas, odnosno distributerite treba da bidat amortizeri na nelikvidnosta na pazarite i ograni~eniot pristap do finansii.

Nakratko, smetam deka najgolemata opas-

nost le`i vo upravuvaweto so zalihite i pobaruvawata, no se razbira deka i drugite parametri treba povnimatelno da se analiziraat i da se planiraat”, veli Robin Zimbakov, generalen menaxer na Soloprom.

Vo pogled na cenite, Zimbakov objasnuva deka Soloprom e pozicioniran vo pazarnite segmenti na sredna i visoka klasa, no so po~etokot na krizata vo 2009 godina oformile i segment vo ekonomi~nata klasa materijali.

“I vo presret na novata kriza na{ata politika na ceni }e bide vo zavisnost od pazarniot segment: vo visokata klasa ostanuvame na strategijata ceni soglasno kvalitetot, vo srednata klasa gi prilagoduvame cenite soglasno pazarniot ambient, dodeka vo ekonomi~niot segment podgotveni sme i za aktivna borba na pazarot”, objasnuva Zimbakov. @ivko Dimov, sertificiran menaxmentkonsultant, ima mala konsultantska firma specijalizirana za proekti vo energetikata i veli deka poslednive tri godini 90% od prihodite mu doa|aat od rabota so stranski kompanii.

“Malite i sredni firmi koi{to imaat znaewe i razviena mre`a na kontakti treba izlezot da go baraat vo rabota na proekti od regionot i po{iroko.

BROJ 631

30/11/2011

ANALIZA

www.kapital.mk

ALEKSANDAR PANOV MAKSTIL

Podgotvivme plan za rabota vo slu~aj na namalena pobaruva~ka i ceni vo 2012 godina, napravivme revizija na site tro{oci na stranata na inputite za proizvodstvo, vo smisla kade s$ mo`e da se dobijat popovolni uslovi od dostavuva~ite, komercijalni, kako i tehni~ki

MARTA NAUMOVSKA -GRNAROVA ZAVAR KOMPANI

Stavivme akcent na finansiskiot menaxment, ja podobrivme likvidnosta, se is~istivme od dolgovi, {to be{e osobeno zna~aen moment vo prebroduvaweto na krizata od 2009/2010 godina, no i za toa {to n$ o~ekuva vo 2012 godina.

\OR^E TODOROVSKI TT PLAST

Vo platite na vrabotenite nema da ~epkame. Toa ne bilo na{a politika vo koja bilo kriza dosega, zatoa {to taka samo }e se demotiviraat i mo`e da se zagrozi produktivnosta vo kompanijata i konkurentnosta na na{ite proizvodi.

ROBIN ZIMBAKOV SOLOPROM

Klientite, no i snabduva~ite smetaat deka nie distributerite treba da bideme amortizeri na nelikvidnosta na pazarite i ograni~eniot pristap do finansii.

Smetam deka najgolemata opasnost vo krizata za distributerite le`i vo upravuvaweto so zalihite i pobaruvawata.

@IVKO DIMOV SERTIFICIRAN MENAXMENT-KONSULTANT

Vo vreme na kriza pogubno e kompaniite da kratat tro{oci {to se povrzani so komunikaciite i so gradeweto mre`a na potencijalni sorabotnici i klienti.

Mora da odat na site regionalni nastani {to se od zna~ewe za niv i da baraat izlez vo novi pazari.

Kvaliteten in`ener, marketing-stru~wak ili menaxment-konsultant od Makedonija sekoga{ ~ini pomalku od svojot kolega na Zapad, no me|unarodnite proekti baraat od vas da otidete i vo nekoja afrikanska ili aziska zemja, koi{to ne se tolku privle~ni kako destinacii za `ivot i za rabota”, veli Dimov.

Toj dodava deka vo vreme na kriza pogubno

e kompaniite da kratat tro{oci {to se povrzani so komunikaciite i so gradeweto mre`a na potencijalni sorabotnici i klienti.

“Ne smeete da {tedite na telefoni i na Internet, na nadgradba na kompaniskata internet-stranica ili pak, na patuvawa na regionalni nastani {to se od zna~ewe za kompanijata”, dodava Dimov.

33

34 INTERVJU Dimitar Lazarevski i Nino Dimkov, osnova~i na VIA Marketing

DIMITAR LAZAREVSKI GENERALEN MENAXER NA VIA MARKETING

STANDARDNIOT MARKETING E NADVOR OD FUNKCIJA Iako e relativno nova agencija na pazarot, VIA Marketing ja zacvrstuva svojata pozicija vo marketing-industrijata, najmnogu poradi inovativniot pristap i kreativnite re{enija koi se poddr{ka istovremeno i za marketing-agenciite i za kompaniite VASE CELESKA celeska@kapital.com.mk

igurno ste gi zabele`ale neobi~nite promotivni materijali, reklamni stala`i, megabaloni postaveni vo gradskite centri, unikatni marketing-podaroci koi kompaniite gi koristat vo svoite marketing-celi... Mo`ebi ne site, no pove} eto se delo na VIA Marketing i nejziniot kreativen tim od dizajneri i menaxeri koi pomagaat marketing-idejata da dojde do finalna realizacija.

Iako e relativno nova agencija na pazarot, VIA Marketing ja zacvrstuva svojata pozicija vo marketing-industrijata, najmnogu poradi inovativniot pristap i kreativnite re{enija koi se poddr{ka istovremeno i za marketing-agenciite i za kompaniite. Startuvaj}i za vreme na kriza VIA Marketing uspea da raste preku ponuda na inovacija i koristewe na nestandardni marketing-alatki.

Za raboteweto i ideite na VIA Marketing pove}e razgovaravme so nejziniot koosnova~ i generalen menaxer Dimitar Lazarevski.

S

VIA Marketing po~na so rabota vo 2007 godina, a toa e tokmu godinata pred udarot na svetskata ekonomska kriza. Kako VIA se probiva{e na pazarot izminative godini?

Tokmu poradi nestandardnite uslovi na stopanisuvawe, re{ivme da po~neme so pohrabra strategija koja veruvam deka n$ donese tuka kade {to sme sega. Strategijata se sostoe{e od voveduvawe inovacija na marketing i biznis-pazarot.

Preku vnimatelna analiza na pazarot i klientite, zaklu~ivme deka standardniot marketing ve}e nema da bide vo funkcija i toa {to im e potrebno na klientite e ne{to poinovativno koe }e ovozmo`i direktna komunikacija so pazarot.

Ottuka se rodi idejata za poneobi~ni promotivni marketing-materijali, reklamni stala`i, megabaloni, unikatni marketing-podaroci. Seto toa vklu~uva{e proces od crte` do prizvodstvo. Pazarot izreagira odli~no. Uspeavme preku ponuda na inovacija, da rasteme vo kriza.

Kakvi s$ uslugi nudi VIA marketing?

Na{iot biznis-fokus e naso~en kon poddr{ka na marketing-agenciite. Nudime {irok spektar na proizvodi, po~nuvaj}i od uslugi od tipot na vebdizajn i grafi~ki dizajn, koncepti, idei, organizacija, promocii, pa s$ do proizvodstvo i monta`a. Vsu{nost, & pomagame na idejata da dojde do finalna realizacija.

Koi kompanii naj~esto gi koristat uslugite na VIA Marketing?

Vo najgolem del toa se marketing i PRagenciite. Sorabotuvame i neposredno so kompanii, kako na primer: Vip, One, Sistina, Bitolska Mlekara, Por{e Lizing, Nikob In`enering, Ekonet, Prilepska Pivarnica, Hiperium, Avto ku}a, Majkrosoft, Duna kompjuteri, Droga Kolinska, Nestle, Orbiko i mnogu drugi.

Organiziraweto na „autdor� nastani

BROJ 631

30/11/2011

35

www.kapital.mk

preku uslugite na Advert Aut e edna od mo`nostite koi gi nudia VIA? Na {to treba kompaniite najmnogu da vnimavaat koga }e se odlu~at za vakviot vid prezentacija na pazarot?

Pred s$ na kvalitet. Treba da vnimavaat na izrabotkata i zapazuvaweto na brending konceptot. Ovaa forma na marketing dopira direktno do kupuva~ot, silno e vpe~atliva i od tie pri~ini ne ostava prostor za gre{ki.

Od Va{eto iskustvo, kolku makedonskite kompanii vnimavaat na svojot korporativen identitet?

Brendot e li~na karta na kompanijata. Ja odrazuva biznis-orientacijata i kulturata na kompanjata. Vo poslednive godini, pristigna i kaj nas toj pozitiven svetski trend vo vnimanieto {to se posvetuva na korporativnite i brend-komunikacii,

{to e odli~en odraz na ponaglasenata pazarna orientacija.

Postavuvaweto na proizvodite vo proda`nite centri e mnogu va`en del od marketingot, a VIA nudi tokmu uslugi od ovoj vid. Na {to treba kompaniite da vnimavaat koga stanuva zbor za postavuvawe i prezentirawe na proizvodite na display (stala`a)?

Kompaniite ~ij biznis-fokus e proda`ba kon kraen kupuva~ treba da pridadat zna~ajno vnimanie na proda`niot marketing. Postojat mnogu na~ini da se privle~e vnimanieto na krajniot kupuva~, osobeno koga se raboti za impulsivni kupuvawa.

Voedno, treba da se vnimava na momentot deka sovremeniot kupuva~ e prenaglaseno optovaren so reklami i golema raznovidnost na proizvodi od koi treba da iz-

bere. Ovaa forma na direkten marketing treba da e izraboten precizno i naso~en konkretno do targetiraniot kupuva~, za da mo`e da uspee da mu go privle~e vnimanieto, vo moreto od produkti i reklami, i istovremeno da mu go zadr`i vnimanieto.

Koi se idnite planovi na VIA Marketing?

Vo bliska idnina planirame da navlezeme u{te podlaboko vo poleto na advertajzingot. Istovremeno go {irime pazarot vo sosednite zemji Albanija, Kosovo, Srbija i Bugarija.

VIA Marketing, kako kompanija sozdadena od mlad i kreativen tim, vo site promeni {to gi voveduvame, ostanuva da n$ vodi `elbata za uspeh, kvalitet, pred s$ inovacijata kako glaven preduslov za razvoj i ponatamo{en uspeh.

36 LIDERSTVO

DALI STE LIDER OD [ESTI STEPEN?

Modesto A. Meidik, viziting-profesor na Biznis-{kolata na Harvard, smeta deka centralnoto, najva`no pra{awe koe treba da mu go postavite na eden lider e - komu mu slu`ite?

“Nekoi lideri }e vi odgovorat, koristej}i popularni izrazi, deka se stremat da bidat lideri-slugi. Sepak, ostanuva pra{aweto ~ij sluga: na sebesi, na va{ata grupa ili na op{testvoto?”, veli Meidik. Vrz osnova na ovaa ideja toj sozdade liderski model sostaven od {est stepeni PRV STEPEN: SOCIOPAT Na dnoto od modelot se nao|a li~nosta koja bukvalno ne mu slu`i nikomu: sociopatot. Sociopatot, koj spored opisot vo Dijagnosti~kiot i statisti~ki prira~nik za mentalni zaboluvawa (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorder), pati od antisocijalno naru{uvawe na li~nosta, poka`uva abnormalno nisko nivo na empatija i gi uni{tuva vrednostite, sebesi i najposle, tie {to go opkru`uvaat. (Koristam ma{ka zamenska forma, bidej}i najgolem del od sociopatite i psihopatite se ma`i). Za sre}a, sociopatite so~inuvaat

pomalku od 1% od populacijata. Primeri za sociopatski lideri se Adolf Hitler i Sadam Husein.

VTOR STEPEN: OPORTUNIST Vtoriot stepen e lider koj slu`i samo na sebesi i naj~esto na smetka na drugite: oportunistot. Ovie lu|e sekoga{ pra{uvaat „Kakva korist imam jas od toa?”. Nivniot moralen kompas e naso~en prvenstveno kon sobirawe bogatstvo i mo}, s$ ostanato e osudeno na propast. Berni Madof, koj sega e vo zatvor, e sovr{en primer za oportunist. Dodeka Madof u`iva{e vo luksuzniot `ivot, ispolnet so bogatstvo i mo},

stotici (ako ne i iljadnici) penzioneri gledaa kako nivnite za{tedi is~eznuvaat poradi nesvesnoto u~estvo vo namerno smislenata Poncieva {ema, koja so tek na vreme stana najgolemata vo istorijata na Volstrit (50 milijardi dolari). So ova, ili vo odnos na semejstvata koi bea dovedeni do finansiska propast, Madof ostanuva eden od najgolemite oportunisti vo moderniot svet.

TRET STEPEN: KAMELEON Na narednoto nivo se nao|a kameleonot.

Ovie „lideri” se vrtat „kako {to duva veterot” i postojano se stremat da zado-

BROJ 631

30/11/2011

LIDERSTVO

www.kapital.mk

Bernard Madof, spored Harvard biznis{kolata, e tipi~en primer za lideroportunist, dodeka Opra Vinfri va`i za tip na lidergraditel

volat {to e mo`no pove}e lu|e. Vo nekoi slu~ai toa mo`e da bide grupata so koja rabotat, vo drugi slu~ai regionalnoto ili nacionalnoto izborno telo. Te{ko e da se najde poznat korporativen lider vo ovaa kategorija, bidej}i koga stanuva zbor za biznis, kameleonite naj~esto gi otstranuvaat pred da stasaat do vrvot.

Svetot na politikata e sosema druga rabota. Golem broj politi~ari spa|aat vo ovaa kategorija. Tie {to ja sledat pretsedatelskata politika se se}avaat na senatorot Xon Keri, koj be{e kritikuvan kako „prevrtlivec” otkako go objasni svojot glas vo vrska so vojnata vo Irak: „Jas,

vsu{nost, prvo glasav za odobruvawe na vojnata, a potoa glasav protiv”. ^ETVRTI STEPEN: POBEDNIK Liderot od ~etvrtiot stepen, pobednikot, naj~esto e zastapen na visokite izvr{ni pozicii. Ovie lideri retko se neuspe{ni vo postignuvaweto na svoite celi i ~estopati gi nadminuvaat predvidenite proda`ni kvoti, sozdavaat golem profit i se redovni yvezdi na dodeluvaweto nagradi za dostignuvawa. Pobednikot, kako {to ve{to se izrazil Piter Draker, e „monomanijak so misija”. Toj e fokusiran, energi~en, naso~en kon rezultati i visoko cenet od glavniot menaxerski tim.

Pobednicite se stremat kon celite koi gi zacrtale nivnite {efovi ili tie samite i celosno se predadeni na toa. Toa e, vsu{nost, Ahilovata peta na pobednicite: se fokusiraat na edna cel, bez mnogu da razmisluvaat za po{irokiot kontekst.

PETTI STEPEN: GRADITEL Liderot od petti stepen, graditelot, ne se stremi da postigne cel, tuku da izgradi institucija. Graditelite se legendarni lideri, kako {to e Tom Votson Junior od IBM, Alfred P. Sloun od GM i Opra Vinfri od Harpo (Harpo). Ovie lu|e im slu`at na svoite institucii, taka {to nivniot menaxment e naso~en kon dolgoro~ni celi i ne dozvoluvaat da bidat zavedeni od iluziite-blizna~ki: kratkoro~niot profit

37

i ocenite na berzite. Tie imaat golemi vizii za idninata na svoite organizacii i gi zarazuvaat ostanatite so svojata energija, entuzijazam i integritet. Ova se liderite za koi pi{uvame knigi, gi prou~uvame, se obiduvame da gi razbereme i gi slavime.

[ESTI STEPEN: VOZVI[EN Graditelite se retki, no ima u{te eden, u{te poredok vid lider, koj go nadminuva graditelot: toa e vozvi{eniot. Liderite od {estiot stepen gi nadminuvaat svoite politi~ki partii, eti~kata ili rasnata grupa, duri i svoite institucii. Tie se fokusiraat kako da mu donesat korist na celoto op{testvo. Ova se „globalni gra|ani”, spored zborovite na Hauard Gardner vo knigata Truth, Beauty and Goodness Reframed, koi se gri`at ne samo za prvi~nata cel, tuku i za po{irokata publika. Nema podobar primer za toa {to zna~i da se bide vozvi{en, od toj so prviot crn pretsedatel na Ju`na Afrika, Nelson Mendela. Toj uspea da se izdigne nad omrazata kon negovite beli zatvorski ~uvari, politi~kata zategnatost vo Afrikanskiot nacionalen kongres, vlijanieto na negovata rasna i plemenska grupa i odbivaweto na Afrikanerite da se izgradi Ju`na Afrika za site Ju`noafrikanci.

Sega ima 90 godini i e mo`ebi najgolemiot `iv svetski lider.

38 NA RU^EK SO...

OLIVER BELOPETA

XEZOT MI GO SPASI @IVOTOT PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

a`i za vorhokolik, a istovremeno i hedonist od poseben kov. Javnosta go poznava samo kako prv ~ovek na kultniot Skopski xez festival i kako po~ituvan muzi~ki recezent.

Retko koj znae deka toj po profesija e elektroin`ener, i vsu{nost e ekspert za telekomunikacii.

Roden e vo Skopje vo 1952 godina, vo semejstvo na tatko lekar-ginekolog i majka profesor po francuski jazik.

Belopeta ne gi sledel nivnite profesionalni pateki.

Za sebe veli deka e strasten, pa duri i “patolo{ki” kolekcioner na gramofonski plo~i i talka~ po festivalite niz Evropa, kade {to crpel dragoceni iskustva za festivalot koj go vodi 30 godini, a edno od najubavite iskustva vo `ivotot gi imal so prvoto vrabotu-

V

vawe vo Makedonskata radio-televizija.

“Otsekoga{ dobro mi odela matematikata, pa taka i se najdov na Elektrotehni~kiot fakultet. Po zavr{uvaweto, vo 1978 godina se vrabotiv vo sektorot “Predavateli i vrski” vo toga{na MR MTV. Toa be{e mnogu ubavo vreme za MTV. Lu|eto bea polni so entuzijazam, postoe{e dobra organizacija, a i imav mo`nost da ja zapoznam Makedonija, bidej}i ~esto bev na teren”, raska`uva Belopeta.

Po sedumnaeset godini vo MTV kon krajot na devedesettite godini go napu{ta javniot servis. Prethodno vo 1982 godina, koga se osnova Skopskiot xez festival stanauva negov umetni~ki direktor, a taa naporna obvrska i zadovolstvo gi “tegne” do denes.

Paralelno, dolgi godini e i muzi~ki recezent vo “Ekran”, “Nova Makedonija”, a ~estopati i voditel na emisii vo

foto: FILIP POPOVSKI

DIREKTOR NA SKOPSKI XEZ FESTIVAL

Чovekot koj posveteno ja neguva xez-kulturata e neumoren rabotnik, no ne krie deka mu treba odmor od pregolemite anga`mani.

Za sebe veli deka e strasten, pa duri i “patolo{ki” kolekcioner na gramofonski plo~i i talka~ po festivalite niz Evropa, kade {to crpel dragoceni iskustva za Skopskiot xez festival, koj go vodi 30 godini, a edno od najubavite iskustva vo `ivotot go imal so prvoto vrabotuvawe vo Makedonskata radio-televizija

BROJ 631 629

30/11/2011 16/11/2011

NA RU^EK SO...

www.kapital.mk mkk

Makedonsko radio i vo Noma.

“Bev svedok na rasturaweto na MTV. Toa mnogu me bole{e. Bev vo emotiven {ok. Site partii sakaa da ja posvojat za sebe, pa na kraj toa i im uspea. I denes me boli srceto koga }e se prisetam na toa vreme.

Mnogu e te{ko da se izgradi ne{to, a mnogu lesno da se rasturi. Zatoa ne sum golem optimist za idninata na ovaa mediumska ku}a”.

Edna od pri~nite poradi koi zaminal od MTV bila celosnoto posvetuvawe na Skopskiot xez festival i negovata tinejxerska pasija - muzikata, posebno xezot.

“Xezot e definitivno najslobodnata muzi~ka misla i umetnost koja go odbele`a dvaesettiot vek. @alam I EN M {to televiziite i O ET [ NA drugite mediumi od ta pe So Belo stanuvaat s$ bogatoto meni pokomercijalni a sk be na Ara i zaboravaat na a w za probavme la eze” nego. No, sepak i pasta “bolow i pokraj site i }oftiwa od op{testveni promeni vo tikvi~ki. svetot i krizata na identitetot, sepak mo`am da ka`am deka xezot s$ u{te e `iv i zdrav i pokraj toa {to pos poslednite godini ne donese ni{to rev revolucionerno”.

Rec Receptot za uspehot na Skopskiot xez festival, eden od najstarite i naj najkvalitetnite xez festivali na Ba Balkanot, go gleda vo ednostavniot kon koncept: da prezentira avangardni i kkvalitetni imiwa, a ne po sekoja cen cena da tr~a po golemite i kome mercijalni faci. Belopeta uspehot na festivalot go smeta za golemo pr priznanie, no pred s$ za golema i seriozna obvrska.

“Ovoj Festival nemal padovi i e eden od retkite stabilni vo Evropa.

Uspe{en e poradi qubovta i entuzijazmot, a ne poradi parite. Toa e glavnata razlika me|u uspe{en i neuspe{en festival. Organizacijata na Skopski xez festival e i nekoj na~in za da mu vratam na xezot, koj mi go spasi `ivotot”.

Veli deka ovoj anga`man s$ pove} e go iscrpuva, a najzamoren mu e delot so buxetot na festivalot.

“Neostvarena `elba mi e da prestanam da go rabotam ova {to sega go rabotam, poradi stresnosta na toj anga`man. Vo svetot ima malkumina {to ostanale dokraj so ovaa profesija. Ne bi sakal sin mi Mito da trgne po moite stapki i zatoa }e se zanimava so kompjuteri. Ve}e razmisluvam i koj bi mo`el da me

39

Xezot e definiti vno najslobodnata umetnost koja go od zi~ka misla i bele`a dvaesettimu ot vek

nasledi.

Okolu mene ima mnogu seriozni kandidati, koi mnogu lesno }e se snajdat so orga organizaciskiot i programski del, no i za niv problemati~en e delot so buxetot”.

Zadovolen e {to Skopskiot xez festival generalno imal poddr{kata od uspe{nite firmi vo zemjava, no i od Ministerstvoto za kultura.

“S$ pomalku ima pari za sponzorstvo na muzikata.

Parite se prenaso~uvaat za sportot, bidej}i pobrzo se vra}aat parite. Toa ne e problem samo kaj nas, tuku nasekade”.

Skopskiot xez festival e uspe{en poradi qubovta i entuzijazmot, a ne poradi parite

Organizacijata na Skopski xez festi i nekoj na~in za da val e mu vratam na xezot, koj mi go spasi `ivo tot

58 DELOVEN SOFTVER PRVA VERZIJA ZA IPAD NA ERP SOFTVEROT IULTIMA

SOFTVER KOJ GI POVRZUVA SITE FUNKCII VO KOMPANIJATA IVA BAL^EVA

a se ima informacijata pred vreme, denes zna~i konkurentna prednost. A nedostigot od informacii vo vistinskoto vreme, e eden od najgolemite problemi so koi se soo~uvaat kompaniite. IT-tehnologijata nastojuva da bide ~ekor ponapred iznao|aj}i novi koncepti i re{enija, a IT-kompaniite se vo postojana borba za novi proizvodi so koi najbrzo i najlesno }e se plasiraat informaciite za vrabotenite i pritoa }e go osvojat pazarot.

Duna kompjuteri izleze so u{te edno inteligentno re{enie za potrebite na makedonskite potro{uva~i, vo obid vistinskite informacii da stignat navreme do korisnicite. Koristej}i go softverot ULTIMA, ve}e podolgo vreme na pazarot, kompanijata sega ja pretstavi prvata verzija na ERP softverot iUltima za iPad. So ova, Duna se vbrojuva me|u vode~kite svetski kompanii koi ponudile vakvo napredno re{enie za svoite korisnici. Kako IT-kompanija so sedumnaesetgodi{no iskustvo na makedonskiot i me|unarodniot pazar, fokusot na kompanijata e naso~en kon obezbeduvawe sofisticirani re{enija, hardverska oprema, i napredni softverski proizvodi. Tokmu zatoa, Duna kompjuteri gi identifikuvaat potrebite na potro{uva~ite, nudej}i im prilagodlivi i dostapni re{enija. iUltima e mobilna aplikacija koja e del od kompletnoto ERP i CRM softversko re{enie ULTIMA na Duna kompjuteri. Aplikacijata iUltima e dizajnirana isklu~ivo za korisnicite na iPad, kako rezultat na svetskite trendovi za moderni tehnologii vo mobilnata proda`ba, ovozmo`uvaj}

D

Prva verzija za iPad na ERP softverot iUltima

ULTIMA niz godinite: 1994-2004 razvoj na aplikacii za klienti od razli~ni industrii 2004 za prvpat e pretstaven brendot ULTIMA 2010 pretstaveni se 4 paketi na ULTIMA – Distribution, Standard, Professional, Enterprise 2011 pretstavena prvata makedonska ERP aplikacija za iPad – iUltima

i fleksibilnost, stabilnost i sigurnost vo delovnoto rabotewe. So iUltima kompaniite }e mo`at da ja podobrat svojata usluga i da ponudat to~ni i navremeni informacii za svoite korisnici, a vo nasoka na obezbeduvawe na konkurentna prednost. Vrabotenite }e mo`at da koristat golem izbor na dokumenti i izve{tai, direktno od teren, koi vedna{ }e se sinhroniziraat so centralnata baza na podatoci na kompanijata. iUltima e dodatok na ULTIMA ERP i mo`e da funkcionira samo kako kompatibilna aplikacija na paketite ULTIMA Distribution, Standard, Professional i Enterprise.

So iUltima, korisnicite na ERP softverot od Duna, dobija neverojatna mo`nost da pridonesat kon zgolemuvawe na proda`bata, produktivnosta na vrabotenite i da dobijat kompleten pregled na raboteweto na kompanijata.

“Vo Duna ve}e podolgo vreme razvivame mobilni aplikacii za ERP i CRM, pred s$ za potrebite na distributivnite ku}i, mobilnata proda`ba i magacinskoto rabotewe. Ovie mobilni aplikacii rabotat na industriski ra~ni kompjuteri koi pak ne se soodvetni za koristewe vo site profesii ili za site profili na vraboteni.

Sakavme da napravime alatka prvenstveno za menaxeri i vraboteni vo proda`ba i razgleduvavme pove}

Ultima e sostavena od osnovni i napredni moduli vklu~eni vo eden sistem koj funkcionira sovr{eno organizirano: Katalog na podatoci Administratorska konzola Mobilna proda`ba Komercijalno-materijalno rabotewe Finansisko rabotewe Predefiniran tek na dokumenti Management Information System Customer Relationship Management Чove~ki resursi i plati Osnovni sredstva Menaxirawe na buxet

e na~ini kako da go ovozmo`ime toa.

Koga Apple go pretstavi iPad i otkako stana dostapen i vo Makedonija, go najdovme sovr{eniot ured koj ovozmo`uva lesna interakcija me|u korisnikot i aplikacijata. Sekako, bidej}i Duna e uvoznik na Apple, razvojot na iUltima za iPad prerasna vo vistinska sinergija me|u ovie dva silni brendovi”, izjavi \ur|ica Bo{koska, menaxer za istra`uvawe i razvoj vo Duna.

Vo iUltima se vklu~eni mnogu funkcionalnosti koi ovozmo`uvaat rabota direktno od teren i neposredna komunikacija so klientite. Vo ovaa

BROJ 631

30/11/2011

DELOVEN SOFTVER

www.kapital.mk

Softverot Ultima e spoj na moduli za razli~ni segmenti vo raboteweto na kompanijata, koja obezbeduva efikasen pristap na site vraboteni i ovozmo`uva generirawe na izve{tai na site nivoa, so {to se ovozmo`uva pogolema produktivnost, fleksibilnost i sigurnost. Otsega doa|a i vo verzija za iPad verzija na aplikacijata se vklu~eni izve{tai i izrabotka na novi dokumenti. Vrabotenite imaat pristap do pove}e vidovi izve{tai kako dosie na komintent {to obezbeduva pregled vo momentalnata sostojba na klientot, dopolnitelni izve{tai kako analiti~ka karti~ka na komintentot, otvoreni stavki, frekvencija na kupuvawe so grafi~ki prikaz. Vrabotenite }e imaat pristap do onlajn-izve{tai kako top proda`ba po komintent, cenovnik so momentalnata cena na sekoj proizvod, godi{en KPI (Key Performance Indicator) izve{taj, odnosno izve{taj za ostvarena proda`ba vo odnos na postaveniot target. Dopolnitelno, korisnicite na aplikacijata mo`at da izrabotuvaat dokumenti direktno od teren koi vedna{ se sinhroniziraat so centralnata baza na kompanijata.

Sekoj dokument koj se izrabotuva vo iUltima, i mo`e vedna{ da se vidi vo desktop aplikacijata ULTIMA ERP. “Duna sekoga{ se vodi od predizvikot da bide predvodnik vo razvojot na novi tehnologii, koi se odnesuvaat na specifi~ni korisni~ki potrebi. Nie vlo`uvame vo istra`uvawe i razvoj za da ponudime re{enija koi }e bidat tehnolo{ki napredni, no od druga strana i ekonomski opravdani za kompaniite. Zatoa iUltima e ponudena kako besplatna aplikacija koja mo`e da ja koristat site postoe~ki korisnici na softverskite paketi ULTIMA. Istata im nosi dopolnitelna vrednost vo delovnoto rabotewe�, izjavi Sofija Spirovska, marketing-menaxer vo Duna kompjuteri.

ULTIMA ERP (ENTERPRISE RESOURCE PLANNING) ERP pretstavuva softver za planirawe na resursite vo kompanijata i nudi re{enija za materijalno i finansisko rabotewe. Minatata godina Duna kompjuteri gi pretstavi ~etirite paketi na ULTIMA, optimizirani so licenci, poddr{ka i moduli za da odgovaraat na potrebite na korisnicite. Vo zavisnost od sektorot vo koj dejstvuva kompanijata, kako i finansiskite mo`nosti, ovie paketi im nudat re{enie na site vidovi kompanii. ULTIMA pretstavuva makedonski proizvod, koj go koristat mnogu firmi, me|u koi ima makedonski kompanii

so me|unarodni operacii, kako i stranski kompanii koi imaat pretstavni{tvo vo zemjava. Sistemot sodr`i inteligentni softverski alatki koi gi spojuvaat site biznisfunkcii i procesi vo eden sistem.

Paketot softverski re{enija pretstavuva spoj na moduli za razli~ni segmenti vo raboteweto na kompanijata kako nabavka, proda`ba, distribucija, komercijalno rabotewe, smetkovodstvo, menaxirawe na marketing-materijali i seto toa centralizirano vo edinstvena baza, koja obezbeduva efikasen pristap na site vraboteni i ovozmo`uva generirawe na izve{tai na site nivoa. ULTIMA e doma{no re{enie so dostapna cena, a korisnicite dobivaat i podostapna poddr{ka, bidej}i za stranski konsultant, tro{ocite se mnogu visoki kako za implementacija, taka i za odr`uvawe na toj softver.

Ova biznis-re{enie e sostaveno od osnovni i napredni moduli vklu~eni vo eden sistem, i toa: katalog na podatoci, administratorska konzola, mobilna proda`ba, komercijalno-materijalno, finansisko rabotewe, Management Information System, predefiniran tek na dokumenti, Customer Relationship Management, ~ove~ki resursi i plati, osnovni sredstva i menaxirawe na buxet. Kako glavni pridobivki od ULTIMA paketite se poso~uvaat ednostavnoto upravuvawe so biznisot, orientiranosta kon kupuva~ite, sozdavawe na kolaborativna sredina, fleksibilnost, sigurnost i stabilnost.

Drugi komplementarni aplikacii na ULTIMA ERP paketite koi gi razviva Duna se Ultima Business Inteligence, Customer Relationship Management i Records Management i istite mo`at da se koristat vo kompanii koi nemaat nekoj od ULTIMA ERP paketite. Duna obezbeduva celosna integracija i adaptirawe na re{enijata vo sekoja sredina. Kompanijata e zastapnik za svetski poznatite brendovi Apple, RICOH, OKI, Psion, Clasus, Brahler, Tentnology, Garmin i proizvoditel na fiskalni kasi i na softverot ULTIMA.

SOFIJA SPIROVSKA MARKETING MENAXER VO DUNA KOMPJUTERI

Duna sekoga{ se vodi od predizvikot da bide predvodnik vo razvoj na novi tehnologii, koi se odnesuvaat na specifi~ni korisni~ki potrebi. Nie vlo`uvame vo istra`uvawe i razvoj za da ponudime re{enija koi }e bidat tehnolo{ki napredni, no od druga strana i ekonomski opravdani za kompaniite. Zatoa iUltima e ponudena kako besplatna aplikacija koja mo`e da ja koristat site postoe~ki korisnici na softverskite paketi ULTIMA. Istata im nosi dodatna vrednost vo delovnoto rabotewe

\UR\ICA BO[KOSKA MENAXER ZA ISTRA@UVAWE I RAZVOJ VO DUNA

Sakavme da napravime alatka prvenstveno za menaxeri i vraboteni vo proda`ba i razgleduvavme pove}e na~ini kako da go ovozmo`ime toa.

Koga Apple go pretstavi iPad i otkako stana dostapen i vo Makedonija, go najdovme sovr{eniot ured koj ovozmo`uva lesna interakcija me|u korisnikot i aplikacijata. Sekako, bidej}i Duna e uvoznik na Apple, razvojot na iUltima za iPad prerasna vo vistinska sinergija me|u ovie dva silni brendovi

59

60 GRADE@NA BIOLOGIJA

[TO E TOA GRADE@NA BIOLOGIJA? Dali znaevte deka nitu edna generacija prethodno ne pominuvala pove}e vreme zatvorena doma kolku {to pominuvame nie?

a se `ivee zdrav i komforen `ivot doma e edna od najva`nite p o t r e b i n a se ko e ~ove~ko bitie. Site sakame na{ite domovi da n$ relaksiraat za da mo`eme lesno da se povratime na sebe po sekojdnevnite stresovi {to gi nosi moderniot `ivot.

Na{ite deca sakame da u~at i da prestojuvaat vo zdravi ambienti i nadvor od domot: gradinkite i u~ili{tata treba da se izgradeni od provereni materijali koi ne mu {tetat na nivnoto zdravje.

Grade`nata biologija e nauka koja gi izu~uva vlijanijata na grade`nite materijali vo domot vrz zdravjeto na lu|eto, kako i site drugi pra{awa na temata zdrav dom.

DOVERBATA E DOBRA, KONTROLATA E U[TE PODOBRA Fakt e deka s$ pove}e postoi

D

svesnost i kaj na{ite gra|ani, kako i vo razvieniot svet, za pra{awa za toa koi materijali se dobri za na{eto zdravo `iveewe doma i vo rabotnite prostorii. No, od druga strana, kako da sklu~ivme primirje so site mali zra~ewa i isparuvawa so koi sme obikoleni doma, a poteknuvaat od raznite materijali, poku}ninata i drugi elektri~ni, bez`i~ni i mobilni uredi i aparati. A znaeme site deka takvite noviteti i komoditeti so koi gi polnime na{ite domovi i kancelarii od den na den }e nadoa|aat u{te pove}e.

Sigurno mnogumina od nas se pra{uvaat kako toga{ da se pronajdat vistinskite nau~ni fakti za grade`nata biologija vo moreto od informacii vo razni magazini, na Internet i vo drugi mediumi?

Za ovaa namena postojat institucii kako IBR, Institutot za grade`na biologija vo Rozenhajm, Germanija, koj postoi ve}e 20 godini i se zanimava so testirawe grade`ni proizvodi i nivnoto vlijanie vrz zdravjeto na lu|eto.

Za istite izdava sopstveni sertifikati, t.n. pe~ati za kvalitet.

Na toj na~in Institutot gi identifikuva i gi prepora~uva materijalite na koi mo`ete da se potprete pri vgraduvawe vo va{ite novi domovi ili pri renoviraweto. IBR sertifikatite se rezultat na nivnoto iskustvo, kompetentnost, kako i na preciznite laboratoriski ispituvawa i merewa napraveni spored site postoe~ki normativi i standardi na najsovremeni ma{ini i uredi.

GIPSOT BESPREKORNO ZDRAV MATERIJAL Fabrikata na Knauf vo Debar prerabotuva edna od najkvalitetnite rudi na gips vo svetot.

So mileniumi nanazad gipsot se koristel kako grade`en materijal, a primenata na istiot ne e prekinata do denes. I denes gipsot i produktite napraveni od nego, osven vo grade`ni{tvoto, se “Institutot za grade`na biologija upotrebuvaat i vo medic- Rozenhajm GMBH, vrz baza na odli~nite inata, vo prehranbenata rezultati na ispituvawata, go nagraduindustrija, vo proiz- va KNAUF RADIKA AD so ovoj Pe~at vodstvoto na kozmetika za kvalitet za proizvodot gipsena itn. Vo stomatologijata, plo~a. Institutot potvrduva celosno kako i pri saniraweto otsustvo na VOC (isparlivi organski skr{enici na koskite kaj komponenti), biocidi, te{ki metali i lu|eto gipsot e nezamen- radioaktivnost. Rajmut Hen~el, direkliv. Negovata ph vred- tor, Rozenhajm, avgust 2011� nost, ista kako ~ove~kata ko`a, e pri~ina pove}e za negovoto lesno prifa}awe pove}e informacii mo`at da od ~ovekot. I pokraj seto toa, najdat na Internet, no ovde kako {to spomenavme pogore, do- vredi nakratko da se spomnat verbata i tradicijata se dobri merewata {to gi pravi Instiaduti, no najdobar adut od s$ e tutot vrz proizvodot koj e predmet na ispituvawata: se merat kontrolata na proizvodite.

Knauf od po~etokot redovno go radioaktivnosta, prisustvoto na dobiva pe~atot za zdrav materi- biocidi, formaldehidi, te{ki jal izdaden od IBR od Germanija. metali, terpeni, ketoni, alkani, Najnovoto resertificirawe vo aromati i golema lista so drugi avgust ovaa godina ne smee da {tetni i opasni supstancii, bide neodbele`ano, bidej}i kako i mo`noto prisustvo na site {to s$ pove}e gi upotrebu- sitni ~esti~ki pra{ina, koi vaat gipsenite plo~i na Knauf isto taka mo`at da predizvikaat zaslu`uvaat da znaat {to imaat zdravstveni problemi.

Gipsenata plo~a od fabrikata vo svoite domovi.

Za tie {to sakaat pove}e da na Knauf vo Debar poradi se informiraat za grade`nata besprekornite rezultati od tie biologija i za Institutot za testovi go dobi pe~atot na IBR: grade`na biologija vo Germanija TESTIRANO I PREPORA^ANO.

62 MOBILNA MRE@A

SOPSTVENA MOBILNA MRE@A SO USLUGATA VPN o erata r na globalen tehnolo{ki razvoj, r j kompaniite baraat efektivni i ednostavni komunikaciski re{enija. Zatoa, so cel da im izleze vo presret na svoite biznis korisnici, T-Mobile postojano sozdava inovativni i napredni komunikaciski uslugi, so koi im go olesnuva sekojdnevnoto rabotewe na kompaniite. Najnovoto re{enie e uslugata Mobilna virtuelna privatna mre`a ili t.n Mobile VPN. Uslugata Mobile VPN e revolucionerna komunikaciska biznis alatka, so ~ija primena kompaniite prakti~no dobivaat eden vid na sopstvena mobilna mre`a ~ii karakteristiki mo`at da se menuvaat od strana na sopstvenikot ili direktorot na organizacijata vo sekoe vreme.

Poto~no, so odbiraweto na eden od Mobile VPN uslu`nite paketi, postoi mo`nost da se vklu~at broevite od kompanijata vo sopstvena virtuelna mre`a. Pri toa, me|usebnite razgovori

V

r j r kako i rrazgovorite kon naj~esto barar r se tarifiraat r f r po mnogu nite partneri ceni biraweto na broevite povolni ceni, vo mre`ata e so kratki povikuva~ki broevi (t.n. lokali), a mo`e da se kreira i sopstven virtuelen kontakt centar bez investirawe vo dopolnitelna tehnologija ili ~ove~ki resursi.

Najva`nata karakteristika na Mobile VPN e {to ovozmo`uva sofisticirana kontrola na tro{ocite za mobilna komunikacija, preku odbirawe na najsoodvetna tarifa za sekoj vraboten i preku aktivirawe na nekoja od opciite za ograni~uvawe na pojdovnite povici na sekoj od broevite vo kompaniskata mre`a. Pa taka, zavisno od toa kako se definirani razgovorite od slu`benite mobilni telefoni, tie avtomatski }e se obele`uvaat kako slu`beni ili individualni za sekoj vraboten. So toa i vrabotenite vo kompanijata ja imaat udobnosta da koristat eden telefon za dve nameni, slu`bena i privatna, pri {to razgo-

r r u vorite mo`at da se prika`uvaat na r u oddelni smetki. Site prilagoduvawa mo`at da se izvr{at direktno od kancelarija, preku bezbeden internet portal, vo bilo koe vreme od denot.

Upotrebata na mobilnata virtuelna privatna mre`a (Mobile VPN) ovozmo`uva poefikasna komunikacija vo ramkite na kompanijata i nadvor od nea, za{teduvaj}i resursi i vreme, pri toa izbegnuvaj}i nepotrebno visoki telefonski smetki. So ednostavnoto voveduvawe na ovoj sistem, bez nikakvi tro{oci za instalacija i kupuvawe dopolnitelna oprema, sekoja kompanija ima celosen uvid vo detalniot pregled i kontrola na smetkite za mobilen telefon na sekoj vraboten poedine~no.

Dopolnitelni informacii i detali kako funkcionira Mobile VPN i koi se karakteristikite i prednostite na ovaa usluga pogodna za biznis korisnicite na T-Mobile, mo`e da se dobijat na internet stranicata www.t-mobile.com.mk.