632-Kapital magazin

COVER STORY: SINGAPUR-LEKCII ZA MAKEDONIJA biznis magazin

foto: FILIP POPOVSKI

M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PR P RIL LOG PRILOG

INTERVIEW

SLAV^O SIRA^EVSKI SOPSTVENIK NA AURORA TURS

HOTELOT VO BEROVO ]E JA PRODOL@I NA[ATA USPE[NA PRIKAZNA ...samo samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 632 CENA 100 DEN.|7 DEKEMVRI, 2011, SREDA|GODINA 13

WWW.KAPITAL.MK

COVER STORY: SINGAPUR-LEKCII ZA MAKEDONIJA biznis magazin

4M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

SODR@INA SODR@INA

IZDVOJUVAME

06 PORTFOLIO

DALEKU E SINGAPUR

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PR P RIL LOG PRILOG

foto: FILIP POPOVSKI

12 COVER STORY Zo{to Makedonija ne e Singapur? „Singapurskoto ~udo” lekcii za Makedonija INTERVIEW

SLAV^O SIRA^EVSKI SOPSTVENIK NA AURORA TURS

HOTELOT VO BEROVO ]E JA PRODOL@I NA[ATA USPE[NA PRIKAZNA ...samo samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 632 CENA 100 DEN.|7 DEN.|7 DEKEMVRI, 2011, SREDA|GODINA SREDA|GODINA 13

WWW.KAPITAL.MK

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Veqko Vlahovi} br 11, Skopje (delovna zgrada na Tehnometal Vardar AD, 2 kat), p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 nikolova@kapital.com.mk Pretplata na dnevniot vesnik Kapital i na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplati@kapital.com.mk Reklama: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.com.mk aleksandra@kapital.com.mk Oglasi: Dijana Gulakova ++389 2 3298 110/ lok.105 gulakova@kapital.com.mk Specijalni prilozi: Jasmina Savovska Tro{anovski jasmina@kapital.com.mk Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Aleksandar Ivanovski Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka.

18 INTERVJU Slav~o Sira~evski, sopstvenik na Aurora turs Hotelot vo Berovo }e ja prodol`i na{ata uspe{na prikazna 22 KAPITAL AKADEMIJA Kako kompaniite da go zgolemat izvozot Bescarinski dogovor so Rusija, MAGREB i so arapskiot svet za pogolem izvoz

Makedonija navistina bi mo`ela da bide Singapur na Balkanot. No, toa mo`e da se slu~i samo koga so dr`avata }e upravuvaat politi~ari doka`ani i uspe{ni biznismeni, koi {to so dr`avata }e upravuvaat kako so kompanija. Vo dosega{nite reformi za podobra biznis-klima vo Makedonija ni oddaleku ne se gleda ovoj glaven princip na „singapurskoto ~udo”, pa zatoa i ne treba da n$ ~udi {to makedonskata ekonomija u{te dolgo }e ostane na opa{kata na regionot kako ma~e koe sonuva deka e tigar.

Str. 12

Cover story

24 MOJOT KAPITAL Nelikvidnosta gi ubiva kompaniite Biznismenite baraat Vladata da zeme kredit za da gi isplati dolgovite!

30 INTERVJU Aleksandra Na}eva-Ru`in, pretsedatel na Evropskata biznis-asocijacija (EBA) i Dimitar Ristovski, izvr{en direktor na EBA Ekonomskite politiki }e bidat uspe{ni ako gi poddr`uvaat interesite na biznis zaednicata 32 COMPANY PROFILE SIPO - fabrika za sigurnosni pojasi od Ohrid Pojasite go spasija nekoga{niot pogon na Zastava!

34 MENAXER Spored silno me|unarodno istra`uvawe ^etiri makedonski kompanii se „skrieni {ampioni” 38 CELEBRITIES Slava, verba i socijalen aktivizam Biznis-lekcii od Bono 41 SPECIJALEN PRILOG Brendovi

12 MAGI^NIOT KRUG NA NEPLA]AWETO

I dodeka dr`avata gi ohrabruva mladite lu|e i potencijalni pretpriema~i da prezemat rizik so osnovawe sopstven biznis, iljadnici smetki na firmi se blokiraat, a mnogu dolgogodi{ni biznismeni se otka`uvaat od biznisot. Ako bile vo proizvodstvo, se vrtat kon uvoz, a ako ne mo`at vo trgovija, baraat nekoj da gi vraboti. Seto toa poradi krajno vlo{enata naplata, i me|u samite kompanii, no i od strana na Vladata kon firmite.

Str. 24

Mojot Kapital

60 NA RU^EK SO...

Angelka Peeva Lauren~i}, osnova~ i izvr{en direktor na Imix PR Vo PR nema mesto za improvizacija

200

милиони евра се проценува дека должи државата на фирмите

Три чекори за намалување на неликвидноста: Владата да земе кредит за да ги врати наталожените долгови Владата побрзо да воведе задолжница (инструмент за заштита на наплатата) И УЈП и бизнис-заедницата да 3 направат свои “црни” листи со должници (Фирмите да се натераат со закон да објавуваат кој и колку им должи и колку должат!).

1 2

19.883 сметки се блокирани во првите 10 месеци од годинава

1

милијарда милијар милиј мил ми ијарда рда евра проценува се про дека тежи де внатрешниот внатрешниот долг лгг во македонскат д ката македонската

24 4

економија мија

6 PORTFOLIO BUSINESS SBRIEF

KREDITIRAWETO ZABAVUVA

POMALKU KREDITI ZA BIZNISITE VO 2012 tkako Narodnata banka na Makedonija izleze so proekcija vo koja se veli deka kreditniot rast za slednata godina }e bide samo 8%, {to e golemo zabavuvawe na kreditiraweto vo sporedba so godine{nata procenka za rast od 12,5%, ve}e otvoreno se zboruva deka kreditiraweto od strana na bankite drasti~no }e se namali, a uslovite }e bidat postrogi od dosega. Bankite velat deka }e odobruvaat samo krediti za kapitalni proekti finansirani od dr`avata ili od me|unarodni kreditni institucii, kade {to rizikot od nenaplatlivost }e bide mnogu mal.

Bankarite objasnuvaat deka e logi~no da se namali kreditiraweto koga se namaluva ekonomskiot rast. Zasega, site klu~ni institucii predviduvaat deka slednata godina n$ ~eka mnogu lo{a godina. Sigurno e deka ekonomskiot rast }e bide nizok. Kolku nizok, nikoj ne mo`e da precizira.

O

AMERIKANSKIOT AMBASADOR POL VOLERS VO POSET

ALKALOID E PRIME KAKO SE USPEVA VO A lkaloid a.d. Skopje proizveduva proizvodi koi se prodavaat na amerikanskiot pazar, koj ima mnogu strogi standardi za kvalitet i za bezbednost, i e mnogu dobar primer na koj na~in makedonskite kompanii mo`at da bidat konkurentni vo dr`avata i vo

svetot�, izjavi Pol Volers, ambasador na SAD vo Makedonija, pri negovata poseta na najgolemata makedonska farmacevtska kompanija.

Volers go pofali Alkaloid i za op{testevenata odgovornost koja ja izrazuva preku nekolkugodi{nata rabota

GRAFIK NA NEDELATA

ZA 10 MESECI BLOKIRANI 20.000 SMETKI! o prvite deset meseci godinava, od januari do oktomvri vo Makedonija se blokirani re~isi 20.000 smetki, odnosno 19.883 smetki vo ekonomijata, poka`uvaat podatocite na Narodnata banka od izve{taite za platniot promet. Samo vo poslednite tri meseci brojot na blokirani smetki vo ekonomijata porasnal za 6.146, a vo poslednite 5 meseci se zgolemil za 10.410 novi blokirani smetki.

Izminatata godina, pak, brojot na blokirani smetki porasnal za 27.276. Ili ako vo oktomvri lani brojot na blokirani smetki vo Makedonija iznesuval 83.640, vo oktomvri godinava iznesuva 110.916 blokirani smetki.

Vo januari godinava sostojbata na blokirani smetki be{e 91.033, a vo juni 100.506.

V BLOKIRANI SMETKI 120.000

100.000

80.000

60.000 okt.10 noe.10 dek.10 jan.11

(Izvor: NBRM)

fev.11 mar.11 apr.11 maj.11

jun.11

avg.11

sep.11

okt.11

BROJ 632

7/12/2011

7

www.kapital.mk

TA NA ALKALOID

ER O SAD! na fondacijata Traj~e Mukaetov. @ivko Muaketov, pretsedatel na upravniot odbor na Alkaloid, veli deka imaat uspe{na sorabotka so SAD bidej}i pokraj toa {to se prisutni na amerikanskiot pazar, zastapnici se i na nekolku nivni kompanii. “Proizveduvame ~aevi

za poznati amerikanski proizvoditeli, kako {to se kompanijata Aveda, koja e del od grupacijata Este Lauder, kompanijata Arbon. Od ovoj mesec po~nuvame da rabotime so kompanijata Svanson, a osven toa, prisutni sme so na{ite proizvodi ~aevite *Good nature i bebe{kata kolekcija Bekutan”, istakna Mukaetov, potenciraj}i deka kompanijata e podgotvena za predizvicite i deka i ponatamu }e prodol`i da raste i da go pro{iruva asortimanot i uspe{no da ja pretstavuva Makedonija na me|unarodnite pazari. Alkaloid godinava }e ja zavr{i so izvoz vo SAD pogolem od eden milion dolari.

Rakovodstvoto na Alkaloid budno gi sledi i slu~uvawata so svetskata ekonomska kriza. @ivko Mukaetov smeta deka vo pretstojniot period odlukite mora da se nosat mnogu mudro. „Mora da bideme realni za situacijata koja n$ o~ekuva i da se fokusirame kon bazi~nite dejnosti, kako i da gi svedeme site rizici na miniumum”, re~e Mukaetov.

Alkaloid od 2006 godina so svojata firma-}erka Alkaloid USA vo Wu Olbani, Ohajo e kontinuirano prisuten vo Amerika, a sorabotuva i so Aaveda, Arbon internacional, Merk. Za najgolem uspeh od kompanijata go smetaat patentiraweto na tehnologijata za proizvodstvo na lekot „novamorf” vo 2003 godina, kako i intenziviranata sorabotka so renomiranata Aveda, ~lenka na grupacijata Este Lauder vo delot na proizvodstvoto na organski ~aevi, koja trae neprekinato od 2005 godina.

BUSINESSBRIEF

THE BANKER PO [ESTI PAT

KOMERCIJALNA E BANKA NA GODINATA omercijalna banka po {esti pat e dobitnik na nagradata banka na godinata, koja ja dodeluva me|unarodniot magazin The Banker. Na sve~ena ceremonija vo London na 30 noemvri bile dodeleni presti`nite nagradi za najdobrite banki vo svetot. Proglasuvaweto na najdobrite banki vo svetot se vr{i vrz osnova na slednite kriteriumi: povrat na sredstvata na akcionerite, strate{ki prednosti vo odnos na konkurentite i procenti na porast na kapital, aktiva i neto-profit. „Ovaa nagrada pretstavuva u{te edna potvrda za na{iot uspeh i na{ata silna doma{na i me|unarodna reputacija, no i nasoka za ponatamo{na rabota”, velat od Komercijalna.

K

NAJINOVATIVNITE KOMPANII VO SVETOT novativnosta e klu~en faktor za uspehot na edna kompanija, posebno vo novoto postkrizno vreme i vo sovremeniot visokotehnolo{ki svet vo koj{to `iveeme.

Spored ugledniot magazin FactCompany, na vrvot na listata so

I

APPLE

Najinovativna kompanija vo svetot, o~ekuvano, e Apple, najvrednata tehnolo{ka kompanija i vtora najgolema kompanija vo svetot spored pazarnata kapitalizacija. Na vrvot na listata Apple se najde poradi inovativniot proizvod Apple, koj go osvoi celiot svet za kratko vreme.

TWITTER

Socijalnata mre`a Twitter minatata godina edvaj vleze vo grupata 50 najinovativni kompanii. No, brojot na korisnici na Twitter, koj godinava dostigna 195 milioni korisnici, go iska~ija na vice{ampionskata pozicija.

Kolku za sporedba, vo 2006 godina Twitter imal samo 9.600 korisnici.

najinovativni kompanii vo svetot se najdoa Apple, Twitter, Facebook, Nissan, Groupon, Google, Netflix.

O~igledno, amerikanskite kompanii }e ostanat lideri u{te dolgo...

FACEBOOK

Nema na~in da se zboruva za inovativnost, a da ne se spomene Facebook, najgolemata socijalna mre`a vo svetot. Pove}e od 600 milioni lu|e vo celiot svet imaat profil i go koristat Facebook. Pazarnata kapitalizacija na Facebook nadmina 50 milijardi dolari.

NISSAN

Japonskata avtomobilska kompanija Nissan go so~uva obrazot na Japoncite kako inovativna nacija. Proizvodstvoto na prviot elektri~en avtomobil za masovna upotreba pod brendot Leaf e pri~inata poradi koja japonskiot avtomobilski gigant se najde vo grupata najinovativni svetski kompanii.

PORTFOLIO VO FOKUS

BROJKI:

Svetskiot finansiski sostav se nao|a pred ru{ewe, a razvieniot svet zabrzano tone vo u{te pove}e dolgovi. Posledicite mo`at da bidat katastrofalni

100

milioni dolari saka da pribere Fejsbuk preku berzata

630 70

iljadi firmi vo Bugarija pred zatvorawe

milioni evra }e investira Bo{ vo Srbija

XORX SOROS INVESTITOR

TRENDOVI

GOLDMAN SAKS PREDVIDUVA

SUROVINITE ]E POSKAPAT 15% VO 2012 GODINA okolku globalnata ekonomija ne ja izbegne recesijata, cenite na osnovnite surovini vo 2012 godina bi mo`ele da se zgolemat za 15% i da prodol`at da rastat i vo 2013 godina, prognozira investiciskata banka Goldman Saks.

Iako Goldman Saks ja namali procenkata na svetskiot ekonomski rast za slednata godina od 3,4% na 3,2%, ekspertite od bankata ne o~ekuvaat pozna~itelno vlo{uvawe na pobaruva~kata na surovini. Analiti~arite na bankata prognoziraat skok na cenata na „brent� naftata na maksimalno nivo od 2008 godina - na 127,5 dolari za barel kon krajot na slednata godina i 135 dolari vo 2013 godina.

D

VO 2012 GODINA

EPL STANUVA NAJGOLEM PROIZVODITEL NA KOMPJUTERI pl vo 2012 godina bi mo`el da go zazeme prvoto mesto na svetskiot pazar na kompjueri, procenuvaat analiti~arite od istra`uva~kata kompanija Kanalajz, koi vo analizite ja vklu~ile i proda`bata na tabletkompjuteri. Epl, ~ij udel na pazarot na personalni kompjuteri za samo ~etiri trimese~ja e zgolemen od 9% na 15%, kako {to naveduvaat vo Kanalajz, vo tekot na prvoto polugodie od 2012 godina bi trebalo da go nadmine HjulitPakart i da se najde na prvoto mesto.

Vo odnos na pazarot na personalni kompjuteri, Kanalajz smeta na globalna proda`ba na 415 milioni par~iwa vo 2011 godina {to pretstavuva porast od 15% za edna godina za {to, pred

E

s$, pridonesoa tablet-kompjuterite, ~ij broj prodadeni par~iwa bi trebalo da dostigne 59 milioni.

10 VOVEDNIK

Koj }e gi „spasuva” firmite? Биљана Здравковска Стојчевска zdravkovska@kapital.com.mk

Vladata mora prva da go poka`e patot, da si gi plati obvrskite i da dade primer koj }e bara da go po~ituvaat i drugite biznismeni. Ako toa ne se napravi se otvora prostor za somnevawe i dilemi dali nekoj namerno kontrolira kriza vo koja malite i golemite firmi }e se obezvrednuvaat i } e se prinuduvaat evtino da gi prodavaat svoite biznisi. Za nekoj podocna da mo`e za malku pari da bide golem investitor. Poznata formula na Bafet.

Samo prilagodena na makedonski na~in so itro{tina na Itar Pejo

tkako Narodnata banka na Makedonija izleze so proekcija spored koja kreditniot rast za slednata godina }e bide samo 8%, {to e golemo zabavuvawe na kreditiraweto vo sporedba so godine{nata procenka za rast od 12,5%, ve}e otvoreno se zboruva deka kreditiraweto od strana na bankite drasti~no } e se uspori, a uslovite }e se vlo{at.

Za mnogumina ova e o~ekuvan poteg.

Bankite velat deka }e odobruvaat samo krediti za kapitalni proekti finansirani od dr`avata ili od me|unarodni kreditni institucii, kade {to rizikot od nenaplatlivost }e bide mnogu mal.

Od vakvoto zihera{ko odnesuvawe na bankite na udar najmnogu }e bidat pogodeni kompaniite koi soo~uvaj} i se so nelikvidnost i problemi vo naplatata }e bidat u{te porizi~ni klienti za bankarite, koi i dosega rabotea samo so kompaniite koi imaa da zalo`at vredni imoti kako hipoteki.

No, nekoi bankari ve}e otvoreno zboruvaat deka imaat problem i so hipotekite. Nema koj da gi kupi.

Zgolemeniot obem na lo{i krediti, pak, e u{te eden problem koj navestuva deka kriteriumite za izdavawe krediti za kompanii slednata godina }e bidat mnogu o{tri.

Bankarite objasnuvaat deka e logi~no da se namali kreditiraweto koga se namaluva ekonomskiot rast. Zasega site klu~ni institucii predviduvaat deka slednata godina n$ ~eka mnogu lo{a godina. Sigurno e deka ekonomskiot rast }e bide nizok. Kolku nizok, nikoj ne precizira.

Faktot {to guvernerot na Narodnata banka, Dimitar Bogov, predviduva deka Makedonija slednata godina }e bide pogodena od uragan koj mo`e da ima razorni dejstva vrz ekonomijata e dovolno predupreduvawe za kompaniite deka ne mo`at da se nadevaat na pomo{ od bankite. A pomo{ slednata godina }e im bide pove}e od potrebna.

Za~estenite bankroti, ste~ai i aktivirawe hipoteki od strana na

O

bankite, koe se slu~uva vo poslednite dva-tri meseci, e samo najava na toa {to n$ ~eka vo 2012 godina. Lo{ite scenarija za evroto i evrozonata dopolnitelno ja zgolemuvaat neizvesnosta za site koi vodat kompanija.

Ako biznismenite ne mo`at da smetaat na pomo{ od bankite koga } e zapadnat vo likvidnosni problemi, toga{ e logi~no otvoreno da po~ne da se zboruva za toa koj }e gi spasuva firmite od nelikvidnosta.

Vo krugot na nelikvidnosta ve} e po~nuvaat da tonat i golemite i uspe{ni kompanii. Ve}e e kasno za diskusii i nadmudruvawa koj prv po~nal, i koj e vinoven za nelikvidnosta. I Vladata i kompaniite mnogu dobro znaat koj kolku dol`i ili pobaruva. Problemot e {to parite ne se ispla}aat. A pari ima. Pari ima i vo bankite. No, problemot sega e nedoverbata koja raste od den vo den. Vo javnosta ve}e po~nuvaat da se licitiraat informacii za toa koi kompanii }e bankrotiraat, koja fabrika }e otpu{ta rabotnici na prinuden odmor, koj e sleden {to }e stavi klu~ na proizvodnite pogoni.

Psiholo{kiot pritisok od krizata i mo`nite efekti ve}e se zakanuvaat deka }e gi blokiraat pla}awata i kreditiraweto.

Vladata mora da se izdigne i da najde na~in da go sopre {ireweto na ovoj ma|epsan krug. Mora da najde na~in da gi za{titi dobrite kompanii koi se osmelile da pravat biznis i da proizveduvaat, a so ni{to ne pridonele da bidat kazneti da rabotat vo atmosfera vo koja caruvaat dol`nicite. Vladata mora prva da go poka`e patot, da si gi plati obvrskite i da dade primer koj }e bara da go po~ituvaat i drugite biznismeni. Ako toa ne se napravi se otvora prostor za somnevawe i dilemi dali nekoj namerno kontrolira kriza vo koja malite i golemite firmi }e se obezvrednuvaat i }e se prinuduvaat evtino da gi prodavaat svoite biznisi. Za nekoj podocna da mo`e za malku pari da bide golem investitor. Poznata formula na Bafet. Samo prilagodena na makedonski na~in so itro{tina na Itar Pejo.

12

COVER S

ZO[TO MAKEDONI

„SINGAPURSK LEKCII ZA M MAKEDONIJA

9,2 1,80% 4.482 36% 22,66% 2,90% 32% 2,05 32,53% 24,60% -2,75% -2,50%

BDP (mil

BDP (% ra

BDP (po glava

Izvoz (% o

[tedewe

Inflacij

Stapka na

Naseleni

Dr`avna (% od BDP Dr`aven

Saldo vo (% od BDP

Buxetski (% od BDP

13

STORY:

IJA NE E SINGAPUR?

KOTO ^UDO�

MAKEDONIJA SINGAPUR

ijardi $)

ast)

a na `itel $)

od BDP)

e (% od BDP)

ja

a nevrabotenost

ie (mil.)

a potro{uva~ka P) dolg (% od BDP)

o tekovna smetka P)

deficit/suficit P)

309 14,47% 43.117 113% 46,04% 3,90% 2,17% 4,74 14,70% 105,80% 22,20% 0,20%

BRUTO DOMA[EN PROIZVOD ($ MLRD.) MAKEDONIJA 16

15,59 14

12

9,89

10

8,17

8

4,45 4

9,33

9,21

5,99

6

3,58

kapitalist, me|utoa vo zemjata vladeat so strogi zakoni i kontroli, a slobodniot pazar e biblija vo Singapur koj strogo se po~ituval u{te vo periodite koga se soo~uvale so glad i nemale nikakva doma{na industrija.

Maliot Singapur denes e vistinski magnet za masovni stranski investicii i mnogu stranski korporacii juri{aat tokmu vo Singapur za da otvorat proizvodni kapaciteti.

Na site onie koi mo`ebi se ~udat zo{to i kako Singapur, koj ima nepolni pet milioni `iteli, e interesen za golemite stranski korporacii, treba da im bide jasno deka strancite toa ne go pravat so cel da go prodavaat toa {to go proizveduvaat na doma{niot singapurski pazar.

Raboteweto i vodeweto biznis vo Singapur zna~i eden kup povolnosti, kako besplatno grade`no zemji{te i mnogu niski danoci. Stranskite kompanii mo`at da go upotrebuvaat lokalniot sektor na tehnolo{ki istra`uvawa i razvoj, kako i komunikaciskata i transportnata infrastruktura, koi se me|u najsovremenite vo svetot.

Niskite danoci, jasnite propisi, evtinata rabotna sila i celosnoto otsustvo na korupcija go pretvorile Singapur vo privle~na destinacija za stranski direktni investicii.

Golemiot ekonomski uspeh koj Singapur go postigna vo tekot na 80-tite godini i e pottiknat tokmu od stranskite direktni investicii, glavno vo industrijata za proizvodstvo na elektronika naso~eno za izvoz.

Za mnogu svetski analiti~ari e mnogu interesen i te{ko

2010

2009

2008

0

2007

2 2005

V

18

2000

ladiniot tim na ~elo so premierot Nikola Gruevski minatata nedela otidoa duri vo Singapur i Japonija so misija da privle~at stranski investicii. Na aziskite biznismeni im objasnija deka treba da investiraat vo Makedonija za{to Makedonija e singapurskiot tigar na Balkanot. Premierot Gruevski li~no mu ka`a na premierot na Singapur, Li Hsien Lung, deka makedonskata vlada vo izminatite pet godini gi pravela istite strukturni i institucionalni reformi so koi Singapur stana aziski tigar.

Vo pravo e premierot koga veli deka ima mnogu ne{ta koi mo`e da se nau~at od „singapurskoto ~udo” posebno za toa kako se sozdava visokokonkurentna ekonomija zasnovana na znaewe, i kako politikata mo`e i treba da gi obezbedi vistinskite uslovi za rast na biznisot. „Kapital” istra`uva i analizira kako i zo{to Singapur ima tolku golem ekonomski uspeh, i zo{to Makedonija so reformite koi gi pravi mo`e u{te dolgo samo da sonuva da stane ekonomski tigar.

OD BORBA PROTIV GLADOT DO SVETSKA EKONOMSKA SILA Golemiot grad i malata dr`ava so okolu 5 milioni `iteli, smestena na krajot na jugot na Malajskiot Poluostrov, so decenii pretstavuva misteriozna me{avina na rasi, kulturi i politi~ki sistemi na koi celiot svet im se voshituva, bidej}i uspeaja za samo pedesetina godini od mo~uri{en ostrov da napravat svetska ekonomska i finansisko-tehnolo{ka sila.

Patot na razvojot na Singapur go trasiral Hari Li Kvan Ju, nekoga{en student na Kembrix, a podocna premier na Singapur vo sedum kontinuirani mandati (1959-1990).

Vo borbata protiv gladta politikata gi prezela site levi i desni politiki i se vodela od ~ist pragmatizam vo upravuvaweto so dr`avata.

Singapur u{te odamna gi ima otfrleno site ideolo{ki mantri i politiki na liberalnata demokratija i komunizmot.

Dr`avata e prv i najgolem

1995

BIQANA ZDRAVKOVSKASTOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk

1990

14

LEKCII OD „SINGAPURSKOTO ^UDO” ZA MAKEDONIJA prvo uspe{en biznismen, potoa minister; niski danoci i mala dr`avna potro{uva~ka; dr`avna intervencija za pogolem ekonomski rast; rast na izvozot po sekoja cena; otvoren pazar i slobodna konkurencija; dr`avna poddr{ka na inovaciite; zadol`uvawe samo za korisni i profitabilni proekti; golemi investicii vo obrazvanie i istra`uvawe i razvoj. razbirliv, politi~kiot model na upravuvawe so Singapur.

Singapur e primer na me{ana ekonomija vo koja strogo se po~ituvaat principite na pazarnata ekonomija i slobodniot pazar, no mnogu jasno se praktikuva dr`avnata intervencija vo makro i mikroekonomskoto upravuvawe so klu~nite ekonomski faktori kako zemjata, rabotnata sila i finansiite.

Koga dolgogodi{niot premier na Singapur vo 1990 godina se povlekol i izvr{nata premierska funkcija ja otstapil na negovot zamenik, Go Чok Tonh, ostanal vo kabinetot kako neprikosnoven avtoritet so titula senior minister.

Ona {to nie go poznavame kako konflikt na interesi ili nepotizam, vo Singapur go ima na sekoj ~ekor.

Taka ne e ni{to ~udno nitu pak nekoj go kritikuva faktot {to soprugata na premierot e direktorka na investiciskiot fond Temasek, koj kontrolira mnogu dr`avni kompanii vo brodogradba, vozdu{en soobra}aj, nedvi`nosti, hoteli, banki i telekomunikaciski kompanii.

No, i pokraj site ovie apsurdi za zapadniot ~ovek, Singapur ima visokoinovativen i uspe{en ekonomski sistem.

Vo Singapur ne mo`e sekoj da bide politi~ar. Propi{ani se strogi normi spored koi minister, premier ili pretsedatel mo`e da bide samo ~ovek koj prethodno upravuval i poka`al uspeh vo upravuvaweto so golema privatna kompanija.

Taka, na primer, kandidatot za pretsedatel na Singapur mora spored propisite da ima barem tri godini iskustvo kako minister, {ef na Parlament ili obvinitel, i da bil direktor vo kompanija so kapital od 100 milioni dolari. Li~nosta koja saka da se kandidira za pretsedatel mora da dobie dozvola od Izborniot komitet deka e li~nost so integritet, so dobar karakter i reputacija.

Vo 2005 godina vo Singapur nemalo pretsedatelski izbori, bidej}i nikoj od predlo`enite kandidati ne gi zadovolil kriteriumite, pa spored zakonot mandatot na postojniot pretsedatel avtomatski mu se prodol`il za u{te 6 godini, so cel da ne se tro{at nep-

325

BRUTO DOMA[EN PROIZVOD ($ MLRD.) SINGAPUR

300 275

268,9

225

224,4

235,6

194,3 175

159,8 119,4

125

otrebno sredstva.

Po~etnata godi{na ministerska plata vo Singapur e okolu 800.000 dolari. Toa e prosek od platite na direktorite vo 15 najuspe{ni firmi vo Singapur zgolemen za 10 pati, i dvojno pogolema od platata, na primer, na pretsedatelot na SAD. Singapurcite se prili~no zadovolni od `ivotniot standard i od materijalnata polo`ba i se ubedeni deka za toa e zaslu`na vladata, pa nikoj ne zabele`uva zo{to ministrite zemaat tolku visoki plati, nitu pak bara politi~ki promeni.

Singapurcite svesno se imaat otka`ano od del od svojata sloboda i prava koi im pripa|aat, za smetka na sigurnosta i komforot koj im go obezbeduva vladata. Na re~isi site dosega{ni izbori vo Singapur samo se potvrduvala mnozinskata vlast na Partijata na narodna akcija i se davala mo`nost da se osve`i nejzinata apsolutna vlast vo Parlamentot.

No, i pokraj s$ prva i glavna karakteristika na politi~arite i ministrite e uspehot, koj istovremeno e glavno oru`je za poraz na opozicijata. „Nezgodnite� protivkandidati i protivnici na postojnite politiki se eliminiraat so bankroti otkako sudot po potreba } e presudi milionski kazni poradi kleveti.

Oficijalni jazici vo Singapur se angliskiot, kineskiot, majaskiot i tamilskiot, a ramnopravni se i site veri i nacii.

Vo Singapur se toleriraat i site politi~ki i nepoliti~ki aktivnosti, no pod uslov da se

soglasat na kontrola i da ne ja kritikuvaat vladata.

MAKEDONIJA I SINGAPUR SE DALEKU KOLKU NEBOTO I ZEMJATA Singapur denes e edna od najotvorenite i najkonkurentni ekonomii vo svetot.

So ekonomija koja godi{no sozdava 222 milijardi dolari ili 43 iljadi dolari po `itel, i so stapka na rast od 14,7% ostvarena vo 2010 godina, Singapur i vo vreme na kriza ostanuva tigar.

Minatata godina Singapur be{e treta najbrzoraste~ka ekonomija posle Katar i Singapur i e 41 najbogata zemja vo svetot. Singapur e na prvo mesto vo izve{tajot Duing biznis na Svetskata banka i na treto metso vo Svetskiot izve{taj za konkurentnot na Davos.

Toa e uspeh za po~it na koj mo`e da pozavidat i najgolemite svetski supersili, posebno ako se znae deka Singapur se protega na teritorija od samo 700 kilometri kvadratni.

Makedonskata ekonomija, pak, lani sozdala proizvodi i uslugi vo vrednost od samo 9 milijardi dolari, spored {to se rangira na 125 mesto od vkupno 199. Spored rastot, pak, na ekonomijata od 0,7% vo 2010 godina Makedonija e rangirana na 179 mesto od vkupno 215 zemji.

Singapur nema re~isi nikakvi prirodni resursi i potencijali, pa duri se prinudeni nedostigot od pitka voda da go re{ava so pro~istuvawe na kanalizacijata. Za razlika od Makedonija, Singapur nema re~isi nikakvo zemjodelstvo

2010

2009

2008

2007

2005

2000

1995 199

66,77 1990

75

i sopstveno proizvodstvo na hrana. Samo 1,47% od zemji{teto vo Singapur e obrabotlivo, a u~estvoto na zemjodelstvoto vo sozdavaweto na BDP e ne{to nad 0. Duri 71,7% od singapurskiot BDP go sozdavaat uslugite, a 28,3% industrijata.

Vo Makedonija 22% od zemjata e obrabotliva, a u~estvoto na zemjodelstvoto vo BDP e visoki 12%.

No, i pokraj toa Makedonija ne uspeva nitu da gi zadovoli sop-

stvenite potrebi za hrana, a ne pak da izvezuva hrana. Koga vo Makedonija politi~arite bi razmisluvale kako tie vo Singapur, Makedonija bi mo`ela da bide najgolem izvoznik na hrana na Balkanot. Blizu 60% od BDP na Makedonija se sozdava od uslugi, a u~estvoto na industrijata e 29,5%.

Iako Makedonija postojano se fali so niskite danoci, podatocite poka`uvaat deka dr`avata vo Singapur preku taksi i danoci zafa}a samo 14,7% od BDP, a lani imala mal suficit vo buxetot. Vo Makedonija, pak, dr`avata preku danocite tro{i okolu 32%, {to i ne e taka nisko optovaruvawe na biznisot, a deficitot vo buxetot e 2,5% od BDP. Iako zadol`enosta na Singapur iznesuva 105,8% od BDP, {to vo sporedba so makedonskiot dr`aven dolg od 24% od BDP e mnogu visok, interesen e faktot deka Singapur kako dr`ava se nema zadol`eno za pokrivawe na buxetski deficit u{te od 1980 godina. Toa zna~i deka fiskalnata politika e

15

16

prili~no umerena i svesna da ne go optovaruva stopanstvoto so visoki danoci i taksi, a zado`uvaweto se pravi samo za investicii i proekti koi & nosat povrat na dr`avata. Za razlika od Singapur, Makedonija ve}e 20 godini od nezavisnosta, a i pred toa, vodi politika na tro{ewe pove}e otkolku {to & se realnite kapaciteti, odnosno otkolku {to sozdava, pa zatoa se zadol`uvame, naj~esto za da go pokrieme tekovnoto tro{ewe, odnosno za da pre`iveeme.

Singapur nema vistinska nezavisna centralna banka. Centralnata monetarna vlast e nezavisna vo ramki na vladata, a ne nadvor od nea, a guvernerot na Singapur e neizvr{en minister vo kabinetot na premierot. No, nitu edna{ dosega ne se slu~ilo premierot ili nekoj drug minister da vr{at politi~ki pritisok vrz guvernerot za da ja olesni monetarnata politika ili da tolerira nekoja banka koja ne raboti spored me|unarodnite standardi. Za razlika od Singapur, vo Makedonija Narodnata banka iako otsekoga{ bila zakonski nezavisna, politi~arite do pred nekolku godini si gi tretiraa bankite kako lokalni samposlugi, a preku niv propadna celata ekonomija.

Vkupnata rabotna sila vo Singapur broi duri 3,15 milioni `iteli, a stapkata na nevrabtenost e samo 2,2%, so {to se rangira na 17 mesto vo svetot. Makedonija, pak, ima rabotna sila od samo 938 iljadi i na tolku mala rabotna sila

ima stapka na nevrabotenost od 32%, {to uka`uva deka ima mnogu mal broj vraboteni, odnosno deka makedonskata ekonomija ne otvora novi rabotni mesta.

Zatoa Makedonija spored stapkata na nevrabotenost e rangirana na 179 mesto od vkupno 199 zemji.

Edinstven pokazatel koj ni e sli~en so Singapur se investiciite i toa kako procent od BDP, koj i vo Makedonija i vo Singapur minatata godina iznesuvale okolu 25% od BDP. No, efektite od investiciite se sosema drug pokazatel.

Singapur lani imal izvoz od 359 milijardi dolari, {to e pove}e od BDP, odnosno 161% od BDP, glavno preku izvoz od ma{ini i oprema, elektronika, potro{uva~ki proizvodi, farmacevtski proizvodi, hemiski proizvodi.

Makedonija, pak, lani imala izvoz od 3,3 milijardi dolari, {to e 36% od vrednosta na vkupniot BDP, koj glavno e skoncentriran na izvozot na metali, hrana, tekstil, tutun i drugi surovini i polufabrikati.

Minatata godina ekonomijata na Singapur porasna za 14,5%, dodeka makedonskata za 1,8%, a istata godina industriskoto proizvodstvo na Singapur lani porasnalo za 29,7%, dodeka vo Makedonija padnalo za 4,9%. Toa poka`uva deka Singapur, iako e visokorazviena ekonomija i ponatamu uspeva da najde na~in i recept za da napravi visoki stapki na ekonomski rast, {to na Makedonija nikako ne & poa|a

od raka. Kolku za sporedba, i Singapur nema nitu nafta, nitu gas, no proizveduva pove}e energija otkolku {to tro{i.

Makedonija ima mnogu {to da nau~i i od politi~kiot sistem na Singapur. Dodeka minister vo Singapur mo`e da bide samo doka`an uspe{en biznismen, lu|eto koi se kandidiraat za pretsedatel ili minister vo Makedonija mora da ispolnat samo eden klu~en kriterium, da bidat verni partiski poslu{nici na edna od dvete politi~ki partii.

Singapur nema op{tini ili lokalni edinici, i ima 87 pratenici vo Parlamentot, dodeka Makedonija so dva milioni `iteli ima duri 84 samostojni teritorijalni edinici i 120 pratenici vo Parlamentot. Vo Singapur ima samo {est politi~ki partii, a izborite vo Singapur se odr`uvaat na sekoi {est godini i toa samo vo eden krug. Za razlika od Singapur, vo Makedonija ima duri 17 partii ~ii kandidati izleguvaat na izbori na dr`avna smetka na sekoi ~etiri godini.

Interesen podatok za Singapur e deka ima samo osum TV-stanici i site se vo celosna sopstvenost na dr`avata, odnosno se upravuvani od dr`avnata investiciska kompanija. No, nikoj dosega ne go kritikuval Singapur za naru{uvawe ili ograni~uvawe na slobodata na govorot ili za pritisok vrz mediumite. Vo Makedonija, pak, so pove}e od 20 televizii toa e glavna tema.

INTERVIEW 18 INTERVIEW

SLAV^O SIRA^EVSKI foto: FILIP POPOVSKI

SOPSTVENIK NA AURORA TURS

HOTELOT VO BEROVO ]E JA PRODOL@I NA USPE[NA PRIKAZNA

A[ATA A

INTERVIEW

19

So izgradbata na hotelot i zgolemuvaweto na interesot na stranskite turoperatori za nego, po~navme pointenzivno da razmisluvame za vlezen (incoming) turizam. Makedonija stanuva interesna turisti~ka destinacija i nie sakame da se vklu~ime vo toj trend IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

o Slav~o Sira~evski, sopstvenik na turisti~kata agencija Aurora, ima mnogu za {to da se zboruva. ^ovekot e eden od prvite osnova~i na privatni turisti~ki agencii vo Makedonija, na po~etokot od 90-tite, a i prethodno dolgogodi{en turisti~ki rabotnik, koj{to dosega slu`beno ili privatno posetil pove}e od 130 zemji od svetot. Kako direkten povod za ova intervju go iskoristivme toa po {to Aurora periodov e najaktuelna vo javnosta: otvoraweto na noviot resort vo Berovo, lociran vedna{ nad ezeroto, koj iako ne e oficijalno pu{ten vo upotreba, gi primi prvite gosti.

So Sira~evski zboruvavme za toa kako toj i negovata sopruga Roza, koja e so nego vo biznisot ve}e 17 godini, se re{ile za investicijata, za toa zo{to tolku dolgo se grade{e hotelot, za toa kako Aurora turs stana brend vo makedonskiot izlezen (outgoing) turizam, a sega so novata ponuda vo Berovo vleguvaat na mapata i na vlezniot (incoming) turizam vo zemjava.

S

Hotelot na Aurora vo Berovo po~na da raboti, no nema{e oficijalno otvorawe.

Koga }e se slu~i toa?

Hotelot po~na so rabota vo juni godinava, iako oficijalno ne e pu{ten vo upotreba.

Sega e svoeviden proben period, sakame da go vidime fidbekot od klientite, da vidime {to mo`e da se podobri i sl.

Zasega, reakciite se izvonredni, vo hotelot prestojuvaa i nekolku stranski diplomati vo zemjava, koi{to se voodu{eveni i od udobnosta na objektot i od prekrasnata okolina na Berovskoto Ezero. Treba da se dovr{i spa-centarot, teniskiot teren i u{te nekoi sodr`ini, pa mnogu naskoro }e napravime i sve~eno oficijalno otvorawe na resortot.

Resortot predizvikuva predi dosta vnimanie vo javnosta. Po {to {t e tolku karakteristi~en i poseben?

Koga re{ivme ddeka }e gradime ne{to so soprugata Roza, koja{to se vklu~i vo biznisot na Aurora 2-3 godini po osnovaweto, se dogovorivme deka d objektot mora da bide unikaten, dosega nevideno vo Makedonija.

Ottoga{ se izgra izgradija mnogu novi hoteli vo zemjava, no site ttie se vo klasi~na smisla na zborot, regularni regul hotelski kapaciteti, koi se razlikuva razlikuvaat samo po goleminata i po nivoto na uslugata us {to ja nudat. Nie sakavme na{iot resort da bide mesto kade {to gostite }e do dobijat maksimalno udobno smestuvawe i usl usluga, no na raspolagawe }e Hotelot raspolaga imaat i drugi sodr`ini. sod

so 30 sobi, od koi samo osum se, uslovno re~eno, standardni sobi, odnosno vo na{iot slu~aj “superior� kategorija, a ostatokot se pogolemi sobi, apartmani, vili i eden pretsedatelski apartman.

Celiot kompleks e izgraden od crven vulkanski kamen, koj{to go nosevme od okolinata na Berovo i Peh~evo i ima mnogu sodr`ini.

Na povr{ina od pet hektari, koja{to e izvonredno uredena, ima mo`nosti za pro{etki, berewe {umsko ovo{je, lekoviti bilki, a vo sostav na samiot objekt ima otvoreni bazeni, spa-centar, tereni za mini-golf, salon za bilijard, ping-pong, a imame i velosipedi za iznajmuvawe. Kupivme xipovi za safari-ekskurzii, planirame da kupime i kowi za javawe. Turistite ne mo`e ni{to da gi voznemiri, komplesot ne e pokraj pat, tivko e, mo`at vistinski da se odmorat, a od druga strana, imaat na raspolagawe raznovidni aktivnosti za da si go popolnat vremeto. Poradi faktot {to nudime mal kapacitet za smestuvawe, a golem kvalitet na uslugata i vonpansionskite sodr`ini, soodvetno i cenite }e bidat za kategorija gosti so pogolema plate`na mo}. Iako vo momentov va`at promotivni ceni, koi{to se daleku poniski od sli~nite resorti vo regionot.

Kako dojdovte na idejata za ovaa investicija? Zo{to gradeweto prili~no se odol`i?

Inspirirani od resortite {to gi gledavme po svetot, zabele`avme deka edno mesto nad Berovskoto Ezero e spektakularno ubavo, deka tamu odli~no bi se vklopil nekakov sli~en koncept. Po~navme da go kupuvame zemji{teto na taa lokacija par~e po par~e, zatoa {to ima{e mnogu sopstvnenici, i privatni i dr`avata, pa pomina prili~no dolgo vreme dodeka zaokru`ime edna pogolema parcela. Kamen-temelnikot na objektot go udrivme vo 2002 godina i ottoga{ re~isi cela decenija poleka go gradime, ja zaokru`uvame celinata taka kako {to sme ja zamislile. Gradeweto ode{e bavno, zatoa {to nie go nemavme kaj sebe celiot kapital potreben za investicijata, tuku eden pomal del, a ostatokot go obezbeduvavme od zarabotkata {to ja ostvaruvame sekoja godina ottoga{. No, nas toa ne n$ voznemiruva, voop{to. Re{eni sme da go napravime najdobriot turisti~ki objekt vo Makedonija i da ostavime ne{to vredno za slednite generacii, na na{ite deca, koi{to }e go prezemat biznisot i se nadevame }e ja prodol`at uspe{nata prikazna za Aurora turs.

VLEGUVAME I VO VLEZNIOT TURIZAM

So noviot hotel kako agencija navlegovte

20 INTERVIEW vo oblasta na vlezniot turizam, za razlika od dosega{nata va{a rabota.

Dali toa zna~i deka vo ovaa nasoka poseriozno }e se anga`irate vo idnina?

To~no, so izgradbata na hotelot i zgolemuvaweto na interesot na stranskite turoperatori za nego, po~navme pointenzivno da razmisluvame za vlezniot turizam. Makedonija stanuva interesna turisti~ka destinacija i nie sakame da se vklu~ime vo toj trend.

Dobro e {to dr`avata po~na da se interesira za razvoj na turizmot. Potencijalot na Makedonija mnogu malku e iskoristen, no treba mnogu raboti da se napravat. Da se izgradat dobri pati{ta, da se is~isti dr`avata od |ubre, da se izgradat novi turisti~ki kapaciteti, zatoa {to nedostiga i broj na objekti, a i kvalitetot na ponudata vo niv ne e na evropsko nivo.

Makedonskite hoteli se preskapi i ne se konkurentni so tie od regionot. Lu|eto ne se vpu{taat vo investirawe vo novi hoteli, zatoa {to nema povolni krediti.

Hrvatska, na primer, gradeweto go hoteli go subvencionira so povolna kamatna stapka od 4%. Nie neodamna zedovme eden kredit so 8,5% kamata. Vo Tunis i vo Turcija svoevremeno sekoj {to saka{e da napravi hotel dobiva{e subvencioniran kredit so kamata od 2%, so 20 godini rok na otplata. Zatoa se izgradija iljadnici hoteli vo ovie dr`avi.

Ako dr`avata ne e podgotvena za masoven turizam poradi premalite smestuva~ki kapaciteti, dali treba pove}e da se naso~i kon alternativniot turizam – ruralen ili pak, verski turizam, mo`ebi?

Ako sakame da razvivame alternativen i ruralen turizam, naselenieto od tie krai{ta treba da se educira {to zna~i toa. Treba lokalnata vlast da se anga`ira pove}e za sozdavawe uslovi za vakov vid turizam. Eve, na primer, da po~nat so ras~istuvaweto na deponiite {to gi

Makedonskite hoteli se preskapi i ne se konkurentni so tie od regionot. Lu|eto ne se vpu{taat vo investirawe vo novi hoteli zatoa {to nema povolni krediti. Hrvatska, na primer, gradeweto hoteli go subvencionira so povolna kamatna stapka od 4%. Vo Tunis i vo Turcija svoevremeno sekoj {to saka{e da napravi hotel dobiva{e subvencioniran kredit so kamata od 2%, so 20 godini rok na otplata. nagrduvaat prirodnite ubavini.

Inaku, ne mo`eme da razmisluvame deka toa {to imame planini i {umi e dovolno.

Imaat i site okolu nas, nie treba da vidime {to e na{ata unikatna prednost.

Isto taka, ne treba da se razmisluva deka samo Ohrid e makedonskiot turizam, tuku cela Makedonija ima {to da ponudi. [to stori, na primer, Egipet? Porano Egipet kako turisti~ka destinacija se identifikuva{e samo so negovata istorija, so piramidite. Egipet se potrudi na svetot da mu poka`e deka Egipet e i Crvenoto More, prepolno so koralni grebeni, tropski ribi, prekrasni pejza`i za nurkawe.

Aurora lani proslavi 20 godini postoewe, pa ka`ete ni ne{to pove}e za po~etocite, za periodot koga se pojavija prvite turisti~ki agencii vo Makedonija?

Jas rabotev dolgo vreme vo turizmot pred da nastanat promenite vo ranite 90-ti godini. Imav diplomirano turizam, bev prviot licenciran profesionalen turisti~ki vodi~ vo Makedonija, rabotev vo hotelierstvoto pove}e godini. Nekako logi~no be{e jas i u{te nekolkumina {to imaa najgolemo iskustvo vo turisti~kiot biznis na porane{na Jugoslavija da bideme pionerite na privatniot turisti~ki biznis vo Makedonija otkako sistemot dozvoli privatna inicijativa.

Aurora turs ja formirav vo 1990 godina i u{te od po~etokot se opredeliv deka sakam da rabotam aran`mani za podale~ni,

MALDIVI SE NAJBARANI ZA MEDEN MESEC

Za koi egzoti~ni destinacii od va{ata ponuda ima najgolem interes?

Dosega najbarana e Kuba, a za bra~ni patuvawa ubedlivo predni~at Maldivite. Bali isto taka e prekrasna destinacija. Smestuvaweto e mnogu evtino, no avionskite karti se stra{no skapi. Nie do pred nekoja godina imavme po nekolku grupi za Bali, no postepeno stanuva mnogu te{ko da organizirate grupni aran`mani za egzoti~nite destinacii. Svetskite aviokompanii se mnogu rigorozni i velat ako bukirame grupa od sega za 1 maj, da re~eme, insistiraat da im go dademe spisokot eden mesec odnapred, a toa e prakti~ki nevozmo`no, zatoa {to na{ite lu|e imaat navika vo posleden moment da se odlu~uvaat kaj }e odat.

Me|u ovie egzoti~ni destinacii ima takvi kade {to smestuvaweto e mnogu evtino i toa vo hoteli od svetskite brendovi. Na primer, na Bali ima smestuvawe za 12 no}i so pojadok, so vklu~eni pet ekskurzii za 600 dolari, vo hotel so pet yvezdi~ki. No, nie ne mo`eme ottuka da organizirame ~arter-let, a od zapadnoevropskite zemji toa go pravat. Za `al, toa e paradoksot. Nivnite gra|ani, i pokraj nekolku pati povisokiot standard, imaat izbor od poevtini aran`mani za najprivle~nite svetski destinacii.

poskapi destinacii, kako Kina, Tajland ili Kuba, i toa stana svoeviden beleg na agencijata do den denes. Be{e prili~no te{ko vo 1990 godina, koga s$ u{te rabotea dr`avnite agencii, da se nametneme kako edna od prvite privatni turisti~ki agencii na pazarot. Lu|eto ednostavno nemaa doverba vo privatniot sektor. Ne samo vo na{iot biznis, tuku voop{to, zatoa {to privatnicite bea ne{to novo za site. No, otkako pominaa 2-3 godini rabotite se smenija. Otkako uspe{no organiziravme desetici turi, ja steknavme doverbata na klientite, izgradivme dobra reputacija za relativno kratko vreme i Aurora po~na podinami~no da se razviva, {to se gleda{e i po prometot {to go pravevme godi{no, kako i po brojot na vraboteni, koj kontinuirano raste{e. “PATUVAME, SONUVAME� NI POMOGNA DA NAPRAVIME BREND

Koi bea prvite podale~ni destinacii {to gi ponudi Aurora?

Pred 20 godini pove}eto agencii po~nuvaa da r a b o t a t ka ko posrednici na agencii od regionot, od Belgrad ili od Sofija, i gi prodavaa nivnite

BROJ 632

7/12/2011

www.kapital.mk

INTERVIEW

Celiot kompleks e izgraden od crven vulkanski kamen, koj{to go nosevme od okolinata na Berovo i Peh~evo. Na povr{ina od pet hektari ima mo`nosti za pro{etki, berewe {umsko ovo{je, lekoviti bilki, a vo sostav na samiot objekt ima otvoreni bazeni, spa-centar, tereni za mini-golf, salon za bilijard, ping-pong, imame i velosipedi za iznajmuvawe. Kupivme xipovi za safari-ekskurzii, planirame da kupime i kowi za javawe.

aran`mani. Aurora be{e prvata agencija {to ponudi svoj proizvod, odnosno ~arterlet za So~i, vo Rusija. Toa be{e „bum”, za Makedonija be{e ne{to novo, potoa site agencii se trudea da napravat svoj proizvod. Aran`manite za So~i odea kako alva, zatoa {to bea prili~no evtini, a lu|eto sakaa da probaat kako izgledaat tie odmori so avion, zatoa {to prethodno retko koj ima{e mo`nost taka da letuva ili zimuva. No, okolnostite bea dosta te{ki za nudewe turisti~ki aran`mani.

Po~naa vojnite vo biv{a Jugoslavija i be{e mnogu rizi~no. Se se}avam na eden ~arter-let {to go imavme so na{i apsolventi vo Tunis, koi{to treba{e da se vratat preku Belgrad, a tokmu toga{ po~na vojnata vo Bosna. Nie ne mo`evme vo istiot moment da gi doneseme. Avionot dojde do Belgrad, pa po kru`eweto na gradot se vrati pak vo Tunis i potoa gi donesovme nazad. Tunis, inaku, be{e prvata destinacija {to po~navme da ja rabotime vo kontinuitet, odnosno toa be{e po~etokot na poskapi aran`mani vrzani so avionski prevoz, so poekskluzivni hoteli.

Na koj na~in uspeavte da ja steknete doverbata na klientite sive ovie godini?

Pred da po~neme da nudime odredeni destinacii nie odevme na lice mesto, gi prou~uvavme site hoteli {to sakavme da gi nudime, gi nosevme na{ite profesionalni vodi~i da ja zapoznaat zemjata i duri potoa se osmeluvavme da organizirame ~arter-letovi do tamu. Nema{e turist koj{to ne se vra}a{e voodu{even od profesionalnosta na na{ite vodi~i, no i seto ostanato {to go organizira{e Aurora.

Toj princip na rabota go praktikuvame postojano, duri i vo zemji kade {to ve} e imame iskustvo so nekoi hoteli. Koga

povtorno gi rabotime kako destinacii, e poskapa vo start. Nie vo Egipet gi povtorno odime da gi vidime hotelite vo rabotime hotelite [eraton, Meriot, Hilkakva sostojba se. ton, kade {to vo Evropa za edna ve~er e Isto taka, nie mnogu vlo`uvavme vo po 400-500 evra da prespiete, a vo [arm marketing so cel da napravime brend od el [eik ili Hurgada imate 11-dneven na{ata agencija i mislam deka uspeavme paket-aran`man na baza all inclusive za vo toa. Verojatno najprepoznatliviot 600 evra. Toa e stra{no niska cena za del od na{ata marketin{ka kampawa toj kvalitet i retko koj bi odoleal na b e a r e p o r ta ` i te ponudata. Za istata cena “Patuvame, sonuvame vo [panija dobivate tri so Aurora”, preku yvezdi so no}evawe i koi{to gi poka`avme pojadok. ubavinite i znameni Ima li nelojalna tostite na dale~nite Vo turizmot rabotat konkurencija vo biznisot destinacii {to gi na turisti~kite agencii? i drugi subjekti {to nudevme. Vo dogovor Vo turizmot rabotat i go odzemaat prometot so MRTV, za {est drugi subjekti {to go godini napravivme odzemaat prometot od od agenciite, a ne se {eesetina epizodi, a agenciite, a ne se regisregistrirani kako po{irokata publika trirani kako takvi. Sekoj takvi. Sekoj mo`e da vo Makedonija za prv mo`e da organizira i pat ima{e mo`nost ekskurzija i seminar, i organizira i ekskurzija da vidi {to ima vo kongres, a toa ne mu e i seminar, i kongres, a eden Zanzibar, Tandejnost. Potoa agenciite zanija, Kuba, Dominitoa ne mu e dejnost. Po- se borat so likvidnosta kanskata Republika i opstanokot im e zatoa agenciite se borat igrozen. drugi za nas egzoti~ni so likvidnosta i opsta- Kar ak ter i s t i~ n o z a zemji. Duri snimivme i edna reporta`a vo Aurora e {to nie ne nokot im e zagrozen.

Libija, kade {to be{e ostanavme strogo na prakti~ki nevozmo`no turisti~kite aran`mani, da se vleze so kamera, vladee{e stroga tuku moravme da najdeme i nekoi dopolcenzura, a nie sepak, uspeavme da nav- nitelni izvori na prihod so koi{to }e lezeme duri 1.000 km ju`no od glavniot go potkrepime glavniot biznis vo mrtgrad Tripoli za da snimime edna zna- vata sezona. Pa taka, po~navme da ormenitost, mestoto Gadames. ganizirame programi od tipot “rabota i patuvawe” za makedonski studen Ova leto vtora godina po red ja nudeti vo SAD, potoa sredno{kolkskite vte [panija so ~arter-aran`mani.

Kako pominavte so ovie aran`mani? programi, a zastapnici sme i za [panija godinava ne se poka`a dobro. me|unarodnata studentska karti~ka ISIC, Lani pominavme dobro zatoa {to vero- koja ovozmo`uva desetici iljadi uslugi i jatno otidoa tie {to ne im zna~i mnogu beneficii za studentite niz celiot svet. all inclusive ponudata i sl. Ednostavno Aurora e zastapnik i na Tui, najgolemiot sakaa da ja vidat [panija, no sega germanski turoperator, isto taka sme zavtorava godina interesot be{e poslab. stapnici i na Amerikan ekspres, nivniot [panija kako evropska destinacija turisti~ki biznis.

21

22 KAPITAL AKADEMIJA MI[EL MARKOV REFERENT ZA IZVOZ VO MAKPROGRES

Imame izvoz na pazarot vo Libija, a po~navme da izvezuvame mala koli~ina proizvodi i vo zemjite od MAGREB. Dava~kite se previsoki za izvoz na ovie pazari, zatoa ne mo`eme da o~ekuvame pogolem plasman.

Planirame da izvezuvame i ponatamu, no nema da bide spektakularna koli~ina poradi visokite dava~ki.

Zatoa se potrebni dogovori za carinski olesnuvawa.

VIKTOR VELKOV REFERENT ZA NADVORE[EN PAZAR VO SKOVIN A.D. SKOPJE

KAKO KOMPANIITE DA GO ZGOLEMAT IZVOZOT

Kompaniite treba da napravat dobra izvozna strategija, koja } e vklu~uva najprvin istra`uvawe na pazarot za celokupnite uslovi, vklu~itelno i ekonomskata sostojba na zemjata koja se targetira, kupovnata mo} na pazarot, preferenciite vo pogled na cena, distribucija, izbor na dostavuva~i. Site tie faktori da se zemat predvid, da se zadovolat i aktivno da se u~estvuva na eden pazar.

BESCARINSKI DOGOVO RUSIJA, MAGREB I SO A SVET ZA POGOLEM IZVO

JORDAN KABRANOV MENAXER ZA PRODA@BA VO JADRAN GOTINO FUDS

Najgolem nedostatok kaj makedonskiot izvoz e toa {to kompaniite nemaat to~no zacrtan plan. Ova e konkreten problem koj{to treba da se definira i da se analizira, a so vakvi rabotilnici za unapreduvawe na izvoznata strategija mo`e mnogu da im se pomogne na kompaniite vo planiraweto na izvoznite aktivnosti.

NATA[A ZDRAVKOVSKA RAKOVODITEL NA ADMINISTRATIVNA GRUPA ZA IZVOZ VO MAKSTIL

Makstil e golema kompanija so struktura i pristap za izvoz, raboti koi gi primenuva vo raboteweto. Ova ni potvrduva deka sme na vistinskiot pat. Kvalitetniot prodizvod i dobrata promocija se klu~ni za uspe{en izvoz. Edno bez drugo ne mo`e. Koga }e se promovira proizvodot, potoa celiot proces treba kontinuirano da se sledi. Isto taka, napredok mo`e da se postigne i preku podobruvawe na kontaktite so dr`avnite institucii, so koi sorabotuvame nie kako izvoznici.

ALEKSANDRA SPASEVSKA spasevska@kapital.com.mk

ako da se zgolemi izvozot vo Rusija, zemjite od MAGREB i vo arapskiot svet, so koi zemji mo`eme da ja zgolemime trgovskata sorabotka preku sklu~uvawe dogovori za slobodna trgovija, kakva treba da bide strategijata na kompanijata za osvojuvawe nov pazar ili za zgolemuvawe na plasmanot na postoe~kite pazari, koi se najgolemite pre~ki so koi{to se soo~uvaat izvoznicite i kako mo`e da se re{at. Ova bea klu~nite pra{awa na koi debatiraa u~esnicite na konferencijata “Kako da go zgolemite svojot izvoz”, koja ja organizira{e Kapital Akademija.

Glavnite predava~i, Kalin Babu{ku i Petar Lazarov, eksperti za izvoz i sopstvenici na Makedonija eksport i Krum Efremov, direktor na Direktoratot za ekonomska diplomatija vo Ministerstvoto za nadvore{ni raboti, na u~esnicite im gi prezentiraa glavnite ~ekori koi{to mora da gi napravi sekoja kompanija vo kreiraweto strategija za izvoz i nejzinata realizacija, kako i mo`nostite i na~inite kako kompaniite da go zgolemat izvozot i koi povolnosti gi imaat na stranskite pazari.

“Site sakame da izvezuvame na site pazari, sekade vo svetot, no toa ne mo`e lesno da se realizira. Neophodno e kompaniite da se pozicioniraat. Sekoj menaxer mora da znae na koj pazar treba da se pozicionira i kako da go zgolemi plasmanot na toj pazar i so koi alatki mo`e da go napravi toa. Od odgovorot na ovie

K

dilemi kompaniite terba da ja izrabotat strategijata za izvoz”, potencira{e Kalin Babu{ku od Makedonija eksport. Spored negoviot kolega Petar Lazarov, strategijata i celite na kompanijata se mnogu va`ni za razvoj na biznisot, bidej}i taa treba da go poka`e patot i nasokata vo koja treba da se dvi`i.

“Prvo treba da se analizira proizvodot, a potoa da se analizira pazarot. Koga }e se sogledaat realnite sostojbi, se pravi akciski plan so koj }e se planiraat novite ~ekori koi treba da gi pravi kompanijata za zgolemuvawe na proda`bata i osvojuvawe novi pazari”, potencira{e Lazarov.

Pretstavnicite od kompaniite, generalno, se soglasija deka nemaweto strategija e najgolem nedostatok na doma{nite proizvoditeli i site treba poseriozno da go sfatat nejzinoto zna~ewe.

“Najgolem nedostatok kaj makedonskiot izvoz e toa {to kompaniite nemaat to~no zacrtan plan. Ova e konkreten problem koj{to treba da se definira i da se analizira, a so vakvi rabotilnici za unapreduvawe na izvoznata strategija mo`e mnogu da im se pomogne na kompaniite vo planiraweto na izvoznite aktivnosti”, smeta Jordan Kabranov, menaxer za proda`ba vo Jadran Gotino fuds.

Viktor Velkov, referent za nadvore{en pazar vo Skovin AD Skopje, smeta deka kompaniite treba da napravat dobra izvozna strategija, koja }e vklu~uva najprvin istra`uvawe na pazarot za celokupnite uslovi, vklu~itelno i ekonomskata sostojba na zemjata koja se targetira,

foto: FILIP POPOVSKI

23

T

OR SO ARAPSKIOT OZ “Kupovnata mo} na pazarot, preferenciite vo pogled na cena, distribucija, izbor na dostavuva~i, site tie faktori da se zemat predvid, da se zadovolat i aktivno da se u~estvuva na eden pazar”, smeta Velkov.

KOMPANIITE DA RAZMISLUVAAT ZA DIREKTNI INVESTICII VO DRUGI ZEMJI Dr`avata preku bilateralnite dogovori za slobodna trgovija i razli~ni multilateralni dogovori so zemjite im pomaga na kompaniite vo izvozot na stranskite pazari, no osven izvoz, ima i mnogu drugi modeli koi izvoznicite mo`at da gi koristat za da ja zgolemat konkurentnosta i plasmanot na proizvodite vo stranstvo. Krum Efremov, direktor vo Direktoratot za ekonomska diplomatija vo Ministerstvoto za nadvore{ni raboti, na kompaniite im sugerira{e deka iako vo Makedonija najmnogu se fokusira na klasi~en izvoz, postojat i mnogu drugi na~ini i modeli koi{to im stojat na raspolagawe na kompaniite, kako {to se licencirawe proizvodi, proektite „Klu~ na raka”, fran{iza na proizvod, zaedni~ko vlo`uvawwe, podru`nici vo celosna sopstvenost” potencira{e Krum Efremov. Spored nego, logi~no e da se o~ekuva od kompaniite da razmisluvaat za nekoi direktni investicii ili zaedni~ki vlo`uvawa vo drugite zemji, {to vo golema mera }e go zgolemi plasmanot na stranskite pazari.

Me|u klu~nite pra{awa koi gi otvorija u~esnicite, na koi debatiraa so Krum Efremov, bea mo`nostite i na~inite kako

U~esnicite na rabotilnicata za zgolemuvawe na izvozot, koja ja organizira{e Kapital Akademija, bea zainteresirani i za povolnostite i za carinskite olesnuvawa koi gi ima dr`avata so zemjite od arapskite pazari, so Kina i Rusija i so zemjite od MAGREB, kade {to vo posledno vreme s$ pove}e se zgolemuva pobaruva~kata.

Informaciite koi{to gi dobija kompaniite za toa kakva treba da bide strategijata na kompanijata za osvojuvawe nov pazar i {to treba da napravat za zgolemuvawe na plasmanot na postoe~kite pazari mnogu }e im pomognat vo planiraweto na izvoznite aktivnosti kompaniite da go zgolemat izvozot. „Makedonija najmnogu se fokusira na klasi~en izvoz, no postojat i drugi modeli, kako {to se licencirawe proizvodi, proektot „Klu~ na raka”, fran{iza na proizvod, zaedni~ko vlo`uvawe, podru`nici vo celosna sopstvenost”, istakna Efremov. Spored nego, kompaniite treba da razmisluvaat za direktni investicii ili zaedni~ki vlo`uvawa vo drugi zemji, {to vo golema mera }e go zgolemi plasmanot na stranskite pazari.

Toj informira{e deka vo poslednite nekolku godini se sklu~eni memorandumi za sorabotka so Obedinetite Arapski Emirati i so Katar, so {to se otvoraat vrati za nao|awe partner za izvoz vo ovie zemji.

Edinstven na~in za namaluvawe na carinite za izvoz vo Rusija pak, e pristapuvaweto na ovaa zemja vo Svetskata trgovska organizacija, {to se o~ekuva slednata godina. Spored Efremov, toa }e gi namali ruskite carini za 30%.

Konditorskata kompanija Makprogres od Vinica izvezuva vo Libija, a po~nala i vo zemjite od MAGREB. „Dava~kite se previsoki, bidej}i iznesuvaat 60% do 70% i zatoa ne mo`eme da o~ekuvame pogolem plasman”, veli Mi{el Markov od Makprogres.

Na rabotilnicata u~estvuvaa pretstavnici od pove}e doma{ni kompanii, me|u koi od vinarskata vizba Skovin, od konditorskite kompanii Makprogres i Jadran Gotino Fuds, od Tehnometal Vardar i Makstil, od pe~atnicata Kiro Dandaro, kako i od Korab mermer i Saravita.

EMILIJA LAZAREVSKA MARKETING-MENAXER VO SARAVITA

Proda`bata zasega ni e samo vo Makedonija, no sakame da se pro{irime i na drugite pazari. Najprvin bi sakale da po~neme da izvezuvame na Balkanot, a potoa kon Evropa, Turcija i vo Skandinavija.

Sme imale prethodni istra`uvawa na pazarite, kratki obidi, no sekoja dr`ava si ima svoi barawa. Sega gi ispituvame mo`nostite i na~inite na koi najlesno mo`eme da go probieme na{iot proizvod.

ELENA NOVA^EVSKA REFERENT ZA PRODA@BA VO KIRO DANDARO

Vo Kiro Dandaro pove} e rabotime za izvoz na Balkanot, odnosno Srbija, Kosovo, Albanija, a delumno e zastapena i Grcija. Pozicijata vo Makedonija ne ni dava mnogu mo`nost da odime kon podale~nite pazari, a i konkurencijata e pogolema. Tuka sme za da vidime kako da gi osvoime drugite pazari.

NATA[A PAVLOVSKA REFERENT ZA PRODA@BA VO MAKSTIL

Vakvite rabotilnici mnogu pomagaat za kompaniite, no novinite potoa mora da se iskoristat vo raboteweto i ponatamu da se implementira od strana na menaxerskiot tim. Novinite {to gi dobivame od nadle`nite institucii potoa mnogu }e ni pomognat vo sekojdnevnoto rabotewe, bidej}i nie sme direktni u~esnici vo izvozot.

GELA POPOVSKA [EF NA REFERAT ZA TRGOVIJA VO TEHNOMETAL VARDAR

Za razlika od porano, sega ima mnogu olesnuvawa pri izvozot za kompaniite poradi dogovorite koi{to gi ima sklu~eno Makedonija so zemjite i bilateralno i multilateralno, na nivo na organizacii. Mora da se informirame {to e novo i {to se slu~uva vo oblasta na izvozot, da dobieme informacii od nadle`nite institucii, da znaeme kade sme na pazarot.

ZORAN SIMEONOV KOMERCIJALEN DIREKTOR

Poslednite novini povrzani so izvozot i site zakonski reformi vo taa nasoka se va`ni za nas. Zatoa, potrebno e kompaniite da se informirani.

Imame iskustvo vo ovoj del, no sekoga{ treba da gi sledime trendovite

24 MOJOT KAPITAL

200

милиони евра се проценува дека должи државата на фирмите

Три чекори за намалување на неликвидноста: Владата да земе кредит за да ги врати наталожените долгови Владата побрзо да воведе 2 задолжница (инструмент за заштита на наплатата) И УЈП и бизнис-заедницата да 3 направат свои “црни” листи со должници (Фирмите да се натераат со закон да објавуваат кој и колку им должи и колку должат!).

1

19.883 сметки се блокирани во првите 10 месеци од годинава

1

мил милијарда евра се проценува дека тежи внатрешниот долг во македонската економија

NELIKVIDNOSTA GI UBIVA KOMPANIITE

BIZNISMENITE BARAAT VLADATA DA ZEME KREDIT ZA DA GI ISPLATI DOLGOVITE!

BROJ 632

7/12/2011

MAJA BAJALSKA-GEORGIEVSKA bajalska@kapital.com.mk

smeli se!” i “Bidi pretpriema~!”. So vakvi slogani Vladata denovive se obiduva da pottikne razvoj na pretpriemni{tvoto vo vreme koga kompaniite tonat vo nelikvidnost poradi u`asno slabata naplata koja vladee vo makedonskata ekonomija.

I dodeka dr`avata gi ohrabruva mladite lu|e i potencijalni pretpriema~i da prezemat rizik so osnovawe sopstven biznis, iljadnici smetki na firmi se blokiraat, a mnogu dolgogodi{ni biznismeni se otka`uvaat od biznisot.

Ako bile vo proizvodstvo, se vrtat kon uvoz, a ako ne mo`at vo trgovija, baraat nekoj da gi vraboti. Seto toa poradi krajno vlo{enata naplata, i me|u samite kompanii, no i od strana na Vladata kon firmite.

Slobodan Kutrevski, direktor na Pekabesko, veli deka kako {to se postaveni rabotite vo platniot sistem vo dr`avata, s$ e vo racete i ume{nosta na sekoj menaxer sam da si gi re{i problemite so naplatata.

“Na 100-ina kupuva~i prestanav da im davam stoka. Ako sakaat so mene da rabotat, neka pla}aat. Za da mi platat ~ekam ne pove}e od 35-40 dena i ako kupuva~ot ne mi plati, prestanuvam da rabotam so nego”, veli Kutrevski.

Toj objasnuva deka i zakonskite izmeni od septemvri, spored koi so platen nalog daden kaj notar odlukata za naplata stanuva izvr{na, mu pomognale vo naplatata.

“Vo nekolku slu~ai kade {to dol`nikot ima{e pari i imot i ova mi pomogna”, veli Kutrevski, ~ija kompanija e edna od retkite so visok procent na naplata.

No, za volja na vistinata, vo sostojba vo koja hroni~noto dol`ewe po tri i {est meseci e normalna pojava me|u makedonskite kompanii, ne site biznismeni mo`at da bidat beskompromisni kako tie {to prodavaat hrana i proizvodi za sekojdnevna upotreba.

Za vakvata ubistvena bolka na makedonskite kompanii retko koj zboruva javno. Mol~i dr`avata, a mol~at i

O

MOJOT KAPITAL

www.kapital.mk

I Vladata i biznismenite mol~at koga }e im se spomene lo{ata naplata kako klu~en problem na ekonomijata. No, ako itno ne se prezemat merki za namaluvawe na nelikvidnosta, taa }e ubie golem broj kompanii najgolem del od biznismenite, za{to se pla{at deka ako progovorat, }e gi naru{at delovnite odnosi so firmite so koi sorabotuvaat, no i so Vladata kako deloven partner.

Taka, vo Makedonija nitu edna dr`avna institucija ne ja meri nelikvidnosta, odnosno ne gi objavuva detalno brojkite na vnatre{niot dolg.

Ministerstvoto za finansii gi objavuva podatocite za vnatre{niot dolg na Vladata, no samo od aspekt na zadol`enost vo hartii od vrednost. Detalnata struktura na sopstveniot dolg, kade {to e i stavkata koja ja dol`i kon kompaniite, dr`avata ja krie!!!

Spored nekoi biznismeni, vnatre{niot dolg vo makedonskoto stopanstvo te`i nad edna milijarda evra, a vo bizniskrugovite se procenuva deka dr`avata im dol`i 200 milioni evra na firmite.

Spored Goran Rafajlovski, direktor na konsultantskata kompanija Rafajlovski, tokmu vnatre{niot dolg e glavniot problem na nelikvidnosta vo makedonskata ekonomija, koj, spored nego, }e se re{i samo so ras~istuvawe. Toj smeta deka toa treba da trgne od dolgot na dr`avata kon firmite i zatoa predlaga Vladata da zeme kredit so koj{to bi gi ras~istila svoite dolgovi. “Ne mislam deka zadol`uvaweto treba da go napravat so izdavawe obvrznica, zatoa {to na obvrznicite im se ispla} a kamata, tuku so zemawe namenski kredit od nekoj od me|unarodnite kreditori ili pak, od doma{nite banki, so {to Vladata }e gi plati dolgovite {to gi ima kon stopanstvoto”, predlaga Rafajlovski.

Toj potencira deka Vladata ima presmetano to~no kolku mu dol`i na stopanstvoto i toa vrz osnova na

MIR^E ^EKREXI

SSK: DDV DA SE VRA]A ZA NAJMNOGU 45 DENA! Spored ^ekrexi, firmite-~lenki na SSK vo prosek ~ekaat povrat na DDV okolu dva meseci. Spored nego, toa ne e alarmantno dolg period, no sepak, }e baraat da se skrati.

“Prvo }e barame od Vladata svoite dolgovi navreme da gi ispla}a. Dva meseci ne e alarmatno dolg period, no bi bilo dobro DDV da go vra} a barem vo rok od 45 dena”, veli ^ekrexi.

I @ivko Mukaetov, generalen direktor na Alkaloid, potvrduva deka dr`avata e najzna~ajniot deloven subjekt vo ekonomijata.

Toj smeta deka osnovniot uslov za odr`uvawe dobro nivo na likvidnost vo ekonomijata e Vladata redovno da gi servisira dostasanite obvrski.

“Servisiraweto na ovie obvrski od strana na Vladata dosega se izvr{uva so relativno dobra dinamika i osobeno e zna~ajno toa taka da prodol`i. Tuka sekako treba da se vbroi i navremeniot povrat na DDV kon firmite, kako eden od redovnite instrumenti koj go ovozmozuva nivnoto normalno funcionirawe”, veli Mukaetov.

GORAN RAFAJLOVSKI

ZAMENIK-PRETSEDATEL NA SSK

DIREKTOR NA RAFAJLOVSKI KONSALTING

Vo prethodniot platen sistem na porane{nata dr`ava multikompenzacijata postoe{e.

Mislam deka dr`avata povtorno mo`e da ja vovede kako obvrzuva~ka, so {to mnogu krugovi na nelikvidnosta }e se zatvorat

Vnatre{niot dolg e glavniot problem na nelikvidnosta, a }e se re{i samo ako dr`avata po~ne da go ras~istuva. Vladata treba da zeme namenski kredit so koj }e gi vrati dolgovite kon kompaniite, so {to tie povtorno }e zastanat na noze, odnosno }e bidat stabilni.

25

26 MOJOT KAPITAL neisplateni tenderi, nevraten DDV i drugi dava~ki. Zatoa, spored nego, kone~no treba da se re{i na toj ~ekor. “So vra}aweto na dolgovite kon kompaniite tie povtorno }e zastanat na noze, odnosno }e bidat stabilni. Primer za ova pred mnogu godini ima{e vo Isto~na Germanija, koja za da gi servisira dolgovite kon stopanstvoto se zadol`i kaj doma{nite banki�, objasnuva Rafajlovski.

Dokaz plus deka kompaniite izminatava godina so zasilen intenzitet ja gubat kondicijata e drasti~no zgolemeniot broj blokirani smetki.

Spored podatocite na Narodnata banka, vo prvite 10 meseci od godinava vo zemjava se blokirani re~isi 20.000

smetki ili poto~no 19.883 smetki. Vo poslednite tri meseci brojot na blokirani smetki porasnal za nad 6.000, a vo poslednite pet meseci se zgolemil za nad 10.410.

Od oktomvri lani do oktomvri godinava, odnosno izminatite 12 meseci vo ekonomijata se blokirani 27.276 smetki.

Mir~e ^ekrexi, zamenik-pretsedatel na Sojuzot na stopanski komori i dolgogodi{en biznismen, isto taka smeta deka od Vladata treba da po~ne re{avaweto na nelikvidnosta, koja e vode~ki problem na kompaniite. Toj potsetuva deka dobro re{enie za nelikvidnosta e multikompenzacijata ako firmite bidat obvrzani so zakon. “Vo prethodniot platen sistem na porane{nata dr`ava multikompenzacijata

@IVKO MUKAETOV GENERALEN DIREKTOR NA ALKALOID

Ima prostor za klirin{ki ku}i preku koi delovnite subjekti bi mo`ele da vr{at poramnuvawa na me|usebnite pobaruvawa i obvrski, faktoring-agencii, osiguritelni kompanii za osiguruvawe na pobaruvawata, so koi bi se ovozmo`ile i alternativni na~ini vo upravuvaweto na finansiskite relacii me|u firmite

DDV PO NAPLATENA FAKTURA!?

Vo biznis-zaednicata se poaktuelna stanuva idejata danokot na dodadena vrednost (DDV) firmite da go pla}aat vo UJP, otkako }e ja naplatat fakturata za toa {to go prodale. A ne kako {to e sega, koga kompaniite zakonski se obvrzani da platat danok za odredena transakcija, koja mo`e da se slu~i i voop{to da ne bide naplatena.

SLOBODAN KUTREVSKI DIREKTOR NA PEKABESKO

Na 100-ina kupuva~i prestanav da im davam stoka. Ako sakaat so mene da rabotat, neka pla}aat.

Za da mi platat ~ekam ne pove}e od 35-40 dena i ako kupuva~ot ne mi plati, prestanuvam da rabotam so nego

ZO[TO NE PROFUNKCIONIRA INTERNET-STRANICATA 28 MOJOT KAPITAL WWW.NAMALIVNATRESENDOLG.COM? Pred dve godini firmata Makedonija eksport ja promovira{e idejata za formirawe baza na podatoci za vnatre{niot dolg vo ekonomijata preku internet-stranicata www.namalivnatresendolg. com. Kako {to velat kreatorite na idejata, celta im bila sekoja firma da napravi lista so dol`nici za da se zatvori krugot na dol`ni~ko-doveritelskite odnosi do 10 nivoa. No, ova ne profunkcionira. Za razlika od kaj nas, vo sosednite zemji, na primer vo Srbija, Narodnata banka, a vo Hrvatska dr`avnata Agencija na finansiskiot pazar javno objavuvaat koja firma kolku e zadol`ena. Vo Makedonija vakvite podatoci se dostapni samo na komercijalna osnova vo Centralniot registar. postoe{e. Mislam deka dr`avata povtorno mo`e da ja vovede kako obvrzuva~ka, so {to mnogu krugovi na nelikvidnosta }e se zatvorat”, dodava ^ekrexi.

Toj veli deka SSK }e bara i pobrzo da se vovede instrumentot za za{tita na naplatata - zadol`nica, koj go najavi Ministerstvoto za finansii, no s$ u{te ne funkcionira.

I generalniot direktor na Alkaloid, @ivko Mukaetov, veli deka proektot zadol`nica e osobeno interesen, zatoa {to e predviden kako finansiski instrument so koj dolgovite bi bile celosno naplatlivi niz

definirani postapki.

“Smetam deka vo makedonskata ekonomija ima prostor za klirin{ki ku}i preku koi delovnite subjekti bi mo`ele da vr{at poramnuvawa na me|usebnite pobaruvawa i obvrski, faktoring-agencii, osiguritelni kompanii za osiguruvawe na pobaruvawata, so koi bi se ovozmo`ile i alternativni na~ini vo upravuvaweto na finansiskite relacii me|u kompaniite”, veli Mukaetov.

KADE E ZADOL@NICATA? Ministerot za finansii Zoran Stavreski vo juni godinava najavi deka stopanstvoto }e dobie nov finansiski instrument-zadol`nica, so koj }e se podobri likvidnosta.

“Dol`nikot i doveritelot }e go potpi{at toj instrument i }e go deponiraat vo Centralniot depozitar i koga } e dospee rokot na pla}awe na obvrskata, dokolku dol`nikot ne ja plati obvrskata, po avtomatizam }e se povle~at sredstva od negovite depoziti vo bilo koja banka”, izjavi Stavreski. No ottoga{ dosega pominaa 6 meseci, a od zadol`nicata aber nema.

INTERVIEW 30 INTERVJU

EKONOMSKITE POLITIKI ]E BIDAT USPE[NI AKO GI PODDR@UVAAT INTERESITE NA BIZNIS ZAEDNICATA Neodamna bevte nazna~eni za nov pretsedatel na Evropskata biznisasocijacija (EBA). Koi se Va{ite predizvici na novata funkcija, pretsedatel na EBA? A.Na}eva Ru`in: Sekoe anga`irawe na pretstavnici na biznisot vo asocijacii i ostanati strukovi zdru`uvawa e so cel poefikasno spravuvawe so predizvicite so koi{to se soo~uvame i realizacija na interesite na biznis-zaednicata. Od istite tie pri~ini, aktivno sum involvirana vo raboteweto na EBA od samoto osnovawe, najprvin kako ~len, potoa kako koordinator na Komisijata za bankarstvo i finansii, a od 2005 godina i kako ~len na Upravniot odbor na asocijacijata.

So nazna~uvaweto na novata funkcija, pretsedatel na EBA, mi se uka`a ogromna ~est, {to ja razbiram kako vrednuvawe na dosega{niot anga`man i voedno, uka`uvawe doverba za dosledno vodewe na asocijacijata vo periodot {to sleduva.

So moeto nazna~uvawe izvr{ivme i pro{iruvawe na UO so vklu~uvawe na rakovodni lica na renomirani stranski investitori vo Makedonija, so {to smetam deka sme vo celost podgotveni da dademe profesionalen pridones vo spravuvaweto so predizvicite i realizacijata na celite na biznisot i po{iroko, nacionalnata ekonomija. Vpro~em, istite se preto~eni vo celite i zada~ite na asocijacijata, inkorporirani vo platformata na EBA u{te

so samoto osnovawe, a toa se ekonomskiot razvoj na Makedonija, unapreduvawe na sorabotkata na makedonskite kompanii so tie od EU, zgolemuvawe na stranskite investicii vo zemjata, kako i zabrzuvawe na evrointegratvniot proces na Makedonija. Sekako, za realizacija na ovie celi, koi se od nacionalen interes na zemjata, smetame na {iroka poddr{ka od ~lenstvoto, poradi {to UO intenzivno } e se zalaga za zgolemuvawe na brojot na ~lenovi vo EBA, kako i nivno aktivno vklu~uvawe vo proektite koi gi organizirame kako asocijacija.

Spored Vas, koi se najgolemite predizvici za makedonskata ekonomija vo ovoj period?

A. Na}eva Ru`in: Vo Makedonija, no i na globalno nivo biznisot se soo~uva so posledicite od recesija, nestabilnost na finansiskite pazari, neizvesnost za opstanokot na edna od svetski najvlijatelnite valuti. Vo zemjata ovie sostojbi imaat osoben impakt vrz izvoznoorientiranite kompanii, na koi im e potrebna golema ume{nost za proizvodstvo na konkurentni proizvodi i uslugi, kako i odr`uvawe na postojni i iznao|awe novi pazari za plasman na istite vo uslovi na zna~itelno namaluvawe na globalnata potro{uva~ka.

Ako na po~etokot na godinata se bara{e rabotnik pove}e za da se zavr{at nara~kite i da se ispolnat rokovite,

ovoj period go odbele`uvaat sostojbi na namalena ekonomska aktivnost. Op{tata nelikvidnost, ne samo na nacionalno, tuku i na po{iroko nivo, dopolnitelno gi uslo`nuva sostojbite. Niskata likvidnost vo realniot sektor ja prenesuva krizata vo finansiskiot sektor. Stapkata na nefunkcionalni krediti vo bankarskiot sektor, koja zabele`a zna~itelen porast vo tekot na krizata, nikako da opadne, a osiguritelniot sektor se soo~uva so s$ poizrazena nemo`nost za naplata na pobaruvawata po osnov premija za osiguruvawe. Vo vakvi uslovi, finansiskiot sektor reagira so dopolnitelno zategnuvawe na uslovite za finansirawe i za osiguruvawe, {to povratno negativno se odrazuva na poziciite vo realniot sektor.

Sledstveno, predizvicite se brojni i kompleksni. Za biznisot, predizvicite nalagaat stru~nost i ume{nost vo sledeweto na dvi`ewata i utilizacija na limitiranite pazarni mo`nosti; za monetarnata vlast predizvik e prognozirawe na idninata na evropskata valuta i ponatamo{no odr`uvawe na stabilnosta, a za fiskalnata, me|u drugoto, predizvik e odr`uvawe na adekvatno nivo na potro{uva~ka vo zemjata i pridones kon likvidnosta. Za site zaedno najgolem predizvik e postignuvawe na {to pogolem ekonomski rast na nacionalnata ekonomija.

Kako planira EBA da im pomogne na

foto: f fo o o: FILIP ot oto FILI LIP L IP POPOVSKI POPO PO P OPO O PO P OV VSKI VSK VS SK S KI K I

ALEKSANDRA NA]EVA-RU@IN PRETSEDATEL NA EVROPSKATA BIZNIS-ASOCIJACIJA (EBA) DIMITAR RISTOVSKI IZVR[EN DIREKTOR NA EBA

INTERVJU makedonskite kompanii, posebno vo vreme na krizata so koja se soo~uvaat?

A.Na}eva Ru`in: Vo edni vakvi kompleksni uslovi, se ~ini deka toa {to e presudno vo procesot na planirawe i strate{ko pozicionirawe na biznisot e vistinskata informacija vo vistinsko vreme. Svesni za vrednosta na navremenata i prava informacija, EBA e profesionalno posvetena na organizirawe aktivnosti so koi aktivno promovira dijalog me|u site bitni ~initeli vo makedonskata ekonomija, Vladata i vladinite institucii, monetarnata vlast, me|unarodnite finansiski institucii i biznis-zaednicata vo zemjata. Celta e preku kontinuiran dijalog da se informira vlasta za sostojbite i slu~uvawata vo biznis-sektorot za povratno, preku koordinacija na fiskalnata i monetarnata politika, da se deluva na ubla`uvawe na posledicite od krizata.

Istovremeno, celta e biznis-zaednicata da se zapoznae i aktivno da se vklu~i vo kreiraweto i usvojuvaweto merki za spravuvawe so sostojbite vo ekonomijata.

Vo ovaa nasoka, EBA u{te od 2009 godina organizira serija konferencii posveteni tokmu na globalnite ekonomski sostojbi i iznao|aweto re{enija za spravuvawe so posledicite od istite.

Imate li predlozi do Vladata kako da se podobrat uslovite za vodewe biznis vo Makedonija?

A. Na}eva Ru`in: Celta na EBA e vospostavuvawe i odr`uvawe partnerski odnos so Vladata na Makedonija vo procesite na kreirawe regulatorno i institucionalno opkru`uvawe vo nasoka na olesnuvawe na uslovite za vodewe biznis vo zemjata. EBA i nejzinite ~lenki izminatite godini bea anga`irani vo procesot na regulatorna gilotina, predlozite za namaluvaweto na kaznite na inspekciskite slu`bi. Aktivno rabotevme na kreiraweto na sistemot za *Regulatory Impact Assesment, koj{to }e ovozmo`i navremena konsultacija me|u Vladata i biznis-zaednicata pri izgotvuvawe i usvojuvawe novi zakonski propisi, odnosno EBA be{e konsultirana za golem broj pra{awa koi go zasegaat biznis-sektorot vo Makedonija. Posleden proekt vo koj{to sme aktivno vklu~eni e restartiraweto na Nacionalniot sovet za pretpriemni{tvo i konkurentnost, NSPK, koj se nadevam }e pretstavuva platforma za kanalizirawe i za artikulirawe na interesite na biznisot vo zemjata, }e ja institucionalizira ulogata na biznisot vo procesot na kreiraweto na ekonomskite politiki vo Makedonija. Nie vo EBA veruvame deka ekonomskite politiki na zemjata }e se poka`at uspe{ni isklu~ivo dokolku se vo linija na i gi poddr`uvaat interesite na biznis-zaednicata.

Vo EBA ~lenuvaat mnogu golemi i uspe{ni kompanii? Koi se nivnite

Na neodamne{noto godi{no sobranie na EBA za nov pretsedatel be{e nazna~ena Aleksandra Na}eva-Ru`in. Vo zaedni~koto intervju so direktorot na EBA, Dimitar Ristovski, tie zboruvaat za novite predizvici na asocijacijata i za najgorlivite problemi so koi se soo~uvaat makedonskite kompanii i kako tie da se re{at najgorlivi problemi i barawa vo kontekst na krizata so koja se soo~uva Evropa i Makedonija?

D.Ristovski: Kako {to znaete, vo EBA ~lenuvaat site zna~ajni i golemi kompanii koi se investitori od Evropskata unija vo Makedonija. Vo ovoj period site tie se soo~uvaat so, ne bi rekol problemi, tuku opasnost deka ne{to bi se slu~ilo vo idnina. Generalno, kompaniite koi{to se golemi stranski investicii vo Makedonija rabotat odli~no i na solidna osnova, po~nuvaj}i od bankarskiot sektor pa ponatamu. Nie vo Makedonija mo`eme mnogu malku da vlijaeme na slu~uvaweto na dol`ni~kata kriza so koja se soo~uvaat dr`avite od Evropskata unija. Edinstveno {to mo`eme e da se nadevame deka }e se iznajdat pozitivni re{enija, a istovremeno, nie vo Makedonija da podgotvuvame scenarija so koi eventualno bi se za{titile od nesakani posledici.

Toa {to, sepak, mo`eme da go napravime e da prodol`ime da si gi re{avame problemite vo „sopstveniot dvor“, ve} e standardnite problemi so sudstvoto, naplatata, korupcijata, birokratskite barieri itn. Se raboti na re{avawe na problemite, me|utoa, tuka ne treba da se zastane.

Imate li dosega `albi i barawa za re{avawe na problemot so nelikvidnosta? Kolku e toa seriozen problem za kompaniite-~lenki na EBA? D.Ristovski: Problemot so likvidnosta e kompleksen problem, na koj{to vlijaat pove}e faktori. Osven doma{nite problemi, tuka s$ podominanten stanuva i faktorot na problemot so naplatata od stranstvo. Se spomena deka vo ovaa situacija na kriza vo najgolema opasnost se izvoznoorientiranite kompanii, kako poradi plasmanot na svoite proizvodi, u{te pove}e poradi opasnosta od nenaplatuvawe na svoite pobaruvawa od stranskite partneri. Planirame vo idniot period da organizirame sredbi na koi }e se diskutira pra{aweto za likvidnosta i vlijanieto {to go ima istoto vrz raboteweto na ~lenkite na EBA. Na koj na~in EBA lobira za ostvaruvawe na interesite na nejzinite ~lenki?

D.Ristovski: U{te od samoto osnovawe na EBA lobiraweto za ostvaruvawe na interesite na ~lenkite na EBA e edna od nejzinite najva`ni aktivnosti. Edna od najva`nite raboti za koi nie kako asocijacija postojano rabotime e izmenata

na makedonskiot praven sistem soglasno acquis communitaire na Evropskata unija i toj proces e vo zavr{na faza, pa bi fini{iral so otvoraweto na pregovorite za ~lenstvo. Toa {to e najbitno e ovie izmeni da ne ostanat samo „mrtvo slovo“ na hartija, tuku istite da se implementiraat. Golem benefit za ~lenkite na EBA e toa {to asocijacijata u{te od nejzinite po~etoci ima bliski relacii kako so Delegacijata na EU vo Makedonija, taka i direktno so rakovodnite strukturi na DG Enterprise & Industry vo Brisel. Toa pretstavuva mo`nost na{ite ~lenki da dobijat informacija od „prva raka“ za site pravila i propisi koi se donesuvaat od strana na Evropskata komisija i da dobieme i istovremeno da dademe dopolnitelni predlozi kako nekoi raboti da se promenat. EBA so site dosega{ni vladi imala odli~na sorabotka i sekoga{ bila otvorena za predlagawe opredeleni promeni ili novi zakonski re{enija so koi bi se olesnilo raboteweto na makedonskite kompanii. Aktivniot i ploden partnerski odnos me|u EBA i telata na Evropskata unija, kako vo Skopje, taka i vo Brisel, e ogromen benefit za ~lenkite na EBA i nie }e prodol`ime istiot da go prodlabo~uvame.

Koi nastani i proekti planirate da gi realizirate slednata godina?

D.Ristovski: Slednata godina prodol`uvame aktivno da rabotime na proektite {to ve}e se tradicionalni vo na{eto rabotewe. Aktivno prodol`uvame da rabotime na razvojot na malite i srednite pretprijatija i pottiknuvaweto na razvojot na pretpriemni{tvoto preku organizirawe na sedmiot po red Evropski den na pretpriema~ot i ~etvrtata po red Evropska nedela na MSP. Ponatamu, prodol`uvame da organizirame dve do tri high-level konferencii posveteni na ekonomskiot razvoj na Makedonija, }e ja organizirame godi{nata sesija na Evropskiot klub posvetena na politi~kite predviduvawa za narednata godina, a slednata godina kako na{a cel }e bide i promoviraweto uspe{ni primeri na sorabotka i dijalog me|u sindikatite i menaxmentot kako preduslov za razvoj na edna kompanija. Na poslednoto odr`ano godi{no sobranie na EBA ~lenkite dadoa svoe viduvawe za toa na {to treba da se posveti EBA vo svoeto rabotewe i nie aktivno }e gi sprovedeme nivnite barawa.

31

32 COMPANY PROFILE

POJASITE GO SPASIJA NEKOGA[NIOT POGON NA ZASTAVA! Sipo e eden od retkite uspe{ni primeri na firmi koi proizlegoa od porane{na Zastava Ohrid, koj niz godinite uspea da se odr`i, da izvezuva i osvojuva novi pazari!

DEJAN AZESKI

abrikata z a sig urnosni pojasi Sipo vo ohridskoto selo Bel~i{ta re~isi ~etiri decenii po svoeto osnovawe s$ u{te gi odr`uva starite pazari vo Isto~na Evropa. Vo me|uvreme menaxmentot steknal i novi pazari, pa fabrikata sega izvezuva na 11 pazari.

Pokraj proda`bite vo Ruskata federacija, Hrvatska, Holandija, Izrael i Bugarija, kompanijata uspeala da se probie i vo [panija, Italija, Grcija, Turcija, Maroko i Egipet.

Xeneral motors, Suziki, Hjundai, Mercedes, Kamaz, Uaz, Gaz se nekoi od najzvu~nite kompaniski imiwa vo ~ii pogoni se ispora~uvaat sigurnosnite pojasi za avtomobilskata industrija.

Quben Iloski, zamenik-generalen direktor na akcionerskoto dru{tvo SIPO, koj e vo kompanijata od po~etokot na svojata kariera, smeta deka 24-~asovnata anga`iranost i posvetenost, iskustvoto i odnosot prema potro{uva~ot se klu~ni faktori za dolgogodi{niot uspeh na

F

foto: FILIP POPOVSKI

SIPO FABRIKA ZA SIGURNOSNI POJASI OD OHRID

KAKO PO^NA SÈ?

Pogonot za proizvodstvo na sigurnosni pojasi vo Ohrid e izgraden vo 1972 godina, vo ramki na nekoga{niot regionalen gigant za avtomobilski delovi Heroj Toza Dragovi}, popoznat kako Zastava Ohrid. Do raspadot na SFRJ pogonot vo Bel~i{ta proizveduval vo prosek po 400.000 edinici godi{no koi gi pokrivaat potrebite na Zastava od Kraguevac i na Avto vaz („lada”) od Samara od porane{niot Sovetski sojuz. So op{tetstveno politi~kite promeni vo po~etokot na devedesettite godini fabrikata vo Bel~i{ta se izdvojuva kako poseben subjekt vo 1994 godina, a vo 1997 godina e privatizirana i e osnovano akcionerskoto dru{tvo SIPO koe raboti uspe{no do denes. SIPO na toj na~in ja izbegnuva sudbina na pove}eto firmi-}erki i pogoni na nekoga{na Ohridska Zastava koi kako domino propadnaa vo eden kratok period ostavaj}i zad sebe iljadnici rabotnici na ulica. Zastava od Ohrid be{e del i od 25-te makedonski zagubari, od koja denes se ostanati samo mali pogon~iwa i lo{i spomeni. Tokmu zatoa, SIPO e edinstvenata uspe{na prikazna na Zastava. Po 1997 godina SIPO ne samo {to se konsolidira na starite pazari tuku otvora novi - Turcija, Italija, Grcija, [panija, Maroko i Egipet. od vrednosta na proizvodot. Ova ne e firmata.

Sepak, kako najgolem problem, site ovie slu~aj so pazarite vo Turcija i vo EU i godini, gi potencira carinite za izvoz menaxmentot na ohridskata fabrika se nadeva na olesnuvawa po vlezot na ruskiot pazar. na Rusija vo Svetskata trgovska “Carinskite globi kon Rusija se organizacija. na{iot najgolem problem, no i Od menaxmentot velat i deka pokraj toa uspevame da bideme imaat te{kotii da obezbedat konkurentni i uspe{ni”, veli godini trae sorabotkata na finansiski sredstva za nabavki Iloski.

SIPO so ruski potrebni za izvozot, a kako {to Za sekoj proizvod koj go izv- Avto vaz, proizezuva vo Rusija, SIPO pla} voditelot na „lada” se orientirani kon stranskite pazari, imaat mnogu nepredva visoki carinski dava~ki.

Carinite za Rusija se dvi`at od 5% do ideni tro{oci.

25%, a konkretno za pojasite kako gotov “Potrebni ni se sve`i obrtni sredstva, proizvod SIPO pla}a carini od 5,05% a bankite se s$ popretpazlivi i te{ko se

39

BROJ 632

7/12/2011

COMPANY PROFILE

www.kapital.mk

Pojasite spasuvaat `ivot, zatoa ne smee da se dozvoli gre{ka

ubeduvaat b da ni odobrat b sredstva. No, bez pari nie ne mo`eme da funkcionirame.

Tie treba da se zamislat {to bi rabotele, ako nas n$ snema�, veli Iloski.

Toj potencira deka makedonskata ekonomija treba da bazira na proizvodstvo i na izvoz, a uslu`nite dejnosti, vo koi spa|a i bankarskiot sektor, se samo adekvatna poddr{ka.

Od 2001 godina SIPO ima svoi kompanii vo Rusija i vo Egipet. RVB vo Vintai i SIPO Egipt vo Kairo se nadvore{nite

SIPO raboti so istata sistematizacija od pred 30 godini, no toa ne ja namaluva efektivnosta. Entuzijazmot na vrabotenite e golem i po mnogu godini rabota!

kompanii-}erki na SIPO, koi zaedno imaat vraboteno pove}e od 100 lu|e.

Specifi~en e primerot so fabrikata vo Kairo koja i pokraj toa {to re~isi edna godina se nao|a vo vrtlogot na protestite, bidej}i e locirana vo centarot na Kairo, s$ u{te raboti uspe{no. I pokraj slo`enata politi~ka sostojba vo Egipet, od SIPO najavuvaat dvojno pogolem obrt za narednata godina od ovaa firma}erka. SIPO ima godi{en obrt od 4 milioni evra, koj 100% se realizira od

izvoz. izvoz Za narednata godina prognozite na menaxmentot se deka kompanijata }e inkasira pove}e od 5 milioni evra, {to e sepak pomalku otkolku vo 2008 godina, najdobrata za niv koga na krajot na godinata imale pove}e od 8 milioni evra i proizvele 1,2 milioni pojasi.

SIPO ima vraboteno pove}e od 300 lu|e. Proizveduva {est razli~ni tipovi sigurnosni pojasi za avtomobili koi se me|unarodno homologirani i gi ispolnuvaat najvisokite svetski standardi.

33

34 STRATEGII

Pretpriema~ &...

SPORED SILNO ME\UNARODNO ISTRA@UVAWE

^ETIRI MAKEDONSKI KOMPANII SE „SKRIENI [AMPIONI” [TO „OTKRIJA” ISTRA@UVA^ITE VO „SK

BLAGOJA DON^EV GENERALEN DIREKTOR NA ADING

foto: FILIP POPOVSKI

Navremenoto otkrivawe na potrebite na klientot e edna od najva`nite biznislekcii na patot kon uspehot. Ako znae{ {to mu treba, }e podgotvi{ soodvetno re{enie pobrzo od konkurencijata.

INDUSTRIJA: Proizvodstvo na hemiski aditivi za grade`ni{tvo PAZARNO LIDERSTVO: Regionalen lider vo proizvodstvo i proda`ba na aditivi i ostanati hemiski materijali za grade`nata industrija. Potrebata na grade`niot sektor da raspolaga so aditivi {to mo`e da se koristat vo razli~ni uslovi i lokacii sozdava raste~ki pazar za Ading.

KONKURENTSKA PREDNOST: Silen in`enerski „bekgraund” na vrabotenite, visokokvalitetna tehni~ka poddr{ka za klientite, fleksibilnost kako relativno mala firma.

BLAGOJA SAMAKOSKI OSNOVA^ I GENERALEN MENAXER NA MIKROSAM

Investiravme vo znaewe. Ako sakate da sozdadete najnapredna tehnologija, va{ite vraboteni mora da imaat najnapredni znaewa.

INDUSTRIJA: Proizvodstvo na ma{ini za obrabotka na kompozitni materijali PAZARNO LIDERSTVO: Mikrosam e identifikuvan kako edna od top 10 kompanii vo svetot za proizvodstvo na ma{ini {to obrabotuvaat kompozitni materijali.

KONKURENTSKA PREDNOST: Koncentrirawe na tri klu~ni tehnolo{ki oblasti: ekspertiza za kompozitni materijali, robotika i procesna avtomatizacija, kako i razvoj na specijaliziran softver.

BROJ 632

7/12/2011

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk ding, Mikrosam, Konti hidroplast i Vipro se makedonskite kompanii proglaseni za „skrieni {ampioni” spored prvoto istra`uvawe {to identifikuva vakov tip kompanii vo regionot na Centralna i Isto~na Evropa - CEE, Turcija i Kazahstan. Ovie ~etiri, zaedno so u{te 161 kompanija od 18 zemji bea zakiteni so titulata skrieni {ampioni na specijalniot nastan vo Viena organiziran od strana na Me|unarodnata asocijacija za razvoj na menaxmentot (CEEMAN) vo sorabotka so Bledskata {kola za menaxment i Avstriskata federalna stopanska komora na 17 i 18 noemvri godinava.

Skrienite {ampioni se firmi od mal i sreden rang, koi{to se doka`ani kako visokoinovativni i se pazarni lideri vo nivnata industriska oblast regionalno ili globalno, izdvojuvaj}i se od ostanatite spored dinami~niot pat do uspehot i svoite liderski i biznis-praktiki. Ovie kompanii voobi~aeno ne se {iroko poznati kaj javnosta, no se dobro poznati vo svojot biznis-sektor i se izvozno naso~eni. Tokmu poradi taa svoja relativna anonimnost, daden im e epitetot skrieni {ampioni.

Terminot e prvpat upotreben od profesorot na Harvard, Teodor Levit vo edna duskusija so negoviot evropski kolega Herman Sajmon, koj{to podocna prv ja upotrebi ovaa kovanica vo naslov na nau~na publikacija.

A

STRATEGII

www.kapital.mk

Ading, Mikrosam, Konti hidroplast i Vipro, zaedno so u{te 161 kompanija od 18 zemji na Centralna i Isto~na Evropa ja dobija titulata skrieni {ampioni. Ova e rezultat na opse`noto istra`uvawe sprovedeno od Me|unarodnata asocijacija za razvoj na menaxmentot (CEEMAN) vo sorabotka so Bledskata {kola za menaxment i eksperti od site zemji vo regionot Spored negovata definicija, edna kompanija mora da gi ispolni slednite tri kriteriumi: da bide me|u prvite tri vo svojata oblast na globalniot pazar ili broj eden na svojot kontinent mereno preku pazarniot udel; da ima godi{en prihod pomal od ~etiri milijardi dolari; nivoto na javnata svest za kompanijata da bide nisko.

NOV ELAN ZA REGIONOT Celta na proektot na CEEMAN i Bledskata {kola, sproveden od pedesetina istra`uva~i vo 18-te zemji, be{e otkako }e se otkrijat kompanii skrieni {ampioni vo CIE, Kazahstan i Turcija, da se analizira dali e to~na konstatacijata na odredeni ekonomski krugovi deka nekoi od zemjite od ovoj region go gubat zna~eweto vo globalizaciskata bitka ili pak, postojat biznisi koi{to se relativno nezabele`livi i nepoznati, no sepak, pretstavuvaat nov elan za ovoj region.

Vo sekoja od zemjite opfateni so proektot tim od istra`uva~i od fakulteti za menaxment i ekonomija identifikuva{e spisok so potencijalni skrieni {ampioni, analiziraj}

TRI GLAVNI KARAKTERISTIKI NA SKRIENITE [AMPIONI imaat povisoka otpornost na ekonomski recesii; kreiraat pogolema stapka na vrabotenost od prose~nite nivoa vo nivnite ekonomii; imaat mnogu pogolemi {ansi za odr`livost na dolg rok.

i razli~ni izvori na informacii. Vo mnogu slu~ai kompaniite ne odgovaraa vo celost so definicijata na Sajmon za skrieni {ampioni, zatoa {to, sepak, se raboti za zemji {to doa|aat od region razli~en po ekonomsko-politi~kite karakteristiki od zapadnite ekonomii kade {to toj gi ima locirano skrienite {ampioni. Me|utoa, site tie se silni izvoznici, so zna~itelno porasnat pazaren udel vo izminatata decenija.

Istra`uva~i od Makedonija {to u~estvuvaa vo proektot se profesorot Qubomir Kek-

RIENITE [AMPIONI” NA MAKEDONIJA

BORIS MAXUNKOV

VIKTOR PETKOV

SOPSTVENIK I DIREKTOR NA KONTI HIDROPLAST

SOPSTVENIK I DIREKTOR NA VIPRO

Razmisluvame i investirame na dolg rok. Ne mo`ete da stanate bogati i uspe{ni preku no}. Potrebno e da postavite zdravi temeli za kompanijata, da si postavite jasna cel i da rabotite naporno mnogu godini.

Bevme ambiciozni. Ne se pla{evme da gi kreneme o~ekuvawata do visoko nivo, da postavime ambiciozni celi i da prezememe cvrsti ~ekori za da gi ostvarime

INDUSTRIJA: Proizvodstvo na plasti~ni cevki i profili PAZARNO LIDERSTVO: Silen regionalen lider na pazarot za polipropilenski i polietilenski cevki. Zna~eweto na prenesuvaweto na vodata i drugite fluidi vo razli~ni infrastukturni proekti kreira raste~ki pazar za proizvodite na Konti hidroplast.

KONKURENTSKA PREDNOST: Silen pretpriema~ki nagon kombiniran so zalo`bite postojano da se primenuvaat najnovite tehnologii i inovacii vo proizvodstvoto.

INDUSTRIJA: Prerabotka na zelen~ukk i ovo{je PAZARNO LIDERSTVO: Se pronajde sebesi vo pazarniot segment na tradicionalni proizvodi od zelen~uk i ovo{je, kako ajvarot, tur{ijata, slatkoto od smokvi. Vipro izvezuva na pazari kade {to e zastapena dijasporata od Balkanot, na koja & se bliski ovie proizvodi i taa e nivni glaven potro{uva~.

KONKURENTSKA PREDNOST: Vipro koristi kvalitetni i sve`i surovini, a prerabotkite se po tradicionalni recepti, {to im dava poseben vkus.

35

36 STRATEGII enovski i asistentot Mijal~e Santa od Ekonomskiot fakultet pri Univerzitetot Kiril i Metodij vo Skopje.

Tie ispratija pra{alnici do kompaniite identifikuvani kako skrieni {ampioni i napravija intervjua so nivnite biznislideri. Seto toa se odviva{e vo periodot esen 2010-prolet 2011 godina. Po intervjuata istra`uva~ite ja sumiraa biznis-prikaznata

za sekoja od ~etirite kompanii skrieni {ampioni, a detalite za nivnoto rabotewe i terminologijata gi stavija vo pouop{teni strate{ki koncepti.

Taka, na primer, kako glavna komparativna prednost na skopski Ading, proizvoditel na hemiski aditivi za grade`ni{tvoto, e navedena silnata ekspertiza i in`enerskiot „bekgraund” na vrabotenite, koi{to mo`at da

[TO ZNA^I SKRIEN [AMPION? Prvata kniga napi{ana za skrienite {ampioni be{e naslovot na Herman Sajmon, “Lekcii od 500-te najdobri svetski nepoznati kompanii”. Vo knigata Herman Sajmon analizira Sajmon prv kako Germanija ja upotrebi dolgo vreme ja dr`i frazata pozicijata najgolem skrieni izvoznik vo svetot. {ampioni vo edna Germanskite giganti, nau~na pubkako Folksvagen, likacija Simens, BASF, Bo{ i ostanatite, vo su{tina, ne se poinakvi od amerikanskite Ford, Xeneral elektrik ili Dupon. Germanskiot silen izvoz ne e vo celost opredelen od spomenatite kompanii, pa zatoa mora da postojat ogromen broj sredni firmi koi{to se silni izvoznici. Ovie pomali kompanii voobi~aeno se poznati vo svojot industriski sektor, kaj svoite klienti i snabduva~i, no ne i za po{irokata javnost.

Zatoa {to tie se mnogu uspe{ni na me|unarodnite pazari, nare~eni se skrieni {ampioni. ponudat visokokvalitetna tehni~ka poddr{ka na svoite klienti. Ova, kombinirano so fleksibilnosta na Ading kako relativno pomala firma, & dava silna prednost na me|unarodniot pazar.

Za Konti hidroplast od Gevgelija, proizvoditel na polietilenski i polipropilenski cevki, se naveduva deka ima silen potencijal za rast so ogled na potrebata za vakov tip cevki vo infrastrukturni proekti – vodovod, atmosferska i fekalna kanalizacija, sistemi za navodnuvawe, gasifikacija – koi{to zemaat zamav vo regionot i vo Evropa.

Prilepski Mikrosam e identifikuvan kako edna od top 10 kompanii vo svetot za proizvodstvo na ma{ini {to obrabotuvaat kompozitni materijali. Kompozitnite materijali nao|aat s$ pogolema primena vo najrazli~ni proizvodi: od rezervoari za gas, do klu~ni delovi za novite generacii na avioni i sateliti. Pazarot za ma{ini {to mo`e da gi sozdade ovie proizvodi raste zabrzano vo svetski ramki. ^etvrtata kompanija, skrien {ampion od Makedonija, e konzervnata fabrika Vipro od Gevgelija, koja se pronajde sebesi vo pazarniot segment na tradicionalni proizvodi od zelen~uk i ovo{je, kako ajvarot, tur{ijata, slatkoto od smokvi. Vipro izvezuva na pazari kade {to e zastapena dijaspora od Balkanot, na koja & se bliski ovie proizvodi i taa e nivni glaven potro{uva~. No, i ostanatite potro{uva~i od izvoznite pazari na Vipro, koi{to se priklu~uvaat na trendot za birawe zdrava hrana i probuvawe novi vkusovi, se ogromna {ansa za kompaniskite proizvodi.

21 DEKEMVRI, SPECIJALEN PRILOG

NAJGOLEMITE MAKEDONSKI PROIZVODITELI I IZVOZNICI NA HRANA I PIJALOCI ANALIZA NA BIZNISOT NA HRANA VO ZEMJAVA KOI SE GLAVNITE KOMPANII VO OVAA INDUSTRIJA I KOI SE NAJGOLEMITE PREDIZVICI NA PATOT NA NIVNIOT RAST I RAZVOJ? KAKO DA NAPRAVIME POSILNI PREHRANBENI KOMPANII? [TO ZNA^I IZVOZOT NA HRANA ZA MAKEDONIJA, KOLKAV POTENCIJAL IMA TOJ VO NEJZINIOT IDEN EKONOMSKI RAZVOJ? KOI BEA NAJGOLEMITE PREDIZVICI NA SITE VLADI DOSEGA VO DELOT NA PROIZVODSTVOTO NA HRANA? OVA ]E BIDAT KLU^NITE PRA[AWA NA KOI [TO KAPITAL ]E DADE ODGOVOR VO SPECIJALNIOT PRILOG NAJGOLEMITE MAKEDONSKI PROIZVODITELI IZVOZNICI NA HRANA I PIJALOCI ZA SITE INFORMACII I PRA[AWA OKOLU OGLASUVAWETO OBRATETE SE DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL: prilozi@kapital.com.mk; TEL: 02 3298 110 LICE ZA KONTAKT: JASMINA SAVOVSKA TRO[ANOVSKI KAPITAL MEDIA GROUP DOO; P-FAH 503 1000 SKOPJE TEL. 02 3298 110; FAKS. 02 3298 111

14 DEKEMVRI, SPECIJALEN PRILOG

SKOPJE SE GRADI KAPITAL ANALIZIRA - DALI VO SKOPJE SE RA\A NOV TREND: IZGRADBA NA EKSKLUZIVNI STANBENI KOMPLEKSI KOI ]E POSTAVAT NOVI STANDARDI VO DOMUVAWETO? [TO NUDAT TIE I PO KOJA CENA? ZO[TO TOLKU INTENZIVNO SE VLO@UVA VO NOVI [OPING CENTRI? KOI SE GLAVNITE INVESTITORI NA NOVITE OBJEKTI VO SKOPJE? KAKOV E MOMENTALNIOT SOODNOS NA PONUDATA I POBARUVA^KATA NA STANBEN I DELOVEN PROSTOR? KOI SE O^EKUVAWATA NA INVESTITORITE I KOI NOVI BRENDOVI ]E BIDAT DONESENI VO SKOPJE? OVA SE SAMO DEL OD TEMITE ZA KOI ]E MO@E DA PRO^ITATE VO SPECIJALNIOT DODATOK SKOPJE SE GRADI ZA SITE INFORMACII I PRA[AWA OKOLU OGLASUVAWETO OBRATETE SE DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL: prilozi@kapital.com.mk; TEL: 02 3298 110 LICE ZA KONTAKT: JASMINA SAVOVSKA TRO[ANOVSKI KAPITAL MEDIA GROUP DOO; P-FAH 503 1000 SKOPJE TEL. 02 3298 110; FAKS. 02 3298 111

38 CELEBRITIES

^lenovite na U2 i nivniot dolgogodi{en menaxer, Pol Mekginis, sekoga{ se trudea da izgradat “kompanija” koja }e ima dolg vek vo muzi~kata industrija

SLAVA, VERBA I SOCIJALEN SLAVA S AKTIVIZAM

BIZNIS-LEKCII O G PREZEMENO OD: HARVARD BUSINESS REVIEW

olem broj izvr{ni direktori se trudat da vospostavat ramnote`a me|u rabotata, semejstvoto i anga`manot vo zaednicata, no za rok-yvezdata Bono ovie napori go opfa}aat celiot svet. Vo studijata na slu~aj “Bono i U2” profesorkata Nensi F. Koen od Biznis-{kolata na Harvard (Harvard Business School) zboruva za klu~nite biznis-

lekcii koi mo`ete da gi nau~ite od poznatiot bend.

Za Nensi F. Koen istorijata na irskiot rok bend U2 sodr`i s$ {to e potrebno za edna biznis studija na slu~aj: timska rabota, liderstvo, kreativna destruktivnost, brendirawe i strategija. Studijata na Koen, “Bono i U2”, ~ii koavtori se Ketrin Miler i Rej~el K. Vilkoks, ja rekonstruira prikaznata za meteorskiot podem na U2 vo 80tite godini, za pate{estvijata na ~lenovite na bendot za da go odr`at i da go zajaknat svojot identitet vo tekot na narednite dve decenii, kako i za postojanata posvetenost da se pronajde ramnote`a me|u muzi~kata kariera, slavata, privatniot `ivot i – kaj trojca od muzi~arite – hristijanskata vera. Istovremeno, Koen ja prika`uva silnata i zna~ajna kampawa na frontmenot, Bono, protiv dolgot na Tretiot svet, siroma{tijata, vojnata i bolestite.

Koen e istori~ar na Biznis{kolata na Harvard koja dosega gi prou~uvala socijalnite pretpriema~i i liderstvoto vo rabotata na poznatite li~nosti, me|u koi se vbrojuvaat Bil Gejts, Voren Bafet i Opra Vinfri. Koen bila privle~ena od naso~enosta na Bono kon svesniot kapitalizam i od pra{aweto {to go pravi Bono toa {to e.

“Idejata mi dojde nenadejno”, veli taa. “Gi nemav slu{ano U2 re~isi 10 godini. Po~nav poleka da ja razgleduvam nivnata istorija, sloj po sloj. Dodeka go pravev toa, sfativ deka nikoj dosega ne ja raska`al ovaa prikazna kako biznis-prikazna”.

Gledano vo po{irok kontekst, pate{estvieto na U2 ja otslikuva na{ata sega{na sostojba, na po~etokot od 21 vek, veli Koen, poso~uvaj}i na s$ pogolemiot duhoven glad me|u mladite lu|e, reakciite poradi al~nosta na Volstrit i revoluciite na Bliskiot Istok.

“U2 otsekoga{ se obra}ale na na{ata zaedni~ka ~ove~nost i na kopne`ot {to go ~uvstvuvame za povisoka cel. Lu|eto ja baraat svetlinata, a muzikata na U2 ima posebna uloga vo taa potraga, bidej}i bendot po~na da snima albumi pred pove}e od tri decenii.

U2 obezbeduva model i za izvr{nite direktori koi se trudat za izgradat kompanija {to }e gi odrazuva nivnite li~ni vrednosti.

Igrata okolu toa kakov kapitalizam }e go odbele`i ovoj vek se menuva mnogu brzo i dramati~no.

Izvr{niot direktor koj smeta deka negovata rabota prvenstveno se sostoi vo maksimizacija na vrednosta na akciite `ivee vo minatoto”, veli Koen.

“Kreativen kapitalizam, svesen kapitalizam, kapitalizam na site zasegnati strani, nare~ete go kako sakate”, dodava taa, “zgolemenoto op{testveno vlijanie i ulogata na biznisot vo

toa ve}e se op{toprifateni”.

Proektot, inspiriran od eden prijatel, po~nal so toa {to Koen, koja e strasen obo`avatel na klasi~na muzika, cela edna godina gi slu{ala i gi analizirala stihovite na pesnite na U2.

“Toa be{e kako svoevidno ogromno kr{tevawe”, veli taa, aludiraj}i na hristijanskiot etos vo del od muzikata, zaedno so politi~kite i socijalnite poraki na pesni kako Sunday, Bloody Sunday (za nasilstvata vo Severna Irska), Bullet the Blue Sky (za politi~koto nasilstvo vo Latinska Amerika) i MLK (posvetena na Martin Luter King pomladiot).

PAMETNO OD SAMIOT PO^ETOK

Biznis-taktikata na U2 vo nivnite najrani denovi mo`e da im poslu`i kako lekcija na site MBA studenti. ^lenovite na bendot i nivniot dolgogodi{en menaxer, Pol Mekginis, sekoga{ se trudea da izgradat “kompanija” koja }e ima dolg vek vo muzi~kata industrija, inaku poznata po svojata naso~enost kon kratkoro~ni uspesi i prezemaweto kontrola vrz rabotata i profitot na umetnikot. Tie ja prepoznaa va`nosta za sozdavawe {to e mo`no pogolema avtonomija, kako strate{ka, taka i umetni~ka. Za taa cel, tie gi otkupija nazad pravata za svoite avtorski dela od Ajlend rekords (Island Records). Kontroliraa najgolem del od odlukite povrzani so turneite, albumskata produkcija, grafikata i

39

Vo 2004 godina Bono se povrza so Epl za pretpremierno izdavawe na singlot Vertigo na internet-muzi~kata prodavnica na Epl, iTunes, a spotot za pesnata be{e vklu~en vo reklamnata kampawa na Epl

OD BONO

Bono Voks, frontmenot na irskata rok-grupa U2, odamna e anga`iran vo re{avaweto na svetskite problemi, kako {to se siroma{tijata, bolestite i ~ovekovite prava. No, uspehot na negoviot bend na ekspertite od biznis-{kolata na Harvard im poslu`il kako studija za toa kako op{testveniot anga`man na umetnicite mo`e da bide sovr{eno kombiniran so ~istiot biznis

pakuvawata na proizvodite; se fokusiraa na turnei i na direktna vrska so nivnata publika (namesto da se potpiraat na distribucija po radiostanicite i na obidi da napravat top 40 hit) i kupija 10% od akciite vo Ajlend rekords vo vrednost do 30 milioni dolari koga muzi~kata kompanija be{e kupena od Poligram (Polygram) vo 1989 godina. U2 bea i inovativni, sfa}aj}i od samiot po~etok deka tehnolo{kite promeni i kreativnata destruktivnost koja }e ja predizvikaat }e imaat ogromno vlijanie vrz biznisot na sozdavawe i distribucija na muzika. Na primer, vo 1981 godina U2 snimi spot za pesnata Gloria, koj be{e eden od prvite spotovi {to postojano se vrtea na televiziskata stanica MTV. Okolu dve decenii podocna vo 2004 godina Bono se povrza so Epl za pretpremierno izdavawe na singlot Vertigo na internetmuzi~kata prodavnica na Epl, iTunes, a spotot za pesnata be{e vklu~en vo reklamnata kampawa na Epl. “Go pretvorivme reklamiraweto vo rok-spot”, izjavi toga{

Bono, “toa ne zna~i deka sme se prodale”, re~e toj.

“Vozbudlivo e”.

BONO ZA BIZNISOT Biznis-lekciite koi mo`e da se izvle~at od prikaznata na U2, spored Koen, se univerzalni i verodostojni, bez razlika dali go izlo`uva slu~ajot pred izvr{ni direktori od advertajzing-kompanii ili pred studenti od vtora godina vo ramkite na MBA programata. Pravilata glasat: Vodete (postojana) smetka za toa kako gi koristite va{ite lu|e, avtoritet i sredstva. Bono se zainteresira za Afrika vo sredinata na 80-tite godini, koga toj i `ena mu, Ali Wuson, rabotele vo punkt za hrana vo Etiopija. Toj go koriste{e svojot s$ pogolem status na yvezda za da izgradi zna~ajni dolgotrajni vrski so Junis Kenedi [river (U2 snimija pesna za nejzinata kampawa za Specijalnata olimpijada), a potoa i so Bobi [river, koj go povrza so semejstvoto

Lu|eto ne go kupuvaat samo singlot Walk On ili albumot No Line on the Horison, tie ja kupuvaat i celata prikazna za muzikata, isto kako {to vo supermarketite kupuvaat organsko mleko ili kafe dobieno so fer trgovija

Kenedi i so drugi vlijatelni politi~ari. Bono i Bobi [river gi formiraa kampawite za sobirawe sredstva DATA (Debt, AIDS, Trade, Africa – Dolgovi, Sida, Trgovija, Afrika), ONE i RED za borba protiv bolestite, siroma{tijata i gladot vo Afrika. Isto taka, Bono ja iskoristi svojata slava i poznavawe na hristijanstvoto za da go ubedi senatorot na Severna Karolina, Xesi Helms, da go promeni svojot stav vo vrska so vladinite sredstva za borba protiv SIDA. Liderskata misija ne e stati~na; taa evoluira.

Bono postojano postavuva novi celi vo vrska so nekolku povrzani globalni predizvici. Na primer, po~na da se zalaga za borba protiv gladot vo Afrika vo sredinata na 80-tite godini, potoa vo po~etokot na 90-tite godini po~na da ja podiga op{tata svest za konfliktot vo Saraevo, pu{taj}i snimki od vojnata za vreme na turnejata Zooropa na U2. Otkako vo 1999 godina uspea da ubedi osum industriski razvieni dr`avi da otpi{at 100 milioni dolari od afrikanskiot dolg, prodol`i so kampawa za otpi{uvawe na dolgot na zemjite od Tretiot svet kon Svetskata banka i Me|unarodniot monetaren fond. Misijata na izvr{niot direktor treba da soodvetstvuva so performansite na organizacijata.

Misijata na bendot e da pravi muzika koja ispolnuva, koja poteknuva od glavite, srcata i du{ite na ~etvoricata ~lenovi i koja uspeva da dopre

do {irokata publika.

Koen tvrdi deka bendot nikoga{ ne bi stanal tolku popularen ako ~lenovite ne ostanea verni na sebesi i na svojata cel. Na primer, vo razni momenti kolegite na Bono ja doveduvaa vo pra{awe negovata posvetenost na bendot poradi vremeto koe go tro{e{e za politi~ki celi. Vo prou~uvaweto na Koen menaxerot Pol Mekginis izjavuva deka Bono se zafa} a so premnogu ne{ta, no te{ko e da go kritikuva{, bidej}i negovite politi~ki dostignuvawa se mnogu realni. Najposle, ostanatite ~lenovi na bendot veruvaa vo negovite anga`mani.

“Postoe{e ~uvstvo deka politi~kiot aktivizam mo`e da go demistificira bendot i da ja namali negovata vrednost”, iskomentira Bono. “Toa ne be{e mnogu glamurozna rabota... Po site pravila, treba{e da ni na{teti... No, toa ne se slu~i”.

Lu|eto koi go kupuvaat va{iot proizvod pridavaat ogromna va`nost na toa koi ste i za {to se zalagate kako organizacija. Golem broj od obo`avatelite na U2 go poddr`uvaat bendot poradi toa {to ne{tata so koi se zanimavaat ~etvoricata ~lenovi – od socijalnata nepravda, s$ do gladot – se problemi koi gi zagri`uvaat i samite fanovi. So u~estvoto na Live Aid, Band Aid i turnejata Amnesty International Conspiracy of Hope, U2 istovremeno odbiva da se prodade na kreativno nivo, {to ja odr`uva lojalnosta na fanovite.

foto: FILIP POPOVSKI

60 NA RU^EK SO...

ANGELKA PEEVA LAUREN^I] OSNOVA^ I IZVR[EN DIREKTOR NA IMIX PR

VO PR NEMA MESTO ZA IMPROVIZACIJA PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

ove}e od 20 godini Angelka Peeva Lauren~i} e vo razli~ni profesii, na koi zaedni~ki iminitel im e komunikacijata.

Izminative deset godini Peeva Lauren~i} celosno se posveti na odnosite so javnosta, kako eden od najdelikatnite segmenti vo komunikaciite. Osnova~ e i izvr{en direktor na prvata agencija za odnosi so javnosta, Imix PR. Na javnosta & e poznata i od politi~kiot `ivot, kade {to be{e aktivna koga se vospostavuvaa pluralisti~kite demokratski principi. Po vokacija e pravnik, a vo momentov raboti na svojot magistarski trud na poleto na komunikaciite.

Prise}avaj}i na pionerskite po~etoci na poleto na odnosite so javnosta, Peeva Lauren~i} raska`uva deka toga{ i nemala tolku poddr{ka od okolinata, bidej}i nitu se znaelo ne{to pove}e za odnosite so javnosta vo Makedonija, nitu pak, se ~uvstvuvala potrebata za nivnata primena. „Formiraweto na Imix PR be{e pove}e entuzijazam, otkolku biznis. Vo vremeto koga se formira{e agencijata mnogu se zboruva{e za odnosite so javnosta i PR,

P

Izminative deset godini Angelka Peeva Lauren~i} celosno se posveti na odnosite so javnosta, kako eden od najdelikatnite segmenti vo komunikaciite. Osnova~ e i izvr{en direktor na prvata agencija za odnosi so javnosta, Imix PR. Na javnosta & e poznata i od politi~kiot `ivot, kade {to be{e aktivna koga se vospostavuvaa pluralisti~kite demokratski principi. Po vokacija e pravnik, a vo momentov raboti na svojot magistarski trud na poleto na komunikaciite

no retko koj razbira{e za {to stanuva zbor. Realno, na pazarot nedostiga{e kompanija koja }e gi razbie site tie mitovi, }e navleze dlabinski vo profesijata i eti~ki }e ja praktikuva. Uspeavme za nekolku godini od Imix PR da napravime vode~ka kompanija od ovaa oblast. Sepak, i pokraj skepsata koja be{e prisutna na po~etokot i n$ opkru`uva{e, najva`no e da go sledite instiktot i da bidete hrabri, bidej}i kako {to rekol starorimskiot poet Vergilij, „Sre}ata gi sledi hrabrite”, raska`uva Peeva Lauren~i}.

Toa {to ovaa kompanija ja pravi uspe{na i barana na pazarot se multidisciplinarnite poznavawa na timot. Kako {to objasnuva taa, za da se raboti ovaa rabota ne e dovolno samo da imate formalno obrazovanie od oblasta na komunikaciite, tuku poznavawe od mnogu oblasti i segmenti, koi potoa }e

gi stavite vo edna celina. Dosega Peeva Lauren~i} i nejziniot tim rabotele za vrvni kompanii od razni oblasti, kako {to e telekomunikaciskiot sektor, industrijata za pivo i bezalkoholni pijalaci, cementnata industrija, energetskiot sektor i mnogu drugi. „Za mene i za timot e va`no da gi istakneme vistinskite vrednosti na na{ite klienti, {to }e im pomogne da ja obezbedat i da ja zadr`at zaslu`enata pozicija preku efikasni i efektivni komunikacii. Na{ata osnova rabota e da se distancirame od dnevniot kontekst, objektivno da ja vidime celata slika i da gi iscrtame konturite za potrebnata komunikacija za klientot. Potoa po~nuva procesot na sekojdnevno i dolgotrajno slo`uvawe na boite, detalite, tonovite...

Analizirate, postavuvate celi i strategija i ~ekor po ~ekor gi implementi-

BROJ 632 629

16/11/2011 7/12/2011 www.kapital.mk www.kapital.mk

rate. Pritoa, sekoj den odnovo i odnovo ja doka`uvate svojata profesionalnot i posvetenost. Nema generalna proba, s$ e premiera. Kako vo umetnosta - mnogu strplivo i posveteno do sakanoto umetni~ko delo koe e unikatno...”

Veli deka site {to sakaat da vlezat vo ovoj biznis treba da bidat podgotveni da go prifatat sekojdnevniot predizvik. Najgolemiot e etikata. „Ovaa profesija se soo~uva so mnogu problemi, posebno vo segmentot na etikata.

Mnogu lesno mo`e da se navleze vo zonata na spinuvawe i propaganda, {to ne e rabota na odnosite so javnosta, naprotiv.

Rabotata na edna profesionalna agencija za odnosi so javnosta e da insistira na profesionalnost i etika. Toa obezbeduva dolgoro~nost. Toa zalagawe mnogu ~esto I EN M podrazbira i pomalO ET [ NA ku prihodi i pomali r bo iz ot mi Od gole profiti, no vakvite so na Arabeska, ~i} situacii za Imix PR en ur La Peeva ne bile i nema da i a st probavme pa a bidat dilema. Sre} vienska {nicl na sum {to timot na agencijata, i pokraj vremeto i okolnostite vo koi site opstojuvame, bez isklu~ok go izbira prof profesionalizmot nasproti lukrativnite insti instinkti.”

Smeta deka bez da gi zemat vo predvid ovie raboti, mnogu lu|e zalutale vo ovaa prof profesija. „Kak „Kako vo `ivotot, taka i vo biznisot, nema prostor za improvizacii, gluma i za ppolovi~ni ne{ta. Ako sakate da ste zado zadovolni i vie i drugite, toga{ mora da znaete z deka nema skraten pat, osven kompletnata posvetenost za sovr{eni rezultati, sekoj den odnovo i odnovo. Mnogu lu|e kaj nas vleguvaat vo ovoj biznis i vo ovaa profesija, smetaj}i deka so nerealni vetuvawa vo uslovi na needuciran pazar brzo }e profitirat. Toa e mo`no, no trae kratko i nosi golema {teta na dolg rok na celata fela. Zatoa, profesonalcite za odnosi so javnosta treba da vospostavat standardi koi duri i sosednite zemji ve} e gi utvrdija, barem na hartija.”

Inaku, Angelka Peeva Lauren~i} za svoj najgolem `ivoten uspeh ne ja smeta profesionalnata kariera, tuku odgovornosta da im dade dobar `ivoten patokaz na svoite deca Vera (9 godini) i Vedran (6 godini) i kako {to veli: „Poednostavno e da se odraboti i najkompliciranata krizna komunikacija za koj bilo klient, otkolku mudra odluka i sovet za sopstvenoto dete, zatoa {to vo prviot slu~aj ima nekoi pravila, a vo `ivotot sam mora da gi sozdade{.”

Iako nema mnogu vreme za sebe, sepak, so soprugot Ivo Lauren~i}, koj isto taka e vo biznisot so komunikaciite, se obiduvaat preku semejnite patuvawa da u`ivaat vo `ivotnite radosti, no i da gi napolnat bateriite za novite profesionalni podvizi.

NA RU^EK SO...

61 61

Za mene i za timot e va`no da gi istakneme vistinskite vrednosti na na{ite klienti, {to }e im pomogne da ja obezbedat i da ja zadr`at zaslu`enata pozicija preku efikasni i efektivni komunikacii.

eti~nosta.

Ovaa profesija se soo~uva so mnogu problemi, posebno so Mnogu lesno mo`e da se navleze vo zonata na spinuvawe i propaganda, {to ne e rabota na odnosite so javnosta. Naprotiv.

Kako vo `ivotot, ka i vo biznis , ne ne{ta. Ako sakate ta ma prostor za impr da ste zadovolniot ovizacii, gluma i po pat, osven komple lo ~ni tnata posvetenosit vie i drugite, toga{ mora da znae te deka nema skrvi za sovr{eni rezul aten tati, sekoj den od novo i odnovo.

62 KOMERCIJALNA OBJAVA ASI - Alternativna Sistem Integracija doo Skopje, e kompanija formirana na po~etokot na 2011 godina, koja vo izminatite 11 meseci uspea da se postavi kako prepoznatliva i zna~ajna sistem integrator kompanija, na poleto na hibridni (opti~ko-koaksijalni) mre`i i {irkopojasni podato~ni uslugi.

Kompanijata za relativno kratok period uspea, ne samo da sozdade prepoznatlivost na makedonskiot pazar na sistem integratori na poleto na ve}e spomenatite tehnologii, tuku i prepoznatlivost vo regionot, posebno na albanskiot, srpskiot i crnogorskiot pazar.

Vo izminatiot period, kompanijata uspea da realizira direktni dogovori i spogodbi za ditsribucija i tehni~ka poddr{ka na makedonskiot, albanskiot, kosovskiot, srpskiot i crnogorskiot pazar, so nekolku svetski prepoznatlivi brendovi: Commscope, svetski lider na poleto na kabelski i bezkabelski infrastrukturni sistemi, od SAD; Conax, svetski lider na poleto na digitalna televizija i usloven pristap do TV-servisi, od Norve{ka; Vector, zna~aen centralno-isto~en evropski sistem integrator, i proizvodite na kabelski zasiluva~i i opti~ki nodovi, od Polska; Arris, svetski lider vo proizvodstvo i in`enering na aktivna/terminira~ka oprema za {irkopojasni podato~ni mre`i, od SAD; Netgem, svetski lider vo proizvodstvo i uslugi na poleto na sovremeni dopolnitelni digitalni TV i internet-uslugi.

So ogled na uspe{noto rabotewe vo relativno kratok period, po preporaka na nekolku svetski brendovi/partneri, kompanijata prerasna vo atraktivna cel za pove}e evropski sistem integratori, vo delot na kabelski i {irkopojasni podato~ni mre`i. Vo taa nasoka, na po~etokot na juni 2011 godina, kompanijata Lica s.r.o, Nimburk R.效e{ka, dejstvuvaj}i spored svojata kompaniska strategija, po~na so investirawe vo razvojot na ASI doo (od tehni~ko-tehnolo{ki aspekt) so {to se stekna so sopstveni~ki udel. Voedno so ovie aktivnosti, za kompanijata se otvori mo`nost za {irewe i na drugi evropski pazari, po{irko od balkanskiot region.

Vo ovoj moment, ASI doo, ima ve}e ostvarena uspe{na, dolgoro~na sorabotka so najgolemite operatori na pazarot, posebno vo delot na kabelski televizii, kako vo Makedonija, taka i vo Albanija i Crna Gora.

Kako del od strate{kiot razvoen plan na kompanijata, od neodamna ASI doo po~na so formirawe prv centar za reparirawe na elektronska oprema vo regionot. Na ovoj na~in ASI doo regionalno gi prenesuva iskustvata i uspesite na svojot partner Lica s.r.o, steknati na ve}e visoko razvienite evropski pazari.

Ovoj reparira~ki centar glavno }e pokriva elektronska oprema koja se postavuva kaj rezidencijalnite korisnici, za koristewe {irkopojasen Internet, televizija i telefonija (kabelski resiveri, kabelski modemi), kako terminira~ka oprema (glavno za kabelski HFC mre`i). Na ovoj na~in, kompanijata ve}e nudi uslugi na opretorite na elektronski komunikacii, povisok stepen na iskoristuvawe na svoite resursi, kako i alatka za spravuvawe so elektronskiot otpad, koj stanovo se pogolem problem so dene{niot razvoj na IKT industrijata.

So ova, ASI doo strate{ki se postavuva da prerasne vo regionalen centar, so soodvetni uslugi koi gi zadovoluvaat barawata na operatorite, i op{testveno svesna kompanija, koja so svoite kako komercijalni aktivnosti taka i institucionalni aktivnosti (ASI doo, od samoto formirawe vo RM, e ~lenka na IKT komorata MASIT), pridonesuva za podobra rabotna i `ivotna okolina.

Kako rezultat na uspe{nata i plodna sorabotka, vo relativno kratok period, ASI doo uspea taa sorabotka so kompanijata Commscope, svetski prepoznatliv proizvoditel na

kabli i kabelska oprema od sekakov tip, posebno koaksijalni kabli, da ja podigne na povisoko nivo. Vo soglasnost so strate{kite opredelbi na dvete kompanii, ASI doo e vo tek na formirawe na najgolem regionalen magacin za Commscope kabli, so {to ovoj tip oprema, e donesen poblisku do makedonskite kompanii i operatori.

Isto taka, zedno so partnerskata kompanija Lica s.r.o, ASI doo se stekna so statusot na evropski sistem integrator i provajder na tehni~ka poddr{ka, za site sistemski re{enija na Commscope, pretstaveni na evropskite pazari (posebno G-PON re{enijata).

Kako posledica na aktivnostite vo izminatite 12 meseci, za {irewe na svoeto produkt-portfolio i portfolio na sistemski re{enija, zapo~nuvaj}i od maj 2011 godina, so potpi{uvawe na memorandum i dogovor za sorabotka, ASI doo stana regionalen distributer (so pravo na formirawe i menaxirawe na celokupnata distributivna mre`a) na kompanijata Vector, od Gdiwa, Polska, za pazarite na biv{a Jugoslavija, osven Slovenija, vklu~uvaj}i ja Albanija. So potpi{uvawe na memorandumot za sorabotka, dvete kompanii se obvrzaa deka pokraj razvivawe na distributivnata mre`a vo regionot, }e rabotat i na razvivawe na drugi proekti koi bi donele komercijalen i drug tip benefit. Toa vodi, spored strate{kite opredelbi locirani na dvete strani, do zaedni~ko investirawe vo proizvodni kapaciteti vo R. Makedonija, standardizirani i sertificirani od strana na provajderot na tehnologijata i iskustvoto Vector.

Vector e centralnoevropski sistem integrator i proizvoditel na zasiluva~i i opti~ki nodovi, kako i M2M re{enija, koj ima vraboteno pove}e od 300 rabotnici, i ima godi{en prihod pogolem od 40M evra.

Na poleto na digitalnata televizija, ASI doo, vo izminatiot period rabotej}i na pove}e proekti za implementirawe na DTV servisi, vo Makedonija i Albanija, dojde do zaklu~ok deka preobemnite, sistemski i buxetski, re{enija od globalnite prodava~i ponekoga{ stanuvaat nedostapni za makedonskite operatori na elektronski komunikacii. Najgolema pri~ina za toa sekoga{ e cenata, a mekedonskiot pazar e relativnio mal i ponekoga{ neisplatliv za pogolemi tehnolo{ki investicii. Zatoa, ASI doo, zaedno so svojot partner Lica s.r.o, go otvori svojot ve}e implementiran Conax sistem za usloven pristap kon servisite, za koristewe od strana i na drugi subjekti, sekako operatori, po principot na iznajmuvawe na eden zaedni~ki sistem. So ova, se otvora mo`nost za pomalite operatori da ja izbegnat inicijalnata investicija koja e pogolema od 100.000 evra, i so eden mal mese~en tro{ok da go implementiraat baraniot servis. Ova isto taka go zgolemuva kvalitetot na uslugata kon krajniot korisnik, gra|anite.

Vo tekot na 2012 godina, planovite na ASI doo se, da se zajakne pozicijata na kompanijata vo R. Makedonija, i da se zgolemi regionalnoto prisustvo. Kako op{testveno svesna kompanija }e prodol`i so gradewe i implementirawe na site po~nati procesi kako so pogolemo komercijalno zna~ewe, taka i so op{testveno zna~ewe. www.asi.mk