633-kapital Magazin

COVER STORY: IZVEZUVAJTE SITE! A [TO? biznis magazin

M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRILOG

INTERVIEW

DANIEL SAS

GLAVEN IZVR[EN DIREKTOR NA MAKEDONSKI TELEKOM

SEKOGA[ SME ^EKOR PRED KONKURENCIJATA ...samo amo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 633 CENA 100 DEN.|14 DEKEMVRI, 2011, SREDA|GODINA 13

WWW.KAPITAL.MK

COVER STORY: IZVEZUVAJTE SITE! A [TO? biznis magazin

4M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

SODR@INA SODR@INA

IZDVOJUVAME

06 PORTFOLIO

MLE^NA ODISEJA 2012

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRILOG

12 COVER STORY Politi~arite go otkrija lekot za krizata Izvezuvajte site! A {to?

20 INTERVJU Daniel Sas, glaven izvr{en direktor na Makedonski Telekom Sekoga{ sme ~ekor pred konkurencijata

INTERVIEW

DANIEL SAS

GLAVEN IZVR[EN DIREKTOR NA MAKEDONSKI TELEKOM

SEKOGA[ SME ^EKOR PRED KONKURENCIJATA ...samo amo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 633 CENA 100 DEN.|14 DEKEMVRI, 2011, SREDA|GODINA SREDA|GODINA 13

WWW.KAPITAL.MK

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Veqko Vlahovi} br 11, Skopje (delovna zgrada na Tehnometal Vardar AD, 2 kat), p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 nikolova@kapital.com.mk Pretplata na dnevniot vesnik Kapital i na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplati@kapital.com.mk Reklama: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.com.mk aleksandra@kapital.com.mk Oglasi: Dijana Gulakova ++389 2 3298 110/ lok.105 gulakova@kapital.com.mk Specijalni prilozi: Jasmina Savovska Tro{anovski jasmina@kapital.com.mk Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Aleksandar Ivanovski Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka.

26 MOJOT KAPITAL Dali sega e vistinsko vreme za novi mlekarnici?

Najgolemata borba na novite mle~ni gazdi }e bide za mleko!

30 MENAXER Krizata nema da gi skrati reklamite, no bara silni efekti Sekoj vlo`en denar treba da dade rezultat!

I pokraj krajno ote`natite uslovi poradi problemite vo primarnoto proizvodstvo i uvozot na mle~ni proizvodi, koj e vo kontinuiran rast, doznavame deka nekolku biznismeni izminatiov period odlu~ile da vlezat vo investicija na novi mlekarnici. Za da se otvori mlekarnica ne treba da se ima samo dlabok xeb, tuku i mnogu detalno da se poznavaat stapicite na mle~niot biznis. Vo vreme koga vo Makedonija ima s$ pomalku kravi, glavnata borba na novite mle~ni „bosovi” }e bide za pridobivawe {to pove}e farmeri.

Str.26

Mojot Kapital

36 STRATEGII Strategijata na Makprogres Vo saemite mu e majkata 40 KOLUMNA Nata{a Ivanovska, Sertificiran SDI© Fasilitator, Pretsedatel na Asocijacijata na sovetnici za razvoj na kariera - ASK 10 zlatni pravila za uspe{na komunikacija 42 PRETPRIEMNI[TVO Za da bide uspe{na, na start ap kompanijata & trebaat vistinskite lu|e na vistinsko mesto Tri najva`ni raboti {to im trebaat na start ap kompaniite 43 SPECIJALEN PRILOG Skopje se gradi 57 INTERVJU Neboj{a Jakimoski, Atlantik grupa - Regionalen menaxer za Makedonija, Bugarija, Kosovo i Albanija Samo kvalitetot e garancija za uspeh!

58 NA RU^EK SO...

Predrag Cvetkovi}, pretsedatel na Upravniot odbor na IMB Mlekara Bitola Ni{to ne doa|a na sre}a

26 NE ^EPKAJTE VO MARKETINGOT! Vtoriot bran na ekonomskata kriza, koja ovoj pat doa|a od Evropa, e svoevidno de`avu za makedonskite kompanii.

Normalno, vo ovaa situacija se postavuva pra{aweto - treba li da se {tedi vo kriza? Sekako, no ne na pogre{ni raboti. Doverbata na potro{uva~ite sega e pova`na otkolku koga bilo, pa i pokraj krizata vo ekonomijata, ne e vreme za kratewe na marketin{kite buxeti. Na pazarot }e opstanat samo brendovite {to }e ostanat agresivni, pod pretpostavka deka se cenovno pristapni.

Str. 30

Menaxer

60 TEHNOLOGII I BIZNIS Microsoft Eden malku poinakov kamp

30

6 PORTFOLIO BUSINESS SBRIEF

OD PRVI JANUARI NOV INSTRUMENT ZA ZA[TITA NA

ZADOL@NICATA NEMA D NAPLA]A DOLGOVITE NA KREDITITE OD EIB SEGA I PREKU TTK BANKA TK Banka sklu~i Dogovor za sorabotka so Makedonskata banka za poddr{ka i razvoj (MBPR), so koja i se ovozmo`uva na bankata pristapnost do kreditnata linija na Evropskata investiciska banka.

Keditnata linija na EIB e nameneta za investicii na kompaniite so rok na otplata od tri do osum godini i dve godini grejs period ili za nabavka na obrtni sredstva, so rok na otplata do tri godini i grejs period od {est meseci. Kamatnata stapka na kreditite e 5,5% godi{no. „Kako finansiska institucija koja e posvetena na razvojot na malite i sredni pretprijatija, TTK Banka uspe{no ja pro{iruva ponudata na kreditni proizvodi. Vo izminatiot period, TTK Banka sklu~i dogovori so MBPR i za Kreditnata linija ZDKF i za Posebniot krediten fond.

T

adol`nicata kako instrument, koj planira da go vovede Vladata za disciplinirawe na nepla}a~ite, nema da va`i za ministerstvata i za dr`avnite institucii koi ne gi pla}aat dolgovite. Dr`avata, za

Z

GRAFIK NA NEDELATA

koja se procenuva deka dol`i okolu 200 milioni evra kon privatniot sektor i ima glavna uloga vo nelikvidnosta na ekonomijata, ne se najde kako mo`en dol`nik ili doveritel vo predlogzakonot za zadol`nica za prisilna

UVOZOT NA HRANA DRASTI^NO RASTE vozot na hrana vo prvite 10 meseci od godinava dostigna okolu 539 milioni dolari. Vo sporedba so istiot period lani uvozot na hrana e zgolemen za 21%.

Minatata 2010 godina Makedonija ja zavr{i so vkupen uvoz na hrana vo vrednost od 558 milioni dolari. No, spored dosega{niot trend, godinava sigurno }e zavr{ime so pogolem uvoz od lanskiot, koj sigurno } e nadmine 650 milioni dolari.

Uvozot na hrana vo izminatite pet godini bele`i drasti~en porast.

Taka, ako vo 2006 godina za prvite deset meseci sme uvezuvale hrana vo vrednost od 297 milioni dolari, pet godini podocna Makedonija uvezuva 80% pove}e hrana, {to e porazitelno za zemja koja se proklamira kako zemjodelska.

U

600.000 538.758

512.744

500.000 400.000 300.000

452.632

442.529

2009

2010

398.941 297.901

200.000 100.000 0

2006

2007

2008

2011

BROJ 633

14/12/2011

7

www.kapital.mk

NAPLATATA

DA GI A DR@AVATA

naplata na dolgovite.

Biznismenite se iznenadeni {to Vladata gi izostavila nejzinite institucii od ovoj zakon, so koj treba{e da se podobri likvidnosta vo stopanstvoto. Tie se skepti~ni deka zadol`nicata }e ja podo-

bri likvidnosta na kompaniite. „Ne sum ba{ optimist deka voveduvawe}e gi re{i likvidto na zadol`nicata zado problemi na kompaniite. Napronosnite pr tiv, mo`e da sozdade u{te pogolem haos biznisot, mnogu blokirani firmi koi vo bizniso aktivirawe na zadol`nicata ne } so aktivir e mo`at dda prodol`at so rabota. Od strana, site firmi se zadol`eni druga stra po bankite so sekakvi krediti, taka nema da gi dade {to zadol`nicata zadol o~ekuvanite efekti. Nie konkretno o~ekuvani nemame pogolemi problemi so naplata na pobaruvawata i ne planirame da go koristime ovoj instrument. Klu~no za podobruvawe na sostojbata vo ekonomijata e zajaknuvawe na sudskiot sistem.

Ne mo`e sudskite re{enija za prisilna naplata da zaglavuvaat vo birokratski procesi”, izjavi Sa{o Naumovski, generalen direktor na Vitaminka.

Del od menaxerite pak, o~ekuvaat deka, sepak, zadol`nicata mo`e da pomogne vo nadminuvaweto na finansiskite problemi na kompaniite, me|utoa smetaat deka procesot e premnogu slo`en i mo`e da naide na odbivawe kaj kompaniite. „Postapkata za potpi{uvawe zadol`nica e premnogu slo`ena, bara mnogu vreme za zaveruvawe kaj notari, dostavuvawe vo Centralen registar.

Nie ponekoga{ sklu~uvame dogovori i so 100 kompanii na den, taka {to e neizvodlivo da se ispo~ituva celata procedura za zadol`nica. Dokolku se poednostavi procesot, mislam deka mo`e da gi dade o~ekuvanite rezultati”, ocenuva Gligor Cvetanov, generalen direktor na Makprogres.

BUSINESSBRIEF

MEPSO TREBA DA VLO@I 60 MILIONI EVRA ZA TRI DALNOVODI o narednite 10 godini Makedonija treba da izgradi tri dalnovodi kon Srbija, Kosovo i Albanija.

Stanuva zbor za investicija vredna nad 60 milioni evra, a e del od vkupniot investiciski ciklus koj }e se slu~uva vo 13 zemji od Jugoisto~na Evropa. Site dr`avi vkupno treba da vlo`at nad ~etiri milijardi evra za izgradba na 10.400 kilometri interkonektivni dalnovodi koi imaat evropsko zna~ewe. Ova be{e i zaklu~okot od sostanokot na prenosnite sistem-operatori od Jugoisto~na Evropa {to se odr`a v~era vo Zagreb pod pokrovitelstvo na Evropskata asocijacija na prenosni sistemoperatori. Parite za investiciskite proekti s$ u{te ne se obezbedeni, no pretpostavkite se deka bidej}i se od evropsko zna~ewe, regionot }e nema problem da gi koristi evropskite fondovi.

V

NAJSKAPITE GRADOVI VO SVETOT onsultantskata ku}a ECA International objavi rangirawe na najskapite gradovi vo svetot spored cenite na nekoi od naj~esto koristenite proizvodi.

K

TOKIO, JAPONIJA

OSLO, NORVE[KA

Rang 2010: 1 Karta za kino: 24,86 dolari Brz obrok: 21,05 dolari Pivo vo bar: 10,56 dolari

R 2010 Rang 2010: 6 Karta za kino: 19,36 dolari Brz obrok: 46,36 dolari Pivo vo bar: 14,37 dolari

Na prvoto mesto, kako najskap grad vo svetot e Tokio.

Eve kako izgleda listata so top 10 najskapi gradovi vo svetot za 2011: @ENEVA, [VAJCARIJA

R 2010 Rang 2010: 8 Karta za kino: 20,94 dolari Brz obrok: 38,89 dolari Pivo vo bar: 10,58 dolari

NAGOJA, JAPONIJA

R 2010: 2010 3 Rang Karta za kino: 23,56 dolari Brz obrok: 20,38 dolari Pivo vo bar: 12,22 dolari

PORTFOLIO VO FOKUS

BROJKI:

Formiraweto na fiskalnata unija e dobar ~ekor napred.

Evropskata unija mora zaedno da prodol`i da odi napred.

114,7 milijardi evra dopolnitelen kapital im e potreben na evropskite banki

7

milijardi evra vlo`uva Irska vo bankarskiot sektor

3,6%

ANGELA MERKEL

padna germanskiot izvoz vo oktomvri

KANCELAR NA GERMANIJA

TRENDOVI

OTKAKO KINA NAJAVI INVESTICII OD 300 MILIJARDI DOLARI

NAFTATA SKOKNA NA POVE]E OD 108 DOLARI ZA BAREL aftata „brent� skokna napove}e od 108 dolari za barel otkako Kina objavi izve{taj spored koj kineskata Centralna banka }e pottikne nov investciski ciklus od 300 milijardi dolari, od koi dobar del }e bide fokusiran vo Evropa.

Ovaa informacija gi vrati nade`ite kaj investitorite deka Kina, koja e vtora najgolema i najbrzoraste~ka ekonomija vo svetot, bi mo`ela da gi ubla`i efektite od krizata, koi se neizvesni otkako stana jasno deka liderite na Evropskata unija te{ko mo`e da spravat sami so krizata.

Pokraj investiciite vo Evropa, Kina }e formira u{te eden investiciski fond za investicii vo SAD.

N

EVROPSKITE BANKI MORA DA SE DOKAPITALIZIRAAT

SLOVENE^KA NLB TREBA DA SOBERE 320 MILIONI EVRA a bankite vo evrozonata im treba dopolnitelen kapital vo vrednost od 114,7 milijardi evra. Evropskata agencija za banki (EBA) objavi deka na vkupno 70 testirani banki vo evrozonata im trebaat ovie pari za da mo`at uspe{no da se nosat so dol`ni~kata kriza. Me|u testiranite banki e i Nova Qubqanska banka, koja e mnozinski sopstvenik na tretata po golemina banka vo Makedonija, a koja za dostignuvawe na minimalno potrebnata stapka na adekvatnost na kapitalot od 9% mora da sobere dopolnitelni 320 milioni evra.

Najmnogu kapital }e & bide potreben na {panskata banka Banko Santander, duri 15,3 milijardi evra.

N

10 VOVEDNIK

Koga e polesno da se umre, otkolku da se izveze Биљана Здравковска Стојчевска zdravkovska@kapital.com.mk

Iako zvu~i kako fraza, vistinata e deka slednata 2012 godina kompaniite vo Makedonija navistina }e bidat soo~eni so predizvikot i dilemata da izberat dali }e izvezuvaat ili }e umrat. Vo vreme koga Makedonija e soo~ena so uraganski udar od krizata, a gazdite i menaxerite se fokusirani na toa kako da gi namalat tro{ocite i da ja pre`iveat nelikvidnosta, mnogu poverojaten izbor e kompaniite da umrat, otkolku da po~nat da izvezuvaat. [to }e izvezuvame toga{?

zvezuvaj ili umri”.

Ova e mototo spored koe mnogu mali i siroma{ni zemji gi krojat ekonomskite merki i politiki. Logikata e deka malite zemji koi ne izvezuvaat se osudeni da umrat. Samo e pra{awe na vreme koga i kako }e se slu~i toa. Zo{to e toa taka? Ednostavno, zatoa {to zemjata koja nema nikakvi devizni prilivi ne mo`e da gi pla}a uvozot i dolgovite kon stranstvo.

A za zemja kako Makedonija, koja nema nitu nafta, nitu gas, nitu pak, mo`e sama da se prehrani, uvozot e neminoven za da pre`ivee.

Toa e na makro nivo. Na mikro nivo ova moto ima mo`ebi u{te pogolemo zna~ewe. No, kompaniite treba da go napravat izborot. Ministerot za ekonomija im pora~a na biznismenite deka kompaniite koi nema da izvezuvaat }e bidat zbri{ani od krizata. Iako zvu~i kako fraza, vistinata e deka slednata 2012 godina kompaniite vo Makedonija navistina }e bidat soo~eni so predizvikot i dilemata da izberat dali }e izvezuvaat ili }e umrat.

Vo uslovi koga na Makedonija & se zakanuva uragan, koj spored guvernerot na NBM, Dimitar Bogov, mo`e da ima razorno dejstvo, mnogu kompanii mo`e da bidat dovedeni vo situacija vo koja nema da imaat izbor. Vo vreme na kriza, koga pobaruva~kata od stranstvo se namaluva, a kompaniite se fokusirani na toa kako da gi namalat tro{ocite i da ja pre`iveat nelikvidnosta, mnogu poverojaten izbor e kompaniite da umrat, otkolku da po~nat da izvezuvaat.

Duri i da sakaat, mnogu kompanii ednostavno nemaat {to da izvezuvaat. Mnogumina liberalizacijata na pazarot i reformskite ekonomski merki gi nateraa da se otka`at od proizvodstvo i da se naso~at kon ~ist uvoz. Nivnite svedo{tva se deka da se bide proizvoditel i izvoznik vo Makedonija e |avolski te{ko.

Ako izminative 20 godini od nezavisnosta, so site ekonomski strate-

I

gii i prerodbi, Makedonija uspea da dojde do situacija vo koja samo 5% od site firmi izvezuvaat vo stranstvo, {to ni dava nade` deka ovaa situacija }e se smeni vo slednite decenii?

Statistikata e surova. Taa poka`uva deka Makedonija stanuva eden golem uvoznik na s$ i se{to. Edinstveni industrii vo koi imame suficit, odnosno izvezuvame pove}e otkolku {to uvezuvame se proizvodstvoto na obleka, `elezo i ~elik, hemiski materii i proizvodi, sve`o ovo{je i zelen~uk i tutun, pijalaci, obuvki, surovi |ubriva i materijali, surova ko`a i krzno i `ivi `ivotni.

Vo site ostanati sektori Makedonija ima trgovski deficit, odnosno pove}e uvezuva otkolku {to izvezuva. Toa e porazitelna slika za ekonomijata na Makedonija, koja na najplasti~en na~in poka`uva vo koi sektori zemjata ima kakva-takva komparativna prednost. Za da bide rabotata u{te potragi~na, mnogu od ovie sektori se izostaveni vo strategiite za pottiknuvawe na izvozot, so objasnuvawe deka nemaat nikakva dodadena vrednost ili deka ne se dovolno “in”...

Makedonija e vo klu~na faza vo razvojot, vo koja otvoreno treba da se donese odluka dali sakame ekonomskiot rast na zemjata da go bazirame na izvozot ili na nekoi novi uslugi, javna ili privatna potro{uva~ka... Sekoj izbor e legitimen. Makedonija mo`e da izbere deka pove}e & se isplatuva da bide surovinska baza, of{or-destinacija ili edna golema slobodna ekonomska zona za stranski kompanii. Sigurno }e ima pove}e vraboteni, tie }e zemaat kakva-takva plata, }e kupuvaat i }e tro{at evtini proizvodi od uvoz, buxetot }e go polnat uvoznicite i potro{uva~ite...

No, toa treba javno da se ka`e, za da mo`e sekoj navreme da se “prestrukturira” vo biznisot koj go raboti. Toa, sekako, ne bi bilo nekoja prerodba so koja mo`eme da bideme gordi, no prerodba so koja sigurno }e mo`eme da pre`iveeme.

12 COVER STORY: POLITI^ARITE GO OTKRIJA LEKOT

IZVEZUVAJTE S POLITI^ARITE IM PORA^AA NA KOMPANIITE DEKA SPASOT OD KRIZATA ]E GO NAJDAT AKO SE SVRTAT KON IZVOZOT, POSEBNO KON IZVOZ NA NOVI PAZARI I IZVOZ NA NOVI BRENDIRANI PROIZVODI SO POVISOKA DODADENA VREDNOST. AKO SAMO 5% OD FIRMITE VO MAKEDONIJA IZVEZUVAAT, A SAMO 11% OD SITE FIRMI RABOTAT VO PRERABOTUVA^KATA INDUSTRIJA, KOJA SOZDAVA NAD 90% OD CELIOT IZVOZ, TOGA[ MNOGU E LOGI^NO DA SE POSTAVI PRA[AWETO KAKO I KOJ MO@E DA GO ZGOLEMI MAKEDONSKIOT IZVOZ?

KOJ IZVEZUVA POVE]E OVE]E OT OTKOLKU [TO UVEZUVA ОБЛЕКА 562 IZVOZ

Ж ЖЕЛЕЗО И ЧЕЛИК

ХЕМИСКИ МАТЕРИИ

777 IZVOZ

229 IZVOZ

65 UVOZ vo milioni $

+497,81$ milioni

355 UVOZ

63 UVOZ

vo milioni $

vo milioni $

+423,18$ milioni

+165,69$ milioni

13

T ZA KRIZATA

SITE! A [TO?

ОВОШЈЕ И ЗЕЛЕНЧУК 181 IZVOZ 68 UVOZ vo milioni $

+113,41$ milioni

ТУТУН

ПИЈАЛОЦИ

123 IZVOZ

79 IZVOZ

25 UVOZ

33 UVOZ

vo milioni $

vo milioni $

+98,94$ milioni

+46,03$ milioni

14

BIQANA ZDRAVKOVSKASTOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk

7.000

o vreme koga najgolem del od firmite vo Makedonija se fokusirani na toa kako da ja pre`iveat krizata i da ne se udavat vo nelikvidnost, izvezuvaweto na proizvodi i uslugi vo stranstvo e ednakvo na herojstvo.

Vo uslovi koga krizata im ja namali pobaruva~kata od stranstvo, a bankite im otka`aa poddr{ka vo nadminuvaweto na tekovnite problemi vo raboteweto, mnogu mal broj firmi razmisluvaat za pogolemo proizvodstvo, nadevaj}i se deka }e go prodadat vo stranstvo.

N e o d a m n a s e o d r`a i godi{nata konferencija za unapreduvawe na izvozot, na koja politi~arite i izvoznite kompanii debatiraa koj e patot do pogolem izvoz na globalno konkurentni proizvodi i uslugi.

Glavnite preporaki za unapreduvawe i zgolemuvawe na izvozot, koi sugeriraat osvojuvawe na novi pazari, podobruvawe na izvoznata struktura ili upotreba na

5.000

V

6.000

4.000 3.000

IZVOZ I UVOZ OD MAKEDONIJA (VO MIL.USD) Vkupen izvoz Vkupen uvoz Trgovski deficit

2.000 1.000 0

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

-1.000

-2.000 -3.000

Ako se analizira makedonskiot izvoz vo izminatite deset godini, toga{ mo`e da se vidi deka prose~nata godi{na stapka na rast e 9,6%, {to e prili~no niska stapka na rast na izvozot sporedeno so drugite zemji. Srbija, na primer, vo istiot period imala prose~en rast na izvozot od 20,2% godi{no, Slova~ka 18,6%, Bugarija 15,6%, Turcija 15,2%.

inovacii i nova tehnologija od strana na kompaniite, se merki koi mo`at da dadat rezultati, no na dolg rok.

Sosema e vo red da se ka`e deka Makedonija mora da ja podobri izvoznata struktura i da po~ne da izvezuva novi proizvodi so povisoka dodadena vrednost, bazirani vrz znaewe i inovacii. No, za toa da se slu~i, prethodno ekonomijata mora da se pre-

strukturira i da se industrijalizira. Ako prestrukturiraweto na ekonomijata e proces za koj samo zboruvame nad 20 godini, a vo najgolem del od industriite ne e ni po~nat, toga{ e jasno deka izvozot ne mo`e da se slu~i preku no}.

I biznismenite i ekonomskite eksperti se pove}e od svesni deka za Makedonija da do`ivee pogolem i pokvaliteten rast na

izvozot, mora prethodno da & se slu~i investiciski ciklus.

Najgolem del od kompaniite ne planiraat da po~nat nekoi pozna~ajni investicii vo tekot na slednata 2012 godina, od {to stanuva jasno deka vo Makedonija nema nabrzo da se slu~i nov investiciski ciklus, koj bi mo`el da go pottikne izvozot.

Ako samo 5% od firmite vo Makedonija izvezuvaat, a samo

200

02

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

PET NAJGOLEMI MITOVI ZA IZVOZOT NOVI PAZARI ZA POGOLEM IZVOZ Ova e eden od najgolemite i naj~esti mitovi povrzani so izvozot vo Makedonija. Iako politi~arite sakaat da im sovetuvaat na firmite da otvoraat novi i {to podale~ni pazari, fakt e deka vlezot i otvoraweto nov pazar e mnogu skapa rabota i bara mnogu vreme i pari. Od druga strana, makedonskite kompanii s$ u{te gi nemaat osvoeno nitu sosednite zemji, na koi{to, sekako, bi trebalo da bidat najprisutni i najkonkurentni. Dvojno zgolemuvawe na izvozot vo sosedstvoto e mnogu porealna cel otkolku izvoz vo BRIK-zemjite.

PREGOLEMA KONCENTRACIJA NA IZVOZOT Eden od mo`ebi najgolemite izvozni mitovi za makedonskiot izvoz e deka toj e koncentriran samo na nekolku sektori i deka toa e dokaz kolku lo{a izvozna struktura imame. Koncentracijata samo po sebe ne e lo{a. Naprotiv, Bugarija e edinstvena zemja od EU koja rastot na izvozot i ekonomijata ne go bazirala na avtoindustrijata i elektroindustrijata. Na site drugi uspe{ni tranziciski ekonomii rastot na izvozot im e konecntriran glavno vo ovie dve industrii.

NE MO@E SEKOJ DA BIDE IZVOZNIK Bez razlika dali poseduvate kompanija za konsultantski uslugi ili upravuvate so pretprijatie za proizvodstvo so 1.000 vraboteni, sekoj {to poseduva nekakov proizvod ili usluga mo`e da izvezuva ili barem da se obide da izvezuva. No, nikoj ne mo`e da garantira uspeh. I vo najdobrite vremiwa izvozot mo`e da bide kompleksen predizvik. Sepak, ako vnimatelno mu se pristapi, izvozot mo`e da bide odli~na strategija za rast na sekoj biznis.

S$ e do vizijata na gazdite i menaxerite dali sakaat da raboti na tenderi so vlada ili na izvoz vo stranstvo!

IZVOZOT E PREMNOGU KOMPLICIRAN Da, mo`ebi se ~ini taka, no sekoj menaxer bi trebalo da znae deka ne mora s$ da pravi sam. Sekoja firma koja ima vizija i cel da izvezuva mo`e da koristi nadvore{ni eksperti, kako {to se kompanii za menaxment na izvozot, stranski agenti, distributeri ili {pediteri. Dodeka da se etablira kako izvoznik tie mo`at da gi pretstavuvaat, da nao|aat stranski klienti, da upravuvaat so pora~kite, so dokumentacijata i da ja dostavuvaat stokata.

PREMALI ZA IZVOZ Mnogu makedonski firmi se ubedeni deka se premali za izvoz. Toa e mnogu pogre{no. Uspehot na me|unarodniot pazar ne e zagarantiran samo za golemite kompanii so obilni sredstva i celi oddeli posveteni na izvozot. Na primer, vo SAD samo 3% od vkupniot izvoz go pravat golemi kompanii, dodeka ostanatiot del od izvozot go pravat stotici iljadi mali i sredni pretprijatija, koi imaat mnogu golema poddr{ka na dr`avata.

11% od site firmi rabotat vo prerabotuva~kata industrija, koja sozdava nad 90% od celiot izvoz, toga{ mnogu e logi~no da se postavi pra{aweto kako i koj mo`e brzo da go zgolemi makedonskiot izvoz?

REALNOSTA NA MAKEDONSKIOT IZVOZ Ako se analizira makedonskiot izvoz po sektori, toga{ mo`e da se vidi deka neto-izvoz, odnosno izvoz pogolem od uvoz imaat samo nekolku sektori. Najgolem neto-izvoz ima kaj izvozot na obleka, `elezo i ~elik, hemiski materii i proizvodi, sve`o ovo{je i zelen~uk i tutun, pijalaci, obuvki, surovi |ubriva i materijali, surova ko`a i krzno i `ivi `ivotni.

Vo site ostanati sektori Makedonija ima trgovski deficit, odnosno pove}e uvezuva otkolku {to izvezuva.

Iako stanuva zbor za industriii koi proizveduvaat ili lon-proizvodi ili polusurovini so niska dodadena vrednost, sosema pogre{no bi bilo ovie sektori da se zapostavuvaat, bidej}i kolku i da ne ni se dopa|aat, ja poka`uvaat re-

alnata slika za makedonskata ekonomija. A taa poka`uva deka Makedonija samo vo ovie sektori ima kakva-takva komparativna prednost, deka tie go nosat najgolemiot del od izvozot i deka tokmu vo ovie sektori Makedonija mo`e najbrzo da postigne zgolemuvawe na proizvodstsvoto i na izvozot.

Iako mnog u eksperti i politi~ari tvrdat deka na Makedonija & e neophodna diverzifikacija na izvozot i deka pregolemata koncentracija na izvozot dava lo{a slika za ekonomijata na dr`avata, primerite od drugite zemji poka`uvaat deka toa i ne e tolku lo{a rabota. Posebno ne za zemja koja saka da postigne zgolemuvawe na izvozot vo pokratok period.

Primerite na pove}e uspe{ni tranziciski zemji, sega ~lenki na EU, poka`uvaat deka rastot na izvozot glavno se dol`i na nekolku industrii vo koi vlegle stranski investitori.

Na primer, Bugarija e edinstvena zemja koja stana ~lenka vo EU vo koja rastot na izvozot i ekonomijata ne be{e pottiknat

15

16

VLADIMIR PE[EVSKI

VAQON SARA]INI

BRANKO AZESKI

VICEPREMIER NA VLADATA

MINISTER ZA EKONOMIJA

ega samo 5% od aktivnite kompanii realno izvezuvaat, {to e mnogu nizok procent, a toa ne e podatok so koj{to mo`eme da se gordeeme. Problem e i strukturata - izvezuvame proizvodi so relativno nizok stepen na dodadena vrednost

ompaniite treba da rabotat na novi i inovativni proekti za da bidat konkurentni na stranskite pazari. Potrebno e da se dejstvuva pohrabro ne samo kon osvojuvawe na zemjite vo regionot, tuku i vo svetot.

PRETSEDATEL NA STOPANSKATA KOMORA NA MAKEDONIJA

S

od avtoindustrijata i od elektroindustrijata. Vo site drugi uspe{ni tranziciski zemji, sega ~lenki na EU, kako Slova~ka, Slovenija, ^e{ka, izvozot be{e koncentriran pred s$ na ovie dve industrii.

Iako poslednive nekolku godini izvozot na Makedonija raste so godi{ni stapki od 20% do 30%, sepak, Makedonija e me|u zemjite koi imaat vrednosno najmal izvoz, kako vo apsoluten iznos, taka i mereno spored negovoto u~estvo vo BDP. To~no e deka Makedonija e ograni~ena so resursi i e uvozno zavisna zemja, no sepak, analizirano spored u~estvoto na

K

izvozot vo vkupnata vrednost na BDP, koe na krajot na 2010 godina iznesuva{e samo 37%, odnosno 16,5% vo BDP spored kupovnata mo}, Makedonija ima edno od najmalite u~estva, odnosno vrednosno najmal izvoz. Na primer vo Singapur, koj nema re~isi nikakvi resursi, u~estvoto na izvozot vo BDP spored vrenosta na kupovnata mo} iznesuva 120%, vo Slova~ka 54%, vo Slovenija 52%, a vo Bugarija blizu 22%.

Ako se analizira makedonskiot izvoz vo izminatite deset godini, toga{ mo`e da se vidi deka prose~nata godi{na stapka na

otrebna e reindustrijalizacija na dr`avata. So svrtuvawe kon izgradba P na novi industriski kapaciteti }e ja podobrime zna~itelno bilansnata pozicija, }e go podobrime izvozot i }e gi privle~eme stranskite investicii.

rast e 9,6%, {to e prili~no niska stapka na rast na izvozot sporedeno so drugite zemji. Srbija, na primer, vo istiot period imala prose~en rast na izvozot od 20,2% godi{no, Slova~ka 18,6%, Bugarija 15,6%, Turcija od 15,2%.

Iskustvata na mnogu uspe{ni ekonomii vo razvoj poka`uvaat deka klu~ot za izvozen uspeh e i vo prilivot na stranski direktni investicii vo propulzivnite sektori koi imaat potencijal za izvoz.

Dr`avata mora da otkrie koi se skrienite izvozni {ampioni i so site ekonomski merki i politiki da go pottiknuva

Nekolkute stranski investicii vo 18 sektori. avtomobilskata industrija koi dojdoa vo izvoznonaso~enoto proizvodstvo vo tie

slobodnata ekonomska zona vo Bunarxik ve}e po~nuvaat poleka da ja menuvaat izvoznata struktura.

Kako zemja so relativno mala vrednost na izvozot, vrz osnova na ednostavnite zakoni za ekonomija na obemot i transportnite tro{oci, Makedonija e predodredena najgolem del od izvozot da go plasira vo okolnite i vo sosednite zemji. Iako prirodno bi bilo makedonskite proizvodi i uslugi najdobro da pominuvaat vo sosednite zemji, statistikata, no i iskustvata na mnogu biznismeni poka`uvaat deka makedonskite kompanii mnogu te{ko uspevaat da bidat konkurentni spored cenata i kvalitetot vo sosednite zemji.

Ekspertite sugeriraat deka eden od na~inite na koi mo`e da se zgolemi izvozot e zdru`uvaweto na kompaniite vo klasteri, preku koi pove}e pomali firmi zaedni~ki }e nastapuvaat na stranski pazari.

No, site napori i merki }e bidat zaludni ako sekoja firma ne vlo`i napor da gi najde i da gi sozdade sopstvenite komparativni prednosti i da raboti na razvivawe sopstvena strategija za

konkurentnost, pred s$ na regionalniot, a potoa i na svetskiot pazar. Da, toa e skap i slo`en proces. No, menaxerite koi navreme sfatile deka bez izvoz nadvor od Makedonija se osudeni na neuspeh, proda`bata na stranskite pazari im e edinstven pokazatel i merilo za toa kolku se uspe{ni i kolku se razvivaat. “Izvozot e merka za konkurentnosta na ekonomijata. Kolku e pogolem izvozot, tolku ekonomijata e pokonkurentna.

Na{ata intencija e da se zgolemi brojot na kompanii {to izvezuvaat. Sega samo 5% od aktivnite kompanii realno izvezuvaat, {to e mnogu nizok procent, a toa ne e podatok so koj{to mo`eme da se gordeeme. Problem e i strukturata izvezuvame proizvodi so relativno nizok stepen na dodadena vrednost�, istakna vicepremierot za ekonomski pra{awa, Vladimir Pe{evski.

Spored nego, izvozot vo poslednive tri godini porasna za 80% sporedeno so prethodnite tri godini, {to e dobar pokazatel. “O~ekuvame prodol`uvawe na trendot na zgolemuvawe na izvozot i preku ekonomskite promotori da se pomogne nastapot na makedonskite kompanii na stranskite pazari. Ovoj mesec startuva{e noviot

Kapital Akademija...

instrument na Makedonskata banka za poddr{ka na razvojot, nare~en izvozen faktoring, koj ima za cel da ja podobri likvidnosta na kompaniite i voedno da go potikne nivniot rast, a idnata godina }e startuvaat niza proekti nameneti za potiknuvawe na izvozot na doma{nite kompanii�, istakna Pe{evski.

Izvozot, investiciite i infrastrukturata se toa {to mo`e dr`avata da ja digne na povisoko nivo na razvoj, smetaat od Stopanskata komora na Makedonija. Tie pora~uvaat deka vo uslovi na kriza, dr`avata preku konkretni merki treba da im pomogne na kompaniite pri osvojuvaweto novi pazari i voveduvaweto novi proizvodi. “Potrebna e reindustrijalizacija na dr`avata. So svrtuvawe kon izgradba na novi industriski kapaciteti }e ja podobrime zna~itelno bilansnata pozicija, }e go podobrime izvozot i }e gi privle~eme stranskite investicii�, istakna Branko Azeski, pretsedatel na Stopanskata komora na Makedonija. Kako uspe{en primer ja poso~i Turcija, koja so nov ciklus strukturni reformi za kreirawe nov i konkurenten pazar uspea da stane edna od najkonkurentnite dr`avi i 16-ta ekonomija vo svetot.

member of KAPITAL MEDIA GROUP m

ĐžĐąŃ˜Đ°Đ˛ŃƒĐ˛Đ° Ń˜ Ńƒ

ОБУКĐ?

ТĐ?ĐˆĐ?Đ˜Đ˘Đ• Đ?Đ? Đ’Đ Đ’Đ?Đ?ТĐ? ĐšĐžĐœĐŁĐ?Đ˜ĐšĐ?ĐŚĐ˜ĐˆĐ? Đ?Đ›Đ?Đ˘ĐšĐ˜ Đ—Đ? ĐŁĐĄĐ&#x;Đ•ĐĽ 23 ДокоПври 2011 ĐĄŃ‚ĐžĐżĐ°Đ˝Ń ĐşĐ° кОПОра на ĐœĐ°ĐşĐľĐ´ĐžĐ˝Đ¸Ń˜Đ°, ХаНа йр.1, V кат ĐĄĐşĐžĐżŃ˜Đľ Đ‘Ń€ĐžŃ˜Đ˝Đ¸ Đ¸Ń Ń‚Ń€Đ°ĐśŃƒĐ˛Đ°ŃšĐ° Ń Đ˛ĐľĐ´ĐžŃ‡Đ°Ń‚ дока ŃƒŃ ĐżĐľŃ…ĐžŃ‚ на НичнО и ĐžŃ€ĐłĐ°Đ˝Đ¸ĐˇĐ°Ń†Đ¸Ń ĐşĐž нивО Ń Đľ дОНМи на Đ˛ĐľŃˆŃ‚Đ¸Đ˝Đ¸Ń‚Đľ Са ОдНична ĐşĐžĐźŃƒĐ˝Đ¸ĐşĐ°Ń†Đ¸Ń˜Đ°. Đ?ачинОт на ĐşĐžŃ˜ врайОтонито вО ĐşĐžĐźĐżĐ°Đ˝Đ¸Ń˜Đ°Ń‚Đ° ĐşĐžĐźŃƒĐ˝Đ¸Ń†Đ¸Ń€Đ°Đ°Ń‚ ĐźĐľŃ“Ńƒ Ń ĐľĐąĐľ и Ń Đž Ń Đ˛ĐžĐ¸Ń‚Đľ ĐşĐžŃ€Đ¸Ń Đ˝Đ¸Ń†Đ¸ и кНионти дироктнО Đľ пОврСан Ń Đž ĐąŃ€ĐžŃ˜ĐşĐ¸Ń‚Đľ и доНОвнито Ń€ĐľĐˇŃƒĐťŃ‚Đ°Ń‚Đ¸. Đ?Đ° Оваа ĐžĐąŃƒĐşĐ°, ŃƒŃ‡ĐľŃ Đ˝Đ¸Ń†Đ¸Ń‚Đľ ŃœĐľ Đ˝Đ°ŃƒŃ‡Đ°Ń‚ пОдОйрО Đ´Đ° ги раСйорат пОтройито на Ń Đ˛ĐžĐ¸Ń‚Đľ кОНоги, на кНионтито и ĐşĐžŃ€Đ¸Ń Đ˝Đ¸Ń†Đ¸Ń‚Đľ и ĐżŃ€ĐľĐşŃƒ тОа, на Ń Đ¸Ń‚Đľ нив Đ´Đ° иП гО Đ´Đ°Đ´Đ°Ń‚ Ń‚ĐžĐşĐźŃƒ Она ŃˆŃ‚Đž Đ´Ń€ŃƒĐłĐ¸Ń‚Đľ гО ĐžŃ‡ĐľĐşŃƒĐ˛Đ°Đ°Ń‚.

Đ?Đ? ОБУКĐ?ТĐ? ĐŒĐ• Đ”ĐžĐ‘Đ˜Đ•Đ˘Đ• ХОЗĐ?Đ?Đ?Đ˜ĐˆĐ? Đ—Đ?: ЛичниОт ĐźĐžŃ‚Đ¸Đ˛Đ°Ń†Đ¸Ń ĐşĐ¸ Đ˛Ń€ĐľĐ´Đ˝ĐžŃ ĐľĐ˝ Ń Đ¸Ń Ń‚ĐľĐź (ĐœĐ’ĐĄ) - кОи Ń Đľ Đ˝ĐľŃˆŃ‚Đ°Ń‚Đ° кОи Ń Đľ Đ˝Đ°Đ˛Đ¸Ń Ń‚Đ¸Đ˝Đ° ваМни Са Đ’Đ°Ń ? Đ”Đ¸Ń ĐşŃƒŃ Đ¸Ń˜Đ° и раСйирањо на Đ˛Đ˝Đ°Ń‚Ń€ĐľŃˆĐ˝Đ°Ń‚Đ° динаПика на ĐžĐ´Đ˝ĐžŃ Đ¸Ń‚Đľ РаСйирањо на пОтройито и ĐžŃ‡ĐľĐşŃƒĐ˛Đ°ŃšĐ°Ń‚Đ° на кОНогито и кНионтито - КакО Đ˝Đ°Ń˜ĐťĐľŃ Đ˝Đž Đ´Đ° гО ĐˇĐąĐžŃ€ŃƒĐ˛Đ°Ń‚Đľ Đ?Đ˜Đ’Đ?Đ˜ĐžĐ˘ Ń˜Đ°ĐˇĐ¸Đş? Đ&#x;ропОСнавањо на ранито фаСи на кОнфНиктито и ŃƒŃ ĐżĐľŃˆĐ˝Đž Ń ĐżŃ€Đ°Đ˛ŃƒĐ˛Đ°ŃšĐľ Ń Đž нив - КакО пОдОйрО Đ´Đ° пропОСнаоПо кОи Ń Đľ Đ˝Đ°ŃˆĐ¸Ń‚Đľ ПОтиватОри Са кОнфНикт, кОи Ń Đľ тио на кОНогито и ĐşĐžŃ€Đ¸Ń Đ˝Đ¸Ń†Đ¸Ń‚Đľ, какО ŃƒŃ ĐżĐľŃˆĐ˝Đž Đ´Đ° Ń Đľ Ń ĐżŃ€Đ°Đ˛Đ¸ĐźĐľ? Đ?Натки и тохники какО Đ´Đ° Ń Đľ градат ОдНични ĐžĐ´Đ˝ĐžŃ Đ¸ Ń Đž кОНогито, ĐşĐžŃ€Đ¸Ń Đ˝Đ¸Ń†Đ¸Ń‚Đľ – ШтО Đľ тОа ŃˆŃ‚Đž кОнкротнО ПОМото Đ´Đ° гО направито Са Đ´Đ° йидото врвни вО ĐşĐžĐźŃƒĐ˝Đ¸ĐşĐ°Ń†Đ¸Ń˜Đ°Ń‚Đ°? Đ˜ĐˇŃ€Đ°ĐąĐžŃ‚ĐşĐ° на Đ¸Đ˝Đ´Đ¸Đ˛Đ¸Đ´ŃƒĐ°ĐťĐ˝Đ¸ акциОни пНанОви Са врвна ĐşĐžĐźŃƒĐ˝Đ¸ĐşĐ°Ń†Đ¸Ń˜Đ°

ОБУКĐ?ТĐ? Đ• Đ?Đ?ĐœĐ•Đ?ЕТĐ? Đ—Đ?: ГонораНни ПонаŃ&#x;ори и Ń ĐžĐżŃ Ń‚Đ˛ĐľĐ˝Đ¸Ń†Đ¸ на кОПпании ĐœĐľĐ˝Đ°Ń&#x;ори Са ĐşĐžĐźŃƒĐ˝Đ¸ĐşĐ°Ń†Đ¸Đ¸ Ń Đž ĐşĐžŃ€Đ¸Ń Đ˝Đ¸Ń†Đ¸, Паркотинг и прОдаМйа ĐœĐľĐ˝Đ°Ń&#x;ори Са инторни ĐşĐžĐźŃƒĐ˝Đ¸ĐşĐ°Ń†Đ¸Đ¸ ВрайОтони вО ОддоНи Са райОта Ń Đž ĐşĐžŃ€Đ¸Ń Đ˝Đ¸Ń†Đ¸ и кНионти Đ&#x;Ń€ĐžŃ„ĐľŃ Đ¸ĐžĐ˝Đ°ĐťŃ†Đ¸ Са кОи ĐžĐąŃƒĐşĐ°Ń‚Đ° ŃœĐľ йидо вроднО Đ¸Ń ĐşŃƒŃ Ń‚Đ˛Đž вО НичниОт Ń€Đ°ĐˇĐ˛ĐžŃ˜

ТРЕĐ?Đ•Đ Đ?Đ?ТĐ?ШĐ? Đ˜Đ’Đ?Đ?ОВХКĐ?

Nad 13 godini iskustvo na menaxerski pozicii vo oblasta na komunikaciite.

Sertificiran SDIŠ trener i fasilitator, sertificiran trener i konsultant na internacionalnata kompanija Persona Global, specijalizacija za kou~ing na Erikson Kou~ing Kolexot od Kanada. Pretsedatel na (ACK).

РОк на ĐżŃ€Đ¸Ń˜Đ°Đ˛Đ° Đ˝Đ°Ń˜Đ´ĐžŃ†Đ˝Đ° Đ´Đž 20 докоПври 2011 гОдина. Ќоната Са одон ŃƒŃ‡ĐľŃ Đ˝Đ¸Đş Đ¸ĐˇĐ˝ĐľŃ ŃƒĐ˛Đ° 8.000 донар (йоС ДДВ). Đ—Đ° Ń ĐľĐşĐžŃ˜ втОр ŃƒŃ‡ĐľŃ Đ˝Đ¸Đş Од Đ¸Ń Ń‚Đ° ĐşĐžĐźĐżĐ°Đ˝Đ¸Ń˜Đ° Ń ĐťĐľĐ´ŃƒĐ˛Đ° ĐżĐžĐżŃƒŃ Ń‚ Од 10% Đ° Са Ń ĐľĐşĐžŃ˜ народон ŃƒŃ‡ĐľŃ Đ˝Đ¸Đş Ń ĐťĐľĐ´ŃƒĐ˛Đ° 15% ĐżĐžĐżŃƒŃ Ń‚.

Đ&#x;рОоктОт Kapital Akademija... Đľ фОрПиран на 25.09.2011 Ница Са кОнтакт: ГОрдана ĐœĐ¸Ń…Đ°Ń˜ĐťĐžĐ˛Ń ĐşĐ°, Đ”Đ¸Ń˜Đ°Đ˝Đ° Đ“ŃƒĐťĐ°ĐşĐžĐ˛Đ° 02 3298 110 akademija@kapital.com.mk

INTERVIEW 20 INTERVIEW

DANIEL SAS foto: FILIP POPOVSKI

GLAVEN IZVR[EN DIREKTOR NA MAKEDONSKI TELEKOM

SEKOGA[ SME ^EK PRED KONKURENC

BROJ 633

14/12/2011

INTERVIEW

www.kapital.mk

Konkurencijata e prili~no `estoka vo site segmenti na telekomunikaciskite uslugi i o~ekuvam ova tempo ne samo da prodol`i, tuku i da se zasiluva narednata godina i toa vo site segmenti istovremeno. Konkurencijata go sledi sekoj na{ ~ekor. Taa reagira brzo, a nie mora da bideme pobrzi, odnosno ~ekor pred niv.

Sepak, odlu~uva~ki faktor koj }e bide najuspe{en e inovativnosta, kompetentnosta i kvalitetot. Vo toj pogled, Makedonski Telekom i T-Mobile se predvodnici na site napredni tehnolo{ki re{enija, kako {to se digitalnata televizija, optikata, modernata mre`a bazirana na internetprotokol, fiksnite i mobilnite {irokopojasni uslugi i modernite mobilni uredi, veli vo intervjuto za „Kapital� glavniot izvr{en direktor Daniel Sas

KOR CIJATA

B BIQANA ZDRAVKOVSKA-STOJ^EVSKA zzdravkovska@kapital.com.mk

Na ~elo na Makedonski Telekom dojdovte pred nekolku meseci.

Uspeavte li da vidite so kakva kompanija }e upravuvate i so kakov tim }e sorabotuvate?

VVo grupacijata Makedonski Telekom sum { {est meseci, {to e sosema dovolen period zza da se sogleda aktuelnata pozicija na kkompanijata na pazarot, kako i za da se zzapoznaam so timot so koj{to rabotam.

S Sepak, u{te pred da dojdam na rakovodnata ppozicija vo Makedonski Telekom znaev ddeka doa|am vo najuspe{nata kompanija vo M Makedonija. Koga zboruvam za uspe{nosta, ttaa se gleda od nekolku aspekti. Kako pprvo, dokolku go analizirate pazarot, kkompanijata e lider vo delot na fiksnata ttelefonija, {irokopojasnite uslugi i vo m mobilnata telefonija. Od druga strana, M Makedonski Telekom, no i T-Mobile se profitabilni p kompanii. Odr`uvaweto na n ovoj uspeh e golem predizvik ne samo za z mene, tuku i za mojot tim. Osven {to sme lideri na pazarot i najuspe{ni, s mora da naglasam deka nie sme i edni m od o najgolemite i najatraktivnite rabotodavci.

Vo dvete kompanii se anga`irani d nad n 2.000 inovativni, kreativni i posveteni vraboteni, koi{to vredno rabotat v na n ispolnuvawe na kompaniskite celi.

Vodeweto na kompanijata e mnogu polesno V i poednostavno ako znaete deka zad sebe imate lu|e koi{to se tolku posveteni i i profesionalci.

Tie sekako se zaslu`ni p za z uspehot na kompaniite, no so gordost mo`am da ka`am deka istovremeno eden m od o osnovnite preduslovi koi go garantiraat uspehot e infrastrukturata. Raspor lagame l so najdobrata telekomunikaciska i infrastruktura vo dr`avata, koja{to ni o ovozmo`uva da gi nudime najkvalitetnite i n najmodernite uslugi i tehnolo{ki re{enija z korisnicite. za So kakvi rezultati Makedonski Telekom }e ja zavr{i godinata?

Koi se o~ekuvawata?

Rezultatite doa|aat na kraj, po uspe{nata R rabota i site vlo`eni napori. Od tretiot r kvartal mo`evte da vidite deka imame k zgolemeni procenti vo delot na DSL i z MaxTV korisnici. S$ u{te ne mo`am da M zboruvam za kone~ni konkretni brojki, no z siguren sum deka }e bide vo soglasnost so akcionerskite o~ekuvawa. o~ekuvawa Soglasno postojnite dvi`ewa, o~ekuvam da gi ispolnime na{ite planovi. Mora da napomenam deka i pokraj celokupnata makroekonomska situmakr acija vo dr`avata i vo svetski ramki, kako sv i pritisokot od konkurenc konkurencijata, zadovolen sum od dosega{nite rezultati rezult na Makedonski Telekom i na T-Mobile.

T-Mobile Uspevame da ja i liderska odr`ime na{ata stabilnost stabil vo segmentot pozicija na pazarot, osobeno osob na {iropojasniot Internet Interne i IPTV uslugata, interesot za na{ata pri {to o~ekuvame inter

21

MaxTV da bele`i nagoren trend do krajot na godinava. No, toa ne zna~i deka ima prostor za olabavuvawe. Naprotiv, i vo naredniot period n$ o~ekuva intenzivna rabota na site poliwa, so cel da gi zadovolime potrebite i barawata na na{ite korisnici, a so toa i da gi ostvarime na{ite zacrtani proekcii.

Koj e Va{iot predizvik vo upravuvaweto so najgolemata telekomunikaciska kompanija vo Makedonija?

Makedonski Telekom e silna kompanija ne samo na ovoj prostor, no i po{iroko. Taa e korporacija so koja treba da se gordeat dr`avata i gra|anite, so moderen menaxerski tim i so kvaliteten i ambiciozen kadar koj ~ekori napred. Pa ottuka, da se bide na ~elo na najgolemata i najuspe{na kompanija vo Makedonija e golem predizvik za mene. No, istovremeno toa e golema obvrska, zatoa {to site imaat o~ekuvawa i interesi, po~nuvaj}i od akcionerite, vrabotenite, korisnicite, s$ do zaednicata.

Sovremeniot gra|anin bara inovativni proizvodi, koi }e mu go olesnat i }e go zbogatat negovoto sekojdnevno `iveewe, akcionerite o~ekuvaat profitabilna kompanija, a na vrabotenite im trebaat uslovi za rabota koi{to }e im pomognat podobro i pouspe{no da gi zadovolat potrebite na korisnicite, no istovremeno da dobijat sodvetna nagrada i li~na satsifakcija za srabotenoto. Od tie pri~ini, vodeweto na grupacijata Makedonski Telekom za mene pretstavuva seriozna zada~a vo obidot da se zajakne i da se odr`i pozicijata koja{to ja ima kompanijata na pazarot.

Kako del od grupacijata Doj~e Telekom, grupacijata Makedonski Telekom poseduva ogromni resursi i potencijali, koi{to so pravilno menaxirawe & pomagaat da go odr`i liderskoto mesto. No, uspehot sam po sebe ne e do`ivotno zagarantiran, tuku treba postojano da se bide buden i da se sledi sevkupnata sostojba na pazarot.

Konkurencijata e ostra i zatoa, sekoga{ mora da se bide podgotven da se reagira ~ekor pred ostanatite.

I pokraj toa {to sme najgolema kompanija, eden od glavnite predizvici e grupacijata Makedonski Telekom istovremeno da bide i najbrza kompanija vo pogled na identifikuvaweto i ispolnuvaweto na potrebite na korisnicite, inovacii i obezbeduva na uslugi. Od druga strana, telekomunikaciite se dinami~ni. Postojano se menuvaat trendovite i toa e sosema o~ekuvano. Nie gi sledime trendovite, na toj na~in uspevame da gi presretneme i da gi zadovolime potrebite i barawata na korisnicite na najdobar mo`en na~in.

Inovaciite se slu~uvaat brzo i predizvikuvaat qubopitnost kaj korisnicite.

Zatoa, kako kompanija sme orientirani da obezbedime inovativni tehnolo{ki re{enija, kako i uslugi koi{to imaat zagarantiran kvalitet i sigurnost. Vpro~em,

22 INTERVIEW tokmu inovaciite se sinonim za T-brendot i korisnicite sekojdnevno se uveruvaat vo modernizacijata na fiksnata mre`a, zbogatuvaweto na MaxTV portfolioto, ponudata na novi mobilni telefoni, kako {to vo momentov e iPhone 4S, itn.

Kako go ocenuvate telekmunikaciskiot pazar vo Makedonija?

Kako i dali ja ~uvstvuvate konkurencijata na pazarot?

Kako {to ve}e naglasiv, telekomunikaciskiot pazar vo Makedonija e prili~no razvien. Postoi golema i realna konkurencija vo site segmenti od na{eto rabotewe.

Konkurencijata e zdrava rabota. Pred s$, taa im ovozmo`uva izbor na korisnicite.

No, za nas konkurencijata od edna strana pretstavuva predizvik, a od druga strana, pretstavuva inspiracija za kompanijata i za vrabotenite. Vo uslovi na golema konkurencija, nie ne smeeme da zabavime.

Dokolku nie sme uspe{ni, i drugite sakaat da bidat isto taka uspe{ni i da zemat del od na{iot kola~. Konkurencijata go sledi sekoj na{ ~ekor. Taa reagira brzo, a nie mora da bideme pobrzi, odnosno ~ekor pred niv. Sepak, odlu~uva~ki faktor koj }e bide najuspe{en e inovativnosta, kompetentnosta i kvalitetot. Vo toj pogled, Makedonski Telekom i T-Mobile se pred-

vodnici na site napredni tehnolo{ki re{enija, kako {to se digitalnata televizija, optikata, modernata mre`a bazirana na internet-protokol, fiksnite i mobilnite {irokopojasni uslugi i modernite mobilni uredi. Na toj na~in, mo`am so pravo da ka`am deka makedonskite gra|ani imaat pristap do svetskite telekomunikaciski trendovi, ne zaostanuvaj}i voop{to zad ponudata vo drugite razvieni zemji.

I pokraj krizata, telekomunikaciite se najprofitabilniot biznis. Kako se odrazuva krizata vrz raboteweto na Telekom i na T-Mobile?

Telekomunikaciite se profitabilen biznis, iako i tie ne mo`at da ostanat imuni na sevkupnite ekonomski slu~uvawa. Ekonomijata vo momentov ne mo`e da poddr`uva golem rast i razvoj. No, toa ne zna~i deka vo uslovi na kriza kako kompanii sedime so skrsteni race. Naprotiv, vnimatelno gi sledime dvi`ewata na pazarot i se prilagoduvame na promenite. Duri i vo uslovi na kriza, Makedonski Telekom i T-Mobile odlu~ija da investiraat vo modernizacija na svojata infrastruktura.

Investiciite za gradewe fiksna mre`a celosno bazirana na internet-protokol, kako i investicite vo mobilnata mre`a se investicii vo na{ata idnina. So

postojanite investicii nie se obiduvame da ja podobrime na{ata efikasnost, {to vklu~uva revidirawe i optimizacija na vnatre{nite procesi, aplikaciite i sevkupnoto rabotewe na grupacijata. No, istovremeno toa e osnova za sozdavawe novi vrednosti i kreirawe inovativni i visokokvalitetni komunikaciski uslugi za na{ite korisnici, koi{to se vo fokusot na na{eto rabotewe. S$ {to pravime go pravime za dobroto na korisnicite.

Nie im ovzomo`uvame uslugi soglasno potrebite i nivnite finansiski mo`nosti.

Samo na toj na~in mo`eme da ostaneme nadvor od centarot na krizata i da rabotime so pozasilena dinamika od voobi~aenoto.

Kako ja ocenuvate klimata za vodewe biznis vo Makedonija? Dali i kolku go ~uvstvuvate problemot so nelikvidnosta i nenavremenoto pla}awe na obvrskite, {to sozdava problemi vo celata ekonomija?

Makedonija vo izminatite desetina

]E INVESTIRAME 170 MILIONI EVRA VO NAJSOVREMENI USLUGI Koi novi proizvodi i uslugi mo`e da gi o~ekuvaat korisnicite od Makedonski Telekom i od T-Mobile vo sledniot period?

Makedonski Telekom i T-Mobile investiraat 170 milioni evra vo najsovremeni fiksni i mobilni mre`i, so {to }e prodol`ime da obezbeduvame uslugi so najvisok kvalitet spored site svetski standardi. So modernizacijata na fiksnata mre`a, proces koj{to }e trae do krajot na 2013 godina, planirame na sekoe semejstvo da mu ovozmo`ime internet-pristap so cel da gi po~uvstvuva pridobivkite od kvalitetna internet-komunikacija. Paralelno so ova, T-Mobile pak, ja vovede najbrzata 3G mre`a vo Makedonija so brzini do 21 Mbps. Preku ovaa investicija korisnicite mo`at da bidat povrzani na najbrziot Internet koga se vo dvi`ewe, na primer so Relax Surf, Web’n’Walk i Surfer paketite. Dopolnitelno, korisnicite mo`at da se povrzat na najbrziot Internet i na pove}e od 400 Telekom HotSpot lokacii vo kafuliwa, restorani, avtobusi, taksi-vozila i drugi mesta niz cela Makedonija.

Isto taka, izrazivme interes za 4G licenca, koja na krajot }e ni ovozmo`i da obezbeduvame mobilen Internet so na-

jvisok mo`en propusen opseg i brzina.

Eden od na{ite klu~ni fokusi se delovnite korisnici i IKT. Rabotime na razvojot na re{enija za na{ite delovni korisnici koi }e im ovozmo`at da imaat poniski tro{oci i pogolema fleksibilnost vo koristeweto na telekomunikaciskite uslugi i vo toj pogled, odlu~ni sme vo na{ata namera da ja zacvrstime na{ata pozicija na profesionalen i siguren IT-partner za delovnite korisnici. Ovie uslugi vklu~uvaat cloud computing, cloud infrastructure, upravuvana bezbednost, kako i uslugi za mobilno pla}awe.

Kako i dosega, taka i vo idnina, grupacijata Makedonski Telekom }e prodol`i so voveduvawe novini i iznenaduvawa za korisnciite. Kako tehnolo{ki lideri na pazarot, korisnicite mo`at da o~ekuvaat pro{iruvawe i zbogatuvawe na portfolioto na {irokopojasen Internet, posebna ponuda na zabavni i atraktivni TV-sodr`ini, dopolnitelen razvoj na mobilniot Internet so raznovidni lokalni sodr`ini i aplikacii itn. Se razbira, kako kompanii sme otvoreni i za idei od strana na korisnicite, osobeno vo delot na razvojot na novi lokalni aplikacii.

BROJ 633

14/12/2011

INTERVIEW

www.kapital.mk

godini napravila seriozni i golemi reformi vo sistemot so cel da se olesnat uslovite za rabotewe na kompaniite i da se privle~at golem broj investitori. Toa go poka`uva i listata na Duing biznis na Svetskata banka, koja ja vbroi Makedonija na 22 mesto na listata so zemji vo svetot spored uslovite za vodewe biznis.

Sepak, ostanuvaat da se re{at u{te mnogu predizvici. Pred s$, tuka mislam na reformite vo administracijata, sudstvoto, dopolnitelen razvoj na finansiskiot sektor. Od druga strana, osven {to postojano treba dopolnitelno da se raboti na poednostavuvawe na procedurite za vlez na stranski investitori, zadol`itelno e postojanoto promovirawe na dr`avata i na nejzinite potencijali.

Vladata vo ovoj period e mnogu aktivna vo delot na privlekuvawe na investitorite, {to sekako e poteg za pozdravuvawe.

Makedonija navistina ima potencijal na poleto na energetikata, zemjodelstvoto, informati~kata tehnologija, turizmot i drugite sektori, koi mo`e da bidat privle~ni za stranskite investitori.

Koga stanuva zbor za investiciite, bi bilo mnogu korisno dokolku potencijalnite investitori bi imale mo`nost za direkten dijalog so kompanii kako na{ata, kompanii koi uspe{no rabotat vo Makedonija vo izminatite desetina godini. So ova, na potencijalnite investitori }e im se obezbedat informacii „od prva raka�, {to }e ima pozitivno vlijanie na stranskite direktni investicii.

Pokraj site drugi aktivnosti na ovoj plan, Vladata treba da go unapredi i ovoj proces.

Sepak, kako investitorska destinacija, Makedonija ne e vo lesna pozicija. Svetskata ekonomska kriza predizvika silni potresi duri i vrz silnite dr`avi. Posledicite od krizata, pomalku ili pove}e, se ~uvstvuvaat nasekade, kako vo delot na investiraweto, taka i vo delot na vodewe na biznisot i likvidnosta. [to zna~i, problemot so likvidnosta i nenavremenoto pla}awe vo ovoj period ne e problem samo na makedonskata ekonomija, tuku e problem i za po{irokiot region. Sepak, nie odblisku gi sledime nastanite i prezemame soodvetni merki so cel da odr`ime zadovolitelno nivo na naplata. Kako kompanii, imame obvrska i se trudime kontiunirano bez nikakvi pre~ki da gi obezbedime uslugite za sekoj na{ korisnik, taka {to navremenoto servisirawe na dolgovite e va`no ne samo za nas, tuku i za na{ite korisnici. Stanuva zbor za sorabotka koja e od zaedni~ki

interes za dvete strani.

Koi se idnite trendovi koi }e sledat vo telekomunikaciskiot pazar na Makedonija i vo svetot?

Prihodite od fiksnata telefonija ve}e se namaluvaat, a rastat od Internet i televizija...

Trendot na namaluvawe na prihodite od fiksnata telefonija, pred s$ od govornite uslugi, trae nekolku godini. No, toa voop{to ne e tolku stra{no, zatoa {to gi prezemame site merki so cel da go optimizirame na{eto rabotewe. Gi prilagoduvame tro{ocite i nao|ame novi izvori na prihodi, koi{to na krajot od denot }e dovedat do kompenzirawe na padot na prihodite. Vo taa nasoka, postojat oblasti kade {to smetam deka ima prostor za podobruvawe i za generirawe novi prihodi. Pred s$, tuka mislam na {irokopojasnite uslugi i na mobilniot Internet, kade {to ima golem potencijal za razvoj. Smart-telefonite i tabletkompjuterite definitivno se dvigatelite na noviot rast i razvoj i obezbeduvaat odli~ni mo`nosti za biznisot, osobeno vo mobilniot segment.

Se razbira, golem razvoj i podobruvawe se o~ekuva vo delot na IPTV uslugata.

Sekoj {to ima iskustvo so na{ata MaxTV usluga znae deka taa e pove}e od televizija. MaxTV kako usluga e edinstvena na pazarot, koja nudi potpolno razli~no televizisko iskustvo i do`ivuvawe. Kvalitetot na slikata, dostapnite sodr`ini, no vo najgolema mera interaktivnosta se karakteristiki koi vistinski ja diferenciraat od site ostanati televiziski ponudi na pazarot i ja pravat prepoznatliva i posakuvana od strana na korisnicite. Seto toa ni pomaga da se pozicionirame kako najdobar provajder na digitalna televizija vo Makedonija i na gra|anite da im ponudime televizija so odli~en kvalitet, kako {to i zaslu`uvaat, postojano zgolemuvaj}i ja dostapnosta i kvalitetot na uslugite i nudej}i s$ pogolem broj kanali so visoka rezolucija. Brojot na MaxTV korisnici e vo postojan porast, a i pazarnoto u~estvo se zgolemuva od mesec vo mesec. Do krajot na godinava o~ekuvame da imame nad 40.000 MaxTV korisnici.

IKT isto taka e pole koe obezbeduva mo`nosti za rast i nie postojano rabotime na obezbeduvaweto na inovativni uslugi bazirani na najvisokite tehnolo{ki standardi za na{ite delovni korisnici.

Mnogu telekomunikaciski kompanii vo Makedonija s$ u{te obvinuvaat deka postojat mnogu monopolski pre~ki na pazarot od strana na Makedonski Telekom, a cenite na uslugite s$ u{te se mnogu visoki. Kako go komentirate toa?

Tie {to n$ obvinuvaat deka sme monopol na pazar izgleda ne se podgotveni da gi prifatat predizvicite koi{to so sebe gi nosi liberaliziraniot pazar vo

Makedonija. Tvrdeweto deka sme monopol voop{to ne soodvetstvuva so fakti~kata sostojba na pazarot i vle~e koreni od minatoto, {to e sosema pogre{na percepcija. To~no e deka Makedonski Telekom ima udel od 77% na pazarot, dodeka T-Mobile ima 50,3% pazarno u~estvo. No, nie so godini nanazad se soo~uvame so realna konkurencija vo site segmenti na telekomunikaciskiot biznis, vo fiksnata telefonija, mobilnata telefonija, {irokopojasnite uslugi i TV-distribucijata.

Ednostavno ka`ano, postoi golema ponuda i sloboda na izbirawe!

Golemata konkurencija avtomatski podrazbira deka cenovnata konkurencija e silna vo site sektori. Ova, se razbira, im odi vo prilog na korisnicite, koi{to mo`at da odberat usluga koja gi zadovoluva nivnite potrebi i odgovara na finansiskite mo`nosti. Pritoa, me raduva faktot {to najgolem del od makedonskite gra|ani se odlu~uvaat za uslugite na Makedonski Telekom, {to poka`uva deka sme na vistinskiot pat. Nie ne samo {to im ovozmo`uvame na na{ite korisnici re{enija i proizvodi so koi im ja olesnuvame komunikacijata i im davame dopolnitelna zabava i vozbuda, nezavisno dali se doma ili vo dvi`ewe, tuku nie kako kompanija im davame dopolnitelna vrednost za nivnite pari.

E sega, mo`ebi nekoj }e zabele`i deka na{ite ceni ne se najniski, no mora da naglasam deka nie garantirame deka na{ite uslugi se kvalitetni, bezbedni i sigurni. Stanuva zbor za vtemeleni vrednosti vo na{ata korporativna kultura, na ~ie podobruvawe rabotime postojano, so cel da obezbedime vrvno korisni~ko iskustvo. Za `al, s$ u{te dobivame zabele{ki od korisnicite za brzinata na re{avawe na problemite, no nie se trudime i pravime s$ {to e vo na{a nadle`nost so cel da se korigirame i da im izlezeme vo presret i na najprebirlivite korisnici.

Kolku vlezot na {vedskiot privaten investiciski fond EQT, preku formiraweto na firmata Blizoo ja zagrozuva pozicijata na Makedonski Telekom na pazarot?

Vlezot na Blizoo voop{to ne ja zagrozuva na{ata pozicija na pazarot. Kako {to ve}e napomenav, konkurencijata e dobra zatoa {to dopolnitelno ve motivira da se podobruvate vo toa {to ve}e go pravite.

Pritoa, mora da napomenam deka kako lider vo inovaciite Makedonski Telekom be{e prvata kompanija koja vovede optika ne samo vo Makedonija, tuku i pred Doj~e telekom vo Germanija. Pa taka, preku na{ite Optic paketi makedonskite gra|ani ve}e treta godina po red gi ~uvstvuvaat pridobivkite od Internet so brzina na svetlinata do 60 Mbps dvonaso~no.

Vo momentov ni{to ne e posigurno i pomo}no od optikata. Zatoa, nie prodol`uvawe

23

24 INTERVIEW BUXETOT ZA MARKETING POSLEDEN SE KRATI

Kolku krizata gi namaluva buxetite za marketing i za reklamirawe na dvete kompanii?

Marketing-buxetite sekoga{ se vrzani so prihodite i so celite na kompanijata. Normalno e recesijata da vlijae i na marketing-buxetot, no so ogled na toa {to nie sme korisni~ki orientirana kompanija, buxetot za marketing e posleden od nizata oblasti koi se afektirani od namaluvaweto na tro{ocite. Marketingot ima najgolemo vlijanie na udelot na pazarot i na zadovolstvoto na korisnicite i od taa pri~ina, nie nema da go namaluvame buxetot za marketing, tuku, kako {to ve}e spomenav vo prethodnoto pra{awe, nie se obiduvame da bideme poefikasni vo na{eto vnatre{no rabotewe, vo op{tite administrativni procesi, itn. Toa {to sekako go pravime e racionalno targetirawe i odreduvawe prioriteti vo procesot na planirawe na kampawite. Investiciite vo inovativni produkti, podobri uslugi i poinakva komunikacija so potro{uva~ite od na{ite konkurenti, preku sozdavawe “Momenti vredni za pametewe�, koi se del od na{ata brend-platforma, se na{ prioritet. Ottuka, kon odlukite za namaluvawe na marketing-tro{ocite pristapuvame mnogu pretpazlivo i tie sekoga{ se, kako {to ve}e napomenav, vo nasoka na racionalizirawe, bez pritoa da se zagrozi vrskata so na{ite korisnici, koja ja neguvame na dolgoro~na osnova.

so investiciite vo optikata i {irewe na mre`ata {irum Makedonija. Osven vo Skopje, opti~ka mre`a e instalirana i vo Tetovo, Gostivar, Ohrid, Strumica, [tip, Kumanovo. Denes pove}e od 50.000 korisnici se povrzani so optika i jas sum siguren deka ovaa brojka rapidno }e se zgolemuva vo idnina.

Koi se glavnite segmenti vo koi }e se razvivaat Telekom i T-Mobile vo idniot period? Vo koi segmenti o~ekuvate najmnogu da se zgolemuva konkurencijata?

Konkurencijata e prili~no `estoka vo site segmenti na telekomunikaciskite uslugi i o~ekuvam ova tempo ne samo da prodol`i, tuku da se zasiluva vo narednata godina i toa vo site segmenti istovremeno (govor, podatoci, televizija, itn...). Od analizata na slu~uvawata na pazarot, mislam deka glavniot adut na re~isi site operatori }e bide ovozmo`uvawe pove}e uslugi vo eden paket ili t.n vrzani uslugi.

Sepak, nasproti ostrata vojna koja ja o~ekuvame da se vodi, na{ata ambicija e da go ovozmo`ime {irokopojasniot Internet nasekade i vo sekoe vreme. Mobilnite podato~ni uslugi se od klu~no zna~ewe, na {to posebno }e se fokusirame. Pa taka, razvivaweto na mobilniot Internet, na {to naporno rabotevme godinava, ostanuva na{ prioritet i idnata godina. Na ova pole se planirani golem broj inovacii.

Od gledna to~ka na korisnicite toa zna~i

mnogu pove}e mo`nosti za koristewe stewe moderni uslugi vrz osnova na brz transfer f na podatoci, videosodr`ini, podato~ni uslugi so golema brzina.

Glavniot segment vo koj nie }e se razvivame, sekako, se multimedijalnite uslugi.

Vo fokusot e ponatamo{no razvivawe na televiziskiot servis vo nasoka na nudewe novi interaktivni karakteristiki i zbogatuvawe na sodr`inite, so {to }e im ovozmo`ime na na{ite korisnici, vsu{nost, da bidat kreatori na televiziskata programska {ema. Dopolnitelno na ova, rabotime i na voveduvawe novi na~ini za gledawe televizija za odredeni korisni~ki segmenti. Ovde pred s$ mislam na promovirawe i razvoj na WEB TV kako usluga, koja }e bide atraktivna osobeno za pomladata generacija, no i za site na{i korisnici na Max TV kako dopolnuvawe na nivniot osnoven TV-servis, koj{to }e im ovozmo`i sledewe na sodr`inite bez razlika kade se (doma, vo dvi`ewe, na rabota itn...).

Neodamna Makedonski Telekom i T-Mobile dobija nagrada za najdobar rabotodavec. Zo{to ovie dve kompanii se dobro mesto za rabotewe. [to e uspehot na dobroto menaxirirawe so ~ove~kite resursi?

Nagradata za najdobar rabotodavec koja ja dobija Makedonski Telekom i T-Mobile, e golemo dostignuvawe i priznanie za dvete kompanii. Osobeno zatoa {to sta-

nuva zbor za priznanie koe doa|a od vraboteni, osnova b kkoi na dobrovolna b go spodelija svoeto mislewe vo retkoto istra`uvawe sprovedeno vo Makedonija od strana na agencijata za ~ove~ki resursi Triple S. Od tie pri~ini, ovaa nagrada e osobeno va`na za nas. Taa potvrduva deka na{ata opredelba da vlo`uvame vo profesionalniot razvoj i motiviranosta na vrabotenite ima pozitivni efekti.

Zo{to go pravime toa? Zatoa {to sme svesni deka dokolku vrabotenite ne se podgotveni da odgovorat na predizvicite koi gi nosi telekomunikaciskiot sektor i pazarot, voop{to, toga{ nitu kompaniskite celi nema da bidat ostvareni. Od druga strana, kompaniite koi go ignoriraat procesot na upravuvawe so vrabotenite ne se vo sostojba da gi sledat vo ~ekor slu~uvawata na pazarot, {to na krajot na denot }e rezultira so lo{i rezultati.

Tokmu od ovie pri~ini, menaxmentot na Makedonski Telekom i vo T-Mobile ima jasno utvrdeni stavovi deka vrabotenite se najzna~ajniot i istovremeno najskapiot resurs so koj{to raspolagame. Vrabotenite se edinstveniot su{tinski element od sekoja kompanija, koj konkurencijata ne mo`e da go kopira. Na{iot brend e cvrsto etabliran na pazarot. Toj pretstavuva na{e postojano vetuvawe kon korisnicite, a toa vetuvawe go ispolnuvame site koi rabotime za grupacijata Makedonski Telekom.

26 MOJOT KAPITAL 450.000

PROIZVODSTVO NA MLEKO (VREDNOSTITE SE VO ILJADI LITRI) 400.000

409

407

394 376

350.000

300.000

291

2010

2009

2008

2007

2006

200.000

2005

250.000 246

(Izvor: Dr`aven zavod za statistika)

DALI SEGA E VISTINSKO VREME ZA NOVI MLEKARNICI?

NAJGOLEMATA BORBA NA NOVITE MLE^NI GAZDI ]E BIDE ZA ML MAJA BAJALSKA-GEORGIEVSKA bajalska@kapital.com.mk

ko nekoj saka da napravi samoubistvo, slobodno neka otvori mlekarnica vo Makedonija”. Vaka na smea go po~na muabetot eden od na{ite sogovornici, so kogo razgovaravme na tema - {to zna~i da se investira vo proizvodstvo na mle~ni proizvodi vo Makedonija? Negovata solena {ega najmnogu aludira na nedostigot od surovo mleko, problem so koj se soo~uvaat site

A

mlekarnici vo zemjava po propa|aweto na Svedmilk.

Spored procenki na konsultanti od terenot, vo Makedonija momentalno nedostigaat od 70% do 100% od vkupnoto proizvodstvo na surovo mleko. Zna~i, ako se proizveduvaat 100 toni mleko dnevno, u{te tolku nedostigaat za da gi zadovolat potrebite na okolu 80 fabriki za mleko.

Prognozite se deka za nekolku godini mnogu od niv }e zgasnat, zatoa {to ne mo`at da se borat so standardite koi gi nametnuva konkurencijata od uvoz.

Vo vakvi uslovi na pazarot, poznava~ite velat deka dobivkata od 10% na krajot na

JOVAN DABEVSKI ZDRAVJE RADOVO

Minimalnata investicija za mini-mlekarnica, koja }e prerabotuva 5.000 litri dnevno, e 650.000 evra. Izgradbata na malku pogolema mlekarnica, kako na{iot nov objekt, koj }e prerabotuva 50.000 litri dnevno, ~ini tri milioni evra. Dodeka edna takva mlekarnica vo zemjite od EU, na primer vo Germanija, kade {to celiot proces na proizvodstvo e avtomatiziran, odnosno ma{inite gi zamenuvaat lu|eto, ne e pomalku od 50 milioni evra.

650.000 evra ~ini se potrebni za podigawe mala mlekarnica za prerabotka na 5.000 litri mleko dnevno

godinata e fantasti~na stapka na profit vo mlekarskiot biznis vo Makedonija.

No, i pokraj krajno ote`natite uslovi poradi problemite vo primarnoto proizvodstvo i uvozot na mle~ni proizvodi, koj e vo kontinuiran rast, doznavame deka nekolku biznismeni izminatiov period odlu~ile da vlezat vo investicija na novi mlekarnici. Eden od niv e krupen biznismen, ~ij identitet na{ite izvori ne go otkrivaat, koj planira izgradba na golema mlekarnica. No, negoviot proekt s$ u{te e vo faza na ideja. Isto taka i ZK Pelagonija pred da se prodade na Orka holding, ima{e plan za izgradba na mlekarnica vo bitolskata zona @abeni.

Na istata poljana denovive i porane{en direktor vo Bitolskata mlekarnica najavi izgradba na otkupen centar za mleko.

A kako {to “Kapital” ve}e objavi, eden od retkite biznismeni koi poslednava godina vlegoa vo investicija vo mleka-

MOJOT KAPITAL Ova e pogonot na novata mlekarnica na kompanijata Zdravje Radovo vo Strumica, koja po~na so proizvodstvo pred dve nedeli

LEKO! 50

milioni evra e minimalnata investicija za otvorawe mlekarnica vo EU, pod uslov celiot proces na proizvodstvo da bide avtomatiziran

rnica e Jovan Dabevski, direktorot na Zdravje Radovo. Taka, denovive proraboti noviot kapacitet na ovaa kompanija vo seloto Vasilevo vo Strumica. Tamu ve} e se proizveduva trajno mleko koe se prodava niz site marketi vo dr`avata, a od po~etokot na slednata godina }e po~nat da se pravat i razni mle~ni pijalaci, kako {to se ~okoladno mleko, pudinzi, sutlija{i.

Dabevski veli deka idejata za nova mlekarnica, treta vo ramkite na kompanijata, e za da se zaokru`i paletata na proizvodi vo koja dosega nedostiga{e trajnoto mleko.

“Prvi sme na doma{niot pazar spored proda`bata na belite sirewa. Prepoznatlivi sme i so drugite proizvodi, kako ka{kavalite, jogurtot i pavlakite, no imavme dupka so toa {to dosega ne proizveduvavme trajno mleko. Napravivme detalno istra`uvawe na pazarot i toa

27

Za da se otvori mlekarnica ne treba da se ima samo dlabok xeb, tuku i mnogu detalno da se poznavaat stapicite na mle~niot biznis. Vo vreme koga vo Makedonija ima s$ pomalku kravi, glavnata borba na novite mle~ni „bosovi” }e bide za pridobivawe {to pove}e farmeri p poka`a deka ima prostor da se nametneme i sso trajnoto mleko, no i so aromatiziranite mleka, kakvi {to ne proizveduva nikoj vo m Makedonija”, veli Dabevski.

M TToj objasnuva deka aromatiziranite mleka sse proizvodi so dodadena vrednost, no po kkoli~ina imaat mala izleznost i zatoa, vo istiot objekt go smestile i proizvodstvoto na trajno mleko, za da ima isplatlivost na investicijata.

Vo novata mlekarnica vo Vasilevo, Zdravje Radovo investiral tri milioni evra, od koi dve tretini se reinvestirana dobivka od prethodnite godini, a eden milion evra se obezbedeni so zemawe kredit od banka. obez @ivko Radevski, porane{niot direktor @iv Bitola pak, e vo proces na na Mlekara M opremuvawe nova mlekarnica vo Bitola. opre Toj veli deka se odlu~il na ovoj poteg zatoa {to saka da go vrati pazarot koj go zato ima{e Mlekara Bitola pred prezemaweto ima Salford. od S “Ako nekoj napravil mlekarstvo vo Makedonija, toa sum jas. Bitolskata mlekarnica doni po~na da raboti koga vo zemjava rabote{e po~n samo skopskata, no mnogu brzo se razvivme i go osvoivme pazarot. Prvi dobivme i izvozen broj. No, sega i ova mleko {to izvo kako doma{no e stransko, se deklarira d odnosno stranskoto ja koristi markata na odno doma{noto za da se prodava tuka”, veli doma Radevski.

Rade Otkako go prodade svojot paket-akcii vo Otka bitolskata mlekarnica pred pet godini, Radevski poleka raboti na realizacija na svojot plan - otvorawe nova mlekarnica vo Pelagonija.

Veli deka planot mu e da izgradi evtina mlekarnica, na po~etok i so pomal broj vraboteni, i poleka da go osvojuva doma{niot, a potoa i stranskite pazari.

Poslednite dva meseci na lokacijata od 60.000 kvadratni metri, kade {to se nao|a i negovata konzervna fabrika, na patot kon REK Bitola, se podigaat kapacitetite na novata mlekarnica. Vo objektot, koj e

na povr{ina od 2.000 metri kvadratni, izminatiov period se montirala opremata za proizvodstvo. Radevski veli deka ve} e imaat dve ma{ini za prerabotka na mlekoto i za proizvodstvo na trajno mleko, a vo faza na monta`a se ostanatite potrebni ma{ini i instrumenti za priem na mlekoto. Mlekarnicata na Radevski }e proizveduva pove}e vidovi mle~ni proizvodi, odnosno trajno mleko, jogurt, sirewe, ka{kaval. Vkupniot instaliran kapacitet za prerabotka e 100.000 litri dnevno.

“So proizvodstvo planirame da po~neme vo fevruari ili vo mart slednata godina. Ve}e vovedovme HACCP standard za bezbednost na proizvodstvoto i prvata cel }e ni bide so kvalitetni proizvodi da go vratime makedonskiot pazar koj go imaa proizvodite na porane{nata bitolska mlekarnica. Isto taka, bi sakale da go vratime i pazarot {to go imavme vo sosedna Srbija, a potoa, se razbira, po obezbeduvaweto na izvozniot broj bi prodavale i vo zemjite na EU”, objasnuva Radevski.

Toj veli deka vkupnite investicii vo novata mlekarnica se 1,5 milioni evra, a vo momentov se raboti i na podgotovka na nov brend za mle~nite proizvodi koi }e gi proizveduva mlekarnicata vo ramkite na kompanijata @ivko Radevski.

KOLKU ^INI DA SE IZGRADI MLEKARNICA? Dabevski od Zdravje Radovo veli koga se pravi finansiski koncept za izgradba na mlekarnica, potrebno e da se vklu~at site tro{oci, po~nuvaj}i od tie za izgradba na objektot, kupuvawe oprema, nabavka na ambala`a, distribucija i marketing.

Koga }e se zaokru`i finansiskiot koncept na vkupnata investicija, toga{ treba da se vidi za kolku vreme

@IVKO RADEVSKI BIZNISMEN I PORANE[EN DIREKTOR NA MLEKARA BITOLA

Od oktomvri navamu ja opremuvame novata mlekarnica so ma{ini, a so proizvodstvo }e po~neme vo fevruari ili vo mart slednata godina. Cel }e ni bide so kvalitetni proizvodi da go vratime makedonskiot pazar koj go imaa proizvodite na porane{nata bitolska mlekarnica. Isto taka, bi sakale da go vratime i pazarot {to go imavme vo sosedna Srbija, a potoa, se razbira, po obezbeduvaweto na izvozniot broj bi prodavale i vo zemjite na EU.

UVOZ NA MLE^NI PROIZVODI I JAJCA 28 MOJOT (VREDNOSTAKAPITAL E VO MIL. DOLARI)

43,73

43,21 34 29

26,32

23,21

24

16,89

19

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2003

2004

2002 20 200 00 002 02 2

2000

1999 199 99

1998 199 98

1997

1996

1995

1993

1994

10,71 19 99 992 92 2 1992

199 19 91 1991

10,10 1990

9

2001 2001 20 200 00 011

14

( (Izvor: Dr`aven zavod za statistika) k )

b biznisot bizn }e mo`e da napravi povrat nna investicijata. i Spored Dabevski, m mora da postoi rast na prihodite vo pprvite tri ili vo prvite {est meseci ood raboteweto za biznisot da mo`e da zzastane na noze i da ima potencijal za pponatamo{en razvoj. ““Mnogu lu|e koi vleguvaat vo ovoj bizznis zaboravaat na eden mnogu biten ttro{ok, a toa se obrtnite sredstva zza da se premosti periodot dodeka se napravat prvite prilivi na smetka od proda`bata. Ova ne smee da ne se vklu~i vo po~etniot kapital koga se pravi presmetka za vlez vo mle~niot biznis. Na primer, vo novata mlekarnica vlo`ivme tri milioni evra, od koi eden milion evra ni se obrten kapital”, naglasuva Dabevski.

Vrz osnova na sopstvenoto iskustvo so startuvawe na mlekarnicata kako grinfild-investicija vo 2001 godina, toj veli deka pomala mlekarnica vo Makedonija, koja bi prerabotuvala 5.000 litri mleko dnevno, mo`e da se napravi so investicija od 650.000 evra. Ova se sredstva za otvorawe na najevtinata od site tehnologii vo mle~nata industrija, milioni evra a toa e proizvodstvoto investira Radovo na pasterizirano mleko. Zdravje vo novata mlekaTie vklu~uvaat nabavka rnica koja za na vozila za otkup na tri godini }e mlekoto, laktofrizeri, prerabotuva 50.000 litri priemni tankovi, priemni mleko dnevno stanici, laboratorija za za proizvodstvo trajno mleko kvalitet i ma{ini za na i razni vidovi pasterizacija i standard- aromatizirani mleka izacija na mlekoto.

“Cenite od pred 10 godini, koga nie investiravme 500.000 evra, se zgolemeni i zatoa sega minimalnata investicija za mini-mlekarnica e 650.000 evra. Se razbira, ovde ne zboruvam za improvizacii, tuku za proizvodstvo so site standardi, kako {to se ISO i HACCP. Izgradbata na malku pogolema mlekarnica, kako na{iot nov objekt, koj }e prerabotuva 50.000 litri dnevno, ~ini tri milioni evra, dodeka edna takva mlekarnica vo zemjite od EU, na primer vo Germanija, kade {to celiot proces na proizvodstvo e avtomatiziran, odnosno ma{inite gi zamenuvaat lu|eto, ne e pomalku od 50 milioni evra”, veli Dabevski.

Spored nego, najdobro e vo mlekarstvoto da se po~ne so pomala investicija, a ne da se zaletuva so megalomanski proekti. Mnogu e stra{no i opasno da se napravi golema investicija vo mlekarstvoto, zatoa {to mnogu lesno mo`e da se vleze vo stapica, ako se raboti so golemi koli~ini i po toj osnov se napravat dolgovi. Taka se gubi i kvalitetot i biznisot trpi golemi oscilacii, objasnuva Dabevski.

3

BROJ 633

14/12/2011

KOMERCIJALNA OBJAVA

www.kapital.mk

KAKO NAJEFIKASNO DA GI MENAXIRATE FINANSISKITE TEKOVI VO PRETPRIJATIETO?! inamikata na prilivite i odlivite na sredstva vo ramkite na na{eto biznis-opkru`uvawe, e najgolemiot predizvik na makedonskite pretprijatija. Kako da se obezbedat finansiski sredstva koga navremenata naplata na pobaruvawata e te{ko da se realizira, a istovremeno potrebno e navremeno servisirawe na obvrskite vo ramki na dogovorenite rokovi ?! Vo vakva situacija, koga

D

e mnogu izvesno deka postoi neusoglasnost me|u finansiskite tekovi vo pretprijatieto, kaj pretprijatijata mnogu ~esto se javuva potreba da obezbedat sredstva vo kratok rok.

Golem del od pretprijatijata go re{ija ovoj problem so koristewe na kreditnata linija na Prokredit banka, so koja obezbedija potpolna fleksibilnost vo kratkoro~nite investicii vo obrtni sredstva.

ORHIDEJA DONI: a{iot biznis e trgovija so grade`ni materijali i proizvodstvo na metalni konstrukcii za gradba. Biznisot e tolku dinami~en, ne mo`at da se predvidat pobaruvawata i precizno da se planiraat priliivite i odlivite. Mnogumina od tie so koi rabotime, preferiraat da ni pla}aat na rati i nemame konstanten priliv na sredstva.

Imame i vozen park i mnogu ~esto koga nara~kata mora da se dostavi do na{ite partneri vo zemjata i vo stranstvo se slu~uva da se slu~i nekakov defekt za koj e potrebno nedol`no finansirawe.

Pari ni trebat vedna{, vo istiot moment.

Zatoa koristime kreditna linija od Prokredit banka! Vo sekoj moment mo`eme da smetame na raspolo`livi finansiski sredstva bez administrativni proceduri pred sekoe povlekuvawe na istite.

Parite gi imame vedna{ i mo`eme nepre~eno da rabotime. Dopolnitelno, vra}aweto na sredstvata ne e vrzano so fiksen rok. Pla}ame koga }e ni stigne prilivot, koga }e imame dovolno naplati.

N

BAKO NATS: ojot biznis e prerabotka, pakuvawe i distribucija na zrnesti proizvodi, su{eno ovo{je i zelen~uk. Proizvodite gi nabavuvam od zemjava i od stranstvo. Sorabotnicite mi nudat dobri popusti ako platam avansno.

No, ne sekoga{ uspevam da gi naplatam pobaruvawata navreme za da imam dovolno sredstva da platam predvremeno. Zatoa koristam kreditna linija i povlekuvam sredstva koga }e mi se dade mo`nost da dobijam nekoj popust. Taka rabotam doma}inski, za{teduvam pari na mnogu nabavki. Brzo gi servisiram obvrskite i gradam dobri odnosi so moite partneri. Kreditnata linija od Prokredit banka mi nudi mnogu pazarni mo`nosti.

M

29

30 STRATEGII

Pretpriema~ &...

KRIZATA NEMA DA GI SKRATI REKLAMITE, NO BARA S

SEKOJ VLO@EN DEN TREBA DA DADE REZU

BROJ 633

14/12/2011

DESET MARKETIN[KI ZAPOVEDI VO VREME NA KRIZA:

brzi vo 1. Bidete prilagoduvaweto!

2. Inovirajte!

3. Informirajte go kupuva~ot za korisnosta na proizvodot!

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

STRATEGII

www.kapital.mk

Postojano komunicirajte so kupuva~ot!

Razmisluvajte za novi komunikaciski kanali!

Usovr{ete go va{iot proda`en personal!

Zadr`ete gi postojnite kupuva~i!

Predizvikajte emocii kaj kupuva~ite!

Zapoznajte ja svojata konkurencija!

Postojano pravete procenki, ni{to ne e ve~no!

ILNI EFEKTI

AR ULTAT!

Pomina vremeto na golemite buxeti za ubavi prikazni. Dojde vreme na realni marketing-buxeti za realni sostojbi na pazarot, velat marketing i PR-ekspertite. I pokraj toa {to e kriza, tie apeliraat kompaniite da ne gi kratat parite koi gi odvojuvaat za reklami i za PR, zatoa {to prisutnosta na proizvodite me|u potro{uva~ite ne treba da zapre. Naprotiv, taa treba da se zasili i da bide poefektivna. So pogolema prisutnost na socijalnite mre`i i pogolemi investicii vo PR-strategii, kompaniite treba da ja iskoristat krizata za da jja presretnat konkurencijata VAS CELESKA VASE celeska@kapital.com.mk cele

toriot bran na ekonomskata kriza, koja ovoj pat doa|a od Evropa, e svoevidno de`avu za makedonskite kompanii. Normalno, vo ovaa situacija se postavuva pra{aweto - tr treba li da se {tedi vo kriza? Sekako, no ne na pogre{ni raboti. Doverbata na potro{uva~ite sega e pova`na otkolku koga pot bilo, bil pa i pokraj krizata vo ekonomijata, ne e vreme za kratewe na marketin{kite buxeti.

Na pazarot }e opstanat samo bux brendovite {to }e ostanat agresivni, pod bre pretpostavka deka se cenovno pristapni. pre Poslednovo im e dobro poznato na makePos donskite kompanii so koi razgovaravme, don najmnogu poradi iskustvoto so koe se naj steknaa koga vo 2009 godina se sretnaa ste lice lic v lice so recesijata.

Pou~eni od minatoto iskustvo, kompaniite Pou ovoj ovo pat se odlu~uvaat da ne kratat na marketing, no istite sredstva da gi raspremar delat del razli~no, zavisno od momentalnite potrebi i ponudata na pazarot. pot Sekoja Sek kompanija pravi sopstveni proekcii, analizi i procenki za vreme na kriza. ana Marketing-buxetot zavisi od proektiraMa nata nat proda`ba, koja pak, vo slu~ajov e diskutabilna tokmu poradi najavata za dis nova nov kriza. „Odamna pomina vremeto na ubavi prika„Od zni so golemi buxeti. Dojde vreme na realni aln buxeti za realni sostojbi na pazarot.

Site Sit sme vo eden vrzan sinxir kade {to sme uslovno zavisni edni od drugi. Ova se realni problemi so koi se soo~uvaat kompaniite”, veli Tatjana Loparski od agencijata Element PR. Loparski objasnuva deka mnogu od kompaniite ve}e se prilagoduvaat na novite uslovi, koi pak, ovozmo`uvaat pogolema kreativnost i inovativnost. A toa zna~i so minimalni sredstva da se postigne golem efekt.

Sepak, treba da se ima na um deka ovaa kriza barem lu|eto koi se direktno vklu~eni vo proizvodstveniot sektor odamna ja nasetuvaa, pa vedna{ po~naa da baraat na~ini za prestrukturirawe na aktivnostite vo marketing-miksot, no ne i negovo kratewe. „Krizata ne treba da predizvika namalu-

V

25%-30% gi namalija marketing-buxetite makedonskite kompanii vo 2009 godina

vawe na godi{niot marketing-buxet, tuku treba da pridonese za prestrukturirawe na aktivnostite i pokreativni na~ini za pristap do potro{uva~ite. Vo strukturata na marketingot ima promeni vo nasoka na zgolemena neposrednost so kupuva~ot, ~ij odnos e promenet kako rezultat na krizata. Se pristapi kon zasilen PR, socijalni mre`i i promovirawe pogolema neposrednost vo komunikacijata so site vklu~eni strani: kupuva~i, kooperanti, regulatori, mediumi”, veli Poleksena Risteska, marketing-koordinator vo IMB Bitolska mlekara.

Taa objasnuva deka kompanijata istovremeno primenuva reklamirawe na masovnite tradicionalni mediumi, no silno potkrepeno so proda`ni promocii koi provociraat direktna komunikacija so kupuva~ot.

Na marketing-buxetite ve}e ne treba da se gleda kako na tro{ok, tuku kako na investicija za podignuvawe na proda`bata. No, toa zna~i deka sekoj vlo`en denar treba da ima svoj rezultat. „Vo vreme koga potro{uva~ite najvnimatelno gi prou~uvaat site ponudi i reklami za toa kade gi vlo`uvaat svoite pari, najlo{oto {to mo`eme da go napravime e da im se trgneme od pred o~ite. Zatoa, pokraj kontinuiranoto prisustvo, mora da bideme proaktivni i vo kreiraweto podostapni ponudi toga{ koga potro{uva~ite se cenovno najosetlivi i najprebirlivi”, veli Dimitar Atanasovski, marketing-menaxer vo kompanijata za proizvodstvo i prerabotka na ovo{je i zelen~uk Diem-GP. Atanasovski veli deka buxetot na Diem za marketing nema da se namali, no vo zavisnost od sostojbite na pazarot, mo`e da se prestrukturira za da im se dade prioritet na odredeni aktivnosti.

Nekoi od kompaniite gledaat na marketingbuxetite vo po{iroka smisla i istite gi definiraat kako del od dolgotrajna razvojna strategija.

Marketing-menaxerot na Pivara Skopje,

31

32 STRATEGII TATJANA LOPARSKI

DIMITAR ATANASOVSKI

ELEMENT PR

DIEM-GP

damna pomina vremeto na ubavi prikazni so golemi buxeti. Dojde vreme na realni buxeti za realni sostojbi na pazarot. Site sme vo eden vrzan sinxir kade {to sme uslovno zavisni edni od drugi. Ova se realni problemi so koi se soo~uvaat kompaniite. Tie ve}e se prilagoduvaat na novite uslovi, koi pak, ovozmo`uvaat pogolema kreativnost i inovativnost. Toa zna~i so minimalni sredstva da se postigne golem efekt.

O

o vreme koga potro{uva~ite najvnimatelno gi prou~uvaat site ponudi i reklami za toa kade gi vlo`uvaat svoite pari, najlo{oto {to mo`eme da go napravime e da im se trgneme od pred o~ite. Zatoa, pokraj kontinuiranoto prisustvo, mora da bideme proaktivni i vo kreiraweto podostapni ponudi toga{ koga potro{uva~ite se cenovno najosetlivi i najprebirlivi.

V

Toa {to sleduva po krateweto na buxetot e i namaluvawe na brojot na potro{uva~i, {to e ednakvo na namaluvawe na lojalnosta na potro{uva~ite. Tokmu lojalnosta i doverbata se zajaknuvaat preku dijalogot so potro{uva~ite, so ispra}awe poraki do postoe~kite potro{uva~i, za da se zadr`at vo vreme na kriza Sowa Todorova, veli deka nivnata strategija od godina vo godina se analizira, se stava vo kontekst na tekovnite sostojbi na pazarot, pa se revidira vo oddelni segmenti, no pristapot na dolg rok, generalno, ostanuva ist. „Nie sme kompanija koja ima golemi brendovi vo svoeto portfolio. Na nivniot razvoj mnogu seriozno pristapuvame, za sekoj brend imame jasno definiran pat kako da go gradime gledano od dolgoro~na perspektiva”, veli Todorovska.

Taa naglasuva deka marketing-stategijata na Pivara Skopje vklu~uva optimalen miks od mediumi koi ovozmo`uvaat najgolema efikasnost na investiranite sredstva. „Sekoga{ miksot e vo funkcija na konkretnata cel {to ja imame za soodvetniot brend, zavisno od toa {to vo dadenoto vreme e potrebno i od prioritetot za brendot, bilo toa da e poddr{ka na lojalnosta kon brendot, gradewe svesnost za odredeni promotivni aktivnosti, poddr{ka za ostvaruvawe odredeni proda`ni celi...

Celta go definira miksot {to }e go upotrebime”, dodava Todorovska.

KONKURENCIJATA BARA AKCIJA Treba da se ima predvid i faktot deka vo odredeni industrii marketing-buxetite vo tekot na godinata mo`e da poka`at „fleksibilnost”, odnosno kompaniite da reagiraat na pogolemoto tro{ewe sredstva za reklamirawe od strana na nivnite konkurenti. Spored toa, da gi vle~at i nivnite pazarni potezi i zaradi toa da gi zgolemat nivnite sredstva za marketing.

Tradicionalno, najgolemi marketingoglasuva~i vo Makedonija se kompaniite od telekomunikaciskata i od avtomobiskata

industrija, bankarskiot sektor i od industrijata za proizvodstvo na pijalaci.

Ve}e vo vtorata polovina od godinava mo`e da se zabele`i zgolemeno reklamirawe na kompaniite od ovie sektori, za koja mo`e da se ka`e deka zavisi od novite proizvodi i uslugi koi gi nudat na pazarot.

“Buxetot za reklamirawe vo Vip operator nikoga{ ne be{e skraten. Od prviot den od na{eto rabotewe gi tro{ime na{ite sredstva za ovaa namena vo soglasnost so na{ite pazarni i komunikaciski celi. Veruvam deka marketingot, dokolku se raboti celishodno, e mnogu va`na investicija vo idninata. Krateweto na marketing-tro{ocite poradi okolnosti od cikli~en karakter, kako {to e krizata, bi stavilo dopolnitelen tovar vrz idnoto rabotewe i samo bi ja prodol`ilo krizata”, veli marketing-direktorot na Vip operator, Florian Nidersus.

Igor Spasovski, izvr{en direktor na marketing-agencijata Idea plus, veli deka strate{ki orientiranite i mudri kompanii ovoj pat nema da vlezat vo taa stapica na kratewe na toa {to e pove} e od neophodno. „Naprotiv, dobro odraboteniot marketingmiks vo vreme na kriza e pove}e od predizvik za odr`uvawe i za zgolemuvawe na pazarniot udel i kone~nite kompaniski rezultati. Najdobrite kompanii ja pre`ivuvaat sekoja kriza i izleguvaat u{te podobri od nea”, smeta toj.

DOVERBATA NA POTRO[UVA^ITE NA PRVO MESTO Krizata vlijae na marketing-strategiite i

VO MAKEDONIJA NE SE ZNAE KOLKU SE KRATI NA MARKETING! Vo kolkav obem makedonskite kompanii skratile na reklamirawe poradi krizata poslednive dve-tri godini te{ko mo`e da se ka`e, najmnogu zatoa {to nema to~na brojka za toa kolku iznesuva pazarniot kola~ vo advertajzing-sektorot vo zemjava.

Spored neoficijalni procenki, vkupnite buxeti za reklamirawe kaj makedonskite kompanii se okolu 50 milioni evra za 2010 godina, a spored anketata koja ja napravi „Kapital” na po~etokot od ovaa godina, pogolem del od kompaniite planiraa da go zadr`at istoto nivo na sredstva nameneti za marketing i ovaa godina.

Spored nekoi interni analizi na makedonskite reklamni agencii, vo 2009 godina namaluvaweto na reklamniot biznis vo zemjava se dvi`elo me|u 25% i 30% vo odnos na 2008 godina, a vo 2010 godina ima dopolnitelen pad vo odnos na 2009 godina. Vo 2011 godina pove} eto kompanii gi zadr`aa marketingbuxetite na isto nivo kako vo 2010 godina, so toa {to pove}eto od niv po~naa zasileno da gi upotrebuvaat odnosite so javnosta, gerilamarketingot i internet-marketingot kako relativno poevtini sredstva za komunikacija so svoite target-grupi.

BROJ 633

14/12/2011

STRATEGII

www.kapital.mk

FLORIAN NIDERSUS VIP OPERATOR

POLEKSENA RISTESKA

uxetot za reklamirawe vo Vip operator nikoga{ ne be{e skraten. Veruvam deka marketingot, dokolku se raboti celishodno, e mnogu va`na investicija vo idninata. Krateweto na marketing-tro{ocite zaradi okolnosti od cikli~en karakter, kako {to e krizata, bi stavilo dopolnitelen tovar vrz idnoto rabotewe i samo bi ja prodol`ilo krizata.

rizata ne treba da predizvika namaluvawe na godi{niot marketing-buxet, tuku treba da pridonese za prestrukturirawe na aktivnostite i pokreativni na~ini za pristap do potro{uva~ite.

Odnosno, zasilen PR, socijalni mre`i i promovirawe na pogolema neposrednost vo komunikacijata so site vklu~eni strani: kupuva~i, kooperanti, regulatori, mediumi.

B

taktikite koi bile primenuvani prethodno od dva aspekti. Se namaluva obemot na reklamirawe, no se menuva i na~inot na reklamirawe. „Pazarot stanuva poosetliv, nedoverliv, se vozdr`uva od novi proizvodi i investicii i vo golem del se odvrzuva od steknatata lojalnost kon postojnite brendovi vo ime na ekonomi~nosta i za{tedite, koi stanuvaat najpopularni. Vo vakvi turbulentni uslovi, organizaciite koi primenuvaat inteligentni marketing-strategii vo fokusot na svoite komunikaciski pristapi go upotrebuvaat konceptot na doverba”, veli

IMB BITOLSKA MLEKARA

K

Risteska od IMB Bitolska mlekara.

Makedonskite potro{uva~i se educirani, crpat informacii od Internet, sledat trendovi i od toj aspekt, Loparski objasnuva deka ve}e postoi segment od potro{uva~ite koi baraat celosno vnimanie, informacii, sakaat da doznaat pove}e. „Ovaa `ed za informacii treba da se iskoristi. Najgolema gre{ka e da se prekrati so komunikacija, kakva bilo, zatoa {to toa ispra}a pogre{na poraka do publikata.

Odr`uvaweto na kanalite za komunikacija, razvivaweto novi alternativni na~ini za plasirawe na svoite informacii se

edinstven na~in za opstanok vo uslovi na kriza. Nastani koi se nevoobi~aeni, temi koi privlekuvaat vnimanie, op{testveno odgovorni aktivnosti se samo del od nizata elementi koi mo`e da se iskoristat”, istaknuva taa.

MIKS OD ZASILEN PR I SOCIJALNI MRE@I POLN POGODOK Imaj}i ja na um namalenata `elba na kupuva~ite da eksperimentiraat vo vreme na kriza, kompaniite se obiduvaat da ja zadr`at nivnata lojalnost. Vo ovoj period mediumite za masovni komunikacii

33

34 STRATEGII (televizija, radio, bilbordi) po~naa da ja gubat liderskata uloga, a za smetka na niv, socijalnite mre`i i pe~atenite mediumi dobivaat pogolema primena.

Kompaniite s$ po~esto pristapuvaat kon zasilen PR i internet-marketing, kako i marketing na socijalnite mre`i. Vo ovoj period gerila-reklamiraweto mo`e mnogu da napravi. Celta e pogolema korist od neposrednosta vo komunikacijata so potro{uva~ite.

Mobilniot operator T-Mobile e edna od kompaniite koja e poznata po kvalitetniot marketing-miks od ovie sredstva.

Od kompanijata velat deka investiraat proporcionalno vo site komunikaciski kanali, soglasno nivnata efikasnost i soglasno celnata grupa za ponudite koi }e bidat lansirani.

IMB Bitolska mlekara isto taka e me|u prvite kompanii koi gi prepoznaa prednostite od koristeweto na socijalnite mediumi kako alatka za dobar marketing i PR, koj ovozmo`uva porakata da stigne na vistinskoto mesto. „Smetame deka najgolemiot benefit koj go imame od voveduvaweto na socijalnite

KRATETE REPREZENTACIJA, NE REKLAMI! Vo uslovi na kriza treba da se pronajdat mo`nostite i maksimalno da se iskoristat. Zatoa, podobro e da gi kratat tro{ocite za reprezentacija, namesto tie za reklamirawe na kompanijata.

Kompaniite treba da ja odr`at komunikacijata so svoite potro{uva~i i vo nikoj slu~aj da ne dozvolat tie da se po~uvstvuvaat zapostaveno i zaboraveno. Dijalogot, odnosno interakcijata i neposrednosta so potro{uva~ite e toa {to vo ovoj period ne smee da se izostavi. Vo vreme na kriza kratkite buxeti vo isto vreme zna~at i kratkoro~ni za{tedi. No, ne smee da se zaboravi deka brendot e najsilnoto oru`je za svesnost na pazarot i deka negovata izgradba e dolgotraen proces, koj ne treba da bide prekinat. mediumi kako na~in na komunikacija so na{ite potro{uva~i e zgolemenata interaktivnost na brendot, {to podrazbira dvonaso~na komunikacija. Sega na{ite potro{uva~i imaat mo`nost da ni se obratat, a nie gi slu{ame i deluvame soglasno nivnite barawa”, velat od IMB Bitolska mlekara.

Najnovite statistiki poka`uvaat deka vo Makedonija nad 80% od naselenieto koristi Internet i re~isi eden milion koristat socijalni mre`i. Dostapnosta i koristeweto na socijalnite mre`i e moderen fenomen, duri i zavisnost, koj

}e se koristi i vo idnina. „Toa mo`ebi e najbrzata i cenovno najisplatlivata alatka za promocija i za interakcija so korisnicite. S$ dodeka korisnicite gi koristat socijalnite mre`i, Vip operator }e bide prisuten za da im ponudi pove}e na svoite korisnici”, istaknuva Nidersus.

Golemi uspe{ni prikazni se po~nati tokmu vo uslovi na kriza. No, sekoja od niv ima edna ni{ka – inovativnost, neoobi~aenost, unikatnost. Marketingot e investicija, ne e tro{ok, a investicijata e opravdana samo ako donese rezultati.

Renomirana osiguritelna kompanija sosedi{te vo Skopje go objavuva sledniot OGLAS Za zasnovawe raboten odnos na neopredeleno rabotno vreme za 1 (eden) izvr{itel i toa za rabotno mesto: RAKOVODITEL NA ODDEL ZA ANALIZA I IZVE[TI VO RAMKI NA SEKTOR FINANSII. Zainteresiranite kandidati treba da gi ispolnat slednite uslovi: VSS -Ekonomski fakultet, nasoka smetkovod-

stvo i revizija min. 3 godini rabotno iskustvo vo revizor-

ska ku}a poseduvawe na ACCA sertifikat }e se smeta

za prednost poznavawe na angliski jazik, poznavawe i

na germanski jazik }e se smeta za prednost Oglasot trae do 01.03.2012 godina Zainteresiranite kandidati da dostavat kratka biografija i dokaz deka se ispolneti site uslovi na P. fah .783 Skopje.

Aplikaciite koi ne gi ispolnuvaat baranite uslovi nema da bidat razgleduvani.

36 STRATEGII STRATEGIJATA NA MAKPROGRES

817.223.080

2007

777.144.603

681.532.847

VKUPNO PRIHODI OD PRODA@BA (vo den)

2008

2009

PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

entalitetot na na{ite sorabotnici, distributeri {irum svetot e mnogu razli~en. Zapadanwacite se pokonkretni, doa|aat i vedna{ zavr{uvaat rabota, za razlika od tie {to doa|aat, na primer, od istok. Mi teknuva na na{iot distributer od Libija. Dojde vo Vinica i ostana edna nedela. Se vikavme ’brate‘.

Osven {to razgovaravme za biznis, go pro{etavme i po gradot i okolinata. Edna od ve~erite odlu~ivme da ja pomineme vo riben restoran. Ama toj izrazi `elba deka saka da jade koza podgotvena po HALAL standardi.

Najdovme i koza i koga toj zavr{i so negovite rituali ja ispekovme vo restoran. Treba da bide{ podgotven na s$, na sekakva situacija i barawe. Za sekoj klient e potrebna posebna strategija...”, raska`uva Gligor Cvetanov, izvr{en direktor na Makprogres, edna od retkite zemji koja izvezuva vo pove} e od 28 zemji na site kontinenti.

Makprogres svoite proizvodi vo Libija gi izvezuva poslednive pet-{est godini.

Poradi vojnata izvozot za ovoj pazar be{e privremeno stopiran, a od neodamna Makprogres povtorno po~na da izvezuva tamu.

M

963.466.304

VO SAEMITE MU E MAJKATA

2010

TAJNATA E VO SAEMSKOTO PRETSTAVUVAWE Kako ovaa makedonska kompanija stigna na ovie pazari? Vo {to e tajnata?

Odgovorot na ovaa pra{awe e pove}e od ednostaven.

“Redovno se pretstavuvame na svetski poznatite saemi za hrana. Sekoga{

SEKOJ MAKEDONEC JADE PO 20 KILOGRAMI SLATKI GODI[NO Po `itel vo Makedonija se tro{at okolu 20 kilogrami konditorski proizvodi godi{no ili vkupno okolu 40.000 toni. Makprogres dr`i okolu 35% od pazarot so konditorski proizvodi vo zemjava.

Pazarite vo regionot se otvoreni za nas i se gledame kako edna od vode~kite kompanii od konditorskata industrija.

Mora da bideme vo tek so evropskite tehnologii, bidej}i Evropa ima mnogu silna konditorska industrija, a so liberalizacijata na pazarite s$ pove}e }e bideme na udar na taa konkurencija, ako ne gi sledime trendovite, veli Cvetanov.

BROJ 633

14/12/2011

STRATEGII

www.kapital.mk

Vini~kata kompanija Makproges e edna od vode~kite izvozni makedonski kompanii. Najgolemiot del od partnerite i distributerite kompanijata gi prona{la na svetskite saemi, a kvalitetot na nivnite proizvodi, rezultat na standardizacija i planirano proizvodstvo, dopolnitelno & pomogna na kompanijata da bide edna od najuspe{nite konditorski kompanii vo zemjava vodi od Balkanot.

Jugoslavija. Toj pazar s$ u{te ne e dovolno definiran i na nego se prisutRAZMISLUVAJ LOKALNO, ni mnogu malku trgovski sinxiri”, veli DELUVAJ GLOBALNO Cvetanov.

Strategijata za izvoz Makprogres Bugarskiot pazar e eden od prvite ja startuval lokalno. “Prvin target koj vlegol vo strategijata na Makni be{e sosedstvoto. Dosega{nite progres. “Vo Blagoevgrad imavme i iskustva so regionalnite pazari, zaedni~ka firma so lokalni bizniskako najte`ok go izdvojuvaat gr~kiot. meni. Moravme da ja zatvorime, a Naplatata tamu odi mnogu te{ko, se momentalno na toj pazar sorabotuvame razvlekuva i do 180 dena. Dopolso svetski poznatiot trgovski sinxir nitelno optovaruvawe e menuvaweto Lidl, koj e prisuten tamu”, raska`uva na ambala`ite, poradi problemot so Cvetanov. imeto”, raska`uva Cvetanov.

Na srpskiot pazar MakMakprogres za nekolku godini progres e ve}e osum gouspea da bide prisuten na dini. “Tamu postoi seriozna site regionalni pazari. konkurencija na konditorNa Kosovo e prisuten osum iljadi evra ~ini ski proizvodi. Rabotime so edno seriozno godini. “Se trudime da ja na re~isi site tamo{ni trgovski po~ituvame lokalnata kultura pretstavuvawe svetski poznat saem sinxiri. Likvidnosta e sei tradicija na site pazari riozen problem. Kako i da kade {to sme prisutni. Taka neodamna na ovoj pazar organiziravme e, sekoj pazar e te`ok na svoj na~in”, veli Cvetanov. i iftarska ve~er po povod muslimanHrvatskiot pazar e eden od najdobro skiot praznik Bajram. Gi pokanivme definiranite pazari vo regionot, veli na{ite distributeri, pretstavnici od Cvetanov. Tamu Makprogres e pozistopanskite komori... Na kosovskiot cioniran sedum godini. “Rabotime so pazar mnogu investiravme i vo resite tamo{ni trgovski sinxiri. N$ ima klamirawe, posebno na televizija”, i preku privatni marki za trgovskite veli Cvetanov. sinxiri, no i so sopstvenite brendovi.

Kompanijata ima napraveno dobar Na{ata strategija e privatnite marki probiv i na pazarot vo Albanija, na da ni bidat pove}e od 10%. Ne sakame koj se prisutni okolu sedum godini. da proizveduvame lon”, veli “Na{iot brend Vin~ini im Cvetanov. zvu~i kako italijanski i gi Edna godina ovaa komasocira na internaciopanija e prisutna i na nalen proizvod, pa lesno germanskiot pazar preku ja preminavme barierata germanski trgovski koja ja imaat proizvodite sinxir so 3.000 {to doa|aat od biv{a

20

sme prisutni na saemite vo Keln i Pariz, kade {to na sekoi dve godini se odr`uvaat najgolemite saemi za konditorski proizvodi. Prvi~nite iskustva ni bea so zaedni~ki {tandovi so drugi makedonski firmi, preku programa koja ja finansira{e Ministerstvoto za ekonomija. Denes na{eto pretstavuvawe e indvidualno. Toa e investicija, a ne tr{ok. Najgolemiot del od kontaktite i zdelkite, li~no, gi imame ostvareno tokmu na saemite. Za seriozno pretstavuvawe na ovie saemi potrebni se okolu 20 iljadi evra”, veli Cvetanov.

Osven na ovoj na~in kompanijata ispra}a i svoi lu|e na teren, (ne{to sli~no kako ekonomskite promotori na Agencijata za stranski investicii), ne samo nadvor, tuku i niz zemjava. Za pazarite na Bliskiot Istok do pred izvesno vreme kompanijata imala anga`irano turski sorabotnik, no arapskata prolet gi isprevrtela planiranite aktivnosti.

“Prviot kontakt so potencijalniot sorabotnik go imam jas, a potoa vo celoto pregovarawe i dogovarawe se vklu~uva mojot tim”, veli Cvetanov.

Za pazarite kako {to se Avstralija, SAD ili Kanada, se koristat kontakti od makedonskata dijaspora. Naj~esto izvozot tamu odi preku Makedonci, biznismeni koi `iveat tamu i distributiraat makedonski ili proiz-

PRISUTEN VO NAJRENOMIRANITE EVROPSKI MARKETI Makprogres e prisuten vo najrenomiranite marketi vo Evropa, so brendot Vin~ini, kako {to se Tesko, Lidl, Inter{par itn. Vo regionot Vin~ini e prisuten vo re~isi site marketi, kako Tu{, Merkator, Konzum... Dva proizvodi }e se proizveduvaat i pod brendot na Konzum vo Hrvatska za da gi zgolemat koli~inite proizvodi so koi se zastapeni na toj pazar.

37

2007

70.476.073

2008

2009

KAKO SE OPSTANUVA NA PAZAROT

Za da opstane{ na pazarot neophodno e postojano da ima{ standarden kvalitet na proizvodite, {to zna~i deka pokraj vkusot, mora da se ima i standardna ambala`a.

Zatoa, vo Makprogres sfatile deka pokraj xem, za nivnite proizvodi im e potrebna i fabrika za proizvodstvo na kartonska ambala`a, za pakuvawe na proizvodite. Ova be{e pri~inata da se otvori Alekspak, firma-}erka na Makprogres, vo koja se vraboteni 15-ina lica i koja proizveduva okolu ~etiri milioni kutii godi{no. Ova e najgolema fabrika za karton vo Makedonija, velat na {ega vo Makprogres. “Sakame na{iot proizvod da stigne bezbedno i vo Holandija i vo Avstralija i vo Kosovo, i zatoa ja otvorivme ovaa fabrika za kartona`a, za da mo`eme polesno da gi pakuvame na{ite proizvodi”, smeta Gligor.

80.694.087

NETO PROFIT (vo den)

79.659.884

95.912.261

38 STRATEGII

2010

maloproda`ni objekti, a na ovoj pazar startuvala pred ~etiri godini preku etni~kiot pazar. Tri godini kompanijata izvezuva i vo Holandija isto taka preku sinxir od supermarketi. “Momentalno najmnogu sme fokusirani na evropskite pazari”, veli Cvetanov.

Vo Evropa Makprogres nekolku godini raboti i na pazarite vo Slovenija, Чe{ka, Ungarija i Romanija. “Po volumen Romanija e broj 1 pazar za nas. Tamu imame pove}e od 2 milioni evra izvoz...”, veli Cvetanov.

PREZENTACIJA VO CENTAROT NA SVETOT Pred izvesno vreme Cvetanov se vrati od Wujork, kade {to ja predvode{e kompanijata na tamo{niot saem.

“Imavme sopstven {tand, na koj posetitelite mo`ea da gi degustriraat na{ite proizvodi.

Napravivme kombinacija od soleno i blago i sekako, ajvar. Posetitelite bea

28

e brojot na zemji na razli~ni kontineti na koi izvezuva Makprogres

Za eden proizvod da stane brend, mora da ispolni pove}e kriteriumi, kako kvalitet, dizajn, distribucija i cena. Ako ne se vlo`uva vo razvojot na dizajnot, vo razvojot na inovativni pakuvawa ili vo kvalitetot, ne mo`ete da smetate na dobro pozicionirawe na brendot. Brendiraweto na proizvodot e osobeno zna~ajno za proizvoditelite na hrana koi se orientirani kon izvoz i ovoj na~in na rabota im pomaga polesno da gi prodavaat svoite proizvodi na stranskite pazari”, smeta Cvetanov.

BROJ 633

14/12/2011

STRATEGII

www.kapital.mk

OD KADE VIN^INI

Site proizvodi i brendovi na Makprogres gi nosat imiwata na poznati znamenitosti od vini~kiot kraj. Son~eva dolina asocira na vini~ko-ko~anskata kotlina koja ima mnogu son~evi denovi. Vin~ini asocira na Vinica, a imeto na ovoj brend e kovanica od “Vinica ~ini”, zna~i ne{to {to ~ini (vredi) od Vinica. Najnoviot brend Armonija e isto taka anti~ki grad vo blizina na Vinica. voodu{eveni”, raska`uva Cvetanov.

Makprogres ve}e nekolku godini e prisuten na pazarot vo SAD preku tamo{en distributer, Makedonec. Na ist princip e napraven i izvozot vo Avstralija, kade {to {est godini se distribuiraat proizvodi. “Re~isi site makedonski kompanii {to izvezuvaat vo Avstralija odat preku tri~etiri firmi, {to se vo sopstvenost na na{inci. Transportot odi preku Solunskoto pristani{te do Sidnej ili Melbrun. Potrebno e mnogu vreme za transport, no takvi se momentalnite mo`nosti...”, veli Cvetanov.

Plansmanot na pazarot vo Kanada, Makprogres go ostvarila preku saemski kontakt.

“So na{iot distributer se zapoznavme na saem. Potoa ja poseti na{ata fabrika. Posebno se interesira{e za standardizacijata”, raska`uva Cvetanov.

Vo izvozot na Makprogres dominiraat blagite proizvodi od brendot Vin~ini, po koi sledat linijata Armonija so soleni proizvodi i Son~eva dolina.

NI[TO BEZ STANDARDI I KVALITET Saemite i koi bilo drugi alatki za izvoz bi bile nedohodovni, dokolku prethodno ne proizvedete proizvod koj e kvaliteten, ima dobra cena i e napraven po site aktuelni svetski standardi. Makprogres e edna od prvite kompanii vo zemjava koja implementira{e HASAP (vo 2003 godina), u{te dodeka toj ne be{e zakonska obvrska. Re~isi ne postoi standard koj ne e voveden vo ovaa kompanija. Makprogres go ima standardot ISO, standardot IFS, standard za avstriski i germanski maloproda`ni sinxiri, standardot BRC, za britanski

maloproda`ni prodavnici... a sega e pred dobivawe na HALAL standardot, so {to u{te pove}e }e se dobli`i do muslimanskite kupuva~i. “Nie odamna ve}e ne koristime alkohol i `ivotinska masa, {to e su{tinata na HALAL standardot.

Voveduvaweto na ovoj standard za koj naskoro treba da dobieme i sertifikat e so cel u{te pove}e da os-

voime muslimanski klienti. Ne samo vo muslimanskite zemji, tuku i po Evropa. Zapadna Evropa e preplavena so supermarketi za HALAL. Standardizacijata pomaga mnogu podobro da se pretstavite kade bilo. Toa ne e skapa investicija. Problem e mo`ebi za tie {to ve}e imaat objekti i treba da gi prilagoduvaat. Nie po~navme od nula”, veli Cvetanov.

39

40 KOLUMNA

10 ZLATNI PRA USPE[NA KOM NATA[A IVANOVSKA

Sertificiran SDI© Fasilitator, Pretsedatel na Asocijacijata na sovetnici za razvoj na kariera - ASK

omunikaciskite ve{tini ili sposobnosta na efikasen na~in da spodeluvame mislewa i stavovi so okolinata s$ pove} e se priznavaat kako klu~ni ve{tini za uspeh na deloven i li~en plan. Veruvaweto deka nekoi imaat vrodena sposobnost i se predodredeni da bidat uspe{ni vo komunikacijata, za sre}a, ne e dokraj to~no! Uspe{nata komunikacija e rezultat na svesnost i doslednost vo sledeweto na slednite deset ednostavni pravila: ZAPOZNAJ GO SOGOVORNIKOT Dobrata podgotovka za sredbata e polovina zavr{ena rabota. Namesto da se nadevame na sre}a ili moment na inspiracija, bi bilo dobro da se obideme da doznaeme ne{to pove}e za sogovornikot. Duri i vo telefonskiot razgovor za dogovarawe na sredbata, mo`eme da obrneme vnimanie na stilot na komunikacija, koj e negoviot odnos kon vremeto (go odreduva precizno ili koristi izrazi kako „okolu” 12 ~asot), dali dogovara formalno mesto za sredba ili ja izbira kancelarijata. Sekoja dopolnitelna informacija za sogovornikot zna~i mo`nost polesno da go ostvarime prviot kontakt. Ednostavno, svesnosta za drugata strana ja zgolemuva {ansata da ostvarime uspe{na komunikaciska vrska.

ZAPOZNAJ GO SVOJOT KOMUNIKACISKI STIL Na{eto odnesuvawe vo procesot na komunikacija, spored teorijata na SDI © e odredeno od sistemot na motivaciski vrednosti koj e vsaden vo na{ata li~nost.

Komunicirame na ovoj ili onoj na~in zatoa {to taka go potvrduvame ~uvstvoto na li~na vrednost. Zboruvame jasno, direktno i glasno, ili sme mnogu ~esto vo pozicija na „politi~ar” koj gi odmeruva zborovite? Svesnosta za na{iot pristap }e ni pomogne da rabotime na negovo prilagoduvawe kon sogovornikot.

NAUЧI SO KOI OЧILA GO GLEDA[ SVETOT Vo procesot na komunikacija svesno ili nesvesno poa|ame od pretpostavkata deka site okolu nas gledaat isto na odredeni pra{awa. Kako mo`e na drugiot da ne mu e jasno ne{to sosema o~igledno? Kako

K

ne mo`e da VIDI deka sme vo pravo?

Realnosta e vsu{nost pra{awe na percepcija - site nosime razni „o~ila” niz koi go gledame svetot i ne{tata okolu nas. Sposobnosta da gledame niz razli~ni o~ila, osobeno niz tie na sogovornikot, }e ni pomogne da sme odli~ni vo procesot na komunikacija.

KORISTI GO JAZIKOT NA SOGOVORNIKOT Prirodno e polesno da komunicirame so lica koi se „KAKO MENE”. So niv polesno se razbirame, vedna{ im e jasno s$, samo koga bi bilo taka so site! Za da mo`eme da bideme nekoj so koj lu|eto lesno se razbiraat – treba da go koristime nivniot jazik. Dali so nekoj {to zboruva angliski bi mo`ele da komunicirate na germanski jazik? Te{ko, verojatno! Prilagodete se do stilot i jazikot na sogovornikot – kratki formi za toj {to taka se izrazuva, slo`eni vo drug slu~aj.

NAUЧI AKTIVNO DA SLU[A[ Mo`ebi ste go slu{nale ona – so pri~ina imame dve u{i i edna usta: za pove}e da slu{ame i pomalku da zboruvame.

Vo toa ima golema vistina - slu{aweto e klu~en del od uspe{nata komunikacija.

Osven {to sogovornikot ima prostor jasno da gi izrazi svoite o~ekuvawa i stavovi – mo`eme da gi otkrieme negovite motivaciski potrebi, vrednostite i o~ekuvawata od interakcijata so nas.

Aktivnoto slu{awe e ve{tina koja se u~i – celosnata prisutnost sega i ovde za sogovornikot zna~i deka razgovorot za vas e klu~no va`en! Slu{aj}i }e doznaeme {to to~no sogovornikot o~ekuva od nas i }e mo`eme na najdobar na~in toa o~ekuvawe i da go ispolnime.

POVTORI I UTVRDI – NEMA MESTO ZA PRETPOSTAVKI Ova pravilo se odnesuva na situaciite koga ne e dokraj jasen stavot ili pra{aweto na sogovornikot i namesto da pra{ame i pojasnime – pravime pretpostavka {to saka da ka`e toj ili taa.

Pretpostavkata naj~esto ima direktna vrska so na{ite filtri i o~ekuvawa i n$ oddale~uva od toa {to sogovornikot se obiduva da ni ka`e. Samo zatoa {to nie nikoga{ ne bi postapile taka ili ne bi go ka`ale tokmu toa – ne zna~i

BROJ 633

14/12/2011

KOLUMNA

www.kapital.mk

AVILA ZA MUNIKACIJA deka sogovornikot nema legitimno pravo taa postapka da ja smeta za pravilna.

Pra{ajte, potvrdete, parafrazirajte: VIE, vsu{nost, sakate da mi ka`ete...

Dali e toa to~no? Ne se obiduvajte da ~itate misli! Proverete i potvrdete!

VOSPOSTAVI SOSTOJBA NA USOGLASENOST SO SOGOVORNIKOT Sostojbata na usoglasenost ~esto se sretnuva kako rapport – ~uvstvo deka drugata strana e celosno so nas i mo`e da n$ po~uvstvuva. Nekoga{ se raboti za mali gestovi, gledawe vo o~ite, usoglasenost so tonot i stilot na komunikacija. Se ~uvstvuvame razrbrani – sega bi mo`el da zboruvam na koe bilo pra{awe! Najdobroto ne{to koe mo`eme da go napravime e celosno da se fokusirame na razgovorot, sega

i ovde. Sogovornikot }e ja prepoznae ovaa sostojba i polesno }e se povrze so vas na site temi i pra{awa koi } e se otvorat. Razgovorot }e bide kako tanc vo koj dve lica tancuvaat na ista muzika!

SO SEKOJ RAZGOVOR GRADI JA DOVERBATA Razmisluvajte vo nasoka na POMO[ za odredeno pra{awe, namesto za PRODA@-BA. Razmisluvajte za partnerstva - taka lu|eto }e znaat deka sekoga{ mo`at da smetaat na vas. Vo procesot na komunikacija – mnogu ~esto edno lice se obiduva da PRODADE odredena ideja, stav, mislewe, informacija. PARTNERSTVOTO zna~i deka za odredeno pra{awe DVAJCATA/DVETE BARAME RE[ENIE, vo koi spa|a i na{eto!

POЧITUVAJ GO SOGOVORNIKOT NA NAЧIN NA KOJ TOJ SAKA DA E POЧITUVAN Dali sogovornikot na site sredbi doa|a na vreme, a nie docnime? Dali mo`e aktivno da slu{a dodeka nie do beskraj objasnuvame kako sme pominale na proslava?

Koe mu e misleweto za novite tehnologii?

Ovoj del e ednostaven – bidete to~ni so tie {to nikoga{ ne docnat- toa za niv e ЧIN NA POЧIT! Dali e jasno?

DIJAMANTSKOTO PRAVILO NA VRVNATA KOMUNIKACIJA „Ne pravi go na drugite toa {to ne saka{ da ti go pravat tebe”. Dali ova va`i vo procesot na komunikacija so lu|eto okolu nas? Apsolutno NE! Novoto pravilo za vrvna komunikacija glasi – Pravi na drugite kako {to TIE SAKAAT! Site sme razli~ni, so posebni barawa, vrednosti i o~ekuvawa. Dajte mu go na sogovornikot toa {to mu e potrebno.

Osnovnite pravila za uspe{na komunikacija mo`at da se usvojat na nesvesno nivo i istite mo`at da se primenuvaat vo sekoja situacija.

Nie mo`eme da deluvame na na{eto odnesuvawe i na na~inot na gradewe vrski so licata okolu nas – AKO SAKAME.

41

42 PRETPRIEMNI[TVO UPATSTVO ZA PO^ETNICI VO BIZNISOT

TRI NAJVA@NI RABOTI ZA START AP KOMPANIITE rioritetno podredeni, trite kriti~ni faktori koi }e imaat golemo vlijanie vrz uspehot na start ap kompaniite se:

P

lu|e; lu|e i lu|e.

Treba da donesete odluka za finansirawe, no pred da go napravite toa, dali va{ata start ap kompanija ima...

1.

LU\E KOI SE POSVETENI NA SVOITE PAZARNI POZICII

Lu|e koi `iveat i di{at `argon, no isto taka, mo`at da zboruvaat literaturno koga e potrebno. Lu|e koi razbiraat {to e va`no vo toa mesto na pazarot i znaat – ednostavno, znaat instinktivno – kako da razvijat proizvodi i uslugi za toj sektor.

Mo`e da bide sektor od oblasta na modata, digitalen sektor, tehnolo{ki, energetski, medicinski, itn. Bez ogled na sektorot, ima li nekoj od timot koj mo`e da ja predvidi idninata, makar i za mal mikrokosmos?

Dokolku nema, treba da razmislite povtorno.

Lu|eto so ovie sposobnosti gi narekuvame proizvodni lu|e ili pronao|a~i.

2.

LU\E KOI JA RAZBIRAAT KOMERCIJALNATA REALNOST

Ovie lu|e go razbiraat - i ne se qubomorni na – investitorot i znaat kako da implementiraat. Lu|e koi mo`at da gi vodat i da gi opkru`uvaat novite lu|e, koi }e bidat potrebni za da se vodi biznisot (da, biznisot, ne proizvodot/uslugata) ponatamu.

Ovie lu|e treba da go demonstriraat svoeto razbirawe na profitot i zagubata, da znaat kako da upravuvaat so mnogu „tenok” buxet i da bidat lu|e koi sakaat uspeh i mrazat tro{ok.

Isto taka, ovie lu|e treba da se povrzat so pronao|a~ot ili so tvorecot. Tie treba da bidat dlaboko vo istiot pazar, no so komercijalna perspektiva. Tie treba da bidat sposobni da priklu~at i da isklu~at razli~ni proda`ni i marketing-mo`nosti, koi mo`e da gi generira biznisot.

Toa se lu|e koi mo`at da bidat anga`irani vo marketing, proda`ba, odnosi so javnosta, vo digitalnite i kreativnite timovi, da gi postavat dol`nostite i da gi definiraat celite. Isto taka, tie treba da znaat kako da otpu{tat.

Na mnogu na~ini, tie se lepilo me|u prvata grupa, proizvodnite lu|e i poslednata grupa lu|e. Ovie mo`eme da gi nare~eme “biznismeni”.

Za da bide uspe{na, na start ap kompanijata & trebaat vistinskite lu|e na vistinsko mesto

Ovie “biznismeni” mo`e da bidat skapi za da se vrabotat so polno rabotno vreme, no dokolku e potrebno, tie mo`at da gi ovozmo`at site vidovi ve{tini i liderstvo. ^esto, start ap pretpriema~ite mo`at da ovozmo`at nekoi od ovie ve{tini, no naj~esto, ova e oblasta kade }e ima najmnogu jazovi.

Ovie jazovi mo`at lesno da bidat popolneti za relativno niski ceni za biznisot od strana na marketing, proda`nite, digitalnite i kreativnite nadvore{ni sorabotnici!

Na kraj, na biznisot }e mu trebaat…

3.

LU\E KOI GI OBEZBEDUVAAT PARITE

Dokolku finansiraweto od prijatelite i semejstvoto e iscrpeno i bankite ne davaat pari, toga{, naj~esto, se vklu~uvaat biznisangelite.

No, biznis-angelite ne sakaat da gledaat profiti samo za da bidat reinvestirani parite so cel da se zgolemi biznis-imperijata na biznis-menaxerot. Namesto toa, tie sakaat isplateni dividendi na akcionerite i/ili mo`nost da gi prodadat svoite akcii za 10 pati povisok profit.

Tie dlaboko }e se gri`at za toa kolku biznismenite sakaat da si isplatat sebesi, a potoa }e stane zbor za reinvestirawe na nivnite dividendi. Tie }e pra{aat “Zo{to parite vo biznisot }e mi donesat podobar povrat od parite na mojata smetka vo banka”?

Da, prirodniot interes na ovie lu|e }e vklu~i davawe vovedi, povratni informacii i delewe soveti. No, tie ne se tuka za izvedba na te{kite raboti. Naj~esto, toa {to go nudat e neprocenlivo iskustvo koga stanuva zbor za proda`bata na kompaniite.

Ovie lu|e gi narekuvme “lu|e so pari”.

Biznis-angelite pove}e se vklu~eni na dnevna osnova – profesionalnite investitori pomalku – no, toa ne e sekoga{

slu~aj i navistina zavisi od pristapot na investitorot.

Zna~i, da rezimirame…

Vo idealen slu~aj, za da bide uspe{en start ap biznisot, ima potreba od pronao|a~i, biznismeni i lu|e so pari za da se soberat finansiski sredstva i da se ubedat investitorite da u~estvuvaat so svoi pari i ponatamu.

Ponekoga{ eden poedinec mo`e da bide soodveten za trite ulogi – pronao|a~, „biznismen”, „~ovek so pari” – no i dokolku ima, toj/taa }e bide dovolno pameten za da anga`ira eksperti vo site tri oblasti, bez somnenie, na osnova na nadvore{na sorabotka.

Zna~i, ne e deka pretpriema~ot treba da go spodeli akcionerskiot kapital – toj ili taa mo`at da gi kupat ve{tinite {to nedostigaat koga e potrebno i da pozajmat pari od li~na smetka ili eventualno od banka.

No, vo sekoj slu~aj, za da porasne biznisot, uspe{niot pretpriema~ treba da gi najmi ovie ve{tini. Ako ne, biznisot nikoga{ nema da bide pove}e od son ili }e ostane konsalting od edno lice.

Poddr`ano od I2BAN, prvata mre`a na biznisangeli vo Makedonija

BROJ 623

07/10/2011

KOMERCIJALNA OBJAVA

www.kapital.mk

Argeta e eden od najgolemite proizvoditeli na mesni namazi vo Evropa, koj bez somnevawe vo idnina mo`e da bide del od prehranbenoto sekojdnevie vo site dr`avi vo Evropa.

Samo so kontinuirana posvetenost, vizija i strast za razvoj na eden proizvod mo`e da se odr`uva dobriot imix na eden brend

NEBOJ[A JAKIMOSKI

ATLANTIK GRUPA - REGIONALEN MENAXER ZA MAKEDONIJA, BUGARIJA, KOSOVO I ALBANIJA

SAMO KVALITETOT E GARANCIJA ZA USPEH! Argeta e eden od trite najprepoznatlivi brendovi vo porane{niot jugoslojugoslo venski region. Na {to se dol`i toa?

Argeta u{te od samiot po~etok na proizvodstvo vo dale~nata 1957 godina, plasira{e vrvni i visokokvalitetni proizvodi. Nivniot kvalitet be{e prepoznaen od potro{uva~ite, taka {to proizvodite sami po sebe se nametnaa. Tie stanaa sinonim vo svojata kategorija, proizvod koj gi ispolnuva site standardi, kako vo pogled na kvalitetot taka i vo dizajnot i komunikacijata so potro{uva~ite. [to e toa {to ja pravi Argeta „{ampion” me|u pa{tetite?

Mislam deka toa e rezultat na vrvniot kvalitet {to go dobivame zatoa {to mu posvetuvame osobeno golemo vnimanie na izborot na surovinite i na ambala`ata.

Osnovnata mesna surovina vo proizvodnata postapka e najkvalitetnoto fino se~kano meso, bez dodatok na konzervansi, so prirodni za~ini, koi obezbeduvaat visoka hranliva vrednost i izvonreden vkus, a koe go kupuvame od provereni snabduva~i i samo za pravewe pa{teta.

Sovremenoto proizvodstvo, kako i najnovite nadzorni instrumenti i vrvnite prehranbeni eksperti, ja garantiraat besprekornosta na Argeta. Postapkata na proizvodstvo po~nuva so proverka i odbirawe kvalitetni surovini i pakuvawa, a sekoj proizvod pred da se pojavi na policite niz marketite mora da pomine niz 10-dneven karantin i veterinarna kontrola, pri {to se izvr{uvaat

site potrebni mikrobiolo{ki ispituvawa i fizi~ko-hemiski fizi~ko hemiski testovi na proizvodot. proizvodot Asortimanot na pa{tetite „Argeta” go so~inuvaat 11 razli~ni vkusovi, me|u koi „koko{kina pa{teta” e eden od najprepoznatlivite, na {to se dol`i toa?

Mislam deka golemata popularnost na „pile{ka pa{teta” se dol`i na toa {to na po~etokot se proizveduvala samo taa. I pokraj toa {to denes potro{uva~ite mo`e da izbiraat me|u 11 razli~ni vkusovi, „pile{ka pa{teta” ostanuva edna od najbaranite i najpopularnite. Na proda`nite polici mo`e da se najdat i „koko{kina pa{teta primavera”, „pikantna pa{teta”, „koko{kina pa{teta so xigeri”, „misirkina pa{teta”, „pa{teta od tuna”, „pa{teta tuna sicilijana”, „pa{teta od losos”, „junior original”, „junior pica” i „junior supertuna”.

Edna ~etvrtina od vkupnata proda`ba na Argeta e na zapadnoevropskiot pazar. Na {to se dol`i toj uspeh?

Na kvalitetniot proizvod. Samo kvalitetot e garancija za ostvaruvawe dobri proda`ni rezultati, a nie se trudime na toa pole da bideme besprekorni. Pokraj sertifikatite za kontrola na kvalitetot ISO 9001 i za `ivotna sredina ISO 14001, pa{tetite „Argeta” se proizveduvaat spored me|unarodni higienski i bezbednosni standardi za proizvodstvo na sigurna hrana HACCP, kako i spored globalnite standardi za hrana BRC. Dali mo`e da ka`ete ne{to pove}e za najnoviot proizvod, „Argeta ekskluziv

govedska pa{teta so tartufi”?

Govedskata pa{teta so tartufi e del od presti`nata linija na Argeta ekskluziv.

Nameneta e za site koi imaat najprefinet vkus i e proizvedena po poseben recept, vo koj se soedineti specifi~niot vkus na crniot tartuf i najdobrite par~iwa govedsko meso. Ovie proizvodi, kako i drugite koi se del od linijata Argeta ekskluziv, se so limitirano proizvodstvo.

Argeta e brend {to ima dobieno mnogu nagradi vo svetski ramki, koi priznanija i nagradi bi gi izdvoile kako Va{ najgolem uspeh?

Pred s$, bi ja izdvoile nagradata za superioren vkus koja & be{e dodelena na Argeta od Me|unarodniot institut za vkus i kvalitet vo Brisel. Potoa sledat „Efi” (Effie) nagradite, koi gi dobivme za kampawata „Argeta – dobrata strana na lebot”, za kampawata „Za tie koi znaat {to e dobro”, kako i za kampawata „Pikantna! Sve`a tuna” i za kampawata za Argeta junior. Argeta e i superbrend vo Makedonija.

Mo`e li da ni ka`ete vo koi zemji mo`e da se najdat pa{tetite „Argeta”?

Na{ite proizvodi mo`e da se najdat na policite vo marketite niz Slovenija, Makedonija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Srbija, Germanija, Avstrija, Bugarija, [vedska, Kosovo, [vajcarija, kako i vo mnogu drugi zemji vo celiot svet...

Kade ja gledate Argeta za 10-15 godini?

Ve}e denes, verojatno, sme me|u najgolemite proizvoditeli na mesni namazi vo Evropa, a za deset godini bez somnevawe }e bideme toa. Argeta }e bide del od prehranbenoto sekojdnevie vo site dr`avi vo Evropa, a i po{iroko. Preambiciozno? Mo`ebi. A mo`ebi i ne. Uveren sum deka vrabotenite vo Argeta i ponatamu }e rabotat so ista posvetenost, qubov i strast, otvoreni za postojano podobruvawe i rafinirano ~uvstvo za potro{uva~ite.

Za kraj, koj e Va{iot omilen Argeta vkus?

Mojot omilen vkus e „pikant”, bidej}i jas kako vistinski Makedonec sakam malku popikantni vkusovi.

57

58 NA RU^EK SO...

PREDRAG CVETKOVI]

PRETSEDATEL NA UPRAVNIOT ODBOR NA IMB MLEKARA BITOLA

NI[TO NE DOA\A NA PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

ako poteknuva od familija koja mnogu pove}e go neguvala intelektot, otkolku biznisot, Cvetkovi} vo svojata dosega{na kariera se isprobal vo mnogu oblasti. Rabotel kako oralen hirurg, za {to i specijaliziral vo SAD, kade {to i `iveel izvesno vreme, rabotel i vo sferata na marketingot, menaxiral butik i kafule, a paralelno profesionalno se zanimaval i so muzika. „Duhot na pretpriema~ sum go imal otsekoga{. @ivotot me nau~i deka ni{to ne doa|a na sre}a. Uspehot e rezultat na mnogu rabota, kontinuiran li~en napredok, bez razlika kolku kilometra`a od iskustvo ima{. Sekoga{ najprvin se fa}am za najte{kata zada~a”, veli toj.

Vo 2003 godina po~nuva da raboti kako konsultant vo USAID, aktivno vklu~uvaj}i se vo Klasterot za sirewe i jagne{ko. Gord e na toa iskustvo, od koe izleze i poznatoto brendirawe na makedonskite proizvodi so znakot za kvalitet.

Sledniot predizvik mu e kompanijata Bu~en kozjak, kade {to raboti raboti vo marketing i kako direktor na ko-

I

Upornosta i inovativnosta na Cvetkovi} mu donele mnogu predizvici vo `ivotot. Vo svojata dosega{na kariera se isprobal vo mnogu oblasti. Rabotel kako oralen hirurg, vo sferata na marketingot i investiciite, menaxiral butik i kafule, a paralelno profesionalno se zanimaval i so muzika i so sport. Denes e uspe{en biznismen, a za najgolem uspeh go smeta svoeto semejstvo mercija s$ do vlezot na investiciskiot fond Salford vo 2006 godina.

Momentalno e vo ovoj investiciski fond, kako proekt-menaxer za investicii. Po vlezot na fondot vo IMB Mlekara Bitola e generalen direktor, a denes pretsedatel na Upravniot odbor na mlekarnicata. „Salford dosega vo Makedonija vlo`i okolu 60 milioni evra, {to ne e za potcenuvawe. Golem del od ovie sredstva se direktno investirani vo proizvodstvo vo nekolku kompanii, a del vo edukacija na ~ove~ki resursi”, veli Cvetkovi}.

Za sebe veli deka e mnogu uporen i prakti~en. „Od sto raboti da mi uspeat edna ili dve, jas sum sre}en ~ovek.”

Bitni mu se dolgoro~nite relacii so sorabotnicite i kako {to veli, ne saka negovite delovni relacii da se svedu-

vaat samo na interes. „Sekoga{ mi bila va`na ~ove~kata dimenzija vo s$ {to pravam. Vo dosega{nata kariera ~esto sum se sre} aval so najrazli~ni lu|e. Konkretno, mojot anga`man vo IMB Mlekara Bitola sekojdnevno e povrzan so socijalni situacii i sekoga{ ima nezadovolni. ^ovek mora da ima razbirawe za koj bilo, od proizvoditelite na mleko do ostanatite kolegi vo menaxerskiot tim. Mora sekoga{ da bide{ podgotven za prisposobuvawe za kakva bilo situacija.”

Negovata uspe{na i bogata kariera e rezultat na vlo`uvaweto vo sebe i na {koluvaweto, no i na bogatite poznavawa od op{ta kultura. Kako stipendist na pretsedatelot na Republika Makedonija, zavr{il MBA (Мaster of Business Administration in General Management) na Univerzitetot [efild.

NA RU^EK SO...

16/11/2011 14/12/2011 www.kapital.mk www.kapital.mk foto: FILIP POPOVSKI

BROJ 633 629

„@ivotot me nau~ i deka ni{to ne do kontinuirana rabo na sre}a. Us hot e ta, bez razlika koa|a rezultat na mnogu ra lku kilometra`pe bota, a od iskustvo im a{.”

A SRE]A NA[ETO MENI

„^ovek sekoga{ mora da bide inovativen, da bide ~ekor napred.

Bitna e idejata.

Parite }e se najdat najdat.

Samo taka se razbivaat mitovi. Bitolskata mlekarnica so izvozot na svoeto sirewe vo SAD poka`a deka sekoj pazar mo`e da bide osvoen.

Stravot od neuspeh mora da se pobedi.”

Sepak, za najgolem uspeh go smeta semejstvoto - soprugata, koja e mikrobiolog i dvete deca. „Najva`en e doma{niot menaxment. Ako doma familijata ne ja napravi{ sre}na, ne pravi{ ni{to.”

Paralelno so pretpriema~kiot duh, vo `ivotot go sledat i golemiot interes za muzika i sport. Aktivnoto igrawe ko{arka zavr{ilo so povreda na nogata vo sredno{kolskite denovi, po {to se isprobal i kako pomo{nik-trener, a denes qubovta kon ko{arkata ja poka`uva preku sponzorirawe na junior basket ligata. „Ko{arkata mi ostana neostvaren son.

Zatoa, i den denes se trudam da bidam prisuten vo sportot vo nekakva forma.”

Bil ~len na nekolku bendovi koi svirat xez-muzika, kako multiinstrumentalist dobro se snao|a so gitara i so tapani, a odli~no se snao|a i so klavir.

So Cvetkovi} od bogatoto meni na t Arabeska ovoj pa i a st pa probavme tuna salata

„Bitna e idejata. Parite }e gi najdam dopolnitelno.”

„Sekoga{ najprvi n se fa}am za najte {kata zada~a”

59 59

60 TEHNOLOGII I BIZNIS

EDEN MALKU POI P

azarot na trud deneska e nemilosrden. Ako porano be{e dovolno diploma od fakultet ili ni toa, za da se smestite udobno vo nekoja dr`avna organizacija i da imate sigurna rabota do penzionirawe, deneska ne e taka. Denes pokraj diplomata se bara i dopolnitelni, prakti~ni poznavawa. Denes na cena se specijaliziranite naso~enite znaewa od odredena tehnologija, nasproti porano popularnite – op{ti struki kako programer, ekonomist, pravnik ili sli~no.

Del od tie specijalizirani znaewa se steknuvaat i na fakultetite, no sepak e potrebno i ne{to pove}e od toa.

Nekoi „von{kolski” aktivnosti kade {to mladite oslobodeni od pritisokot nare~en polagawe ispit i pominuvawe godina mo`at da se dru`at da razmenuvaat iskustva i znaewa, a koga }e stanat dovolno sigurni vo toa {to go rabotat – istoto da go prenesuvaat i na drugite pomladite. So toa se formira edna kriti~na masa na

osposobeni profesionalci koi {to pokraj teoretskite imaat i prakti~ni poznavawa od odredena tehnologija i vedna{ se podgotveni da odgovorat na predizvicite na rabotnite mesta posebno od IT svetot, koi spored poslednite istra`uvawa i pokraj svetskatat recesija, gi ima se pove} e i pove}e. Golemite kompanii se svesni za toa i poleka no sigurno go prepoznavaat potencijalot koj le`i vo ovie zdru`enija i gi pomagaat vo svojata misija – da u~at, razmenuvaat i spodeluvaat znaewa. Eden od takvite uspe{ni primeri e i makedonskata .NET korisni~ka grupa i programerskata konferencija Code Camp.

Makedonskata .NET korisni~ka grupapretstavuva lokalna, neprofitna organizacija vo koja ~lenuvaat pove}e od 500 ~lenovi koi {to gi obedinuva qubovta kon informati~kata tehnologija, pred se onaa koja ja ovozmo`uva Mikrosoft. Od tamu e i .NET vo imeto na korisni~kata grupa. Vo nea ~lenuvaat vrvni profesionalci koi

{to od ovaa godina se rasporedeni vo nekolku grupi sekoja od niv subspecijalizrana za iodredena Mikrosoft tehnologija so svoj lider koj {to gi koordinira i razviva aktivnostite vnatre vo grupata, no i nadvor so drugite vakvi grupi od regionot i po{iroko. Pokraj profesionalcite, tuka ~lenuvaat i studenti i entuzijasti koi se `elni da nau~at ne{to no i da go spodelat nau~enoto. Nivnata aktivnost se sveduva na organizirawe na redovni sredbi, odr`uvawe na veb sajt i blogovi, kako i godi{na konferencija koja {to od ovaa godina slobodno mo`eme da ja nare~eme tradicionalna.

Code Camp e imeto na ovaa konferencija koja {to godinava se odr`a vo 3-ti pat. Fakultet FON be{e pretesen da gi sobere site zainteresirani.

Vo sklad so ona {to go raboti ova zdru`enie, registracijata be{e on-lajn pa taka organizatorite bea celosno podgotveni za preku 1300-te prijaveni slu{ateli na ova besplatna konfer-

BROJ 633

14/12/2011

TEHNOLOGII I BIZNIS

www.kapital.mk

INAKOV KAMP encija. Samit broj na zainteresirani u~esnici ka`uva mnogu za toa kolku oga {to go rabotata i promoviraat ovie lu|e e prifateno i prepoznaeno kako dobro, a ovoj podatok e i najdobra potvrda za tvrdeweto deka se raboti za najgolema IT konferencija kaj nas. Nastanot go otvori liderot na Makedonskata .NET korisni~ka grupa Darko Milevski koj na prisutnite im posaka dobredojde, na kompaniitepodr`uva~i blagodarnost, a so site niv gi spodeli promenite i podobruvawata vo organizacijata na samata grupa kako i novinita na ovogodine{nata konferencija koi ne bea mali.

Na Code Camp 2011 za prv pat se odr`uvaa predavawa na 5 mesta istovremeno ilik ako {to gi narekuvaa tie – trekovi. Sekoj trek pokriva{e po edna oblast za koja ima{e po nekolku predavawa od renomirani predava~i od Makedonija no i gosti od stranstvo.

Koga sme kaj predava~ite, da ka`eme deka ovaa godina ima{e vkupno 24 predava~i od koi duri 7 ja nosea

najvisokata titula od Mikrosot MVP (Most Valuable Professional – Najkorisen profesionalec) za odredena tehnologija i 4 ca stranci koi {to zaedno so lokalnite predava~i uspeaja da go podignat kvalitetot na predavawata na najvisoko mo`no nivo. Novitet ovaa godina be{e studentskiot trek kade {to studenti predavaa na studenti i gi motiviraa da po~nat ili da se dousovr{at vo programiraweto so {to bi se otvorile mnogu novi perspektivi vedna{ posle nivnoto diplomirawe.

I povtorno, kako {to dolikuva na vakva visokotehnolo{ka konferencija, bea koristeni najnovite praktiki za prenos na predavawata i interakcija so u~esnicite. Vo `ivo se prenesuvaa sesiite, a u~esnicite bea motivirani da u~estvuvaat vo onljan anketi za kvalitetot na predavawata, kako i zaedno da post-uivaat svoi razmisluvawa i da gi sledat tie na ostanatite preku Tviter i drugite socijalni mre`i.

Pokraj edukativnata i socijalnata komponenta, na Code Camp paralelno se

odviva{e i eden vid na regrurtacija.

Poznati makedonski IT kompanii koi se zanimavaat so razvoj na softver so pomo{ na ovaa tehnologija navreme go prepoznaa kvalitetetot i se javija kako platiniumski, zlatni i srebreni sponzori i pomognaa vo realizacijata na nastanot, a istovremeno gi promoviraa svoite programi za praksa i vrabotuvawe i toa na vistinskot mesto - pome|u programerskata elita na Makedonija. So ova povtorno se vra}ame na konstatacijata od po~etokot na ovo j tekst. Dene{nata ekonomija mora da bide bazirana na znaewe za da bide odr`liva na podolg rok.

Dene{nite kadri moraat da bidat osposobeni i specijalizirani vo svoeto pole na deluvawe za da mo`at da odgovorat na pobaruva~kata na rabotna sila tuka lokalno, ni i nadvor vo svetot. Nastanite od ovoj tip za koj samite organiziatori tvrdat deka se od tipot „“Od programeri za programeri” go ovozmo`uvaat toa i sekako zaslu`uvaat priznanie i pofalba.

61