634-Kapital Magazin

COVER STORY: ZO[TO SE KRIJAT ZEMJOPOSEDNICITE? biznis magazin

M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRIL PR ILOG OG PRILOG

EXCLUSIVE POL VOLERS Ambasador na SAD vo Republika Makedonija

foto: FILIP POPOVSKI

POTRO[UVA^ITE I INVESTITORITE JA DAVAAT VISTINSKATA SLIKA ZA EKONOMIJATA VO MAKEDONIJA

INTERVIEW

SR\AN KRSTI]

PRETSEDATEL NA UPRAVNIOT ODBOR NA [PARKASE BANKA NA MAKEDONIJA

ZA TRI GODINI ODOBRIVME NAD 250 MILIONI EVRA KREDITI ...samo amo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 634 CENA 100 DEN.|21 DEKEMVRI, 2011, SREDA|GODINA 13

WWW.KAPITAL.MK

EXCLUSIVE

MAKEDONSKI PIRELI

SODR@INA 06 PORTFOLIO 12 COVER STORY Zo{to se krijat makedonskite zemjoposednici?!

36 KOMPANII I PAZARI Ekskluzivno od biznis-forumot na Makedonsko-izraelskiot biznis-klub IKT i agrosektorot, farmacijata i medicinata najinteresni za Izraelcite!

18 EXCLUSIVE Pol Volers, ambasador na SAD vo Republika Makedonija Potro{uva~ite i investitorite ja davaat vistinskata slika za ekonomijata vo Makedonija

40 INTERVJU David Koen, ambasador na Izrael Sakam da donesam izraelski investicii vo Makedonija!

26 KAPITAL AKADEMIJA Nelikividnosta go ubiva biznisot: Dobroto menaxirawe na parite e klu~ za uspeh 30 INTERVJU Sr|an Krsti}, pretsedatel na Upravniot odbor na [parkase banka na Makedonija Za tri godini odobrivme nad 250 milioni evra krediti

44 COMPANY PROFILE Karnem, mesna industrija od Gostivar Kupuva~ite ja prepoznavaat avtenti~nosta na na{ite proizvodi!

47 SPECIJALEN PRILOG Proizvodstvo i izvoz na hrana 60 MENAXER Ekspertite za ~ove~ki resursi so sovet do makedonskite “gazdi” Razvivajte go sredniot i vi{iot menaxment za da ne propadnete

Najubavite predeli na Makedonija vo kombinacija so najubavite Makedonki.

Toa e prikaznata na noviot kalendar na Pelisterka, makedonska verzija na poznatiot kalendar Pireli koj go izraboti poznatiot fotograf Чedo Popovski.

Eksluzivno vo Kapital se objavuvaat fotki od snimaweto na kalendarot so glavnite lica Viktorija Loba, Ivanna Haxievska i Dragana Чuprina. Sekoj mora da priznae deka i nie imame ne samo brendovi, tuki i ubavina. Str. 68

64 NA RU^EK SO... m-r Zlatko Mucunski, generalen direktor na Por{e Makedonija [ansata treba da se zgrap~i 68 BUSINESS & STYLE Stigna makedonskiot Pireli 76 PRETPRIEMNI[TVO Ako li~nite osobini ne se vodi~ za start ap uspeh, toga{ {to e?

6 PORTFOLIO BUSINESS SBRIEF @IVKO MUKAETOV E NOV ^LEN NA UO NA MAKEDONIJA 2025 ivko Mukaetov, prv ~ovek na farmacevtskata kompanija Alkaloid e izbran za nov ~len na Upravniot odbor na Makedonija 2025. Vo Makedonija 2025 velat deka postignuvawata na Mukaetov kako biznis lider }e bidat inspiracija za idnite menaxeri i }e promoviraat transparentnost vo korporativnite praktiki vo Makedonija.

“Za mene e privilegija i zadovolstvo {to mo`am da se pridru`am kon ovaa asocijacija. Чest mi e {to mi be{e dadena doverba za vlez vo ovaa organizacija koja ima jasno definirani i visoko postaveni celi za Makedonija.

Siguren sum deka zaedno }e mo`eme da napravime barem mala razlika”, re~e Mukaetov na priemot za dobredojde. Organizacijata Makedonija 2025 e formirana vo 2007 godina od strana na nekolku uspe{ni biznismeni od SAD i Kanada so makedonsko poteklo, kako platforma za promovirawe na ekonomskiot razvoj pottknuvaj}i ja dijasporata da pomogne na svojata rodna zemja.

@

^ETVRTA SEDNICA NA NBRM ZA ^ETIRI MESECI

BOGOV: BANKITE SE S ankarskiot sektor e stabilen i otporen na vlijanijata od evrozonata, tvrdi guvernerot Dimitar Bogov. Pri~inata ja gleda vo toa {to makedonskite banki uspe{no odgovorile na site stres-test

B

GRAFIK NA NEDELATA

OD JANUARI DO OKTOMVRI GODINAVA

VO IZRAEL NAJMNOGU SE IZVEZUVALE VRE]I, BISKVITI I MUSLI!

TOP 10 NAJIZVEZUVANI PROIZVODI VO IZRAEL (VREDNOST ($)) 50000 250000

o prvite deset meseci godinava od Makedonija vo Izrael najmnogu se izvezuvale pleteni vre}i za pakuvawe stoki, biskviti i musli. Spored podatocite na Dr`avniot zavod za statistika, od januari do oktomvri najizvezuvan proizvod vo Izrael se vre}ite za pakuvawe stoki, ~ij izvoz vredi 233 iljadi dolari. Vtor po vrednost najizvezuvan proizvod vo istiot period se biskvitite, ~ija stavka iznesuva 145 iljadi dolari, a tret najizvezuvan proizvod se muslite, ~ija vrednost na izvozot vo istiot period iznesuva 94 iljadi dolari. Чetvrti na listata na najizvezuvani proizvodi vo Izrael se sigurnosnite sefovi i vrati, ~ija vrednost e 89 iljadi dolari, a petti se pe~ivata i kola~ite, so 86 iljadi dolari. Makedonskite kompanii vo Izrael, vo prvite deset meseci uspeale da izvezat stoki vo vrednost od samo 840 iljadi dolari.

V

233.191 200000

150000

145.544 100000

94.452

89.429

Musli

Sigurnosni sefovi, kasi, vrati

86.057

50000

0

Vre}i za pakuvawe

scenarija koi gi sprovela Narodnata banka vo izminatiot period. Bankite se stabilni zatoa {to e stabilna depozitnata baza, no zabaveno e kreditiraweto vo poslednite tri meseci. „Stapkata na rast na kreditiraweto ne

Biskviti

(Izvor: Dr`aven zavod za statistika)

Leb, pe~iva kola~i

BROJ 634

21/12/2011

7

www.kapital.mk

STABILNI se namaluva, ama ne se ni zgolemuva.

Pretpostavuvame deka glavnata pri~ina e neizvesnosta so slu~uvawata vo evrozonata i kako }e se odrazi toa vrz makedonskata ekonomija. No, bankarskiot sektor poka`uva golema otpornost duri

i na najostro scenario. Likvidnosta e na isklu~itelno visoko nivo, solventnosta e odli~na i toa dava sigurnost deka bankarskiot sektor mo`e da gi izdr`i udarite i da prodol`i so kreditna aktivnost duri i pri najlo{i scenarija vo evrozonata”, veli Bogov.

No, NBRM detektira zgolemeni rizici vo tretiot kvartal od 2011 godina. „Aktivata i kreditite prodol`ija da se zgolemuvaat, no so pobavno tempo, a zabrza rastot na depozitite. Bankite bea pretpazlivi, pa del od ovoj rast naso~ija kon plasmani vo stranski banki, {to pridonese za ponatamo{no zajaknuvawe na nivnata likvidnost.

Najzastapeniot rizik vo raboteweto, kreditniot, se zgolemi, {to mo`e da se sogleda preku zabrzaniot rast na nefunkcionalnite krediti i rastot na izlo`enosta vo najrizi~nata kategorija, D. Sepak, rizicite od vlo{uvaweto na kreditnoto portfolio se ubla`uvaat, imaj}i ja predvid celosnata pokrienost na nefunkcionalnite krediti so ispravkata na vrednosta i posebnata rezerva”, objasnuvaat od NBRM. Guvernerot Bogov s$ u{te ne razmisGuverner luva za zzategnuvawe na monetarnata politika, zatoa {to situacijata ne politika vo golema mera i re~e bila krizna kri site scenarija, }e nemalo deka spored spo potreba od zgolemuvawe na kamatnite stapki.

Dva pati za ~etiri meseci Komitetot finansiska stabilnost na NBRM za finan odr`uva sednica na koja gi razgleduva rizicite za bankarskiot sektor.

BUSINESSBRIEF GOLEM USPEH NA DUNA SO SOFTVEROT ZA IPAD amo vo prvata nedela od objavuvaweto na softverot iUltima, {to go razvi Duna Kompjuteri za iPad, ima{e nad 150 simnuvawa od Apple App Store, onlajn-servisot za aplikacii. iUltima e mobilna ERP aplikacija (softver za planirawe na resursite vo kompaniite) koja e del od kompletnoto ERP i CRM (platforma za odnosi so korisnici) softversko re{enie Ultima na Duna Kompjuteri, dizajnirana za iPad. „So iUltima kompaniite }e mo`at da ja podobrat svojata usluga i da ponudat to~ni i navremeni informacii za svoite korisnici, vo nasoka na obezbeduvawe konkurentna prednost.

Vrabotenite }e mo`at da koristat golem izbor na dokumenti i izve{tai direktno od teren, koi vedna{ }e se sinhroniziraat so centralnata baza na podatoci na kompanijata”, velat vo Duna kompjuteri.

S

ALEKSANDAR PAJKOVSKI direktor na Duna kompjuteri

NAJSKAPITE STADIONI VO SVETOT i sportot otsekoga{ bile povrzani. Sekoja godina se gradat novi i poubavi stadioni, pa listata na najskapi staBiznisot

dioni mnogu ~esto se menuva. Eve kako izgleda listata na top 4 najskapi stadioni vo svetot OLYMPIC STADIUM

COWBOY STADIUM

NEW MEADOWLANDS STADIUM

YANKEE STADIUM

Grad: Wujork Kapacitet: 82.566 Vrednost: 1,6 milijardi dolari Tro{ocite za izgradbata na stadionot gi podelija klubovite New York Jets i New York Giants. Stadionot e zavr{en vo 2010 godina, a ova e prviot otvoren stadion na koj }e se igra finale na Sueprbol.

Gra Grad:: Wujork W jork Kapacitet: 50.860 Vrednost: 1,5 milijardi dolari

Grad: Montreal, Montreal Kanada Kapacitet: 60.000 Vrednost: 1,4 milijardi dolari

GGrad: Arlington, A SAD Kapacitet: 80.000 Vrednost: 1,3 milijardi dolari

Stadionot e izgraden prvi~no vo 1923 godina, no renoviran e pokasno so {to sumata dostigna 1,5 milijardi doalri.

Ovoj stadion bil doma} in na mnogu legendarni bejzbol me~ovi.

Stadionot e izgraden za Olimpijadata vo 1976 godina.

Izgradbata na ova zadovolstvo gradot go ispla}a{e duri do 2006 godina. Stanuva zbor za eden od najubavite stadioni na koi se organizirani Olimpijadi.

Stadionot e izgraden vo 2009 godina. Na ovoj stadion e postaven najgolemiot HD videoekran vo svetot. Vo tekot na 2010 godina ovoj stadion postavi i svetski rekord za najposeten natprevar me|u yvezdite na NBA.

PORTFOLIO VO FOKUS

BROJKI:

Bankite koi gi dr`at za{tedite i depozitite i ne sakaat da vleguvaat vo rizik i da ja kreditiraat ekonomijata ne ni se potrebni i na nekoi od niv treba da im se odzeme licencata.

20

milijardi dolari }e potro{i Rusija za spas na evrozonata

96,91 dolari za barel se prodava naftata na svetskite berzi

1

milijarda evra pomo{ bara gr~kata NBG od dr`avata

TOPLICA SPASOJEVI] SOPSTVENIK NA SRPSKATA ITM GRUPA

TRENDOVI

SEKOJ GLEDA KAKO DA JA ZA[TITI NACIONALNATA EKONOMIJA

PROTEKCIONIZMOT ]E RASTE VO 2012 GODINA

ina o~ekuva deka slednata godina }e dojde do zgolemuvawe na brojot na trgovskite sporovi poradi krizata na globalniot pazar predizvikana od ekonomskite problemi vo Evropskata unija i od SAD, smeta kineskiot minister za trgovija, ^en Deming. Toj smeta deka postoi mo`ost vo 2012 godina da dojde do intenzivirawe na trgovskiot protekcionizam poradi problemite na svetskiot pazar. “Da gi pogledneme dr`avite okolu nas, na primer Evropa i SAD. Site }e se soo~ime so nivnite problemi�.

Vo me|uvreme, amerikanskiot zamenik-minister za finanaii, Lael Brejnard, istakna deka Kina ima pomalku od edna decenija za da izvr{i pregled na svojata ekonomija i da go za{titi dolgoro~niot stopanski rast.

K

KRIZATA GI UDRI I NAJSILNITE

GERMANSKATA EKONOMIJA ZAPIRA

ermanskata ekonomija, najgolema vo Evropa, idnata godina }e zajakne samo 0,4% poradi nepovolnoto vlijanie na dol`ni~kata kriza vo evrozonata i zabavuvaweto na svetskata ekonomija, prognozira germanskiot Institut za ekonomski istra`uvawa Ifo na Univerzitetot vo Minhen. Minatiot mesec vladini nezavisni ekonomski sovetnici prognoziraa deka germanskata ekonomija vo 2012 godina }e zajakne 0,9%, pri {to i tie i Ifo o~ekuvaat rast od 3% ovaa godina.

So ogled na faktot {to Germanija e najgolemiot trgovski partner na Makedonija, zabavuvaweto na germanskata ekonomija sigurno }e go po~uvstvuvaat i makedonskite kompanii.

G

10 VOVEDNIK

Xumajlija ne smee da zavr{i kako Svedmilk

Биљана Здравковска Стојчевска zdravkovska@kapital.com.mk

Ako Vladata ima iskrena namera da go podigne zemjodelstvoto i da go zgolemi doma{noto proizvodstvo na hrana, treba da napravi s$ {to e vo nejzina mo} da go spre~i propa|aweto na Xumajlija. Ako nekoj menaxira propa|awe na Xumajlija za potoa evtino da ja prodade, treba da bide svesen deka } e bide nacionalen poraz ako se dozvoli Xumajlija, namesto da stane eden od najgolemite doma{ni proizvoditeli na hrana, da se rasprodade za badijala i na par~e

oslednive desetina dena „Kapital” pi{uva{e za proneverite vo zemjodelskiot kombinat Xumajlija.

I dr`avata i javnosta se iznenadeni {to gazdata na kombinatot, Zoran Danevski, inaku brat na eden poznatiot vmrovski gradona~alnik na Sveti Nikole, Slobodan Danevski, gi prodal dr`avnite rezervi na p~enica i ja~men i si izbegal od dr`avata.

Tie koi malku pove}e gi poznavaat sostojbite vo Xumajlija, no i bra} ata Danevski, velat deka nikoj ne treba da bide iznenaden. Naprotiv, deka dr`avata ili bankite koi sega go pravat najgolem „lopov” se i toa kako vlezeni vo kalta so nego. Ne vo kriminalot so dr`avnata p~enica od koja Danevski zel 1,5 milioni evra, tuku vo premol~enoto uni{tuvawe na vtoriot po golemina zemjodelski kombinat vo Makedonija.

Xumajlija ima dolg pogolem od 10 milioni evra, dol`i milioni evra za zemeni krediti od banki, za {to ve}e bankarite aktiviraa i hipoteki, so meseci ne im se isplateni plati na vrabotenite, dol`i pari na lozarite za dve godini za otkupeno grozje, dol`i pari na dr`avata po osnov na zakupnina za dr`avnoto zemjodelsko zemji{te...

Vrabotenite vo kombinatot pove}e od edna godina predupreduvaat deka vo kombinatot se slu~uvaat ~udni raboti.

Deka zemjata koja Danevski ja dobil na koristewe neoficijalno ja obrabotuvale Grci?! A za celiot toj period toj bez problem si zemal subvencii od dr`avata od nekolku stotici iljadi evra godi{no... Slu~ajot Xumajlija mnogu po~nuva da mirisa na Svedmilk. Jasno e deka Xumajlija nemalo da dojde do ovde ako nekoj namerno ne zami`al i mu dozvolil na Danevski da ja plete paja`inata, isto kako {to mu dozvolija na Velija. No, toa {to e najstra{no e {to i ovojpat i kaj dr`avnite organi, i kaj bankite, i kaj celata javnost se gleda istiot onoj odnos na nepodnoslivo lesno uni{tuvawe na edna zna~ajna kompanija.

Sega Xumajlija, vtoriot po golemina agrokombinat vo dr`avata, e pred propa|awe. I nikoj ne e zagri`en za toa. Iako ovoj kombinat ima potencijal da go razvie zemjodelstvoto vo cela

P

Isto~na Makedonija, nikoj ne reagira {to kompanijata se turka vo ste~aj, koj spored site makedonski praktiki, se znae deka }e zavr{i so totalno raspar~uvawe, likvidacija i zgasnuvawe na kombinatot. Zamislete Svedmilk da otide{e vo ste~aj, no da prodol`e{e da raboti i da se razdol`i so dol`nicite preku aktiva rabota. Toa e nepoznata rabota za makedonskiot bankarskobiznis mentalitet. A Svedmilk ima potencijal da raboti. No, ne mo`e da proraboti poradi toa {to bankata koja e najgolem doveritel vo Svedmilk, koja isto taka e najgolem doveritel i vo Xumajlija (?!), ne mo`e da najde kupuva~ koj e podgotven da plati tolku kolku {to bara taa za da mo`e da si go pokrie lo{iot kredit so proda`ba na hipotekata. Tie sigurno znaele ili bi trebalo da znaat na kogo davaat kredit.

No, i pokraj toa, si delele krediti so debela hipoteka bez oko da im trepne dali biznisot na firmata koja im bara kredit ima ekonomska logika ili ne.

Sega istata banka }e ja rasprodava i Xumajlija?!

Ako Vladata saka da gradi uspe{no zemjodelstvo i uspe{na ekonomija, ne smee da dozvoli poradi komotnoto kreditirawe na nekoi bankari tie da ja krojat sudbinata na Xumajlija i na u{te mnogu drugi firmi na koi im dale krediti. Ne e ni{to ~udno vo vreme na kriza na nekoja kompanija da & odi lo{o. Bankite se tie koi treba da imaat potencijal da prepoznaat vo koja kompanija ima potencijal za rast na biznisot, a ne da napravat pusto{ vo kompanijata.

Vo vreme koga zemjodelstvoto i hranata stanuvaat s$ poisplatliv biznis, ne e te{ko da se zaklu~i deka Xumajlija ima potencijal da bide uspe{na kompanija.

Sekako, bez Danevski, koj mora da odi vo zatvor. Ako Vladata ima iskrena namera da go podigne zemjodelstvoto i da go zgolemi doma{noto proizvodstvo na hrana, treba da napravi s$ {to e vo nejzina mo} da go spre~i propa|aweto na Xumajlija. Ako nekoj menaxira propa|awe na Xumajlija za potoa evtino da ja prodade, treba da bide svesen deka }e bide nacionalen poraz ako se dozvoli Xumajlija, namesto da stane eden od najgolemite doma{ni proizvoditeli na hrana, da se rasprodade za badijala i na par~e.

12 COVER STORY:

ZO[TO SE KRIJA MAKEDONSKITE ZEMJOPOSEDNI

AT E CI?!

Vo vreme na kriza, koga cenata na zlatoto besnee na svetskite berzi, mnogu bogati i mo}ni biznismeni vo Makedonija sfatija deka zemjata e pogolemo bogatstvo od zlatoto. No, dodeka vo celiot region podatocite za toa koi se najgolemite zemjoposednici se javno dostapni, vo Makedonija tie imaat tretman na dr`avna tajna. Se objavuvaat samo po procenka na Ministerstvoto za zemjodelstvo i toa za oddelni lu|e i vo oddelni situacii. Kako misli Vladata da gi okrupnuva zemjodelcite ako ne im ka`uva koi se imiwata na krupnite zemjodelci koi imaat najgolemi {ansi i `elba za okrupnuvawe na svoite imoti BIQANA ZDRAVKOVSKA-STOJ^EVSKA ALEKSANDRA SPASEVSKA

odeka Vladata nalaga okrupnuvawe na zemji{teto kako edinstven na~in, merka za pouspe{no zemjodelstvo, krupnite zemjoposednici se krijat kako najgolema dr`avna tajna. „Kapital� ve}e podolgo vreme neuspe{no se obiduva da gi dobie podatocite od Ministerstvoto za zemjodelstvo za toa koi firmi i fizi~ki lica imaat na koristewe najgolemi povr{ini zemjodelsko zemji{te. Poslednoto objasnuvawe koe go dobivme od Ministerstvoto za zemjodelstvo be{e deka za da ni gi obezbedat baranite podatoci, }e im bide potrebno podolgo vreme. No, istovremeno, bez nikakov problem i za ekspresno brzo vreme Ministerstvoto za zemjodelstvo ni gi isprati i najdetalnite podatoci za toa kolku dr`avno zemjodelsko zemjodelsko zemji{te poseduva sopstvenikot na Xumajlija, Zoran Danevski, kako i kolku zakupnina pla}a, za koj period ne platil zakupnina i sli~ni detali. Toa ja otvora dilemata dali Ministerstvoto za zemjodelstvo namerno ne saka da gi objavi imiwata na drugite najgolemi zemjoposednici vo Makedonija i ~ij interes e tie da ostanat tajna za javnosta.

Dali nekoj se pla{i deka ako javno se objavat imiwata na korisnicite na dr`avno zemjodelsko zemji{te i kolku tie (ne) pla}aat zakupnina, na povr{ina }e ispliva u{te nekoj sli~en na Zoran Danevski?

Ili }e se ~eka da se slu~i u{te nekoj skandal, pa dozirano i po potreba da se objavuvaat ovie podatoci.

Spored Zakonot za zemjodelsko zemji{te, zemjodelskoto zemji{te vo dr`avna sopstvenost ne mo`e da se prodava. Toa mo`e da se koristi od strana na fizi~ki i pravni lica, no samo so prethodno sklu~en dogovor za zakup i toa vo pismena forma so Ministerstvoto za zemjodelstvo, koe pak, ima obvrska da vodi zemji{en registar vo koj

D

se evidentira celoto zemji{te. Za koristeweto na dr`avnoto zemji{te sekoj korisnik pla}a zakupnina koja se dvi`i od 10 do 25 evra vo zavisnost od kvalitetot na zemji{teto.

Spored vakvata zakonska postavenost, Ministerstvoto za zemjodelstvo mora vo sekoe vreme da ima evidencija koj kolku zemji{te koristi i koj kolku pla}a ili ne pla}a zakupnina.

Dodeka cenata na zlatoto vo vreme na kriza besnee na svetskite berzi, mnogu bogati i mo}ni biznismeni vo Makedonija sfatija deka zemjata e pogolemo bogatstvo od zlatoto.

I dodeka edni smetaat deka edinstven interes na novite zemjodelski gazdi e zemjata koja sega evtino ja kupile poskapo da ja preprodadat koga Makedonija }e vleze vo EU, drugi se pla{at od sozdavawe monopoli. Na primer, vo Evropa cenata za kupuvawe hektar obrabotlivo zemji{te dostignuva od 15 do 30 iljadi evra, a vo Holandija duri i do 50 iljadi evra.

No, mnogu sitni zemjodelci se pla{at deka novite zemjoposednici nema da zastanat na sega{niot broj hektari, bidej}i biznisot vo zemjodelstvoto doprva }e stanuva isplatliv ako se ima predvid deka Vladata za slednata godina najavuva 130 milioni ebra subvencii za zemjodelcite, a nivniot iznos po vlezot vo EU mo`e dopolnitelno da se zgolemuva. Ako na toa se dodade i najavenoto okrupnuvawe, toga{ mo`e da se pretpostavi deka gazdite vo zemjodelstvoto doprva }e se okrupnuvaat.

Dodeka vo regionot na mnogu transparenten na~in se znae koi fizi~ki i pravni lica koristat dr`avno zemjodelsko zemji{te i kolku zakupnina pla}aat. Taka, na primer, zakupninata na dr`avno zemji{te vo Vojvodina e nekolku desetici pati povisoka vo sporedba so Makedonija i se dvi`i od 150 do 400 evra.

Vo nedostig od oficijalni informacii, vo Makedonija mo`e da se koristat samo neoficijalni poda-

13

Okolu 290 delovni subjekti rabotat vo oblasta na zemjodelstvoto koi koristat vkupno 69.000 hektari. Od ovaa zemja koja ja koristat delovnite subjekti duri 60.000 hektari e zemena na koristewe od dr`avata.

14

TOP 10 najgolemi korisnici na subvencii vo 2010

vo evra

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

1.472.040 1.137.767 505.208 408.579 380.542 331.540 236.379 209.908 206.809 195.746

Vinarska vizba Povardarie AD Pelagonija AD Rigo-Impeks doo ZTD Sto~arstvo AD AD Vardar 03 Agria Agroindustriska grupacija DOO Mak Meso AD GD Tikve{ Kle~ovce DOOEL ZZ Edinstvo

izvor:Ministerstvo za zemjodelie

toci za toa koj i kako go koristi zemji{teto.

Spored nekoi neoficijalni informacii, najgolem zemjoposednik vo Makedonija e ZIK Pelagonija, koj koristi nad 25 iljadi hektari zemja vo Pelagoniskiot region, na koja se proizveduva p~enica, ja~men, son~ogled, p~enka i drugi industriski i gradinarski kulturi, se odgleduva siten i krupen dobitnik, ribi...

Vo grupata najgolemi sopstvenici na zemja vo Makedonija spa|a i Zoran Danevski, sopstvenik na kombinatot Xumajlija i brat na porane{niot gradona~alnik na Sveti Nikole. Xumajlija ima godi{no proizvodstvo od okolu 10.000 toni ja~men, 3.500 toni p~enica, 4.000 toni grozje, 2.500 toni bra{no, 500 toni industriski domati i 1.000 toni son~ogled. Spored podatocite od Ministerstvoto za zemjodelstvo, Danevski e sopstvenik na okolu 5.000 hektari zemjodelsko zemji{te, vinarska vizba i drug imot koj be{e del od porane{niot ZIK Ov~e Pole.

Spored neoficijalnite

informaci, za najgolem neoficijalen sopstvenik i korisnik na zemja vo Makedonija, ili privatna, ili dr`avna, va`i Qubisav Ivanov Yingo, sopstvenik na firmata Sileks od Kratovo i pretsedatel na Socijalisti~kata partija na Makedonija, koja vo izminative 20 godini e koalicionen partner na sekoja vlast. Oficijalno, kompanijata Sileks preku nejzinata kompanija-} erka Zemsil raspolaga so so okolu 1.000 hektari zemji{te vo Kratovo i vo okolinata, {to e najgolem del od korisnoto i obrabotlivo zemji{te vo regionot. Neoficijalno, firmata Sileks ima na raspolagawe nad pet iljadi hektari plodno i obrabotlivo zemji{te, na koe se proizveduva p~enka, p~enica, ja~men, dobito~na hrana, gradinarski kulturi, no i kajsii, kru{i, jabolka i grozje.

VO REGIONOT SE ZNAAT NAJGOLEMITE GAZDI Vo Srbija i vo Hrvatska zemjodelskoto zemji{te so godini se prodavalo

137.000 HEKTARI NIKOJ NE GI OBRABOTUVA Vo Makedonija zemjodelskiot sektor so industrijata za prerabotka na hrana u~estvuva so 18% vo vkupniot BDP. Od 2006 godina Vladata po~na so pointenzivno subvencionirawe vo zemjodelstvoto.

Od po~etnite 20 milioni evra, subvenciite za zemjodelcite vo 2011 godina se zgolemija na 115 milioni evra, a za slednata godina planirano e da iznesuvaat 130 milioni evra.

Iako Makedonija e bogata so plodno zemjodelsko zemji{te, iskoristenosta se namaluva od godina vo godina. Podatocite na Zavodot za statistika poka`uvaat deka od 1.121.000 hektari se obrabotuvaat 509.000 hektari. Sporedeno so 2006 godina, povr{inata e namalena za 5,3%. Tendencija na namaluvawe ima kaj oranicite i kaj bav~ite za 5,5%, kaj lozjata za 6%, a porast od 7,6% e zabele`an samo kaj ovo{nite gradini. Sumirano, vo dr`avata ima 137.000 hektari neobrabotena zemjodelska povr{ina, {to e 33% neiskoristen potencijal.

VO REGIONOT SE ZNAAT NAJGOLEMITE ZEMJOPOSEDNICI

IVICA TODORI], AGROKOR

za badijala. No, situacijata se smeni drasti~no koga golemite zemjodelski kombinati bea kupeni od strana na najbogatite i najmo}ni biznismeni, so {to tie stanaa najgolemi zemjoposednici ne samo vo regionot, tuku i po{iroko, vo Evropa. Taka, na primer, Delta agrar, firmata na najbogatiot srpski biznismen, Miroslav Mi{kovi}, poseduva nad 20 iljadi hektari od najplod-

MIROSLAV MI[KOVI], DELTA AGRAR

noto zemji{te vo Vojvodina.

Iako na prostorite na porane{na Jugoslavija deset godini se forsira{e prikaznata deka malite proizvoditeli se edinstveniot potencijal koj mo`e da go razviva zemjodelieto, desetina vode~ki biznismeni vo Hrvatska i vo Srbija sfatija deka vo Panonskata Nizina ima dovolno zemja koja{to mo`e da se stavi vo funkcija za proizvodstvo

MIODRAG KOSTI], MK GRUPA

na hrana so koja mo`e da stanat va`ni igra~i na evropskite stokovi berzi.

Pa taka, Miroslav Mi{kovi}, Ivica Todori}, pokraj toa {to organiziraat proizvodstvo na svoite povr{ini, se i najolemi otkupuva~i na s$ {to }e proizvedat drugite pomali zemjodelci. Blagodarenie na golemite investicii vo oprema i vo tehnologija, tie postignuvaat prinosi po

hektar pogolemi od tie vo vode~kite zemjodelski zemji vo Evropa.

Koga stanuva zbor za vladeewe na oranicite, vo Hrvatska listata so lu|eto koi ja dr`at najgolemata povr{ina se Ivica Todori}, Marko Pipuni}, Stipo Mati} i Enver Morali}. Te{ko deka nekoj vo Hrvatska nekoga{ }e mo`e da ja dostigne ovaa ~etvorka. Hrvatskoto Ministerstvo za zemjodelstvo vo 2009 godina objavi deka 190.672 zemjodelski stopanstva, kompanii i semejni firmi vkupno obrabotuvaat ne{to pove}e od milion hektari oranici. Me|u niv samo 22 imaat povr{ina pogolema od 1.500 hekatri, koi vkupno poseduvaat 91.860 hektari. Firmite na Ivica Todori}, sopstvenik na koncernot Agrokor, obrabotuvaat vkupno 32.960 hektari, Pipuni} poseduva 15.712 hektari, a Mati~evi} 12.000 hektari dr`avno zemjodelsko obrabotlivo zemji{te.

Ovie trojca zaedno dr`at vkupno 52.721 hektari, {to

15

16

e pove}e od polovina od site obrabotlivi povr{ini vo Hrvatska. Sleden na listata e Enver Morali}, vo ~ie portfolio ima 8.420 hektari.

Sli~na e situacijata i vo Srbija. ^etvorica najgolemi zemjoposednici poseduvaat pove}e od 100.000 hektari plodni oranici, a poedine~no se posilni i od najgolemite evropski zemjoposednici. Nivnite zemjodelski povr{ini se pogolemi od vkupnata povr{ina na Litvanija, koja se protega na 160 kilometri kvadratni ili 16.000

hektari. Na samiot vrv se nao|a sopstvenikot na Irva grupa, Xorxe Ni~ovi}, so okolu 30.000 hektari. Sopstvenikot na Delta, Miroslav Mi{kovi}, so 25.000 hektari e vtor na listata, a po nego sleduvaat kralot na {e}erot, Miodrag Kosti}, sopstvenik na MK Komerc, koj vo Srbija poseduva 24.000 hektari i Petar Matijevi}, sopstvenik na industrijata za meso Matijevi}, koj poseduva 16.000 hektari.

Ekspertite vo Srbija velat deka mnogu e te{ko da se detektira kolku od zem-

KOMBINATITE RABOTAT DR@AVNA ZEMJA Spored podatocite od Dr`avniot zavod za statistika, vo Makedonija ima 192.082 zemjodelski stopanstva, koi koristat 282.830 hektari zemjodelsko zemji{te. Prose~nata povr{ina na koristenoto zemjodelsko zemji{te po stopanstvo iznesuva 1,47 hektari, {to e mnogu malku sporedeno so 20 hektari vo EU, pet hektari vo Srbija i {est hektari vo Hrvatska.

Spored podatocite od posledniot popis vo zemjodelstvoto, koj go sprovede Dr`avniot zavod za statistika vo 2007 godina, vo Makedonija ima 334.000 hektari zemjodelsko zemji{te koe se koristi.

Okolu 290 delovni subjekti rabotat vo oblasta na zemjodelstvoto koi koristat vkupno 69.000 hektari.

Od ovaa zemja koja ja koristat delovnite subjekti duri 60.000 hektari e zemena na koristewe od dr`avata. Dogovorite za zakup naj~esto se sklu~uvale na 35 godini, no javno ne e poznato kolku zakup tie & pla}aat na dr`avata za koristeweto na zemjata. jodelskite povr{ini koi gi poseduvaat ovie ~etvorica zemjoposednici se vo nivna sopstvenost, a kolku od niv vo sopstvenost na dr`avata, koja so kupuvawe na kombinatite im ovozmo`ila da prodol`at da go obrabotuvaat.

Poznato e deka vo Evropskata unija prosekot po sopstvenost na zemjodelsko zemji{te e okolu 20 hektari, dodeka vo Srbija e okolu 3.000 hektari, a ima 778.000 zemjodelski stopansta i semejstva koi{to obrabotuvaat zemji{te. Sli~no e i vo Hrvatska. Srbija raspolaga so 5,11 milioni hektari zemjodelsko zemji{te, od koi 4,2 milioni se obrabotliva povr{ina. Samo vo Vojvodina se obrabotuvaat 1,65 milioni hektari.

Vo Hrvatska zemjodelskiot potencijal e pomal, a od tri milioni hektari mo`at da se obrabotuvaat samo pove}e od 1,6 milioni hektari.

EXCLUSIVE 18 INTERVIEW

POL VOLERS POTRO[UVA^ITE I INVESTITORITE JA DAVAAT VISTINSKATA SLIKA ZA EKONOMIJATA VO MAKEDONIJA AMBASADOR NA SAD VO REPUBLIKA MAKEDONIJA

ol Volers, ambasadorot na SAD vo Makedonija vo eksluzivnoto intervju za izdanijata na Kapital Media Group, prvo od doa|aweto na ovaa funkcija, zboruva za vlijanieto na presudata na Me|unarodniot sud na pravdata, za pretstojniot Samit na NATO vo Чikago, za reformite koi gi pravi makedonskata Vlada i za najgolemite predizvici koi stojat pred Makedonija. „Spored Svetskata banka, Makedonija vo momentov e 22 najdobro mesto za biznis vo svetot. Sepak, ubavi-

P

INTERVIEW

nata na slobodnata ekonomija e vo toa {to ne e va`no moeto mislewe, ili misleweto na Svetskata banka. Postapkite na potro{uva~ite i investitorite ja davaat vistinskata slika. Globalnata ekonomija e isklu~itelno konkurentna i nitu edna zemja – nitu Makedonija, nitu SAD – ne mo`e da si dozvoli da bide bezgri`na. Ja ohrabruvam vladata da prodol`i so sproveduvaweto reformi i da gi slu{ne i da se pozanimava so potrebite na bizniszaednicata�, pora~uva ambasadorot Volers

19

20 INTERVIEW

QUP^O ZIKOV zikov@kapital.com.mk

Po porakite na ~elnicite na Evropskata unija vedna{ po izrekuvaweto na presudata vo Hag za sudskiot spor protiv Grcija, jasno stana deka za EU stavot na Tribunalot nema da ima vlijanie, odnosno odlukata nema da dade specijalen pridones za deblokada na evropskite integracii. [to e so na{ite apspiracii

za vlez vo NATO? Mislite li deka za Alijansata sudskata odluka }e zna~i pove}e?

Severnoatlantskata alijansa (NATO) se izjasni i povtori vo nekolku prigodi, kako i vedna{ po odlukata na Me|unarodniot sud na pravdata, deka Makedonija }e dobie pokana za vlez vo organizacijata otkako }e se re{i sporot za imeto. I ponatamu gi ohrabruvame Makedonija i Grcija da sorabotuvaat i da najdat re{enie koe e prifatlivo za obete strani. I sekako, i

ponatamu ja pottiknuvame Makedonija da prodol`i da gi implementira potrebnite reformi, so cel da bide soodveten kandidat za vlez vo NATO i vo Evropskata unija.

Koi se Va{ite o~ekuvawa za Samitot na NATO naprolet? Vpe~atokot e deka sega diplomatskata aktivnost na dr`avniot vrv }e se naso~i natamu.

Samitot na NATO vo 2012 godina }e se odr`i na 20 i 21 maj vo 效ikago, Ilinois.

BROJ 634

21/12/2011

www.kapital.mk

Javnata doverba vo dobivaweto ednakov tretman pred zakonot vo Makedonija opa|a, a SAD i po{irokata me|unarodna javnost mo{ne direktno ja izrazija svojata zagri`enost za nedostigot od transparentnost vo sudstvoto.

Ova e tret pat, od osnovaweto na NATO vo 1949 godina, doma}in na Samitot na NATO da bide SAD. Osven toa {to e roden grad na pretsedatelot Obama, Чikago ja pretstavuva goleminata na Amerika, kako i vrednostite koi go zajaknuvaat NATO. Чikago e svetski grad, bogat so raznovidnosti, vklu~uvaj}i i mnogu golema dijaspora od naselenie od zemjite-~lenki na NATO. Odnosot na Amerika so na{ite NATO

INTERVIEW sojuznici e temel na na{ite anga`mani imeto, za potoa NATO da mo`e da isprati vo svetot i gi zasiluva na{ata sigurnost pokana do Makedonija. I jas i drugi lica i demokratskite vrednosti koi gi delat vo Va{ington ve}e nekolkupati povtorivme, site sojuznici. Samitot vo Чikago }e go se zalagame i Grcija i Makedonija da zabrza ostvaruvaweto na zaedni~kite celi go iskoristat ova razmisluvawe kako na SAD i NATO: postignuvawe na na{ite mo`nost za obnova na nivnite napori celi vo Avganistan; reformirawe na za re{avawe na sporot.

NATO, za da gi ima potrebnite kapaciteti; Kako Va{ington gleda na odlukata? i zajaknuvawe na partnerstvata nadvor [to bi & pora~ale na Atina, a {to na od granicite na NATO. Skopje, sekako?

Stavot na NATO za ~lenstvoto na Make- Se nadevam deka nitu edna od stranite donija vo organizacijata e dobro poznat. nema da stane tolku obzemena od oddelni Ova e mo`nost i za makedonskite i za detali i nema da ja izgubi od vid krajnata gr~kite politi~ki lideri da deluvaat cel. Makedonskite lideri postojano izjavuodlu~no i hrabro, vo najdobar interes vaat deka evroatlantskata na nivnite zemji i integracija, vklu~uvaj}i go na celiot region. i vlezot vo NATO i vo EU, [to }e se slu~uva e edna od glavnite celi na Samitot na NATO na ovaa zemja. Presudata zavisi od dvete na Me|unarodniot sud strani.

Stavot na NATO za na pravdata ne go re{i osnovnoto nedorazbirawe Kolku realno ~lenstvoto na Makeme|u Makedonija i Grcija, ima prostor donija vo organizacitaka {to makedonskite za optimizam jata e dobro poznat. Ova lideri treba da razmisdeka dvodecenilat {to moraat da storat skiot problem e mo`nost i za makeza da ja postignat celta. so imeto }e se donskite i za gr~kite Ni me|unarodnata zaedzatvori nabrzo nica, ni SAD ne mo`at vo situacija politi~ki lideri da da go re{at sporot me|u koga na jug imame deluvaat odlu~no i Makedonija i Grcija, i premier koj hrabro, vo najdobar zatoa bi im pora~al na jasno veli deka dvete strani da prodol`at nema mandat da interes na nivnite seriozno da rabotat vo se zanimava so zemji i na celiot rekontekst na ramkata na problemi koi gion. [to }e se slu~uva ON za da najdat zaedni~ko se nadvor od prifatlivo re{enie. Prokrizata {to mu na Samitot na NATO na ON, predvoden od visi nad glava? zavisi od dvete strani cesot Metju Nimic, i ponatamu Nie ve}e dolgi gonudi na~in na koj ova dini gi pottiknuvame Makedonija i Grcija da najdat zaedni~ki mo`e da se postigne. prifatlivo re{enie za problemot so Mnogupati osven nere{enoto imeto, i }e prodol`ime da go pravime pra{awe za imeto, me|unarodnite toa. Iskreno veruvam deka ovie momenti pretstavnici notiraat i niza drugi pretstavuvaat mo`nost za obete strani zabele{ki za funkcioniraweto da go ostavat minatoto zad sebe i da go na makedonskata demokratija kako re{at ova pra{awe, za sekoja od niv da pre~ka za integriraweto na zemjata, mo`e da prodol`i so re{avawe na drugi korupcija, neprofesionalna adpra{awa i predizvici, {to }e pridonese ministracija, partizirano sudstvo, za nivno zajaknuvawe, kako i za jaknewe naru{ena sloboda na govor. Kade vie na po{irokiot region. ja gledate glavnata ko~nica?

Makedonija denes se soo~uva so zna~ajni Vo presudata od Hag ne e notirano predizvici. Kako i mnogu drugi zemji, se deka Grcija ne smee da go povori soo~uva so te{ki ekonomski vremiwa. potegot od Bukure{t 2008 godina.

Kako o~ekuvate da se odnesuva Atina? Na odredeni sektori im e potrebna vistinska reforma so cel da im slu`at Sosema }e ja ignorira sudskata odna `itelite na ovaa zemja najdobro luka?

Pretpo~itam da ne {pekuliram okolu toa {to mo`at. Smetam deka i liderite, i {to nekoja li~nost ili zemja mo`e da `itelite na Makedonija imaat odli~na napravi ili da ne napravi. Smetam deka e mo`nost da gi prifatat tie predizvici i najproduktivno jasno da se poso~i vo {to da napreduvaat vo odnos na potrebnite e problemot, a potoa da se odlu~i koj e reformi. Na primer, nezavisnoto sudstvo najdobriot pristap za negovo re{avawe. go pretstavuva pravniot ’rbet na edna Vo ovoj slu~aj, kako {to ve}e i nie, i zemja, obezbeduvaj}i sigurnost i garancii mnogumina drugi izjavija, Makedonija i za site op{testveni sektori. Sepak, javnata Grcija moraat da dojdat do zaedni~ki doverba vo dobivaweto ednakov tretman prifatlivo re{enie za pra{aweto okolu pred zakonot vo Makedonija opa|a, a SAD

21

22 INTERVIEW Presudata vo Hag ne go re{i nedorazbiraweto me|u Makedonija i Grcija Kako Va{ington gleda na odlukata? [to bi & pora~ale na Atina, a {to na Skopje, sekako?

Se nadevam deka nitu edna od stranite nema da stane tolku obzemena od oddelni detali i nema da ja izgubi od vid krajnata cel. Makedonskite lideri postojano izjavuvaat deka evroatlantskata integracija, vklu~uvaj}i go i vlezot vo NATO i EU, e edna od glavnite celi na ovaa zemja. Presudata na Me|unarodniot sud na pravdata ne go re{i osnovnoto nedorazbirawe me|u Makedonija i Grcija, taka {to, makedonskite lideri treba da razmislat {to moraat da storat za da ja postignat celta. Ni me|unarodnata zaednica, ni SAD ne mo`at da go re{at sporot me|u Makedonija i Grcija, i zatoa bi im pora~al na dvete strani da prodol`at seriozno da rabotat vo kontekst na ramkata na ON za da najdat zaedni~ko prifatlivo re{enie.

Procesot na ON, predvoden od Metju Nimic, i ponatamu nudi na~in na koj ova mo`e da se postigne.

Vladata da se pozanimava so potrebite na biznis-zaednicata

Funkcionira li pazarnata ekonomija vo Makedonija?

Makedonskata vlast vo izminatite nekolku godini napravi brojni reformi za koi Makedonija be{e i pofalena od Svetskata banka, no iskustvata na biznismenite se deka promenite te{ko se sproveduvaat vo praktika.

Vladata i naselenieto vo Makedonija treba da bidat gordi na reformite koi Makedonija gi sprovede vo poslednive godini, so cel da izgradi ekonomija koja e pokonkurentna, pootvorena i poprivle~na za biznis.

Vladata i naselenieto vo Makedonija treba da bidat gordi na reformite koi Makedonija gi sprovede vo poslednive godini, so cel da izgradi ekonomija koja e pokonkurentna, pootvorena i poprivle~na za biznis.

Spored Svetskata banka, Makedonija vo momentov e 22 najdobro mesto za biznis vo svetot. Sepak, ubavinata na slobodnata ekonomija e vo toa {to ne e va`no moeto mislewe, ili misleweto na Svetskata banka. Postapkite na potro{uva~ite i investitorite ja davaat vistinskata slika.

Globalnata ekonomija e isklu~itelno konkurentna i nitu edna zemja – nitu Makedonija, nitu SAD – ne mo`e da si dozvoli da bide bezgri`na. Ja ohrabruvam vladata da prodol`i so sproveduvaweto reformi i da gi slu{ne i da se pozanimava so potrebite na biznis-zaednicata.

BROJ 634

21/12/2011

INTERVIEW

www.kapital.mk

i po{irokata me|unarodna javnost mo{ne direktno ja izrazija svojata zagri`enost za nedostigot od transparentnost vo sudstvoto. Sli~no na ova, nezavisnite mediumi se stolb na sekoja stabilna i silna ekonomija i pretstavuvaat klu~en mehanizam za izgradba na narodnata politi~ka volja za reformi. No, slobodata na izrazuvawe i nezavisnite mediumi se pod pritisok vo Makedonija i, iako poddr`uvame fer i transparentno sudewe na lica koi mo`ebi go prekr{ile zakonot, faktot deka se zatvoreni nekolku golemi mediumi e zagri`uva~ki. Zatoa, bi ja pottiknal makedonskata vlada da ja poka`e svojata posvetenost vo sproveduvaweto na zakonot, i nivnata podgotvenost za ~lenstvo vo NATO i vo EU, so toa {to } e ja zgolemat transparentnosta i }e ja olesnat slobodnata razmena na idei na site nivoa.

Funkcionira li pazarnata ekonomija vo Makedonija? Makedonskata vlast vo izminatite nekolku godini napravi brojni reformi za koi Makedonija be{e i pofalena od Svetskata banka, no iskustvata na biznismenite se deka promenite te{ko se sproveduvaat vo praktika.

Vladata i naselenieto vo Makedonija treba da bidat gordi na reformite koi Makedonija gi sprovede vo poslednive godini, so cel da izgradi ekonomija koja e pokonkurentna, pootvorena i poprivle~na za biznis. Spored Svetskata banka, Makedonija vo momentov e 22 najdobro mesto za biznis vo svetot. Sepak, ubavinata na slobodnata ekonomija e vo toa {to ne e va`no moeto mislewe, ili misleweto na Svetskata banka. Postapkite na potro{uva~ite i investitorite ja davaat vistinskata slika. Globalnata ekonomija e isklu~itelno konkurentna i nitu edna zemja – nitu Makedonija, nitu SAD – ne mo`e da si dozvoli da bide bezgri`na. Ja ohrabruvam vladata da prodol`i so sproveduvaweto reformi i da gi slu{ne i da se pozanimava so potrebite na biznis-zaednicata.

Kako ja ocenuvate politikata na Vladata za privlekuvawe stranski investicii? Kakov priem ima taa kaj amerikanskite investitori? Sega Vladata promovira nov na~in na rabota - preku direktni kontakti so firmite, se organiziraat roud {oua za t.n. „lov na investitori”.

Postoi ogromen potencijal i mo`nosti za investitorite ovde, i sekoga{ mi pretstavuva zadovolstvo koga amerikanski kompanii – kako Xonson kontrols i Kemet – odbiraat da investiraat vo Makedonija. Zna~ajno e toa {to Vladata naporno raboti za da ja stavi Makedonija na mapata na me|unarodnite investitori i biznisi. Sepak, u{te pova`no e Vladata i ponatamu da se trudi Makedonija

da bide dobro mesto za biznis preku aktivna borba protiv korupcijata i da go bele`i vlezot na novi investitori na pazarot. Gledano dolgoro~no, uspe{nite prikazni na stranskite kompanii koi ve}e rabotat vo Makedonija se najdobar na~in za privlekuvawe novi investicii.

Dali amerikanskite kompanii se zainteresirani za investirawe vo Makedonija i kako ja percepiraat biznis-klimata vo zemjava? Ako nekoj amerikanski investitor saka da znae dali i zo{to da dojde da investira vo Makedonija, {to bi mu ka`ale?

Amerikanskite kompanii investiraat vo Makedonija. Xonson kontrols neodamna investira{e 20 milioni dolari vo nova fabrika vo [tip, za koja se o~ekuva da sozdade 1.400 novi rabotni mesta. Sli~no na toa, investicijata od 25 milioni dolari na Kemet elektroniks korporej{n vo Prvata slobona ekonomska zona vo Skopje treba da donese 500 novi rabotni mesta. Amerikanskite kompanii mnogu istra`uvaat pred da odlu~at kade da investiraat. Najposle, odbiraat da investiraat tamu kade {to smetaat deka }e bide najpogodno za nivnata kompanija. Me|u drugoto, go zemaat predvid i kvalitetot na rabotnata sila, nivoto na infrastruktura, po~ituvaweto na zakonot i funkcioniraweto na sudstvoto.

Koi se spored Vas najgolemite predizvici {to & pretstojat na makedonskata ekonomija?

Smetam deka makedonskata ekonomija se soo~uva so istite glavni predizvici so koi{to se soo~uvaat prakti~no site ekonomii: te{kotii na globalniot pazar i finansiski problemi vo evrozonata.

Dokolku finansiskiot sektor i ekonomiite na ~lenkite na EU i evrozonata prodol`at so ovie problemi, toa }e ja pogodi i Makedonija. No, isto taka veruvam i deka odgovorot na ovie predizvici mo`e da oslobodi ogromen potencijal.

Na primer, Makedonija e ubava zemja so mnogu prirodni resursi, fascinantno kulturno nasledstvo, i prekrasna hrana i vino. Sepak, turisti~kata infrastruktura e prili~no slaba. Mislam deka investicii vo ovoj sektor bi & donele pove}e turisti – i pove}e turisti~ki dolari i evra – na Makedonija.

Kade gi gledate potencijalite za pogolema sorabotka me|u Makedonija i SAD na ekonomski plan?

Bi sakal da vidam rast vo site aspekti na na{ite ekonomski vrski. Spomenav deka amerikanskite kompanii investiraat vo Makedonija, no bi sakal da vidam i pove} e makedonski kompanii {to investiraat vo SAD. Se nadevam deka trgovijata me|u dvete zemji }e raste. Kako primer, mnogu bi sakal da go vidam makedonskiot pazar za meso povtorno otvoren za amerikanskite izvoznici.

Faktot deka se zatvoreni nekolku golemi mediumi e zagri`uva~ki ezavisnite mediumi se stolb na sekoja stabilna i silna ekonomija i pretstavuvaat klu~en mehanizam za izgradba na narodnata politi~ka volja za reformi. No, slobodata na izrazuvawe i nezavisnite mediumi se pod pritisok vo Makedonija i, iako poddr`uvame fer i transparentno sudewe na lica koi mo`ebi go prekr{ile zakonot, faktot deka se zatvoreni nekolku golemi mediumi e zagri`uva~ki.

Zatoa, bi ja pottiknal makedonskata vlada da ja poka`e svojata posvetenost vo sproveduvaweto na zakonot, i nivnata podgotvenost za ~lenstvo vo NATO i vo EU, so toa {to }e ja zgolemat transparentnosta i }e ja olesnat slobodnata razmena na idei na site nivoa.

N

23

24 INTERVIEW

Preku Amerikanskata programa za me|unaroden razvoj (USAID) dosega se donirani 500 milioni dolari za Makedonija, {to ja pravi me|u najgolemite pomaga~i na ekonomskiot i demokratskiot razvoj na zemjata.

Parite zavr{ija vo mnogu oblasti, a celta be{e da se podigne `ivotniot standard, da se podobri dijalogot, da se iskoreni korupcijata, da se svrti dr`avata kon gra|anite i kompaniite, a ne kon partiite. Dali ste zadovolni od postignatite efekti?

USAID be{e aktivna vo re~isi sekoj sektor na zemjata preku programi kreirani

da & pomognat na Makedonija da izrasne vo posilna i pove}e prosperitetna zemja.

Programite opfa}aa s$ - od zgolemuvawe na me|uetni~kata tolerancija do obuka na sovetnici za Komisijata za hartii od vrednost. Navistina, preku USAID i ostanatite amerikanski agencii, amerikanskite dano~ni obvrznici investiraa pove}e od edna milijarda dolari vo Makedonija od 1993 godina navamu, so cel da sozdadat novi rabotni mesta, da ja namalat korupcijata, da gi renoviraat u~il{tata i da gi podgotvat makedonskite studenti za rabota po diplomiraweto.

Potro{ivme stotici iljadi dolari so cel

da pomogneme vo za~uvuvawe na brojni veli~enstveni lokaliteti na kulturnoto nasledstvo; donesovme vo Makedonija pove}e od 300 dobrovolci na Mirovniot korpus za da pomognat vo edukacijata i razvojot na zaednicite; pomognavme da se obu~at profesionalci vo re~isi sekoj sektor na op{testvoto i ekonomijata, i isprativme stotoci Makedonci na treningprogrami vo SAD. S$ u{te mo`e u{te mnogu da se napravi, sekako, i mnogu oblasti na op{testvoto ovde mora da se zajaknat. Kako prijateli na Makedonija, }e prodol`ime da pravime s$ {to mo`eme, duri i vo ovie te{ki

BROJ 634

21/12/2011

www.kapital.mk

ekonomski vremiwa.

Korupcijata e del od sudstvoto, no i od zdravstvoto, obrazovanieto i celata javna administracija. Dali Vladata i dr`avnite institucii se anga`iraat dovolno za da se iskoreni korupcijata koja jade golem del od zdravoto tkivo na op{testvoto i ekonomijata?

Korupcijata e navistina problem so koj mora da se soo~at i liderite i gra|anite na Makedonija, zatoa {to taa e bolest koja gi oslabnuva, i na krajot gi uni{tuva ekonomijata i op{testvoto. Godinava, Transparensi interne{nal vo svojot

INTERVIEW indeks na korupcija ja rangira{e Make- i nejzinite `iteli. Makedonija e bogata donija na 69-to mesto me|u 183 dr`avi, so istorija, kultura i prirodni resursi. spored percepcijata za korupcija vo jav- Otkako se vrativme, mi be{e zadovolstvo nata administracija. Ova e pad od sedum da se sretnam so starite prijateli, no i mesta vo sporedba so 2010 godina, koga da zapoznam mnogu novi. Soprugata i jas Makedonija be{e 62-ra. Godinava, zemjava postojano se voodu{evuvame od toplinata e rangirana zad Hrvatska i Crna Gora, i velikodu{nosta na lu|eto {to gi sre} avame, kako vo Skopje, taka i vo ostanatite a be{e pred niv minatata godina.

Jasno e deka ima problemi, pa Vladata mesta niz dr`avata. i ostanatite dr`avni institucii mora U`ivam vo Skopje, no isto taka planiram da prezemat agresivni ~ekori za da se da patuvam kolku {to mo`am pove}e borat protiv niv. No, i javnosta ima i vo vnatre{nosta, zatoa {to smetam mnogu va`na uloga, isto taka. Gra|anite deka e va`no da se sre}avaat lu|e od mora da prijavat slu~ai na korupcija, da cela Makedonija i od site oblasti na zboruvaat glasno za nea, i da odbijat da op{testvoto. u~estvuvaat vo nea. Korupcijata najmnogu Koi se slabostite, a koi prednosgi poga|a gra|anite, zatoa tie mora da tite na makedonskata dr`ava? Kade baraat od svoite lideri i pretstavnici postignavme mnogu, a kade, spored akcija za nejzinoto suzbivawe.

Vas, doprva treba da po~neme da rabotime?

Razni {pekulacii se pojavija okolu idninata ne samo na evrozonata, tuku Makedonija postigna mnogu vo 20-te godini nezavisnost. S$ u{te i na samata Evrope mlada dr`ava, na ska unija kako takva krajot na krai{tata. politi~ka tvorba.

Mislam deka MakeAmerikanskiot donija treba da bide pe~at seriozno se neizmerno gorda na zanimava so vakvi Makedonija i Grcija Ohridskiot ramkoven analizi i proekcii. dogovor. Iako toj e Kako mislite deka }e moraat da dojdat do ~esto kritikuvan i se razviva situzaedni~ki prifatlivo ne e celosno impleacijata? Kako Vi re{enie za pra{aweto mentiran i adekvatizgleda idejata za no po~ituvan od site „Obedineti evropski okolu imeto, za potoa strani, va`no e da dr`avi� kako pandan NATO da mo`e da isse zapomni deka nena amerikanskite, koja denovive e aktuprati pokana do Make- govoto potpi{uvawe spre~i gra|anska vojna elna vo kuloarite vo donija. I jas i drugi vo zemjata. S$ u{te Brisel? lica vo Va{ington ima u{te mnogu da se Ne bi sakal da {pekuliram za idninata na ve}e nekolkupati povto- sraboti, no smetam deka dogovorot e izevrozonata ili EU. Ova e rivme, se zalagame i vonreden napredok vreme na golemi predizGrcija i Makedonija {to mo`e da slu`i vici i zemjite vo Evropa kako model za drugmora da donesat te{ki da go iskoristat ova ite dr`avi koi{to se odluki i da napravat razmisluvawe kako soo~uvaat so etni~ki golemi `rtvi. Isto taka tenzii. i SAD i drugi zemji od mo`nost za obnova Kako {to rekov i presvetot. SAD imaat mnogu na nivnite napori za thodno, Makedonija bliska i obostrano kore{avawe na sporot se soo~uva so mnogu risna vrska so EU, kako predizvici, a SAD i {to imame bilateralno me|unarodnata zaeso nejzinite 27 ~lenki.

Za stabilnosta na globalnata ekonomija, dnica bea jasni za toa vo koi oblasti se nadevam deka liderite vo Evropa treba vistinska rabota i reformi. No, se sposobni da gi prezemat potrebnite na krajot, od vas zavisi, od lu|eto na ~ekori za da se smirat pazarite i da se Makedonija, da odlu~at koi se va{ite nacionalni prioriteti. Vladata treba da ohrabrat gra|anite. ja reflektira voljata na site gra|ani, a Gospodine ambasadore vo Makedonija odgovornost i zada~a na gra|anite e jasno ste ve}e nekolku meseci. Gi dolovivte da poso~at koi treba da se celite i prili belezite na makedonskoto oritetite na liderite {to tie gi biraat. op{testvo, politi~kata i biznisTaka funkcionira demokratijata. SAD }e scena? prodol`at da nudat raka na prijatelstvo, Be{e vistinsko zadovolstvo za mene i kako i seta pomo{ i poddr{ka {to mo`e mojata sopruga da se vratime vo Make- da ja obezbedime za da & pomogneme na donija. Kako {to znaete, nie bevme na Makedonija da se razvie vo stabilna, slu`ba ovde i prethodno, i sakavme da silna i prosperitetna demokratija, kakva se vratime. Mnogu ja sakame ovaa zemja {to posakuvaat nejzinite gra|ani.

25

26 KAPITAL AKADEMIJA IRENA ARSOVA MAKSTIL

Ako firmata saka da opstane vo dene{noto turbulento opkru`uvawe, mora da posveti vnimanie na pravilno operativno buxetirawe i negovo sledewe i kontrolirawe. Nie vo na{ata kompanija site potrebni izve{tai gi pravime vo soodvetna forma prilagodena na na{ite potrebi. Pravime operativen plan na nedelno, mese~no i godi{no nivo.

Isto taka izrabotuvame i izve{tai za pari~ni tekovi, bidej}i ja sfa}ame va`nosta za upravuvawe so niv.

BOBAN STANOEVI] BETON

Obukata e odli~na i samoto planirawe e potrebno da se primeni vo sekoja pogolema firma.

Mnogu e va`no da se obezbedi gotovina i da se znae so kolku finansiski sredstva se raspolaga vo naredniot period. I preku direktna i preku indirektna metoda, samata dobivka ne e indikator deka se raspolaga so pari. Preku kni`eweto mo`e da se napravi da ima dobivka, a da se nema gotovina.

BILJANA BANXO RAKOVODITEL NA FINANSII

Obukata e korisna, dobro e koncipirana, se u~at prakti~ni raboti. Pretstavuva mo`nost da se vidat problemite i na drugite kompanii.

Mnogu raboti stanuvaat pojasni. Samata materija, e mnogu potrebna vo ovie uslovi na rabotewe na kompaniite.

Pomaga mnogu da se napravi pravilna procenka i pravilno da se isplaniraat sredstvata i da mo`e {to podobro da se iskoristat.

MAJA 效URLINOVA STOPANSKA BANKA

Iako rabotam vo banka, podgotvuvam finansiski analizi na kompaniite koi apliciraat za kredit kaj nas. Ovaa obuka e korisna, zatoa {to prvo gledame firmite kako gi planiraat gotovinskite tekovi, za da dobieme soznanija vo taa nasoka. Planiraweto na pari~nite tekovi vlijae mnogu na raboteweto na edna kompanija. Kompanijata mo`e da ostvaruva profit, no dokolku nema likvidnost, gotovinski tekovi, mo`e da propadne. A toa e mnogu zna~ajno od aspekt na toa kolku kompanijata e sposobna da odgovori na svoite obvrski kon bankite.

NELIKIVIDNOSTA GO U BIZNISOT: DOBROTO ME NA PARITE E KLU^ ZA US Vo vreme koga doma{nata ekonomija navleze vo faza na te{ka nelikvidnost, vo koja sekoj sekomu dol`i, a pristapot do krediti e ograni~en, kompaniite }e bidat dovedeni do rabot na bankrot. Site kompanii mora dobro da gi planiraat parite vo sopstven buxet koj }e ovozmo`i efikasno iskoristuvawe na resursite i }e go trasira patot na biznisot do posakuvanata pozicija na pazarot ALEKSANDAR JANEV janev@kapital.com.mk

obroto planirawe na prihodite i tro{ocite na edna komapnija e klu~no za postignuvawe na strate{kite celi i za uspe{no rabotewe.

Vo vreme koga doma{nata ekonomija navleze vo faza na te{ka nelikvidnost, vo koja sekoj sekomu dol`i, a pristapot do krediti e ograni~en, kompaniite }e bidat dovedeni do rabot

D

na bankrot. Finansiskite analiti~ari ocenuvaat deka ednakvo va`no na profitabilnosta na edna kompanija e nejzinata likvidnost - dali ima dovolno priliv na pari za gi pokrie svoite obvrski. Site kompanii mora da gi planiraat parite vo sopstven buxet koj }e ovozmo`i efikasno iskoristuvawe na resursite i }e go trasira patot na biznisot do posakuvanata pozicija na pazarot.

Ova se glavnite poraki

KATERINA BO[EVSKA

FINANSISKI DIREKTOR NA EOS MATRIX ZA MAKEDONIJA

zve{taite za pari~nite tekovi poka`uvaat kakva e finansiskata sila na edna kompanija i & pomagaat vo planiraweto na slednite aktivnosti. Vakvite izve{tai davaat dobra procenka za mo`nosta na kompaniite da gi pla}aat svoite obvrski za kamati i vra} awe na kreditite. Upravuvaweto so pari~nite tekovi e va`no za da se namali kolku {to e mo`no rizikot od nesolventnost, da se odr`i kontrolata vrz likvidnosta na biznisot i da se ovozmo`i kolku {to e mo`no pogolem povrat na vlo`enite pari.

I

foto: FILIP POPOVSKI

27 ZO[TO SE VA@NI IZVE[TAITE ZA PARI^NI TEKOVI

Poka`uva koja e finansiskata sila na edno pretprijatie; Pomaga vo planirawe na finansiskite performansi na edno pretprijatie; Ja poka`uva zavisnosta na pretprijatieto od gotovina; Pretstavuva samo edno par~e kon mozaikot potreben za sevkupna analiza na finansiskoto zdravje na pretprijatieto.

EFEKTI OD BUXETIRAWETO ZA KOMPANIITE

UBIVA ENAXIRAWE SPEH od Kapital Akademijata kade {to pretstavnici na nekolku kompanii od zemjava debatiraa za planirawe na pari~nite tekovi i buxetiraweto.

Finansiskite konsultanti ocenuvaat deka buxetot na edna kompanija ima su{tinsko zna~ewe, bidej}i gi odrazuva strate{kite opredelbi na biznisot - koi se planovite i celite {to treba da se ostvarat. Spored niv, duri i najdobriot strate{ki plan mo`e da propadne ako ne e soodvetno inkorporiran vo buxetot na edna kompanija. „Procesot na buxetirawe i planirawe na pari~nite tekovi dava pogolema {ansa za uspeh na biznisot.

Toa, vsu{nost, pretstavuva dlabinska analiza za toa kade sme, no i kade sakame da stigneme. Dobar buxet treba da sozdade balans me|u toa {to kompanijata mo`e i toa {to saka da postigne, da obezbedi dovolno vreme za da se ostvarat planovite i da bide fleksibilen, odnosno da se prilagoduva na promenite vo raboteweto.

Mnogu e bitno pred da se napravi buxetot da se napravat site podgotovki, kako, na primer, opredeluvawe na misijata i vizijata na kompanijata i prioritetite - {to treba da se finansira, a {to ne. Pove}eto kompanii vo Makedonija ne go praktikuvaat buxetiraweto kako proces i tokmu zatoa, smetam deka e u{te pozna~ajno da se infomriraat biznismenite za potrebata od pravilno planirawe na finansiite”, istakna finansiskiot

Ovozmo`uva najefikasno iskoristuvawe na resursite; Monitorirawe na pari~nite tekovi na kompanijata; Identifikacija na mo`nite otstapuvawa od planot; Odr`uva fokus i disciplina na site vklu~eni strani. direktor na EOS Matrix za Makedonija i predava~ na Kapital Akademija, Katerina Bo{evska.

Del od kompaniite, osobeno pogolemite, sepak, go primenuvaat buxetiraweto vo svoeto rabotewe. „Kaj nas vo bankata postoi posebno koordinativno telo koe pred kreiraweto na buxetot sobira podatoci od site sektori za toa dali se planiraat novi investicii, novi vrabotuvawa, kakvi se o~ekuvawata za kreditiraweto ili pribiraweto depoziti. Potoa gi spojuvame tie podatoci i vrz osnova na toa se nosi nacrt-verzija na buxet koj treba da gi sodr`i planovite i celite na menaxmentot. Ovoj na~in ovozmo`uva podobro sledewe na raboteweto - dali ste gi ostvarile zacrtanite aktivnosti ili pak ima otstapki”, izjavi Maja Nikoloska od Eurostandard banka.

Finansiskite konsultatni ocenuvaat deka buxetiraweto kako proces e bitno i poradi toa {to ovozmo`uva dobar monitoring na raboteweto, odnosno evaluacija na toa {to e realizirano, a {to ne i kakov e napredokot na kompanijata na patot do posakuvanata cel.

IZVE[TAITE ZA LIKVIDNOSTA - POKAZATELI ZA FINANSISKATA SILA Pretstavnicite na kompaniite {to u~estvuvaa na Kapital Akademijata za planirawe na pari~nite tekovi potvrduvaat deka naplatata na poba-

MAJA NIKOLOSKA EUROSTANDARD BANKA

Temata e korisna za bankarskiot sektor. Za nas kako banka, dobroto planirawe i buxetirawe na tekovite e bitno bidej} i ako ima dobro postaveni targeti, ako menaxerskiot tim i vrabotenite se trudat da gi ostvarat tie targeti, ima{ nasoka kako da se ostvari taa cel. Ako ima dobar plan, i se naso~uva kon negova realizacija, toa e pokazatel za uspeh na kompanijata.

VERA PETRU[EVSKA -UTKOVSKA DOT ARHITEKTI

Planiraweto na pari~nite tekovi e mnogu zna~ajno vo malite firmi.

Sekoja kompanija mora da ima planiran buxet i planirani pari~ni tekovi. Vo pomalite firmi, iako rabotat so pomali pari, so pomal kapital i nemaat tolkav buxet, smetam deka planiraweto i upravuvaweto so sredstvata e pokomplicirano.

ELISAVETA MARINKOVSKA MAKEDOKOMERC

Nelikvidnosta vo realniot sektor ne ja pravi dr`avata. Toa e izgovor me|u biznismenite. Od moeto iskustvo mi se ~ini deka nelikvidnosta ja pravat onie firmi koi sekoja godina pravat novo pretprijatie.

Od onie {to gi zemaat parite, no ne gi napla}aat pobaruvawata, onie koi nemaat kapital vo firmite i ne odgovaraat so ni{to. Na makedonskiot pazar falat alternativni na~ini na finansirawe.

QUP^O JOVANOVSKI JOKA

Glaven problem vo raboteweto e naplatata i likvidnosta. Te{ko e da se najde distributer koj }e obezbedi garancija. So pla}aweto na obvrskite se docni, no razli~no e so sekoja kompanija.

Problem e so distributerite, koi dol`at pari. Zadol`nicata, na primer, kako nov instrument, treba da se zaveri na notar. Toa }e pomogne, no zadol`nicata ne ja opfa} a dr`avata. Treba da se donese kako instrument, da ja vidime, bidej}i toa mo`e da go pomogne raboteweto na stopanstvoto.

28 ruvawata odi te{ko i poradi toa, mnogu e bitno dobro menaxirawe na prilivite i odlivite na pari za da se izbegne bankrot. Finansiskite eksperti ocenuvaat deka izve{taite za pari~nite tekovi davaat kompletna slika za likvidnosta na kompaniite i zatoa e va`no tie postojano da se sledat. „Izve{taite za pari~nite tekovi

poka`uvaat kakva e finansiskata sila na edna kompanija i & pomagaat vo planiraweto na slednite aktivnosti.

Vakvite izve{tai davaat dobra procenka za mo`nosta na kompaniite da gi pla}aat svoite obvrski za kamati i vra}awe na kreditite i pretstavuvaat pokazatel so koj firmite od ista industrija mo`e da se sporeduvaat vo svoeto rabotewe. Posto-

KOMPANIITE NEMAAT PARI, SEKOJ SEKOMU DOL@I Pretstavnicite na nekolku pogolemi kompanii vo zemjava potenciraa deka nelikvidnosta vo ekonomijata e rekordno visoka – naplatata na pobaruvawata odi mnogu te{ko, se probivaat site mo`ni rokovi, a dr`avata so odlo`uvawe na pla}awata dopolnitelno go komplicira problemot. Vo takvi uslovi, bankite namesto da ja zgolemat finansiskata poddr{ka za biznisot, kreditiraweto go svedoa na minimum, a kompaniite nemaat pristap do obrten kapital za nadminuvawe na likvidnosnite problemi. Sepak, del od biznismenite komentiraat deka ima mnogu menaxeri na kompanii koi vo dol`ni~kiot krug ja koristat ovaa situacija za da ne pla}aat. jat dva na~ini na izrabotka na izve{taite za pari~nite tekovi, me|utoa i edniot i drugiot davaat celosna slika za aktuelnata likvidnost na kompanijata”, izjavi Bo{evska.

Pretstavnicite na kompaniite ocenija deka celosno gi primenuvaat metodite za izrabotka na izve{taite za pari~nite tekovi, so {to se podobruva raboteweto i se ovozmo`uva pravilno nosewe odluki. „Upravuvaweto so pari~nite tekovi e va`no za da se namali kolku {to e mo`no rizikot od nesolventnost, da se odr`i kontrolata vrz likvidnosta na biznisot i da se ovozmo`i kolku {to e mo`no pogolem povrat na vlo`enite pari. Upravuvaweto so pari~nite tekovi e u{te pova`no za malite firmi, osobeno vo periodot na rast, bidej}i pozitivnite pari~ni tekovi ovozmo`uvaat firmata da se razviva, da investira i da raboti na ostvaruvawe na svoite planovi”, istakna Bo{evska.

Na rabotilnicata u~estvuvaa pretstavnici od pove}e doma{ni kompanii me|u koi Stopanska banka, Makstil, Makedokomerc, Makedonska po{ta, Mlekara Joka, Beton, Dot arhitekt, Alkaloid, Alkaloid kons, Remedika i Nova Makedonija.

INTERVIEW 30 INTERVIEW

SR\AN KRSTI]

foto: FILIP POPOVSKI

PRETSEDATEL NA UPRAVNIOT ODBOR NA [PARKASE BANKA NA MAKEDONIJA

ZA TRI GODINI ODOBRIVME NAD 25 MILIONI EVRA KRE

INTERVIEW Vo izminatite tri godini [parkase banka plasira{e krediti vo makedonskoto stopanstvo i kon makedonskite gra|ani vo iznos od okolu 250 milioni evra, {to e navistina impresivna brojka vo uslovi na kriza. So toa pomognavme golem broj stopanski subjekti da dojdat do potrebnite sredstva neophodni za finansirawe na po~natite proekti, a ne be{e mal brojot i na tie koi so na{a pomo{ ja pre`iveaja krizata preku relaksirawe na tekovnite obvrski po krediti, veli Sr|an Krsti}, pretsedatel na Upravniot odbor na [parkase banka vo Makedonija

50 EDITI

BIQANA ZDRAVKOVSKA-STOJ^EVSKA zzdravkovska@kapital.com.mk

Neodamna [parkase objavi deka se dokapitalizira so dopolnitelni 15 milioni evra. Koja e celta na ovaa dokapitalizacija? [parkase banka na Makedonija e jadroto na pazarot za grupacijata [taermerki{e bbank und {parkasen i vo regionot na JJugoisto~na Evropa. Vo Makedonija grupacijata e prisutna re~isi tri godini. Vo ttransformiraweto na bankata pominavme ddolg pat, se vovede nova organizaciska sstruktura i golem broj novi produkti – ss$ so cel zgolemuvawe na kvalitetot i na konkurentnosta na na{ata usluga kon klientite. Na{ite napori davaat jasni rezultati: ja podobrivme na{ata pozicija i stanavme petta banka na pazarot, zzna~itelno go zgolemivme na{eto pazarno uu~estvo dostignuvaj}i re~isi 5%, brojot na klienti e re~isi udvoen i dostigna brojka ood nad 110.000 klienti. Vo izminatite tri godini [parkase banka plasira{e krediti vo makedonskoto stopanstvo i kon makedonsskite gra|ani vo iznos od okolu 250 milioni eevra, {to e navistina impresivna brojka vo uslovi na kriza. So toa pomognavme golem broj stopanski subjekti da dojdat do potrebnite sredstva neophodni za finanssirawe na po~natite proekti, a ne be{e mal brojot i na tie koi so na{a pomo{ m jja pre`iveaja krizata preku relaksirawe na tekovnite obvrski po krediti.

Osobeno sme gordi {to ovaa godina O oo~ekuvame porast na na{ite depoziti ood fizi~ki lica za 50%, jasen znak za ddoverbata koja na{ite klienti ja imaat vo bankata.

Cenej}i gi ovie ostvaruvawa, se odlu~i dda se zgolemi akcionerskiot kapital na [parkase banka za dopolnitelni 15 milioni evra. Ova zgolemuvawe e ve}e m realizirano, sredstvata ve}e se dobieni i istite planirame da gi iskoristime za dve celi: za zacvrstuvawe na kvalitetot na bilansot na sostojba i kako poddr{ka na kontinuiraniot rast na bankata, zajaknuvaj}i ja nejzinata pozicija na pazarot kako posakuvan finansiski partner za nejzinite klienti.

Kolku investiraa vo bankata dosega novite avstriski sopstvenici? s Dosega grupacijata ima i investirano okolu 150 milioni evra vo prezemaweto i finna [parkase ansiraweto na aktivnostite akti banka vo Makedonija, Makedoni a vo strate{kite bank und planovi na [taermerki{e [taer {parkasen ve}e se izdvoeni potrebnite resursi za poddr{ka poddr{k na kontinuiraniot rast na bankata vo 2012 godina i ponakapital, tamu. Toa }e zna~i dopolnitelen d zaemi, kreditni linii i subordinirani s dimenzionirani vo soglasnost so strat2012-2014. egiskiot plan 2012-2 So kakvi rezultati o~ekuvate [parkase godinava? Najavivte zaguda ja zavr{i godin Koi se pri~inite ba od 13 milioni evra. e

31

i {to }e zna~i toa za Makedonija?

So cel zajaknuvawe na bilansot na sostojba na bankata vo tekovnoto ekonomsko opkru`uvawe, odlu~ivme da primenime mnogu konzervativen pristap vo procenkata na potencijalniot krediten rizik vo bankata i istiot celosno da go pokrieme so rezervacii. Ova e celosno vo soglasnost so konzervativnite standardi na grupacijata [taermerki{e bank und {parkasen.

Rezultatot {to go dobivme e ednokratno zna~itelno zgolemuvawe na rezervaciite, koe se reflektira na potencijalnite (no s$ u{te nerealizirani) rizici. Poradi ova, i pokraj dobriot napredok vo operativnata profitabilnost na bankata – koja se o~ekuva da dostigne 2,9 milioni evra za 2011 godina – planirame da ja zavr{ime godinata so zaguba od okolu 13 milioni evra, mo`ebi ne{to pomalku. Ovaa zaguba ve}e e pokriena i kompenzirana so zgolemuvaweto na kapitalot od 15 milioni evra, taka {to }e nema negativen odraz na na{ite razvojni planovi za bankata, kako i na poddr{kata i sigurnosta koja im ja nudime na na{ite klienti.

Vo poslednite nekolku meseci se vlo{uva sostojbata so lo{ite krediti kaj makedonskite banki. Kolku e seriozen ovoj problem za bankite i za [parkase? Dali slednata godina e mo`no vlo`uvawe i koi se posledicite od toa za bankite, kompaniite i za gra|anite?

Vlo{uvaweto ne e drasti~no i so tolkav intenzitet i sepak, ne mo`e da ja naru{i stabilnosta na bankarskiot sistem. Nefunkcionalnite krediti se dvi`at okolu 10% od vkupnite krediti na bankite. Ako po prethodnata kriza imavme trend na blago namaluvawe na istite, sega vo posledno vreme povtorno doa|a do nezna~itelno zgolemuvawe. Toa {to evidentno }e se slu~i e pad na profitite na delovnite banki, no vo vakvi uslovi deviznata stabilnost pred profitabilnost dobiva vistinsko zna~ewe.

Posledicite }e se po~uvstvuvaat preku porestriktivno kreditirawe i verojatno, zajaknati kriteriumi pri odobruvaweto krediti. Na intenzitetot na kreditiraweto, sekako, }e vlijae i apetitot na biznissektorot i gra|anite za zemawe krediti, a jas li~no ne veruvam deka istiot }e bide golem, taka {to bankite sepak, }e odgovorat na barawata na svoite klienti.

Vo [parkase ovoj problem e vo ramkite na prosekot na bankarskiot sistem i se prezemaat site neophodni merki za da ne dojde do vlo{uvawe na kreditnoto portfolio. Toa zna~i primena na metodite na rana naplata, navremeno komunicirawe so klientite za nivnite mo`nosti za vra} awe krediti, barawe na~ini kako da se podobri nivnata likvidnost i drug set od merki vo pravec na pogore ka`anoto. S$ na s$, momentalnata sostojba so nefunkcionalnite krediti nema da vlijae na tekovnoto rabotewe na bankata i na idnata

32 INTERVIEW poddr{ka na klientite.

Prognozite se deka slednata 2012 godina }e bide mnogu te{ka godina. [to gi o~ekuva firmite i bankite slednata godina?

Biznis sektorot i bankite rabotat vo isto opkru`uvawe, koe vo momentov ne e mnogu razli~no od toa vo Evropa. Noviot bran na krizata, koj ve}e ja zafati Evropa, i implikaciite vrz realnite ekonomii vo evropskite zemji }e ima vlijanie i vrz Makedonija. Edna{ ve}e se soo~ivme so negativnite efekti od svetskata ekonomska kriza vo 2008 godina vo oblik na namaleni nara~ki i pomal izvoz za makedonskite kompanii. Od druga strana, sigurno }e bidat namaleni i privatnite transferi, koi zna~itelno go pomagaa doma{noto naselenie i vlijaeja na li~nata

potro{uva~ka vo izminatite nekolku godini.

Slednata 2012 godina }e bide mnogu te{ka i turbulentna godina. No, za krizata ovoj pat, za razlika od prethodnata kriza, se zboruva navreme i se nadevam deka site u~esnici vo stopanskiot `ivot navreme } e se podgotvat i sekoj vo svojot domen }e prezeme merki so koi rizicite }e bidat svedeni na minimum i efektite od krizata nema da imaat karakter na katastrofa.

Porakata koja [parkase ja ispra}a do svoite klienti e - tuka sme, i vo vreme na kriza, vlo{ena likvidnost i ote`nati uslovi za biznis, nie sme partnerski postaveni i }e napravime s$ {to e vo na{a mo} zaedno da gi doneseme vistinskite odluki koi }e ni pomognat da go prebrodime ovoj krizen period.

Najgolemite negativni efekti za

makedonskata ekonomija doa|aat od dol`ni~kata kriza vo Evropa. Veruvate li deka evropskite politi~ari } e uspeat da najdat re{enie so koe } e uspeat da ja vratat doverbata vo evroto i da ja stabiliziraat ekonomijata? Na neodamne{niot samit evropskite lideri navidum postignaa re{penie, no krizata s$ u{te e daleku od re{enie Na kratok rok efektot od samitot ve}e e vidliv. Finansiskite pazari ve}e delumno se stabiliziraa. Toa e mnogu bitno so cel zemjite da mo`at da dojdat do kapital za da gi saniraat buxetskite deficiti, odnosno za da mo`e povtorno da za`ivee pazarot na obvrznici. Igrata ne e gotova. Ova be{e samo prvo poluvreme vo koe pogolem del od evropskite zemji dojdoa

IMAME MALKU IZVOZNICI I MORA DA GI ^UVAME Od izvoznicite ~esto se slu{a deka bankite nemaat dovolno sluh za niv, ne im nudat povolni krediti za finansirawe na nivnoto izvozno proizvodstvo. Se razmisluvalo li na nivo na banka ili pak, vo bankarskoto zdru`enie, mo`ebi vo nekoi razgovori so Vladata, da se najdat nekoi formi {to }e go poddr`at izvozot vrz baza na parametrite {to gi baraat kompaniite: podolg rok, pomali kamatni stapki...?

Da se razbereme, delovnite banki ne se razvojni banki. Nie rabotime po pazarni uslovi, po standardi i pretpostavki, kako i sekoja druga kompanija na pazarot kade {to inovaciite, tehnologiite i efikasnosta se dvi`e~ka sila, pa taka i nie se borime da bideme {to e mo`no pokonkurentni. Cenata na kapitalot ne e samo odraz na voljata na bankite, dali tie sakaat ili ne sakaat da ponudat poevtini krediti. Ne postoi banka {to ne saka da ponudi popovolni proizvodi od konkurencijata. No, ima ograni~uva~ki faktori koi prethodno gi spomenav, a najgolem del od razvojnite proekti bankite gi finansiraat od linii {to doa|aat od stranski izvori. No, niv s$ pomalku gi ima i nivnata cena postojano raste. Rizikot na Makedonija s$ u{te e faktor {to se presmetuva od strana na stranskite kreditori, koi ja utvrduvaat cenata na kapitalot {to & go pozajmuvaat na zemjava. Koga seto toa }e go stavite na kup, zaedno so redovnite tro{oci za rabotewe na bankite, doa|ate do cena na pozajmuvaweto, koja spored mene, voop{to ne e visoka, osobeno ako se napravi sporedba so regionot.

Nie, kako del od avstriska grupacija, imame intenzivni kontakti so na{ite kolegi od regionot, zatoa {to bankata e prisutna vo cela porane{na Jugoslavija i vo Centralna i vo Isto~na Evropa. Veruvajte, na eden neodamne{en sobir na grupacijata vo Zagreb kolegite od tamu bea iznenadeni deka cenata

na kapitalot vo Makedonija voop{to ne se razlikuva od Hrvatska. Duri za odredeni proizvodi e i poniska. Sekako, i tie imaat nekoi popovolni proizvodi od kaj nas, no Hrvatska e pred vlez vo EU, {to zna~i faktorot rizik na zemja e zna~itelno pomal od na{iot, a cenata na kapitalot, sepak, e izedna~ena.

Toa {to ne sme razvojna banka ne zna~i deka nemame dobra sorabotka so izvoznicite. Toa se kompanii od golema va`nost za ekonomijata i tolku se malku na broj, {to treba da gi ~uvame kako ne{to od koe zavisi opstanokot na dr`avata. Prvo, poradi toa {to nosat golemi devizni prilivi, a vtoro, {to anga`iraat golem broj mali i sredni kompanii na pazarot i se prakti~ki motor na ekonomijata. Za da funkcionira toj motor potrebna e poddr{ka od bankite, koja mislam deka nie ja obezbeduvame so instrumentite {to ni se na raspolagawe. No, tuka e i MBPR, koja preku razni instrumenti im go olesnuva izvozot, pred s$ so osiguruvawe, faktoring i sl. Isto taka, preku MBPR parite {to gi obezbedi Vladata od EIB se plasiraat preku delovnite banki so mnogu povolna kamata i brzo se tro{at. Istovremeno, od na{i izvori i so na{i instrumenti obezbeduvame najpovolni mo`nosti za izvoznite kompanii preku otkup na akreditivi, garancii, faktoring i forfejting i drugi instrumenti koi ni stojat na raspolagawe.

BROJ 634

21/12/2011

INTERVIEW

www.kapital.mk

do nekakov me|udr`aven dogovor so koj treba da se zajakne buxetskata disciplina.

Ova e prviot ~ekor kon fiskalnata unija koja ja najavuvaat najgolemite evropski ekonomii, Germanija i Francija. I toa e edinstveniot na~in da se obezbedi funkcionirawe na Unijata kako eden sistem, so edna valuta i edinstveni pravila na igra. Ve}e se vide deka toa ne e ni malku lesno, vladite na evropskite zemji te{ko se odlu~uvaat da `rtvuvaat del od svojata suverenost i prenos i na fiskalnite ingerenciite na Evropskata centralna banka i ostanatite institucii na EU. So formiraweto na Fondot za stabilnost na poslabite ekonomii vo evrozonata }e im se ovozmo`i kakva-takva sigurnost i {ansa na podolg rok da gi „ispeglaat� buxetskite deficiti i da gi svedat vo ramkite na propi{anite so me|udr`avniot dogovor.

Toa {to s$ u{te ne e jasno e kako }e se obezbedi po~ituvaweto na toj me|udr`aven ili me|uvladin dogovor, odnosno koi }e bidat sankciite za nepo~ituva~ite, za tie koi nema da gi ispolnat strogite fiskalni pravila, odnosno 3% buxetski deficit i javen dolg od 60% od BDP. Toa e edno od pra{awata koi treba da se definiraat do narednata sredba na pretstavnicite na Unijata, vo mart 2012 godina.

Vo kakva pozicija se bankite vo Makedonija so ogled na faktot {to najgolem del od niv se vo sopstvenost na evropski banki, koi pak, spored poslednite stres-testovi, mora da obezbedat dopolnitelen kapital za da mo`at normalno da prodol`at da rabotat. Mo`e li da se slu~i bankite da soprat so kreditirawe?

Pozicijata na evropskite banki ne e voop{to povolna. Golem del od niv po napravenite testirawa treba dopolnitelno da se dokapitalizieraat do krajot na juni slednata godina. Stanuva zbor za iznosi koi se prili~no golemi i za pogolem del od evropskite banki }e pretstavuva problem da gi obezbedat, posebno vo vreme koga pristapot do sve` kapital na finansiskite pazari e prili~no ote`nat. Mnogu od evropskite banki koi imaat svoi banki vo Makedonija }e bidat izlo`eni na toj rizik od nedovolno finansirawe. Kreditnite linii koi dosega doa|aa bez nekoj pogolem problem verojatno }e bidat namaleni i pote{ko } e se doa|a do niv i mnogu e verojatno deka cenata za niv }e bide pogolema. [tom potrebata za kapital na evropskite finansiski pazari e pogolema, logi~no e da se o~ekuva i cenata za toj kapital da

se zgolemuva. [to se odnesuva do [parkase banka, o~ekuvawata za slednata godina se deka }e funkcionirame normalno, bez restrikcii vo pristapot do fondovite na centralata vo Avstrija, {to e dobar signal za doma{nata ekonomija deka klientite na bankata koi imaat dobri proekti i narednata godina mo`e da o~ekuvaat poddr{ka od na{ata banka. [to mo`e da se napravi vo vakvi uslovi koga bankite restriktivno }e kreditiraat, izvozot }e se namali, kompaniite }e se soo~at so pad na prihodite i so nedostig od finansiski sredstva?

Centralnata banka najavi deka kreditniot rast slednata godina }e bide 8%, {to e vo granicite i na godine{niot rast na kreditiraweto. Ovoj krediten rast vo uslovi na kriza voop{to ne e mal.

Vo zemjite od regionot krditniot rast e mnogu pomal. Treba da imame na um deka na ednata strana se bankite so nivnite limitirani izvori na finansirawe, a od druga strana klu~nite ekonomski igra~i i kompaniite koi vo vreme na kriza voobi~aeno se vozdr`uvaat od investicii i pove}e se fokusiraat kon vnatre{ni prestrukturirawa, namaluvawe na tro{ocite i zadr`uvawe na stabilnosta na nivnite biznisi. Odr`uvaweto na dobra likvidna pozicija i krateweto na tro{ocite se klu~nite faktori kako da se opstane vo vreme na kriza. Investiraweto e opcija samo za tie {to imaat zdravi biznisi, izvoznoorientirani i pred s$, imaat obezbedno dobra naplata na svoite pobaruvawa. Za `al, mal e brojot na takvi kompanii. Pogolem broj od kompaniite }e se soo~at so nelikvidnost i zatoa {tedeweto kako merka za odr`uvawe na stabilnosta na biznisot e prioritet broj eden.

Koi se najpesimisti~kite i najoptimisti~kite scenarija za Makedonija? Veruvate li deka evroto mo`e da propadne kako valuta?

Ne veruvam deka }e se dozvoli evroto da propadne. [tetite od propa|aweto na evroto }e bidat daleku pogolemi otkolku cenata za negovoto spasuvawe. Uveren sum deka evropskite zemji }e napravat s$ {to e vo nivna mo} za evroto kako valuta da opstane bez ogled na cenata za negovoto spasuvawe. So najnovite merki, koi se eden ~ekor kon celosna fiskalna unija, mislam deka evroto }e se stabilizira i na dolg rok }e zajakne.

Zatoa, vo Makedonija nema potreba od nikakva panika koja se {iri so informaciite deka evroto }e propadne i deka treba da se bara alternativa {tednite vlogovi od evra da se pretvoraat vo druga valuta. Za{tedite na gra|anite se stabilni i nema potreba od nikakvi konverzii na depozitite od evra vo denari ili vo nekoi drugi valuti. Scenarija ili simulacii kade }e se dvi`i Makedonija vo uslovi na kriza se pravat od strana na nadle`nite

NEDOSTIGAAT LU\E SO MENAXERSKI ZNAEWA I KVALITETI Makedonija e zemja na neiskoristeni potencijali i postojano ~ekame nekoj drug da ni ja zavr{i doma{nata zada~a. Potrebno e da izgradime strategija za izvoz, da gi definirame resursite za nejzino ostvaruvawe i da rabotime na istata. Resursite gi imame, bankite mo`at da ja obezbedat finansiskata poddr{ka... Toa {to nedostiga se lu|e so menaxerski znaewa i kvaliteti, podgotveni da go prezemat rizikot, da sozdadat konkurenten proizvod i da go pozicioniraat na pazarot nadvor od Makedonija. Navidum, zvu~i ednostavno, no toa e te{ka i makotrpna rabota, a i tajmingot ne e najpovolen.

No, edna{ mora da se po~ne. [to pobrzo, toa podobro. institucii vo dr`avata, NBRM, Vladata na RM, a i od strana na me|unarodnite finansiski institucii. Dosega od nitu edna od spomenatite ne slu{navme deka udarot }e bide tolku silen {to na{ata ekonomija nema da go izdr`i i deka }e dojde do kolaps na doma{nata ekonomija.

Sepak, makroekonomskata stabilnost i stabilnosta na bankarskiot sistem se klu~nite faktori za sekoe scenario i zasega tie dva faktori ni davaat za pravo da bideme optimisti deka nema da dojde do najlo{oto, a deka }e nosime pravilni odluki i }e primenime pravilni politiki so koi }e ja presretneme krizata i }e se podgotvime za postkrizniot period.

Kolku se stabilni i zdravi makedonskite banki i kolkav e nivniot realen potencijal da gi poddr`at kompaniite i ekonomijata vo vreme na kriza?

Pa, ve}e spomnav deka stabilnosta na makedonskiot bankarski sistem e edna od najdobrite strani na makedonskata ekonomija, pokraj makroekonomskata stabilnost. Stabilnosta proizleguva od faktot {to makedonskite banki se dobro kapitalizirani i ne se izlo`eni kon dr`aven dolg na najzadol`enite zemji od evrozonata, ne poseduvaat dr`avni obvrznici od zemjite najgolemi dol`nici vo Evropskata unija.

Za odr`uvawe na stabilnosta na bankite pridonesuva i monetarnata politika koja se vodi od strana na Narodnata banka i koja obezbeduva visoka likvidnost na delovnite banki, koja mo`ebi na mnogumina ne im se dopa|a, bidej}i bankite ~uvaat zna~itelni sredstva vo zadol`itelni rezervi, a ne e mal i iznosot plasiran vo kratkoro~ni blagajni~ki i dr`avni zapisi.

No, i pokraj toa {to so vakvata politika del od sredstvata se „sterilizirani� i ne mo`at da se koristat za plasirawe krediti, smetam deka bankite imaat dovolno slobodni sredstva za kreditirawe,

33

34 INTERVIEW [PARKASE BANKA ]E SE DOKAPITALIZIRA SO U[TE 15 MILIONI EVRA Akcionerskiot kapital na [parkase banka }e se zgolemi za dopolnitelni 15 milioni evra. Ova zgolemuvawe ve}e e realizirano - sredstvata ve} e se dobieni i istite planirame da gi iskoristime za dve celi: za zacvrstuvawe na kvalitetot na bilansot na sostojba i kako poddr{ka na kontinuiraniot rast na bankata, zajaknuvaj}i ja nejzinata pozicija na pazarot kako posakuvan finansiski partner za nejzinite klienti. osobeno ako kreditniot rast ostane vo ramkite na proektiranite 8% od strana na NBRM. Svoevremeno bevte i vo realniot sektor, sega ste na pozicija na bankar {to ja ocenuva kondicijata na kompaniite {to baraat krediti. [to cenite najmnogu kaj kompaniite od ovaa pozicija i koj bi bil va{iot sovet do menaxerite, na {to treba najmnogu da vnimavaat, odnosno {to }e se ceni najmnogu od bankite vo uslovi na ovaa kriza?

Kako vo `ivotot, taka i vo biznisot, op-

timizmot e mnogu biten faktor za uspeh.

I pokraj toa {to sega e prisutna ovaa najnova kriza poradi problemite vo evrozonata, toa za nas kako ekonomija i ne e ne{to novo, zatoa {to Makedonija vo kriza funkcionira so decenii, pa kompaniite bi trebalo da bidat malku pootporni kon momentalnite dvi`ewa.

Optimizmot zna~i da se ima verba vo sebe i vo svojot biznis, vo svojot menaxment, vo svoite razvojni potencijali.

Prestrukturirawe vo vreme na kriza zna~i reducirawe na tro{ocite na site mo`ni na~ini, {tedeweto e i toa kako biten faktor za da se odr`i pogolema stabilnost na biznisot. Vtor i ne pomalku va`en faktor, kako {to spomenav prethodno, e odr`uvaweto visoka likvidnost.

Likvidnosta pred prihodi e biten faktor pri ocenkata na kreditnite aplikacii vo bankite.

Od druga strana, ako evropskite pazari se so reducirana mo} vo momentov, odnosno nara~kite {to dosega doa|ale od tamu se namaleni i toa vedna{ implicira pomal izvoz, toga{ makedonskite kompanii treba da se svrtat kon barawe novi mo`nosti, novi pazari. Makedonskata ekonomija e mnogu mala i navistina so konkurentni proizvodi postoi mo`nost da se otvorat novi pazari. Treba da

vidime koi se proizvodite od koi imame pazarni vi{oci, kolku se kvalitetni, dali se prepoznatlivi na stranskite pazari kako makedonski brend. Moe mislewe e deka Makedonija e zemja na neiskoristeni potencijali i deka postojano ~ekame nekoj drug da ni ja zavr{i doma{nata zada~a.

Potrebno e da izgradime strategija za izvoz, da gi definirame resursite za nejzino ostvaruvawe i da rabotime na istata. Resursite gi imame, bankite mo`at da ja obezbedat finansiskata poddr{ka... Toa {to nedostiga se lu|e so menaxerski znaewa i kvaliteti, podgotveni da go prezemat rizikot, da sozdadat konkurenten proizvod i da go pozicioniraat na pazarot nadvor od Makedonija.

Navidum, zvu~i ednostavno, no toa e te{ka i makotrpna rabota, a i tajmingot ne e najpovolen. No, edna{ mora da se po~ne. [to pobrzo, toa podobro. Dodeka doma{nite kompanii gi ispolnat strogite standardi na Evropskata unija, postojat i alternativni pazari, mo`ebi biv{ite sovetski republiki, regionot okolu nas, kade {to standardite ne se tolku strogi i kriteriumite za vlez na pazarite se poblagi, {to treba da se iskoristi. Kako ~lenka na CEFTA, re~isi na site tie pazari imame pozicija kako doma{en subjekt, {to isto taka e prednost.

36 KOMPANII I PAZARI

foto: FILIP POPOVSKI

EKSKLUZIVNO OD BIZNIS-FORUMOT NA MAKEDONSKO-IZRAEL

IKT I AGROSEKTOROT, FARMACIJATA I MEDICIN NAJINTERESNI ZA IZRAELC MAJA BAJALSKA-GEORGIEVSKA bajalska@kapital.com.mk

ri izraelski kompanii od sektorite farmacija, medicina i zemjodelstvo dogovaraat biznisi vo Makedonija, doznava „Kapital”. Stanuva zbor za edna kompanija koja bara partner za proizvodstvo na insulin vo zemjava, druga e vo pregovori so doma{na kompanija za izgradba na bolnica za rano otkrivawe na rak, a treta, ~ij sopstvenik momentalno e vo proces na prezemawe na najgolemata agroberza

T

Tri izraelski kompanii od farmacijata, medicinata i agrosektorot }e investiraat vo Makedonija, za {to ve}e dogovaraat proekti so lokalni firmi-partneri, doznava „Kapital” vo Izrael i vo svetski ramki, saka da otkupuva sve`o ovo{je i zelen~uk od Makedonija.

Do ovie informacii dojde neoficijalno „Kapital” za vreme na business to business sredbite me|u makedonski i izraelski kompanii, koi minatata nedela se odr`aa vo ramkite na me|unarodniot biznis-forum {to go organiziraa Makedonsko-izraelskiot bi-

DEJAN DEJANOV PRETSEDATEL NA MAKEDONSKO-IZRAELSKIOT BIZNIS-KLUB

So u~estvoto na golem broj kompanii od Makedonija, Izrael, Kosovo, Albanija i od Bosna i Hercegovina, mislam deka na nekoj na~in }e pomogneme da se intenziviraat biznis-relaciite i toa }e go razbie siviloto {to go najavuvaat za 2012 godina.

Oblastite koi gi pokrivame se zemjodelstvo, obnovlivi izvori na energija, medicina i farmacija i informati~ka tehnologija. Ovoj biznis-forum }e bide uspe{en ako kontaktite prodol`at i vo idnina.

znis-klub i me|unarodnata investiciska banka Crimson capital. Na sredbite me|u biznismenite ne bea prisutni pretstavnicite na site tri zainteresirani kompanii, no spored na{ite izvori, tie ve}e kontaktirale so kompanii vo Makedonija so koi sakaat da sorabotuvaat.

Pokraj agrosektorot, farmacijata i medicinata, i

VLADIMIR PE[EVSKI VICEPREMIER NA VLADATA

Od dr`ava koja se soo~uva so golemi predizvici vo svoeto opkru`uvawe, izgradena e ekonomija koja e bazirana na znaewe, kade {to najgolem del od brutodoma{niot proizvod se bazira na sovremeni tehnologii i tokmu tuka postoi prostor za sorabotka me|u Makedonija i Izrael.

KOMPANII I PAZARI Трговска размена меѓу Македонија и Израел

2007

NATA CITE! 17,8

milioni dolari e vkupnata trgovska razmena me|u Makedonija i Izrael vo prvite 10 meseci od godinava, od koi 840.000 dolari e izvozot

makedonskata IKT-industrija e edna od pointeresnite za izraelskite tajkuni i za golemite kompanii. Tie na makedonskata biznis-zaednica & prio|aat prijatelski i vo doma{nite kompanii od ovie sektori gledaat golem potencijal za rast i razvoj.

Na biznis-forumot, koj se odr`a na Skopski saem, ima{e vkupno 130 kompanii, od koi 13 bea od Izrael, a ostanatite od Makedonija i od zemjite od regionot. Vo ramkite na business to business sredbite so 11 izraelski kompanii: KNVB, Vertigo Robotics, Lamed investment and trade, PRG Group, Valin technologies, Runcom Technologies, Millennium Electric, Netafim, Tahal Fideco, Moshe Moskovits i White&sol se sretnaa pove}e doma{ni firmi. No, pokraj doma{nite, na forumot so izraelskite firmi biznis-

2008

2009

kontakti ostvarija i albanski, kosovski i bosanski kompanii, koi isto taka bea pokaneti.

Ambasadorot na Izrael, David Koen, koj be{e inicijator za formiraweto na Makedonsko-izraelskiot biznis-klub, koj po~na so rabota vo mart godinava, re~e deka e mnogu sre}en {to prisustvuva na ovoj bbiznis-forum, na koj gleda kako na mo`nost za zgolemuvawe na trgovskata mo`no i vkupnata ekonomska sorabotka me|u Makedonija i Izrael.

“Jas sum nerezidenten ambasador vo Makedonija, {to zna~i deka pokrivam u{te dve zemji i zatoa ovde ima i kompanii od BiH i od Albanija, {to e u{te pogolema mo`nost za business to business sredbi. So ovaa poseta dojdoa i pretstavnici na Ma{av, agencijata za me|unarodna sorabotka na Izrael, ~ij pretstavnik }e raboti vo Makedonija vo slednite tri godini za da go spodeli negovoto iskustvo vo zemjodelstvoto”, izjavi Koen.

Dejan Dejanov, pretsedatel na Makedonsko-izraelskiot biznis-klub, re~e deka celta na biznis-forumot e ostvaruvawe {to pogolema sorabotka me|u kompanii od Makedonija, Izrael, Bosna i Hercegovina i od Albanija. Spored nego, na forumot ja pokanile i komorata i biznismeni od Kosovo, za{to postoi golema mo`nost za sorabotka, znaej}i deka Makedonija ima suficit vo razmenata so Kosovo od nad 200 milioni evra.

“So u~estvoto na golem broj kompanii od Makedonija, Izrael, no i od Kosovo, Albanija i od Bosna i Hercegovina, mislam deka na nekoj na~in }e pomogneme da se intenziviraat biznisrelaciite i da se razbie siviloto {to go najavuvaat za 2012 godina. Oblastite koi gi pokrivame se zemjodelstvo, obnovlivi izvori na energija, medicina i farmacija i informati~na tehnologija.

Ovoj biznis-forum }e bide uspe{en ako kontaktite prodol`at i vo idnina”, izjavi Dejanov.

Vicepremierot Vladimir Pe{evski re~e deka me|u Makedonija i Izrael posto-

2010

17.035.781

840.800

18.272.988

843.757

836.294

12.340.972

566.869

Увоз

1.699.943

25.901.876

Извоз

LSKIOT BIZNIS-KLUB

26.075.861

(во УС$)

01.10.2011

Извор: Државен завод за статистика

CRIMSON CAPITAL OD 2012 GODINA ]E KREDITIRA INOVATIVNI PROEKTI! Razvojnata fondacija Krimson (del od me|unarodnata investiciska banka Crimson capital), koja zaedno so makedonsko-izraelskiot biznis-klub go organizira{e ovoj me|unaroden forum, od prviot kvartal slednata godina }e po~ne da finansira start ap biznisi i mladi kompanii koi }e ponudat inovativni proekti.

Kako {to za „Kapital” izjavi glavniot izvr{en direktor na Crimson capital, Majkl Gold, stanuva zbor za specijalen instrument za finansirawe biznisi vo po~etok, koj e pomognat od USAID so fond od 300.000 amerikanski dolari.

Spored Gold, preku ovoj instrument }e davaat krediti vo iznos od 10.000 dolari do 100.000 dolari na kratok, sreden i na dolg rok, vo zavisnost od potrebite na kompanijata. Isto taka, kako {to veli Gold, otvorena e i mo`nosta fondacijata Krimson da vleze so sopstveni~ki udel vo nekoi od start ap biznisite, koi po nekoe vreme }e uspeat da zabele`at rast na biznisot, za {to bi go konvertiral dolgot od kreditot za kupuvawe udel od kapitalot. Krimson fondacijata od 2003 godina dosega preku krediti ima plasirano pove} e od 20 milioni dolari za malite i srednite pretprijatija vo Makedonija. jat odli~ni prijatelski vrski i deka Izrael e dr`ava od koja mnogu mo`eme da nau~ime.

“Od dr`ava koja se soo~uva so golemi predizvici vo svoeto opkru`uvawe, izgradena e ekonomija koja e bazirana na znaewe, kade {to najgolem del od bruto-doma{niot proizvod se bazira na sovremeni tehnologii i tokmu tuka postoi prostor za sorabotka me|u Makedonija i Izrael”, re~e Pe{evski.

37

38 KOMPANII I PAZARI Toj potencira deka periodot {to sleduva }e bide te`ok i mnogu e va`no biznis-sorabotkata me|u firmite da se zgolemuva.

Makedonija i Izrael dosega slabo sorabotuvaa na ekonomski plan, a toa go poka`uva i statistikata za trgovskata razmena me|u dvete zemji, koja vo najdobrite godini ne e pogolema od 30

KADE SE DRUGITE NAJAVENI IZRAELSKI INVESTICII? Gazit gloub kaj Alumina, Fi{man grup vo Son~ev grad? Kade se ovie odamna najaveni izraelski investicii?

Grade`nite raboti na Gazit gloub za izgradba na golem delovno-trgovski kompleks po~naa na lokacijata na porane{nata fabrika Alumina.

No, kako {to doznavame, izraelskata kompanija imala problem so obezbeduvawe ekolo{ka dozvola za da dobie odobrenie za gradba.

Vo vrska so proektot Son~ev grad vo op{tina Sopi{te, vicepremierot Pe{evski informira deka dogovorot e raskinat i zemji{teto povtorno }e bide ponudeno na proda`ba.

milioni dolari. Makedonija ima deficit vo trgovskata razmena so Izrael.

Od januari do oktomvri godinava toj iznesuva 16 milioni dolari, a vo 2010 godina bil nad 17 milioni dolari.

Godinava Makedonija vo Izrael izvezla stoki i uslugi za 840.000 dolari, a uvezla za 17 milioni dolari. Vo poslednite pet godini najgolema e trgovskata razmena vo 2009 godina, koga makedonskite kompanii vo Izrael prodale stoki i uslugi za 1,7 milioni dolari, a uvozot od Izrael istovremeno iznesuva 26 milioni dolari.

Vo prvite 10 meseci godinava, najizvezuvani proizvodi vo Izrael se pleteni vre}i, biskviti, musli, sefovi i vrati i beli pe~iva.

233.191 145.544 94.452 dolari vredi izvozot na vre}i za pakuvawe stoki, koi se prv najizvezuvan proizvod vo Izrael vo prvite 10 meseci od godinava

dolari e izvozot na biskviti od januari do oktomvri godinava, koi se vtor najizvezuvan proizvod vo Izrael

dolari e izvozot na musli vo prvite 10 meseci, koi se tret najizvezuvan proizvod od Makedonija vo Izrael

IZRAELCI NASKORO ]E PO^NAT DA GRADAT FABRIKA ZA SEMENSKI MATERIJAL VO SVETI NIKOLE! Kako {to informira vicepremierot Pe{evski, za proektot za izgradba na centarot za proizvodstvo na seme i na semenski materijal, {to be{e najaven godinava pri posetata na izraelskata ministerka za zemjodelstvo, se prezemaat aktivnosti vo Ministerstvoto za zemjodelstvo. “Mislam deka e odbrana lokacija vo sorabotka so izraelskata agencija Ma{av i u{te edna izraelska kompanija i }e bide izgraden takov centar�, izjavi Pe{evski.

Doznavame deka lokacijata za ovaa investicija ve}e e pikirana vo Sveti Nikole.

foto: FILIP POPOVSKI

INTERVIEW 40 INTERVIEW

DAVID KOEN AMBASADOR NA IZRAEL

SAKAM DA DONESAM IZRAELSKI INVESTICII VO MAKEDONIJA! MAJA BAJALSKA-GEORGIEVSKA bajalska@kapital.com.mk

avid Koen e nerezidencijalen ambasador na Izrael za Makedonija, Bosna i Hercegovina i Albanija. Ova zna~i deka negovoto sedi{te e vo Erusalim, a sekojdnevnata komunikacija so Makedonija ja odr`uva preku po~esniot konzul na Izrael vo Skopje i ekipata na neodamna formiraniot makedonsko-izraelski biznis-klub. Iako trgovskata i voop{to, ekonomskata sorabotka me|u Makedonija i Izrael e mala, vo posledno vreme se

D

zabele`uva intenzivirawe na politi~koekonomskata sorabotka me|u dvete vladi. „Kapital� napravi ekskluzivno intervju so Koen za vreme na biznis-forumot koj minatata nedela se odr`a vo organizacija na Makedonsko-izraelskiot biznis-klub, koj pak, vo mart godinava se formira{e tokmu na negova inicijativa.

Gospodine Koen, Vie bevte inicijator za formirawe na Makedonsko-izraelskiot biznis-klub, koj denovive vo Skopje go organizira{e prviot me|unaroden biznis-forum. Koja e va{ata misija i koja e celta na ovaa

asocijacija i aktivnostite koi gi prezema?

Koga bev nazna~en za ambasador vo va{ata zemja sfativ deka politi~kite i diplomatskite vrski me|u Makedonija i Izrael se mnogu dobri, no za `al, ekonomskite vrski ne davaa seriozna trgovska razmena, uvoz i izvoz, broj na izraelski kompanii koi rabotat ovde i na izraelski investicii vo Makedonija.

Ako napravam sporedba so ostanatite zemji na Balkanot kade {to bev ambasador vo tekot na 90-tite godini, gledam deka ni pretstoi mnogu rabota. Mora da ja

BROJ 634

21/12/2011

www.kapital.mk

INTERVIEW

promenime ovaa realnost i mora da gi rabotat vo zemjodelstvo, zatoa {to s$ e Izrael go narekuvaat ekonomsko ~udo. Ima li drugi proekti na koi preneseme dobrite politi~ki vrski me|u mehanizirano i avtomatizirano. sorabotuvate so makedonskata Vlada dvete zemji i vo ekonomskata sfera. Ova Od mart 2012 godina }e doneseme izvo nasoka na razvoj na doma{nata be{e pri~inata poradi koja se zalagav raelski ekspert koj }e `ivee vo Skopje i ekonomija? za sozdavawe na instrument za da ja }e se obide da go unapredi makedonskoto pretvoram ovaa vizija vo realnost. Koga zemjodelstvo. ]e povikame i drugi izrael- Imame u{te eden proekt za razvoj na dojdov ovde za prvpat zabele`av mala ski eksperti da dojdat da dr`at obuki selskiot turizam. Delegacija na Izrael kancelarija nare~ena Samara, koja ja odredeno vreme. Za sekoja oblast }e dojde ja poseti okolinata na Struga, kade {to vode{e Dejan Dejanov i koja se obiduva{e poseben ekspert i se nadevam deka za e potrebna golema pomo{. Sorabotuvame da napravi ne{to. Im rekov: “]e vi tri godini }e uspeeme da pridoneseme za so nevladina organizacija vo Struga obezbedam celosna poddr{ka od Izrael, razvoj na zemjodelstvoto vo Makedonija. A i so poddr{ka na Ministerstvoto za od site izraelski ekonomski institucii, ova e plod na dobrite politi~ki odnosi, zemjodelstvo na Makedonija. Izraelski institucii za izvoz, stopanski komori, site bidej}i koga izraelskiot zamenik-premier eksperti ve}e doa|aat vo Makedonija na nastani koi gi organizirame vo Izrael, i minister za nadvore{ni odnosi bea kratok period od dve-tri nedeli za da gi so cel da ja ostvarime ovaa zamisla”. vo poseta ovde, vo maj 2010 godina toga{ podu~uvaat selanite kako da go razvijat Zatoa {to sakame trgovskata razmena re{ivme da pridoneseme i da odvoime turizmot. Prvata grupa eksperti po selski me|u Izrael i Makedonija da se zgolemi poseben buxet za da go formirame ovoj turizam pristigna pred okolu dva meseci. na seriozni brojki. Ne e lesno, zatoa proekt. Sega go imame ovoj biznis-klub Toa be{e grupa od tri eksperti koi {to, pred s$, Makedonija e mala zemja. od mart godinava. Vo me|uvreme, ovaa rabotea glavno na podra~jeto na Ohrid Ima populacija od dva milioni `iteli, asocijacija pomaga so toa {to gi sovetuva i Struga so edna nevladina organizacija. {to ne e dobar pazar. Ne mo`ete da ja izraelskite biznismeni koi doa|aat na Vo tekot na dve nedeli posetija mnogu sporeduvate so zemja so, na primer, 20 mojata vrata vo izraelskata ambasada, podra~ja. Vtoriot ~ekor }e bide pravewe milioni `iteli. pa jas gi prenaso~uvam vo Makedonsko- na raboten plan, so cel da se vidi kako No, re{ivme da napravime s$ {to mo`eme. izraelskiot biznis-klub i im ja davam mo`e da se razvie selskiot turizam. Ima Mo`am da vi ka`am deka od moja strana, seta potrebna pomo{. Golem broj izraelski mnogu eksperti na ova pole. Na primer, nevladinata organizacija so koja pravam s$ {to mo`am za da gi sorabotuvame e specijalizirana zabrzam komercijalnite i ekonomza rabota so `eni, a `enite skite dogovori me|u na{ite dve mo`at da gi zgolemat svoite prizemji. Vo 2010 godina po~navme Lani po~navme so sproveduhodi so nudewe uslugi vo ramkite so sproveduvaweto dva dogovori vaweto na dva dogovori na selskiot turizam. Nasekade me|u dvete zemji: ukinuvawe na vo svetot postojat mnogu turisti dvojnoto odano~uvawe i za{tita me|u dvete zemji: ukinuvawe na dvojnoto koi baraat avtenti~en turizam. na investiciite. Na 22 dekemvri odano~uvawe i za{tita na investiciite.

Ne sakaat pla`i ili ski-centri, }e ja imame posledna runda razgosakaat da vidat ne{to avtenti~no.

Utre }e ja imame poslednata runda razgovori, preku videokonferencija, so vo ruralnite oblasti ako cel da go kompletirame dogovorot vori so cel da go kompletirame dogovorot Taka, semejstvoto ja zgolemi svojata za za{tita na investiciite. Site za za{tita na investiciite. Vo vrska so ku}a za u{te edna ili dve sobi, izraelski i makedonski investipotoa }e mo`at da gi iznajmuvaat tori se mo{ne zainteresirani dvojnoto odano~uvawe, poslednata runda tie sobi na turisti. Postojat da se osiguraat deka nivnite razgovori }e ja imame vo januari, za da go svetski pravila za razvoj na investicii se za{titeni. Ovoj zaklu~ime i ovoj dogovor selskiot turizam. ]e se obideme dogovor e mnogu mo}en i mo`ebi da & pomogneme na Makedonija na 22 ovoj mesec }e gi zavr{ime i na ova pole, a momentalno razgovorite me|u dvete delegacii sega sme naso~eni kon Struga i na ministerstvata za finansii od okolinata.

Izrael i od Makedonija. Drugata tema e dvojnoto odano~uvawe. Mislam biznismeni mi prio|aat, a jas gi upatuvam „Kapital” objavi deka makedonskata deka i vo vrska so ova poslednata runda kon Dejan Dejanov i negovata ekipa. Od Vlada bara od izraelskata Makerazgovori }e ja imame vo januari, za da druga strana, }e prodol`ime so vakvi donija da dobie status na povlastena go zaklu~ime i ovoj dogovor. aktivnosti za organizirawe biznisnacija vo trgovskata razmena. [to Pokraj ova, na biznis-forumot minatata forumi, zatoa {to ova ni ovozmo`uva zna~i toa to~no, dali stanuva zbor za nedela ja pretstaviv delegacijata od da se zapoznaeme. Realnosta e deka izne{to sli~no na dogovor za slobodna Agencijata za me|unarodna sorabotka raelskite biznismeni vo prvite 50 godini trgovija ili pak, za preferencijalen na Izrael (Ma{av). So niv denovive od postoeweto na nezavisen Izrael bea status za izvoz na odredeni proizbevme vo pove}e gradovi vo Makedonija, naso~eni kon Zapadna Evropa, kon SAD, vodi vo Izrael. Ima li {ansi Izrael gi posetivme site pogolemi regioni za a podocna i kon Dale~niot Istok i kon da go prifati baraweto? proizvodstvo na zemjodelski kulturi. porane{niot Sovetski sojuz. Duri vo Va{iot premier Nikola Gruevski ]e se obideme vo narednite tri godini po~etokot od 90-tite godini, koga zemjite vo razgovara{e privatno so mene i mi ka`a da go podigneme standardot na nekoi od Isto~na Evropa se otvorija, izraelskata deka dodeka toj bil minister za finansii, makedonskite zemjodelski proizvodi na biznis-zaednica po~na da sorabotuva so ja pokrenal idejata za dogovor za sloevropsko nivo, so cel Makedonija da niv. Denes mo`am da ka`am deka po 20 bodna trgovija me|u Izrael i Makedonija. mo`e da izvezuva vo EU. I toa ednos- godini izraelskite biznismeni rabotat Mu ka`av na gospodinot Gruevski deka od tavni proizvodi kako domati, krastavici, vo Polska, Ungarija, ^e{ka, no ne tolku momentot koga Makedonija }e stane ~lenka piperki, brokuli, bidej}i na ova pole vo mladite zemji kako Bosna, Makedonija, na EU }e dobie privilegii, bidej}i Izrael Izrael ima zna~itelna prednost. Vo Albanija, Crna Gora i drugi. Zatoa, sakam ima dogovor za slobodna trgovija so EU. na{ata zemja dostignavme mnogu visoko da ja donesam izraelskata biznis-zaednica No, denes Ministerstvoto za trgovija i innivo vo oblasta na zemjodelstvoto. Vo da sorabotuva so Makedonija. Ova e vo dustrija vo Izrael ima mnogu dolg spisok Izrael samo 2% od fizi~kite rabotnici interes i na Makedonija i na Izrael. so zemji koi ~ekaat pregovori so Izrael

41

42 INTERVIEW za vakov vid dogovor. Zemja so tolku mala populacija kako Makedonija, so dva milioni `iteli, ne mo`e da bide prioritet za vakov vid dogovor, bidej}i pretstavuva mal pazar.

No, Makedonija eden den }e stane ~lenka na EU. Na primer, potpi{avme dogovor za slobodna trgovija so Bugarija, nekade okolu 3-4 godini pred nejziniot vlez

vo EU. Vo momentot koga Bugarija i Romanija vlegoa vo EU site na{i prethodni dogovori so ovie zemji bea ukinati i stapi na sila dogovorot koj Izrael go ima so EU. Taka {to, {tom Makedonija }e vleze vo EU }e imame vakov dogovor. A toa za {to zboruvate za preferencijalen status za izvoz na odredeni proizvodi, toa e dogovor za privilegii. Pred desetina dena dobivme barawe od Makedonskata ambasada vo Izrael da razgovarame za dogovor vo oblasta na zemjodelstvoto. Zatoa {to toa {to

Makedonija glavno mo`e da go izvezuva vo Izrael se zemjodelski proizvodi. Nie ve}e go pretstavivme ovoj predlog od makedonskata Vlada i isprativme nacrt do Ministerstvoto za zemjodelstvo na Izrael.

Sega se vodi interna diskusija vo izraelskata Vlada, vrz osnova na koja }e se odlu~i kakov dogovor }e & ponudime na makedonskata Mlada. Mora da razberete deka dogovorot za slobodna trgovija nema da pretstavuva golema prednost za makedonskata biznis-zaednica, zatoa {to vo momentov trgov-

Za dogovor za slobodna trgovija vo ovoj moment nema osnova, zatoa {to trgovskata razmena me|u dvete zemji e mnogu mala, a od druga strana, mnogu zemji {to ~ekaat potpi{uvawe vakov dogovor so Izrael se pogolemi pazari od makedonskiot. No, zatoa za dogovor so koj odredeni makedonski proizvodi }e imaat preferencijalen carinski status mo`e da se razgovara i toa ima {ansi da go prifatime

BROJ 634

21/12/2011

www.kapital.mk

GRUEVSKI POKA@A PRIJATELSKI STAV KON IZRAEL! Idejata Izrael da gi zasili ekonomskite vrski so Makedonija se rodila koga zamenik-premierot i ministerot za nadvore{ni raboti na Izrael za prvpat ja posetile Makedonija, pred edna ipol godina. Kako {to veli Koen, izraelskiot minister za nadvore{ni raboti bil mnogu impresioniran od Makedonija. „Ministerot be{e mnogu impresioniran od stavot na va{iot premier. Gospodinot Gruevski zazede mo{ne prijatelski stav vo odnos na na{ata zemja, ne samo preku zborovi, tuku i preku dela, konkretno so glasaweto na makedonskata Vlada vo me|unarodnite organizacii, vo Sobranieto na ON vo 2010 godina. Taka, na{iot minister odlu~i deka za da odgovorime na pozitivnite gestovi, }e se obideme da vidime kako mo`eme da pomogneme, {to mo`eme da storime za Makedonija. Prvenstveno bi sakale da go podelime na{eto iskustvo so Makedonija vo oblasta na zemjodelstvoto.� skata razmena e mnogu mala.

Nikoj nema da razgovara za dogovor za slobodna trgovija so momentalnite brojki na vkupna trgovska razmena, a od toa nema da ima polza makedonskiot izvoz. Zna~i, mora prvo da rabotime za da se zgolemi trgovijata, pa duri potoa na{eto Ministerstvo za trgovija }e bide ubedeno deka e vreme za dogovor za slobodna trgovija.

Ima li {ansi izraelskata Vlada da prifati Makedonija da dobie privilegiran carinski status za izvoz na odredeni proizvodi?

Za toa mo`e da se razgovara i ako dobieme takov predlog, }e go razgledame. Da, postoi {ansa, zo{to da ne.

Od koi sektori ima najmnogu izraelski biznismeni zainteresirani za investicii vo Makedonija?

Privatniot sektor ima mnogu ednostaven interes: saka da prodade i da ima korist. Sekoja kompanija koja proizveduva saka da gi prodade svoite proizvodi i nasekade bara novi pazari. No, jas se fokusiram na kompanii koi sakaat da investiraat vo Makedonija.

Tie }e pridonesat za rast na makedonskata ekonomija i }e & dadat dodadena vrednost. Toa mo`at da bidat investicii vo rudnici, vo infrastruktura, vo grade`ni{tvoto, vo novi tehnologii, preku zaedni~ki vlo`uvawa na makedonski i izraelski kompanii. Mnogu

sum sre}en, bidej}i na biznisforumot zabele`av deka del od izraelskite kompanii se dogovaraat so svoite makedonski kolegi za formirawe proizvodni kompanii ovde vo Makedonija ili kompjuterski kompanii koi }e razvivaat softver. Mo}nata izraelska ekonomija se zasnova na visokotehnolo{ki kompanii, start-ap kompanii. Nemame prirodni resursi, nemame dovolno voda, samo mozok.

Tuku, so visoka tehnologija uspevame da sozdademe dobra ekonomija. Mislam deka ova e poleto na koe mo`eme da sorabotuvame so Makedonija.

Se zalagame za mo`nosta za sozdavawe visokotehnolo{ki industriski park vo Makedonija. Ima izraelska kompanija koja razviva vakov park vo Viena i e podgotvena toa da go napravi i ovde. Kompanijata od gradot Viena dobi lokacija i osnovna infrastruktura.

Ako mo`e da go dobie istoto i vo Makedonija, mo`e da formira visokotehnolo{ki industriski park. Podgotvena e za toa, a investicijata e mo`na bidej}i vo Makedonija ima dovolno visokoobrazovani kadri - in`eneri. Vo momentov Makedonija ne e mnogu skapa zemja i mislam deka idejata e dobra, iako ne e lesno da se sprovede. Ovaa kompanija dvapati ja poseti zemjava i prodol`uva da pregovara so lokalnata vlast. Razmisluvaat za lokacija vo blizina na skopskiot aerodrom.

INTERVIEW

44 COMPANY PROFILE

Noviot pogon na Karnem vo zonata vo Zubovce

KARNEM MESNA INDUSTRIJA OD GOSTIVAR

dejata za vlez vo mesnata bea skromni, da proizveduvame 150 industrija datira od vremeto kilogrami meso dnevno. Bevme samo koga vo 1990 godina mojata ~etvorica vraboteni, site familijarno sopruga odlu~i da se zapi{e povrzani. Vo toa vreme i na{iot pazar na studiite za prehranbena be{e lokalen, lokalen prodavavme samo vo GosGos tehnologija, veli Mihajlo Mihajloski, tivar”, objasnuva Mihajloski. kosopstvenik i direktor na fabrikata za Toj veli deka prviot golem ~ekor vo mesni prerabotki Karnem od Gostivar. ponatamo{en razvoj na biznisot go napravile prvite dve godini, Potrebni bile 10 godini da za koga so kvalitetot na proizda se realizira prvi~nata idevodite „& padnale vo o~i” na ja, no vo 2000 godina bra~niot edna od najgolemite lokalni par Mihajloski prenamenuva trgovski firmi vo Gostivar, del od semejnata ku}a i po~nuva milioni evra e Montenegro. Nabrzo so nivna so proizvodstvo na dva vida investicijata na vo novata pomo{ kolbasite uspeale da doma{ni kolbasi, kako tradi- Karnem vo zonata se najdat na policite niz site cionalen proizvod na make- fabrika vo Zubovce marketi vo Makedonija. donskata trpeza. Denes Karnem „Zaedno so mojata trajna opreproizveduva sve`o konfekcionirano meso i polutrajni suvomesni delba za pretpriema~ i veruvaweto deka proizvodi, odnosno salami, kolbasi i toa e patot kon uspehot, i moeto iskustvo ~adeni proizvodi, a naskoro }e lansira so ugostitelstvoto mi pomogna da po~nam i nova grupa trajni fermentirani proiz- da go gradam i da go razvivam ovoj vodi - ~ajni, kuleni i pr{uti, so koi }e biznis”, potencira Mihajloski.

No, kako {to se probivale na pazarot ja zbogati ponudata. „Po~navme so skromna sfatile deka biznisot bara pogolema investicija od 50.000 profesionalnost za da mo`at da go gagermanski marki. rantiraat kvalitetot na proizvodite.

Toga{ i celite ni „Sfativme deka mora da investirame

I

2

MIHAJLO MIHAJLOSKI KOSOPSTVENIK I DIREKTOR NA KARNEM

Po~navme so skromna investicija od 50.000 germanski marki. Toga{ i celite ni bea skromni, da proizveduvame 150 kilogrami meso dnevno. Bevme samo ~etvorica vraboteni, site familijarno povrzani. Vo toa vreme i na{iot pazar be{e lokalen, prodavavme samo vo Gostivar.

foto: FILIP POPOVSKI

KUPUVA^ITE JA PREPOZNAVAAT AVTENTI^NOSTA NA NA[ITE PROIZVODI! Prirodniot kolbas „baba @ivka”, makedonski brend koj go lansira Karnem, edinstven na pazarot bez konzervansi i bez aditivi.

na pove}e poliwa: vo edukacija na vrabotenite, vo pogolem proizvoden prostor i vo tehnologija. I kako vo sekoja pretpriemni~ka prikazna: ni trebaa pari!!! Vo toj moment se sudrija potrebata od sredstva i vsadeniot strav od zborot kredit. Edinstvenata banka koja vo toa vreme ima{e ~uvstvo i razbirawe za na{ite potrebi be{e toga{nata Probiznis banka, dene{na Prokredit banka”, veli Mihajloski.

Taka, Karnem pozajmile 2.500 evra i toa bil prviot ~ekor za ru{ewe na animozitetot na sopstvenicite kon bankarskoto zadol`uvawe. So toa gi postavile temelite na sorabotka so Prokredit banka, koja prodol`uva da go sledi razvojot na nivniot biznis. Bra~niot par Mihajloski velat deka ponatamu novite investicii se dvi`ele so ogromna brzina. Vo 2005 godina gi pro{irile kapacitetite na postojnata lokacija, a vo 2006 godina podignale nov kredit od 100.000 evra. „Kupivme lokacija do postoe~kata i dvojno ja zgolemivme proda`bata. Narednata godina Karnem generira{e dvocifrena stapka na rast”, objasnuva Mihajloski.

NOVA FABRIKA VO ZUBOVCE Godinava sopstvenicite na Karnem }e ja

BROJ 634

21/12/2011

COMPANY PROFILE

www.kapital.mk

Karnem proizveduva sve`o meso, salami, kolbasi i ~adeni proizvodi, a naskoro }e lansira i nova grupa trajni fermentirani proizvodi - ~ajni, kuleni i pr{uti. Po rastot i razvojot na doma{niot pazar, sledna cel im e izvoz vo Rusija pametat po pu{taweto na proizvodstvoto vo novoizgradenata fabrika vo zonata vo seloto Zubovce. Izgradbata na ovoj objekt po~nala vo kriznata 2009 godina i vo zonata taa e locirana zaedno so u{te ~etiri drugi fabriki. Za grade`nite raboti i opremuvaweto sopstvenicite dosega investirale 1,5 milioni evra. „So zaokru`uvaweto na ovoj investiciski ciklus o~ekuvame da ja dostigneme brojkata od dva milioni evra. Ova go pravi na{iot nov proizvoden kapacitet najgolema grinfild-investicija po metar kvadraten vo mesnata industrija vo Makedonija “, veli Mihajloski.

Toj veli deka del od investicijata obezbedile so sopstveni sredstva, a del od parite se obezbedeni preku kredit od Prokredit banka. „Voedno, pokraj finansiskite sredstva, golemo zna~ewe za mojata kompanija ima i karakteristi~nata ekspertiza na Prokredit banka sekoga{ koga aplicirame za novi finansiski sredstva, koja od na{a strana e iskoristena kako potvrda za izdr`anosta na idejata. Vakvata sorabotka e win-win kombinacija za dvete strani.”, veli Mihajloski.

Vo 2010 godina godi{noto proizvodstvo na Karnem bilo 520 toni ili vkupnata realizirana vrednost e okolu 92 milioni denari. Kako {to velat sopstvenicite, od po~etokot na biznisot dosega prose~nata stapka na rast e 20% godi{no. „Poradi na{ata dosega{na najgolema investicija, ovaa godina go zabavivme investiraweto na pazarot, pa bi mo`el

da re~am deka rezultatite se sli~ni na minatogodi{nite, so maksimalno vnimanie na likvidnosta”, objasnuva Mihajloski.

VO MESNATA INDUSTRIJA NE E ROZOVO, NO NE E NI CRNO Mihajloski objasnuva deka najgolemite predizvici na mesnata industrija vo Makedonija se rentabilnosta kaj nekoi i nelikvidnosta kaj site.

Mihajloski veli deka site fabriki za meso se borat da go zatvorat krugot na pobaruvawata i obvrskite i da sozdadat pozitiven tek na rabotite za da mo`at i dostavuva~ite i proizvoditelite i prodava~ite neprekinato da go vr{at biznisot. „Vo mesnata industrija ne e rozovo, ama ne e i crno. Ume{nosta e da se najdat malite pazarni mo`nosti i od niv da se napravat golemi uspesi. Kako mala kompanija, ja koristime prednosta za brza adaptibilnost, brz odgovor na najprebirlivite barawa i mo`nost da se posvetime na sekoj partner na ovoj biznis, {to rezultira so gradewe partnerski odnosi so na{ite kupuva~i vo site segmenti. Imame brzi rokovi na isporaka, najdobar kvalitet za vlo`enata cena, maksimalna lojalnost kon krajniot kupuva~ so strogo definirani standardi za upotrebenite repromaterijali”, veli

Vo Karnem me|u vrabotenite postoi konceptot na postojano u~ewe

Mihajloski.

Razgleduvaj}i gi mo`nostite za rast na makedonskiot pazar, Mihajloski veli deka zna~aen faktor za uspeh vo mesnata industrija e vo izborot na proizvodot koj firmata }e go ponudi. „Stanuva zbor za inteligentna opredelba {to da se proizveduva i so kakov kvalitet toa da bide. Zatoa, na{ glaven imperativ ni e kvalitetot, a ne kvantitetot.

Ottuka proizleguva i opredelbata na Karnem: ne na sekoja tezga po sekoja cena.

Poleka, no sigurno, ubeden sum deka vo Makedonija s$ pove}e ja prepoznavaat ‘Sve`ata ideja za denes‘, {to e na{ slogan”, veli Mihajloski.

Vo odnos na planovite za razvoj vo sledniot period, toj informira deka na red e implementacija na standarot ISO 9001 za koj procedurata e ve}e otpo~nata, a sledna cel im e i Rusija, kako prv izvozen pazar, kade {to ve}e gi istra`uvaat mo`nostite za proda`ba i dogovaraat biznis-sredbi.

OSVE@ETE GI VA[ITE INFORMACII I ZA[TEDETE! NAJPOVOLNA CENA ZA PRETPLATA NA NEDELNIKOT I DNEVENIOT VESNIK KAPITAL ZA SAMO 8.000 DENARI SO VKLU^ENO DDV, PLATENA PO[TARINA ZA 12 MESECI... ZA[TEDETE DURI 35%

+

-35% SO

POVE]E INFORMACII NA 02/3298 110 ILI

pretplata@kapital.com.mk

ZEMETE POVE]E!

45

60

Pretpriema~ &...

EKSPERTITE ZA ^OVE^KI RESURSI SO SOVET DO MAKEDONSKITE “GAZDI”

RAZVIVAJTE GO SREDNIOT I VI[IOT MENAXMENT ZA DA NE PROPADNETE

BROJ 634

21/12/2011

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

oj blizok prijatel neodamna ima{e ubav povod za ~estewe: dobil unapreduvawe vo kompanijata kade {to raboti ve}e desetina godini, odnosno stanal direktor na eden od klu~nite sektori. Kompanijata e od informati~kiot sektor, edna od najstarite od toj tip vo zemjava, a nejziniot osnova~ i sopstvenik, a voedno i generalen menaxer, na nekolku vrvni pozicii dosega ima postaveno lu|e koi{to se podolgo vreme vo firmata, odnosno se poka`ale kako sposobni i lojalni vraboteni. Spored ka`uvawata na prijatelov, negoviot “gazda” ima praktika okolu sebe da gi sobere za najbliski sorabotnici tokmu lu|eto {to se razvivale i “porasnale” vo kompanijata.

Kompanijata e re~isi 20 godini aktivna na pazarot, poslednive godini se ra{iri so svoite uslugi i vo okolnite zemji, pa nejziniot sopstvenik po~nal da ~uvstvuva deka rastot na firmata ve}e gi nadrasnal negovite kapaciteti za rakovodewe. Zatoa i pogolem del od su{tinskite procesi vo firmata po~nal da gi delegira na svoite najbliski sorabotnici, pa so tek na vreme se formirale menaxerskite pozicii za proda`ba, finansii, marketing, logistika i ostanatite.

So istite te{kotii, ili predizvik da se upravuva firmata koja gi nadrasnuva kapacitetite na osnova~ot/sopstvenikot/ glavniot menaxer se soo~uvaat u{te mnogu makedonski kompanii, sigurno edno 90% od onie so koi{to dosega komuniciral „Kapital”.

Kako makedonskite kompanii go formiraat svojot sreden i visok menaxment? S$ zavisi od tipot na kompanijata, velat stru~wacite za ~ove~ki resursi so koi{to se konsultiravme na ovaa tema. ЧOVE^KI RESURSI NE E “KADROVO” Kompaniite sozdadeni u{te vo socijalisti~kiot sistem imaa svoi oddeli za ~ove~ki resursi, vo toa vreme obi~no narekuvani “kadrovo oddelenie”, koi{to glavno bea zadol`eni za prijavuvawe i odjavuvawe rabotnici, plati, nagradi, kazni... Pogolemite socijalisti~ki kompanii {to se privatiziraa prodol`ija so praktikata

M

MENAXER

www.kapital.mk

Golem broj od makedonskite mali i sredni kompanii nemaat jasni sistemi za upravuvawe so ~ove~ki resursi i ja pla}aat cenata koja lesno se presmetuva i vo brojki - tro{okot za zamena na eden vraboten slobodno mo`e da se presmeta od {estmese~nata plata predvidena za toa rabotno mesto, plus tro{ocite za regrutacija (oglas za vrabotuvawe, intervjua i sl.), velat ekspertite za ~ove~ki resursi upravuvaweto so ~ove~kite resursi da go svedat na ovie pomalku ili pove}e administrativni raboti. S$ dodeka kaj nekoi od niv ne dojde stranski kapital i so sebe donese know-how za procesite na menaxment, me|u koi i za menaxiraweto so vrabotenite.

Postepeno vo takvite kompanii se oformija seriozni oddeli za ~ove~ki resursi, koi {to se gri`at za razvojot na kapacitetite na svoite vraboteni, preku obuki, treninzi, programi za motivacija i sl.

Seriozni oddeli za ~ove~ki resursi imaat i kompaniite koi{to dojdoa kako direktni stranski investicii, odnosno od po~etok po~naa da ja gradat svojata kadrovska struktura.

Prokredit banka, na primer, kako stranska kompanija vo zemjava, e eden od onie rabotodavci {to se poznati po osobenoto vlo`uvawe pari i energija vo razvojot na svoite kadri.

“Vo obezbeduvawe kadri za na{iot sreden i visok menaxment, ne sme se soo~uvale so problemi, zatoa {to potencijalot na site vraboteni aktivno se sledi i koga } e se prepoznae potencijal za rakovodna funkcija se pristapuva kon razvoj na individualen plan na obuka i priklu~uvawe na vraboteniot kon grupata na sreden menaxment. Od taa pri~ina rakovodnite kadri ne gi obezbeduvame nadvore{no, naprotiv, tie pozicii se dobivaat kako rezultat na poka`anite rezultati na postoe~ki vraboteni i dolgoro~no investirawe vo razvoj na istite”, velat vo Prokredit banka.

Prokredit e poznata po intenzivnite obuki na vrabotenite, koi se organiziraat lokalno vo bankata, na regionalnata akademija na bankata za Jugoisto~na Evropa vo Veles i na akademijata vo Germanija.

Vo Akademjata vo Veles od osnovaweto na akademijata vo mart 2007 godina dosega,

institucijata be{e doma}in na pove}e od 200 u~esnici, a so otvoraweto na novata zgrada toj kapacitet mo`e da se zgolemi na 300 u~esnici od sredniot menaxment godi{no.

“GAZDITE” SE PLA[AT DA DELEGIRAAT Da se pozanimavame sega malku so kompaniite originalno sozdadeni vo po~etokot na 90-tite godini ili podocna, od tipot na onaa kade {to raboti mojot prijatel od po~etokot na ovoj tekst. Taa e primer kade {to sopstvenikot uspe{no gi delegiral obvrskite, no {to stanuva so onie kade {to “gazdata” ne gi razviva svoite lu|e, tuku site konci i ponatamu gi dr`i vo svoite race.

“Ovoj tip sopstvenici naj~esto velat deka ne mo`at da najdat kvalitetni lu|e na koi{to bi im doverile del od obvrskite.

Ako vo svojata kompanija ne gledaat takvi profesionalci, toga{ treba da gi pobaraat na pazarot. Moite iskustva velat deka vo Makedonija postoi odli~en kadar za sreden i vi{ menaxment, no toj treba da se targetira, regrutira i selektira”, veli Irina Jovanovska-Tulevska, rakovoditel vo kompanijata za regrutirawe kadri, Dekra vrabotuvawe dooel.

Tokmu vo neuspehot na sopstvenikot na biznisot da gi razviva svoite vraboteni, e i pri~inata {to podocna ne gleda soodvetni lu|e na koi mo`e da im prefrli del od zada~ite, dodava taa.

“Sopstvenicite gri`ej}i se za dobivkata, zaboravaat na lu|eto, a tie se klu~niot faktor za rast i razvoj na sekoja kompanija. Popusto se i najmodernite ma{ini i tehnologija, ako ne investirate vo razvojot na svoite vraboteni”, veli JovanovskaTulevska.

Vo Nekstsens, na primer, softverska kompanija koja na pazarot e prisutna deset godini, se

NATA[A IVANOVSKA

IRINA JOVANOVSKA-TULEVSKA

PRETSEDATEL NA ASOCIJACIJATA NA SOVETNICI ZA RAZVOJ NA KARIERA

[EF NA SEKTOR ZA REGRUTIRAWE I SELEKCIJA VO DEKRA VRABOTUVAWE

ovite vremiwa baraat novi lu|e, a rastot na kompanijata i novi timovi. Vo ovoj kontekst i pra{aweto za razvoj i zadr`uvawe na vraboteni na sekoe nivo od menaxmentot: bez vospostaveni procesi i sistem za karieren pat na vrabotenite i niven razvoj, ova pra{awe e ostaveno na slu~ajnosta.

N

okmu vo neuspehot na sopstvenikot na biznisot da gi razviva svoite vraboteni, e i pri~inata {to podocna ne gleda soodvetni lu|e na koi{to mo`e da im prefrli del od zada~ite. Sopstvenicite gri`ej}i se za dobivkata, zaboravaat na lu|eto, a tie se klu~niot faktor za rast i razvoj na sekoja kompanija.

T

61

62 MENAXER obiduvaat preku mentorska i praktikantska rabota so mladi kadri da go sozdavaat svojot potencijal za idni menaxeri od sredno i povisoko nivo.

“Koga zboruvame za kvalitetetn kadar ne treba da zboruvame samo za tehni~ki kvaliteti. Tuka treba da zboruvame za postoeweto na vnatre{na ambicija za rabota vo dadena profesija, za kontinuirano unapreduvawe i kontinuirano

NAJ^ESTO BARANI MENAXERI OD SREDNO I VISOKO NIVO VO MAKEDONIJA u~ewe. Kako i sekoja profesija, i na{ata bara kontinuirano u~ewe. Sekoga{ e predizvik da se najde dovolno motiviran, dovolno posveten i dovolno kvaliteten tehni~ki kadar so poseduvawe na t.n. meki ve{tini: komunikacija, razbirawe, timska rabota, vklopuvawe vo sredinata itn., s$ so cel da se napravi vistinskiot efekt vnatre vo timot”, re~e Vasko Kronevski, eden od osnova~ite i izvr{en direktor

menaxeri na proizvodstvo; menaxeri vo IT-sektor; finansiski menaxeri; menaxeri za proda`ba

na Nekstens, vo neodamne{noto intervju za „Kapital”.

PLANIRAWE NA NASLEDNICITE Kolku i da se obiduvaat sopstvenicite na kompaniite da gi izbegnuvaat promenite, vo eden moment idninata na kompanijata treba da se stavi pred li~nite interesi i pred `elbata da se bide nezamenliv, velat ekspertite za razvoj na ~ove~ki resursi.

“Novite vremiwa baraat novi lu|e, a rastot na kompanijata i novi timovi. Vo ovoj kontekst i pra{aweto za razvoj i zadr`uvawe na vraboteni na sekoe nivo od menaxmentot: bez vospostaveni procesi i sistem za karieren pat na vrabotenite i niven razvoj, ova pra{awe e ostaveno na slu~ajnosta. Golem broj od makedonskite mali i sredni kompanii nemaat jasni sistemi za upravuvawe so ~ovekovi resursi i ja pla}aat cenata koja lesno se presmetuva i vo brojki - tro{okot za zamena na eden vraboten slobodno mo`e da se presmeta od {estmese~nata plata predvidena za toa rabotno mesto, plus tro{ocite za regrutacija (oglas za vrabotuvawe, intervjua i sl.). Vaka zemeno, dolgoro~noto planirawe e sekoga{ podobra opcija”, veli Nata{a Ivanovska, pretsedatel na Asocijacijata na sovetnici za razvoj na kariera Na pra{aweto dali vo Makedonija ima ~ovekov potencijal za visoki, vode~ki pozicii, taa se soglasuva deka ima, no toj naj~esto se “pojavuva” koga sopstvenicite/direktorite iskreno }e pristapat na pra{aweto za naslednik. Stanuva zbor za prenoslivi ve{tini, za koi, za sre}a, postojat instrumenti za procenka.

“Momentot koga kormiloto na edna kompanija treba da se predade na nov kapetan mo`e i treba da se napravi na na~in koj }e ovozmo`i ponatamo{en rast, bez pogolemi turbulencii. Toa ne zna~i deka stanuva zbor za ednostavna rabota, tuku deka zboruvame za proces, koj gi opfa}a slednite pova`ni aspekti: dolgoro~nata strategija i planovi na kompanijata; resursite koi se potrebni da se ostvarat tie planovi; postoe~kite (pred s$ ~ove~ki) resursi na kompanijata; kompaniskata kultura i vrednosti; vizijata koja e postavena od liderot na kompanijata”, veli Ivanovska.

Golemite svetski kompanii imaat razveni strategii za razvoj na talenti (vodewe na vrabotenite niz strukturata na kompanijata i razvivawe na nivniot potencijal). Toj proces vo sebe naj~esto nosi komponenta na planirawe na naslednicite, odnosno vrabotenite koi imaat potencijal, eden den, da zastanat na samiot vrv od kompaniskata piramida.

64 NA RU^EK SO...

ZLATKO MUCUNSKI

M-R GENERALEN DIREKTOR NA POR[E MAKEDONIJA

[ANSATA TREBA Qubovta kon tehnikata i avtomobilite po nekolkugodi{ni razli~ni rabotni iskustva i profesionalizacija go donesuvaat do pozicijata generalen direktor na Por{e Makedonija. Trpelivosta, `elbata za znaewe i kontinuirana edukacija niz godinite, od nego pravat kompleten menaxer vo sekoj pogled. Voden od postojanata bitka za perfekcija uspeva da im odolee na site mo`ni predizvici PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

a{inec u{te od ra|awe, znae da ka`e. Qubovta kon tehnikata go sledi cel `ivot. Iako poteknuva od familija vo koja tatkoto e pravnik, a majkata profesor po angliski jazik, Zlatko Mucunski u{te od dete poka`uva golema strast kon avtomobilite. „Osven kolekcijata od pi{toli, kako mal imav i u{te pogolema zbirka na avtomobili.

Tehnikata i na~inot kako taa funkcionira me fasciniraa otsekoga{. Se se}avam vo {esto oddelenie go rasklopiv televizorot, normalno koga moite ne bea doma, za da

M

vidam li~no kako funkcionira. Tatko mi ne poka`uva{e nekoja golema gri`a za semejniot Golf, pa koga ne{to ne be{e vo red, jas bev prviot koj nude{e pomo{ za re{avawe na problemot. Ve}e toga{ mi be{e jasno vo koj pravec }e se razvivam.

Dilemata be{e samo dali }e se opredelam za ma{inski ili elektrotehni~ki fakultet”, raska`uva Mucunski.

Interesot za avtomobilite pridonel i mnogu mlad da nau~i da upravuva so niv. „Tatko mi na poligon mi gi poka`a ve{tinite na vozeweto, a golemata qubov za avtomobilite za brzo vreme od mene napravi dobar voza~”.

NA[ETO MENI Mucunski od boga

So beska toto meni na Ara za se opredelivme salati kombinacija ododbra i desert. Toj ja reza”, a jas salatata „kap i. Za dessupa od brokulsladoled i ert odbravme -ladno”. kola~ot „toplo

Vo srednoto u~ili{te ja zasakal i matematikata, a vedna{ po zavr{uvaweto gi ima i prvite rabotni iskustva. Kako prvenec na generacijata nemal nikakvi te{kotii da se zapi{e na Ma{inskiot fakultet vo Skopje.

Paralelno so studiraweto se isprobuva i vo edna druga sfera - voditelstvo i novinarstvo.

Vo Makedonskata televizija po~nal kako voditel na utrinskite vesti, a rabotel i vo informativnata programa, pokrivaj}i nauka, obrazovanie i kultura. Imal mo`nost i da bide obu~uvan od svetski poznatata novinska agencija Rojters. „Toa be{e prekrasno iskustvo, koe mi

16/11/2011

65

NA RU^EK SO...

www.kapital.mk

foto: FILIP POPOVSKI

BROJ 629

A DA SE ZGRAP^I donese mnogu zna~ajni kontakti. Najgolemata pridobivka od MTV be{e razvivaweto na sposobnosti.”” moite komunikaciski sposobnosti Po diplomiraweto kako eden od najdobrite studenti vo generacijata, kratko vreme rabotel vo Metalski zavod kako pomlad konstruktor i na po~etokot na 1994 godina se prefrlil na pozicijata rakovoditel na postproda`ba vo Asiba MG, koja vo toa vreme go dobi dogovorot za zastapuvawe na Folksvagen, Audi i Por{e vo Makedonija. „Na po~etokot na devedesettite godini procuti privatniot biznis i jas po~nav da se gledam tamu. Otsekoga{ sakav da rabotam za stranska kompanija poradi mo`nostite za razvoj i napredok koi stranskite kompanii gi nudat.

Znaete kako velat- onoj koj saka nao|a na~in, onoj koj ne saka nao|a opravduvawe. Jas si postaviv zada~a da najdam na~in da uspeam vo biznisot. Plod na mojata upornost i trud be{e vrabotuvaweto vo Asiba MG koe voedno be{e ostvaruvawe na mojot son, zatoa {to so brendot Folksvagen bev i semejno povrzan i ~uvstvuvav golema qubov. Za dobrite raboti e potrebno vreme, a odli~nite raboti se slu~uvaat odedna{. Mo`nosta za vrabotuvawe

„Ako ne{to mnog u posakuva{, }e na jde{ na~in i motiv da

go dobie{“

66 NA RU^EK SO...

„Nie sme toa {to go mislime za sebe”

„Za dobrite rabo ti e potrebno vrem raboti se slu~uvaa e, no odli~nite t odedna{“

„Bitna e su{tinata, a ne formata”

vo Asiba MG ja prifativ vedna{ i bez dvoumewe.

Asiba MG be{e prviot seriozen importer na vozila vo Makedonija i poradi toa {to nema{e od kogo da se u~i lokalno, morav da pominam niz cel sistem na raznovidni obuki vo Folksvagen i Audi vo Germanija, {to trae{e nekolku godini.

Za toa vreme se slu~i i proektot proizvodstvo na Audi A3 vo Makedonija i kako ~len na timot za izrabotka na fizibiliti studijata, zaedno so kolegite od Germanija pominavme mnogu denovi i no}i vo nejzinata razrabotka.

Toa navistina be{e iskustvo za cel `ivot”.

Otkako vo 1998 godina se slu~i finansiskiot krah na Asiba, Folksvagen, kako {to raska`uva Mucunski, ne go ostavil timot vo Makedonija na cedilo i go ovlastil da najde nov uvoznik. „Firmata Sa & Sa Kompani, kade {to ja vodev postproda`bata, rabote{e so daleku ponizok profil od potrebite na brendovite Folksvagen i Audi, vreme koe konkurentite go iskoristija za da dobijat povisoko pazarno u~estvo.

No, vo domenot na postproda`bata, sepak, ne dozvoluvav kompromis i kako rezultat na toa be{e sozdadeno glavnoto jadro na kvalitetni i obu~eni lu|e bez koi i denes ne bi mo`ele da funkcionirame, kako i serizno portfolio na zadovolni servisni klienti.

Sepak, so prezemaweto na biznisot od strana na holdingot Por{e kon krajot na 2005 godina, kako del od generalnata strategija na Folksvagen, rabotite si dojdoa na svoeto mesto i brendovite Folksvagen, Audi i [koda gi zazedoa poziciite {to gi zaslu`uvaat”.

Prethodnite kontakti i steknatoto iskustvo vo ovaa sfera na Mucunski vo ovoj period mu ja nosat i pozicijata generalen direktor na Por{e Makedonija, generalen importer vo Makedonija na Folksvagen, Audi i [koda.

Na ovaa pozicija e od vlezot na Por{e vo Makedonija, do denes. „Vo periodot {to sledi od strana na holdingot Por{e be{e posveteno seriozno vnimanie i investirani golemi sredstva za

edukacija na kadarot vo site segmenti od raboteweto. I jas li~no morav da pominam niz dvegodi{na specijalizacija so vrvni predava~i vo Avstrija.

Potoa dojdoa ponudi da zaminam vo drugi zemji, no jas sum premnogu gord na mojata zemja i re{iv da ostanam vo Makedonija. Nemav nikakva dilema deka nema da se snajdam na novata pozicija, koja bara{e mnogu pove}e otkolku prethodnite rabotni iskustva.

Jas sum golem perfekcionist, no znaete perfekcijata e cel koja postojano se odale~uva od vas. Toa za mene e mo{ne dobar predizvik koj u{te pove}e me motivira da odam napred. Vo taa borba za postignuvawe perfekcija si postavuvam sekoga{ povisoki kriteriumi za istata. Samo taka ~ovek postojano }e se unapreduva i uspehot e neminoven.

Treningot na Por{e sistemot, osven {to go zajaknuva profesionalno, go zapoznava i so novi sferi. „Edna od ve`bite koja e del od treningot be{e i kompletnata sedumdnevna izolacija vo eden manastir vo Avstrija.

Tie denovi gi pominavme asketski, a iskustvoto mi donese mnogu novi raboti.

Ja zapoznav jogata, koja ja praktikuvam i denes i koja mnogu mi pomaga da go kanaliziram negativnoto i stresot. Toa {to mi se dopa|a kaj jogata e {to ja istra`uva su{tinata, a ne formata, deviza koja li~no ja praktikuvam cel `ivot”.

Osven jogata, qubitel e i na individualnite sportovi, kako tenis i xoging, bidej}i kako {to veli „mojot `ivot e tolku dinami~en, a dnevniot raspored nepredvidliv {to ne mo`am da bidam vrzan so fiksni termini koi se neophodni za grupnite sportovi”. Gi saka i golemite koncerti i operata. Najgolem del od svoeto vreme sepak posvetuva na svoite tri deca. „Mnogubrojnite obvrski i patuvawata pridonesuvaat ~esto da bidam otsuten od doma, no zatoa koga sum sloboden celoto svoe vreme im go posvetuvam na moite deca. Pominuvame kvalitetno vreme zaedno kade {to se trudam da im gi prenesam svoite iskustva i soveti, no i da nau~am mnogu od niv. Mo`am da ka`am deka sum gord {to moite deca vpivaat s$ {to }e im prenesam i izrasnuvaat vo sre}ni, samouvereni i odgovorni li~nosti”.

Mucunski e eden od retkite makedonski menaxeri koj posvetuva i golemo vnimanie na celokupniot imix i stajling. „Nadvore{niot izgled prv ja raska`uva va{ata prikazna. Jas tokmu toa se trudam da go napravam preku mojot stil na oblekuvawe - u{te pred prviot razgovor na klientite, delovnite partneri i javnosta da im ka`am malku pove}e za mene i za mojata misija -postignuvawe potpolno zadovolstvo na klientite”.

68

EXCLUSIVE

Najubavite predeli vo Makedonija, kombinirani so najubavite Makedonki. Toa e prikaznata na noviot kalendar na Pelisterka, makedonskata verzija na svetski poznatiot kalendar na Pireli, koj go izraboti makedonskiot fotograf i re`iser ^edo Popovski.

Stranicite na kalendarot gi krasat peja~kata Viktorija Loba i voditelkite Ivanna Haxievska i Dragana ^uprina. Kapital eksluzivno objavuva fotografii od snimaweto na kalendarot PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

eja~kata Viktorija Loba i voditelkite Ivanna Haxievska i Dragana ^uprina se glavnite likovi od noviot kalendar na Pelisterka, makedonskata verzija na svetski poznatiot kalendar na Pireli, koj go izraboti makedonskiot fotograf i re`iser ^edo Popovski.

Kalendarot e praven na nekolku lokacii niz zemjava. Vo Ohrid devojkite se fotografiraa vo Sv. Naum, Trpejca, pokraj Biljaninite izvori i na Gali~nik. Vo Prespa vo selata Dupeni, Nakolec, Stewe, vo Berovo pokraj Berovskoto Ezero i pokraj vodopadite vo Peh~evo. „Idejata be{e preku ovie lokacii, koi va`at za edni od najubavite vo Makedonija, da gi prika`eme ubavinite na na{ata zemja, a preku devojkite da ja poka`eme ubavinata na makedonskite devojki”, veli fotografot Popovski, so koj brendot Pelisterka minatata godina go startuva{e ovoj proekt, a glavnoto lice na minatogodi{niot kalendar be{e peja~kata Elena Ristevska.

Popovski veli deka Pelisterka e edna od retkite vo zemjava koja se osmelila da vlo`i pari vo eden vakov proekt. „Ovoj proekt e za presti`, za brendirawe. Sum razgovaral na istata tema so mnogu drugi kompanii, no nemalo interes. Pelisterka vleze vo celava rabota ma{ki. Menaxerite treba da sfatat deka vakvite proekti ne se frlawe pari. Se raboti za gradewe na brendot, za negoviot imix, mo}ta i silata na brendot”, veli Popovski.

Poslednive nekolku godini, osven kalendarot, Pelisterka zna~itelno raboti na svojata vidlivost, pa aktivno zastana i zad proekti kako {to se Modnatata nedela i Nedelata na dizajn.

P

STIGNA MAKEDO

BROJ 634

21/12/2011

www.kapital.mk

BUSINESS & STYLE

ONSKIOT PIRELI

69

70

EXCLUSIVE

VIKTORIJA LOBA akedonkata so rusko poteklo Viktorija Loba (23) na makedonskata javnost & e poznatata po duoto Tabu, koe brzo se raspadna, a poslednive dve godini uspe{no se probiva na muzi~kata scena so solo-kariera. Osven nejzinata muzika, golema prepoznatlivost & donese u~estvoto vo nekolku reklami, posebno kampawata na One so ve}e famoznata izreka „Volku, volku...”.

Rodena e vo ruskoto grat~e Tagairog i poteknuva od muzi~ko semejstvo. Tatko & e tapanar, a majka & biv{a balerina, so muzi~ko obrazovanie i odli~no poznavawe na umetnosta na klavirot. „Ne bev svesna deka imam talent za peewe, voop{to za muzika, dodeka vo 2003 godina ne se prijaviv za detskata Evrovizija. Zaedno so Marija Arsevska n$ odbraa da ja pretstavuvame Makedonija na detskata Evrovizija vo Danska so pesnata „Ti ne me poznava{“.

Toa be{e prekrasno iskustvo, koe {to ne samo {to mi poka`a deka sum talentirana, tuku pridonese i poseriozno da razmisluvam da se zanimavam so muzika”, veli Loba.

Prethodno bila aktivna vo Detskoto dramsko studio i sakala da bide artist, a kako

M

dete sonuvala da bide i stjuardesa.

Po iskustvoto so detskata Evrovizija se zapi{ala vo sredno muzi~ko u~ili{te na solo-peewe, {to mnogu & pomognalo da go oformi talentot za peewe, pa poslednive dve godini, osven u~estvoto na nekolku muzi~ki festivali i nekolkute singlovi, zaedno so svojot bend pee na `ivi svirki i dava podr{ka na site humanitarni koncerti.

Se odlu~ila obrazovanieto da go prodol`i na Fakultetot za akterska igra, no poradi mnogubrojnite obvrski, momentalno pauzira.

Ne e sigurna dali vo idnina }e prodol`i tamu ili }e se odlu~i za ne{to drugo. „Studiite baraat golem anga`man, a momentalnite obvrski mi odzemaat mnogu vreme, pa ne mo`am celosno da se posvetam. Zatoa, odlu~iv izvesno vreme da pauziram”, veli taa.

Godinata koja izminuva be{e prili~no uspe{na za nejzinata muzi~ka kariera. Na festivalot Ohrid fest so pesnata „Devet raboti” osvoi tri nagradi, vtoroto mesto na pop-ve~erta na festivalot, dobi nagrada za najdobar aran`man i tretoto mesto na internacionalnata ve~er na festivalot.

Zaedno so nejziniot producent Robert

Bilbilov ov vo duet nastapii i na fesstivalott Makfest. t.

Osven so Bilbilov, Princ, tekstoilov, rraboti aboti b i so P Pri rinc nc, a te tek ksto-ksto vite za nejzinite pesni gi pi{uva Ivana Nikolovska. Slednive dve godini planira u{te podlaboko da navleze vo muzi~kite vodi, a do krajot na slednata godina go najavuva i prviot album. Nema ni{to protiv ogromnata hiperprodukcija koja ja ima na muzi~kata scena vo zemjava i veli deka za sekoj ima mesto. „Kvalitetot sekoga{ ostanuva. Jas sum mnogu uporna vo toa {to go sakam. Sakam rabotite da gi isteram do kraj”, veli Loba.

Osven sorabotkata so One i Pelisterka, godinava stana i za{titno lice na londonskiot brend Pikoks. „Godinava mi be{e odli~na i u`ivam vo uspesite. Imav mnogu anga`mani, pa majka mi me zafrkava{e deka ne me gledala dovolno i mi vele{e da & pratam slika za da vidi kako izgledam. Ne se `alam od mnogu rabota, toa e mojot izbor”, veli taa.

BROJ 634

21/12/2011

IVANNA HAXIEVSKA opularnosta ja stekna so emisijata „Ekskluziv” na A1 televizija i kako eden od voditelite na muzi~kiot proekt Makedonski idol.

So voditelstvo se zanimava od 12 godini. „Nemam ba{ nekoe objasnuvawe zo{to go izbrav voditelstvoto. Mo`ebi poradi toa {to mnogu sakav da slu{am muzika i radio.

Vo toj period ja zapoznav Tawa Mojsovska, vo ~ija emisija na radio gostuvav. Od nea nau~iv mnogu i u{te pove}e me zainteresira voditelstvoto i raboteweto na radio.

Mnogu sakav da rabotam ne{to, a lu|eto da ne me gledaat, pa zatoa radioto najmnogu mi odgovara{e na tie moi razmisluvawa.

Bev mnogu srame`liva i u{te sum”, veli Haxievska (24).

Po osumgodi{noto iskustvo kako voditelka na radio, dobiva nov predizvik -televizijata i proektite „Ekskluziv” i Makedonski idol. „I dvata proekti bea prekrasno iskustvo i se trudev da bidam profesionalec vo vistinska smisla. Mislam deka uspeav da poka`am kako treba da izgleda eden vistinski voditel, bidej}i sme svedoci deka na televizija se pojavuva sekoj, bez nikakov filter”, veli Ivanna.

Paralelno so voditelskata kariera uspeala da diplomira na sociologija i da zavr{i magistratura po politi~ki nauki.

Neodamna zapi{ala i magisterski po odnosi so javnosta. Momentalno pauzira od voditelstvoto i veli deka }e mu se vrati koga }e ja dobie vistinskata ponuda. „Ne znam {to }e mi donese periodot {to sleduva vo profesionalen pogled, no mo`e i da prifatam i dobra ponuda koja }e bide

P

BUSINESS & STYLE

www.kapital.mk

povrzana i so sociologija ili odnosite so javnosta. Mo`ebi } e zaplivam i vo diplomatski vodi. Ne se ograni~uvam samo na televizijata i voditelstvoto”, veli taa.

Veli deka godinava koja izminuva & donela mnogu ubavi momenti.

Osobeno }e go pameti patuvaweto niz Italija i Francija i posetata na Venecija, Verona, Kan, Monte Karlo, Monako, Sent Maksim i Sen Trope i sekako, 29 oktomvri, denot koga Vlatko Ko{evaliski, marketing i PR-menaxer na grupacijata Automotiv, ja pobara za `ena.

Najlo{oto se}avawe & e zatvoraweto na A1. „@alno e {to A1 e edna prikazna koja nikoga{ pove}e nema da se povtori. No, sepak, eden prekrasen period od mojot `ivot na koj{to }e se se}avam so zadovolstvo, so gordost, period koj{to ima va`no mesto vo moeto srce. Po A1 za mene ne postoi televizija”, veli taa.

Slednata godina najgolemiot predizvik }e go ima na privaten plan. Vo april }e stapi vo brak.

71

72

EXCLUSIVE

DRAGANA ^UPRINA a{titnoto lice na „Bekstejx”, ”, koja se prika`uva na televizzija Sitel, Dragana ^uprina, e rodena vo Tetovo, a momentalnoo `ivee vo Skopje. Voditelkata kojaa ima ukrainsko poteklo e del od estradata u{te od 16 godini.

Prvite iskustva & se kako manekenka nkaa i fotomodel za modnata agencija CrCrrnokrak. Bila i del od nekolku izbori borri za ubavina vo zemjava i vo stranstvo. stvoo.

Poslednive tri godini e posvetena na na voditelstvoto i na fakultetot. t.

Studira pravo na FON, a poleka vleguva i vo politika. ^len e i naa izvr{niot komitet na Unijata na mladi sili na VMRO-DPMNE. Na poslednite parlamentari izborii Dragana ^uprina be{e i na listata ata so kanditati za pratenik. „Manekenka ve}e ne sum. Ne deka se otka`av od manekenstvoto, tuku sfafativ deka modata ne e na nekoe zavidno idnoo nivo tuka kaj nas. Ako dobijam nekoja koja dobra ponuda za reklama ili spot, t, toga{ jas samata }e si odlu~am dali ali }e se pojavam ili ne. Voditelka sum, um, da. Ve}e nekoe vreme sum del od timot imott na estradniot magazin „Bekstejx”,, a politi~arka ne sum, samo sum del od edna politi~ka partija kade {to si jaa vidov idninata i perspektivata kako mlad ~ovek”, veli ^uprina.

Vo sledniot period se gleda kako advokat ili sudija, a dotoga{ }e bide voditelka. „Ambiciite mi se golemi. Ne uspeav av daa stanam pratenik, no mo`ebi eden den } e stanam minister za pravda. S$ {to napraviv dosega e so moj trud i pot, ot, taka {to dostojno mo`am da rabotam otam s$”, veli taa.

Z

BROJ 634

21/12/2011

BUSINESS & STYLE

www.kapital.mk

Ivanna I vanna ssee zzapletka apletka vvoo m mre`a re`a a snimaweto na kalendarot devojkite devojkiitee se na{le i vo nekolku nezgodni situacii. Ivanna na snimaweto vo Ohrid se zapletkala vo mre`ata, a Lobaa se O se ppoka`ala kako mnogu izdr`liva, uspevaj}i aj}ii dda pozira vo ladnite vodi na Biljaninite tee iizvori duri 40 minuti, pa Ohri|ani & prere-ffrale deka }e & padnat noktite. ^uprinaa mo`ebi go imala najgolemiot predizvik m kkoga za potrebite na kalendarot moralaa dda se nama~ka so kal.

N

73

74

EXCLUSIVE [TO “PELISTERKA” IMATE? itol~ani, pokraj seto kulturno i prirodno bogatstvo na koe{to se gordi, osobeno se gordi na trite brendovi {to doa|aat od kaj niv, a go nosat imeto na planinskata ubavica nadvisnata nad gradot - fudbalskiot, rakometniot klub i

B

sekako, mineralnata voda bez koja ne mo`e da se zamisli edno kafe-piewe na [irok sokak. Re~enicata {to ja izgovara{e devojkata vo reklamata od pred nekolku godini, a nie ja iskoristivme za naslovot na ovoj tekst, dovolno ka`uva. Popularnosta na ovoj brend e tolku golema vo Makedonija {to so tekot na vremeto „pelisterka” stana sinonim za mineralna voda ili “kisela voda” po narodski ka`ano. Izminative godini se pojavija cela duzina mineralni vodi na pazarot, doma{ni i uvozni, no lu|eto s$ u{te znaat da ka`at vo prodavnica “[to „pelisterka” imate?” Isto kako i vo slu~ajot na „eurokrem”, „paloma” i drugite brendovi {to tolku silno se imaat vre`ano vo svesta na potro{uva~ite, pa stanale univerzalen naziv za celata kategorija proizvodi od ist tip. „Pelisterka” po~nuva da se proizveduva pred ~etiriesetina godini, no prikaznata za ovoj brend vle~e koreni od mnogu poodamna.

Vo nekoi od bitolskite sela i denes se preraska`uvaat damne{nite legendi za podzemnite gasovi, mineralni izvori, pa duri i mitovite za postoewe podzemni baseni so nafta. Eden od tie mitovi za vodenite bogatstva stanuva realnost vo 60-tite godini na minatiot vek, koga za prvpat, organizirano od fabrikata Lozar, izleguva na pazarot mineralnata voda gazirana so priroden gas, polneta vo {i{iwa, so naziv „pelisterka”.

Proizvodstvoto na prirodna gazirana mineralna voda i jaglerod dioksid vo pogonot vo seloto Mexitlija po~na vo 1969 godina, koga po~na polneweto vo stakleni {i{iwa. Nejzinoto prvi~no ime bilo „pelagonka”. Pelisterka so

dene{noto prepoznatlivo ime po~nuva da se proizveduva duri po izgradbata na dvata pogoni vo 70-tite godini.

Interesno e toa {to novoto ime na ve} e pro~uenata mineralna voda go izbraa bitol~ani. Na poseben konkurs na lokalnoto Radio Bitola gra|anite bea tie koi sami predlagaa imiwa i re~isi ednoglasno go izbraa imeto na u{te edna nivna gordost – Pelister.

Vo 1985 godina, po zaminuvaweto na Gerasim Stojkovski od menaxerska pozicija, za bitolski Lozar po~nuva period poln so neizvesnosti, ~esto menuvawe na direktori, {trajkovi, prekini vo proizvodstvoto...

Sleduvaa privremeni upravi, prinudni upravi, sudski postapki od koi najmnogu strada{e proizvodstvoto...

Nekoi lu|e ~ii celi semejstva rabotea vo Lozar i na koi toa im be{e edinstven izvor na egzistencija transformacijata ja do`iveaja isklu~itelno ~uvstvitelno i bolno. Vo toga{nite priliki, na CIP-Produkt, koj vo 1997 godina se javi kako kupuva~ na Lozar, vo toga{nata Agencija za privatizacija mu trebaa celi sedum godini do celosnoto potpi{uvawe na protokolot za re{avawe na otporot kaj del od vrabotenite, vo juli 2004 godina. Pominaa tri godini od potvrduvaweto na kone~nata odluka od Agencijata za privatizacija vo 2001 godina i registriraweto na noviot praven subjekt vo dekemvri 2001 godina kako dru{tvo za proizvodstvo i trgovija Lozar-Pelisterka a.d. Skopje.

CIP-Produkt kako nov sopstvenik, vistinski, bez nikakvi pre~ki mo`e{e da se posveti na svojata strategija za razvoj na novi investicii i ofanzivno pazarno deluvawe. Otkako vo juni 2004 godina sudski be{e potvrdena registracijata na podru`nicata Lozar-Bitola, vedna{ se investira{e vo nova trafostanica, dovodot na voda, ambala`a, filtri...

Kvalitetot otsekoga{ bil osnovniot priroden adut na „pelisterka”. Bez razlika dali se raboti za obi~en konsument ili hemiski laborant koj gi ispituva i matemati~ki gi pretstavuva svojstvata na vodata, odu{evuvaweto od sovr{eno balansiraniot spoj na sostojki i vkusovi e ednakvo.

^edo Popovski igurno ste gi zabele`ale site ubavi doma{ni muzi~ki spotovi so vistinska videoprikazna, koja pomaga polesno da go razbereme toa {to go slu{ame i ni go dolovuva celosno ambientot vo koj se odviva dejstvoto od muzi~kata numera. Toga{ sigurno ste go zapametile i potpisot na krajot od spotot - by Cedo Popovski - koj dosega ima sorabotuvano so najpoznatite makedonski muzi~ki yvezdi, od Karolina Go~eva, Vlatko Stefanovski, Area, Kristina Arnaudova do Vlado Janevski.

Osven {to na javnosta & stana poznat po re`iraweto muzi~ki spotovi, toj e i producent, a najprvin fotograf, kako {to veli samiot. „Cel `ivot me interesirala umetnosta, a najprvin se obidov so svirewe, pri {to isprobav pove}e instrumenti, pa se preorientirav na fotografija i na fotoaparati i na nivno prou~uvawe. Koga bev pomal, vo sredno u~ili{te ~esto odevme kaj vujkoto na eden drugar, Aco Kondev. Toj be{e eden od najopremenite i eden od najdobrite fotografi vo toa vreme, a bi rekol deka i denes e me|u najiskusnite. Od nego nau~iv mnogu za fotografijata, za razvivaweto i mnogu drugi tajni. A potoa dojdoa i poserioznite anga`mani”, veli Popovski.

Za re`ijata se zainteresiral dodeka rabotel vo Makedonskata televizija, vo koja ostanal deset godini. „Nekade od osumnaeset godini po~nav da rabotam vo MTV. Po~nav od najsitnite i od najosnovnite raboti, pa postepeno se nadgraduvav za da stignam do ova {to sum denes. Rabotev kako tonec, kako magnetoskop, monta`er...

Na toj na~in go nau~iv cel proces, od samiot po~etok do kone~nata realizacija na proektite. Koga rabotev vo magnetoskopi bevme ostavani sami so novinarite za da ja smislime koncepcijata na emisijata, a so toa mi be{e dadena i mo`nost da ja izrazam mojata kreativnost.

Mnogu ~esto odev so re`iserite od MTV na snimawata {to gi organizira{e ku}ata i na toj na~in nau~iv mnogu i steknav iskustvo koe be{e od golemo zna~ewe za profesijata koja ja rabotam denes. Sepak, da se raboti so edni od najdobrite re`iseri, kako {to se Stojan Stojanovski, Aco Aleksov, Du{ko Naumovski, ne e mala rabota”, veli toj.

Za golemo iskustvo gi smeta i nekolkute sorabotki

S

BROJ 634

21/12/2011

www.kapital.mk

so stranski produkcii na nekolku filomovi, kade {to imal mo`nost da nau~i mnogu. Najgolem predizvik mu ostanuvaat dokumentarcite od tipot na tie {to se prika`uvaat na Discovery. „[teta {to kaj nas ne se pravat dokumentarci od takov tip. Jas li~no mo`am da si dozvolam takov proekt, no pra{aweto e {to potoa nema koj da ti kupi proizvodot. Taka {to taa `elba ostanuva za nekoi podobri vremiwa�, veli Popovski.

BUSINESS & STYLE

75

76 PRETPRIEMNI[TVO

UPATSTVO ZA PO^ETNICI VO BIZNISOT

AKO LI^NITE OSOBINI NE SE VODI^ ZA START AP USPEH, TOGA[ [TO E? azli~ni firmi razvivaa psihometriski testovi so cel da gi identifikuvaat li~nite osobini na uspe{niot pretpriema~ i kako rezultat izleze deka ne postoi soglasnost za toa dali nekoi od niv navistina vlijaat. [to mo`e da zaklu~ime od istra`uvawata?

Vsu{nost, finansiraweto na istra`uvawata za pretpriema~kite pra{awa vo akademskiot svet po~nuva da presu{uva.

Pa, ako biznis-angelite ne mo`at da najdat zaedni~ki li~ni osobini, {to treba

R

da bara investitorot koga gi intervjuira pretpriema~ite gladni za pari?

Postojat dve idei koi mo`at da bidat poddr`ani vo akademskite istra`uvawa.

Prvo, da se stane mnogu uspe{en pretpriema~ e proces. Potrebno e vreme i }e mo`ete da napravite mnogu dobra procenka – po intervjuiraweto – vo koj del na biznis-ciklusot se nao|a nekoj. Lu|eto velat deka pretpriema~ so navistina dobro iskustvo e nekoj koj izgradil biznis i go izgubil, izgradil vtor i izlegol od nego so

zdrava dobivka i sega raboti na negoviot tret biznis.

Vtoro, kolku e sposoben pretpriema~ot da odgovori na toa {to se slu~uva okolu nego ili nea e kriti~en faktor {to odreduva dali ima verojatnost da uspeat. Ili mo`ebi, poinaku formulirano, kako tie se spravuvaat so neizvesnosta i te{kite situacii?

Zna~i, nakratko, mo`e da zaboravite na li~nite osobini, a so toa i na testirawata na li~nite osobini. Namesto toa, poglednete vo koj del od ciklusot se nao|a pretpriema~ot i potoa pra{uvajte istra`uva~ki pra{awa za toa kako tie se spravuvaat so neizvesnosta.

Dobrata vest e deka postoi dokaz za postoeweto na~in sistematski da se identifikuvaat potencijalno uspe{nite pretpriema~i – kako i kvalitetot na timot – i kolegite investitori – koi go opkru`uvaat pretpriema~ot.

So sre}a.

Poddr`ano od I2BAN, prvata mre`a na biznisangeli vo Makedonija

BROJ 634

21/12/2011

EDUKACIJA I BIZNIS

www.kapital.mk

GODI[NA KONFERENCIJA NA IAESTE 2012

SKOPJE DOMA]IN NA NAJGOLEMATA STUDENTSKA KONFERENCIJA NA BALKANOT d 20 do 27 januari 2012 godina Makedonija }e bide doma}in na dosega najgolemata studentska konferencija odr`ana na Balkanot.

Stanuva zbor za 65-tata godi{na konferencija na IAESTE (Internacionalnata asocijacija za razmena na studentite od tehni~kite fakulteti), koja }e se odr`uva vo Skopje. Godi{nata konferencija e nastan koj gi povrzuva site IAESTE komiteti {irum svetot, koi zaedno nosat zna~ajni odluki za idninata na me|unarodnoto deluvawe i ovozmo`uva diplomatsko podobruvawe na politi~kite i na kulturnite odnosi me|u site zemji-~lenki.

Ovoj najgolem i najzna~aen nastan vo kalendarot na aktivnostite na IAESTE na edno mesto }e sobere 300 lideri, gosti i ~lenovi koi }e dojdat od 100 zemji vo svetot. Celta na godi{nata konferencija e razmena na praktiki od kompanii i od univerziteti za studenti od celiot svet za tekovnata 2012 godina, spodeluvawe na iskustvo i znaewa za rabotata na site IAESTE klubovi i promocija na Makedonija na internacionalno nivo.

Iskustvoto od minatogodi{nata konferencija poka`a deka se razmenuvaat pove}e od 6.000 praktikanti. Pokraj oficijalnata programa, planirani se i tematski ve~eri i fakultativni aktivnosti: tradicionalna makedonska ve~er, internacionalna ve~er, gala-ve~er, razgleduvawe na pova`nite mesta i gradovi vo Makedonija od kulturolo{ki, turisti~ki i kulturen aspekt.

Vo tekot na godi{nata konferencija sekojdnevno }e bidat organizirani rabotilnici

O

Minatogodi{nata godi{na konferencija na IAESTE be{e odr`ana vo Bangkog, Tajland od 21 do 28 januari minatata godina.

Bangkog, kako edna od najgolemite i najzna~ajni svetski metropoli, se poka`a kako dobar doma}in na 250 delegati od 80 zemji, ~ie uspe{no ednonedelno dru`ewe pridonese za razmena na vkupno 6.111 studenti.

na razni temi, sovetuvawa, sredbi i neposredni razgovori so stru~ni lica i ~lenovi na IAESTE od celiot svet. Me|u u~esnicite }e ima i vidni gosti kako rektori, dekani, profesori i porane{ni ~lenovi na IAESTE. Godi{nata konferencija }e ima za cel da gi utvrdi i da gi pottikne aktivnostite za pogolem razvoj na organizacijata i nejzinite postaveni celi. Ne slu~ajno Makedonija vo jubilejnata 20 godina kako polnopraven ~len na IAESTE ja dobi organizacijata i doverbata od site zemji-~lenki. So toa na{ata zemja stana prva zemja od Balkanskiot region koja organizira godi{na konferencija. Ovoj nastan }e pretstavuva izvonredna mo`nost i za pretstavuvawe na makedonskata biznis-zaednica. Firmite i kompaniite se dobredojdeni da u~estvuvaat vo rabotata na godi{nata konferencija.

Nad 100 kompanii vo dr`avava dosega sorabotuvale i u{te pove}e }e sorabotuvaat so cel obezbeduvawe prakti~en trening za nekoj stranski student.

Investiraweto i pro{iruvaweto na ovaa sorabotka treba da se gleda dolgoro~no, za{to vo krajna linija pridobivka ima i Makedonija kako dr`ava.

Godi{nata konferencija }e pridonese za zacvrstuvawe na vrskite i sorabotkata na IAESTE so studentite, univerzitetite, fondaciite, kompaniite, instituciite, obrazovniot, vladiniot i nevladiniot sektor.

Isto taka, }e go promovira makedonskiot identitet i kultura na site delegati i faktot deka kako zemja sme otvoreni za investicii i sekakov vid sorabotka.

[TO E IAESTE? IAESTE e me|unarodna asocijacija na studenti od celiot svet koja vr{i nivna razmena zaradi steknuvawe tehni~ko iskustvo.

Osnovana e vo 1948 godina na inicijativa na Kralskiot kolex od London. Pretstavuva nepoliti~ka, nezavisna i nevladina organizacija koja e vo postojan kontakt so agencii na ON: UNESCO, UNIDO, FAO, ILO. Postoi vo 87 zemji vo svetot, a Makedonija 20 godini e nejzin polnopraven ~len. IAESTE e zbir od nacionalni komiteti koi se zadol`eni za pretstavuvawe na interesite na studentite. Sekoj od ovie nacionalni komiteti e odgovoren za razmena vo svojata zemja. IAESTE e gorda so toa {to pretstavuva globalna organizacija koja {to dala mo`nost za pogolemo iskustvo na pove}e od 350.000 studenti od nejzinoto osnovawe. IAESTE najavuva deka }e prodol`i so osnovnata misija - da gi podobruva `ivotite na mladite lu|e sekoja godina. Vo mnogute izminati godini na studenti od 972 obrazovni institucii vo 85 zemji im be{e dadena mo`nost da imaat prakti~na nastava ili da treniraat so 2.961 rabotodavci vo razli~ni poliwa povrzani so nivnite studii.

77