635-636 Kapital Magazin

COVER STORY: KAKO DA SE PRE@IVEE 2012? biznis magazin

M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRILOG

INTERVIEW

BO@IDAR JANKOVSKI IZVR[EN DIREKTOR NA DAJNERS MAKEDONIJA

MAKEDONIJA SÈ U[TE E DALEKU OD PAZARNA EKONOMIJA! ...samo samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 635/636 CENA 100 DEN.|28 DEKEMVRI, 2011, SREDA|GODINA 13

WWW.KAPITAL.MK

COVER STORY: KAKO DA SE PRE@IVEE 2012? biznis magazin

4M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

SODR@INA SODR@INA

IZDVOJUVAME

06 PORTFOLIO

KOJ ]E PRE@IVEE, ]E RASKA@UVA

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRILOG

12 COVER STORY Kako da se pre`ivee 2012 20 INTERVJU Bo`idar Jankovski, izvr{en direktor na Dajners Makedonija, Srbija i Crna Gora Makedonija s$ u{te e daleku od pazarna ekonomija!

INTERVIEW

BO@IDAR JANKOVSKI IZVR[EN DIREKTOR NA DAJNERS MAKEDONIJA

MAKEDONIJA SÈ U[TE E DALEKU OD PAZARNA EKONOMIJA! ...samo samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 635/636 CENA 100 DEN.|28 DEKEMVRI, 2011, SREDA|GODINA SREDA|GODINA 13

WWW.KAPITAL.MK

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Veqko Vlahovi} br 11, Skopje (delovna zgrada na Tehnometal Vardar AD, 2 kat), p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 nikolova@kapital.com.mk Pretplata na dnevniot vesnik Kapital i na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplati@kapital.com.mk Reklama: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.com.mk aleksandra@kapital.com.mk Oglasi: Dijana Gulakova ++389 2 3298 110/ lok.105 gulakova@kapital.com.mk Specijalni prilozi: Jasmina Savovska Tro{anovski jasmina@kapital.com.mk Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Aleksandar Ivanovski Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka.

26 MOJOT KAPITAL Kolku e isplatlivo da se otvori fran{izen biznis vo Makedonija?

Brendot garantira prepoznatlivost, stapicata e lokalniot pazar!

30 MOJOT KAPITAL Evroto pa|a, berzanskite stoki nestabilni Na kompaniite im preostanuva samo hexirawe!

Samo optimistite o~ekuvaat stagnacija vo 2012, veli eden vesnik od regionot denovive, otkako gi pra{al doma{nite analiti~ari kakvi se nivnite prognozi.

Pa sega videte {to li o~ekuvaat onie pomalku optimisti~nite?! Definitivno, klu~noto pra{awe za sekoj biznismen denovive e kako da se pre`ivee slednata godina, najavena kako u{te pote{ka od 2009 i 2010. Probavme da napravime pregled na klu~nite raboti {to treba da gi napravat biznisite za da mo`e da ja proslavat i 2013 godina.

Str. 12

Cover story

32 COMPANY PROFILE Labrador fabrika za mleko i mle~ni proizvodi od Ohrid Kvalitetot ni e glavniot adut!

34 MENAXER Koj e koj vo top biznisot vo Makedonija Menaxerite koi gi vodat najgolemite firmi 40 INTERVJU Den Smit, dekan na Biznis-[kolata Keli, Univerzitet Indijana Studentskite zaemi se slednata dol`ni~ka kriza vo SAD 42 NA RU^EK SO...

Gligor Bi{ev, generalen direktor na Stopanska banka Skopje Prifa}am predizvici 45 SPECIJALEN PRILOG Biznis stil 60 TEHNOLOGII I BIZNIS Microsoft Sovr{en spoj na tradicija i tehnologija

12 FRAN[IZI Razmisluvaj globalno, no deluvaj lokalno.

Kolku i da zvu~i izliteno, od ovaa deviza treba da trgnat site pretpriema~i koi razmisluvaat da donesat nekoj fran{izen brend vo Makedonija. I ova va`i za biznisi vo razli~ni sektori. Hrana i pijalaci, ugostitelski objekti, maloproda`ba, tekstil, hotelierstvo, nedvi`nosti... Ova go poka`uva iskustvoto na biznismenite koi ve}e rakovodat so fran{izni biznisi vo zemjava, a pokraj toa {to devizata, generalno, se primenuva za sekoj pazar, osobeno e va`no da se ima predvid koga se razmisluva za makedonskiot.

Str. 26

Mojot kapital

26

6 PORTFOLIO BUSINESS SBRIEF

KROMBERG I [UBERT ]E INVESTIRA 20 MILIONI EVRA VO NOVA FABRIKA ermanskata Kromberg i [ubert }e gradi fabrika za proizvodstvo na kabelski instalacii vo industriskata zona @abeni vo Bitola, investicija vredna 20 milioni evra Investitorite najavuvaat deka vo po~etokot }e bidat vraboteni 400 lica i deka vo prvite pet godini brojot na vraboteni }e se zgolemi na 2.000 lica. Vo fabrikata vo @abeni }e se izrabotuvaat kabelski instalacii za avtomobilski proizvoditeli vo Evropa, kako {to se Folksvagen, BMV, Audi i Mercedes. Za germanskata kompanija odlu~uva~ki da investira vo Makedonija bile kvalitetnata rabotna sila i konkurentskite uslovi.

Spored o~ekuvawata, novata fabrika }e po~ne so proizvodstvo vo vtorata polovina od 2012 godina.

G

SKAPITE ENERGENSI I LO[ATA INFRASTRUKTURA GI

POTREBNI SE NOVI P ZA SPAS NA INDUSTR akstil godinata ja zavr{uva so proizvodstvo sli~no so rekordno ostvarenoto vo 2007 godina i pokraj vlo{uvawata na pazarnite priliki. O~ekuvawata na rakovodstvoto na kompanijata se deka do

M

GRAFIK NA NEDELATA

OD JANUARI DO OKTOMVRI

IZVOZOT PORASNAL ZA 39,3%

(VREDNOSTITE SE VO ILJADI $, ZA PERIODOT JANUARI-OKTOMVRI 2011) 1.034.422 604.390 273.497 Srbija 402.090

262.872 Bugarija 384.421 180.237 Grcija

449.293 238.181

Italija 352.111

(Izvor: Dr`aven zavod za statistika)

d januari do oktomvri godinava vkupniot izvoz na stoki i na uslugi od Makedonija porasnal za 39,3% ili ako vo prvite 10 meseci lani vkupniot izvoz iznesuval 2,6 milijardi dolari, vo istiot period godinava toj dostigna 3,7 milijardi dolari. Top pet najgolemi izvozni mil pazari po vrednost na vkupnite izvezeni paz stoki stok i uslugi se Germanija, Srbija, Bugarija, gari Grcija i Italija, kade {to izvozot e 1,9 milijardi dolari i pretstavuva 53% od vkupniot izvoz vo ovoj period. Izvozot vo Germanija vo vkupniot izvoz u~estvuva so 27,9% ili vo apsolutna vrednost iznesuva nad edna milijarda dolari, pri {to vkupnata trgovska razmena so ovaa zemja e 1,6 milijardi dolari. Izvozot vo Srbija e 273 milioni dolari i vo vkupniot izvoz od zemjava u~estvuva so 7,4%. Vo Bugarija bile izvezeni stoki i uslugi za 262 milioni dolari, {to e 7,1% u~estvo vo vkupniot izvoz na Makedonija. Izvozot vo Grcija vo ovoj period e 180 milioni dolari, a procentualnoto u~estvo 4,9%, a izvozot vo Italija 238 milioni dolari, so 6,4% u~estvo vo vkupniot izvoz.

O

TOP 5 IZVOZNI PAZARI Germanija

krajot na godinata }e bidat realizirani proekciite za godinava.

Makstil go ostvari proizvodstvoto kako od istoriski najdobroto vo 2007 godina.

Ima postojan rast na ostvarenoto proizvodstvo kako na polufabrikatite,

IZVOZ UVOZ

BROJ 635/636

28/12/2011

7

www.kapital.mk

SLABEAT KOMPANIITE

POLITIKI RIJATA taka i na gotovite proizvodi so edna fundamentalna razlika {to toga{ Makstil poka`uva{e i dobri ekonomski rezultati, a poslednite dve godini glavno sme malku nad vodata za da mo`eme da di{ime, re~e pretsedatelot na Bordot

na direktori, Min~o Jordanov.

Spored nego, skapite energensi i nedovolno razvienata infrastruktura se ona {to gi pravi nekonkurentni na evropskiot pazar i pobara radikalna promena na ekonomskite politiki koi bi trebalo da se naso~at kon namaluvawe na trgovskiot deficit i na nevrabotenosta. „Vreme e da se postavat vistinski ekonomski politiki vo ~ij fokus }e bidat interesite na kompaniite i stopanstvoto, odnosno kako tie da po~nat pove}e da izvezuvaat i da vrabotuvaat pove}e lu|e”, istakna Jordanov.

Od Makstil najavuvaat namaluvawe na proizvodstvoto za 30%, no zasega ne se planira otpu{tawe na rabotnici.

No, od Makstil se decidni deka e neophodna promena na ekonomskite politiki so cel da & se pomogne na industrijata da ja pre`ivee krizata {to se o~ekuva vo 2012 godina. Vo uslovi koga zemjata dlaboko navleguva vo recesija na biznismenite im e neophoden eevtin kapital, zatoa {to vo bankite cenata na zadol`uvaweto zad na cenata na vlijaela na zgolemuvawe z Delovnite partneri krajniot proizvod. proi na kompanijata kompanijat pla}aat duri tri pati stapki vo sporedba poniski kamatni kama so Makstil. „„Site svetski ekonomii go pottiknuvaat razvojot, {to e ekonomopravdano, a toa go pravat so ski opravdan poevtini pari. par Partnerite na Makstil pla}aat tri pati poevtini krediti vo odnos na nas. Otsustvoto na evtini pari ne mo`e da se kompenzira vo uslovi na potencijalna recesija”, veli Jordanov.

BUSINESSBRIEF

FUNGI FLORA, PESKARA VEL I MOONLIGHT PRETPRIEMA^I NA GODINATA imitar Seizov, rakovoditel na produkcijata Munlajt (Moonlight) od Skopje i Eleonora NastovaDimova od kompanijata za proizvodstvo na riba Do{nica vo kategorijata mikrobiznisi i Fungi flora od Radovi{ (kompanija za proizvodstvo na pe~urki i lekoviti bilki) i Plus komerc od Kumanovo (kompanija za visoka i niska gradba) vo kategorijata mali biznisi, zaedno so Josif Manev od Peskara Vel, Veles, kako najinovativen pretpriema~, se nagradeni na ovogodine{niot nastan „Pretpriema~ na godinata”, koj se odr`uva po petti pat vo Makedonija.

Profitot, investiciite, razvojot i novite vrabotuvawa vo tekot na izminatata godina se glavnite kriteriumi po koi se odreduvaat dobitnicite.

D

DR@AVITE SO NAJMNOGU PRAZNICI va e period od godinata vo koj ima najmnogu praznici. Za da nemate gri`a na sovest dobro e da znaete deka ima dr`avi koi praznuvaat i pove}e od Makedonija, koja ima

O

[VEDSKA

LUKSEMBURG

16 dr`avni i nacionalni praznici. Eve koi se 10-te zemji so najmnogu praznici spored istra`uvawata na Mercer sprovedeni vo 62 zemji GRCIJA

FRANCIJA

Praznici: 25 Nacionalni praznici: 11

Praznici: 25 Nacionalni praznici: 10

Praznici: 25 Nacionalni praznici: 12

Praznici: 25 Nacionalni praznici: 11

Vo [vedska vrabotenite imaat godi{en odmor od 18 dena, koj mo`at da go koristat site {to imaat raboten sta` od 9 meseci, odnosno 25 dena na konkretnoto rabotno mesto. So zakon se opredeleni 11 ~asa odmor me|u oddelni smeni. Ima limit na dopolnitelni 50 rabotni ~asovi po rabotnik.

Luksemburg e edna od najbogatite dr`avi vo Evropskata unija, so BDP duri 2,5 pati pogolem od evropskiot prosek.

Rabotnicite imaat pravo na 25 dena odmor vo godinata ako imaat edna godina raboten sta`. Ako nekoj raboti na nacionalen praznik dobiva tri pati pogolema dnevnica od voobi~aenata.

Rabotnicite vo Grcija imaat pravo na 25 denovi odmor vo godinata, no samo ako imaat raboten sta` od 12 godini, odnosno 10 kaj eden ist rabotodava~. Prezadol`enite Grci imaat najmnogu nerabotni denovi i pokraj toa {to se daleku od `ivotniot standard i ekonomijata koja ja imaat [vedska i Luksemburg.

Francuzite imaat pet nedeli platen godi{en odmor.

Pove}eto zemaat odmor vo juli ili avgust koga ulicite se prazni, a biznisite opa|aat. Rabotnicite koi bile na rakovodna funkcija 3 godini vo edna kompanija imaat pravo na kreativen odmor od 6 do 11 meseci.

PORTFOLIO VO FOKUS

BROJKI:

Najdobroto {to mo`e da se ka`e za 2011 godina e deka so sigurnost }e bide podobra od 2012 godina. Svetot se nao|a na pragot na golem haos.

200

milijardi dolari }e investira Gasprom vo novi proekti

18 489

godini pregovara{e Rusija za ~lenstvo vo STO

milijardi evra trigodi{ni krediti odobri ECB na evropskite banki

XOZEF STIGLIC NOBELOVEC

TRENDOVI

DALI ]E IMA KRIZA VO 2012 GODINA?

SIROMA[NITE AFRIKANCI OPTIMISTI, BOGATITE EVROPEJCI O^AJNI

rancija e najpesimisti~na zemja koga se vo pra{awe prognozite i o~ekuvawata za slednata godina, poka`uva golemoto istra`uvawe na institutot Galup interne{nal sprovedeno vo 51 zemja vo svetot.

Taka, duri 81% od Francuzite smetaat deka 2012 godina }e bide te{ka i ekonomski neizvesna godina. Interesno e {to Nigerija i u{te nekoi siroma{ni afrikanski zemji se na vrvot na listata na najoptimisti~ni zemji, dodeka lideri spored o~ajot se bogatite zemji od Evropa i Severna Amerika. Taka duri devet od desette zemji so najcrni prognozi se evropski zemji, a desetta e Hong Kong.

F

KRIZATA GI NAMALI SPOJUVAWATA I PREZEMAWATA

[TO PODALEKU OD EVROPA VO 2012 GODINA

bemot na transakciite povrzani so spojuvawe i prezemawe na globalno nivo vo ~etvrtiot kvartal od 2011 godina iznesuva{e 375,3 milijardi dolari, {to e pad od 32% vo sporedba so istiot period lani. Padot na obemot na spojuvawa i prezemawa pred s$ e posledica na padot na aktivnostite vo Evropa, kade {to tie se namaleni za duri 41%, {to kako posledica ima{e namaluvawe na proviziite na evropskite investiciski banki na najnisko mo`no nivo. Procenkite za 2012 godina se deka spojuvawata i prezemawata vo Evropa nema da se vratat vo normala.

Analiti~arite sovetuvaat - {to podaleku od Evropa, toa podobro.

O

10 VOVEDNIK

Biznismenite najdobro go znaat izlezot od krizata Биљана Здравковска Стојчевска zdravkovska@kapital.com.mk

Biznismenite vo Makedonija se sorta lu|e koja se poka`a kako mnogu otporna i cvrsta. Kolku li samo krizi i politi~ari-reformatori so ambicii za tro{ewe dr`avni pari pre`iveaa dosega?

Samiot fakt {to se `ivi e dovolen motiv da se gleda so optimizam kon nivnata mo} da go najdat vistinskiot pat za da ja pre`iveat i ovaa kriza sami i so sopstveni sili. Oti se uverija deka i mnogu pomo{ od dr`avata ne e na arno

Denovive me|u skopskite biznismeni kru`i eden vic, koj ve}e dobi status na pogovorka. Poznatata pogovorka „Koj }e pre`ivee } e raska`uva”, sega e promeneta vo nova, „Koj }e pre`ivee, }e se kae”. (Ili za da se rimuva vo original na srpski – „Ko pre`ivi kaja~e se”).

E ovaa pogovorka mnogu realno ja opi{uva psiholo{kata sostojba vo koja mnogu biznismeni ja do~ekuvaat novata 2012 godina. O~ekuvawata se crni.

Site apokalipti~ni prognozi velat deka vo 2012 godina ve}e ni{to nema da ostane isto. Site o~ekuvaat deka ne{to lo{o }e se slu~i, a ne znaat to~no {to. Site ~ekaat nekoj alarm ili signal koga treba da se podgotvat i da vnimavaat za da ne padnat vo provalijata. E toa e i najgolemiot problem so ovaa kriza vo najava.

Site o~ekuvaat deka re{enijata }e im gi ponudi nekoj drug, a s$ pomalku razmisluvaat so sopstvena glava. I toga{ odedna{ }e se razbudat i }e sfatat deka e predocna. Deka padnale vo provalijata za koja site zboruvale, no ne ja videle tr~aj}i vo stampedoto.

Problemot e vo toa {to site signali koi treba da predupredat na opasnost ve}e se rasipani, odnosno ne predupreduvaat na vreme, tuku duri otkako }e se slu~i krizata. Taka e i so na{ite biznismeni i so na{ata Vlada. Iako se ~ini deka vladinite ekonomski ministri navreme reagiraat na krizata koja doa|a so izjavite deka Makedonija silno }e bide pogodena od krizata, izjavite se ve}e zadocneti. Tie sega zvu~at samo kako alibi za lo{ite rezultati koi ve}e se tuka i koi se posledica na nepraveweto ni{to vo izminatite dve-tri godini.

Nitu politi~arite, a nitu biznismenite ne se potresuvaa mnogu na vestite deka vo Amerika ima kriza, deka Germanija gi namaluva platite za da go napravi izvozot pokonkurenten, deka brojot na nevraboteni stanuva s$ pogolem.

Odedna{ se razbudija i sfatija deka

D

se zakopani vo nelikvidnost i deka ekonomijata mo`e da bide razorena od uraganot nare~en kriza.

Dobro utro Makedonijo! Ostanuva u{te da se prebroime i da gi konstatirame {tetite od uraganot.

No, iako o~ekuvawata se crni i pocrni ne mo`at da bidat, alternativata e tuka. Biznismenite vo Makedonija se sorta lu|e koja se poka`a kako mnogu otporna i cvrsta. Kolku li samo krizi i politi~ari-reformatori so ambicii za tro{ewe dr`avni pari pre`iveaa dosega? Samiot fakt {to se `ivi e dovolen motiv da se gleda so optimizam kon nivnata mo} da go najdat vistinskiot pat za da ja pre`iveat i ovaa kriza sami i so sopstveni sili. Bidej}i o~igledno taka e najdobro. Oti se uverija deka i mnogu pomo{ od dr`avata ne e na arno. Bidej}i tokmu onie koi se navlekoa na vladinite merki za spas od krizata, odnosno na manijakalnoto tro{ewe preku javni tenderi i od Buxetot, sega se vo najte{ka situacija. Gore visoko, dolu dlaboko...

Zatoa sega naj~estiot sovet koj si go davaat me|usebe biznismenite e podobro da ne proizveduva{, otkolku da proizvede{, a da se moli{ da si go naplati{. No, verojatno }e ja nau~at lekcijata. Za drug pat }e znaat deka ako ne trpat toplo, ne treba da vleguvaat vo kujna.

Firmite i biznismenite se edinstveni koi mo`at da mu stavat kraj na ova ludilo. Zatoa moraat vo 2012 godina da postapuvaat spored ~isto kapitalisti~ki principi. Profitot i pre`ivuvaweto mora da bidat na prvo mesto. Eskpertite sovetuvaat deka mora sopstvenicite i menaxerite da se preispitaat {to i kako rabotat, za kogo rabotat i na kogo mu prodavaat, kade mo`e da odat, a od kade da se povle~at, koi rabotnici treba i mora da gi zadr`at, a koi da gi otpu{tat, kade mo`e, a kade ne smee da kratat tro{oci... Mo`ebi zvu~i kako kli{e, no navistina najgolemite izumi vo svetot se slu~ile vo vreme na najte{ki krizi. Site mora na problemite da im pristapat od eden nov i poinovativen na~in. Samo taka mo`at da najdat novi re{enija za starite problemi.

12 COVER STORY:

2012 KAKO DA SE PRE@IVEE ?

BIQANA ZDRAVKOVSKA-STOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk

godina mnogumina ja najavuvaat kako apokalipti~na godina. Za drevnite Mai 2012 godina bila posledna vo nivniot kalendar koga prestanuva da se broi vremeto. Ima u{te mnogu drugi proro{tva spored koi 2012 godina }e bide presvrtnica - kraj na `ivotot kakov {to dosega go znaeme.

Ako se trgnat site ovie proro{tva, od koi mnogumina vidoa i {ansa dobro da zarabotat, o~igledno e deka 2012 }e bide godina vo koja ni{to nema i ne smee da ostane isto.

Kako da se pre`ivee 2012 godina? Ova e najte{koto pra{awe i za biznismenite, i za bankite, i za ekonomskite eksperti. Pred s$ zatoa {to nema edinstven recept koj bi mo`el da bide prepi{an kako terapija koja }e ve za{titi od ona {to se o~ekuva slednata godina. Site vleguvaat so strav vo 2012 godina. I dr`avniot vrv i biznismenite i gra|anite se pla{at {to }e bide r d i kako }e izgleda famozniot vtor bran na krizata.

Svetot ve}e odamna go napu{ti terminot vtor bran na krizata. Svetskite ekonomii ve}e zboruvaat za recesija, usporuvawe na ekonomskiot rast, problemi so fiskalnata i monetarnata politika, nevarbotenost...

Za razlika od po~etokot na svetskata ekonomska kriza pred tri godini koga politi~arite se odnesuvaa kako da se padnati od mars i javno negiraa deka krizata }e se prelee kaj nas, ovojpat site se pesimisti. pesimist Guvernerot na Narodnata banka na Makedonija, Makeddonija, Dimitar Bogov, ne mo`e{e da bide pocrn pocrn i da saka.

Toj najavi deka na Makedonija vo 2012 godina & se zakanuva uragan. A zaa da gi ute{i biznismenite na edna sredba b b im soop{ti deka Makedonija e sepak cvrsta gradba koja mo`e da go pre`ivee uraganot.

Za biznismenite vo Makedonija i izminatata 2011 godina be{e dovolno turbulentna i prepolna so predizvici. Ako sekoj se obide barem vo svojot delokrug na rabotewe da napravi retrospektiva na s$ {to se slu~uva{e vo 2011 godina mo`e lesno da dojde so zaklu~ocite i sovetite {to treba da pravi i na {to da vnimava vo 2012 godina. „Kapital” razgovara{e so pove}e biznismeni, bankari i ekonomski eksperti koi sovetuvaat kako kompaniite polesno da ja pre`iveat 2012 godina.

Najgolemiot broj od anketiranite biznismeni kako na mali, taka i na golemi firmi, odgovorija deka najgolem problem so koj }e se soo~uvaat slednata godina }e bide odr`uvaweto na likvidnosta.

Vo uslovi koga bankarite otvoreno izjavuvaat deka parite }e gi ima pomalku, a i tie {to }e gi ima }e bidat poskapi, toga{ biznismenite treba da bidat vistinski alhemi~ari za da go najdat receptot za pre`ivuvawe. A koga se vo pra{awe finansiite i parite nema alhemija. Ili ima pari, ili nema.

Mirni ne mo`at da bidat nitu bankarite.

Iako guvernerot i drugite ekonomski ministri uporno se trudat da ja pratat porakata deka bankite se stabilni, samiot fakt deka kompanite }e imaat problemi vo 2012 godina

2012

Kako da se pre`ivee 2012 godina? Ova e najte{koto pra{awe i za biznismenite, i za bankite, i za ekonomskite eksperti. Pred s$ zatoa {to nema edinstven recept koj{to bi mo`el da bide prepi{an kako terapija koja }e ve za{titi od toa {to se o~ekuva slednata godina. Site vleguvaat so strav vo 2012 godina. I dr`avniot vrv i biznismenite i gra|anite se pla{at {to }e bide i kako }e izgleda famozniot vtor bran na krizata. „Kapital” razgovara{e so pove}e biznismeni, bankari i ekonomski eksperti koi sovetuvaat kako kompaniite polesno da ja pre`ievat 2012 godina i kako problemite vo raboteweto da gi iskomuniciraat so vrabotenite i javnosta ja razni{uva pozicijata na bankite. Bankite ve}e po~nuvaat da poka`uvaat zagubi poradi toa {to s$ pogolem broj firmi ne mo`at navreme da gi vra}aat kreditite. Iako bankarite uveruvaat deka }e bidat poddr{ka na firmite i slednata godina, ona {to e izvesno e deka bankite }e imaat u{te pogolema averzija kon rizik i s$ pote{ko }e se odlu~uvaat da odobruvaat kredit na firmi koi nemaat perfektna sostojba so pari~nite tekovi. A takvi se mnogu malku.

Tie malku pak koi imaat gotovina i koi nemaat problem so naplatata ni na kraj na pamet ne im pa|a da zemat kredit i da se zadol`at vo banka. Finansiskite eksperti koi gi konsultira{e „Kapital” velat deka vo uslovi koga site firmi imaat realno mnogu golemi problemi so naplatata na pobaruvawata i nelikvodnosta, krateweto na tro{ocite mora da bide prioritet broj eden. No, ne treba da se krati s$ i po sekoja cena. Ovojpat na krateweto tro{oci kompaniite treba da pristapat od eden poinakov i poinovativen na~in. Ne stanuva zbor za brzi i kratkoro~ni rezovi na tro{ocite za da se pre`ivee, sovetuvaat ekspertite, tuku biznismenite treba da razmisluvaat strate{ki i krateweto na tro{ocite da go gledaat na dolg rok, kako poteg koj } e im pomogne da bidat pokonkurentni vo sporedba so nivnata konkurencija.

Ako treba da se izdvoi eden edinstven sovet koj }e im bide od najgolema pomo{ za biznismenite toga{ toj bi bil - fokusirajte se na naplatata! Samo onie koi imaat gotovina, }e mo`at polesno da di{at i da ja prodol`at borbata za opstanok.

DOBRO UPRAVUVAJTE SO PARITE ZA DA NE PROPADNETE! Site biznismeni, posebno onie proizvoditelite, o~ekuvaat namaleni nara~ki nameneti za izvoz koj se mnogu biten faktor za sekoj proizvoditel i od finansiski i od organizacionen aspekt i drasti~no namaluvawe na proda`bata na doma{niot pazar posebno na povredni stoki od strana na naselenieto (osven na hrana i lekovi), {to od realen aspekt {to od psiholo{ki aspekt.

Namesto da se posvetat na organizacija na rabotata i strategijata najgolem broj od biznismenite slednata godina }e se borat so naplata na sekojdnevni pobaruvawa i obvrski, bidej}i bez toa nema da mo`at da go po~nat sledniot raboten den.

Od Makstil o~ekuvaat te{ka godina so mnogu neizvesnosti vrzani za pobaruva~kata i

[TO NAVISTINA ]E SE SLU^UVA VO 2012 GODINA? Kupuva~ite (i doma}instvata i kompaniite) }e bidat povnimatelni, {to zna~i pomalku }e kupuvaat i pobaruva~kata }e se namaluva u{te pove}e; ]e stane jasno {to }e se slu~uva so evroto, a so toa i reperkusiite od koe bilo scenario; ]e ima u{te pove}e regulativa; ]e ima pojasni definirawa na zna~ewata na oddelnite zemji na svetskata arena; U{te pojasna }e stane neophodnosta od inovaciite i od za{titata na `ivotnata sredina. odnosite na cenite na surovinite, enegensite i materijalite i gotovite proizvodi.

Izvesno e deka site metalur{ki kompanii vo 2012 godina }e bidat soo~eni so namalena pobaruva~ka i pad na cenite na proizvodite koi tie gi proizveduvaat na svetskite pazari. „Ve}e e jasno deka osnovnata metalur{ka surovina – staroto `elezo, }e poskapi za 8% do 10%, a }e poskape i elektri~nata energija i prirodniot gas, koi zaedno so~inuvaat okolu 83% od tro{kovnata struktura i koi }e go opredelat raboteweto na Makstil vo godinata {to ni pretstoi. Izvesno e deka prviot kvartal so sigurnost }e rabotime so izmenet re`im na rabota i prepoloveno proizvodstvo vo odnos na postoe~koto, {to }e ima seriozni implikacii vrz tro{ocite na rabotewe po edinica proizvod”, veli Mitko Ko~ovski, direktor vo Makstil.

Ako na toa se dodadat o~ekuvanite povisoki transportni tro{oci, kako i silnite pritisoci za realizacija na odredeni investicioni vlo`uvawa vo delot na ekologijata, vo uslovi na otsustvo na poseriozna poddr{ka na delovnite banki, 2012 godina mo`e da pretstavuva isklu~itelno te{ka godina ne samo za Makstil, tuku i za celata metalur{ka industrija.

Toni Bo`inovski, generalen direktor na Tehnokop, kompanija za proizvodstvo na mebel veli deka site firmi mora pokraj realnite analizi za pad na proda`bata

13

14

Anketata na nekolku stotici direktori od strana na Economist Intelligence Unit za 2012 godina zboruvaat deka pesimizmot e dlaboko prisuten. Od nivnite odgovori, jasni se nekolku tendencii: Najpesimisti~ni se prognozite za svetskata ekonomija, pomalku pesimisti~ni se za dejnosta vo koja{to direktorot raboti i najmalku pesimisti~ni se koga treba da se dade procenka za sopstvenoto pretprijatie. Tuka verojatno ima golema doza subjektivnost i naso~uvawe na problemite nadvor od na{ata neposredna sredina; Od aspekt na dejnostite, najmaliot pesimizam se zabele`uva za dejnostite od tehnologijata i telkomunikaciite, a najgolem e pesimizmot za potro{uva~kite stoki; Od aspekt na geografijata, najgolemiot rast se o~ekuva da se ostvari vo AvstralijaAzija, potoa se ili Sreden Istok i Azija ili Isto~na Evropa i Rusija. Vo mnogu oblasti, zemjite na zreli ekonomii – Severna Amerika, Evropa, pa i Ju`na Amerika se o~ekuva da imaat mnogu mal rast ili opa|awe vo 2012 godina. vo stranstvo i na doma{niot pazar da izgotvat i plan B, barem za prvite 6 meseci od slednava godina za mo`ni najpesimisti~ki proekcii vo proda`bata i drugi realni prihodi vo kompanijata i kako tie }e vlijaat na tekovnite tro{oci. „Vo vreme na kriza najdobro i najpametno e da se vlo`uva vo edukacija na kadarot, da se razmisluva za inovacija vo sopstvenoto proizvodstvo ili da se vlo`i vo nova investicija za dousovr{uvawe na postoe~kiot proces na proizvodstvo. Koga }e izlezeme od krizata tie {to go napravile ova }e imaat konkurentska prednost i }e ja prezemat ulogata na lideri vo svojata dejnost. No, ovoj predlog va`i samo za 2% od firmite vo Makedonija, odnosno za onie koi bile vo izminatiov period vo mo`nost da razvijat visoko dohodovni biznisi i imaat akumulirano kapital koj mo`at vo krizen period da go iskoristat za razvojni aktivnosti”, veli Bo`inovski.

Za proizvodnite firmi kakva {to e i Tehnokop, koi ve}e investirale vo proizvodstsvoto od {to vra}awe nazad nema, Bo`inovski sovetuva posebno vnimanie da posvetat na planot B i negovo aktivirawe, da se obidat da gi zadr`at kvalitetot i cenata koja ja imaat pri realnata proda`ba, da ne gi prodavaat nivnite proizvodi so dopolnitelni mar`i, bidej} i }e izgubat od profitot i } e se dovedat da rabotat bez zarabotka, da gi selektiraat nivnite dosega{ni kupuva~i i da ne gi prodavaat proiz-

vodite pove}e na tie {to ne se plate`no sposobni, da baraat postojano novi kupuva~i i pazari i da ja doka`uvaat vrednosta na svojot proizvod. „Proizvoditelite treba da sfatat deka e podobro da ne proizvedat voop{to otkolku da molat za naplata i na kraj da ostanat i bez proizvod i bez pari”, veli Bo`inovski.

I za Nikola Qu{ev, prviot ~ovek na Vip operator, najgolem problem za biznisite } e bide pari~niot tek, odnosno cash flow. „Kompaniite }e mora vnimatelno da go planiraat tekot na parite i soodvetno da reagiraat ako se najdat na rabot na likvidnosta. Kamatnite stapki na kreditite se visoki poradi inherentniot rizik (slabiot moral na pla} awe vo Makedonija), no toa predizvikuva dopolnitelno pritisok vrz kreditokorisnicite i opasnost da prestanat da gi otpla}aat anuitetite”, sovetuva Qu{ev.

So ogled na faktot {to minatata kriza ne predizvika golemo vlijanie vrz telekomunikaciskiot sektor, posebno ne vo raboteweto na Vip operator, Qu{ev ne o~ekuva silno vlijanie na ovie sostojbi vrz rabotewe na kompanijata koja toj ja upravuva. „Sepak vnimatelno gi sledime makroekonomskite dvi`ewa, nivnoto vlijanie vrz potro{uva~kata mo} na naselenieto i soodvetno na toa ja podgotvuvame na{ata strategija za nastap na pazarot i investiciite.

BEZ BANKA NE SE MO@E Na kraj na denot mora site

da vnimavaat da ne dojdat do situacija da go izgubat rejtingot kaj svojata banka.

Eve {to velat bankarite koi gi konsultira{e „Kapital”.

Sr|an Krsti}, pretsedatel na Upraven odbor na [parkase banka Makedonija, veruva deka makedonskite kompanii }e bidat pootporni na ovaa najnova kriza, bidej}i Makedonija vo kriza funkcionira so decenii. „Slednata 2012 godina }e bide mnogu te{ka i turbulentna godina. Porakata koja [parkase ja ispra}a do svoite klienti e, tuka sme, i vo vreme na kriza, vlo{ena likvidnost i ote`nati uslovi za biznis, nie sme partnerski postaveni i }e napravime s$ {to e vo na{a mo} zaedno da gi doneseme vistinskite odluki koi }e ni pomognat da go prebrodime ovoj krizen period”, pora~uva Krsti}. No, kompaniite mora da najdat na~in da se prestrukturiraat i da gi namalat tro{ocite vo raboteweto, veli toj. „Prestrukturirawe vo vreme na kriza zna~i reducirawe na tro{ocite na site mo`ni na~ini, {tedeweto e i toa kako biten faktor za da se odr`i pogolema stabilnost na biznisot. Vtor, i ne pomalku va`en faktor - odr`uvaweto visoka likvidnost. Likvidnosta pred prihodi e biten faktor pri ocenkata na kreditnite aplikacii vo bankite”, veli Krsti}.

Jovanka Joleska-Popovska, pretsedatel na Upraven odbor na Prokredit banka veruva deka makedonskite pretpriema~i se dosta `ilavi i deka }e uspeat brzo da se adaptiraat vo novi

uslovi. „Firmite glavno treba da bidat realni, da gi predvidat realnite problemi i mo`nite na~ini kako da se premostat. Aktivnite biznisi }e opstojat i imaat {ansa da se rangiraat povisoko, da bidat pred konkurencijata. Krizata e ponekoga{ i stimul za podobruvawe vo ona {to se raboti. Nikako ne smee da se dozvoli da preovlada psihoza na samopotcenuvawe, stres, zastoj i odlo`uvawe na investiciskite planovi”, veli Joleska.

Taa gi ohrabruva pretprijatijata da razvijat sposobnost da se prilagoduvaat, da se informiraat i da sogleduvaat pazarni mo`nosti. Ne samo da analiziraat kako i kade da za{tedat, tuku kako da ja zgolemat proda`bata i da ostanat vo tesna vrska so klientite.

Spored nea, pote{kotiite na kompaniite koi proizleguvaat od nedostigot od likvidni sredstva, odlo`ena naplata, inertnost na kupuva~ite, }e bidat i natamu prisutni. „Prokredit banka e fleksibilna i prodol`uva so aktivno kreditirawe. Ostanuvame na strana na malite i sredni pretprijatija, za niven dobar finansiski menaxment so soodvetna i adaptirana kreditna poddr{ka”, velat od Prokredit.

Spored Jitka Pantu~kova, pretsedatel na Upraven odbor na Ohridska banka kompaniite koi se najmnogu zavisni od nadvore{notrgovskata razmena mo`e da se soo~at so pote{kotii. “Kompaniite treba da prodol`at so dobro upravuvawe so operativnite

NIKOLA QU[EV IZVR[EN DIRKETOR NA VIP OPERATOR

“Najgolem problem za biznisite }e bide pari~niot tek, odnosno cash flow.

Kompaniite }e mora vnimatelno da go planiraat tekot na parite i soodvetno da reagiraat ako se najdat na rabot na likvidnosta. Kamatnite stapki na kreditite se visoki poradi inherentniot rizik (slabiot moral na pla}awe vo Makedonija), no toa predizvikuva dopolnitelno pritisok vrz kreditokorisnicite i opasnost da prestanat da gi otpla}aat anuitetite”

TONI BO@INOVSKI GENERALEN DIREKTOR NA TEHNOKOOP

“Site proizvodni firmi treba posebno vnimanie da posvetat na planot B i negovo aktivirawe vo kriza, da se obidat da gi zadr`at kvalitetot i cenata, da ne gi prodavaat nivnite proizvodi so dopolnitelni mar`i, da gi selektiraat nivnite dosega{ni kupuva~i i da ne gi prodavaat proizvodite pove}e na tie {to ne se plate`no sposobni, da baraat postojano novi kupuva~i i pazari i da ja doka`uvaat vrednosta na svojot proizvod”

SR\AN KRSTI] PRETSEDATEL NA UPRAVEN ODBOR NA [PARKASE MAKEDONIJA

Prestruktuirawe vo vreme na kriza zna~i reducirawe na tro{ocite na site mo`ni na~ini, {tedeweto e i toa kako biten faktor za da se odr`i pogolema stabilnost na biznisot. Vtor, i ne pomalku va`en faktor odr`uvaweto na visoka likvidnost.

VERICA HAXIVASILEVA MARKOVSKA KONSULTATNT OD AAG

“Firmite treba da si dadat pove} e vreme za strategisko razmisluvawe.

Onie {to toa ne go napravija vo 2010 ili 2011 godina, }e treba da se svrtat kon toa {to navistina tie pravat, {to mu prodavaat na svetot, komu mu prodavaat, kakvo e zdravjeto na nivnite kupuva~i, kako }e funkcioniraat vo razli~ni scenarija i koi se mo`nostite za preorientacija ako za toa ima potreba”

MIROSLAV [UKAROV PROFESOR NA JIE UNIVERZITET

“Pretprijatijata treba da zapo~nat da u~at kako politi~ki da se dodvoruvaat i da se vklopuvaat vo „dr`avnite planovi”.

Ova e trend koj podolgo postoi vo svetski ramki i koj{to e isklu~itelno zarazen, pa nitu na{ata zemja ne e imuna na ovaa pandemija”

JOVANKA JOLESKA POPOVSKA PRETSEDATEL NA UPRAVEN ODBOR NA PROKREDIT BANKA

“Pretprijatijata da razvijat sposobnost da se prilagoduvaat, da se informiraat i da sogleduvaat pazarni mo`nosti. Ne samo da analiziraat kako i kade da za{tedat, tuku kako da ja zgolemat proda`bata i da ostanat vo tesna vrska so klientite”

tro{oci, upravuvawe so rizicite i so finansiskite resursi, a pritoa paralelno da ostanat skoncentrirani na likvidnosta, naplatata na pobaruvawata i pristapot do finansisrawe. Vo 2012 godina gi ohrabruvame kompaniite da se potprat na nas, kako na partnerska banka, koja }e gi poddr`uva, so cel zaedno da gi prebrodime ovie predizvikuva~ki vremiwa”, pora~uva Pantu~kova.

PREISPITAJTE JA VIZIJATA! Spored Verica Haxi VasilevaMarkovska, kosultant vo AAG smeta deka slednata 2012 godina }e bide problemati~na godina, a vo prilog na toa odat i slu~uvawata od krajot na 2011 godina koi donesoa nervoza, pesimizam, nedoverba vo sebe, strav...„Firmite treba da si dadat pove}e vreme za strategisko razmisluvawe. Da se svrtat kon toa {to navistina tie pravat, {to mu prodavaat na svetot, komu mu prodavaat, kakvo e zdravjeto na nivnite kupuva~i, kako }e funkcioniraat vo razli~ni scenarija i koi se mo`nostite za preorientacija ako za toa ima potreba. Vremiwata na nestabilnost nosat i opredeleni mo`nosti. Inovacijata e sekoga{ va`na ama sega mo`e da bide od

`ivotno zna~ewe. Zatoa treba da se dade vreme za razmisluvawe i da se ohrabrat vrabotenite da eksperimentiraat so razli~ni kombinacii na resursite na dru{tvata”, veli Markovska, koja sovetuva deka strategiskoto razmisluvawe i inovaciite vo vreme na kriza se mnogu zna~ajni i za sekoj poedinec, a ne samo za firmite.

Spored profesorot na Univerzitetot na Jugoisto~na Evropa, Miroqub [ukarov, pove}e ne treba da se postavuva pra{aweto: dali }e ima kriza ili ne, tuku kako od krizata firmite da se izvle~at so pomalku luzni. „O~igledno e globalnoto navleguvawe na intervencionalizmot i dr`avno instrumentalizirawe na razvojnite tekovi i rasporeduvawe na mo}ta. Se razbira toa nema vrska so ekonomija i ekonomskata logika, voop{to. Pretprijatijata treba da po~nat da u~at kako politi~ki da se dodvoruvaat i da se vklopuvaat vo ’dr`avnite planovi‘. Ne mislam na ovaa makedonska vlast, tuku na trend koj podolgo postoi vo svetski ramki i koj{to e isklu~itelno zarazen, pa nitu na{ata zemja ne e imuna na ovaa pandemija”, veli profesorot [ukarov.

15

16 COVER STORY: KAKO DA SE PRE@IVEE 2012 EKSPERTITE ZA ^OVE^KI RESURS RESURSI I ZA ODNOSI SO JAVNOSTA SOVETUVAAT

KAKO DA JA KOMUNICIRATE KRIZATA SO VRABOTENITE I SO JAVNOSTA?

IVANA KOLEVA IVA BAL^EVA

pored poznatiot polski istori~ar, poet i novinar Ri{ard Kapu~inski, lu|eto znaat deka gi zafatila kriza toga{ koga nemaat odgovori na sopstvenite pra{awa. Vo sli~na situacija se nao|aat i pogolem del od makedonskite kompanii. Mnogu sopstvenici na kompanii i menaxeri stravuvaat deka krizata koja se o~ekuva da ja “potrese” makedonskata ekonomija }e im donese namaleni buxeti, pomalku potro{uva~i i nezadovolni vraboteni. Vo vreme na kriza neminovni se prestrukturirawata i namaluvaweto na brojot na vraboteni, so cel da se namalat tro{ocite. No, kako toa najdobro da go komuniciraat so vrabotenite? Kako da gi motiviraat i da gi zadr`at dobrite rabotnici, a da se “spasat” od mrzlivite vraboteni? Kako toa da se komunucira so javnosta, a da ne bidete sfateni deka problemite niz koi minuvate ne zna~at deka ste pred bankrot?

Za da odgovorime na ovie pra{awa koi sekojdnevno si gi postavuvaat menaxerite, “Kapital” razgovara{e so nekolku eksperti za ~ove~ki resursi i za odnosi

S

Vo trka po {to poefikasno rabotewe vo vreme na kriza, menaxerite i sopstvenicite ne treba da gi stavat vrabotenite podolu na listata so prioriteti. Iako kompaniite se soo~uvaat so pomali buxeti, ekspertite prepora~uvaat brojni nefinansiski motivatori, koi }e gi zadr`at vrabotenite lojalni i }e go podobrat celokupnoto rabotewe na biznisot so javnosta, koi sovetuvaat kako firmite polesno da komuniciraat so vrabotenite vo vreme na kriza.

Da se so~uvaat dobrite i efektivni vraboteni e klu~no vo uslovi na ekonomska recesija. No, kako da se napravi toa?

Ekspertite velat deka postojat brojni na~ini da se zadr`i visoko nivo na motiviranost kaj vrabotenite vo vreme koga buxetite na kompaniite se namaleni.

“Vo uslovi na recesija, merkite kako prestrukturirawe, pa i namaluvawe na brojot na vraboteni stanuvaat neminovnost. Takvite treba da se sprovedat sistematski, so posebna vnimatelnost da ne se namali moralot na vrabotenite pove}e od potrebno. Zatoa {to nasproti fokusiraweto na vrabotenite koi mora da zaminat, ~esto se slu~uva da se previdi neophodnosta od posvetuvawe nu`no

vnimanie na procesot na tranzicija kaj tie {to ostanuvaat, a imaat pesimizam i dopolnitelno treba da se spravat so zgolemeniot obem na rabotni aktivnosti, potragata po novi pazari”, veli Tereza Serafimova, ekspert za ~ove~ki reusrsi vo konsultantskata ku}a AAG. Serafimova objasnuva deka predviduvaweto neizvesna i pesimisti~na idnina vlijae negativno na grupniot moral i nosi strav, pa i panika kaj vrabotenite.

“Stravot voobi~aeno e vrzan za nedostigot od resursi za dnevno rabotewe, namaluvaweto na platite i beneficiite, gubeweto na rabotnoto mesto. Stravot e neproduktiven sekade, pa i na rabotnite mesta.

Toj e tivok ubiec na rezultatot. U{te pove}e, toj se {iri i mo`e da gi opfati vrabotenite na koi se potpira organizacijata, a samite nemaat pri~ina za strav.

IRINA TULEVSKAJOVANOVSKA GLAVEN HR REGRUTER VO DEKRA

Za kompaniite posebno se zna~ajni nefinansiskite motivatori vo vreme na kriza. Takva e “politikata na otvoreni vrati”, kade {to vrabotenite imaat sloboden pristap da komuniciraat so site nadredeni.

TEREZA SERAFIMOVA EKSPERT ZA ^OVE^KI RESURSI VO AAG

Prestrukturiraweto i namaluvaweto na brojot na vraboteni se neminovni vo vreme na recesija, no tie treba da se sprovedat sistematski i so posebna vnimatelnost, za da ne se namali moralot na site vraboteni.

SMIQKA [O[KOVSKA

HR MENAXER VO RE-AKTIV

Sopstvenicite i menaxerite treba da rabotat na spodeluvaweto na vizijata na kompanijata, da se podobri komunikacijata i pove}e da se vklu~at vrabotenite vo kreiraweto i vo implementiraweto na biznis-procesite.

NATA[A IVANOVSKA PRETSEDATEL NA ASOCIJACIJATA ZA RAZVOJ NA KARIERA (ASK)

Vklu~ete gi vrabotenite vo golemite odluki za idninata na kompanijata i dr`ete se do kompaniskite vrednosti, bidej}i vo vreme na kriza tie lesno se zaboravaat.

Poradi toa, potrebno e voveduvawe, podobruvawe na vnatre{niot proces za upravuvawe so rezultatite na vrabotenite, kako klu~en instrument za motivirawe i za zadr`uvawe na lu|eto”, prepora~uva Serafimova.

Ekspertite za ~ove~ki resursi isto taka prepora~uvaat deka vo vreme na kriza mora da se zgolemi komunikacijata so vrabotenite i dostavuva~ite i tie da u~estvuvaat vo donesuvaweto odluki, kako i da se vovedat novi sistemi na menaxirawe na znaeweto vo kompanijata, {to na nekoj na~in bi gi zamenilo brojnite plateni obuki na koi dosega bile ispra}ani vrabotenite.

Spored Irina Tulevska-Jovanovska, glaven HR regruter vo Dekra, va`no

e menaxerite i sopstvenicite da razberat deka tie treba da upravuvaat so promenite, namesto promenite da upravuvaat so niv.

Zatoa, vo vreme na kriza prepora~uva da se podobri komunikacijata so vrabotenite, so dostavuva~ite i so kupuva~ite, no i da se pottiknuvaat novi idei od vrabotenite.

Sovetuva kompaniite da napravat SVOTanaliza za da gi predvidat site mo`ni scenarija, no i da ne donesuvaat brzi odluki za otpu{tawe na kadarot dokolku nema ekonomski i biznis-parametri koi

uka`uvaat na taa potreba. “Za kompaniite posebno se zna~ajni nefinansiskite motivatori vo vreme na kriza. Takva e “politikata na otvoreni vrati”, kade {to vrabotenite imaat sloboden pristap da komuniciraat so site nadredeni. Drugi zna~ajni praktiki vo vreme na kriza se pofleksibilniot odnos na rabotodavecot, kompenzacii za vrabotenite samo ako e toa neophodno i ponaglaseno priznavawe na postignuvawata na vrabotenite”, veli taa.

Nata{a Ivanovska, pretsedatel na Asoci-

17

za razvoj na kariera (ASK), veli 18 jacijata deka vo krizni situacii kompaniite treba da razmisluvaat kako vrabotenite mo`at da kreiraat ekstra vrednost za kompanijata preku novi ili podobreni uslugi. Spored Ivanovska, toa }e bide golem predizvik za sekoj menaxer. “Ako im veruvame na analizite i predviduvawata, 2012 }e bide u{te edna godina so niza predizvici za kompaniite. A bidej}i toa se reflektira na na~inot na koj{to rabotat kompaniite, ne o~ekuvam slednata godina da se slu~at

nekoi dramati~no novi ne{ta na poleto na ~ove~kite resursi. Menaxerite poleka u~at deka treba da posvetat seriozno vnimanie na vrabotenite, odnosno kako da gi regrutiraat, kako da gi odberat najdobrite za soodvetnite pozicii, dali poziciite se jasno definirani i vo soglasnost so procesite vo organizacijata, kako rabotat na razvojot na vrabotenite itn.”, veli taa. Dodava deka vo zemjava na vraboteniot ~esto se gleda kako tro{ok za organizacijata koj mo`e da se skrati vo vreme na kriza, iako vo isto vreme

posveteniot i kompetenten vraboten e tokmu toj koj kreira vrednost i sredstva za organizacijata. Ako kompaniite sakaat nivnite vraboteni da ostanat lojalni i vo vreme na kriza, spored Ivanovska, tie treba da ja spodelat kompaniskata vizija, dobrite i lo{ite ne{ta so vrabotenite, no i da napravat tie da se po~uvstvuvaat kako da se del od nekoja pogolema prikazna kade {to imaat klu~na uloga.

Spored HR menaxerot vo Re-aktiv, Smiqka [o{kovska pak, kompaniite treba da kreiraat i da vospostavat sistem za menaxirawe so znaeweto vo kompanijata, koj bi gi podobril ve{tinite i bi go pro{iril znaeweto na vrabotenite. Toa }e im pomogne na organizaciite podobro da se raspredeli znaeweto {to postoi kaj odredeni poedinci vo kompanijata. Ostanatite vraboteni }e dobijat dopolnitelni znaewa, a ovaa merka mo`e da gi spasi kompaniite od nemo`nosta so namalen buxet da obezbedat obuki za vrabotenite, koi direktno vlijaat na nivniot napredok i karieren razvoj. “Kaj nas, koga }e se spomne motivacijata site ja poistovetuvaat so plata, pari i bonusi, {to e samo kratkotraen na~in na motivirawe.

Kompaniite mora da rabotat pove} e na vnatre{nite motivatori, koi se i podolgotrajni ako soodvetno se identifikuvaat. Vo nikoj slu~aj ne smeat da zaboravat i na klimata vo kompanijata, odnosno koi se postojnite i idnite vrednosti {to saka da gi gradi kompanijata”, veli taa.

NEMOJTE DA GI KRIETE LO[ITE REZULTATI OD JAVNOSTA Plasiraweto na informacijata na poinakov na~in e klu~en element vo uslovi na kriza. Praktikata doka`uva deka kompaniite koi vo kontinuitet komunicirale so javnosta i vo vreme na kriza po zavr{uvaweto na krizata ostvaruvaat pozitivni rezultati, za razlika od kompaniite koi se zatvorile. Vo vreme na kriza kompaniite naj~esto reagiraat defanzivno i gi kratat tro{ocite i buxetite za marketing, za oglasuvawe i za odnosi so javnsota.

Ekspertite se soglasuvaat deka tokmu vakvata strategija e celosno proma{uvawe, bidej}i odnosite so javnosta vo krizni situacii mo`e da ja imaat klu~nata uloga vo zadr`uvaweto na dobrata reputacija na kompanijata. Vo vreme na kriza od ogromno zna~ewe e komunikacijata so javnosta i so potro{uva~ite, no taa mora da se odviva transparentno, otvoreno i iskreno. “Za sekoja kompanija najva`no e gradeweto na reputacijata, pa vo vreme na kriza neophodno e taa reputacija da se so~uva. Toa {to e va`no vo takvi slu~ai e iskrenosta, transparentnosta i otvorenosta kon

Iskustvoto poka`uva deka kompaniite koi vo kontinuitet komuniciraat so javnosta, po zavr{uvaweto na krizata ostvaruvaat pozitivni rezultati. Zatoa, ekspertite sovetuvaat kompaniite da ne se povlekuvaat vo vreme na kriza, tuku da ostanat vo kontakt so javnosta i da bidat u{te potransparentni

KONSTANTIN IKONOMOV OSNOVA^ I DIREKTOR NA APRIORI KOMUNIKACII

Komunicirajte so mediumite i vo vreme na kriza.

Edinstveno taka mo`ete da ja prenesete svojata poraka i da ostvarite neplaten publicitet.

SA[O DUQANOV PR-MENAXER VO PUBLICIS

Vo uslovi na kriza informacijata koja doa|a od kompaniite treba da bide precizna, da ne ostava prostor za {pekulacii i sopstveno tolkuvawe, da se reducira obemot na panika i strav.

javnosta za vistinskata sostojba i za rezultatite koi gi ostvaruva kompanijata.

Ne smee da se dade la`na slika za raboteweto, da se krijat informacii ili pak, selektivno i necelosno da se informira, bidej}i toa }e ima negativen efekt za kompanijata. Potrebno e site informacii da & se dadat na javnosta navreme, pritoa prika`uvaj}i deka ste svesni za kriznata situacija, no i deka ja imate kontrolata

vo racete i znaete kako da se spravite so novonastanatata situacija. Osnova za toa e dvonaso~nata, otvorenata i transparentnata komunikacija”, veli @aneta Trajkovska, direktor na Visokata {kola za odnosi so javnosta.

Konstantin Ikonomov, osnova~ i direktor na Apriori komunikacii i prv pretsedatel na Zdru`enieto za odnosi so javnosta vo Makedonija, veli deka vo vreme na kriza, va`no e da se odberat najkreativnite PR-proekti, koi ne baraat premnogu sredstva i lesno se komuniciraat preku socijalnite mre`i, koi ne ~inat mnogu, za koi ne se potrebni mnogu sredstva. Ova e od osobeno zna~ewe vo Makedonija, imaj} i predvid deka socijalnite mre`i vo momentov se vtoriot najposetuvan medium spored rejtingot. “Kako na~in na komunikacija mora da bidat kontinuiranite i relevantnite odnosi so mediumite, generalno, bez razlika dali stanuva zbor za pe~ateni ili za elektronski mediumi.

Kapital Akademija...

Edinstveno taka mo`ete da ja prenesete svojata poraka i da ostvarite neplaten publicitet”, izjavi Ikonomov.

Kriznata situacija ne zna~i deka kompaniite treba da prestanat so rabota.

Naprotiv, vo vakvi uslovi treba da bidat proaktivni, inovativni i da go zgolemat raboteweto. “Vo uslovi na kriza, dokolku se prezeme presmetliv rizik i se donese kreativna odluka, mo`e da se zgolemi pazarnoto u~estvo. Na poleto na odnosite so javnosta toa zna~i pogolema transparentnost, intenzivirawe na aktivnostite, po~esta komunikacija so javnosta i upotreba na site raspolo`livi PR-alatki so cel da se odr`uva i da se unapreduva imixot na sopstvenata kompanija. PR e osobeno kredibilna i efektivna alatka, so specifi~ni celi vo sporedba so tradicionalnite mediumi, {to zna~i deka tie treba {to po~esto da se primenuvaat”, izjavi Sa{o Duqanov, PR-menaxer vo Publicis.

member of KAPITAL MEDIA GROUP m

објавува ј у

АКАДЕМИЈА ЗА ПРОДАЖБА Февруари - Јуни 2012 Клучен резултат на секоја деловна компанија е обемот на продажбата. Сите компаниски функции на овој или оној начин мораат да ја поддржат оваа витална функција или компанијата може да ја загуби својата позиција на пазарот. Со цел да создадеме основа за долгорочно унапредување на деловните резултати, креиравме програма на обуки кои покриваат повеќе важни аспекти на продажбата.

ОБУКИТЕ СЕ ПОДЕЛЕНИ ВО ДВЕ ГРУПИ: 1. ОРГАНИЗАЦИЈА НА ПРОДАЖБАТА (наменета на продажниот менаџмент) 1.1. Подготовка на продажна стратегија и план на продажбата 1.2. Организација на продажбата и продажен менаџмент 1.3. Финансии во продажбата и управување со клучните клиенти 1.4. Customer Rela(onship и Customer Experience менаџмент

2. ПРОДАЖНИ ВЕШТИНИ (наменети на продажната сила на компанијата) 2.1. Водење на продажен разговор и продажна презентација 2.2. Преговарање и развој на долгорочни односи со клиентите 2.3. Известување и пратење на продажбата

ШТО ЌЕ ДОБИЕТЕ?

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА ПРОГРАМАТА:

Сите учесници на Академијата за продажба ќе добијат низа менаџерски алатки за управување со продажбата и за унапредување на вештините на продажните тимови. Работните материјали опфаќаат: краток пресек на теоретската основа, студии на успешни случаи од праксата на компании од светот и од регионот, низа препорачани обрасци за изработка на сопствена документација за управување со продажбата, поширок список на препорачана литература за унапредување на стекнатите знаења.

Менаџери за продажба Комерцијалисти Account менаџери Сопственици на мали и средни бизниси Сите останати кои учествуваат во процесот на продажба на производи и услуги

ПРЕДАВАЧ ДАНИЕЛ ТЕВЧИОСКИ е sovetnik i predava~ so pove}e od 10

Програмата е креирана како основа за развој на сопствена продажна сила на секоја компанија. Пристапот е прилагоден на праксата на компаниите кои работат на околните пазари и ги зема во предвид специфичностите на работата во регионот.

godini prakti~no iskustvo vo Republika Srbija i Balkanot, specijaliziran za temi povrzani so marketing i proda`na strategija, upravuvawe so proda`bata i uslugata, unapreduvawe na odnosite so klientite. Del od referentnite kompanii koi gi koristat negovite uslugi se: Tarket, Mercedes, Koka Kola, Soni, Simens, Rajfajzen banka, Sosiete @eneral, Galenika, ITM, Delta, Telekom Srbija.

Проектот Kapital Akademija... е формиран на 25.09.2011 лица за контакт: Гордана Михајловска mihajlovska@kapital.com.mk, Дијана Гулакова akademija@kapital.com.mk 02 3298 110

19

INTERVIEW 20 INTERVIEW

BO@IDAR JANKOVSKI

foto: FILIP POPOVSKI

IZVR[EN DIREKTOR NA DAJNERS MAKEDONIJA

MAKEDONIJA SÈ È U[TE E DALEKU OD PAZARNA EKONOMIJA!

BROJ 635/636

28/12/2011

www.kapital.mk

BIQANA ZDRAVKOVSKA-STOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk

Neodamna bevte nazna~en za regionalen pretstavnik na Dajners za Makedonija, Srbija i Crna Gora. [to }e zna~i toa vo praktika, nekoj vid obedinuvawe ili centralizirawe na upravuvaweto?

Stanuva zbor za obedinuvawe na del od uslugite koi Dajners klub gi dava vo regionot. I ova ne e prv takov primer na regionalno centralizirawe na del od aktivnostite. Na primer, ve}e postoi Dajners klub Nordik, koj gi obedinuva nordiskite zemji, kako {to vo minatoto postoe{e Dajners klub Adriatik, koj gi obedinuva{e site porane{ni jugoslovenski zemji, plus Rusija, Romanija, Bugarija, Ungarija i Albanija. Do 2004 godina Dajners klub Makedonija rabote{e vo ramkite na Dajners klub Adriatik, odnosno Dajners klub Hrvatska, koj e eden od najuspe{nite Dajners klubovi vo celiot svet. Potoa stanavme del od centralata na Dajners klub Belgrad, koj pokraj Srbija, ve}e sedum godini gi pokriva i Crna Gora i Makedonija.

Po ovoj period na rabotewe donesovme odluka da napravime racionalizacija na na{eto rabotewe so cel toa da bide poefikasno i poprofitabilno. Dolgo vreme gi sledime trendovite vo Srbija, Crna Gora i Makedonija i dojdovme do soznanie deka navikite na lu|eto, ekonomijata, pazarot, pa duri i politi~kite uslovi se mnogu sli~ni. Ottuka i o~ekuvawata na na{ite korisnici ili partneri se sli~ni. Zatoa odlu~ivme nekoi funkcii da gi obedinime so cel da ponudime pokvalitetni i podobri uslugi.

Od pozicija na izvr{en operativen direktor na celiot ovoj region od tri zemji, jas imam zada~a i odgovornost vo slednite dve godini da gi organiziram potrebnite aktivnosti za da se sprovede toa obedinuvawe na teren.

Samiot fakt deka del od aktivnostite na upravuvawe i rakovodewe so Dajners se dodeleni da se realiziraat od Skopje e edno golemo priznanie za mene i za celiot tim koj raboti vo Dajners Makedonija, koe e rezultat na dobrite rezultati koi kontinuirano gi imame vo raboteweto. [to }e bidat konkretnite promeni? [to }e se slu~ slu~uva na teren?

Ovoj period se pravat site neophodni podgotovki za ova centralizirawe da profunkcioni profunkcionira na delo. Prvo {to }e napravime e edinstven call centar za celiot region. Sega S za ovie tri zemji, vo koi imame okolu 60 iljadi ~lenovi, funkcioniraat tri oddelni o call centri.

Edinstveniott cal call centar }e zna~i centralizirana usluga 24 ~asa vo tekot na denot.

Se planira call centarot da bide lociran vo Skopje i koj bilo ~len na Dajners koj potreb od kakva bilo pomo{ }e ima potreba ili usluga }e se javuva tuka. Za taa cel, n slednata godina }e se do sredinata na

INTERVIEW

Prviot ~ovek na Dajners Makedonija, Bo`idar Jankovski, koj kompanijata ja upravuva pove}e od 10 godini, od neodamna dobi nova funkcija. Toj }e bide izvr{en direktor na Dajners klub vo Srbija i Crna Gora i od centralata vo Makedonija treba da se upravuva procesot na racionalizacija i regionalno obedinuvawe so cel na ~lenovite da im obezbedat pokvalitetni uslugi. „Promenite se pravat so cel Dajners klub da bide poefikasna i poprofitabilna kompanija, za da mo`eme da ponudime novi i pokvalitetni uslugi. Na{ata cel e brojot na ~lenovite vo slednite tri godini da go zgolemime dvojno, tokmu poradi na~inot na koj planirame da gi nudime uslugite�, veli Jankovski preselime vo novi prostorii i }e imame novi vrabotuvawa za funkcionirawe na ovoj call centar.

Ve}e od Nova godina }e implementirame i nov softver, koj kompletno }e ja promeni filozofijata na Dajners klub. ]e bideme mnogu pobrzi i poefikasni i preku nego }e mo`eme da obezbedime pove}e podatoci za na{ite ~lenovi i podobro da gi zapoznaeme nivnite barawa i potrebi, s$ so cel da mo`eme da im ponudime podobri uslugi i proizvodi.

Iako vo Makedonija `ivee mit deka Dajners klub ne e za sekogo, naprotiv, jas smetam deka ova e karti~ka koja e za golem del od gra|anite. Sakame da dopreme do sekoj potencijalen korisnik. Za taa cel, vo idnina }e napravime specijalizirani uslugi posebno napraveni za razli~ni segmenti na korisnici. Sekoja usluga ima razli~no zna~ewe za razli~ni korisnici.

Promenite se pravat so cel Dajners klub da bide poefikasna i poprofitabilna kompanija, za da mo`eme da ponudime novi i pokvalitetni uslugi. Na{ata cel e brojot na ~lenovite vo slednite tri godini da go zgolemime dvojno, tokmu poradi na~inot na koj{to planirame da gi nudime uslugite.Toa e pod uslov da nema nekoi pogolemi potresi na ekonomski ili na politi~ki plan.

Zo{to tokmu sega se pravi ovoj poteg?

Krizata ve natera ili ova e poteg so koj sakate podgotveni da ja do~ekate krizata i da ja iskoristite kako {ansa posilno da se nametnete na pazarot?

Kako velat Kinezite: krizata e opasnost, no i {ansa. Nie go izbravme vtoroto. Zatoa, krizata mo`ebi ja zabrza ovaa na{a ideja.

Inaku, idejata trgna od mene, odnosno od Dajners klub Makedonija. Smetavme deka postoi mo`nost da go rabotime sevo ova na eden pokvaliteten i poinovativen na~in i na na{ite ~lenovi da im ponudime podobri uslugi. Zna~i, ne ni e celta samo da gi namalime tro{ocite na raboteweto, tuku da gi centralizirame uslugite, so {to tie }e stanat mnogu pokvalitetni. Na primer, ako vovedeme nekoj novitet vo Makedonija, vo isto vreme }e se vovede i vo Srbija i vo Crna Gora. Kvalitetot na uslugata

koga e taa centralizirana e ednakov za site ~lenovi, bez razlika dali tie se vo Belgrad, vo Podgorica ili vo Skopje.

Kakov odgovor o~ekuvate ovie promeni da imaat kaj ~lenovite na Dajners? Vo vreme na kriza site kratat tro{oci.

Kakva e situacijata vo Dajners?

Rabotime ve}e vtora godina vo ovaa globalna finansiska kriza, a Dajners sega nema pove}e problemi vo raboteweto.

Naprotiv, mo`am da ka`am deka sega imame pomalku te{kotii. U{te vo 2009 godina, koga site vikaa deka krizata nema nikako da se odrazi vrz Makedonija, na prvite signali Dajners gi stegna pravilata i stanavme malku pokonzervativni, odnosno povnimatelni pri davaweto na karti~kite.

Toa mo`ebi n$ spasi od pogolemi potresi.

Eve i po dve godini po po~etokot na svetskata ekonomska kriza jas mislam deka taa nema voop{to nikakvo ili mnogu malo vlijanie vrz problemite so koi se soo~uvaat finansiskiot sektor i realnata ekonomija vo Makedonija. Premnogu sme mali za da ima golemi potresi. Za sre} a, minatiot guverner, a sega i noviot vodat edna pretpazliva i konzervativna politika na odr`uvawe na stabilnosta, koja im odgovara na re~isi site subjekti.

Iako nekoi ja kritikuvaat taa politika i sugeriraat deka treba da se promeni za da se pottikne podinami~en ekonomski rast, vistinata e deka ovaa politika na stabilnost im odgovara na najgolem del od firmite i gra|anite. Taa e najzaslu`na za toa {to vo Makedonija i vo vreme na dol`ni~ka kriza vo Evropa doverbata vo bankite i vo finansiskiot sistem s$ u{te e na mnogu visoko nivo.

Prognozite se deka 2012 godina }e bide neizvesna i te{ka godina.

Koi se va{ite o~ekuvawa?

Pove}e od deset godini sum na menaxerskata funkcija vo Dajners klub i mo`am da ka`am deka vo Makedonija postojano se raboti vo krizni vremiwa. Ne se se}avam deka nekoga{ sme rabotele vo mirni ili vo prosperitetni vremiwa.

Postojano sme vo nekakvi krizi, dali ekonomski, dali politi~ki... Ottuka, kako menaxer sum smiren i imun na prognozite

21

22 INTERVIEW deka slednata godina }e bide te{ka ili krizna. Da, mo`ebi sme pobudni koga gi nosime odlukite. No, ne o~ekuvam ni{to posebno te{ko da se slu~uva vo Dajners klub Makedonija.

I pokraj site lo{i prognozi za slednata godina mislam deka Dajners klub mo`e da napravi najgolem rast slednata godina. Na{ite o~ekuvawa se deka slednata godina }e imame nad 20% rast vo biznisot. Mo`ebi nekomu ova }e mu zvu~i preoptimisti~no, no navistina imame potencijal da go napravime toj ~ekor slednata godina, tokmu poradi promenite koi navreme gi po~navme.

Mora da ka`am deka jas ne sum od onie menaxeri i biznismeni koi za sekoj svoj neuspeh ja obvinuvaat Vladata i ne baraat pomo{ od dr`avata koga }e dojdat nekoi turbulentni vremiwa. Da, site prognozi velat deka }e bide te{ka i krizna 2012 godina. I sega {to treba da pravime? Da ~ekame dr`avata da ni pomogne? Nema.

Mnogu seriozen problem za mnogu biznismeni e nelikvidnosta.

Imate li vie problemi od toj tip?

Problemot so nelikvidnosta e pomalku misteriozen: site za nego zboruvaat vo ~etiri o~i, se `alat na priemi i neformalni sostanoci, no koga }e imaat oficijalna

sredba ili izjava nikoj ne saka da ka`e to~na brojka. S$ dodeka tie firmi mol~at, jas }e ostanam na svoeto ubeduvawe deka nelikvidnosta pred s$ e problem, odnosno posledica na delovnite odluki koi gi nosat menaxerite. Ako sakate da si igrate so ogan, bi trebalo da znaete deka mo`ete da se izgorite. Pretpostavuvam deka tie {to donele delovna odluka da imaat biznis so dr`avata prethodno dobro procenile deka mo`at da izdr`at vo toj deloven odnos, koj site znaeme kako funkcionira. So isklu~ok na nekolku granki koi se prirodno vrzani da rabotat so dr`avnite institucii, nikoj so sila ne e prinuden da raboti so niv. Na primer, Dajners ima mnogu malku delovni odnosi so odredeni dr`avni institucii i tie se korektni.

No, sekoj treba da ja znae granicata do kade mo`e da odi vo toj deloven odnos, treba realno da ja procenite mo`nosta na kompanijata dali e vo soglasnost so dogovorot {to go potpi{uvate. Na{iot glaven problem koj sega se manifestira i preku zgolemena nelikvidnost e {to ne sakame da go sfatime i da go praktikuvame kapitalizmot, iako pred 15 godini odlu~ivme da gradime pazarna ekonomija. Namesto re{enija i odluki za tekovnite okolnosti, mnogu delovni lu|e i politi~ari pove}e sakaat da zboruvaat za temi, li~nosti i za problemi od pred pove}e od 20 godini, kako na primer za privatizacijata... Na {to gi u~ime ovie mladi generacii?

Mnogu od tie mladi lu|e koi sega ili za nekoja godina }e zavr{at fakultet voop{to ne znaat za {to zboruvame. Nitu znaat, nitu gi interesira privatizacijata, nitu tranzicijata, nitu likovite od minatoto...

Tie ednostavno sakaat moderna dr`ava koja ima pazarno stopanstvo so {ansa za site.

Site postojano baraat i sakaat pomo{ od dr`avata, a koga dr`avata }e po~ne pove} e da se me{a, e toga{ ne ~ini i mnogu se me{a. Pazarnata ekonomija podrazbira i rizik da se donesat pogre{ni odluki i

da se podnesat i posledicite od niv. Ne mo`e posledicite od lo{ite odluki na menaxerite da gi snosi dr`avata. Dr`avata treba samo da postavi pravila na igra, koi }e va`at za site i }e bidat izvesni, a nema da se menuvaat koga nekoj }e posaka bez za toa, na primer, da gi informira biznisite koi se najzasegnati od tie izmeni.

E tuka treba da bideme glasni i da barame mnogu pove}e od dr`avata.

Kolku ~lenovi ima Dajners klub Makedonija denes i kakva e strukturata na ~lenovite?

Koga dojdov vo Dajners pred 10 godini imavme 1.800 ~lenovi. Denes imame 15.000.

Re~isi 90% od ~lenovite na Dajners se fizi~ki lica. Ima i korporativni karti~ki, no tie se vo pomal del. Ako se napravi nekoj opis na ~lenot na Dajners klub, toj e vraboten ~ovek, vo istata kompanija raboti najmalku tri do pet godini, zarabotuva pristojna plata, no saka da si obezbedi pove}e, saka pogolem kvalitet na `ivotot i za toa e podgotven da se bori.

Dajners klub e tuka da mu go obezbedi tokmu toa - podobar i pokvaliteten `ivot.

Na{ite ~lenovi ni vra}aat so lojalnost.

Mnogu sum gord {to dobar del od ~lenovite vo Dajners se so nas u{te od 1995 godina. Na{ite ~lenovi mo`at samo da gi posakaat drugite banki ili finansiski kompanii.

Vo vreme koga ima mnogu plate`ni karti~ki na pazarot zo{to nekoj bi odbral da ja ima tokmu Dajners karti~kata? Ima li nekoi povolnosti koi gi dobivaat ~lenovite na Dajners so ovaa karti~ka, a ne mo`at da gi dobijat vo nekoja banka...?

Da, ima golema konkurencija i uslovite koi gi nudi Dajners gore-dolu se sli~ni so ostanatite karti~ki. No, glavniot adut na Dajners klub e pristapot kon na{ite ~lenovi. Imame 24-~asoven servis so koj se trudime na najgolem broj pra{awa i povici pozitivno da odgovorime vo najkratok mo`en rok. Se trudime na{iot

NE SE NAU^IVME DA RABOTIME PO PAZARNI PRINCIPI Problemot so nelikvidnosta e pomalku misteriozen: site za nego zboruvaat vo ~etiri o~i, se `alat na priemi i neformalni sostanoci, no koga }e imaat oficijalna sredba ili izjava nikoj ne saka da ka`e to~na brojka. S$ dodeka tie firmi mol~at, jas }e ostanam na svoeto ubeduvawe deka nelikvidnosta pred s$ e problem, odnosno posledica na delovnite odluki koi gi nosat menaxerite. Ako sakate da si igrate so ogan, bi trebalo da znaete deka mo`ete da se izgorite. Pretpostavuvam deka tie {to donele delovna odluka da imaat biznis so dr`avata prethodno dobro procenile deka mo`at da izdr`at vo toj deloven odnos, koj site znaeme kako funkcionira. Dajners ima mnogu malku delovni odnosi so odredeni dr`avni institucii i tie se korektni. Na{iot glaven problem koj sega se manifestira i preku zgolemena nelikvidnost e {to ne sakame da go sfatime i da go praktikuvame kapitalizmot, iako pred 15 godini odlu~ivme da gradime pazarna ekonomija.

BROJ 635/636

28/12/2011

www.kapital.mk

odnos kon ~lenovite da bide odnos kako kon partneri, a ne ~isto deloven odnos kon klienti ili korisnici na na{ite uslugi. Na sekoj na{ ~len mu pristapuvame kako kon li~nost. Najva`no od s$ ni e na kraj na{ite ~lenovi da bidat sre}ni so toa {to se del od Dajners klubot. Za taa cel, pravime mnogu raboti koi }e n$ razlikuvaat od standardnite finansiski i karti~arski institucii. Sekoja godina voveduvame nekoja nova usluga za ~lenovite.

Dali stanuva zbor za nova nagradna igra, redovni nagradi koi gi delime na na{ite ~lenovi sekoj mesec ili koncerti koi gi organizirame so cel na{ite ~lenovi da se ~uvstvuvaat specijalni poradi toa {to se del od Dajners klubot. Najgolemiot poraz za mene i za celata kompanija e koga }e si zamine nekoj ~len. Zatoa, pravime s$ {to e vo na{a mo} toa da ne se slu~i i seriozno gi analizirame pri~inite poradi koi toj odlu~il da si zamine od Dajners.

Planirate li da vovedete nekoi novi uslugi i proizvodi?

Glavnata usluga koja planirame da ja vovedeme od slednata godina e uslugata nare~ena li~en asistent. Toa ne e usluga od tipot li~en bankar, tuku stanuva zbor za usluga koja na na{ite ~lenovi }e im ovozmo`i vo tekot na 24 ~asa preku celata nedela da dobijat asistent koj }e mo`e da im pomogne so mnogu raboti i koi nemaat vrska so karti~kite. Na primer, preku toj li~en asistent }e mo`e da se rezerviraat karti za vo kino, da se rezervira hotel, da se dobie informacii za restorani vo

zemjata ili vo regionot. Mislam deka ovoj servis }e bide edinstven vo regionot koj }e bide dostapen za pogolem krug lu|e, odnosno za site ~lenovi na Dajners klub i toa besplatno.

Koja e target-grupata koja Dajners klub saka da ja osvoi kako novi ~lenovi?

Target ni se mladite lu|e koi se vraboteni i koi sakaat ne{to pove}e vo `ivotot. Ne gi zanemaruvame i drugite strukturi, no sepak, nad 70% od uslugite i od proizvodite ni se koncipirani za ovaa grupa lu|e.

Celata komunikacija se odviva po elektronski pat. Golema blagodarnost imame i do na{iot partner vo ovaa rabota, NLB Tutunska banka, koja ima mnogu va`na uloga vo uspehot na Dajners poradi celosnata poddr{ka koja ja dobivame od niv.

Vo biznisot so karti~ki ste ve}e deset godini. Mo`ete li da napravite nekoja sporedba kakva e kupovnata mo} na naselenieto denes vo sporedba so minatite godini?

Toa {to e zabele`itelno poslednive nekolku godini e promenata na strukturata na tro{ewata. Dali objektivno poradi krizata ili poradi psiholo{kiot pritisok od zboruvaweto za krizata, lu|eto denes mnogu pove}e tro{at za hrana i za drugi osnovni raboti, a pomalku za luksuzni proizvodi. Koga zboruvam za luksuzni proizvodi, ne mislam na nekoi skapoceni proizvodi, tuku na obleka, ~evli... Od druga strana, bez razlika na krizata, fakt e deka Makedonija ja gubi srednata klasa.

Kakva e situacijata vo Makedonija vo sporedba so regionot?

INTERVIEW

EDEN CALL CENTAR VO SKOPJE ZA DAJNERS VO MAKEDONIJA, SRBIJA I CRNA GORA

Prvo {to }e napravime e edinstven call centar za celiot region. Sega za ovie tri zemji, vo koi imame okolu 60 iljadi ~lenovi, funkcioniraat tri oddelni call centri.

Edinstveniot call centar }e zna~i centralizirana usluga 24 ~asa vo tekot na denot. Se planira call centarot da bide lociran vo Skopje i koj bilo ~len na Dajners koj }e ima potreba od kakva bilo pomo{ ili usluga }e se javuva tuka.

Mnogu e sli~no. Normalno e vo Belgrad, kako pogolem grad, potro{uva~kata da e pogolema. No, glavno strukturata i trendovite vo ovie tri zemji od regionot se mnogu sli~ni.

Na menaxerskata funkcija na ~elo na Dajners klub Makedonija ste pove}e od 10 godini. [to e toa {to bi go izdvoile kako presudno da se uspee vo biznisot vo Makedonija? [to e najva`no za uspeh vo upravuvaweto so edna kompanija vo Makedonija?

Klu~nata rabota za uspeh vo upravuvaweo so edna kompanija, bez razlika dali e golema ili mala, spored mene, e hrabrosta da se donesuvaat odlukite, duri i koga tie ne vi se dopa|aat. Prviot moment koga }e vidite deka vo biznisot

23

24 INTERVIEW

MAKEDONIJA JA GUBI SREDNATA KLASA Toa {to e zabele`itelno vo poslednive nekolku godini e promenata na strukturata na tro{ewata. Dali objektivno poradi krizata ili poradi psiholo{kiot pritisok od zboruvaweto za krizata lu|eto denes mnogu pove}e tro{at za hrana i drugi osnovni raboti, a pomalku za luksuzni proizvodi. Koga zboruvam za luksuzni proizvodi ne mislam na nekoi skapoceni proizvodi, tuku na obleka, ~evli... Od druga strana, bez razlika na krizata, fakt e deka Makedonija ja gubi srednata klasa. imate problem i deka rabotite ne odat kako {to ste posakuvale ili ste planirale, treba hrabro da se donese odluka za toa da se promeni ili da se sopre.

Vtora va`na rabota za uspehot na sekoj menaer e izborot na lu|eto so koi }e raboti. Toa e odluka isklu~ivo na menaxerot za koja toj ima izbor. No, za izborot odgovara isklu~ivo toj.

Najmnogu se gordeam tokmu so tie odluki i so izborot da postavam odredeni lu|e na soodvetni pozicii. Uspehot na Dajners klub ne e samo moja zasluga, tuku i na timot koj dolgi godini raboti so mene. [to e za Vas uspehot?

Uspehot e mnogu ednostavna rabota. Uspehot e ednakov na sre}a. Ako ste sre}e, toga{ ste i uspe{en. A sre}ata nema vrska nitu so pari, nitu so mo}, nitu so funkcija... Ako ste sre}en so toa {to go rabotite, sigurno }e uspeete vo toa {to go rabotite.

Pritoa, mora da ka`am deka jas ne sum „vorkoholik� ili nekoj zavisnik od rabota, odnosno sre}en me pravat u{te mnogu drugi ne{ta osven rabotata, kako na primer semejstvoto, prijatelite...

Koja e Va{ata ambicija na li~en i na profesionalen plan? Kade sakate da go vidite Dajners klub za nekolku godini?

Jas sum realno ambiciozen ~ovek i na li~en i na profesionalen plan. Se trudam moite ambicii da gi stavam vo kontekst na momentot i na realnata situacija vo koja `iveam i rabotam. Vo odnos na Dajners klub, go gledam kako seriozen igra~ vo biznisot so karti~ki i vo nareniot period. Dajners i denes e seriozna kompanija ako se zeme predvid faktot deka spored prometot, imame pazarno u~estvo od 10%, odnosno sme me|u prvite spored visinata na ostvareniot profit na finansiskite institucii, {to e isklu~itelno dobar uspeh. No, sakame vo slednite godini da go prodol`ime posilno toj uspeh.

Nemam ambicii deka Dajners treba da stane prv ili vtor vo karti~niot biznis, zatoa {to toa ednostavno ne e realno da se o~ekuva. No, realno e da se o~ekuva da rasteme stabilno sekoja godina. Toa e celta koja ja imame zacrtano – da rasteme kontinuirano i da bideme stabilni na dolg rok.

26 MOJOT KAPITAL

KOLKU E ISPLATLIVO TLIVO DA SE OTVORI FRAN[IZE FRA AN[IZE A N[

BRENDOT GARANTIRA P STAPICATA E LOKALN MAJA BAJALSKA-GEORGIEVSKA bajalska@kapital.com.mk

azmisluvaj globalno, no deluvaj lokalno. Kolku i da zvu~i izliteno, od ovaa deviza treba da trgnat site pretpriema~i koi razmisluvaat da donesat nekoj fran{izen brend vo Makedonija.

I ova va`i za biznisi vo razli~ni sektori. Hrana i pijalaci, ugostitelski objekti, maloproda`ba, tekstil, hotelierstvo, nedvi`nosti...

Ova go poka`uva iskust-

R

voto na biznismenite koi ve}e rakovodat so fran{izni biznisi vo zemjava, a pokraj toa {to devizata, generalno, se primenuva za sekoj pazar, osobeno e va`no da se ima predvid koga se razmisluva za makedonskiot. Prvo, poradi negovata golemina, a vtoro, poradi specifikite na potro{uva~ite koi gi definira lokalniot mentalitet.

Taka, vo Skopje izminative godini gledame s$ pove}e fran{izni imiwa, no ne site opstanuvaat na pazarot, zatoa {to ne mo`at da rabotat prof-

VLADIMIR JANEVSKI DIREKTOR NA MEKDONALDS VO MAKEDONIJA

Mislam deka Mekdonalds e eden od brendovite koi bilo najte{ko da se donesat na pazar kako makedonskiot. Nivnite restorani gi ima vo re~isi sekoja zemja, no vo toj period na donesuvawe na odlukata, pred 14 godini, pokraj kapacitetot na ~ovekot koj ja kupuva fran{izata i samata lokacija za restoranot, najva`ni im bea ekonomsko-politi~kite uslovi na zemjata.

itabilno.

Sepak, spored globalni prognozi na IFA, Me|unarodnata asocijacija na fran{izi, vo 2012 godina fran{izniot pazar go o~ekuva blag rast i toa vo sektorite li~ni uslugi, maloproda`ba i nedvi`nosti. “Kapital� analizira {to zna~i investicija vo fran{iza, kolku pari e TOP 10 FRAN[IZI ZA 2012 (Vrednostite se vo dolari)

Kompanija Hampton hotels Subway Eleven Inc. Servpro Days Inn McDonald's Denny's Inc. H&R Block Pizza Hut Inc. Dunkin' Donuts

Po~etna investicija 3,75 - 13,11 mil.

84,8 - 258,8 iljd.

30,8 - 611,1 iljd.

132,05 - 180,45 iljd.

202,17 iljd. - 6,76 mil.

1,07 - 1,89 mil.

1,13 - 2,4 mil.

35,51 - 136,2 iljd.

259iljd. - 2,15 mil.

368,96 iljd. - 1,74 mil.

(Izvor: Enterpreneur 2012 Franchise 500, Enterpreneur)

MOJOT KAPITAL

EN BIZNIS VO O MAKEDONIJA? MAKE ED DONIJA??

D

PREPOZNATLIVOST, NIOT PAZAR! potrebno da se vlo`at i koi se zamkite na doma{niot pazar na koi treba da se vnimava?

Edna od prvite fran{izi vo Skopje, odnosno vo Makedonija e Mekdonalds.

Prviot restoran na ovoj sinxir za brza hrana vo glavniot grad se otvori vo 1997 godina.

Vladimir Janevski, direktor na Mekdonalds vo Makedonija, veli deka od prvi~niot kontakt so mati~nata kompanija vo SAD do kone~noto donesuvawe odluka za davawe fran{iza za Skopje bile potrebni okolu dve godini.

A po~etnata investicija na sopstvenikot na fran{izata vo Makedonija vo toj period bila okolu 1,5 milioni evra.

Direktorot Janevski objasnuva deka, generalno, po~etnite investicii za otvorawe fran{izen sinxir na Mekdonalds vo koja bilo zemja po~nuvaat od eden milion evra, a mo`at da stignat do 3,5 milioni evra najmnogu, vo zavisnost od toa za kakva i kolkava

Vo Skopje izminative godini gledame s$ pove}e fran{izni imiwa, no ne site opstanuvaat na pazarot, zatoa {to ne mo`at da rabotat profitabilno

lokacija stanuva zbor i dali e vo sopstvenost na fran{izerot.

Isto taka na zgolemuvawe na vkupnata suma za investicijata vlijaat i izborot na dizajn za opremuvawe na prostorot, sredstvata potrebni za trening na vrabotenite koi odat na {estmese~na obuka vo SAD, kako i bankarskata garancija koja mati~nata kompanija ja bara za da se za{titi od zloupotreba na brendot.

Toj objasnuva deka koga eden fran{izen brend dobiva barawe da prodade fran{iza, sekako, prvo gleda so kogo } e treba da raboti. Presudno e li~nosta da `ivee i da raboti vo sredinata vo koja }e go otvora noviot biznis i normalno, da ima dovolno finansiska mo} da ja podnese investicijata i ponatamo{niot razvoj na biznisot.

KOI SE PREDNOSTITE NA FRAN[IZEN BIZNIS? Pozicionirawe; Targetirawe; Prepoznatlivost; Unikatnost; Ekskluzivnost; Profesionalizam; Kvalitet; Sledewe na aktuelnite globalni trendovi; Vrvno uredeni maloproda`ni objekti spored visoki standardi koi gi diktiraat brendovite.

27

28 MOJOT KAPITAL PAZAROT NA FRAN[IZI VO 2012 ]E RASTE! Po nekolku lo{i godini, fran{iznite kompanii kone~no mo`at da se nadevaat na skromen rast vo 2012 godina, analizira IFA, Me|unarodnata asocijacija na fran{izi. Spored izve{tajot na ovaa asocijacija, fran{iznite biznisi slednata godina }e pridonesat za 168.000 novi vrabotuvawa, so {to vkupnata brojka na rabotni mesta vo fran{iznite industrii }e dostigne 8,1 milioni.

Brojot na fran{izni biznisi }e se zgolemi za 1,9% ili za 13.928 novi objekti, so {to vkupnata brojka na fran{izni biznisi slednata godina }e bide 749.499.

Proda`bata }e im porasne za 5%, na 37 milijardi dolari, a totalniot finansiski autput }e bide 782 milijardi dolari.

Za tie {to razmisluvaat da otvorat fran{izen biznis, prognozite na IFA se deka rastot na fran{iznata industrija slednata godina }e bide najgolem kaj li~nite uslugi (odnosno kozmeti~ki saloni, centri za zdravje, centri za nega na stari lica), potoa vo maloproda`nite proizvodi i uslugi i vo delot na fran{iznite biznisi so nedvi`nosti.

Vo izve{tajot na IFA sopstvenicite na fran{izni biznisi se po`alile deka s$ pote{ko mo`at da obezbedat krediti za rast i razvoj, i pokraj toa {to vo SAD na primer, kade {to e sedi{teto na IFA, se nudat specijalizirani krediti za otvorawe fran{izni biznisi.

Isto taka i lokaciite za restoranite se mnogu va`ni, taka {to kandidatot za fran{iza treba da ima odli~no poznavawe na pazarot za nedvi`nosti, za da mo`e da obezbedi soodvetni lokacii pod dobri uslovi za objektite, koi }e bidat del od dogovorot za fran{iza.

“Mislam deka Mekdonalds e eden od brendovite koi bilo najte{ko da se donesat na pazar kako makedonskiot. Nivnite restorani gi ima vo re~isi sekoja zemja, no vo toj period na donesuvawe na odlukata, pred 14 godini, pokraj kapacitetot na ~ovekot koj ja kupuva fran{izata i samata lokacija za restoranot, najva`ni im bea ekonomsko-politi~kite uslovi na zemjata, odnosno dali investicijata }e bide dolgoro~no bezbedna od bilo kakvi ekonomsko politi~ki turbulencii so {to bi se izbegnal potencijalniot finansiski i reputaciski rizik na davatelot na fran{izata, objasnuva Janevski.

Pokraj ekonomsko-politi~kata sostojba, za kompanijata koja prodava fran{iza neophodno e da se napravi istra`uvawe na pazarot, koe }e poka`e kako }e funkcionira brendot na toj pazar.

“Iako kaj fran{izite brendot, odnosno imeto e najva`nata rabota od koja trgnuva sekoj pretpriema~, zatoa {to toa e toa po {to kupuva~ite najprvin go prepoznavaat proizvodot, mora da se potencira deka pred da se donese odluka da se pro{iri sinxirot na odredena fran{iza mora da se napravi simulacija za toa kako bi se odvival biznisot i proda`bata na lokalniot pazar. Sekoj lokalen pazar si ima svoi specifiki, pa ottuka, mislam deka sekoj biznismen koj saka da donese fran{iza treba da se vodi od devizata - gledaj globalno, no razmisluvaj lokalno”, veli Janevski.

Vo ovoj del e i politikata na formirawe na cenite na proizvodite, koi, kako {to veli Janevski, koga stanuva zbor za Mekdonalds, ne se isti vo sekoja zemja.

“Ima to~na proporcija spored koja se odreduvaat lokalnite ceni na sekoj proizvod. Na globalno nivo i kaj nas cenite se odreduvaat spored poznatiot Big Mac index, koj ja meri kupovnata mo} vo lokalnite ekonomii. Taka, ima to~na proporcija za cenata na sekoj proizvod. Na primer, za ~izburger odnosot e 1,8 do 2,2”, veli Janevski.

Sepak, toj potencira deka mora da se vnimava da ne se pomine psiholo{kata bariera za cenite kaj kupuva~ite.

Spored nego, na pazari kako {to e makedonskiot mora mnogu da se vnimava na cenovnata politika, zatoa {to `ivotniot standard e na mnogu nisko nivo vo odnos na evropskite zemji.

Osven ovie bazi~ni kriteriumi koi treba da se ispolnat za vlez na nekoj sinxir za brza hrana na nov pazar, mnogu e va`no i nivoto na konkurencija kako i navikite za konzumirawe na hrana na potro{uva~ite, potencira Janevski.

Sekoj {to saka da vleze vo biznisot so brza hrana vo Makedonija treba da ima predvid kakva e tradicijata na ishrana na Makedoncite koi obo`avaat da jadat vo kafeani i pritoa da se socijaliziraat, {to go ote`nuva probivaweto na stranskite brendovi na brza hrana na pazarot. Dopolnitelen pritisok za svetskite sinxiri na brza hrana se i mnogute kiosci i burekxilnici, koi pravat i prodavaat tradicionalna hrana. Taka, spored procenki na poznava~ite, vremeto za povrat na investicijata vo vakov biznis e po ~etvrtata godina.

Pokraj Mekdonalds, koj be{e prviot fran{izen brend koj vleze na pazarot na hrana i pijalaci, edna od prvite

FRAN[IZERSKIOT DOGOVOR DEFINIRA SE! Vo fran{izerskiot dogovor se naveduvaat site uslovi koi gi postavuva prodava~ot, a koi treba da gi ispolni kupuva~ot na fran{izata.

“Vo dogovorot e detaliziran izgledot na samite restorani, se so cel da se napravi standardizacija na brendot.

Potoa opremata koja e potrebna za rabota vnatre, na~inot na nabavka na surovinite od odobreni dobavuva~i na Mekdonalds, nivoto na trening na vrabotenite i menaxmentot, reklamiraweto”, objasnuva Janevski.

Toj veli deka koga stanuva zbor za Mekdonalds 99% od surovinite koj se upotrebuvaat vo procesot na proizvodstvo se uvozni, zatoa {to kompanijata ima strogo utvrden spisok na dobavuva~i koi gi ispolnuvaat najvisokite kriteriumi za kvalitet i bezbednost na hrana. Re~isi site dobavuva~i na Mekdonalds za ovoj region se od zemjite na EU. “Za mesoto, zemi~kite, kompirite, za re~isi se sme uvozno-orientirani.

Surovinite se uvezuvaat na soodveten temperaturen re`im od dobavuva~i na Mekdonalds vo Romanija, Polska i Germanija,. Mnogu e te{ko da se stekne statusot na odobren dobavuva~ na Mekdonalds, zatoa {to tie postavuvaat mnogu jasni i strogi uslovi za proizvodstvo”, objasnuva Janevski. kompanii na makedonskiot pazar koja vo delot na tekstilnata industrija me|u prvite donese modni brendovi e Fe{n grup.

Od kompanijata velat deka se pioneri vo otvoraweto fran{izni prodavnici od renomiranite modni brendovi vo Makedonija, a nivniot biznis postoi ve}e 15 godini. Za te{kotiite i finansiskite sredstva investirani vo aktivnostite, kako i za vlo`eniot trud od Fe{n grup velat deka parametrite se relativni i nemerlivi, dodeka vremenski procesot na podgotovki i otvorawe proda`ni saloni trael pove}e meseci.

Qup~o Manevski, generalen direktor na Fe{n grup, veli deka pokraj prednostite koi gi nosi edna fran{iza so sebe, taa bara i golema odgovornost i obvrski vo sevkupnoto rabotewe.

“Pokraj prednostite, fran{izata nosi so sebe i visok stepen na odgovornost i obvrski koi se nametnuvaat kako principal na rabotewe so brendot i postavenite celi, planovi za realizaci, na~in na prezentirawe i seopfatni aktivnosti za potrebite za unapreduvawe na raboteweto vo kompleten segment na brendot”, veli Manevski.

30 MOJOT KAPITAL EVROTO PA\A, BERZANSKITE STOKI NESTABILNI

NA KOMPANIITE IM PREOSTANUVA SAMO HEXIRAWE!

SUROVINITE KONTINUIRANO POSKAPUVAAT IZMINATIVE GODINI, A KAKO REZULTAT NA TOA, MAKEDONSKITE IZVOZNICI TRPAT ZGOLEMENI TRO[OCI I PAD NA PROFITITE. SEGA SE O^EKUVA I EVROTO DA PA\A... KOI SE MO@NOSTITE ZA VALUTNA ZA[TITA?

MAJA BAJALSKA-GEORGIEVSKA bajalska@kapital.com.mk

ko gra|anite pani~no gi menuvaat za{tedite poradi strav od pad na evroto, toga{ {to da pravat kompaniite izlo`eni na pla} awa kon stranstvo?

Tie i taka trpat zgolemeni tro{oci i pad na profitite izminative nekolku godini poradi kontinuiranoto poskapuvawe na berzanskite stoki, t.e. naftata, `itarkite, metalite. Momentalniot strav deka eventualniot pad na evroto }e otvori nova valutna vojna na izvoznicite im e dopolnitelen tovar. „Kapital” analizira koi se mo`nostite na kompaniite za valutna za{tita pri nabavkata na repromaterijali.

Ekspertite velat deka kompaniite koi pla}aat vo evra za uvoz na stoki nemaat mnogu opcii za za{tita. I pokraj momentalnata panika za pad na evroto, toa e stabilno kako valuta vo odnos na denarot. No, kompaniite koi nabavuvaat vo dolari mo`at da gi iskoristat hexing-mehanizmite koi gi nudat oddelite za devizno rabotewe na bankite.

Emil Jakimov, vraboten vo Direkcijata za trguvawe so finansiski instrumenti vo Komercijalna banka, veli deka postojat nekolku mo`nosti preku koi kompaniite mo`at da se za{titat pri pla}awata na surovinite.

Spored Jakimov, najmnogu od pla} awata na makedonskite kompanii pri uvoz na surovini, 70%-75%, se vo evra, okolu 20% se pravat vo amerikanski dolari, a ostanatite valuti 5%-10%.

“Evroto e vo stabilni ramki vo odnos na denarot, taka {to kaj pla}awata na makedonskite kompanii kon stranskite partneri vo evra (denarski pokrieni) nema posebna potreba od kursna za{tita. Cenata vo evra ja formira stranecot soglasno pazarnite uslovi za soodvetnata stoka i toa e toa. Duri i ako nekoi zemji od EU preminat na svoite nacionalni valuti, a denarot se vrze za nekoja od niv, principot bi ostanal identi~en. Dodeka kaj site valuti koi ne se evra, koi se direktno senzitivni vo odnos na aktuelnite pazarni dvi`ewa na svetskata devizna berza, postojat nekolku na~ini za kursna za{tita pri raste~kiot trend na cenite na surovinite”, veli Jakimov.

Eden od poednostavnite mehanizmi koj naj~esto se upotrebuva e t.n. forward ili terminska transakcija. Toa e utvrduvawe na kursot na odredeno posakuvano nivo, so tekoven datum, a so

A

BROJ 635/636

28/12/2011

www.kapital.mk

Kompaniite koi pla}aat vo evra za uvoz na stoki nemaat mnogu opcii za za{tita. I pokraj momentalnata panika za pad na evroto, toa e stabilno kako valuta vo odnos na denarot. No, kompaniite koi nabavuvaat vo dolari prepora~livo e da gi koristat hexing-instrumentite, koi gi nudat deviznite oddeli vo bankite.

Druga mo`nost e preku ostavawe izvr{uvawe-poramnuvawe na odreden nalozi za tekovno kupuvawe vo fiksiran iden datum. deviznite oddeli na bankite ({to “Kompanijata obezbeduva dolari i zna~i deka transakcijata pritoa go fiksira kursot za se slu~uva po oficijalnoto odreden datum koga planira rabotno vreme, za vreme na da go izvr{i pla}aweto. no}ta i sl.), a soglasno poNie go primame nalogot i sakuvanite, presmetani nivoa go ~ekame datumot za pla} od pla}awata na na cena na valutata. Otkako awe. So ova kompanijata makedonskite kompanii se za{tituva od eventualen za uvoz na surovini se }e se postigne nivoto koe vo evra klientot go stavil vo nalrast na cenata na dolarot ogot, devizite mora vedna{ i so toa od poskapuvawe da se iskoristat za pla} na celata pratka koja treba awe vo stranstvo, bidej}i da ja plati�, objasnuva Zakonot za devizno rabotewe Jakimov. od nabavkite na reprone dozvoluva da se dr`at na Ili kako {to veli toj, materijali se pravat smetka pove}e od 48 ~asa. kursot na dolarot se fikvo dolari Ova, vsu{nost, e konvertisira zatoa {to momentalrawe na iznosot od denari nata cena mu odgovara na vo dolari ili od evra vo dolari, bez klientot soglasno aktuelnata kalkunazna~uvawe na iden fiksen datum. lacija na dogovorenata zdelka, a so toa kompanijata go limitira rizikot od Od bankite velat deka golemite firmi zgolemuvawe na tro{ocite pri potenci- koi imaat zna~ajni iznosi na pla}awa naj~esto upotrebuvaat terminski tranjal za rast na dolarot.

75%

20%

MOJOT KAPITAL EMIL JAKIMOV DIREKCIJA ZA TRGUVAWE SO FINANSISKI INSTRUMENTI NA KOMERCIJALNA BANKA

Eden od poednostavnite mehanizmi koj naj~esto se upotrebuva e t.n. forward ili terminska transakcija. Kompanijata obezbeduva dolari i pritoa go fiksira kursot za odreden datum koga planira da go izvr{i pla}aweto. Nie go primame nalogot i go ~ekame datumot za pla}awe. So ova, kompanijata se za{tituva od eventualen rast na cenata na dolarot, i so toa od poskapuvawe na celata pratka {to treba da ja plati.

sakcii za valutna za{tita pri pla}awata na surovinite.

Sepak, bidej}i vo Makedonija nema razvien pazar na surovini, nitu pak, ima razvien pazar na kapital, ne postojat golem broj hexing-instrumenti za valutna za{tita kako {to ima vo stranstvo.

Mnogu od instrumentite za hexirawe koi postojat vo svetot vo Makedonija ne se nitu zakonski dozvoleni poradi rigidniot Zakon za devizno rabotewe.

31

32 COMPANY PROFILE

KVALITETOT NI E GLAVNIOT ADUT! DEJAN EJAN AZESKI

lav~o Nikolovski i Vlado Jankulovski se dvajca ohri|ani koi uspeale op{testvenite turbulencii i ekonomskite pregrupirawa da gi svrtat vo svoja korist. Od porane{en regionalen distributer na sladoledite “kri-kri”, so koi ovaa kompanija go snabduvala Ohrid cela decenija, denes Labrador e lokalna mlekarnica koja pokriva edna tretina od pazarot vo Ohrid, Struga i Resen. Momentalno proizveduva jogurt, kiselo mleko i urda.

Spored sopstvenicite, idejata nivnata kompanija da se vika tokmu Labrador e da se bide golem i da se postigne razvoj vo mle~nata industrija kako {to e golem ostrovot Labrador. Kon kupuva~ite i kon konsumentite na proizvodite da se bide veren kako {to e ku~eto labrador kon svoite sopstvenici, a proizvodite da bidat kvalitetni i ceneti kako {to e skapoceniot kamen labrador.

Iako razvojot im odi te{ko poradi brojnite problemi na makedonskata mle~na industrija, Labrador denes e edna

S

Labrador ima 30% od pazarot na mle~ni proizvodi vo Ohrid, Struga i vo Resen. I pokraj planot na sopstvenicite za zazem-

awe pogolem pazaren kola~, problemite vo mle~nata industrija go ograni~uvaat razvojot na ovaa lokalna mlekarnica

od malkute mlekarnici vo Ohridskiot brojkite od finansiskite rezultati se namaleni. Vo 2000 godina Labrador imal region.

Vo proizvodniot proces direktno se 50 milioni denari obrt i prodaval pove} vklu~eni 15 vraboteni, a surovinite e od ~etiri toni mleko dnevno. Denes se nabavuvaat isklu~ivo od Ohridskiot ovie brojki se prepoloveni, odnosno region. Sopstvenicite velat deka ova ne godi{niot obrt ne e pogolem od dva e ~est slu~aj vo Makedonija, kade {to milioni denari, a od pogonite na mlekarnicata izleguvaat po okolu prete`no se uvezuva mleko dva toni jogurt sekoj den. vo razni agregatni sostojbi Sopstvenicite velat deka od za potoa da se preraboti i pred 10 godini negativnite da se prodade kako doma{en promeni prozleguvaat od rastot proizvod. toni jogurt dnevno na cenite na inputite. Ako pred “Labrador nabavuva mleko od proizveduva Labrador, a ima kapa11 godini cenata na naftata regionot na selata Trebeni{ta, citet za 10 toni iznesuvala 14 denari, denes Me{ei{ta i Misle{evo, koi iznesuva 72 denari. Strujata se rasporedeni vo poleto po te~enieto na rekata Sateska i se e re~isi dvojno poskapena, no cenata na poznati po zdravata `ivotna sredina i jogurtot ne rastela so ista progresija, po kvalitetot na mlekoto”, veli Janku- odnosno ja ostavile na re~isi isto nivo lovski.

- 40 denari za litar.

Toj objasnuva deka na fabrikata pred 11 Sopstvenicite na Labrador se svesni godini & odelo podobro, no poradi rastot deka vo integraciite na mlekarnicite na cenite na energensite i surovinite, na Balkanot i po{iroko e idninata na mle~niot biznis.

Akviziciite vo ovaa nasoka vo MakeVLADO JANKULOVSKI donija po~naa pred 5-6 godini. Spored Direktno komunicirame so individualnite proizvoditeli na Jankulovski, prezemawata treba da im mleko i mo`e da se ka`e deka sostojbata so sto~niot fond vo pomognat na lokalnite makedonski mlekaMakedonija naskoro }e bide o~ajna. Mladite se ispla{eni od rnici da si gi pro{irat pazarite i da problemite po slu~uvawata so Svedmilk, zatoa zaludni se i subgo zgolemat proizvodstvoto, a kvalitetot venciite {to gi dava dr`avata. Sega nikoj nema da investira vo na proizvodite i taka e dobar. sto~arstvoto. Mnogu e verojatno deka za nekoja godina }e nemame Tokmu poradi dobriot kvalitet na od kade da otkupime mleko za da napravime jogurt. mlekoto, na jogurtot i na mle~nite

2

foto: FILIP POPOVSKI

LABRADOR FABRIKA ZA MLEKO I MLE^NI PROIZVODI OD OHRID

BROJ 635/636

28/12/2011

www.kapital.mk

proizvodi, malite lokalni mlekarnici uspevaat da se probijat i da se odr`at na pazarot.

“Kvalitetot ni e edinstveniot adut, zatoa {to ne sme dovolno mo}ni da se nosime so milionskite investicii koi korporaciite gi izdvojuvaat sekoja godina za sproveduvawe marketing. Tokmu poradi toa, 100% sme posveteni na kvalitetot i na vkusot na na{ite proizvodi i toa e edinstvenata pri~ina {to tolku godini opstojuvame na pazarot”, veli Jankulovski.

Pokraj vakvata postavenost na silite na pazarot, toj alarmira deka eden od golemite problemi na makedonskoto mlekoproizvodstvo e namaluvawe na sto~niot fond. Nikolovski prognozira deka sto~niot fond vo Makedonija za kratko vreme }e go snema celosno.

“Direktno komunicirame so individualnite proizvoditeli na mleko i mo`e da se ka`e deka sostojbata so sto~niot fond vo Makedonija naskoro }e bide o~ajna.

Mnogu e verojatno deka za nekoja godina }e nemame od kade da otkupime mleko za da napravime jogurt”, velat menaxerite na Labrador.

Spored niv, namaluvaweto na sto~niot fond e seriozen problem vo Makedonija, a koga prerabotuva~ite na mleko }e se sudrat so nedostig od surovina, } e preminat kon alternativnite metodi

COMPANY PROFILE

Ma{inite potrebni za edna mlekarnica se skapi i baraat postojano odr`uvawe

na proizvodstvo, odnosno zgolemena zgolem upotreba na mleko vo prav. ““Prisutnosta na mlekoto k vo prav vo mle~nite proizvodi ne ja ~uvstvuvame, no ja ~uvstvuva na{iot organizam”, predupreduvaat od Labrador.

Vo Ohridsko, a i vo Makedonija so odgleduvawe kravi se zanimavaat prete`no postari `iteli, koi ~uvaat edvaj po nekolku kravi.

“Mladite se ispla{eni od problemite na ovoj biznis po slu~uvawata so Svedmilk, zatoa zaludni se i subvenciite {to gi dava dr`avata. Sega nikoj nema da investira vo sto~arstvoto”, veli Jankulovski.

Drug problem vo Makedonija koga sta-

nuva zbor za potro{uva~kata na mle~ni proizvodi e niskiot `ivoten standard na gra|anite. Od Labrador velat deka lu|eto {tedat duri i na mle~ni proizvodi, zatoa {to ednostavno, nemaat pari. Ova e osobeno zabele`livo vo vnatre{nosta na dr`avata i vo popasivnite regioni, kako {to e, vsu{nost, Ohrid vo zima.

Spored Jankulovski, i postojanoto namaluvawe na turisti~kata sezona enormno se odrazuva na konsumacijata na hrana vo Ohrid i Ohridsko, a koga seto toa }e se kombinira so s$ pomalata kupovna mo} na naselenieto, na proizvoditelite na hrana vo regionot im ostanuva samo da pre`ivuvaat.

33

34

Pretpriema~ &...

KOJ E KOJ VO TOP BIZNISOT VO MAKEDONIJA

MENAXERITE KOI GI VODAT NAJGOLEMITE FIRMI

Tineks, sinxirot od supermarketi, so 88,6 milioni evra prihod, e najgolema na listata top 50, vo celosna doma{na sopstvenost, a {to ne e akcionersko dru{tvo. Sopstvenost e na Vladimir Todorovi}, aktuelniot gradona~alnik na op{tina Centar, a kompanijata vo momentov ja menaxira negovata }erka, Kristina Todorovi}–Nikoli}. Voedno, taa e i edna od dvete `eni {to se na vrvna rakovodna pozicija me|u 50-te najgolemi kompanii. Vtorata e Frosina Me{kova, generalen menaxer na Svisslion

BROJ 635/636

28/12/2011

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

red novogodi{nite praznici biznismenite obi~no ka`uvaat o~ekuvawa i prognozi za slednata godina, i za toa denovive dosta pi{uvame vo izdanijata na Kapital Media Group.

No, vo ovoj tekst nema da se zanimavame so toa, tuku }e vi gi pretstavime „li~nite karti” na najgolemite makedonski kompanii, na onie {to go sozdavaat najgolemiot del od bruto-doma{niot proizvod.

Ovojpat za analiza }e gi zememe 50te najgolemi kompanii spored ostvaren prihod vo 2010 godina, koi{to napravile proda`ba od 4,4 milijardi evra, a ostvarile neto-zarabotka od

P

MAKPETROL Dejnost: distribucija na nafteni derivati Prihodi vo 2010: 350 milioni evra ANDREJA JOSIFOVSKI PRETSEDATEL NA UPRAVEN ODBOR I GENERALEN DIREKTORR

osifovski e na ~elo na Makpetrol od 1995 godina, dina, i e eeden den od onie so najdolg direktorski rektorski sta` me|u najgolemite makedonski kompanii.

Vo periodot januari-septemvri godinava, najgolemiot distributer na nafta i nafteni derivati vo zemjava, koj dr`i 40% od maloproda`bata na goriva, ima{e prihodi od 295 milioni evra od proda`ba, od koi 288 milioni evra od doma{niot pazar i 7,3 milioni evra od izvoz. Prihodite od proda`ba se za 20% pogolemi vo sporedba so istiot period lani, a neto-dobivkata iznesuva 1,5 milioni evra. Vo prethodnite dve godini kompanijata rabote{e so zaguba, od 3,7 milioni evra vo 2010 godina i 4,5 milioni evra vo 2009 godina. Nitu finansiskite eksperti i revizorite ne sakaat da go tolkuvaat raboteweto na Makpetrol, no i na Oilko, kompanijata koja transportira goriva za Makpetrol.

Osnova~ i najgolem akcioner na Oilko e Makpetrol so udel od 30%. Oilko, pak, e najgolem poedine~en akcioner vo Makpetrol so 19,94% od kapitalot. Generalniot direktor na Makpetrol, Andreja Josifovski, poseduva 15% od Oilko, so {to e najgolem poedine~en akcioner. So toa Josifovski upravuva i so Makpetrol i so Oilko. Za~uduva faktot {to Josifovski, koj istovremeno rakovodi i so dvete kompaniii od nafteniot sektor, uspeva da go zgolemi profitot na Oilko, a Makpetrol vo 2009 i 2010 godina rabote{e so zaguba?!

J

MENAXER

www.kapital.mk

Me|u 50-te najgolemi kompanii vo Makedonija, 28 se so dominanten stranski kapital, a 10 od niv gi vodat menaxeri Makedonci. T- Mobile so 165 milioni evra prihod vo 2010 godina e najgolemata me|u firmite {to se vo stranski race, a ja vodi doma{en menaxer, @arko Lukovski 362,6 milioni evra. Gi iskoristivme podatocite za 2010 godina, zatoa {to tie se najnovi dostapni za cela godina vo ovoj moment. Kako izvori na ovie informacii se finansiskite izve{tai dostaveni do Berzata i Komisijata za hartii od vrednost, kako i do Centralniot registar.

Prva spored ostvaren prihod e rafinerijata Okta, so 511,6 milioni dolari, koja e i edinstvena kompanija od Makedonija, rangirana me|u 500-te najgolemi

vo Jugoisto~na Evropa. Okta e vo sopstvenost na gr~kata kompanija Helenik petroleum, a me|u 50-te najgolemi, vo stranski race se nao|aat vkupno 28 kompanii.

Od tie 28 koi{to se so dominanten stranski kapital, 10 gi vodat menaxeri Makedonci, a vo 18 na ~elo se stranci.

T-Mobile so 165 milioni evra vo 2010 godina e najgolemata me|u firmite {to se vo stranski race, a ja vodi doma{en menaxer, @arko Lukovski. Distributerot

ELEKTRANI NA MAKEDONIJA Dejnost: proizvodstvo na elektri~na energija Prihodi vo 2010: P 2292 milioni evra

MAKEDONSKI TELEKOM Dejnost: telekomunikaciski uslugi slugi Prihodi vo 2010: 211,7 milioni evra DANIEL SAS

VLATKO ЧINGOVSKI VL

GLAVEN IZVR[EN DIREKTOR

PRE PRETSEDATEL NA UPRAVEN ODBOR I GENERALEN DIREKTORR OD

ingoski e generalen direktor direkt ktor or na ELEM od septemvri ri 2006 godina, elektroin`ener po struka i stipendist na japonskata dr`ava, kade {to gi zavr{uva svoite doktorski studii vo 1996 godina.

Vo intervjuto za „Kapital” dadeno na po~etokot od godinava, Чingoski istakna deka koga go prezel vodstvoto na ELEM, kompanijata imala nenaplateni dolgovi vo iznos pogolem od 35 milioni evra. „Denes mo`am so golema odgovornost i gordost da ka`am deka ELEM ve} e ne dol`i nikomu. Kompanijata vo momentov gi ima isplateno site kratkoro~ni dostasani pobaruvawa i redovno gi servisira dolgoro~nite kreditni zadol`uvawa kon doma{nite i stranskite kreditori”, izjavi toga{ Чingoski. Чingoski tvrdi deka ELEM ja upravuva isto kako {to bi upravuval i svoja kompanija, i deka ne razlikuva menaxeri na privatni ili na dr`avni kompanii, tuku uspe{ni ili neuspe{ni.

Vo momentov ELEM e najaktuelna po penalite od 10 milioni evra {to treba da & gi plati na slovene~ka Riko, koja{to ja gradi hidrocentralata Sveta Petka. I pokraj toa {to Riko docni re~isi tri godini so predavaweto na „klu~ot v raka” za centralata.

Ч

ngarecot Daniel Sas, naa ~e ~elo lo na najprofitabilnata nata kompanija vo zemjava, Makedonski Telekom, dojde pred ne{to pove}e od {est meseci. Na pozicijata dojde od Crnogorski Telekom kade {to od 2007 godina be{e ~len na Odborot na direktori i ja vode{e operativnata, organizaciskata i delovnata tranzicija na Crnogorski Telekom. Za vreme na negoviot mandat, kompanijata vovede IPTV, mobilen Internet, zna~itelno go zgolemi navleguvaweto na {irokopojasnite uslugi vo Crna Gora i ja zajakna pozicijata na pazarot vo segmentot na mobilna telefonija. Vo neodamne{noto intervju za „Kapital”, Sas najavi investicii na Makedonski Telekom i T-Mobile od 170 milioni evra, vo najsovremeni fiksni i mobilni mre`i, a so modernizacijata na fiksnata mre`a, proces koj }e trae do krajot na 2013 godina, kompanijata planira na sekoe semejstvo da mu ovozmo`i internet-pristap preku obi~nata telefonska linija, na mnogu ednostaven na~in. Sas veli deka eden od klu~nite fokusi na kompanijata se i delovnite korisnici, za koi se razvivaat re{enija {to }e im gi namalat tro{ocite i }e im ovozmo`at pogolema fleksibilnost vo koristeweto na telekomunikaciskite uslugi.

Ovie uslugi vklu~uvaat cloud computing, cloud infrastructure, upravuvana bezbednost, kako i uslugi za mobilno pla} awe.

U

35

36 MENAXER na nafteni derivati, Makpetrol, e najgolemata kompanija vo sopstvenost na doma{ni akcioneri, {to ja vodi Makedonec, Andreja Josifovski.

Me|u 50-te najgolemi kompanii, vo dr`avna sopstvenost se ~etiri.

Najgolema e Elektrani na Makedonija – ELEM, so prihodi od bezmalku 292 milioni evra vo 2010 godina, sledat MEPSO so 51,2 milioni evra, M@ Transport so 37,4 milioni i Makedonski {umi so 30,2 milioni evra.

SAMO DVE @ENI ME\U NAJGOLEMITE 50 Tineks, sinxirot od supermarketi, so 88,6 milioni evra prihod, e najgolema na listata top 50 vo celosna doma{na sopstvenost, a {to ne e akcionersko dru{tvo. Sopstvenost e na Vladimir Todorovi}, aktuelniot gradona~alnik na op{tina Centar, a kompanijata vo momentov ja menaxira negovata }erka, Kristina Todorovi}–Nikoli}. Voedno, taa e i edna od dvete `eni {to se na

vrvna rakovodna pozicija me|u 50-te najgolemi kompanii. Vtorata e Frosina Me{kova, generalen menaxer na Svisslion, fabrikata za konditorski proizvodi, koja lani ostvari prihod od 33,17 milioni evra i e na 39-to mesto.

Na{ata ideja da napravime malku pointeresna statistika za toa kakvi obrazovni profili preovladuvaat me|u najgolemite direktori, kakva e vozrasnata struktura i sl., izleze deka ne e ba{ ednostavna zada~a. Baraj}i podatoci za top-menaxerite na najgolemite makedonski kompanii, sfativme deka mnogu malku od niv na sopstvenite internet-stranici imaat staveno podetalni informacii za svoite prvi lu|e, kako {to e kusa biografija i sl.

Takvite kompanii se brojat na prsti, a nekade okolu dvaesetina imaat samo navedeno koj e vo Upravniot odbor, odnosno menaxerskiot tim. Toa se glavno akcionerskite dru{tva {to kotiraat na berza, ili pak tie {to imaat posebni obvrski za izvestuvawe do

FENI INDUSTRI Dejnost: proizvodstvo na metali li Prihodi vo 2010: 249 milioni evra KONSTANTINOS DASKALAKIS

ALKALOID Dejnost: farmacevtska industrija Prihodi vo 2010: 86 milioni evra @IVKO @ MUKAETOV M

GENERALEN DIREKTOR

onstantinos Daskalakis lakis e na ~elo na kombinatot za proizvodstvo na nikel, kavadare~ki Feni, ve}e sedma godina. So prethodno dolgogodi{no iskustvo vo industriite za aluminium i nikel, Daskalakis, inaku rodum od gr~kiot ostrov Krit, veli deka lesno se prilagodil na menaxiraweto vo Feni, kako i na `ivotot vo Kavadarci, poradi istata priroda na rabotata, no i mnogu sli~niot mentalitet na Makedoncite i Grcite.

Re{il da `ivee tokmu vo Kavadarci, a ne vo Skopje, za da za{tedi na vreme, no i da bide poblisku do slu~uvawata vo fabrikata. Minatata godina Feni ima{e odli~ni rezultati, neto-dobivka od re~isi 40 milioni dolari, po te{kite 2008 i 2009 godina, koga kompanijata poradi krizata i niskata cena na nikelot napravi zagubi pogolemi od 80 milioni dolari. Godinava, povtorno cenata na nikelot na svetskite berzi padna za pove} e od 40%, {to verojatno navestuva povtorno lo{a godina za metalnata industrija.

K

PR PRETSEDATEL NA UP UPRAVEN ODBOR I GENERALEN MENAXER GE

a mestoto na dolgogodi{niot gogodi{nnio iott prv ~ovek na kompanijata, jata Traj~e Mukaetov, vo april 2006 godina, so viza na Upravniot i na Nadzorniot odbor, nov generalen direktor stana negoviot sin @ivko. Traj~e Mukaetov ostana pretsedatel na Upravniot odbor s$ do svojata smrt vo 2007 godina, koga sin mu ja prezede i taa funkcija, zadr`uvaj}i ja prethodnata. @ivko Mukaetov ja prodol`i uspe{nata prikazna na negoviot prethodnik, zgolemuvaj}i gi prihodite i dobivkata na kompanijata od godina vo godina, i razvivaj}i gi firmite-}erki na Alkaloid vo regionot, Evropa i vo svetot, pritoa otvoraj}i i novi pazari.

Alkaloid e definitivno edna od makedonskite kompanii so najrazvieno korporativno upravuvawe i najgolema transparentnost vo raboteweto, i edna od retkite na ~ija{to korporativna internet-stranica mo`e da najdete kompletni podatoci za site segmenti na raboteweto – od kusi biografii na topmenaxmentot i Nadzorniot odbor, pa s$ do cenovno ~uvstvitelni informacii i vesti relevantni za investitorite.

N

MAKSTIL Dejnost: prerabotka na metali Prihodi vo 2010: 96 milioni evra MIN^O JORDANOV PRETSEDATEL NA UPRAVEN ODBOR

OKTA RAFINERIJA NA NAFTA Dejnost: proizvodstvo i promet so nafteni derivati Prihodi vo 2010: 511,6 milioni evra LAMPROS ZOGOPULOS GLAVEN IZVR[EN DIREKTOR

TINEKS – MT Dejnost: maloproda`ba Prihodi vo 2010: 88,6 milioni evra KRISTINA TODOROVI]NIKOLI] G GENERALEN IZVR[EN DIREKTOR D

T-MOBILE MAKEDONIJA Dejnost: telekomunikaciski uslugi lugi Prihodi vo 2010: 165,2 milioni evra @ARKO LUKOVSKI GLAVEN IZVR[EN DIREKTOR

XONSON METI Dejnost: hemiska industrija Prihodi vo 2010: 132,8 milioni evra XATIN TAKRAR IZVR[EN DIREKTOR

ARCELORMITTAL SKOPJE Dejnost: prerabotka na metalii Prihodi vo 2010: 113 milioni evra HUAN PEDRO NAVARO GENERALEN DIREKTOR

BROJ 635/636

28/12/2011

MENAXER

www.kapital.mk

28

od najgolemite 50 kompanii se so dominanten stranski kapital

KHV, no i me|u niv ima takvi koi{to ja imaat nacrtano organizaciskata {ema na kompanijata, a nemaat navedeno nitu edno ime od ~lenovite na menaxerskiot tim. Edna od najgolemite kompanii, pak, ima duri i poraka od pretsedatelot na Upravniot odbor, sose negova slika, a nema negovo ime pod tekstot.

Probavme i so direktno javuvawe vo samite kompanii da doznaeme pove}e za nivnite vrvni rakovoditeli, no vo pogolemiot broj obidi toa se poka`a kako nevozmo`na misija. Ima{e i slu~ai koga sekretarkite edvaj ni gi dadoa imiwata na nivnite direktori (nekolku kompanii {to pravat godi{ni obrti od 50-60 milioni evra nemaat nitu sopstvena internet-stranica), a ne pak pove}e detali. Sepak, od toa {to go imame pi{uvano vo „Kapital” dosega, od na{ite intervjua i toa {to mo`e da se najde na Internet, napravivme kusi profili na desetina ~elnici na najgolemite kompanii vo Makedonija.

LUKOIL MAKEDONIJA Dejnost: distribucija na nafteni derivati Prihodi vo 2010: 80,6 milioni evra ANDREJ KUKU

EVN MAKEDONIJA Dejnost: distribucija na elektri~na energija r r j Prihodi vo 2010: 365,6 milioni evra

GENERALEN DIREKTOR

VERNER HENGST V

ndrej Kuku e prv ~ovek na Lukoil Makedonija ve}e 6,55 godini, kolku {to e i ruskata uskata firma prisutna na makedonskiot pazar. Lukoil spored nivniot plan godinava treba da ja zavr{i so 20 otvoreni benzinski pumpi vo dr`avava, {to e polovina od brojkata zacrtana kako kone~na. Lukoil vo pove}e navrati se `ale{e na problemite {to gi ima so svoite investicii, povrzani glavno so zemji{tata kade {to firmata gi gradi svoite benzinski pumpi, kako i na slo`enata birokratska procedura za potrebnite dozvoli i ostanati dokumenti potrebni za gradba.

Andrej Kuku veli deka Lukoil i pokraj problemite nema namera da zastane so investiciite, a nivnata cel e da osvojat 20%-25% od pazarot na nafteni derivati, dodeka vo momentov pazarniot udel e 10%.

PR PRETSEDATEL NA UPRAVEN ODBOR UP

a ovaa funkcija e od apr april pril ril 22010 2001 010 010 godina, nasleduvaj}i }i go Georg Valdner, a vo EVN Avstrija e od 1988 godina. Za relativno kuso vreme po negovoto doa|awe na ~elo na EVN Makedonija, se zatvorija najgolemite pra{awa {to bea problem na relacija kompanija - Vlada vo minatoto, a toj vo intervjuto za „Kapital” izjavi deka kompanijata sega e fokusirana kon idninata i deka ponatamo{en progres sekoga{ e vozmo`en i posakuvan. „Ne samo od investitorite, tuku, veruvam, i od samata Vlada, bidej}i i taa e zainteresirana za zgolemuvawe na investiciite i brojot na novi rabotni mesta. EVN sekoga{ e podgotvena da se soo~i so novi predizvici, osobeno ako novite mo`nosti za investirawe se vo soglasnost so interesite i biznisot na grupacijata”, re~e Hengst.

A

N

37

38 MENAXER CEMENTARNICA USJE Dejnost: industrija za grade`ni materijali Prihodi vo 2010: 69,6 milioni evra BORIS HRISAFOV GLAVEN IZVR[EN DIREKTOR

PIVARA SKOPJE Dejnost: proizvodstvo na pijaloci oci Prihodi vo 2010: 65 milioni evra KONSTANTINOS SPANUDIS

18 2

od najgolemite 50 kompanii se upravuvani od stranski menaxeri

GENERALEN DIREKTOR

`eni generalni menaxeri ima me|u 50-te najgolemi kompanii

4,4

milijardi evra e vkupniot prihod na 50-te najgolemi vo 2010 godina

FER[PED Dejnost: transport i {pedicija Prihodi vo 2010: 68,5 milioni evra [TERJO NAKOV V PRETSEDATEL NA UPRAVEN ODBOR I GENERALEN DIREKTOR

terjo Nakov so godini dini e vo grupata ata najgolemi i najuspe{ni. Negovite kompanii silno vrabotuvaat novi lu|e, oti e eden od najgolemite makedonski investitori. No, Nakov e eden od najkritikuvanite delovni lu|e vo Makedonija.

Re~isi 20 godini e na ~elo na kompanijata Fer{ped, koja pod negovo vodstvo izrasna vo vistinski holding. Pokraj soobra}ajot i {pedicijata, investira{e vo mnogu oblasti, kako hotelierstvoto, ugostitelstvoto, turizmot, zemjodelstvoto, vo mediumite. Od periodot koga se privatizira{e, pa dosega, Fer{ped, kako grupacija, ima investirano pove}e od 90 milioni evra vo Makedonija.

Za sebe veli deka spa|a vo onie direktori koi imale znaewe i sposobnost da gi so~uvaat i razvijat kompaniite...

Za razlika od onie direktori koi ili nemaa kapacitet za toa ili rabotea edinstveno za svoite li~ni interesi, namesto za interesite na kompaniite.

Sepak, Nakov i kompanijata koja ja upravuva nekolkupati dosega se najdoa na udar na vlasta.

[

40

INTERVJU

DEN SMIT

DEKAN NA BIZNIS-[KOLATA KELI, UNIVERZITET INDIJANA

STUDENTSKITE ZAEMI SE SLEDNATA DOL@NI^KA KRIZA VO SAD IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk g @ p

en Smit e dekan k na Biznis{kolata Keli pri Univerzitetot Indijana vo Blumington, SAD. Univerzitetot Indijana e sorabotnik-partner na Univerzitetot na Jugoisto~na Evropa od TetovoJIEU, kade {to denovive profesorot Smit prestojuva{e po povod 10-godi{ninata od negovoto osnovawe.

Go iskoristivme negovoto prisustvo za da go pra{ame pove}e raboti, od negovoto viduvawe za novata ekonomska kriza {to mu se zakanuva na svetot, s$ do preporakite za toa kako da se brendira Makedonija, zatoa {to brendiraweto e potesnata oblast kade {to toj e ekspert.

Koga po~na sorabotkata me|u Biznis{kolata Keli i Univerzitetot na JIE od Tetovo? Vo {to se sostoi taa?

Zapo~na vo 2001 godina, preku proekt sponzoriran od USAID za strate{ki razvoj i unapreduvawe na administrativnite ve{tini na univerzitetot JIEU. Be{e obnoven vo 2003 godina, na u{te tri godini. Vo tie prvi {est godini okolu 35 predava~i od Indijana dojdoa vo Tetovo na pokratok ili na podolg rok, nekoi ostanaa vo Makedonija, a ima{e i makedonski studenti koi minaa dosta vreme

D

vo Indijana, mo`ebi okolu 40 studenti koi imaat zavr{eno magisterski studii i rabotat na svoite doktorati ili pak, b k k imale kratki obuki vo SAD. Zo{to Biznis-{kolata Keli e me|u vrvnite 20 vo SAD? Ovaa {kola ima dolga istorija na privlekuvawe talenti, mo{ne vnimatelno, od site oblasti, taka {to ako gi poglednete site biznis-sektori, nie sme, vsu{nost, rangirani me|u najdobrite 20 vo zemjava vo oblasta marketing, menaxment, menaxment na snabduva~ki sinxiri, finansii...

Mislam deka seto toa po~nuva so dobri predava~i. Vtorata pri~ina se dobrite partnerstva. Imame dolga istorija na partnerstva so nekoi od najdobrite biznis-{koli vo svetot i zatoa sme ovde, so JIEU. Toa vi ovozmo`uva da steknete dobri partneri i dobri predava~i za da privle~ete dobri studenti. Ako go analizirate uspehot na koja bilo biznis{kola, }e dojdete do istite tri stolbovi: dobri predavawa, dobri partneri i dobri studenti. Site tie funkcioniraat zaedno i smetam deka na toa se dol`i na{iot uspeh.

Za ekonomskata kriza od 2008 godina site mislevme deka e zavr{ena, no o~igledno, vo podem e nova kriza.

Krizata go promeni na~inot na

Meurot za narednata kriza, koj se ~ini se sozdava vo SAD, e okolu studentskite zaemi. Izgleda isto kako hipotekarnata kriza.

Slednoto ne{to {to }e ja pogodi SAD e studentskata dol`ni~ka kriza vodewe na biznisot, na~inot na razmisluvawe. Sega postoi „nova normalnost”, kako {to pi{uva Filip Kotler vo svojata „Haotika”. Koja e novata normalnost vo biznis{kolite? Kako se menuvaat za da se prilagodat na novata realnost?

Smetam deka ova {to se slu~uva smetam e zdravo za biznis-edukacijata. Vo SAD vo momentov ima s$ pomalku dr`avna poddr{ka za visokoto obrazovanie, bidej} i i Vladata mora da go namali svojot dolg i da gi namali tro{ocite. Toa zna~i i pomala poddr{ka za visokoto obrazovanie. Vo tolku golem kampus, kako {to e Univerzitetot Indijana, so 42.000 studenti, biznis-{kolata e vo mo{ne dobra pozicija, bidej}i samo 7% od na{iot buxet

BROJ 635/636

28/12/2011

www.kapital.mk

se sostoi od dr`avna pomo{, ostatokot e od studentski participacii i privatna poddr{ka za proekti. Ova e model na podelba na prihodite i mislam deka biznis-{kolite s$ po~esto }e go koristat vo idnina. ]e patuvaat po svetot i }e baraat konstruktivni partnerstva, ne samo za razmena na studenti, tuku i za nao|awe zaedni~ki mo`nosti za generirawe prihodi vo tekot na procesot. Mislam deka ova e najgolemata implikacija od ovaa svetska kriza za biznis-edukacijata.

Nastavnite programi vo biznis-{kolite vo SAD po~nuvaat da se menuvaat pod vlijanie na ovie po{iroki soznanija za ekonomskata odr`livost, za toa kako sme povrzani vo globalnata ekonomija na na~in koj gi odr`uva nacionalnite ekonomii, ne samo kratkoro~no, tuku i dolgoro~no.

Ste educirale golem broj menaxeri na korporacii, banki itn. [to mislite, {to trgna naopaku vo procesot na donesuvawe odluki od strana na ovie porane{ni studenti na va{eto i na ostanatite biznis-u~ili{ta vo SAD, za da napravat takvi gre{ki {to ja predizvikaa krizata od 2008 godina? Dali be{e vo pra{awe nedostig od biznis-etika ili pak, pogre{ni procenki?

Vo odnos na etikata, mislam deka najgolem del od menaxerite ne se budat nautro so re{enie deka denta }e donesat neeti~ka odluka. Znaeme za Berni Madof, no lu|eto kako nego otsekoga{ postoele i se narekuvaat kriminalci. Sepak, pove}eto menaxeri, izvr{ni direktori i biznismeni se trudat da postapat pravilno i mislam deka vo ovoj slu~aj, bidej}i na odredeno nivo finansiskite instrumenti stanaa mnogu kompleksni, najgolem del od lu|eto ne bea svesni deka so sekoja odluka navleguvaat s$ podlaboko vo nevolja, dodeka ne stana predocna. Sekako deka postoele ne{ta koi ne bile eti~ki, no vo krajna linija, smetam deka vinata za ova le`i vo ~ovekovata priroda i vo nagonot da se sobere {to pove}e. Mislam deka na toj na~in golem broj eti~ki re{enija se poka`aa kako neeti~ki, preku mali ~ekori vo tekot na celiot proces, za na kraj da se najdete nekade kade {to ne sakate da bidete.

Postoi u{te ne{to mnogu va`no, {to mislam deka s$ u{te ne e popraveno – toa e odvoenosta me|u rizikot na odreden zaem i va{ata sposobnost kako banka da se nosite so toj rizik. Ako vie ste banka i jas dojdam kaj vas da baram pari za mojata ku}a, a vie mi gi pozajmite parite i potoa mu go prodadete zaemot na Pol koj `ivee vo Hong Kong i go napravite istoto milion pati, prodavaj}i gi zaemite na razli~ni lu|e, kade e pottikot za vas da napravite dlaboko ispituvawe na mojata kreditosposobnost? Sega bankite stanaa pokonzervativni vo odnos na izdavaweto

krediti, no s$ u{te postoi su{tinska odvoenost, koja ostava mo`nost seto toa da se povtori. Na primer, meurot za narednata kriza, koj se ~ini se sozdava vo SAD, e okolu studentskite zaemi. Izgleda isto kako hipotekarnata kriza. Ova e narednoto ne{to {to }e ja pogodi SAD – studentskata dol`ni~ka kriza.

Vo momentov amerikanskata ekonomija s$ u{te se soo~uva so visoka stapka na nevrabotenost, Evropa e vo haos poradi dol`ni~kata kriza i sudbinata na evroto, a nekoi smetaat deka i Kina }e ima tvrdo prizemjuvawe na svojata zabrevtana ekonomija. [to mislite, {to & se pi{uva na svetskata ekonomija slednata godina?

Vo dene{no vreme sme mnogu povrzani na globalno nivo. Ako i amerikanskiot i evropskiot potro{uva~ po~nat da tro{at pomalku, toa mora da vlijae i vrz Kina i vrz Indija. Kina i Indija se dve fascinantno razli~ni ekonomii. Kina mnogu zavisi od izvozot, a Indija konsumira 70%-80% od svoeto proizvodstvo doma i zatoa, iako e del od svetskiot pazar, sepak, e poza{titena od Kina, koja zavisi od Evropa, Latinska Amerika i od SAD. Ne veruvam deka vo SAD nabrzo }e se vrati silniot rast. Eve zo{to. Vo tekot na izminatite 20 godini SAD sistematski “izvezuva{e” golem broj rabotni mesta koi bea dobro plateni vo Kina, Indija, Latinska Amerika. I toa e sosema vo red, s$ dodeka ja reeducira{ svojata rabotna sila vo presret na edna nova ekonomija, koja pove}e }e se temeli na znaewe. Vladata na SAD nema{e soodvetna politika za reedukacija na svojata rabotna sila i sega se gledaat efektite. Lu|eto koi porano zarabotuvaa 20 dolari na ~as rabotej}i vo fabrika, sega rabotat vo kafuliwa za 5-6 dolari na ~as. Taka, bukvalno, parite ja napu{tija ekonomijata preku tie rabotni mesta, ekonomija od koja 70% se potpiraat na pari~nata mo} na potro{uva~ite. So ova & e odzemen ogromen del od potro{uva~kata mo} so preselbata na tie rabotni mesta vo stranstvo. Jas sum golem poddr`uva~ na slobodnata svetska trgovija, no ne mo`ete da gi preselite tie proizvodni mesta nadvor bez da gi zamenite so ne{to {to e relativno dobro plateno. A rabotnite mesta vo SAD koi se pla}aat dobro baraat odreden stepen na obrazovanie, naj~esto tehni~ko obrazovanie, bez razlika dali stanuva zbor za in`enerstvo, kompjuteri ili nauka, a toa ne se slu~i.

Zatoa, sega amerikanskata ekonomija e ostavena so golem broj lu|e koi ne samo {to se nevraboteni, tuku i nesoodvetno vraboteni. A taa grupa nesoodvetno iskoristeni rabotnici nema dovolno sredstva za da ja pridvi`i ekonomijata.

Mislam deka SAD }e prodol`i da raste, no ne so stapka od 4%-5%, tuku so mnogu poniska stapka.

INTERVJU

Profesore, so ogled na toa {to va{ata potesna akademska specijalnost e procesot na brendirawe, bi sakal da ja iskoristam ovaa prigoda i da ve pra{am koj e, spored Vas, najdobriot na~in za mala zemja kako Makedonija da stane brend na globalno nivo?

Pomislete na [vajcarija za moment. Na {to vi teknuva? ^asovnici, ~okoladi, banki. Sekoja zemja gradi brend vrz osnova na nekolku industrii, a ne vrz s$. Za da formirate globalen brend, mora da imate {to da ka`ete. Eden od na~inite da go storite toa e preku poedine~ni industrii.

Na primer, sekoga{ koga jas i `ena mi patuvame vo Evropa, jas sum voodu{even od Hrvatska. A marketin{kata poraka na Hrvatska do svetot, barem izminatite nekolku godini, glase{e: „Evropa, kakva {to be{e nekoga{“. I so toa se pozicioniraat kako destinacija za odmor i go iskoristuvaat svoeto mediteransko krajbre`je. Va{iot priroden imot se neverojatnite planini, koi pretstavuvaat odli~en region za lozja. Ako gi vidite najubavite lozja vo Francija, site tie se nao|aat na strmni planini, kade {to dobivaat mnogu sonce i ne se zadr`uva premnogu do`d. Ovde mo`at da postojat nekoi od najdobrite lozja na svetot.

Mo`ete mnogu da izvle~ete samo od prirodnata ubavina na zemjata, zatoa {to tamu kade {to raste grozje mora da e ubavo. Grozjeto ne raste na grdi mesta.

Ova e prekrasna zemja, so pristapni ceni, a hranata i vinoto se fantasti~ni. Ima s$ {to bi posakal nekoj, osobeno vo vakvi ekonomski uslovi. Taka {to lu|eto koi velat: „Ne mo`eme da odime vo Francija godinava, mnogu e skapo”, mo`at da re{at da dojdat vo Makedonija. Koga sakate da izgradite brend, mora da imate ne{to {to e opiplivo, ne{to za {to }e razgovarate, a ne ne{to neodredeno. Mora da bide ne{to realno. A dobrata vest e deka vie imate ne{to vistinsko: vinoto, hranata, prirodnite ubavini na zemjata.

41

42 NA RU^EK SO...

GLIGOR

GENERALEN DIREKTOR NA S

PRIFA PREDIZ NA[ETO MENI

Va`i za skromen ~ovek koj ne saka da se eksponira i da se nametnuva. Vistinski „rabotoholik” koj ne se {tedel koga e vo pra{awe obrazovanieto, pa na nego e posveten celo vreme. Toj e eden od kreatorite na denarot i na makroekonomskite reformi vo Makedonija, a poslednite deset godini se gri`i za parite na drugite. Svoeto znaewe paralelno go spodeluva so studenti na nekolku fakulteti vo zemjava i vo stranstvo PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

abotilnicata na negovata majka za rakotvorbi, kade {to Bi{ev go imal prviot dopir so parite, go zgolemila negoviot interes za ekonomijata, pa namesto priznat fizi~ar ili hemi~ar, podocna stanuva eden od najpoznatite bankari vo zemjava. „Dodeka bev vo sredno u~ili{te poka`uvav golem interes za fizika i za hemija.

Bev dobar i po matematika, a pote{ko mi ode{e pi{uvaweto. Ja pretstavuvav strumi~kata gimnazija na nekolku

R

natprevari po fizika i po hemija. No, pri donesuvaweto na odlukata kako da go prodol`am obrazovanieto, sepak, se re{iv za ekonomijata, poto~no za makroekonomijata, koja ja zasakav vo podocne`nite godini od studiraweto”, raska`uva Bi{ev.

Vo 1980 godina diplomiral na Ekonomskiot fakultet vo Skopje i bil proglasen za student na generacijata. Po sugestija na svoite profesori, po diplomiraweto zapi{uva i postdiplomski studii na nasokata monetarno-kreditna teorija i politika, a pet godini podocna stanuva i magister vo istata oblast.

So Bi{ev od da golemata ponu na Arabeska se zdraodlu~ivme za an a, hr a sn le va i pa odbravme supa od brokula.

So obrazovanieto, za koe veli deka e proces koj trae cel `ivot, prodol`uva i vo slednite godini. Vo 1991 godina doktoriral na temata „Ponudata i pobaruva~kata na pari - slu~ajot na Jugoslavija”, a svoeto obrazovanie go dousovr{uva vo Londonskata {kola za ekonomija i politi~ki nauki vo 1995 godina, dodeka specijalizacijata ja imal vo 1997 godina na Vienskiot institut za sporedbeni ekonomski studii.

Bi{ev ima objaveno dve knigi, pove}e od 200 statii, diskusii i istra`uva~ki studii vo profesionalni i vo nau~ni spisanija vo Makedonija, Avstrija, Bugarija

BROJ 629

16/11/2011

43

www.kapital.mk

R BI[EV

STOPANSKA BANKA SKOPJE

i vo Slovenija.

So vakviot golem baga` od obrazovanie, za Bi{ev ne bilo problem i prakti~no da navleze vo oblastite od ekonomijata koi go interesirale.

Prvata proverka na teoretskoto znaewe ja ima vo Narodnata banka na Makedonija (NBM). Najprvin tamu raboti na stimuliraweto na izvozot, a podocna rakovodi so Centarot za istra`uvawe na NBM. „Vo toj period `ivotot mi be{e dosta bezgri`en. Najgolemiot predizvik be{e na sostanocite vo Belgrad da se vlijae vrz monetarnata politika na toga{na Jugoslavija i da se napi{e i da se objavi dobar stru~en trud. Rabotite zna~itelno se promenija po proglasuvaweto na nezavisnosta na Makedonija. NBM vo toa vreme se najde pred golema odgovornost. Nedostigaa mnogu raboti: nemavme ni monetarna statistika, ni devizni rezervi, a cenite galopiraa. Najgolemiot strav ni be{e kako }e bide prifaten denarot kako nacionalna valuta. Sleduvaa godini na reformi, procesot na gradewe na deviznite rezervi, reguliraweto na inflacijata i

foto: FILIP POPOVSKI

A]AM ZVICI

„Obrazovanieto

e permanenten proc es. Nikoga{ ne zavr {uva.�

44 NA RU^EK SO...

„Ne treba da pravite ne{to {to ne go sakate i ne ve interesira.”

„Vrednosta na pa te vo sekoja do Bitno e {to ve isri polnuva vas.” ba e ista.

„Bankarite se kako i site drugi trgovci.

Razlikata e vo toa {to trguvame so pari koi se tu|i.”

bankarskiot sektor...”

Pred da stane prv ~ovek vo Stopanska banka Skopje, vo periodot od 1997 do 2000 godina Bi{ev bil zamenik-guverner na Narodnata banka, a prethodno bil i viceguverner.

Vo Stopanska banka doa|a vedna{ po privatizacijata na bankata, so nov predizvik: da ja prestrukturira bankata. Pokraj funkcijata generalen direktor na Stopanska banka, toj e i profesor na Ekonomskiot fakultet vo Skopje i vo Prilep, na Ekonomskiot fakultet vo Qubqana i na Amerikan kolex vo Skopje.

Naskoro }e ima predavawa i na fakultet vo Atina.

Bi{ev e nazna~en za pretsedatel na Upravniot odbor i generalen direktor na bankata so najdolga tradicija na makedonskiot pazar vo 2000 godina. „Predizvicite nikoga{ ne sum gi odbival. @ivotot e igra. Ili }e ja igra{ ili }e te igra. Da, sum imal te{ki momenti, kako i sekoj ~ovek, no ako me pra{ate dali mi bila te{ka rabotata, toga{ odgovorot e ne. Ne treba da pravite ne{to {to ne sakate i ne ve ispolnuva, pa zatoa, sekoga{ sum u`ival vo rabotata. Cel `ivot go rabotam toa {to navistina go sakam.”

Za parite, so koi raboti re~isi cel `ivot, veli deka se sredstvo, glasovi so koi potro{uva~ite gi iska`uvaat svoite `elbi, preferencii i ja naso~uvaat ekonomijata.

Proizvoditelite i trgovcite mora da gi sledat ovie `elbi dokolku sakaat da opstanat. „Odgovornosta da se raboti so tu|i pari e golema.”

Ne im obrnuva vnimanie na stereotipite deka bankarite se lihvari. „Nie sme kako i site drugi trgovci. Razlikata e vo toa {to trguvame so pari, koi se tu|i. Etiketiraweto deka sme lihvari doa|a od lica koi ne go razbiraat toa {to go rabotime i pokraj toa {to nie sme edna od najtransparentnite profesii, ~ija cena na usluga e jasna

i vidliva na dnevna osnova, no i nie mora da gi slu{ame glasovite na potro{uva~ite/ klientite i da rabotime sigurno.”

Za sebe ne smeta deka celosno se vklopuva vo slikata koja naj~esto ja imaat drugite - deka bankarite gi interesiraat samo parite. „Vrednosta na parite vo sekoja doba e ista. Bitno e {to ve ispolnuva vas. Na parite gledam isto kako i vo sredno{kolskite denovi.

I toga{ imav pari za pica, a imam i denes.”

Na profesijata, kako {to veli, & e posveten 24 ~asa, a slobodnoto vreme go pominuva so svoeto semejstvo, so prijatelite i so dobra kniga.

Igra ping-pong, vozi velosiped, a saka i da pe{a~i pokraj Vardar. „Sinot postojano me pobeduva vo ping-pong, no podobar sum od soprugata. Sre}en sum {to imam dovolno vreme za mojot sin, koj isto taka poka`uva interes za ekonomijata. Momentalno zavr{uva sredno {kolo, a i toj kako mene, re{en e ponatamu podlaboko da vleze vo ekonomijata. Ne po moja sugestija, {to mi e osobeno drago.”

Za negovata pasija kon knigite dokaz e i negovata privatna biblioteka, vo koja mo`e da se najde mnogu literatura od oblasta na ekonomijata i dela od negovite idoli od vode~kite univerziteti i bankarskite ikoni, kako {to e Gregori Metju. „Za qubovta kon ~itaweto i kon pi{uvaweto mnogu sum im blagodaren na mojata klasna rakovoditelka Elka Terezieva od sredno{kolskite denovi i na profesorot Ksente Bogoev od studentskite denovi. Tie me nau~ija ne samo kako da navlezam vo oblastite koi me interesiraat, tuku i kako da se odnesuvam.”

Golem qubitel e i na dobra teatarska pretstava, a i golem fan na sportot: fudbal, ko{arka, rakomet. Naviva za Metalurg i sekoga{ koga ima slobodno vreme ne propu{ta da go bodri timot vo `ivo, {to e posebno do`ivuvawe.

60 TEHNOLOGII I BIZNIS

SOVR[EN SPOJ NA TRADICIJA I TEH

MAKEDONSKI (SUPER) NASTAVNICI Za programite na Mikrosoft kade {to akcentot e staven na edukacijata, a nastavnicite i u~enicite se celna grupa sme pi{uvale nekolku pati. Sme pi{uvale za „Partneri vo u~eweto” i nivnite mnogubrojni aktivnosti vo koi gi pottiknuvaat nastavnicite da gi voveduvaat IKT alatkite vo obrazovniot proves, da kreiraat proekti vo koi }e gi vklu~at u~enicite od nivnoto no i od drugi u~ili{ta i da gi osposobat i opremat u~enicite so ve{tinite od 21-vek. Ovie proekti se poka`aa kako vistinko otkrovenie. Kreativnosta i originalnosta kako da tleele vo

nastavnicite i samo da ~ekale iskra za da „plamnat”.

Posle odr`anite dva natprevari na dr`avno nivo, svedoci sme na stotina proekti koi {to ne samo gi ispolnuvaat zadadenite kriteriumi, tuku idat i nekolku ~ekori napred – ja menuvaat slikata koja vo obrazovanieto be{e nepromeneta so dekadi, gi prepoznavaat od mali noze kreativnite deca i gi u~at kako toa da go iskoristuvaat ponatamu i mo`ebi najva`no ja promoviraat Makedonija (u{te edna{) kako mesto kade {to `iveat pametni i kreativni lu|e, vo mala zemja no so pogledi mnogu preku granicite i ramo do ramo so najrazvienite zemji vo svetot.

BABINI IGRI – SOVR[EN SPOJ NA TRADICIJATA I TEHNOLOGIJATA Deka toa e taka primer e proektot od minatogodi{niot natprevar nasloven kako Babini igri. Ovoj proekt, iako se natprevaruva vo programa finansirana od Mikrosoft i logi~no e da promovira IKT alatki, rabotewe na kompjuter i sli~no, sepak se trudi da gi o`ivee starite igri so koi vozrasnite, babite i dedovcite si igrale koga bile deca i ima za cel da gi trgne decata za moment od pred kompjuter i da gi iznese nadvor da nau~at ne{to pove}e, pritoa zabavuvaj}i se. Tokmu tuka e originalnosta i posebnosta, razli~nosta koja be{e prepoznaena i pozdravena

BROJ 635/636

28/12/2011

www.kapital.mk

A HNOLOGIJA

od cel svet. Iako samiot proekt ne se bazira{e isklu~ivo na izu~uvawe ili primena na nekoja kompjuterska programa ili servis, sepak nastavnicite od nekolku u~ili{ta predvodeni od avtorot Marina Vasileva i IKT koordinatorot Dobri Joveveski, a pod „budnoto oko” na mentorot Vlora Ademi od lokalnata kancelarija na Mikrosoft, uspeaja na svetot da gi pretstavat najpoznatite stari igri za koi ponekoga{ ne e potrbno ni{to pove}e otkolku edno kam~e, malku kreda ili mo`ebi konec i mnogu dobra i pozitivna energija. No, da ne se sfatime pogre{no.

Vo realizacijata i promocijata na ovoj proekt dojde do izraz koristeweto na IKT alatkite od strana na nastav-

nicite, no posebno od u~enicite. Tie nau~ija da koristat mnogu alatki za monta`a na video i zvuk, alatki za fa}awe na bele{ki i pred se nau~ija kako da rabotat zaedno i da postignuvaat rezultati. Seto ova rezultira{e so prva nagrada na Vtoriot dr`aven natprevar na inovativni nastanici koj se odr`a na po~etokot na godinava vo Skopje. So toa tie se kvalifikuvaa za Evropskiot natprevar, zaka`an za nekoj mesec podocna vo Moskva, Rusija.

NA VRVOT NA EVROPA Tokmu vo Moskva se slu~i prvoto golemo ne{to. Babini igri vo konkurencija na najinovativni proekti od cela Evropa se natprevaruva{e i so originalniot {tand i sekoga{ pozi-

TEHNOLOGII I BIZNIS tivnite avtori i prezenteri nabrzina gi pleni i sudiite, no i kolegite koi bea prisutni tamu i formalno treba{e da se nivni „protivnici”. Deka uspeaja vo toa govori i priznanieto {to go donesoa od tamu. Gran pri nagrada vo kategorijata Educators choice ili izbor na nastavnicite. Ovaa nagrada ima pogolemo zna~ewe tokmu zaradi toa {to kako `iri pokraj oficijalnite sudii se nao|aat i najdobrite i najkreativni evropski nastavnici. Pokraj nagradata Babini igri se kvalifikuva{e i za globalniot forum koj pred eden mesec se odr`a vo Va{ington SAD. ... I NA VRVOT NA SVETOT Ako Evropa be{e predizvik, toga{ svetot se ~ine{e nevozmo`na misija.

Samo da se bide vo dru{tvo na najinovativnite i najkreativni nastavnici od cel svet e ~est, dostignuvawe i privilegija. No na{ite super-nastavnici opremeni so u{te pokompleten proekt i dopolnet so najnovite tehnologii nastapija hrabro i samouvereno. Gi pretstavija Babinite igri pred site prisutni i go ostvarija dotoga{ nezamislivoto. Osvoija vtora nagrada na Svetskiot forum, i toa povtorno kako Educator`s choice. Makedonskoto zname be{e na gala ve~erta i toa na sve~enata bina kade {to bea najdobrite od najdobrite. Nastavnicite gordo ja primija zaslu`enata nagrada i ja pretstavija Makedonija kako retko koga dosega. Vo ~est na se {to uspeaja da osvojat, nastavnicite zaedno so celiot tim koj zastana zad proektot na Babini igri bea sve~eno primeni i odr`aa pres konferencija vo Vladata na R. Makedonija, Vo dru{tvo na ministrite za obrazovanie i informati~ko op{testvo i administracija, kako i so generalniot menaxer na Mikrosoft za Makedonija i pretstavnikot na USAID nastavnicite bea izramneti so ko{arkarite koi prethodno ja promoviraa Makedonija vo svetot na sportot. Iako za volja na vistinata tie otidoa ~ekor podaleku od Evropa. Poka`aa vo svetot deka mo`e so mnogu rabota, so vistinski sistem na vrednosti i so dobar proekt da se stigne sekade i da se osvoi se. Vo tie slu~ai samo neboto e granica. Iako osvoija se {to mo`e{e da se osvoi, sepak tie ostanaa cvrsto na zemja nesebi~no spodeluvaj}i gi svoite iskustva i znaewa preku mre`ata na inovativni nastavnici „Partneri vo u~eweto” koe ja prodol`uva svojata blagorodna rabota i vo idnina.

Za odblisku da se zapoznaete so proektot posetete ja oficijanata veb-stranica na proektot http://www.grandmasgames. org, a za da doznaete pove}e za programata Partneri vo u~eweto na Mikrosoft povelete na oficijalniot blog http://pilmacedonia.wordpress.com/

61