639-Kapital magazin

COVER STORY: KAKO DA (NE) SE [TEDI VO KRIZA? biznis magazin

foto: MAJA ARSOVA

M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

INTERVIEW

VAQON SARA]INI MINISTER ZA EKONOMIJA

ENERGETSKITE PROEKTI MI SE NAJGOLEM PRIORITET ...samo samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 639 CENA 100 DEN.|25 JANUARI, 2012, SREDA|GODINA 13

WWW.KAPITAL.M WWW.KAPITAL.MK

COVER STORY: KAKO DA (NE) SE [TEDI VO KRIZA? biznis magazin

4M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

SODR@INA SODR@INA

IZDVOJUVAME

06 PORTFOLIO

KOMPANII NA DIETA

foto: MAJA ARSOVA

12 COVER STORY Stegawe na remenot Kako (da) {tedat makedonskite kompanii vo kriza?

18 INTERVJU Vaqon Sara}ini, minister za ekonomija Energetskite proekti mi se najgolem prioritet

INTERVIEW

VAQON SARA]INI MINISTER ZA EKONOMIJA

ENERGETSKITE PROEKTI MI SE NAJGOLEM PRIORITET ...samo samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 639 CENA 100 DEN.|25 JANUARI, 2012, SREDA| SREDA|GODINA GODINA 13

WWW.KAPITAL.MK WWW.KAPITAL.M

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Dimitrie Tucovi} br 20, Skopje, p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 nikolova@kapital.com.mk Pretplata na dnevniot vesnik Kapital i na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplati@kapital.com.mk Reklama: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.com.mk aleksandra@kapital.com.mk Oglasi: Dijana Gulakova ++389 2 3298 110/ lok.105 gulakova@kapital.com.mk Specijalni prilozi: Jasmina Savovska Tro{anovski jasmina@kapital.com.mk Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Aleksandar Ivanovski Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka.

24 MOJOT KAPITAL Kade kompaniite da go zgolemuvaat izvozot vo kriza?

Ne go zaboravajte Kosovo!

28 COMPANY PROFILE Rigo impeks – vinarnica od Gevgelija Sleden ~ekor ni e vino vo {i{iwa!

Isto{teni od lo{ata likvidnost vo ekonomijata, zagrozeni od namalenite nara~ki od doma{en pazar i od stranstvo, predizvikani od finansiskata kriza, ispla{eni za opstanokot na svoite kompanii, makedonskite biznismeni periodov imaat eden “magi~en” termin na um - kratewe tro{oci.

Predizvik za site menaxeri e kako da se napravi ovaa operacija, a da ne se na{teti na kompanijata. Zboruvavme so nekolku menaxeri i konultanti okolu toa kako da se izvede ovaa (ne) vozmo`na misija.

Str. 12

Cover story

30 MENAXER Stimulirawe na menaxerite i na vrabotenite Makedonskite kompanii ne nagraduvaat so akcii 34 MARKETING Daniel Tav~ioski, ekspert za marketing i za proda`ni strategii Kakov direktor na proda`ba mu e neophoden na generalniot direktor?

36 PRETPRIEMNI[TVO Upatstvo za privlekuvawe kapital Koga biznis-angelite velat „ne”?

38 STRATEGII Case study: Paradoksot na podemot na Samsung (3) Regionalnite specijalisti klu~ni za uspehot 40 NA RU^EK SO...

M-r Aleksandra Mijalkova, primabalerina Balerina od ra|awe 44 TEHNOLOGII I BIZNIS Ako denot po utroto se poznava...

12 “BITKA” ZA KOSOVO Kosovo e pazar koj mnogu ~esto makedonskite kompanii go zaboravaat ili poslabo go napa|aat, dodeka se zaletuvaat da gi osvojat pogolemite pazari vo regionot i vo svetot. Ako embargoto za srpski proizvodi minatoto leto be{e malo osvestuvawe za makedonskite kompanii poagresivno da go napadnat kosovskiot pazar, recesijata vo evrozonata godinava treba da deluva kako {lakanica koja }e gi natera izvoznicite da go zgrabat toa {to im e pred nos pogolem zalak od raste~kiot kosovski pazar!

Str. 24

Mojot kapital

24

6 PORTFOLIO BUSINESS SBRIEF VITAMINKA ]E INVESTIRA 2,5 MILIONI EVRA VO NOVA PROIZVODNA LINIJA ompanijata Vitaminka od Prilep vlo`i eden milion evra za ma{ini, a od fevruari godinava }e raspolaga so dopolnitelni 2,5 milioni evra od Evropskata banka za obnova i razvoj (EBRD), koi }e gi naso~i vo investicii za modernizacija na proizvodstveniot proces.

“So eden milion evra kompanijata nabavi ma{ini za osovremenuvawe na proizvodstvoto i nova linija za “flipsot”. Procesot }e bide vo funkcija do maj, a ve}e na po~etokot na idniot mesec }e dobieme kredit od EBRD. Ova e vtor zaem po toj za noviot pogon za biskviti”, izjavi pretsedatelot na Upravniot odbor, Simon Naumoski.

Kako {to informiraat od kompanijata, kreditot e bez posredstvo na doma{nite komercijalni banki. Parite se predvideni za pro{iruvawe i za modernizacija na postojnite kapaciteti, kako i za adaptacija na grade`niot prostor.

K

NAJGOLEMITE TRGOVS PARTNERI VO RECESI da ostvari ekonomski rast od 4,5%, kako {to veti Vladata?

Polovina od izvozot na makedonski proizvodi odi vo zemji od evrozonata

lavnite stolbovi na makedonskiot izvoz, Germanija, Grcija i Italija, odat vo recesija. Mo`e li vo vakvi uslovi Makedonija godinava

G

GRAFIK NA NEDELATA

DENAROT GO POBEDI EVROTO kupnite depoziti na gra|anite i na firmite vo Makedonija na krajot na izminatata 2011 godina dostignaa 3,7 milijardi evra ili okolu 233 milijardi evra, {to e rast od 8,9%.

No, zabele`itelen trend e {to pri krajot na godinata mnogu pobrzo rastele depozitite vo denari otkolku depozitite vo stranska valuta, odnosno vo evra.

O~igledno, {pekulacite deka evroto }e propadne gi ubedija makedonskite gra|ani deka e mnogu posigurno da se {tedi vo denari, pa pobrzaa da gi smenat svoite evrodepoziti vo denari.

V DVI@EWE NA DEPOZITITE KAJ BANKITE (VO MILIONI DENARI) 120.000

Depoziti vo denari Depoziti vo stranski valuti

119.355 116.876

116.887

116.000

115.707

116.144 111.323 112.173

110.839

112.000

113.473

114.641

108.472 109.081

109.773

108.000

111.861 110.462

106.796 107.536

Izvor- Narodna banka na Makedonija

Dek-11

Nov-11

Okt-11

Sep-11

Avg-11

Jul-11

Jun-11

Apr-11

105.271

Mar-11

Feb-11

Jan-11

100.000

104.662

Maj-11

104.000

BROJ 639

25/01/2012

7

www.kapital.mk

SKI IJA! koi vleguvaat vo recesija i so toa raste opasnosta za prodlabo~uvawe na krizata vo Makedonija.

Osven Germanija, koja va`i za glaven

dvigatel na makedonskata ekonomija, bidej}i e potencijalen pazar na 30% od makedonskoto proizvodstvo i do`ivuva debakl vo poslednite dva kvartali, vo recesija se zaglaveni i Grcija i Italija, koi isto taka va`at za edni od najgolemite trgovski partneri na zemjata.

Spored procenkite na me|unarodnite finansiski institucii, Germanija }e vleze vo recesija vo dva posledovatelni kvartali, posledniot od 2011 i prviot od 2012 godina, no na krajot na godinava, sepak, se o~ekuva da ostvari minimalen rast od 0,7%. Za Grcija nema somne`i deka prodol`uva vo negativnata zona, so godi{en pad na bruto-doma{niot proizvod (BDP) od 5,7%. Ocenkite za italijanskata ekonomija se deka godinava }e padne za 0,3%.

Vo vakvi uslovi logi~no se nametnuva dilemata kakvi se perspektivite na makedonskata ekonomija koga ekonomistite vklu~ija alarm za trevoga od kolaps na evrozonata i nova recesija vo Evropa?!

Najpogodeni od novata kriza nesomneno }e bidat kompaniite od realniot sektor, dodeka pak, bankite zasega ostanuvaat stabilni, iako se o~ekuva deka lo{ite krediti naglo }e porasnat. Najgolemiot udar se o~ekuva vo metalnata, tekstilnata i vo rudarskata industrija. Toa zna~i deka dokolku i prviot kvartal od 2012 godina statisti~ki prika`e negativno dvi`ewe na BDP, Makedonija i oficijalno }e proglasi recesija.

BUSINESSBRIEF HALKBANK GI PREZEMA FILIJALITE NA ZIRAAT BANKA VO MAKEDONIJA urskata Halkbank e nov sopstvenik na filijalite na turskata Ziraat banka vo Makedonija.

Ziraat banka vo Makedonija ima pet filijali, od koi tri vo Skopje i po edna vo Gostivar i vo Tetovo i vkupno 67 vraboteni. Bankata ima vkupna aktiva od 45.300.000 evra, vo zaemi ima 13,8 milioni evra, 25.900.000 evra vo depoziti, a vkupniot kapital iznesuva 18.200.000 dolari.

Halkbank, koja e edna od najgolemite banki vo Turcija, minatata godina ja prezede makedonskata IK banka. Zaklu~no so krajot na 2010 godina, Halkbank ima vkupna aktiva od 35 milijardi evra i kapital od 3,5 milijardi evra.

Postapkata za prezemawe na Ziraat banka treba da zavr{i vo vtorata polovina od godinava.

T

JUXEL INAN Glaven izvr{en direktor na

Halkbank

NAJSKAPITE TRGOVSKI MARKI VO SVETOT

I

nterbrand ja objavi rang-listata so najskapite trgovski marki vo svetot, koja se pravi ve}e 11 godini po red, spored koja najskap brend vo svetot e Coca-Cola,

~ija vrednost vo 2011 godina se procenuva na 71.861 milijardi dolari. Eve koi se najvrednite trgovski marki vo svetot:

COCA COLA

IBM

MICROSOFT

GOOGLE

Vrednost: 71.861 71 861 milijardi $ Godi{na promena: 2% Industrija: Pijalaci Zemja: SAD

69 905 milijardi $ Vrednost: 69.905 Godi{na promena: 8% Industrija: Tehnologija Zemja: SAD

59 087 milijardi $ Vrednost: 59.087 Godi{na promena: -3% Industrija: Tehnologija Zemja: SAD

55 317 milijardi $ Vrednost: 55.317 Godi{na promena: 27% Industrija: Internet-uslugi Zemja: SAD

PORTFOLIO VO FOKUS

BROJKI:

Potreben ni e pogolem za{titen fond. Bez toa zemjite kako Italija i [panija, koi vo osnova se sposobni da si gi otpla}aat dolgovite, mo`at da bidat turnati vo dol`ni~ka kriza poradi nenormalno visokite finansiski tro{oci�

0,7% }e porasne germanskata ekonomija vo 2012

100 2,5%

milijardi evra }e se otpi{at od dr`avniot dolg na Grcija

}e raste svetskata ekonomija vo 2012 godina

KRISTIN LAGARD IZVR[EN DIREKTOR NA MMF

TRENDOVI

GM POVTORNO E NAJGOLEM PROIZVODITEL VO SVETOT o 9,3 milioni prodadeni avtomobili vo tekot na 2011 godina, amerikanskiot avtomobilski gigant Xeneral motors (General Motors - GM) povtorno ja vra}a titulata najgolem proizvoditel na avtomobili vo svetot.

Spored brojot na proizvedeni avtomobili vo 2011 godina, amerikanskata GM gi ostavi zad seba japonskata Tojota (Toyota) i germanskata Folksvagen (Volkswagen).

Brojot na prodadeni avtomobili na GM vo 2011 godina e za 7,6% pogolem od prethodnata godina. Vo istiot period Tojota ima{e pad na proizvodstvoto i na proda`bite, pred s$ poradi cunamito koe go pre`ivea lani.

S

VO 2012 ]E SE NAMALI POBARUVA^KATA NA NAFTA e|unarodnata agencija za energetika (IEA) ja namali prognozata za rast na pobaruva~kata na nafta za 2012 godina, bidej}i na pazarot na nafta vlijaat padot na svetskata ekonomija i uporno visokite ceni, dodeka se zaostruva nuklearnata kriza okolu Iran.

IEA vo svojot januarski izve{taj ja namali prognozata za rast na pobaruva~kata na nafta za 2012 godina na 1,1 milion bareli na den od porane{nite 1,3 bareli, naveduvaj}i go kako pri~ina vlijanieto na namalenata pobaruva~ka od ~etvrtiot kvartal vo 2011 godina za 300.000 bareli dnevno.

M

10 VOVEDNIK

Dr`avno bezobrazie!

Биљана Здравковска Стојчевска zdravkovska@kapital.com.mk

Zo{to bi se barale kriteriumi za sovetnicite na premierot, koga ne postojat nitu kriteriumi za premier. Kako {to ne postojat nitu za minister, nitu za koj bilo dr`aven slu`benik.

Zatoa ne treba da n$ ~udi {to pratenicite pet dena debatiraa za predlozite za Zakonot za dr`avnata i javnata administracija. No, zatoa Zakonot za plata i drugi nadomestoci na izbrani i imenuvani lica ekspresno i vo nevideno bratsko zaedni{tvo gi izglasaa, bez nikakva glasna debata kako {to znaat da glumat za nekoja totalno nebitna rabota

remierot odlu~i da vraboti 12 novi sovetnici. Bidej}i ve}e javnosta e alergi~na na vrabotuvawa vo dr`avni slu`bi, od kabinetot na premierot pobrzaa da objasnat deka ovie 12-mina }e bile li~ni sovetnici na premierot, odnosno nemalo da bidat dr`avni slu`benici koi ve~no }e ostanat na dr`avni jasli.

Vo normalni uslovi ne bi imalo ni{to sporno na premierot da mu trebaat sovetnici. Toa postoelo i }e postoi.

I Isus na tajnata ve~era bil so ni pomalku, ni pove}e, 12 apostoli. Eve sega gledame deka i sultanot Sulejman imal svoi sovetnici. Koi najdobro umeele da go ka`uvaat toa {to sakal da ~ue sultanot. Ba{ka sega svetot se soo~uva so golema ekonomska kriza. A premierot, bez nikakvi malicioznosti, ne mo`e da stigne da znae s$, duri i da saka. Sega ovie 12-mina }e go sovetuvale li~no premierot. Ajde {to }e gi pla}ame od Buxetot, so ovie kriteriumi spored koi premierot gi bara sovetnicite i toa preku oglas vo vesnik, te{ko deka nekoj mo`e da bide siguren deka tie navistina }e go sovetuvaat ne{to.

Spored oglasot, tie treba da imaat soodvetno obrazovanie za dejnosta za koja{to se prijavuvaat, zadol`itelno da go poznavaat angliskiot jasik i da imaat pove}egodi{no iskustvo?! A kakvo iskustvo?.. Sovetodavno ili rabotno?..

Ponatamu se veli deka idnite sovetnici treba da imaat li~ni uspe{ni rezultati (!?) vo oblasta za koja }e se prijavat da go sovetuvaat premierot. [to li }e mu dojdat ovie li~ni uspesi samo gospod znae. Ili mo`ebi premierot }e znae da go prepoznae najgolemiot li~en uspeh na sekoj od kandidatite? Pa ponatamu se veli deka tie treba „da veruvaat vo sopstveniot kapacitet, da poseduvaat ve{tini za timska rabota i da se podgotveni za temelna posvetenost, silen anga`man i predizvici vo periodot na sproveduvawe na zna~ajni strukturni reformi vo zemjata i ostvaruvawe na politikite na Vladata na Makedonija”.

Uoaaaau! Vakov oglas retko se gleda. Se gleda deka nekoj prili~no se poma~il da sostavi eden vaka op{t oglas. Za da mo`e vo nego da se najde sekoj. Normalno

P

ako gi ispolnuvaat prethodnite uslovi, koi mo`at edinstveno da se vrednuvaat na `imi majka. Na primer, kako }e se ocenuva dali i kolku nekoj veruva vo sopstveniot kapacitet?!

A zo{to, pak, bi se barale kriteriumi za sovetnicite na premierot koga ne postojat nitu kriteriumi za premier. Kako {to ne postojat nitu za minister, nitu za koj bilo dr`aven slu`benik. Zatoa ne treba da n$ ~udi {to pratenicite pet dena debatiraa za predlozite za Zakonot za dr`avnata i javnata administracija so koi na site treba da im se najde rabota, nikako da ne bidat izbrkani. No, zatoa Zakonot za plata i drugi nadomestoci na izbrani i imenuvani lica ekspresno i vo nevideno bratsko zaedni{tvo go izglasaa. Bez nikakva glasna debata kako {to znaat da glumat za nekoja totalno nebitna rabota. Pa taka na krajot se dogovorija deka do 2014 godina platite na ovie imenuvani i izbrani dr`avni funkcioneri }e im se zgolemat za 20%. So {to li samo gi zaslu`ija?.. Da videvme barem nekoj kriteriumi, na primer, ako napravat toa ili ova }e im se zgolemi platata za 2% ili 5%?..

Vrabotuvawata i platite vo javnite i dr`avnite slu`bi ve}e stanuvaat krajno bezobrazie. Da, mo`e da si gi zgolemuvaat platite za 20% ako vo istiot period i BDP se zgolemi za 20%. Ama brojot na administracijata i nivnite plati nikoj ne i vrzuva so ekonomijata. Kako da postojat sami za sebe. A ustite na ministrite im se polni so kriza koga }e treba da gi opravdaat slabite ekonomski rezultati.

E pa ne gi fa}a li kriza dr`avnite funkcioneri?

Vreme e ve}e da se stavi kraj so ovie bescelni prevrabotuvawa vo administracijata. Oti kako {to sme trgnale vo javnata administracija da se zdomuva sekoj {to ne znae {to drugo da raboti, mnogu skoro Buxetot }e stane tesen pa }e mora da se zgolemuva. A se znae kako se zgolemuva - ili so pogolemi danoci i povisoki ceni ili preku otvorawe novi fabriki koi }e go polnat Buxetot so danoci. Ova poslednovo e re~isi neverojatno, oti neli kriza bilo. Zatoa, pak, poskapuvawa se slu~uvaat sekoj den.

E pa mnogu ~inat reformite. Nekoj sepak mora da gi plati.

12 COVER STORY: STEGAWE NA REMENOT

KAKO (DA) [TEDAT MAKEDONSKITE KOMPANII VO KRIZA?

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

sto{teni od lo{ata likvidnost vo ekonomijata, zagrozeni od namalenite nara~ki od doma{en pazar i od stranstvo, predizvikani od finansiskata kriza, ispla{eni za opstanokot na svoite kompanii, makedonskite biznismeni periodov imaat eden “magi~en” termin na um - kratewe tro{oci. Predizvik za site menaxeri e kako da se napravi ovaa operacija, a da ne se na{teti na kompanijata.

Interesna paralela za krateweto tro{oci mi dade denovive Vasko Karangeleski, sopstvenik na konsultantskata ku}a KA grup, sertificiran menaxment-konsultant.

“Da ja sporedime kompanijata so ~ove~kiot organizam. Ako nekoj ima zdravo i muskulesto telo, predizvik e kako toa i ponatamu da se odr`i vo dobra forma. Dokolku ima problem, kako vi{ok kilogrami, na primer, toa masno tkivo mo`e da se stopi so ve`bawe, so dieta ili pak, hirur{ki.

Za u{te pote{kite problemi, kako tumor, neizbe`no e nivno fizi~ko ostranuvawe. Preslikano na nivo na kompanija, toa zna~i deka mora da znaete od kakva priroda e va{iot problem za da prezemete soodvetna merka, za da ne vi se slu~i slednovo: poradi namaluvawe na prekumernata te`ina (~itaj pregolemo tro{ewe), da si ise~ete raka (da ukinete nekoj sektor, da otpu{tite bitni lu|e, ednostavno, da skratite kaj {to ne smeete) namesto da se stavite na dieta ili da ve`bate. Zatoa {to i na edniot i na drugiot na~in }e ja postignete istata cel, doa|awe do posakuvanata te`ina, no kakva }e bide cenata?”, zabele`uva Karangeleski.

Toj smeta deka paralelno so strategijata za namaluvawe na tro{ocite treba da se forsira i strategija za zgolemuvawe na prihodite. Go navedun edna kompanija od va primerot na reklamnata in industrija koja koristela u konsultantski uslugi od KA grup, a pred dve godini, po poradi namaleniot pazar (firmite po~na po~naa da {tedat na advertajzing), imala pad na prihodite i bareorgani rala reorganizacija, vo koja vleguvalo tr i krateweto tro{oci. prepor “Prvo, prepora~avme preispituvawe na dogovorite za nabavka na hartija, ostan potro{en materijal, toneri i ostanat kako i na neko nekoi drugi dogovori so snabduva~i. So kratewe na u{te nekoi, navidum, sitni tro{oci, uspeavme na mese~no nivo da za{tedime 18%-20% od rashodite. Ostanaa tro{ocite za vrabotenite, { {to zna~e{e otpu{tawa. me|uvre strategijata za No, vo me|uvreme, p zgolemuvawe prihodi dade rezultat, rekla odnosno reklamnata agencija izleze i na nadvore{ nadvore{en pazar, {to zna~i r bea spaseni rabotnite mesta”, veli Karangeleski.

I

AKO IMATE VI[OK KILOGRAMI (PREGOLEMI RASHODI), MO@E DA OSLABITE (DA SKRATITE TRO[OCI) SO VE@BAWE, SO DIETA, OVIE DVE KOMBINIRANO ILI HIRUR[KO OTSTRANUVAWE NA MASNITE NASLAGI. KOMPANIITE SAMO TREBA DA VNIMAVAAT DA NE SI JA “PRESE^AT RAKATA” ZA DA DOJDAT DO POSAKUVANATA TE@INA, SOVETUVAAT EKSPERTITE

I TAKA SE KRATAT TRO[OCI

DVE MAKEDONSKI KOMPANII KORISTAT ZAEDNI^KI VOZEN PARK enaxment-konsultantot Biljana Kiseli~ki kako interesen primer kako mo`e da se namalat tro{ocite ja naveduva sorabotkata na dve makedonski kompanii, distributeri na stoka, no od razli~en karakter, pa ne se konkurenti. Dvete firmi imaat sli~na organizaciska struktura (komercijalisti, distribucija i sl.), a vo isto vreme i sli~ni problemi, kako nedovolna iskoristenost na tovarnite vozila, koi{to mora da gi imaat vo dovolen broj poradi zadovoluvawe na potrebite na kupuva~ite, odnosno za pokrivawe na urgentnite isporaki.

“Izvr{enata analiza poka`a deka kompaniite mo`e da gi realiziraat urgentnite nara~ki bez toa da se odrazi na kvalitetot na navremenata dostava, ako skratat po dve tovarni vozila od svojata flota. Pritoa, firmite se dogovorija za zaedni~ko koristewe na ostanatite vozila. Komercijalistite na dvete kompanii po~naa zaedni~ki da gi planiraat patuvawata niz Makedonija, {to, o~ekuvano, se odrazi so namaluvawe na tro{ocite za gorivo i ostanatite patni tro{oci.

Se razbira, toa ne be{e vozmo`no sekoga{, no funkcionira vo 70% od

M

Biljana Kiseli~ki od konsultantskata ku}a Kaveta veli deka vo nejzinata dosega{na rabota so kompaniite kako naj~esti problemi se istaknuvaat menaxiraweto so fiksnite tro{oci i zalihite.

slu~aite”, istaknuva Kiseli~ki.

Sleden ~ekor bil ekonomizacija i koordinacija na redovnite isporaki.

Taka, ako ednata firma ima planirano isporaki za Prilep, Bitola i za Resen, a imalo slobodno mesto za u{te tovar, dokolku drugata kompanija ima nara~ka za toj reon, mo`e da ja natovari svojata nara~ka za simboli~en nadomest i obratno.

Efektite od ovaa sorabotka se slednite: kaj prvata kompanija, osven namaluvawe na fiksnite tro{oci (amortizacija, registracija na vozila, osiguruvawe, servis, plati), pridru`en efekt e upotrebata na dobienite pari od proda`bata na dvete tovarni vozila za nabavka na mnogu barana stoka po povlasteni ceni. Kaj vtorata kompanija kako pridru`en efekt se pojavi namaluvaweto na fiksniot tro{ok za kamata, so ogled na toa {to firmata gi iskoristi parite od dvete prodadeni vozila za namaluvawe na dolgot kon bankite.

“Sega dvete firmi razmisluvaat i za iznajmuvawe magacinski prostor, pri {to bi koristele eden magacioner namesto sega{nite dva, a bi si ja namalile i naemninata”, veli Kiseli~ki.

“Vo vreme na kriza potrebno e da se kratat prvenstveno tro{ocite koi imaat malo ili nikakvo vlijanie vrz kvalitetot na proizvodot ili uslugata.

Naj~esto na tapet se t.n. non core ili nesu{tinski sektori od kompanijata”,

13

14

ARVIND MUNDRA

GORAN ANTEVSKI

GLAVEN FINANSISKI DIREKTOR NA FENI

DIREKTOR NA RADE KON^AR-TEP

Gi koristime periodite so dobra cena za da se obezbedime so zalihi na osnovnite vlezni materijali, za da mo`eme da go odr`ime proizvodstvoto vo nepovolnite periodi.

Vo dobrite periodi zasileno investirame vo ma{ini i vo tehnolo{ki razvoj, so cel da se zgolemi proizvodstvoto ili proizvodnata efikasnost.

Konkretni merki za kratewe tro{oci se pred s$ vo za{tedata na energija. Vovedovme pravila i proceduri na rabotewe, pa vrabotenite sega vnimavaat ma{inite i opremata da gi vklu~uvaat samo koga e potrebno. Ima konkretni rasporedi po koi se vodat, pa ma{inite ne smeat da gi vklu~at nitu deset minuti porano. Isto taka, postavivme i uredi preku koi mo`e da se sledat pikovite vo tro{eweto elektri~na energija za da pla}ame pomali smetki za struja.

sovetuva Kiseli~ki. Prostor za ponatamo{no kratewe na tro{ocite ima sekoga{, pa dokolku nekoja kompanija smeta deka gi prezela site merki, sleden ~ekor mo`e da bide spojuvawe so kompanija od ista ili kompatibilna dejnost, pri {to izvesno e da se o~ekuva dopolnitelno namaluvawe na fiksnite tro{oci. Kako dodadena vrednost za novata kompanija bi bila zgolemenata konkurentska prednost, mo`nost za polesno prebroduvawe na krizniot period, sekako i podobar krediten rejting”, veli Kiseli~ki.

VO DOBRITE PERIODI DA SE INVESTIRA VO TOA [TO ]E [TEDI VO LO[ITE Zboruvavme so nekolku makedonski kompanii za toa kakvi merki za kratewe tro{oci sproveduvaat vo momentov ili doprva planiraat, so cel da ja nadminat polesno krizata godinava.

Kavadare~ki Feni, proizvoditel na feronikel, koj e berzanski proizvod listiran na Londonskata berza za metali, ima tro{oci i dobivka {to zavisat od berzanskite fluktuacii na nikelot.

10 NOVI NA^INI Z

1.

POVTORNO RAZGLEDAJTE KAKO [TEDEVTE PORANO Koga recesijata po~na da se razgoruva, pove}eto kompanii na ovoj ili na onoj na~in po~naa da gi kratat tro{ocite.

Sega e dobro vreme za povtorna procenka na rezultatot od tie na~ini na {tedewe. Nekoi uspe{ni potezi mo`e i da se dorabotat, a neuspe{nite da se ukinat.

ANALIZIRAJTE GI DOGOVORITE ZA NABAVKA Najmnogu vnimanie zaslu`uvaat dogovorite so bankite, advokatite, konsultantite ili so knigovodstvenite biroa. Mnogu menaxeri propu{taat da gi revidiraat dolgoro~nite dogovori, a dobriot deloven odnos gi spre~uva da pobaraat poevtini re{enija. Toa {to ste zadovolni so ne~ija usluga ne zna~i deka nejzinata cena e prilagodena na pazarnata situacija.

VIKNETE PREGOVARA^I Bilo da se raboti za specijalizirani konsultanti ili samo za li~nost od drugiot oddel koja e naviknata da pregovara, verojatno vo pregovorite }e postigne podobri uslovi od nekoj vo oddelot {to inaku komunicira so snabduva~ite. Sekojdnevnata komunikacija me|u lu|eto od dve kompanii {to sorabotuvaat taka }e ostane nedoprena. Metodot “dobar policaec, lo{ policaec” ~esto se poka`al dobar vo pregovaraweto.

PO^NETE DA KORISTITE SOVREMENA TEHNOLOGIJA Novite mo`nosti za telefonirawe (kako Voip telefonirawe preku Internet), upotrebata na kompjuterski oblaci za softver, serverski re{enija ili pak, pametnite tehnologii na pe~atewe ovozmo`uvaat golemi za{tedi.

Mnogu menaxeri se svesni za tie mo`nosti, no se kolebaat da gi vovedat, poradi {to sekoj mesec, vsu{nost, gubat pari.

RAZMISLUVAJTE KAKO GOLEMA KOMPANIJA Golemite kompanii od mnogu davateli na uslugi dobivaat golemi popusti, zatoa {to poradi svojata veli~ina i koli~inata uslugi {to gi koristat, pregovaraat za cenata na sekoja usluga. Malite kompanii ~esto gre{at i ne se postavuvaat taka, propu{taj}i ja mo`nosta da ostvarat popovolni uslugi. Nezavisno od goleminata na kompanijata, sekoga{ obiduvajte se da dobiete popovolna cena.

PO^NETE DA [TEDITE ENERGIJA Gasnewe na svetlata, temelno planirawe na proizvodstvoto, ograni~uvawe na potro{uva~kata

2.

3.

4.

5.

6.

VASKO KARANGELESKI

BILJANA KISELI^KI

KONSULTANTSKA KU]A KA GRUP

KONSULTANTSKA KU]A KAVETA

Menaxerite treba da vodat smetka deka otpu{tawata ne gi pogoduvaat samo tie {to zaminuvaat, tuku i tie {to ostanuvaat vo firmata. Mora iskreno da se soop{ti deka tie merki bile neizbe`ni za dobroto na kompanijata, za nejziniot opstanok i za idniot razvoj. Ne smee da se sozdade atmosfera deka brodot tone, zatoa {to toga{ mo`e najkvalitetnite kadri da si zaminat sami od strav deka ve}e nema idnina vo taa firma.

Krateweto na tro{ocite treba da e postojan proces. Nitu autsorsiraweto, nitu raboteweto bez zalihi, nitu koi bilo merki ne treba da se rezultat na raboteweto samo vo krizen period. Krizite samo go zabrzuvaat procesot na donesuvawe odluki za nepopularni merki za {tedewe. Po brzite rezovi {to pomagaat da se pre`ivee treba da sleduva kratewe na tro{oci {to nosi zgolemena efikasnost i konkurentnost.

ZA [TEDEWE na hartija, {tedlivi vozila... Energensite se s$ poskapi, a pametnoto tro{ewe na tie {to najmnogu se iskoristuvaat e dobar, no ~esto potcenet izvor na za{tedi. Vo kancelariite vo koi{to ima izobilstvo od prirodna svetlost ~esto nepotrebno se rasfrla elektri~nata energija; i koristeweto na pe~ata~ot ~esto e nepotrebno, a da ne zboruvame pak, za benzinot.

POTTIKNETE GI VRABOTENITE DA VI ZA[TEDAT PARI Vrabotenite na poniskite nivoa ~esto imaat dobri idei za toa kako mo`e da se za{tedi, no ne gi prenesuvaat ponatamu. Nagradite (koi{to ne mora da bidat pari~ni) mo`e da se dobar pottik tie idei da dojdat do menaxmentot, koj{to prakti~ki, mo`e da gi sprovede.

“OBJAVETE VOJNA” NA SLU@BENITE AVTOMOBILI I KARTI^KI Egoto na menaxerite ~esto najmnogu pati za povlastuvawa, kako {to se slu`beni avtomobili i kreditni karti~ki, no neprijatni vremiwa baraat i neprijatni merki. So ukinuvaweto na 2-3 slu`beni avtomobili mo`e mnogu da se za{tedi vo tekot na edna godina.

Pogolemata kontrola na tro{ocite za reprezentacija e nu`na za site. Dojde vreme i direktorite da poka`at deka {tedlivosta se odnesuva na site.

VNIMATELNO PREGLEDAJTE GI TRO[OCITE ZA ^OVE^KI RESURSI Mnogu kompanii go skratija brojot na vraboteni, zamrznaa novi vrabotuvawa i plati. Sepak, vo nekoi slu~ai podobro e platata da ja podelite na fiksen i varijabilen del, koj {to }e zavisi od rezultatite.

Ponekoga{ pove}e se isplatuva da vrabotite u{te eden ~ovek otkolku da pla}ate prekuvremeni ~asovi, a nekoi zada~i mo`e da gi izvr{uvaat nevraboteni mladi lu|e ili studenti {to se podgotveni da volontiraat.

VLO@ETE VO TOA [TO VREDI Pomina vremeto koga se zadr`uva{e zdivot dodeka ne pomine krizata. O~igledno, te{kite okolnosti }e potraat u{te nekoe vreme, zatoa ne smeete da prestanete so vlo`uvawe za da postignete konkurentska prednost.

Razmislete za sitni vlo`uvawa {to bi mo`ele da donesat golemi efekti, kako na primer, so parite {to ste gi za{tedile od slu`benite avtomobili da im obezbedite na vrabotenite topol obrok ili da nabavite nova oprema za rabota.

7.

8.

9.

10.

“Najgolem tro{ok za Feni se surovinite, odnosno tvrdite goriva i energensite, koi voobi~aeno se nabavuvaat po fleksibilni ceni vrzani so dvi`ewata na globalnite pazari. Industrijata na osnovni metali, vo su{tina, e cikli~na, so dobri i so lo{i cenovni periodi.

Kompanijata gi koristi periodite so dobra cena za da se obezbedi so zalihi na osnovnite vlezni materijali, za da mo`e da go odr`i proizvodstvoto vo nepovolnite periodi. Soodvetnoto menaxirawe so rabotniot kapital e klu~ za uspe{na kontrola na tro{ocite vo

kompanijata”, objasnuva Arvind Mundra, glaven finansiski direktor na Feni.

Toj dodava deka vo dobrite periodi kompanijata zasileno investira vo ma{ini i vo tehnolo{ki razvoj so cel da se zgolemi proizvodstvoto ili proizvodnata efikasnost.

“Vakvite merki se od ogromna pomo{ vo lo{ite periodi”, veli Mundra.

Feni isto taka postojano pregovara so nabavuva~ite so cel da dobie najdobar kvalitet na vlezni materijali, po najrazumna cena. Osven toa, vo lo{ite periodi kompanijata gi izbegnuva site tro{oci koi ne se direk-

15

povrzani so proizvodstvoto i so 16 tno proda`bata na na{iot proizvod, so cel da gi prebrodi te{kite vremiwa.

Vo Rade Kon~ar-TEP, proizvoditel na elektri~ni uredi i komponenti, velat deka imaat programa za namaluvawe na tekovnite tro{oci, koja sekoj mesec uspevaat da ja realiziraat.

“Konkretnite merki koi gi primenuvame se pred s$ vo za{tedata na energija.

Vovedovme pravila i proceduri na rabotewe, pa vrabotenite sega vnimavaat ma{inite i opremata da gi vklu~uvaat samo koga e potrebno. Ima konkretni rasporedi po koi se vodat, pa ma{inite ne smeat da gi vklu~at nitu deset minuti porano. Isto taka, postavivme i uredi preku koi mo`e da se sledat pikovite vo tro{eweto elektri~na energija za da pla}ame pomali smetki za struja”, veli generalniot menaxer na kompanijata, Goran Antevski.

OTPU[TAWATA VNIMATELNO DA SE KOMUNICIRAAT Nitu Feni, nitu Rade Kon~ar-TEP, ni ostanatite kompanii so koi{to razgovaravme ne razmisluvaat za otpu{tawe vraboteni kako merka za kratewe tro{oci, osven vo kraen slu~aj, ako site drugi na~ini se iscrpeni, a sostojbata vo biznis-sektorot stane dramati~no lo{a.

GLUPAVI PRIMERI NA [TEDEWE Primeri na kratewe tro{oci {to mo`at da donesat pove}e {teta otkolku korist ima mnogu. Hrvatskiot nedelnik “Liderpres” naveduva slu~aj koga vo edna tamo{na golema dr`avna kompanija poluoficijalno se donela odluka za {tedewe na higienski potrebi (konkretno, se namalila koli~inata na toaletnata hartija na sekoj kat). U{te edna dr`avna kompanija “mudro” gi premestila site pe~ata~i od kancelariite vo hodnicite so cel da ja zgolemi kontrolata vrz tro{ocite za hartija i toneri. Padot na produktivnosta predizvikan od taa glupava odluka nikoj ne go merel. Vo nekoi kompanii ve}e podolgo vreme se praktikuva vrabotenite sami da sobiraat pari za rezervoarite so voda {to ja pijat na rabota. Za da se izbegnat prili~no sme{ni i neefektivni merki za {tedewe, treba da si postavite nekolku pra{awa pred sekoja odluka za namaluvawe na tro{ocite: kolku navistina se postignuva finansiski rezultat, dali toa }e gi vlo{i uslovite za rabota na vrabotenite i ne najmalku va`no, kolku negativen imix se sozdava kaj kompanijata so takvite merki?

“I da dojde do otpu{tawa, najnepopularnata merka za {tedewe, toa mora soodvetno da se komunicira vo firmata. Prvo, ne smeete da se oslobodite tolku lesno od kadrite vo koi{to e vlo`eno mnogu vreme i pari za da se obu~at za zada~ite {to gi izvr{uvaat.

Menaxerite treba da vodat smetka deka otpu{tawata ne gi pogoduvaat samo tie {to zaminuvaat, tuku i tie {to ostanuvaat vo firmata. Mora iskreno da se soop{ti deka tie merki bile

neizbe`ni za dobroto na kompanijata, za nejziniot opstanok i za idniot razvoj. Ne smee da se sozdade atmosfera deka brodot tone, zatoa {to toga{ mo`e najkvalitetnite kadri da si zaminat sami, od strav deka ve}e nema idnina vo taa firma”, sovetuva Karangeleski od KA grup.

INTERVIEW 18 INTERVIEW

VAQON SARA]INI

MINISTER ZA EKONOMIJA

ENERGETSKITE PROE MI SE NAJGOLEM PRIORITET

INTERVIEW

ENERGETIKATA OSTANUVA EDEN OD MOITE PRIORITETI. KAKO EDEN OD NAJGOLEMITE I NAJZNA^AJNITE PROEKTI OD ENERGETSKI, DR@AVEN I EKONOMSKI ASPEKT, SEKAKO, E VE]E SPOMENATIOT ^EBREN I GALI[TE. USPE[NATA REALIZACIJA NA OVOJ PROEKT ]E DOVEDE DO NETO-EFEKT ZA PORAST NA BDP ZA 2%, VELI MINISTEROT ZA EKONOMIJA, VAQON SARA]INI, OBJASNUVAJ]I DEKA E NORMALNO ZA REALIZACIJA NA TOLKU GOLEMI PROEKTI KAKO ^EBREN I GALI[TE DA SE ^EKA PODOLG PERIOD BIQANA ZDRAVKOVSKA-STOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk

foto: MAJA ARSOVA

EKTI

Neodamna bevte vo poseta vo Istanbul. Koja be{e celta i ima li nekoi konkretni dogovori po posetata?

Kolku e Makedonija interesna za turskite kompanii i koi sektori imaat najgolem potencijal da privle~at turski investicii?

Na pokana na ministerot za ekonomija na Republika Turcija, Zafer ^aglajan, bev vo dvodnevna poseta na Republika Turcija.

So nego razgovaravme za investiciskite proekti i povolnosti, so cel animirawe na turskite kompanii svoite delovni planovi da gi realiziraat vo Makedonija.

Gi pretstaviv aktuelnite ekonomski proekti, so poseben akcent na energetskite i na turisti~kite proekti, koi se del od programata na Vladata na Republika Makedonija, kako i reformite vo biznis-klimata, koi ja pravat zemjata atraktivna za investirawe. Od aspekt na turizmot pak, na mojot turski kolega mu predlo`iv kreirawe proizvod namenet samo za turskite turisti, pod imeto „Posetete ja rodnata zemja na Kemal Ataturk i videte sedum ~uda za sedum dena�. Dobiv vetuvawe od nego deka mnogu brzo turskite investicii }e go dostignat nivoto od 500 milioni amerikanski dolari.

Za vreme na posetata na Istanbul se sretnav i so ministerot za trgovija i carina, Hajati Jazixi, so kogo razgovaravme za prodlabo~uvawe na trgovskata sorabotka prodlabo~uv zemji, pri {to be{e spomenata me|u dvete ze podgotvenosta na Turcija za zgolemuvawe podgotvenost na trgovskata trgovskat razmena me|u na{ite dve zemji, koja e planirana da dostigne edna dolari. milijarda do zadovolstvo, ostvariv Na moe golemo gol sredba i so s pretstavnicite na dvete golemi delovni zdru`enija, Stopanskata delo Istanbul (ITO) i Nezavisnata komora na I industriska i biznis-asocijacija na Turcija (MUSIDA).

(MUSID Stanuva zbor za brojni asocijacii, a pretstavnicite na turskite po moeto izlagawe i delovni subjekti sub pretstavuvawe na povolnostite za invepretstavuvaw izrazija interes za zgolemuvawe stirawe izr na delovnata delovnat sorabotka so makedonskite

kompanii, no i za vlez na turski investicii vo Republika Makedonija. Imeno, Stopanskata komora na Istanbul e mo}na institucija so 350.000 ~lenki, ~ij godi{en izvoz na stoki i uslugi nadminuva 74 milijardi amerikanski dolari i e aktiven ~len na Me|unarodnata biznis-zaednica, dodeka Nezavisnata industriska i biznisasocijacija na Turcija (MUSIDA) so 28 pretstavni{tva niz Republika Turcija so 3.000 kompanii-~lenki.

Imav neformalni sredbi i so menaxeri na nekolku golemi turski koncerni, a me|u pozna~ajnite }e ja spomenam sredbata so eden od najbogatite biznismeni, Ahmet ^alik, koj go izgradi glavniot grad na Turkmenistan od bel mermer, a se zanimava so energetika, mineralni surovini, mediumi, grade`ni{tvo. Toj najavi naskoro poseta na Makedonija, a negoviot interes e naso~en najmnogu vo Prilepskiot region, koj e najbogat so bel mermer i so otvorawe fabrika za negova prerabotka, kako i za energetskite proekti, bankarstvoto i za investirawe vo zonite. Kompanijata Grup impeks pak, izrazi konkreten interes za investirawe vo energetikata, posebno za koncesiite za iskoristuvawe na hidropotencijalot.

Inaku, najinteresni sektori za investirawe za niv se proizvodstvoto na delovi za avtomobilskata industrija, energetikata, infrastrukturata, turizmot, osobeno vo najavenite slobodni turisti~ki zoni.

Kakva godina }e bide 2012 godina na ekonomski plan? Koi }e bidat najgolemite predizvici so koi }e se soo~i makedonskata ekonomija?

Vo normalni uslovi na stopanisuvawe, pozitivniot rezultat od 2011 godina }e zna~e{e solidna osnova za ponatomo{ni pozitivni ostvaruvawa na makedonskata ekonomija i ostvaruvawe na planiranata stapka na porast na BDP od 4,5%. Me|utoa, intenzivnite promeni vo negativna nasoka {to se najavuvaat vo svetskata ekonomija verojatno }e imaat odraz vo nasoka na ostvaruvawe pomal porast na BDP od planiraniot.

Bidej}i e re~isi celosno otvorena, makedonskata ekonomija vo tekot na 2012

19

20 INTERVIEW godina }e bide izlo`ena na o~ekuvanite turbulencii vo svetskata, a so toa i vo evropskata ekonomija. Najrelevantnite me|unarodni institucii predviduvaat nova recesija vo svetskata ekonomija.

Toa bi zna~elo namaluvawe na svetskata pobaruva~ka na stoki i uslugi. Istovremeno, toa }e dovede i do namaluvawe na cenite na nekoi od najva`nite berzanski proizvodi, kako {to se tekstilot, metalite i sl. Vo takvi uslovi, mo`e da se o~ekuva namaluvawe na vkupniot izvoz na stoki i uslugi od Republika Makedonija, {to najverojatno, }e ima nepovolni vlijanija vrz obemot na industriskoto proizvodstvo, a so toa i vrz pomaliot od planiraniot porast na bruto-doma{niot proizvod. Poradi takvite o~ekuvani eksterni slu~uvawa, za ekonomijata na Republika Makedonija }e bide golem uspeh ostvaruvaweto pozitiven rezultat i toa kolku pogolem, tolku podobro, odnosno da izleze od vrtlogot na novata svetska recesija {to e mo`no pomalku povredena.

MMF predviduva deka izvozot na Makedonija godinava }e porasne samo za 1,4%. Koi se prognozite na Vladata i na Ministerstvoto za toa kako }e se dvi`i izvozot i vo koi sektori se o~ekuvaat pogolemi padovi?

Logi~ni se o~ekuvawata za poskromen porast na izvozot vo 2012 godina od pri~inite {to prethodno gi spomenav.

Proekciite za rastot na izvozot vo tekovnata godina se baziraat pred s$ na

o~ekuvawata vo dvi`eweto na svetskata ekonomija i povrzani se so proekciite na stranskata pobaruva~ka i svetskite ceni, o~ekuvanite investicii od stranstvo i realizacijata na predvidenite investicii na dr`avata.

Imeno, neizvesnosta so razre{uvaweto na dol`ni~kata kriza vo evrozonata i nejzinoto vlijanie vrz rastot na Evropskata unija, kako na{ najzna~aen trgovski partner, sozdavaat neizvesnost za dvi`eweto na pobaruva~kata na stoki za izvoz i za fluktuacijata na svetskite ceni.

Makedonskiot izvoz e fokusiran kon EUzemjite so 60,7% i kon CEFTA-zemjite od 27,8% (zaklu~no so noemvri 2011 godina).

Ostvaren e rast vo izvozot od 33,9% vo EU-zemjite, a uvozot od EU e so rast od 34,4%. Vo odnos na regionot (CEFTA-zemjite), rastot e 21,3% vo izvozot, a 27,8% vo uvozot sporedeno so noemvri minatata godina.

Republika Makedonija postojano go sledi ostvareniot rast i proekciite za rastot na globalnata ekonomija, no i posledicite od krizata vo evrozonata, kako {to se finansiskata nestabilnost i potrebata od fiskalna konsolidacija kako vrvni prioriteti za najgolem broj zemji na EU i na Jugoisto~na Evropa.

Za ilustracija, najnovite revidirani proekcii za rastot na BDP vo evropskite zemji se 1,6% za 2011 i 0,6% za 2012 godina.

Proekciite za rastot na BDP kaj pette na{i najzna~ajni partneri od evrozonata se: Germanija 2,2% (2011) i 0,8% (2012), Bu-

garija 2,2% (2011) i 2,3% (2012), Italija 0,5% (2011) i 0,1% (2012), Velika Britanija 0,7% (2011) i 0,6% (2012) i Grcija -5,5%(2011) i -2,8% (2012). Na{ite proekcii za naredniot period upatuvaat na izgledi za poslab rast na doma{nata ekonomija do krajot na godinata i pomal rast na izvozot, no sepak, poradi podobrite ostvaruvawa od po~etokot na godinata, se o~ekuva rastot na izvozot vo 2011 godina da se zadr`i na nivoto od nad 30% (nominalen rast) i 5,5%-6% (realen rast), pri {to bi sakal da potsetam deka nominalniot rast na izvozot za 2011 godina be{e proektiran na 21,8%. Na{ite proekcii, pak, za rastot na izvozot za 2012 godina se 12% (nominalen) i 3% (realen rast).

Spored poslednite statisti~ki podatoci, zaklu~no so mesec noemvri 2011 godina ostvaren e nominalen rast na izvozot od 35,6%. Istovremeno, rastot na izvozot vo fizi~ki obem iznesuva 4%. Nominalen rast na izvozot e ostvaren vo site sektori i toa najmnogu kaj ma{inite i kaj trasportnite uredi (127,4%), kaj hemiskite proizvodi (107,1%), kaj `ivotinskite masla (64,8%) i kaj mineralnite goriva (41,6%). Nominalniot rast na izvozot vo prviot kvartal be{e 40,2%, vo vtoriot 49,1%, vo tretiot 24,5% i vo

OD JUNI SEKOJ ]E MO@E DA SI IZBERE SNABDUVA^ NA GAS Izminatiov mesec be{e aktuelen problemot koj go predizvika Makpetrol so ednostranoto i nezakonsko stopirawe na snabduvaweto so gas. Zo{to e konfliktot na relacija Vlada-Makpetrol i {to pravi Vladata za da ne se slu~i povtorno vakvo samovolie, koe im predizvika golemi {teti na makedonskite kompanii?

Soglasno Zakonot za energetika, vr{itelite na reguliranite energetski dejnosti se dol`ni da gi ispolnuvaat obvrskite za obezbeduvawe javna usluga i treba da obezbedat sigurna, kvalitetna i neprekinata isporaka na energija i energensi na potro{uva~ite.

Soglasno informaciite od Makpetrol Prom gas dooel Skopje, proizleguva deka prekinuvaweto so isporaka na priroden gas e poradi razli~nite stavovi me|u Regulatornata komisija za energetika i Prom gas dooel po pra{aweto na primenata na tarifniot sistem za proda`ba na priroden gas na tarifni potro{uva~i, so koj se sozdava negativna finansiska sostojba vo opredelen period.

Regulatornata komisija za energetika go sledi funkcioniraweto na energetskite pazari, pa

dokolku utvrdi nepravilnosti, donesuva odluka so koja se zabranuva opredeleno odnesuvawe na vr{itel na energetska dejnost ili se nalo`uva prezemawe soodvetni merki. Vo taa nasoka, Regulatornata komisija za energetika ja donese odlukata za zabrana na prekinuvaweto na snabduvawe so priroden gas na tarifnite potro{uva~i priklu~eni na sistemot za prenos na priroden gas od strana na Makpetrol Prom gas i ednovremeno pristapi kon izmenuvawe i dopolnuvawe na tarifniot sistem za proda`ba na priroden gas na tarifni potro{uva~i.

Regulatornata komisija za energetika aktivno raboti na podzakonskite akti od oblasta na prirodniot gas koi se predvideni so Zakonot za energetika i planira istite da gi donese zaklu~no so juni 2012 godina. Stapuvaweto na sila na podzakonskite akti zna~i liberalizacija na pazarot na priroden gas, odnosno mo`nost potro{uva~ite na priroden gas samostojno da izberat svoj snabduva~ so priroden gas.

BROJ 638

18/01/2012

INTERVIEW

www.kapital.mk

prvite dva meseci od ~etvrtiot kvartal 30,2%.

Kako rezultat na poslabata stranska pobaruva~ka i poslabiot rast na cenite na glavnite izvozni proizvodi na svetskite berzi, vo tretiot i vo prvite dva meseci od ~etvrtiot kvartal se zabele`uva zabavena dinamika na rast na izvozot (24,5%), {to e re~isi dvojno pomalku od ostvareniot rast vo prvite dva kvartali (45,0%).

Pomal rast na izvozot be{e ostvaren vo najzna~ajnite sektori. Vode~kiot izvozen sektor, metalnata industrija, od 36,9% vo prvoto polugodie be{e zabaven na rast od 19,8% vo tretiot kvartal i rast od 5,6% vo prvite dva meseci od ~etvrtiot kvartal. Vtoriot izvozen sektor, razni gotovi proizvodi (obleka), koj vo prvoto polugodie zabele`a rast od 18,7%, vo tretiot kvartal zabele`a pad od 4,1%, a vo prvite dva meseci od ~etvrtiot kvartal visok rast od 67,6%. Rastot na izvozot na sektorot hemiski proizvodi od 188,2% (prvo polugodie) vo tretiot kvartal be{e namalen na 95,3%, a vo prvite dva meseci od ~etvrtiot kvartal 12,3%. Povisoki stapki na rast vo vtorata polovina od godinata ostvarija edinstveno sektorot pijalaci i tutun i sektorot surovini, osven gorivoto.

Zna~i, rastot na izvozot }e bide zabaven re~isi vo site sektori, eventualen pad na izvozot mo`e da se o~ekuva vo sektorot razni gotovi proizvodi i sektorot mineralni goriva, no ne stanuva zbor za o~ekuvawa za nekoi pogolemi padovi.

Dali i kakvi merki se planiraat za da im se pomogne na izvoznite industrii koi najmnogu }e bidat pogodeni od krizata?

Vladata na Republika Makedonija izgotvi 50-ina merki koi se pred s$ naso~eni kon podobruvawe na uslovite za dobivawe krediti, na uslovite za registracija na biznisite, na dobivaweto grade`ni dozvoli, na izvr{uvaweto na dogovorite, na solventnosta na kompaniite. Stanuva zbor za prodol`uvawe na reformite so koi }e se podobruva sos tojbata vo zemjata i na toj na~in }e se pravi za{tita od krizata vo evrozonata, bidej}i samo na toj na~in mo`eme da gi podobrime sostojbite vo stopanstvoto i da se izborime so evropskata kriza kako na{ najgolem predizvik.

Toa se merki i aktivnosti koi

}e treba da se implementiraat vo tekot na 2012 godina vo delot na vodewe biznis vo 10 indikatori koi gi sledi Svetskata banka, koi se napraveni vo sorabotka so stopanskite komori, odnosno so kompaniite vo Makedonija i so dr`avnite institucii od tipot na Centralniot registar, Katastarot i sl. O~ekuvame vo prvata polovina od 2012 godina site tie pedesetina novi merki da po~nat so realizacija, a na kompaniite da im se olesni raboteweto vo nasoka na namaluvawe na brojot na proceduri za dobivawe razni licenci, dozvoli, odobrenija za gradba i sli~no i vo nasoka na skratuvawe na vremetraeweto {to e potrebno za firmite da gi dobijat potrebnite dokumenti. So vklu~uvawe na op{tinite pak, del od merkite }e pridonesat za namaluvawe na tro{ocite, benefit {to }e go po~uvstvuvaat gra|anite.

Isto taka, doneseni se i merki za poddr{ka na grade`ni{tvoto i na industrijata preku zasileni kapitalni investicii, a do krajot na januari }e bide dostaveno barawe do Evropskata investiciska banka za povlekuvawe novi 100 milioni evra, imaj}i ja predvid dinamikata na iskoristenost na prethodnite 50 milioni, {to }e pretstavuva zna~itelna infuzija vo likvidnosta na makedonskite mali i sredni pretprijatija.

Sega e aktuelen problemot so zagubarot Tutunski kombinat-Prilep.

Zo{to smetate deka najprifatlivo re{enie za ovoj zagubar e Vladata da mu gi otpi{e dolgovite? I toa bez nikoj da ima odgovornost za lo{oto rabotewe?

Pra{aweto za Tutunski kombinat-Prilep postojano e aktuelno, re~isi edna decenija.

I toa e sosema logi~no ako se zeme predvid kolkavo e zna~eweto na kombinatot za gradot Prilep, za prilepskite tutunari, za vrabotenite i voop{to, za Prilepskiot region. Isto taka, o~ekuvano e da se slu{nat i kritiki na smetka na odgovornite koi go re{avale gorlivoto pra{awe na prilepskiot Tutunski kombinat. Osnovniot predizvik i za ovoj i za ostanatite zagubari e nao|awe re{enie koe }e se bazira na zdrava ekonomska logika, a pritoa }e se pogri`ime i za socijalnata dimenzija.

Ottuka, Vladata e na stavot deka reformiraweto na TK Prilep, kako i na OHIS, EMO i na Eurokompozit treba da bide na na~in za da se zadr`i osnovnata dejnost na dru{tvata, da se utvrdat, da se izgradat i da se implementiraat izdr`ani delovni planovi, da se zgolemi nadzorot nad menaxmentot, odnosno da se zajakne odgovornosta i sposobnosta na upravuva~kite strukturi koi }e se nosat so predizvicite na toa {to zna~i otkup, obrabotka na visokokvaliteten tutun i negova proda`ba na poznati svetski kompanii.

Vladata na Republika Makedonija, pokraj

udelot {to go ima kako sopstvenost i go ostvaruva vo ime na Republika Makedonija, istovremeno e i doveritel, i toa vo najgolem del poradi zakonskite obvrski za dava~ki. Pritoa, sekoj doveritel ima potpolno pravo da gi otpi{e i da ne gi naplati svoite pobaruvawa, odnosno da donese adekvatni odluki koi gi smeta kako najdobri.

No, navodite deka dr`avata gi prostuva dolgovite, a istite se predizvikani od upravuva~kite strukturi, navistina zvu~at neprijatno i kreiraat sostojba vo koja, realno, gra|anite bi se zapra{ale kako toa mo`e i smee da se tolerira. Zatoa, sakam da uka`am deka dr`avata ne prostuva dolg, tuku vodi “leks specijalis�, zakonska postapka za da gi pretvori pobaruvawata vo vlogovi, odnosno vo akcii, so {to se namaluvaat nejzinite pobaruvawa na smetka na zgolemuvawe na sopstveni~kiot udel vo kompanijata, s$ so cel da ja podobri finansiskata sostojba, duri i od ~isto smetkovodstven aspekt. I toa se vr{i vo postapka soglasno poseben zakon za konverzija, za koj odlu~uva Sobranieto, a nositel na ovie zakonski aktivnosti e Ministerstvoto za finansii.

Ajde da vidime i koja e alternativata?!

Dokolku dr`avata trgne vo naplata na toa {to & go dol`i prilepskiot Tutunski kombinat, prakti~ki }e se najde vo pozicija ne samo da ne go naplati dolgot vo vkupniot iznos, tuku i }e predizvika zgasnuvawe na glavniot nositel na ovaa dejnost vo Prilepskiot region. Logikata na reorganizacija preku ste~aj e navistina interesna i mo`na i s$ u{te ja razmisluvame kako opcija, no ne pred da bideme sigurni deka s$ e napraveno vo nasoka na nao|awe mo`nost za ovozmo`uvawe uspe{no delovno rabotewe na kompanijata preku proda`ba na stranski investitor.

Koja e strategijata na Vladata so zagubarite? Dali Vladata kako najgolem akcioner planira da gi prodava ili mo`ebi da ja menuva strategijata, da go namali brojot na vraboteni?

Vladata na Republika Makedonija e nepokolebliva vo odlukata site zagubari da gi prodade na zainteresiran investitor.

Toa e generalen princip na odnesuvawe.

S$ {to pravime e naso~eno kon ovaa cel. Vo me|uvreme, rabotime naporno na podobruvawe na finansiskata sostojba na kompaniite, na namaluvawe na zagubite, se prezemaat site zakonski merki protiv sekoj koj e pod istraga ili osomni~en za kriminal. Istovremeno, sakame da se sanira opremata i da se unapredat tehnolo{kite procesi na proizvodstvo i seto toa da pridonese za da bide prifatliv aran`manot na proda`ba i toa bez kompromis. Insistirame na toa investitorot da ja zadr`i osnovnata dejnost na ovie dru{tva ili barem, vo pogolem procent, dokolku se odviva proda`bata vo delovi

21

22 INTERVIEW i da gi zadr`i site ili najgolem broj od vrabotenite, da ja obnovi tehnolo{kata baza i da gi plasira proizvodite na stranski pazari.

Vo momentov se odviva procenka na site dru{tva, koja }e trae vo slednite mesec i polovina. Procenkata }e dade odgovor na realnata vrednost na dru{tvoto i }e predlo`i po~etna cena na akciite.

Vladata na Republika Makedonija }e gi utvrdi kriteriumite za proda`ba, pri {to s$ u{te stoime cvrsto na stavot deka osnoven uslov e zadr`uvawe na vrabotenite vo dru{tvata, kako i mo`nosta za proda`ba na site ili na del od dru{tvata i vo delovi. Duri potoa }e bide objavena proda`bata, a procesot }e se odviva soglasno propisite za privatizacija na dr`aven kapital.

Koi }e bidat glavnite proekti so koi planirate da se zafatite vo tekot na Va{iot mandat?

Energetikata ostanuva eden od moite prioriteti. Kako eden od najgolemite i najzna~ajnite proekti od energetski, dr`aven i ekonomski aspekt, sekako, e ve}e spomenatiot ^ebren i Gali{te. Uspe{nata realizacija na ovoj proekt }e dovede do neto-efekt za porast na BDP za 2%.

Pokraj ova, bi sakal da gi spomenam i proektite za energetska efikasnost, na koi ve}e aktivno rabotime, kako i privlekuvaweto investicii vo obnovlivite izvori na energija, bidej}i Makedonija ima ogromni potencijali vo ovoj del, no s$ u{te nedovolno iskoristeni.

Razvojot na tehnolo{ko-industriskite zoni i privlekuvaweto na {to pogolem broj renomirani investitori vo niv } e ostane na mojata lista so prioriteti i vo ponatamo{niot period, bidej}i toa }e pridonese i za regionalen razvoj, no i za razvoj na celokupnata ekonomija, preku pogolem izvoz, osobeno na proizvodi so visoka dodadena vrednost, otvorawe novi rabotni mesta, novi tehnologii. Moja

cel vo idniot period }e bide i zgolemen devizen priliv od stranskite turisti preku razvoj na turizmot i promovirawe na Makedonija kako atraktivna turisti~ka destinacija, odnosno porast na u~estvoto na turizmot vo BDP za najmalku 5%, namesto dosega{nite 2%. [to se odnesuva do sektorite koi mo`at da obezbedat priliv na sve` kapital i da go zgolemat brojot na vrabotuvawa, posebno vnimanie bi sakal da obrnam na mineralnite surovini, pa so cel da go olesnime vlezot na novi investicii se zafativme so poednostavuvawe na

procedurite i izrabotka na nov softver koj na edno mesto }e sodr`i celokupna baza na podatoci, vklu~uvaj}i gi podatocite za mineralnite surovini, koi dosega bea del od dr`avnite arhivi na Skopje i Belgrad, koja redovno }e se dopolnuva i }e go olesni procesot na izdavawe na licencite neophodni za rabota. Sekako, poddr{kata na malite i na srednite pretprijatija preku programite kreirani za niv, kontinuiranata sorabotka so bizniszaednicata i pogolemata sorabotka me|u naukata i biznisot }e ostanat na vrvot na mojata agenda.

ZA REALIZACIJA NA ^EBREN I GALI[TE E POTREBNO PODOLGO VREME Vo nadle`nost na Ministerstvoto za ekonomija e i tenderot ^ebren i Gali{te, koj spored site najavi, u{te edna{ }e propadne. [to e problemot i zo{to se dozvoluva nekolkupati da propa|a tender za tolku va`ni proekti?

Realizacijata na ovoj proekt, kako od ekonomski, taka i od energetski aspekt e od golemo zna~ewe za Republika Makedonija. So rabotata na kaskadata HEC ^ebren, HEC Gali{te i HEC Tikve{ vo energetskiot sistem na Republika Makedonija }e se dobijat dopolnitelno 1200 *GWh proizvedena elektri~na energija, so {to }e se

zgolemi proizvodstvoto na elektri~na energija od hidroelektranite, dodeka vkupnoto proizvodstvo na elektri~na energija vo Republika Makedonija }e se zgolemi za 25%.

Energetskite proekti spa|aat vo grupata najgolemi infrastrukturni proekti vo dr`avata i za izgradba na istite e potreben podolg vremenski period, odnosno potrebno e prezemawe brojni aktivnosti.

Ova e slu~aj i so realizacijata na proektot ^ebren i Gali{te. Vo ovie aktivnosti spa|aat izrabotka na potrebna tehni~ka dokumentacija, studii za isplatlivost, podgotovka

na tenderska dokumentacija, objavuvawe me|unarodni javni povici itn.

Poradi kompleksnosta na ovoj proekt, potrebno e poznavawe od pove}e oblasti i poradi ova e formirana komisija od pove}e nadle`ni ministerstva i institucii.

So ogled na toa {to stanuva zbor, kako {to rekov, za dosta slo`en proekt i za obemni ponudi, evaluacijata na dostavenite ponudi s$ u{te e vo tek. Po nejzinoto zavr{uvawe, komisijata do Vladata }e dostavi izve{taj od evaluacijata i predlogodluka za izbor na najpovolen ponuduva~.

24 MOJOT KAPITAL

KADE KOMPANIITE DA GO ZGOLEMUVAAT IZVOZO

NE GO ZABORAVAJTE KO AKO EMBARGOTO ZA SRPSKI PROIZVODI MINATOTO LETO BE[E MALO OSVESTUVAWE ZA MAKEDONSKITE KOMPANII POAGRESIVNO DA GO NAPADNAT KOSOVSKIOT PAZAR, RECESIJATA VO EVROZONATA GODINAVA TREBA DA DELUVA KAKO [LAKANICA KOJA ]E GI NATERA IZVOZNICITE DA GO ZGRABAT TOA [TO IM E PRED NOS - POGOLEM ZALAK OD RASTE^KIOT KOSOVSKI PAZAR!

ALEKSANDAR CVETANOV

XEMAIL DAUTI

MAKPROGRES

DAUTI KOMERC

Vo noemvri minatata godina pravevme iftarska ve~er vo eliten hotel vo Pri{tina, kade {to na{iot distributer gi povika site na{i klienti, kako i diplomatskite pretstavnici. Ovoj nastan ni ovozmo`i podobro da se zapoznaeme so direktnite kupuva~i na na{ite proizvodi i za ja zacvrstime vrskata so niv. Ova go imaat napraveno samo u{te dve kompanii od regionot koi prodavaat na kosovskiot pazar, a ima ogromno zna~ewe za promocija na proizvodite.

Vo momentov nema nikakvi problemi za vlez na ovoj pazar.

Edinstveno {to e potrebno e poagresivno da se nastapi, zaedno so stopanskite komori i da se ima dobra marketingpromocija. Isto taka, na kosovskiot pazar kompaniite treba da vodat smetka za cenite, zatoa {to nivnata visina e va`en faktor za pogolema proda`ba. Najgolem potencijal imaat stokite za {iroka potro{uva~ka, kako {to se proizvodite od prehranbenata i od kozmeti~kata industrija, no i farmacijata, grade`ni{tvoto i IKT-kompaniite.

BROJ 639

25/01/2012

MOJOT KAPITAL

www.kapital.mk

OT VO KRIZA?

OSOVO!

25

RАSТЕ ИЗVОЗОТ, NО И УVОЗОТ ОД КОSОVО!

(VRЕДNОSТА Е VО МИЛИОNИ ЕVRА)

400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0

354,4

331,6 219,3

2009 (Izvor: Dr`aven zavod za statistika) MAJA BAJALSKA-GEORGIEVSKA bajalska@kapital.com.mk

23,6

16,7

6,7

2010

-

TRI FAKTORI ZA USPE[EN

IZVOZ NA KOSOVO: amo na 80 kilometri od Skopje e Kosovo. Re~isi doma, ama vo Partnerstvo so lokalen stranstvo, Kosovo e pazar koj distributer; mnogu ~esto makedonskite kompanii

Marketing prilagoden na go zaboravaat ili poslabo go potro{uva~ite; napa|aat, dodeka se zaletuvaat da gi osvojat Prifatlivi ceni. pogolemite pazari vo regionot i vo svetot.

No, vo uslovi na kriza vo evrozonata, Kosovo i toa kako treba da se targetira izvoz na kosovskite firmi. kako eden od glavnite regionalni pazari, Ova samo gi potvrduva brojkite za trgovkoj makedonskite kompanii treba silno da skata razmena me|u Makedonija i Kosovo go napadnat. Dodeka najgolemiot makedonski na Dr`avniot zavod za statistika. Ako trgovski partner od EU, Germanija, vleguva tie se analiziraat, }e se zaklu~i deka vo recesija, srpskite proizvodi ne se mnogu i pokraj golemiot suficit na makedonska “politi~ki” po`elni, a hrvatskite kompanii strana, kosovskiot izvoz vo poslednite po~nuvaat da pravat seriozni napori za tri godini rastel so pogolema stapka, od rastot na makedonskiot izvoz vlez na kineskiot pazar, vreme e na Kosovo. makedonskite firmi da go zgrabat Vo 2009 godina Makedonija vo toa {to im e pred nos.

Kosovo izvezla stoki i uslugi Kosovo e relativno mal pazar so samo dva milioni `iteli, porasnal izvozot na vredni 219 milioni evra, a vo posledvo 2010 godina vkupniot izvoz no i nivnata potro{uva~ka Kosovo iznesuval 331 milion evra, {to mo} ne e dovolno iskoristena nite tri godini e rast od 51%. Od januari do od makedonskite kompanii. Toa go poka`uva i statistikata na World Fact noemvri lani izvozot na Kosovo dostignal Book na CIA. Imeno, Makedonija ne vle- 354 milioni evra, {to na godi{no nivo e guva nitu vo prvite {est zemji najgolemi zgolemuvawe od 6,9%, a vo odnos na 2009 izvoznici na Kosovo. Spored podatocite godina, rast od nad 60%. na amerikanskata agencija, na Kosovo na- No, istovremeno, uvozot od Kosovo vo zemjmnogu prodavaat kompanii od Germanija, java vo poslednite tri godini se zgolemil Italija, Ungarija, Slovenija, Avstrija i od za neverojatni 3,5 pati. Od 6,7 milioni Romanija. No, i pokraj toa {to Makedonija evra vo 2009 godina, za 11 meseci lani ne e me|u {este najgolemi izvoznici na iznesuva 23,6 milioni evra Kosovo, taa e {esti najgolem pazar za ili vo procenti, toa e

S

60%

VASKO KRONEVSKI NEKSTSENS

Za razlika od nekoi drugi delovi na IKT-industrijata, za makedonskite softverski kompanii Kosovo s$ u{te e {ansa za rast na izvozot. Pokraj Nekstsens, u{te nekolku makedonski softverski kompanii intenzivno rabotat tamu i s$ u{te ima potencijal, zatoa {to makedonskite kompanii gi imaat pominato proektite vo reformite na javnata administracija, telekomunikaciite i vo bankarstvoto, {to kako iskustvo mo`e da se primeni za u~estvo vo vakvite proekti koi na Kosovo doprva }e doa|aat.

26 MOJOT KAPITAL rast od visoki 250%!!!

Ekspertite smetaat deka e krajno vreme makedonskite kompanii posilno da navlezat na kosovskiot pazar, a za toa najgolemi potencijali imaat prehranbeniot sektor, grade`ni{tvoto, kompaniite od informati~ko-komunikaciskata tehnologija, no i drugi uslu`ni sektori, kako {to se konsultantskite uslugi, marketingot, odnosite so javnosta.

Menderes Ku~i, pretsedatel na Komorata na Severozapadna Makedonija, veli deka nitu eden od izvoznite sektori ne e dovolno iskoristen od makedonska strana. Spored nego, zasilen izvoz na kosovskiot pazar e must vo uslovi koga makedonskite proizvodi te{ko gi ispolnuvaat standardite za izvoz na evropskite pazari.

“Nekoi od merkite so koi im pomagame na kompaniite se organizirawe oficijalni sredbi me|u komorite od dvete zemji. Im ovozmo`uvame direktni business2business sredbi, otstranivme nekoi politi~ki barieri. No, i samite kompanii treba pove} e da se anga`iraat i da potro{at pari za da osvojat pogolem pazaren zalak od kosovskiot pazar. Ne treba da mislat deka tukutaka, lesno }e gi osvojat kosovskite potro{uva~i”, veli Ku~i.

Spored nego, treba da se iskoristi emotivnata povrzanost me|u dvete zemji i momentalnata konjunktura na kosovskiot pazar, kade {to minatata godina ima{e embargo za srpskite proizvodi.

“Kosovskiot pazar e gladen za proizvodi od mnogu oblasti. No, treba da se ima predvid deka proizvodite koi najmnogu se uvezuvaat, kako hranata i belata tehnika, se i lesno manipulativni i lesno mo`e da se zameni pazarot od koj{to se nabavuvaat”, potencira Ku~i.

I Xemail Dauti, direktor na distributerskata kompanija Dauti komerc, veli deka vo site sektori ima prostor za pogolem izvoz, a najgolem potencijal imaat stokite za {iroka potro{uva~ka, kako {to se proizvodite od prehranbenata i od kozmeti~kata industrija, no i farmacijata, grade`ni{tvoto i IKT-kompaniite.

“Vo momentov nema nikakvi problemi za vlez na ovoj pazar. Edinstveno {to e potrebno e poagresivno da se nastapi zaedno so stopanskite komori i da se ima dobra marketing-promocija. Isto taka, na kosovskiot pazar kompaniite treba da vodat smetka za cenite, zatoa {to nivnata visina e va`en faktor za pogolema proda`ba”, veli Dauti.

Negovata kompanija, pokraj distribucijata na stranski proizvodi na makedonskiot pazar, raboti kako distributer i na makedonski proizvodi na kosovskiot pazar.

KLU^OT ZA KOSOVSKIOT PAZAR Makprogres e edna od makedonskite kom-

250%

porasnal izvozot na kosovskite firmi vo Makedonija od 2009 do 2012

panii koja silno raboti na zgolemuvawe na izvozot na kosovskiot pazar. Sopstvenikot, Aleksandar Cvetanov, za godinava proektira 15% rast na proda`bite na kosovskiot pazar. Kako {to veli Cvetanov, Makprogres na kosovskiot pazar raboti preku lokalen distributer, so koj{to uspeale da se pozicioniraat vo site golemi marketi, duri i vo malite du} an~iwa vo maloproda`bata.

“Vo pove}eto golemi marketi na Kosovo sme zastapeni blagodarenie na na{iot distributer. Toj gi prifati site na{i proizvodi i so negova pomo{ gi plasirame na kosovskiot pazar”, objasnuva Cvetanov.

Pokraj dobrata sorabotka so distrib-

OSVE@ETE GI VA[ITE INFORMACII I ZA[TEDETE! NAJPOVOLNA CENA ZA PRETPLATA NA NEDELNIKOT I DNEVENIOT VESNIK KAPITAL ZA SAMO 8.000 DENARI SO VKLU^ENO DDV, PLATENA PO[TARINA ZA 12 MESECI... ZA[TEDETE DURI 35%

+

-35% SO

POVE]E INFORMACII NA 02/3298 110 ILI

pretplata@kapital.com.mk

ZEMETE POVE]E!

BROJ 639

25/01/2012

MOJOT KAPITAL

www.kapital.mk

KOI SE 20-TE NAJIZVEZUVANI PROIZVODI NA KOSOVO? (Vrednosta e vo mil. evra) (Podatocite se za periodot jan-noem 2011)

Proizvodi od bitumen

165,1

Pra~ki od `elezo ili ~elik

158,5

Gasni masla

141,02

Motoren benzin

35,8

Cement

16,58

Cevki i creva

15,89

Puri i cigari

7,47

Kerozin

7,24

Naften koks

6,03

Lekovi Kitovi, malteri i drugi grade`ni materijali Leb i beli pe~iva, biskviti, kola~i Voda (mineralna i gazirana)

5,72

Plasti~na ambala`a

2,83

Butan

2,53

Proizvodi od gips

1,68

Pivo

1,64

5,15 3,38 3,11

Plasti~ni pra~ki i profili

1,5

Oriz

1,46

Masla od son~ogled

1,33

Keramidi

1,24

(Izvor: Dr`aven zavod za statistika)

uterot, kako eden od klu~nite faktori za uspeh na kosovskiot pazar Cvetanov go naveduva i marketingot, prilagoden na potrebite na kosovskite potro{uva~i.

“Vo noemvri minatata godina pravevme iftarska ve~er vo eliten hotel vo Pri{tina, kade {to na{iot distributer gi povika site na{i klienti, kako i diplomatskite pretstavnici. Ovoj nastan ni ovozmo`i podobro da se zapoznaeme so direktnite kupuva~i na na{ite proizvodi i da ja zacvrstime vrskata so niv. Ova go imaat napraveno samo u{te dve kompanii od regionot koi prodavaat na kosovskiot pazar, a ima ogromno zna~ewe za promocija na proizvodite”, potencira Cvetanov.

Spored nego, i poseduvaweto na sertifikatot Halal e va`en uslov za posilen probiv na ovoj pazar, kade {to najgolem del od naselenieto se muslimani, a nego, pokraj Makprogres, go poseduvaat samo u{te nekolku doma{ni prehranbeni kompanii.

Vasko Kronevski, generalen direktor na Nekstsens, potvrduva deka softverskite kompanii imaat ogromen potencijal za izvoz na Kosovo.

“Za razlika od nekoi drugi delovi na IKT-industrijata, za makedonskite softverski kompanii Kosovo s$ u{te e {ansa za rast na izvozot. Pokraj Nekstsens, u{te

Kapital Akademija...

nekolku makedonski softverski kompanii intenzivno rabotat na Kosovo, a potencijal s$ u{te ima, zatoa {to makedonskite kompanii gi imaat pominato proektite vo reformite na javnata administracija, telekomunikaciite i bankarstvoto, {to kako iskustvo mo`e da se primeni za u~estvo vo vakvite proekti, koi na Kosovo doprva }e doa|aat”, objasnuva Kronevski.

Spored nego, makedonskite softverski kompanii izminatite godini generiraa intelektualna sopstvenost, so koja vo sorabotka so lokalni partneri na Kosovo mo`e mnogu da se profitira. Konkurencija vo ovoj del na makedonskite firmi im se kompanii od Bugarija, Hrvatska i od Slovenija.

No, kako {to veli Kronevski, i pokraj golemite potencijali za pogolem izvoz na IKT-kompaniite, kosovskiot pazar s$ u{te e nesreden od aspekt na procedurite.

“S$ u{te ne se po~ituvaat celosno pravilata na tenderskite postapki, koi tamu se vo zarodi{. Vo toj pogled, situacijata na Kosovo e kako kaj nas vo 1995 godina”, veli Kronevski.

Zatoa, spored nego, klu~no e makedonskite kompanii da dobijat vistinska poddr{ka na teren od ekonomskite ata{ea, koi treba da se gri`at deka uslovite na javnite konkursi }e se po~ituvaat vo celost.

member of KAPITAL MEDIA GROUP m

“OBLIKUVAJTE GO VA[ETO ZNAEWE” NAJNOVITE TRENDOVI I TEHNOLOGII NA E-U^EWE 22 Fevruari 2012, hotel “ Aleksandar Palas” Skopje ERP Concept zaedno so TTS GmbH organizira konferencija posvetena na najnovite trendovi vo e-U~ewe, izgotvuvawe na dokumentacija i zadr`uvawe na znaewe vo ramkite na uspe{nite organizacii.

OTKRIJTE Dali e mo`no vo isto vreme da se kreira simulacija, e-U~ewe i dokumentacija vo edinstven ~ekor? Da! Dali e mo`no istovremeno da se treniraat stotici vraboteni, locirani na razli~ni mesta niz svetot vo edinstven ~ekor? Da! Dali e mo`no da se namalat vremeto i tro{ocite od e-U~ewe i izgotvuvaweto na dokumentacijata do 50%? Da! SPODELETE Registrirajte se za konferencijata sega i spodelete go iskustvoto vo e-U~ewe so vode~kite Makedonski i Evropski kompanii.

PROBAJTE Isprobajte ja najnovata verzija od TT Knowledge Force i kreirajte e-U~ewe, simulacija i dokumentacija so pritiskawe na edno kop~e.

BROJOT NA U^ESNICI E OGRANI^EN. U^ESTVOTO E BESPLATNO, REGISTRACIJA NA: AKADEMIJA@KAPITAL.COM.MK REGISTRIRAJTE SE DO 10 FEVRUARI I DOBIJTE BESPLATNO E-U^EWE.* (*u~esnicite koi }e se registriraat do 10 Fevruari }e dobijat besplatno e-U~ewe i dokumentacija za krajni korisnici za edna procesna faza vo IT sistemot na svojata kompanija. Vremetraeweto na besplatnoto e-U~ewe }e bide do 15 minuti)

"Systems to run your business better"

Проектот Kapital Akademija... е формиран на 25.09.2011 лица за контакт: Гордана Михајловска mihajlovska@kapital.com.mk, Дијана Гулакова akademija@kapital.com.mk 02 3298 110

27

28 COMPANY PROFILE imate pazar za solidna koli~ina vino.

Toga{ ste mnogu pohrabar da go prezemete sledniot ~ekor”, veli Markudov.

Vo prvo vreme Rigo impeks imala kapacitet za prerabotka od tri milioni litri, no so tekot na vremeto toj se zgolemuval. Potoa go aktivirale i tretoto grlo za priem na grozje, potoa investirale i vo razladni uredi za da mo`at da go zgolemat vkupnoto proizvodstvo.

“Sega kapacitetot iznesuva 14 milioni litri, {to e okolu 18 milioni kilogrami grozje”, raska`uva direktorot na Rigo impeks, prisetuvaj}i se na po~etocite na nivniot biznis.

Markudovi postojano razmisluvale kako da go pro{irat biznisot, a koga Vinojug vo 2002 otide vo ste~aj, tie odlu~ile da kupat mal del od planta`ite na propadnatata kompanija. Zaedno so sopstvenite lozovi nasadi i del zemji{te zemeno pod koncesija, sozdadena e edna parcela od 120 hektari, od koja dobivaat okolu dva milioni kilogrami grozje od potrebnite vkupno 18 milioni. Drugoto grozje {to go prerabotuva ovaa vinarnica doa|a od otkup.

RIGO IMPEKS VINARNICA OD GEVGELIJA

SLEDEN ^EKOR NI E VINO VO [I[IWA!

foto: FILIP POPOVSKI

STANOVI POD HIPOTEKA ZA INVESTICII VO BIZNISOT

ALEKSANDAR JANEV janev@kapital.com.mk

oga rastete so tatko koj cel `ivot mu go posvetil na vinarstvoto, a `elbata za sopstvena vinarnica cvrto ja vre`al vo glavite na svoite naslednici, toga{ nemate drug izbor osven da prodol`ite da gi ostvaruvate negovite soni{ta, veli Riste Markudov, direktor na vinarnicata Rigo impeks od Gevgelija. Kako {to veli toj, ovaa vinarnica izminative godini prerasna vo najgolem izvoznik na nalivno vino od Makedonija kako rezultat na zalo`bite na negoviot tatko - Du{ko Markudov. Toj so vinarstvo se zanimaval u{te vo poznatata gevgeliska kompanija Vinojug, kade {to po~nal da raboti kako enolog vo vizbata,

K

a potoa stignal do pozicijata generalen direktor. Golemoto iskustvo niz godinite e tokmu klu~ot za uspeh na negovata vinarska vizba, koja sega ja rakovodat negovite sinovi.

“Prviot izvoz na vino, kako trgovci, go napravivme vo 1992 godina. Iako vo toa vreme nemavme sopstvena vizba, po~navme da dogovarame prerabotka na grozje so drugi vinarnici vo Strumica, Valandovo, Gevgelija. Prakti~ki, stanavme proizvoditeli na tu| teren. Taka, do 2000 godina dostignavme solidni cifri na izvoz do pet milioni litri vino godi{no, so toa {to vinoto se proizveduva{e vo drugi vinarnici. ^ekorot vo 2000 godina da napravime sopstvena vizba be{e logi~en, no mnogu e lesno koga vie ve}e 5-6 godini

Spored Riste Markudov, bez kreditna poddr{ka od bankite nemalo da uspee nivnata ideja za golem izvoznik na vino.

“Sepak, nie nemavme firma koja napravila kapital od eden biznis, pa sega }e se prefrli vo drug biznis i }e ni izgradi vizba. Mora{e da se sedne so bankata. Gi zalo`ivme trite stanovi pod hipoteka, pa duri vo toj moment nemavme ni kompletno pokritie, tuku bankata treba{e da ostane nepokriena okolu 5-6 meseci, dodeka da dojde opremata i dodeka se zavr{i bazi~niot grade`en del. No, koga }e & poka`ete na bankata deka vleguvate so s$ {to imate, toga{ i bankata e podgotvena da ne se dr`i tolku kruto po pravilata”, objasnuva Markudov.

Spored nego, semejstvoto Markudovi postojano vlo`uvalo vo razvoj na biznisot i nemale nitu eden moment na opu{tawe.

“Ne sme kupuvale luksuzni koli, na primer, kako {to pravat mnogu biznismeni, zatoa {to koga ste na kredit i koga taksimetarot vi vrti so kamata vie gledate {to pobrzo da se oslobodite od toj tovar ili da go pro{irite kapacitetot”, veli Markudov.

Iako postojano “se vrzani so krediti”, veli deka seto toa vredi, zatoa {to pridonesuva za zgolemuvawe na izvezenite koli~ini.

“Bez bankarska poddr{ka nema{e da uspeeme, toa e sigurno”, potencira Markudov.

Vinarnicata Rigo impeks sega proizveduva me|u 12 i 14 milioni litri vino godi{no, a 90% od niv se izvezuvaat vo Germanija za tri poznati partneri. Ostanatite 10% se prodavaat vo Srbija i vo Kanada.

Vinoto se izvezuva kako nalivno, a na stranskite pazari se pakuva vo {i{iwa kako makedonsko vino.

“Na{eto vino se prodava kako makedonsko. Na stranskite partneri mnogu im e va`no kakov e sertifikatot. Zatoa nie

BROJ 639

25/01/2012

COMPANY PROFILE

www.kapital.mk

Vinarnicata Rigo impeks od Gevgelija e najgolemiot izvoznik na nalivno vino od zemjava. Prizveduva me|u 12 i 14 milioni litri vino godi{no, 90% od niv se izvezuvaat vo Germanija za tri poznati partneri, a ostanatite 10% vo Srbija i vo Kanada. Vinoto se izvezuva kako nalivno, a se pakuva vo stranstvo kako makedonsko imame problem sega, bidej}i gi smenivme vinskite regioni. Sega ve}e imame eden vinski region, Makedonija, pa tuka se razvi problem zatoa {to na Germancite, Povardarskiot region ve}e im stana kako eden vid brend. No, toa sega go nema, {to mislam deka ne e ba{ pametno. Vinoto se pakuva vo {i{iwa pod naziv Republic of Macedonia, no ne mo`at da go deklariraat vinskiot region”, objasnuva Markudov.

Toj veli deka postojano e vo komunikacija so germanskite partneri, koi go pra{uvaat: “Ima li ne{to novo za zakonot?”, no toj ne znae {to da im odgovori, zatoa {to ne se znae dali dr`avata mo`e da go vrati “Povardarski” kako geografski region. No, kako {to veli Markudov, ako dr`avata ne ja izvojuva bitkata, tie }e se obidat barem da go vratat nazivot “Povardarski” vo upotreba kako brend.

KRIZATA VO EU ]E GO ZGOLEMI IZVOZOT Markudov ocenuva deka aktuelnata evropska kriza ne mo`e da se odrazi negativno na nivniot izvoz na vino, tuku naprotiv, duri mo`e da donese i pridobivki. Vo vreme koga opa|a standardot na gra|anite vo Evropa, logi~no e tie da se svrtat kon poevtinite vina, vo koi spa|aat i makedonskite.

“Tezata na na{ite partneri od Germanija be{e deka ako na Germanecot mu spomenete samo “k” od “kriza”, vedna{ deluva preventivno. Psihozata e takva {to toj {to piel vino od sedum-osum evra vedna{ se simnuva na vino od dve, tri ili ~etiri evra. Zatoa, vo kriza ima zgolemena pobaruva~ka za vinata koi se so poniska cena”, potencira Markudov.

Vinarnicata Rigo impeks vo naredniot

period planira da go zadr`i sega{niot kapacitet.

“Logi~no bi bilo kvalitativnata promena da se slu~i so pakuvawe vo {i{iwa, da odime vo eden drug segment. Edna od varijantite e vinskiot turizam, no toa sepak, e turizam ili ugostitelstvo. Za takvo ne{to vo momentov se ~uvstvuvame malku izmoreni. Sepak, i ovaa investicija be{e psihi~ki te{ka za nas, osobeno koga nemate sopstveni pari i ne smeete da zgre{ite vo nieden ~ekor”, objasnuva Markudov.

Investicijata vo nova oprema vinarnicata ja ~inela okolu {est milioni evra. Sleden ~ekor, kako {to veli Markudov, }e bide da se svrtat kon pakuvaweto vo {i{iwa, iako ima mnogu elementi koi poka`uvaat deka toa }e bide te{ko.

Minatata godina Rigo impeks ja zavr{i so izvoz na 14,5 milioni litri vino, a za godinava planirano da se zadr`at na istoto nivo ili da imaat malo namaluvawe. Kompanijata pravi godi{en obrt od pet milioni evra i se vbrojuva me|u najgolemite makedonski izvoznici.

IZVOZ NA VINO VO [I[IWA – KRAJNA CEL Kolku povisok stepen na finalizacija na proizvodot, tolku pogolem bi trebalo da e profitot.

Vaka razmisluva Riste Markudov, obrazlo`uvaj}i ja idejata nivnata vinarnica da po~ne samata da go pakuva vo {i{iwa vinoto {to go proizveduva.

Germanskite partneri ve}e ja startuvale idejata del od vinoto {to Rigo impeks go izvezuva da se pakuva vo Makedonija.

“Ogromen uspeh bi bilo toa da bidat 20%-30% od produkcijata, pa i 50%. Ne begame od pakuvawe vo {i{iwa, ama nema po sekoja cena da proizveduvame vino vo {i{iwa za na kraj da se najdeme vo situacija da prodavame ovde, zatoa {to ovde ve}e e pregolem mete`.

Orientirani sme na izvoz. Za `al, vo Makedonija ne se zgolemuva potro{uva~kata, taka {to, ako treba da nastapite na pazarot, treba da znaete to~no vo koj segment”, veli Markudov.

RISTE MARKUDOV DIREKTOR NA RIGO IMPEKS

Na{eto vino se pakuva vo {i{iwa vo stranstvo, kade {to se prodava kako makedonsko. No, na stranskite partneri mnogu im e va`no kakov e sertifikatot.

Zatoa, nie imame problem sega, bidej}i gi smenivme vinskite regioni. Sega ve}e imame eden vinski region, Makedonija, pa tuka se razvi problem zatoa {to na Germancite, Povardarskiot region ve}e im stana kako eden vid brend. Vinoto se pakuva vo {i{iwa pod naziv Republic of Macedonia, no ne mo`at da go deklariraat vinskiot region.

29

30

Pretpriema~ &...

STIMULIRAWE NA MENAXERITE I NA VRABOTENITE

MAKEDONSKITE KOMPANII NE NAGRADUVAAT SO AKCII

BROJ 639

25/01/2012

MENAXER

www.kapital.mk

Za razlika od praktikata vo razvienite zapadni ekonomii, nagraduvaweto na top-menaxerite so sopstveni akcii re~isi ne postoi vo makedonskite akcionerski dru{tva IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

red nekolku dena hrvatskata javnost ja zaskokotka vesta deka Atlantik grupacijata na Emil Tedeski nagradila svoi tri top-menaxeri so 475 sopstveni akcii vo vkupna nominalna vrednost od 19.000 kuni ili ne{to nad 2.500 evra.

Preskromno na prv pogled, no ako se zeme predvid pazarnata vrednost na ovie akcii spored nivnata berzanska cena poslednive denovi od okolu 480 kuni, toga{ novogodi{nite paket~iwa za ~lenovite na upravata na Atlantik vredat okolu 228 iljadi kuni ili 30 iljadi evra. Ako pak, nitu sumata od 10 iljadi evra akcii, {to vo prosek gi dobil sekoj ~len na vrvnoto rakovodstvo, ne vi izgleda kako “big dil”, {to bi ka`ale na podatokot deka ovie trojca direktori i prethodno dobivale akcii kako nagrada od kompanijata, koi{to vo momentov zaedno so poslednata nagrada na berzata vredat okolu 17 milioni kuni ili okolu 2,3 milioni evra. Najnovata nagrada za upravata na Atlantik bila vo ramkite na redovnoto godi{no nagraduvawe na menaxmentot i na vrabotenite, spored koja ostanatite vraboteni dobile 188 akcii, so pazarna vrednost od okolu 12 iljadi evra.

Ovaa informacija prosledena od hrvatskite mediumi n$ pottikna da ispitame kakva e praktikata kaj makedonskite akcionerski dru{tva, odnosno kolku doma{nite kompanii imaat praktika ~lenovite na svoite upravi, no i ostanatite vraboteni da gi nagraduvaat so sopstveni akcii. Od razgovorite so pove}e kompanii i eksperti za korporativno pravo zaklu~okot e deka doma{nite firmi re~isi nikoga{ nemaat navika da gi nagraduvaat za dobri rezultati ~lenovite na upravata, odborot na direktori, vrvniot menaxerski tim so akcii, a u{te pomalku ostanatite vraboteni. Nagradata za niv, pokraj platata, sekako, se bonusite i vo nekoi slu~ai beneficiite kako `ivotno osiguruvawe, zdravstveni uslugi, avtomobili i sl. Od na{ite brifinzi neoficijalno uspeavme da doznaeme samo za edna kompanija koja imala praktika da gi nagraduva top-menaxerite so paketi akcii. Se raboti za edna od najuspe{nite makedonski firmi kotirana na berza, no do momentot na zatvoraweto na vesnikot ne uspeavme da obezbedime oficijalen komentar od pretsedatelot na upravata.

Vo prilepska Vitaminka se slu{navme so generalniot menaxer, Sa{o Naumoski, koj{to ni re~e deka vakva praktika dosega

P

nemalo kaj niv, zatoa {to spored nego, toa e te{ko izvodlivo.

“Ako jas sum prakti~ki gazda, {to se veli, kako {to e Tedeski vo Atlantik, bi mi bilo polesno da odlu~am da gi nagradam ~lenovite na upravata so akcii od kompanijata. No, so ogled na aktuelnata struktura na sopstvenost vo kompanijata, jas te{ko mo`am da go ubedam akcionerskoto sobranie da odobri nagraduvawe na menaxerite so akcii na kompanijata”, veli Naumoski.

NEDOSTIG OD KORPORATIVNA KULTURA Kristijan Polenak, partner vo advokatskoto dru{tvo Polenak i ekspert za regulativa vo vrska so hartii od vrednost, ni potvrdi deka spored negovoto iskustvo so kompaniite, nagraduvaweto na menaxerite, no i na ostanatite vraboteni so kompaniski akcii definitivno ne e za`iveano vo zemjava.

“Pred s$, se raboti za nedovolno razviena korporativna kultura. Vo zakonodavstvoto postoi opcija - mo`e vo menaxerskiot dogovor da bide vklu~ena i nagrada preku akcii, no toa nikoj ne go pravi”, veli Polenak.

Spored Zakonot za trgovski dru{tva, “na ~lenovite na upravniot odbor, izvr{nite ~lenovi na odborot na direktorite, odnosno na upravitelot, dru{tvoto mo`e so odluka na svoeto akcionersko sobranie da im odobri i u~estvo vo dobivkata. Po pravilo, u~estvoto se sostoi od u~estvo so del od godi{nata dobivka na dru{tvoto (isplata vo pari, akcii, tantiema, bonus ili drug na~in).”

Vo praktika, nagraduvaweto na vrabotenite so akcii mo`e da se izvr{i od koli~inata na t.n. trezorski akcii, odnosno akcii prethodno otkupeni od samata kompanija preku berza, a vtoriot na~in e da se napravi nova emisija na akcii. Za vtoriot na~in treba soglasnost od Komisijata za hartii od vrednost, soglasno zakonskata regulativa. No, nitu edniot, nitu drugiot na~in dosega ne se koristat od makedonskite akcionerski dru{tva.

Sa{o Davitkovski, generalen menaxer i pretsedatel na upravata na Skopski pazar, smeta deka idejata za nagraduvawe preku akcii e odli~na i deka firmata svoevremeno prezela ~ekori vo taa nasoka, no za `al, ne uspele da ja realiziraat.

“Se raboti za nesozreanosta na mentalitetot kaj akcionerite

SA[O NAUMOSKI GENERALEN DIREKTOR NA VITAMINKA

Ako jas sum prakti~ki gazda, {to se veli, kako {to e Tedeski vo Atlantik, bi mi bilo polesno da odlu~am da gi nagradam ~lenovite na upravata so akcii od kompanijata. No, so ogled na aktuelnata struktura na sopstvenost vo kompanijata, jas te{ko mo`am da go ubedam akcionerskoto sobranie da odobri nagraduvawe na menaxerite so akcii na kompanijata.

SA[O DAVITKOVSKI GENERALEN DIREKTOR NA SKOPSKI PAZAR

„Nie svoevremeno otkupivme sopstveni akcii na berza, tokmu so namera da im gi podelime na uspe{nite menaxeri, no naidovme na otpor kaj nekoi postari akcioneri, koi{to smetaa deka i tie treba da dobijat akcii ako ve}e dobiva menaxmentot. Izgleda, s$ u{te ne e sozrean momentot za vakov tip nagraduvawe vo Makedonija, iako na Zapad ve}e e voobi~aena praktika.”

KRISTIJAN POLENAK PARTNER VO ADVOKATSKO DRU[TVO POLENAK

„Nedovolno razvienata korporativna kultura e glavnata pri~ina za toa {to kompaniite ne sakaat ili ne mo`at da praktikuvaat ispla}awe nagradi vo vid na akcii. Tokmu so vakov tip nagrada menaxerite, no i koj bilo vraboten }e bidat stimulirani za u{te podobri rezultati, zatoa {to }e raste vrednosta na akciite, a so toa i nivnata eventualna dobivka ako gi prodadat.”

31

32 MENAXER ISKUSTVATA VO RAZVIENITE ZEMJI

“OPCII” KAKO OPCIJA ZA NAGRADUVAWE Korporaciite vo zapadnite zemji, pokraj platite i bonusite, ~esto gi koristat akciskite opcii (stock options) kako sredstvo za nagraduvawe i za motivirawe na svoite menaxeri i vraboteni. Ovie opcii zna~at deka vrabotenite dobivaat pravo, no ne i obvrska da kupat ili da prodadat akcii po odnapred dogovorena cena vo odreden vremenski period ili

pak, na to~no opredelen datum.

Opciite vo amerikanskite kompanii mo`at da bidat realizirani vo koe bilo vreme me|u datumot na kupuvawe na akciite i datumot na istekuvawe na rokot na opciite. Evropskite opcii mo`e da se realiziraat samo na datumot na nivnoto istekuvawe. Naj~esto trguvani opcii na berza se onie na amerikanskite kompanii.

Kolku za ilustracija, glavnite izvr{ni direktori na 500-te najgolemi amerikanski kompanii spored listata na For~n (Fortune) vo 2010 godina zarabotile vkupno 4,5 milijardi dolari spored site osnovi za menaxerska nagrada. Vo ovaa suma so 30% u~estvuvaat realiziranite opcii na akcii, odnosno stock options.

Prose~niot prinos pak, od akciite {to gi zadr`ale menaxerite e 2,7 milioni dolari za sekoj. za eden vakov tip stimulirawe na menaxmentot za da raboti uspe{no.

Nie pred nekolku godini otkupivme sopstveni akcii na berza, tokmu so namera da ni slu`at kako fond za nagraduvawe na uspe{nite menaxeri, no naidovme na otpor kaj nekoi postari akcioneri. Se pobunija, smetaj}i deka i tie treba da dobijat akcii ako ve}e dobiva menaxmentot. Izgleda s$ u{te ne e sozrean momentot za vakov tip nagraduvawe vo Makedonija, iako na Zapad ve}e e voobi~aena praktika”, veli Davitkovski.

ISPRAVKA Vo minatiot broj na nedelnikot, vo tekstot nasloven “Kako da profitirate od zadovolstvoto na vrabotenite?” napraven e nenameren propust. Kako organizator na rabotilnicata “Najdobri praktiki - odnosi so vrabotenite” e naveden Univerzitetot Amerikan kolex - Skopje, a vsu{nost treba da stoi deka nastanot e organiziran po inicijativa na Komitetot za op{testvena odgovornost pri Amerikanskata stopanska komora vo Makedonija i vo sorabotka so Univerzitetot Amerikan kolex, koj {to voedno e i ~len na Komorata. Im se izvinuvame na Amerikanskata stopanska komora vo Makedonija i na ~itatelite za ovoj nenameren propust.

34 MARKETING

DANIEL TAV^IOSKI ekspert za marketing i za proda`ni strategii

Na generalniot direktor mu e potreben direktor na proda`ba so isklu~itelni organizaciski sposobnosti, koj umee i da vodi i da naso~uva, i da motivira i da go razviva potencijalot na svoite sorabotnici. Vaka postavenata zada~a ni ka`uva deka ne e dovolno najdobriot prodava~ da napreduva do funkcijata direktor na proda`ba

Kakov direktor na pr mu e neophoden na gen ali vi se slu~ilo na smetkata na va{ata kompanija da ima pomalku pari otkolku {to ste o~ekuvale; da go pra{ate va{iot direktor na proda`bata {to se slu~uva, pa toj da vi veti ne{to, iako nema premnogu kontrola, ni soodvetno vlijanie; ili mo`ebi da go prifatite vetuvaweto na va{iot kupuva~ pa da mora da se soo~ite deka i toj...?

Klu~na funkcija vo sekoja delovna organizacija e proda`bata. Toa {to su{tinski gi razlikuva delovnite organizacii od site drugi e potrebata da prodava. I pokraj toa, organizacijata na proda`bata ~esto e najzanemareniot del na mnogu kompanii.

Razmisluvaweto za pri~inite za ova previduvawe mo`e da bide mnogu zabavno.

Vo osnova, izgleda deka problemot ima istoriska zadnina. Nekoga{ bilo va`no da se proizvede zadovolitelen proizvod so konkurentna cena. Zaradi toa, upravuvaweto im bilo dovereno na stru~waci za proizvodstvo (in`eneri, tehnolozi, proektanti...).

Na takviot koncept ne mu e potrebna slu`ba za proda`ba, tuku za primawe pora~ki i isporaka.

Na istoriskata zadnina se nadovrzuva i problemot so obrazovanieto. Celiot obrazoven sistem s$ u{te e koncipiran spored potrebite na nekoga{nata industriska revolucija (sme{no, no vistinito). I kaj najpoznatite {koli vo svetot }e sretnete isklu~itelni avtoriteti za

D

odnosite me|u kompaniite i kupuva~ite, no seto znaewe za tie temi i ponatamu e preoble~eno vo stru~na terminologija, iako vo osnova, se raboti za funkcijata na proda`ba.

Ovoj obrazoven previd dopolnitelno e zacvrsten so vobi~aenite sistemi na nagraduvawe vo kompaniite.

Komforot vo raboteweto i perspektivata za napreduvawe se rezervirani za administrativni pozicii, a ne za vrabotenite vo odnosite so kupuva~ite. Za vrabotenite vo proda`bata ~esto se pravi paralelen sistem za nagraduvawe za da ne gi zagubime tie {to postignuvaat rezultati.

Vakvite pravila sozdavaat dopolnitelno nezadovolstvo, pa vrabotenite po~nuvaat da vojuvaat me|usebe i na svoja smetka. Vo ovaa vojna na ednata strana ~esto se nao|aat onie so tn. akademsko pokritie, a na drugata site ostanati.

Me|utoa, vo filmot koj se vika “Proda`ba� epizodistite naj~esto imaat glavna uloga. Odat kaj kupuva~ite, razgovaraat i pregovaraat, nudat i vetuvaat, koordiniraat {to, komu i koga }e bide ispora~ano, se izvinuvaat koga kompanijata docni... ili se pravat deka ni{to ne razbiraat.

Direktorot za proda`ba razgovara so niv, me|utoa bez soodvetna organizacija mo`e samo da gi kaznuva (privremeno) ili da gi potkupuva( so nade` deka i toa e privremeno). Ova se slu~uva sekoj den vo bezbroj kompanii sekade vo svetot.

Dolgo vreme gi povrzuvavme problemite vo upravuvaweto

so problemot na sopstvenosta na kapitalot. Za sre}a, denes imame mnogu primeri na golemi privatni kompanii koi se polo{o organizirani od nekoi nekoga{ni dr`avni pretprijatija.

Nekonkurentnosta na na{ata ponuda ~esto ja objasnuvame so nedostig od soodvetna podr{ka (iako ne e najjasno od kogo ja o~ekuvame).

Voobi~aeno, nekonkurentnosta e del od problemot na nedovolni soznanija za pazarot.

Za del od problemite so naplatata vo proda`bata mo`e da & prefrlime na efikasnosta na dr`avata, no i pokraj toa, re~isi niedna kompanija nema efikasen sistem za upravuvawe so rizikot na naplatata.

Mo`ebi najva`en del od odlukata na kupuva~ite da kupat e doverbata kon na{ata ponuda. No, i ponatamu ni se ~ini deka doverbata kon na{ata ponuda nema mnogu vrska so zaemnata doverba na vrabotenite...

Proda`bata mora da bide organizirana i so nea mora da se upravuva. Prinicipite na organizacija na proda`bata ne se nejasni, no inercijata na starite naviki i stapicite koi se del od postoe~kite naviki vo upravuvaweto ja kompliciraat ovaa zada~a.

Od direktorot na proda`ba na edna od najgolemite svetski kompanii za proizvodstvo na poiluretanski peni ( sun|eri za industrija za mebel i za avtomobili ) dobiv korisen sovet: “Zamisli ja proda`bata kako grupa setila na kompanijata. Kompanijata ne mo`e da znae

BROJ 629

25/01/2012

MARKETING

www.kapital.mk

35

roda`ba neralniot direktor? {to se slu~uva dokolku proda`bata ne gleda, ne slu{a i ne ~uvstvuva kako odat rabotite nadvor od delovnite prostorii... Ako jas so moite sorabotnici ne obezbedam dovolno informacii, generalniot direktor i nesakaj}i }e n$ odvede vo pogre{na nasoka!”

Namesto slu`ba za proda`ba, na kompaniite im treba funkcija na

proda`bata. Del od taa funkcija, sekako, e i generalniot direktor, zaedno so site koi direktno ili posredno vlijaat na vpe~atocite na kupuva~ite.

Zatoa e neophodno golem del od vrabotenite da poznavaat ve{tini koi, za `al, ne se del od formalnoto obrazovanie.

Na generalniot direktor mu e potreben direktor na proda`bata so isklu~itelni

organizaciski sposobnosti, koj umee i da vodi i da naso~uva, i da motivira i da go razviva potencijalot na svoite sorabotnici.

Vaka postavenata zada~a ni ka`uva deka ne e dovolno najdobriot prodava~ da napreduva do funkcijata direktor na proda`ba.

Mnogu ~esto, soo~en so kompleksnosta na zada~ata i so problemite vo upravuvaweto so proda`bata,

Kapital Akademija...

go prisiluvaat direktorot na proda`ba da “prodava” vo kompanijata, namesto da upravuva so situacijata na pazarot. Vo ovaa situacija, generalniot direktor mo`e samo da go kaznuva (privremeno) ili da go potkupuva (so nade` deka i toa e privremeno).

Dokolku situacijata na pazarot ostava vreme za toa, voop{to...

member of KAPITAL MEDIA GROUP m

објавува

ОБУКА ПОДГОТОВКА НА ПРОДАЖНА СТРАТЕГИЈА И ПЛАН НА ПРОДАЖБА 2-3 февруари 2012 Стопанска Комора на Македонија Раководството на секоја компанија мора да има ажурни и точни информации од пазарот за да може да донесе најдобри одлуки. За подготовката на продажна стратегија е неопходно познавање на пазарот и идеја како најдобро да ги искористиме компанијските ресурси. Вака поставената продажна стратегија овозможува долго-рочно да ја контролираме и подобруваме ситуацијата на пазарот а планот на продажба престанува да биде документ на желби и проекции и станува основа за успешно стратешко управување.

ШТО ЌЕ НАУЧИТЕ ОД ОБУКАТА?

Правилно да поставите продажна стратегија и на тој начин најбргу и најефтино да дојдете до најдобра позиција на пазарот. Да ја разберете врската меѓу продажбата и маркетингот и да ги поврзете плановите за продажба и маркетинг во ефикасна алатка за подобрување на профитабилноста. Да ги согледате задачите на продажниот тим како дел од функцијата за стратешко управување и воспоставување контрола над работата на продажбата. Побрзо освојување најдобра пазарна позиција во однос на ресурсите со кои располагате и да го зголемите уделот во пазарниот сегмент на кој настапувате.

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА:

Директори на продажба и маркетинг Генерални директори на средни претпријатија кои се директно вклучени во функцијата на продажба Директори на помали претпријатија кои мораат што побргу да се изборат за подобра позиција на пазарот.

КАКВИ АЛАТИ ЗА УПРАВУВАЊЕ СО ПРОДАЖБАТА ЌЕ ДОБИЕТЕ? Обуката е подготвена како практичен водич за разбирање на постоечките искуства и подобрување на резултатите на продажбата. Учесниците ќе добијат комплет менаџерски алатки за анализа и подобрување на пазарната позиција, дефинирање на продажна и маркетинг стратегија, подготовка на презентација на понудата. Овие алатки се надградени со низ оперативни препораки и матрици за управување со процесите во продажбата, неопходни за подготовка на оперативен план. Сите заинтересирани за учество на оваа обука можат да се пријават најдоцна до 30 Јануари 2012 година.

ПРЕДАВАЧ ДАНИЕЛ ТЕВЧИОСКИ (Srbija) е sovetnik i predava~ so pove}e od 10 godini prakti~no iskustvo vo Republika Srbija i Balkanot, specijaliziran za temi povrzani so marketing i proda`na strategija, upravuvawe so proda`bata i uslugata, unapreduvawe na odnosite so klientite. Del od referentnite kompanii koi gi koristat negovite uslugi se: Tarket, Mercedes, Koka Kola, Soni, Simens, Rajfajzen banka, Sosiete @eneral, Galenika, ITM, Delta, Telekom Srbija.

Проектот Kapital Akademija... е формиран на 25.09.2011 лица за контакт: Гордана Михајловска mihajlovska@kapital.com.mk, Дијана Гулакова akademija@kapital.com.mk 02 3298 110

36 PRETPRIEMNI[TVO UPATSTVO ZA PRIVLEKUVAWE KAPITAL

KOGA BIZNIS-ANGELITE VELAT „NE”?

Angelite-investitori se najdobar izvor za finansirawe na biznisite koi se nao|aat vo po~etnite fazi od razvojot i iako tie pregleduvaat sekoja godina iljadnici finansiski aplikacii, samo mal procent od kompaniite }e go dobijat potrebniot kapital.

Poznati po svoite visokorizi~ni dogovori, postojat nekolku pravila koi mo`at da vlijaat vrz odlukata na angelite-investitori za odbivawe na investiciskata mo`nost. Slednive se nekolku od niv.

1.

VERBA VO INTUICIJATA

Najgolem broj od iskusnite angeliinvestitori }e se vodat spored svoite instinkti koga }e odlu~uvaat za odredena investicija. Tie najmnogu se pod vlijanie na faktorite kako kredibilitetot na predlo`eniot biznis-plan, prezentacijata na pretpriema~ot, naodite od dlabinskata analiza, itn. Dokolku angelot-investitor ima nekakvi dvoumewa za nekoja odredena investicija, toj ednostavno }e ja odbie aplikacijata.

2.

IZBEGNUVAWE NEDOVOLNO FINANSIRAWE

Чesto, pretpriema~ite imaat tendencija da gi potcenat tro{ocite potrebni za nivniot biznis i da pobaraat nevoobi~aeno „mal” kapitalen iznos od investitorite. Dodeka procesot na pi{uvawe ~ek e ednostaven, toj nikoga{ ne mo`e da se sporedi so te{kotiite povrzani so izgotovkata na o~ekuvaniot monetaren povratok. Angelite se svesni deka mnogu od ovie „nedovolno finansirani” kompanii eventualno }e generiraat mnogu malku ili nema voop{to da generiraat povratok. Nedovolno finansiranata kompanija najverojatno }e bara dopolnitelni finansirawa za da kompenzira za svoite zagubi, a angelite imaat tendencija da stojat nastrana od kompaniite {to mo`e da baraat vakvi ponatamo{ni investicii.

Vo nivnite o~i nedovolno finansirana kompanija e polo{o otkolku voop{to da ne se obezbedi finansirawe.

3.

SEKOGA[ POTCENUVAWE NA KREDIBILITETOT NA PRETPRIEMA^OT

Isto taka, pretpriema~ite imaat tendencija da gi uveruvaat nivnite investitori deka nivnata kompanija }e bide uspe{na i pokraj neuspehot na kraj. Od su{tinsko zna~ewe e

ВА! А Д З СЕ И

sopstvenicite na biznisot da demonstriraat deka nivnata kompanija }e uspee i na kratok i na dolg rok preku razrabotka na sekoj mo`en aspekt koj mo`e da se slu~i za vreme na investiciskiot period. Pokraj toa, isto taka, treba da se implementira silen menaxerski tim. Ovie ~lenovi treba da imaat poznavawa za celite na kratok i dolg rok.

Angelite sekoga{ treba da go potcenuvaat kredibilitetot na pretpriema~ot dodeka ne doka`at sposobnost.

4.

PREDNOST OD TIMSKATA RABOTA NA ANGELITE

Dodeka najgolem broj od angelite se sposobni da rabotat sami i imaat znaewe i ve{tini da napravat zna~itelni investicii so golema doverba, drugite ~esto rabotat vo grupi, kade {to investiciite se visoko vlijatelni vrz ona vo {to investiraat drugite angeli. Nivniot konformisti~ki na~in mo`e da bide korisen zatoa {to koga angelite rabotat zaedno, tie mo`at da nau~at i procesiraat mo`nosti pobrzo otkolku koga rabotat sami.

5.

VA@NOSTA NA SPROVEDUVAWETO PRAVILA

Najiskusnite angeli }e se pridr`uvaat kon odredeni pravila {to gi sproveduvaat koga investiraat. Tie se zainteresirani za toa kolku mnogu mo`at da investiraat sekoja godina, na koi sektori od industrijata da se fokusiraat i za iznosot na o~ekuvaniot povrat. Bez razlika na toa kolku e fantasti~na prezentacijata na pretpriema~ot za privlekuvawe na investitorot ili kolku vetuva~ka mo`e da izgleda investicijata angelite sekoga{ treba da gi izbegnuvaat isku{enijata i da se pridr`uvaat kon nivnite vospostaveni r r u

Се издава и неодамна реновиран, атрактивен деловен простор со површина од 443 м2, дело во сстрогиот центар на Скопје, деловна згра зграда на АД Технометал-Вардар, на уул.Вељко Влаховиќ бр.11, со можност за изнајмување и на паркинг простор во пподземната гаража. Телефон за контакт: 02/3112-024 и 070/358-653 Теле

pravila i perspektivi.

ISKUSTVO Najgolem broj angeli-investitori nekoga{ i samite bile pretpriema~i i najdobar pokazatel za nivniot uspeh e nivniot prethoden uspeh. Iskusen angel ima detalno poznavawe kako da formira, vodi i prodade kompanija, kako i iskustvo od u~ewe od prethodnite gre{ki. Angelot-investitor obi~no bira investicii spored negovata stru~na oblast i izbegnuva investicii koi prethodno se doka`ale kako neuspe{ni.

Postojat odredeni karakteristiki koi ja pravat investiciskata mo`nost privle~na za angelite-investitori, vklu~uvaj}i dobro obu~en, iskusen menaxerski tim, obemot na pazarot i vremeto, kako i edinstveniot kvalitet na proizvodite i uslugite {to gi nudi kompanijata. Ednostavno kako {to bi mo`ele i ovie barawa da bidat, mnozinstvoto od barawata za finansirawe napraveni od pretpriema~ite }e bidat odbieni. Angelite mo`at da gi za{titat svoite pari so ednostavno primenuvawe na {est razli~ni pravila za da se izbegnat investiciskite gre{ki.

6.

Poddr`ano od I2BAN, prvata mre`a na biznisangeli vo Makedonija

38 STRATEGII Kombinacijata od dizajnerska izvonrednost i tradicionalnata tehnolo{ka sposobnost mu ovozmo`i na Samsung, porane{niot evtin imitator, da vospostavi strategija za visoki ceni na svoite televizori i mobilni telefoni.

CASE STUDY: PARADOKSOT NA PODEMOT NA SAMSUNG (3)

REGIONALNITE SPECIJALISTI KLU^NI ZA USPEHOT HARVARD BUSINESS REVIEW

o~nuvaj}i od ranite 90-ti godini, Samsung (Samsung) isprati lica za me|unarodno regrutirawe vo stranstvo za da se zapoznaat so stranskite talenti. A vo 2002 godina Li Kun-Hi, pretsedatelot na Samsung, naredi 30% od godi{nata ocena na performansite na izvr{nite direktori od filijalite na Samsung da zavisi od vrabotuvaweto i od zadr`uvaweto talenti na visoki pozicii. Vaka motiviran, izvr{niot direktor na Samsung elektroniks (Samsung Electronics), Jun Jong-Jong, na primer, prezede ~ekori za da im go olesni prilagoduvaweto na novodojdenite vo organizacijata, so toa {to vo prvite nekolku meseci rabotele kako sovetnici za da mo`at da nau~at ne{to za nivnite kolegi, za kulturata i za biznisot, pred da go zazemat svoeto mesto. Toj isto taka vovel i formalna mentorska programa, vo ramkite na koja se sre}aval barem edna{ vo tekot na kvartalot so sekoj od niv za da im dade i za da dobie fidbek.

Naporite na Samsung da regrutira i da zadr`i nekorejski visokokvalifikuvani kadri bea ote`nati od kulturnite, op{testvenite i od politi~kite tenzii, koi bea dopolneti so jazi~nata bariera.

Za da im pomogne na regrutiranite da se asimiliraat, Li vo 1997 godina & naredi na upravata na kancelarijata da formira vnatre{na edinica za menaxmentkonsalting, Global stratexi grup (Global

P

Sekoja godina, pove}e od dve decenii, Samsung ispra}a okolu 200 mladi i talentirani vraboteni na intenziven 12-nedelen kurs po stranski jazik, po koj sleduva ednogodi{en prestoj vo stranstvo. Vo tekot na prvite {est meseci edinstvena zada~a im e da nau~at te~no da go zboruvaat jazikot, da ja zapoznaat kulturata i da izgradat vrski, steknuvaj}i prijateli i istra`uvaj}i ja zemjata. Vo narednite {est meseci izveduvaat eden nezavisen proekt po niven izbor

Strategy Group - GSG), koja }e mu podnesuva izve{tai direktno na izvr{niot direktor.

Negovite ~lenovi – nekorejski diplomci na najzna~ajnite zapadni ekonomski i biznis-programi, koi rabotele za vode~ki globalni kompanii kako Mekkinzi (McKinsey), Goldman Saks (Goldman Sachs) i Intel (Intel) minuvaa celi dve godini vo GSG i moraa da nau~at elementaren korejski jazik pred da gi zazemat svoite mesta. Sepak, duri i vaka golem broj od niv najposle bea prateni vo stranskite ogranoci, naj~esto vo nivnite rodni zemji.

Kulturnoto vklopuvawe be{e te`ok problem. Od vkupno 208 nekorejski MVA kadri koi bea vraboteni vo GSG od negovoto osnovawe, vo dekemvri 2010 godina za Samsung s$ u{te rabotea 135 lica. Najuspe{ni se tie koi najmnogu se bea izma~ile da se vklopat vo korejskata kultura.

No, stapkata na prifa}awe postojano raste{e. Pred GSG nema{e nekorejski menaxeri koi rabotele vo SEC pove}e od tri godini, a vkupno 32% od tie {to bea

regrutirani vo SEC so formiraweto na GSG s$ u{te bea del od kompanijata tri godini podocna. Vo tekot na narednite 10 godini ovaa brojka porasna na 67%. Efektot na ovie vraboteni vrz organizacijata be{e kako postojano kapewe voda vrz kamen. Bidej}i s$ pove}e lu|e od GSG bea prefrleni vo SEC, nivnite korejski kolegi moraa da go promenat svojot raboten stil i na~in na razmisluvawe i da se prilagodat na zapadnite praktiki, so {to poleka, no sigurno, sredinata stanuva{e poprijatelski raspolo`ena za stranski idei. Denes samata SEC se obra}a do GSG za pove}e novi vraboteni.

ISPRA]AWE NA VRABOTENITE VO STRANSTVO Kon krajot na XIX vek japonskata imperijalisti~ka vlada gi ispra}a{e svoite najistaknati slu`benici vo stranstvo za da gi prou~uvaat uspe{nite zapadni praktiki i institucii. Tie gi donesoa vo Japonija, me|u drugite inovacii, britanskiot po{tenski sistem, francuskiot

BROJ 639

25/01/2012

STRATEGII

www.kapital.mk

sudski sistem, amerikanskiot sistem za osnovno obrazovanie i germanskata voena organizacija, dodavaj}i svoi inovacii za da odgovaraat na lokalnata sredina.

Samsung se odnesuva sli~no, ispra}aj} i gi svoite talenti vo Japonija za da se zdobijat so napredni in`enerski diplomi; gi ispra}a vo SAD za dopolnitelno obrazovanie vo oblasta na marketingot i menaxmentot i vo Singapur, Hong Kong i Wujork za finansiski obuki. Koga }e se vratat doma ovie vraboteni gi dobivaat klu~nite rabotni pozicii i primenuvaj}i go toa {to go nau~ile, pridonesuvaat za zna~ajni promeni.

Vo ramkite na ovaa tradicija e i programata za regionalni specijalisti, koja najverojatno pretstavuva najva`en napor za globalizacija na Samsung. Sekoja godina, pove}e od dve decenii, Samsung ispra}a okolu 200 mladi i talentirani vraboteni na intenziven 12-nedelen kurs po stranski jazik, po koj sleduva ednogodi{en prestoj vo stranstvo. Vo tekot na prvite {est meseci edinstvena zada~a im e da nau~at te~no da go zboruvaat jazikot, da ja zapoznaat kulturata i da izgradat vrski, steknuvaj}i prijateli i istra`uvaj}i ja zemjata. Vo narednite {est meseci izveduvaat eden nezavisen proekt po niven izbor. Vo po~etokot prete`no bile ispra}ani vo razvienite zemji, no poslednive 10 godini po~esto odat vo brzoraste~kite regioni, osobeno vo Kina i od neodamna vo Afrika.

Kako i nivnite kolegi koi se obu~uvale vo stranstvo, i specijalistite se vra}aat na visokite pozicii vo upravniot tim ili vo biznis-edinicite doma i vo stranstvo. So ovaa uloga tie prenesuvaat informacii za toa kako rabotat uspe{nite stranski kompanii i se zalagaat i eksperimentiraat so najdobrite praktiki.

Bi bilo te{ko da se proceni vrednosta na vrskite koi gi sozdavaat regionalnite specijalisti. Eden od prvite specija-

listi, na primer, otide vo Tajland vo 1990 godina, kade {to go nau~i jazikot i vospostavi vrski so vidni lokalni li~nosti. So svojata vklu~enost se steknal so razbirawe vo pogled na dr`avnite regulativi i dano~niot sistem. negovite vrski mu ovozmo`ile da gi promovira televiziskite, audio i videoproizvodite na SEC pred tajlandskata elita i da go regrutira potpretsedatelot na Hita~i (Hitachi) vo Samsung vo vreme koga Hita~i be{e lider na pazarot, a Samsung be{e re~isi nepoznat.

NE[TA KOI SAMO PRETSEDATELOT MO@E DA GI NAPRAVI Globalizaciskite napori na Samsung baraa zna~itelni investicii na vreme, pari i volja za izvr{uvawe. Na regruterite im trebaa i po 10 godini za da donesat odredeni kadri za visokite pozicii.

Samsung elektroniks kompani tro{i okolu 100.000 dolari godi{no za obuka i za poddr{ka na sekoj regionalen specijalist, bez da gi broime pridru`nite tro{oci i rizicite za prometot na koi se izlo`uva kompanijata so toa {to 15 meseci }e bide bez va`en ~ovek na klu~na rabotna pozicija. Ovie investicii – koi baraat golem balans me|u kratkiot i dolgiot rok i me|u kulturnoto vklopuvawe i domenot na ekspertiza – se pravea i vo dobri i vo lo{i vremiwa, ~estopati i pokraj protivewata na najvisokite menaxeri vo Samsung. Seto toa ne bi bilo vozmo`no bez nedvosmislenata i postojana anga`iranost na Li. Pet godini po promoviraweto na programata za regrutirawe kandidati za visokite pozicii poddr{kata za nea od strana na izvr{nite direktori vo ogranocite na Samsung grup s$ u{te be{e isklu~itelno mlaka i najverojatno }e ostane{e taka ako Li ne go povrze{e uspehot na programata so nivnite plati.

Global stratexi grup, poznata vo kompanijata kako „proektot na pretsedatelot”, verojatno nema{e da ja pre`ivee

aziskata finansiska kriza – koja be{e tolku dlaboka {to ja turna Daevu grup (Daewoo Group) vo ste~aj – ako Li ne ja finansira{e, duri i pokraj rekordnite zagubi na Samsung.

Dolgoro~niot fokus na Li be{e klu~en za negovata najnova inicijativa: razvoj na dizajnerskata ekspertiza vo Samsung, sposobnost za koja pretsedatelot veruva deka e od su{tinsko zna~ewe za postojan rast na kompanijata. Samsung formira{e istra`uva~ki instituti za dizajn vo SAD, Velika Britanija, Italija, Japonija, Kina i vo Indija. Sekoja godina kompanijata ispra}a 15 dizajneri vo stranstvo da posetuvaat istaknati dizajnerski {koli vo period od edna do tri godini i da gi nau~at najnovite trendovi. Kako rezultat na ova, SEC osvoi impresivna zbirka na dizajnerski nagradi. Kombinacijata od dizajnerska izvonrednost i tradicionalnata tehnolo{ka sposobnost mu ovozmo`i na porane{niot evtin imitator da vospostavi strategija za visoki ceni na svoite televizori i mobilni telefoni.

I pokraj dolgata i te{ka tranzicija na kompanijata, hibridniot model go donese Samsung ne na vrvot, tuku na edno novo nivo, koe povtorno }e mora da go nadmine.

Za da prodol`i stabilno da napreduva, }e mora da postigne povisoko nivo na raznovidnost i decentralizacija – na primer, da stane brazilska kompanija vo Brazil, a ne korejska kompanija koja raboti vo Brazil. ]e mora da pronajde novi modeli za novi praktiki za da se izdigne nad svoite sega{ni kvaliteti i da se spravi so ponatamo{nite paradoksi koi }e se pojavat. Treba da se obrne vnimanie na ova, ne samo od novite generaciii na kompanii na brzoraste~kite pazari, tuku i od zapadnite konkurenti, koi eden den }e gi doprat granicite na svojata sposobnost za nametnuvawe na zapadnata kultura vrz ostatokot od svetot.

(KRAJ)

39

40 NA RU^EK SO...

M-R

ALEKSANDRA MIJALKOVA

PRIMABALERINA

BALERINA OD RA Se istaknuva so svojata individualnost, senzibilnost, kompletno ispolnuvawe na scenata i visoka profesionalnost.

Za nea baletskite kriti~ari znaat da ka`at deka nejzinata igra se odlikuva so umetni~ki senzibilitet, prefineta tehnika i prekrasna plastika, koja ja izdvojuva od ostanatite baletski umetnici PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

alerinata se ra|a, a primabalerina se stanuva so mnogu ~asovi ve`bawe, disciplina i golema upornost. Dokaz deka ovaa definicija e to~na e Aleksandra Mijalkova, koja denes go zazema ~elnoto mesto vo baletskata umetnost vo Makedonija i za koja kriti~arite znaat da ka`at deka nejzinata igra se odlikuva so umetni~ki senzibilitet, prefineta tehnika i prekrasna plastika, koja ja izdvojuva od ostanatite baletski umetnici.

So balet po~nala da se zanimava od devet godi{na vozrast.

B

“Za qubovta i za interesot za balet najmnogu e zaslu`na mojata majka, Smilka Siljanova-Georgievska, eden od osnova~ite na baletot kaj nas. Taa e mojot idol”, veli Mijalkova.

Mijalkova za svojata opredelba da vleze vo svetot na baletskata umetnost, osven od majka &, dobila golema poddr{ka i od nejziniot tatko, poznat makedonski sportist.

“Moite roditeli mi ja vsadija verbata vo uspehot i mi ja zajaknaa samodoverbata, koi se klu~nite raboti za da se uspee vo baletskata umetnost. Mnogu sum im blagodarna za toa.”

Prvite ~ekori vo baletot Mijalkova gi

NA[ETO MENI

da Od golemata ponu ot an na restor Arabeska so Mijalkova se ~aden odlu~ivme za i. losos i lazaw

napravila vo Ni`oto baletsko u~ili{te vo Skopje.

“Vo baletot od ogromno zna~ewe e da se ima dobar baletski pedagog, koj }e te upati vo ovoj svet. Osnovata i postavuvaweto na dvi`ewata se najva`ni za ponatamo{niot rast i razvoj na eden baletski umetnik.” [koluvaweto go prodol`uva vo Srednoto baletsko u~ili{te, kade {to dobiva novi predizvici - prvite baletski me|unarodni natprevari.

“Rabotev naporno so mojata profesorka \ur|ica Jovanovska. Taa mi nose{e profesionalni partneri od doma{nata scena i od stranstvo, iskustvo koe ima{e

BROJ 629

16/11/2011

NA RU^EK SO...

www.kapital.mk

A\AWE isklu~itelno vlijanie vrz mojot ponatamo{en razvoj.”

Periodot {to sleduva e ispolnet so nastapi i so natprevari na prostorite na biv{a Jugoslavija, Bugarija...

“Kako maturantka, u~estvuvav na nekoga{noto Jugoslovensko baletsko natprevaruvawe vo Novi Sad so mnogu odgovorna i te{ka programa i go osvoiv prvoto mesto. Na tie natprevari vidov deka kavalitetot, dokolku go poseduva{, poleka po~nuva da te odvojuva od ostanatite.”

Baletot go usovr{uva na Kievskiot fakultet za koreografija na Me|unarodniot slavjanski fakultet (Ukrainska akademija za tanc).

“Ovoj period mi donese dragoceno znaewe i iskustvo, no u{te pova`na be{e komunikacijata so drugite baletski igra~i. Za vreme na studiite imav mo`nost da gi gledam pretstavite na kievskiot balet, {to e vistinska privilegija.”

Po diplomiraweto Mijalkova se steknuva so titulata pedagog-repetitor za klasi~en balet. Doobrazbata ja prodol`uva so postdiplomski studii i magistrira na Institutot

“Verbata vo usp ehot e polovina usp eh”

41

42 2 NA RU^EK SO...

“Kvalitetot, dokolku go poseduva{, }e te odvoi od drugite”

“Moite roditeli zajaknaa samodovemi ja vsadija verbata vo uspehot i rbata, koi se klu~ni mi ja uspee vo baletskat te raboti za da se a umetnost”

So nejziniot pogolem sin

za pedagogija pri Filozofskiot fakultet vo Skopje, po {to stanuva magister po pedago{ki nauki. Denes raboti i kako profesor na Baletskata akademija pri Fakultetot za muzi~ka umetnost.

“Rabotam so idnite baletski umetnici i pedagozi i toa go smetam za golem predizvik.

Svesna sum deka baletskata profesija ima kratok vek i deka po ovoj intenziven period vo koj go “`iveam i di{am” baletot }e sleduva period vo koj tokmu preku rabotata so moite studenti }e mo`am da ja prenesam ponatamu seta svoja qubov kon baletskata umetnost, no i svoeto znaewe i iskustvo.”

Svojot profesionalen anga`man kako postojan ~len na Baletskiot ansambl na Makedonskata opera i balet (MOB) go po~nuva pred dvaeset godini.

“Kako mlada balerina, koja za prv pat vleguva da igra vo profesionalen teatar, imav `elba da igram s$ {to e na repertoarot i nastojuvav da igram {to pove}e vo ansamblot, zatoa {to bev svesna deka toa }e mi donese dragoceno iskustvo, koe podocna }e pridonese za moeto li~no usovr{uvawe i razvoj. Po~nav so igrawe pomali solo-numeri, po {to mi bea dovereni s$ poodgovorni, no tehni~ki i umetni~ki poslo`eni ulogi - glavnite ulogi vo golemite baleti od klasi~niot t.n. `elezen repertoar.”

Prezentiraj}i go svojot golem baletski potencijal, vo periodot {to sleduva nastapuva vo celokupniot baletski repertoar, a vo 1998 godina postanuva primabalerina (prvenka na scenata na MOB). Vo nejziniot {irok repertoar na ulogi spa|aat ulogite na: Odeta i Odilija vo “Lebedovo Ezero”, @izela vo “@izel”, Kitri vo “Don Kihot”, Medora vo “Korsar”, Ma{a vo “Orevokr{a~ka”, Zabeida vo “[eherezada”, Esmeralda vo “Esmeralda”, Julija vo “Romeo i Julija”, Ekaterina vo “Ana Karenina”, Mazurka vo

“[openijana”, Bes vo “Porgi i Bes”, Ta{ula vo “Ohridska robinka Ta{ula”, devojka i I{tar vo “Ep za Gilgame{“, devojka vo “Makedonska povest”, verenica vo “Pesni za qubovta i smrtta”, Konstanca Veber vo “Zlatno pero”, Crvena `ena vo “Pink Flojd”, solistka vo “Napoli”, Lenor vo “Tango”, devojka vo “Beskone~no patuvawe”, Neda vo “Siljan [trkot”...

“Za mene vistinski baletski umetnik e toj {to umee da napravi transformacija od edna uloga vo druga, da se so`ivee so likot i na toj na{in da dopre do ~ustvata na publikata.”

U~estvoto na internacionalnite natprevari vo Varna, Pariz, Moskva, Belgrad, Novi Sad go ima krunisano so golemi nagradi, kako zlatna plaketa vo Novi Sad i *II mesto na Jugoslovenskiot baletski natprevar vo Belgrad, {to e samo u{te eden dokaz za kvalitetite na Mijalkova kako primabalerina. So ansamblot na Makedonskata opera i balet ima ostvareno i mnogubrojni gostuvawa nadvor od granicite na svojata zemja vo: Srbija, Crna Gora, Hrvatska, Turcija, Anglija, Grcija, Kanada, Rusija, Ukraina.

Pokraj klasi~niot, Mijalkova ima odigrano i mnogu pretstavi od moderen balet.

“Mo`am da ka`am deka ednakvo se pronao|am i vo klasi~nite i vo modernite baletski pretstavi. Sakam da igram moderen balet, bidej} i me osloboduva od ramkite na klasi~niot i me pravi slobodna vo izrazuvawata na dvi`ewata, za {to e potrebna i golema plastika na teloto.”

Relaksacija od sekojdnevnoto naporno ve`bawe i izvedbite nao|a vo svoeto semejstvo, soprugot i dvete deca, so koi najmnogu saka da go tro{i svoeto slobodno vreme. Poradi spe~ifi~nosta na profesijata i mo`nosta za povredi, ne e vo mo`nost da se zanimava so sport, no kompenzacija za linijata nao|a vo specijalniot re`im na ishrana, koj go praktikuva sekoja profesionalna balerina.

NA 27N 27-mi m JANUARI

k o t e p vo

Во најновиот број на месечникот “БАНКИТЕ И БИЗНИСОТ“ кој излегува во петок 27 јануари заедно со дневниот весник Капитал ќе читате: Прогнози и очекувањата на банкарите во 2012 година? ИНТЕРВЈУ: Јитка Пантулкова претседател на Управен одбор на Охридска банка

Како да обебзедите проектно финансирање? Арапската пролет се повторува во Европа. Кои влади ќе паѓаат во 2012 година. ИСТРАЖУВАЊЕ: Кои се најголемите банкарски групации во Југоисточна Европа ПРОФИЛ: Бен Бернанке и Марио Драги луѓето кои ги водат најмоќните финансиски институции во САД и Европа

ИНТЕРВЈУ: Кристин Лагард

извршен директор на ММФ

Најплатени банкари во светот

29 FEVRUARI, SPECIJALEN PRILOG

KORPORATIVNA OP[TESTVENA ODGOVORNOST KAPITAL MEDIA GROUP ZA PRVPAT GO PODGOTVUVA SPECIJALNIOT PRILOG “KORPORATIVNA OP[TESTVENA ODGOVORNOST” VO NEGO KE PRO^ITATE ZA: ANALIZATA NA SOSTOJBATA VO OVA POLE NA KOMPANISKOTO DELUVAWE VO MAKEDONIJA KOLKU SE KOMPANIITE SVESNI ZA SVOJATA POZICIJA VO ZAEDNICATA KAKVI PRAKTIKI SPROVEDUVAAT VO NASOKA NA ZGOLEMUVAWE NA SVOJATA OP[TESTVENA ODGOVORNOST KOLKU VLIJAE KRIZATA VRZ NIVNITE PROGRAMI ZA OP[TESTVENA ODGOVORNOST ZA SITE INFORMACII I PRA[AWA OKOLU OGLASUVAWETO OBRATETE SE DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL: prilozi@kapital.com.mk; TEL: 02 3298 110LICE ZA KONTAKT: JASMINA SAVOVSKA TRO[ANOVSKI KAPITAL MEDIA GROUP DOO; P-FAH 503 1000 SKOPJE TEL. 02 3298 110; FAKS. 02 3298 111

44 TEHNOLOGII I BIZNIS

AKO DENOT PO UTR

ekoja godina na po~etokot od godinata, vedna{ po novogodi{nite praznici, vo Las Vegas vo pustinata Nevada, SAD se slu~uva ne{to kon {to se vpereni o~ite na celata svetska javnost, bez razlika dali se raboti za vqubenici vo tehnologijata ili samo obi~ni korisnici. Ako se proanalizira imeto na toj nastan }e se vidi deka tokmu tie vtorite se negova celna grupa. Se raboti za Consumer Electronics Show – CES koj i godinava se odr`a od 10 do 13 januari i tamu bea najgolemite i najmo}nite. So isklu~ok na nekoi kako Apple na primer, site drugi golemi proizvoditeli na kompjuterska i telekomunikaciska oprema bea i u~estvuvaa na ovogodine{noto {ou.

Se pretstavija so razli~en asortiman i iako ovoj saem e otvoren za site, sepak kako po nepi{ano pravilo sekoja godina nekoja tema ili oblast e pove}e zastapena od drugite, pa taka go odbele`uva samiot nastan i najavuva {to }e se slu~uva vo godinata {to doa|a, kako i koi uredi i

S

tehologii }e ja odbele`at istata. Iako na ovogodine{niot CES mo`evme da vidime i ultra golemi HD televizori so ekrani od najnovata generacija proizvedeni so pionerska tehnologija koi realniot prikaz navistina go doveduva do sovr{enstvo, sepak ona {to go odbele`a ovoj saem i najavi kakva }e bide 2012 na tehnolo{ki plan – be{e mobilnosta.

Za va`nosta na mobilnosta i mobilnite uredi i nivnata uloga vo sekojdnevniot `ivot i u{te pove}e vo biznisot, sme zboruvale mnogu pati.

Svesni sme deka rabotata ve}e ne poznava kancelarii i ne priznava vremenski i geografski barieri. Sega sekoj onoj koj saka da „pre`ivee” i da napreduva vo ovie burni vremiwa ednostavno mora da se mobilizira no ne samo so telefon na koj }e bide dostapen tuku i so niza drugi alatki i uredi, a del od najnovite od niv bea glavni yvezdi i na CES 2012. Na saemot (vo otsustvo na Apple) {ansa dobija i drugite proizvoditeli na tablet kompjuteri i taa {ansa ja iskoristija

maksimalno pretstavuvaj}i najrazli~ni modeli so najrazli~ni golemini i hardverski karakteristiki koi {to slu`at za rabota, zabava pa duri i za profesionalen gejming. Tuka se promovira{e i ona {to treba da gi zameni netbuk kompjuterite koi poleka no sigurno zaminuvaat vo istorijata a toa se ultrabuk prenosnite kompjutero.

Toa se ultra tenki i lesni laptop ma{ini koi naj~esto se okolu 13-15 in~i vo dijagonala, so samo nekolku santimetri debelina no so mo} na koja {to mo`e da im zavidat mnogu fizi~ki pogolemi kompjuteri. Se razbira tuka bea i najnovite telefoni koi {to opremeni so najnovite operativni sistemi i aplikacii, ve}e te{ko i da mo`e da se nare~at telefoni. Imeno razgovaraweto na niv ve}e retko koj i da go spomnuva kako opcija, a i nema {ansi taa operacija od minatiot vek da bide na isto nivo so novite mo`nosti koi denes gi imaat ovie xebni digitalni asistenti.

Mikrosoft ovaa godina za posleden pat se pretstavi na CES. Kompanijata

BROJ 639 25/01/2012

TEHNOLOGII I BIZNIS

www.kapital.mk

ROTO SE POZNAVA... koja tuka ima objaveno nekolku svoi dostignuvawa i promovirano nekoi od svoite najpoznati proizvodi i uslugi (pa i nezgodni situacii od vidot na slavniot „sin ekran” koj se pojavi na Bil Gejts pri prezentacijata na Windows Media Center vo 2005) ovaa godina za posleden pat se pojavi i pridonese za popularnosta na saemot. I kako {to dolikuva na kompanija od kalibarot na Mikrosoft, se pojavi i istovremeno odjavi so golem stil. Sledej}i (i diktiraj}i) go noviot trend - mobilnosta, Mikrosoft go pretstavi svojot arsenal od „te{ka artilerija” so koj planira da go napadne i osvoi pazarot koj e podednakvo podelen pome|u privatnite i biznis korisnicite.

Na CES na golemo be{e ispromoviran Windows 8 i kako toj najdobro raboti i im pomaga na korisnicite koi }e se re{at vo svoeto rabotewe da vovedat i tablet kompjuteri koj }e im ja dade potrebnata mo} i komfor duri se vo dvi`ewe. Opremeni so ovoj operativen sistem, tabletite kone~no mo`at da ja iskoristat hardverskata

sila koja {to proizvoditelite sekoja godina se pove}e ja pakuvaat vo niv. So pomo{ na Multitouch ekranite i programite koi go razbiraat i rabotata so ovoj na~in na vnesuvawe na komandi i operacii raboteweto se podobruva i zabrzuva, a ako na toa se dodadat i cloud baziranite servisi na Mikrosoft i najnovite komunikaciski tehnologii koi {to sega se dostapni za site, toga{ navistina mo`e da se stigne sekade i da se zavr{i sekoja rabota vo bilo koe vreme i od bilo koe mesto.

Za onie „poskromnite” koi ne sakatat ili ne im treba pogolem ekran tuka se novite Windows Phone. Kombinacijata Nokia i Mikrosoft koja ve}e na nekolku navrati se poka`a kako uspe{na, proizvede i na ovoj saem pretstavi nekolku uredi od koi se istaknuva Nokia Lumnia 900. Opremen so Windows Phone 7 operativen sistem ovoj ured maksimalno }e vi se najde za sekoja operacija koja inaku bi ja izvr{ile na kompjuter ili laptop.

So procesor od 1,4 gigaherci i 512

megabajti rabotna memorija, kako i so 4,3 in~en ekran mo`ete da zavr{ite bilo kakva digitalna kancelariska zada~a, da ostanete vo vrska so najbliskite i sorabotnicite od sekade, a dokolku mre`ata vi dozvoluva toa mo`ete da go napravite toa i preku video. Za toa e prednata kamera od 1.3 megapiskeli, a za zadnata i da ne zboruvame. Taa e so 8 megapiskeli maksimalna rezolucija, blic i prakti~no nema nikakva potreba od dopolnitelen digitalen aparat za slikawe na bilo {to, {to mo`e da vi pritreba.

Da ne navleguvame premnogu vo tehni~ki detali i da go zavr{ime ovoj tekst onaka kako {to go zapo~navme.

Ako denot po utroto se poznava , toga{ 2012 godina koja na tehnolo{ki plan zapo~na so promocija na mobilnata tehnologija logi~no bi bilo i taka i prodol`i. Dali vie }e se obezbedite na vreme i }e se vklu~ite vo ovoj tek, zavisi samo od vas. Investicijata e daleku pomala od mo`nata zaguba i propu{teni {ansi dokolku ste nadvor od ovoj trend.

45