641-Kapital Magazin

COVER STORY: MALKU SE LIDERI VO MAKEDONIJA biznis magazin

M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

VALERIJ KOKOT rakovoditel na Oddelenie za ekonomski pra{awa na Ambasadata na Ukraina vo Makedonija, prv sekretar

UKRAINA E ZEMJA NA MO@NOSTI ZA MAKEDONSKIOT BIZNIS

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN P RIL ILOG OGG PRILOG

INTERVIEW

NIKOLAJ^O NIKOLOV INVESTICIITE SE ZASLU@NI ZA DOBRITE REZULTATI NA BU^IM UPRAVITEL I ZAMENIK-GENERALEN DIREKTOR NA BU^IM RADOVI[

...samo samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 641 CENA 100 DEN.|8 FEVRUARI, 2012, SREDA|GODINA 13

WWW.KAPITAL.MK

COVER STORY: MALKU SE LIDERI VO MAKEDONIJA biznis magazin

4M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

VALERIJ KOKOT rakovoditel na Oddelenie za ekonomski pra{awa na Ambasadata na Ukraina vo Makedonija, prv sekretar

UKRAINA E ZEMJA NA MO@NOSTI ZA MAKEDONSKIOT BIZNIS

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN P RILOG ILOG OGG PRILOG

INTERVIEW

NIKOLAJ^O NIKOLOV INVESTICIITE SE ZASLU@NI ZA DOBRITE REZULTATI NA BU^IM UPRAVITEL I ZAMENIK-GENERALEN DIREKTOR NA BU^IM RADOVI[

...samo samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 641 CENA 100 DEN.|8 FEVRUARI, 2012, SREDA|GODINA 13

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Dimitrie Tucovi} br 20, Skopje, p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 nikolova@kapital.com.mk Pretplata na dnevniot vesnik Kapital i na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplati@kapital.com.mk Reklama: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.com.mk aleksandra@kapital.com.mk Oglasi: Dijana Gulakova ++389 2 3298 110/ lok.105 gulakova@kapital.com.mk Specijalni prilozi: Jasmina Savovska Tro{anovski jasmina@kapital.com.mk Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Aleksandar Ivanovski Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka.

SODR@INA SODR@INA

IZDVOJUVAME

06 PORTFOLIO

KOJ OTVORI FABRIKI NADVOR?

12 COVER STORY Kompanii {to se odva`ija da otvorat fabriki nadvor od Makedonija 18 INTERVJU NIKOLAJ^O NIKOLOV upravitel i zamenikgeneralen direktor na Bu~im Radovi{ Investiciite se zaslu`ni za dobrite rezultati na Bu~im 22 MOJOT KAPITAL Odgleduvawe pe~urki odli~na {ansa za rentabilen semeen biznis Namesto na niva, stanete farmeri vo podrum!

Doma{ni kompanii {to imaat svoi trgovski pretstavni{tva vo stranstvo i ne e nekoja retkost, no na prsti se brojat tie {to investiraa i vo proizvodni kapaciteti. Kako pri~ini za neotvorawe svoja fabrika biznismenite naveduvaat nemo`nost da obezbedat bankarski krediti, birokratija i korupcija vo zemjite kade {to se zainteresirani da investiraat, nedovolna poddr{ka od mati~nata dr`ava... No, nas sega ne n$ interesiraat pri~inite za neinvestirawe. Ovojpat }e se zanimavame so tie {to pove}e dejstvuvaat, a pomalku zboruvaat.

Str. 12

Cover story

26 INTERVJU VALERIJ KOKOT rakovoditel na Oddelenie za ekonomski pra{awa na Ambasadata na Ukraina vo Makedonija, prv sekretar Ukraina e zemja na mo`nosti za makedonskiot biznis 30 COMPANY PROFILE Evropa 92 Sekoga{ sledime {to e “in” vo grafi~kata industrija 32 MENAXER Patot na Agrokor do regionalen lider: koi se lekciite za makedonskite biznisi?

Stani konkurenten i {iri se regionalno 36 MOJOT STAV: XON HEJZ marketing-direktor na Amerikan ekspres Kakva e idninata na marketingot 38 NA RU^EK SO...

STOJ^E TASKOV regionalen direktor na EOS za Jugoisto~na Evropa Za uspeh se potrebni vizija i znaewe, no pred s$ hrabrost

12 BIZNIS-LEKCII OD HRVATSKA Od mal biznis za cve}iwa formiran pred 35 godini, Agrokor prerasna vo zemjodelsko-prerabotuva~ki sinxir vo koj{to sistemski se neguva hrvatskoto proizvodstvo i se pottiknuvaat avtohtoni hrvatski proizvodi. Hrvatite sega imaat kompanija so ~etiri milijardi evra prihod godi{no, koja {titej}i gi svoite biznis-interesi, gi {titi interesite na hrvatskata ekonomija. [to mo`eme da nau~ime od Agrokor? Koi ~ekori treba da gi prezemat makedonskite “Todori}i”, ako voop{to gi ima, za nivnite biznisi kone~no da porasnat?

Str. 40

Menaxer

40

6 PORTFOLIO BUSINESS SBRIEF NBM: BDP VO 2012 ]E PORASNE 2,4% ast na ekonomijata od 2,4% za 2012 godina prognozira NBM, {to e namaluvawe od 0,6 procentni poeni vo odnos na prethodnata proekcija.

“Pobaruva~kata za makedonski proizvodi vo stranstvo godinava dramati~no }e opadne i toa }e go zabavi porastot na ekonomijata do 2,4%”, ova se prognozite {to proizleguvaat od najnovite analizi na Narodnata banka za ekonomskite ostvaruvawa na zemjata vo vreme koga Evropa se soo~uva so te{ka kriza i opasnost od nova recesija.

“Najgolemite trgovski partneri na Makedonija dobivaat ponegativni ocenki za ekonomskiot rast godinava, rastot vo Germanija i vo Srbija e revidiran nadolu, dodeka pak, Grcija u{te podlaboko zaglavuva vo recesija. Celata evrozona se o~ekuva deka } e vleze vo recesija, so pad na ekonomijata od 1%. Vo takvi uslovi, realno e da se o~ekuva deka makedonskata ekonomija }e ostvari rast od 2,4%, no sepak, rizicite za dopolnitelni nadolni revizii na ovaa proekcija se naglaseni”, izjavi guvernerot na NBM, Dimitar Bogov.

R

FRISLAND KAMPIN NOVA ШANSA ZA MAKEDONSKOTO ML

golemuvawe na standardite za proizvodstvo na mleko, podobruvawe na kvalitetot na mlekoto, {to zna~i i drasti~na promena vo mle~nata industrija vo regionot. Ova se o~ekuvawata na farmerite i na poznava~ite na mle~niot biznis vo zemjava po informacijata deka holandsko-italijanskata

5.450,67

20 20

21 21

22 22

kupniot izvoz na makedonskite kompanii vo stranstvo lani porasnal za 34,9%, poka`uvaat podatocite na Dr`avniot zavod za statistika ili ako vo 2010 godina od Makedonija bile izvezeni stoki i uslugi za 3,3 milijardi dolari, od januari do dekemvri minatata godina vkupniot izvoz iznesuva 4,5 milijardi dolari. Istovremeno, i uvozot vo 2011 godina porasnal za 28,5%, odnosno od 5,5 milijardi dolari vo 2010 godina na pove}e od sedum milijardi dolari lani. Ako se pogledne vo strukturata na izvoznite stavki, najgolemo vlijanie vrz rastot na izvozot lani imal rastot na izvozot na hemiski proizvodi, za 95,7%, koj vo apsolutna brojka iznesuva 747 milioni dolari. Vtora stavka so najgolem rast vo vkupniot izvoz vo 2011 godina se `ivotinskite i rastitelnite masla, masti i vosoci, ~ij izvoz se zgolemil za 57,8% .

V

-2.551,88

19 19

-2.148,84

18 18

-1.337,10

17 17

-1.190,54

16 16

3.301,83

5.043,11 5.

2.415,16 3.752,26

2.042,30 3.232,84

1.675,88 2.931,63

1.366,99 1.366,99 , 23 2.306,35

1.115,5 1.115,53 , 1 9 1.995,16

15 15

-939,36 939,36

1.157,51 1.693,60

14 4

-879,63 879,63

-771,26

13 13 -536,09 536,09

1.322,62 2.093,87

1.191,27 1.776,15

12 2

-2.351,59

IZVOZOT PORASNA ZA 34,9%

11

-1.882,32

OD JANUARI DO DEKEMVRI 2011

10

-1.255,75

-2.000,00

9

-584,88

8

-603,98

7

-541,71

6

1.310,68 1.914,66

1.236,81 1.778,51

1.147,44 1.626,92

1.484,09 5

-514,86

4

-397,75

3 -224,80

2 -417,50

1

-6,40

0,00

-144,10

1.055,30 1.199,40

1.199,70 1.206,10

1.150,40 1.375,20

1.113,50 1.531,00

2.000,00

-479,48

1.086,34

1.204,05 1.718,90

4.000,00

2.691,53

IZVOZ I UVOZ OD MAKEDONIJA (VO MIL.USD)

3.990,64

3.398,27 5.280,58

GRAFIK NA NEDELATA

4.455,38

6.882,65

Z

7.007,25

grupacija Rojal Frisland Kampina }e gi prezeme Imlek, Suboti~ka i Bitolska mlekara. Ovie o~ekuvawa gi baziraat na faktot deka Frisland Kampina e brend vo mle~nata industrija vo Evropa.

Ekspertite smetaat deka so ogled na goleminata na kompanijata i nejzinoto prisustvo na Balkanot, kupuvaweto na tri proizvodstveni kapaciteti vo

BROJ 641

08/02/2012

NA

LEKO?

7

www.kapital.mk

Srbija i vo Makedonija, koi se relativno golemi igra~i na pazarot, }e zna~i golemi promeni na pazarot, no i dominantna pozicija. So ogled na toa {to samo 20% od makedonskoto mleko gi zadovoluva evropskite standardi za kvalitet, komentarite na farmerite se deka zgolemenata konkurencija }e pridonese za pogolemi investicii i podobruvawe na celiot mle~en sektor.

Se otvora pra{aweto, {to }e zna~i vlezot na mle~niot gigant na makedonskiot pazar? Dali Kampina }e investira vo zgolemuvawe na proizvodstvoto na mleko i mle~ni proizvodi i vo {irewe na surovinskata baza vo zemjava ili, pak, }e uvezuva surovo mleko i ovde }e go prepakuva, pokraj uvozot na ostanatite svoi gotovi proizvodi? @ivko Radevski, porane{en direktor na Bitolska mlekara, koj vo momentov investira vo nova mlekarnica vo Bitolskiot region, veli deka so ogled na toa {to Salford be{e investiciski fond, a Kampina e svetska grupacija za proizvodstvo na mle~ni proizvodi, sigurno deka nivniot vlez }e ima golemo vlijanie vrz mle~niot biznis.

Del od menaxerite na pogolemite mlekarnici smetaat deka so ogled na toa {to Kampina e golem proizvoditel i vo svojot asortiman imaa najrazli~ni proizvodi, logi~no bi bilo da se zgolemi ponudata na makedonskiot pazar, no i uvozot na mleko i mle~ni proizvodi. „Kompanijata ima ambicii da se {iri na razli~ni pazari i vo razli~ni proizvodni kategorii. Ova prezemawe pridonesuva za zgolemuvawe na portfolioto na na{i brendovi i ni ovozmo`uva da ja zasilime na{ata pozicija na podra~jeto na Jugoisto~na Evropa, {to e edna od glavnite celi na na{ata strategija”, izjavi generalniot direktor na Frisland Kampina, Ces Hart, po potpi{uvawe na Memorandumot so Salford.

BUSINESSBRIEF

NEMA IZVOZ NA MEBEL VO EU OD 2013 GODINA? akedonskite kompanii koi proizveduvaat mebel dogodina mo`e da se soo~at so zabrana za izvoz vo zemjite od EU dokolku dr`avata ne po~ne so sertifikacija na {umite, proces nametnat od Evropskata unija. Evropskata regulativa nalaga do 2013 godina makedonskite {umi da dobijat sertifikat za kvalitet i poteklo, utvrden spored me|unarodnite standardi. Zemjite od sosedstvoto ve}e go imaat zavr{eno procesot, iako i tamu e sproveden delumno, odnosno samo na {umite koi se koristat kako surovina za proizvodstvo na mebel.

Od Makedonski {umi velat deka godinava sigurno }e po~ne procesot na sertifikacija, me|utoa vo dopis do koj dojde “Kapital”, Ministerstvoto za zemjodelstvo informira deka so aktivnosti }e po~nat duri vo juli 2013 godina.

M

NAJGOLEMI IZVOZNICI VO REGIONOT zvozot e eden od klu~nite pokazateli za uspehot i konkurentnosta na edna ekonomija. Najgolem izvoznik od zemjite vo regionot e Slovenija, koja lani imala izvoz od

I

SLOVENIJA

28,96 milijardi dolari. Iako Grcija e vtor najgolem izvoznik toa ne ja spasuva da se izvle~e od pregolemoto dr`avno tro{ewe. Eve koi se najgolemite zemji-izvozni~ki vo regionot BUGARIJA

GRCIJA

Izvoz: Izvoz: 26,64 milijardi dolari 28,96 milijardi dolari Najgolemi izvozni pazari: Najgolemi izvozni pazari: Germanija, Italija i Avstrija Germanija, Italija i Kipar

Izvoz:

26,08 milijardi dolari

Najgolemi izvozni pazari:

Germanija, Italija i Romanija

HRVATSKA

Izvoz:

13,3 milijardi dolari

Najgolemi izvozni pazari:

Italija, BiH i Germanija

PORTFOLIO VO FOKUS

BROJKI:

Dogovorot za fiskalna unija e gre{ka isto tolku fatalna kako i sozdvaweto na monetarnata unija i voveduvaweto na evroto.

1,1

iljadi milijardi dolari dostigna buxetskiot deficit na SAD

10,4%

dostigna nevrabotenosta vo 17 zemji-~lenki od evrozonata

47,7%

e zgolemen trgovskiot deficit na Turcija vo 2011 godina

VACLAV KLAUS PRETSEDATEL NA ^E[KA

TRENDOVI

NI[TO OD SPOJUVAWETO NA DOJ^E I WUJOR[KATA BERZA egulatornite tela na Evropskata unija ja blokiraa integracijata na berzanskite operatori Doj~e berza i Wujor{kata berza Euronekst (NYSE Euronekst).

Vo soop{tenieto na Evropskata komisija se naveduva deka so zdru`uvaweto na dvata berzanski operatori bi se zagrozila konkurentnosta na novite kompanii na toa pole.

Wujor{kata berza Euronekst i Doj~e berza, koi u{te vo fevruari 2011 godina objavija plan za formirawe najgolema svetska berza, soop{tija deka }e se otka`at od integracijata.

R

BERZANSKITE ANALITI^ARI PROGNOZIRAAT

RUSKATA POLARNA ZIMA ]E JA POSKAPI P^ENICATA enite na p~enicata vo Evropa se zgolemija za okolu 3%, dostignuvaj}i go petmese~niot maksimum poradi gri`ite deka ladnoto vreme vo Rusija mo`e da go namali godine{niot rod. Berzanskite igra~i ve}e {pekuliraat deka e mo`no Rusija poradi {tetite na rodot na p~enicata da go zabrani izvozot na p~enica od zemjata, {to }e ja namali ponudata na p~enica na svetskite berzi.

Cenata na p~enicata za isporaka vo mart izminatava nedela dostigna 216 dolari za ton, {to e najvisoka cena od avgust minatata godina.

C

10 VOVEDNIK

Koj }e go diga “xi-di-pito”? Биљана Здравковска Стојчевска zdravkovska@kapital.com.mk

Mo`ebi i vo Makedonija mo`e da se slu~i nekoe “zastranuvawe”, posebno otkako Putin javno se izjasni deka idniot ekonomski rast i razvoj na Rusija mora da se potpira na golemi dr`avni i privatni kompanii ili kako {to gi narekuvaat vo Rusija, dinosaurusi. Kako {to krizata zema zalet, site nekako se vrtat kon doma{nite kompanii i kon doma{nite investicii. Samo na{ata Vlada ostanuva istrajna na strategijata ekonomskiot rast i razvoj da go temeli na stranskite investicii. No, rastot nikako da dojde

inatata nedela srpskite mediumi objavija deka srpskata aviokompanija JAT ervejs }e ja spasuvaat nekolku najuspe{ni i mnogu bogati srpski biznismeni koi }e investiraat sopstveni pari i zaedno so dr`avata }e bidat novi gazdi vo novata firma za spas na nacionalniot avioprevoznik. Samo zamislete vakvo ne{to da se slu~i vo Makedonija. Najgolem del od makedonskite novinari sigurno toa }e go iskomentiraa deka vlasta vleguva vo biznis so “oligarsite”. Sigurno pretsedatelot na Sojuzot na stopanski komori }e organizira{e i vonredna pres-konferencija za da ja ocrni vlasta. A bidej}i ovaa vlast pobedi so izjavi deka }e im zastane na pat na mo}nite biznismeni, od nemajkade nare~eni oligarsi, toj film te{ko deka }e go gledame naskoro vo Makedonija.

Mo`ebi i vo Makedonija mo`e da se slu~i nekoe “zastranuvawe”, posebno otkako Putin javno se izjasni deka idniot ekonomski rast i razvoj na Rusija mora da se potpira na golemi dr`avni i privatni kompanii ili kako {to gi narekuvaat vo Rusija, dinosaurusi. Kako {to krizata zema zalet, site nekako se vrtat kon doma{nite kompanii i kon doma{nite investicii. Samo na{ata Vlada ostanuva istrajna na strategijata ekonomskiot rast i razvoj da go temeli na stranskite investicii. No, rastot nikako da dojde.

Guvernerot na Narodnata banka ja prepolovi prognozata za ekonomskiot rast. Godinava makedonskata ekonomija }e porasne za 2,4%, namesto prethodnite 3%. Glaven vinovnik za zabavuvaweto na makedonskata ekonomija e namalenata pobaruva~ka od stranstvo. Namalenata pobaruva~ka }e go namali izvozot, odnosno }e go namali proizvodstvoto na doma{nite kompanii. [tom proizveduvaat pomalku, toa zna~i deka }e pla}aat i pomalku danoci, }e im trebaat i pomalku vraboteni, odnosno }e pla}aat i pomalku pridonesi... Guvernerot se nadeva deka doma{nata pobaruva~ka, odnosno tro{ewata na gra|anite i na Vladata }e go “bildaat” ekonomskiot rast godinava.

Vladata, barem zasega, ne e zagri`ena. I ponatamu si stoi na

M

svoeto deka makedonskata ekonomija godinava }e porasne za 4,5%. Za da ni stane pojasno na site, premierot objasni deka vo Narodnata banka gi nemale site informacii koi gi imaat vo Vladata. I deka na Narodnata banka & bilo polesno, oti taa samo gi revidirala proekciite, a Vladata morala so proekciite da go revidira i Buxetot. A toa, priznava premierot, ne e lesno. Ne e lesno, premiere, voop{to! Posebno koga treba Buxetot, koj e praven so prihodi od ekonomski rast od 4,5%, da se skroi vo buxet so prihodi koi }e se soberat od dvojno pomal ekonomski rast. [to da se krati poprvin? Od kade da se sobiraat sega planiranite prihodi?

Spored dosega{nite praktiki na ovaa vlast i spored (ne)najavenite reformi, te{ko deka }e vidime kratewe na nekoi golemi rashodni stavki vo Buxetot, kako plati za buxetari, subvencii za zemjodelstvo, rashodi...

Za da nema {pekulacii, premierot vedna{ ja smiri situacijata. Veti deka duri i da se pravi rebalans i da se krati Buxetot, subvenciite vo zemjodelstvoto }e ostanat rekordni 130 milioni evra. Nema da ima nitu otpu{tawe od javnata administracija, nitu pak, kratewe na platite na prekubrojnite buxetari. Sigurno }e ima i zgolemuvawe na penziite, a }e prodol`at dr`avnite investicii.

Kako e toa mo`no? Mo`no e!

Krateweto rashodi e nepopularen poteg. A mo`e da go namali i rejtingot. Anketite za slednite lokalni izbori ve}e po~naa da se pravat. No, ako ve}e ne se planira kratewe na dr`avnite tro{ewa, redno e Vladata javno da ka`e od kade }e gi obezbedi parite so koi }e go pottiknuva rastot. Mo`ebi planira da zgolemi danoci?! Te{ko verojatno. Ima u{te mnogu finti kako mo`e i vo vreme na kriza da se soberat istite prihodi vo Buxetot. No, smetkata podocna ili porano doa|a na naplata. I taa voobi~aeno e mnogu visoka i ja pla}aat site. I za toa na krajot e kriv MMF, koj voobi~aeno bara da se zgolemat danocite. A toa e neizbe`en uslov koga negovite pari edinstveno ostanuvaat za pokrivawe na buxetskite dupki vo dr`avite koi tro{at pove}e otkolku {to sozdavaat.

Za politi~kata odgovornost }e zboruvame po slednite izbori. Sega site se naso~eni kon digawe na ekonomskiot rast i “xi-di-pito”.

КАПИТАЛ АКАДЕМИЈА ОБЈАВУВА ПРВА РАБОТНА КОНФЕРЕНЦИЈА ЗА ИЗВОЗ ЗА 2012

КАКО И КАДЕ ПОВЕЌЕ И ПОДОБРО ДА ИЗВЕЗУВАМЕ! ПЕРСПЕКТИВИ ЗА 2012 ГОДИНА!

29 февруари 2012 / хотел ALEKSANDAR PALACE Скопје КЛУЧНИ ТЕМИ НА РАБОТНАТА КОНФЕРЕНЦИЈА

Конференцијата ќе ја отвори

г-дин ВАЉОН САРАЌИНИ

министер за економија на Р.Македонија

ПРВ ПАНЕЛ

ВТОР ПАНЕЛ

ТРЕТ ПАНЕЛ

Итни мерки и субвенции со кои може да се поддржи извозот на македонските компании! Како да се ублажат последиците за компаниите од намалените нарачки од странство? Што компаниите може да очекуваат од новата СТРАТЕГИЈА ЗА ПРОМОЦИЈА НА ИЗВОЗОТ? Како извозните промотори да се стават во функција на поголем извоз? Како да си ги олесните царинските постапки и процедури? Кои други мерки се потребни на македонските извозни компании? Како да ја зголемите конкуретноста на странските пазари? Како да се освојат БАЛКАНСКИТЕ ПАЗАРИ (искуства)!

Осигурување на извозот (како се осигурува извозот, кој осигурува, зошто е потребно осигурувањето – искуства и придобивки) Факторинг и откуп на побарувањата! ШТО Е ТОА? Извозни програми и кредити кои ги нуди МБПР (Македонската банка за поддршка на развојот)! Детална анализа на понудата на оваа државна банка! Како средствата од ИПАРД (Програма на Европската Унија) да се стават во функција на зголемување на извозот? Какви кредити и услови нудат македонските комерцијални банки за извозните компании? Има ли Проектно финансирање од страна на банките за добри извозни проекти!

ГОВОРНИЦИ НА ПРВИОТ ПАНЕЛ: ВАНЧО КАРГОВ

ГОВОРНИЦИ НА ВТОРИОТ ПАНЕЛ: МАРГАРИТА ДЕЛЕВА

Директор на Царинска Управа на Р.Македонија

БИЉАНА Д.СТОЈАНОВСКА

Државен советник за евроинтеграции и меѓународна соработка во Министерство за економија

КРУМ ЕФРЕМОВ

Државен советник во Министерство за надворешни работи и Директор на Директоратот за економска дипломатија

ВИСАР ФИДА

АЛЕКСАНДАР СТАНОЈКОВСКИ

Државен советник во Министерство за надворешни работи и Директор на Директоратот за економска дипломатија

Директор на сектор за кредитирање и гаранции во Македонска банка за поддршка на развојот

АЛЕКСАНДАР ШАПКАРЕВ

МИНЧО ЈОРДАНОВ

ПРЕТСТАВНИЦИ ОД БАНКАРСКИОТ СЕКТОР

КРУМ ЕФРЕМОВ ВАЛЕРИЈ КОКОТ

Раководител на одделение за економски прашања на Амбасадата на Украина во Македонија, прв секретар

ДЕЈАН БЕШЛИЕВ

Директор на Македонско-руска стопанска комора

БЛАГОЈ ДОНЧЕВ

Директор на Ренова, Тетово ПРЕТСТАВНИЦИ ОД ИЗВОЗНИ КОМПАНИИ

генерални покровители:

ГОВОРНИЦИ НА ТРЕТИОТ ПАНЕЛ: БИЉАНА Д.СТОЈАНОВСКА

Државен советник за евроинтеграции и меѓународна соработка во Министерство за економија

Директор на Агенција за странски инвестиции и промоција на извозот

ШЕФКИ ИДРИЗИ

Што се менува со влезот на Русија во СТО за македонските извозни компании и производи? Како да поставите успешна стратегија за извоз во Русија и поранешните руски републики? Како да најдете локален партнер и да се претставите во Русија? Потенцијали и можности за извоз во Украина Како да се искористат поволностите од бесцаринските договори со ЦЕФТА и да се зголеми извозот во регионот? Арапските земји–новите пазари кои ги отвори арапската пролет

Државен советник во Министерството за земјоделие и Раководител на телото за управување со ИПАРД

Повисок самостоен референт, Дирекција за девизни кредити во Комерцијална банка АД Скопје

Претседател на Бордот на директори на Макстил АД Скопје

РУСИЈА И АРАПСКИТЕ ПАЗАРИ – НОВИ МОЖНОСТИ!

ЦЕНА НА КОТИЗАЦИЈА

Генерален директор на Адинг АД Скопје

Котизацијата за настанот ќе биде 6.200 денари + ддв (7.316 денари вкупно) За секој втор учесник од иста компанија следува 10% попуст, а за секој трет и повеќе – 15% попуст на котизација.

Директор на Макпрогрес Виница ПРЕТСТАВНИК НА АЛКАЛОИД АД ЗА РУСИЈА

ГЛИГОР ЦВЕТАНОВ

медиумски партнери:

организатор: KAPITAL MEDIA GROUP

Kapital Akademija...

www.kapital.mk

лица за контакт: Гордана Михајловска mihajlovska@kapital.com.mk, Дијана Гулакова akademija@kapital.com.mk 02 3298 110

12 COVER STORY: KOMPANII [TO SE ODVA@IJA D

MALKU SE DOMA[NI KOMPANII [TO IMAAT SVOI TRGOVSKI PRETSTAVNI[TVA VO STRANSTVO I NE E NEKOJA RETKOST, NO NA PRSTI SE BROJAT TIE [TO INVESTIRAAT I VO PROIZVODNI KAPACITETI MAJA BAJALSKA bajalska@kapital.com.mk IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

ko ne raste{, }e propadne{“, e mototo na site kompanii vo svetot {to svojot uspeh go dol`at, me|u drugoto, i na postojanite investicii vo novi kapaciteti, {irej}i se, pokraj na doma{niot, i na stranskite pazari.

Ovaa izjava ~esto miluvaat da ja ka`at i mnogu makedonski proizvoditeli, sakaj}i da poka`at deka razbiraat koj e kodot na uspehot, no dosega malkumina od niv se osmelija da napravat fabrika, pa makar i mala, vo nekoja zemja od regionot, u{te pomalku, pak, nekade podaleku.

Doma{ni kompanii {to imaat svoi trgovski pretstavni{tva vo stranstvo i ne e nekoja retkost, no na

A

prsti se brojat onie {to investiraa i vo proizvodni kapaciteti.

Kako pri~ini za neotvorawe svoja fabrika, biznismenite naveduvaat nemo`nost da obezbedat bankarski krediti, birokratija i korupcija vo zemjite kade {to se zainteresirani da investiraat, nedovolna poddr{ka od mati~nata dr`ava... No, nas sega ne n$ interesiraat pri~inite za neinvestirawe. Ovojpat }e se zanimavame so onie {to pove}e dejstvuvaat, a pomalku zboruvaat. [efki Idrizi, sopstvenikot na Renova od Xep~i{te, Tetovo, u{te vo 1998 godina registriral firma vo Albanija, no taa se zanimavala samo so proda`ba na nivnite proizvodi napraveni vo fabrikata vo Makedonija, poto~no malteri, lepaci i ostanati materijali za grade`ni{tvo. „Re{ivme da investirame vo fabrika

i tamu, zatoa {to albanskiot pazar za ovie grade`ni materijali ima{e golem potencijal i ne sakavme da go ispu{time. Zemji{teto go kupivme vo 2003 godina, no ne po~navme vedna{ so gradba, zatoa {to bevme preokupirani so proektite vo Makedonija, a nemavme dovolno finansiska poddr{ka od bankite. Vo 2006 godina po~navme da ja gradime fabrikata, ja zavr{ivme za edna godina i vo nea isto taka se proizveduvaat malteri, lepaci i glet masi. Proizvodi od ovaa fabrika izvezuvame i vo Crna Gora, Turcija, Saudiska Arabija i Emiratite”, veli Idrizi. Prethodno Renova vo 2003 godina ja kupi i fabrikata za var vo Ka~anik, Kosovo, a podocna tamu izgradi i nova fabrika, za istite proizvodi kako onie vo fabrikata vo Xep~i{te, no so dvojno pogolem kapacitet.

DA OTVORAT FABRIKI NADVOR OD MAKEDONIJA

E LIDERI! Za investiciite vo fabrikite vo Kosovo i Albanija, Renova potro{i okolu 12 milioni evra.

Fabrikata za sigurnosni pojasi SIPO, od Ohrid vo 2001 godina otvori dva novi pogoni, vo Rusija i vo Egipet, ednata so 90% sopstvenost, vtorata vo celosna sopstvenost. Quben Iloski, zamenik-generalen direktor na SIPO, neodamna za „Kapital” izjavi deka vo dvata pogoni rabotat ne{to pove}e od 100 lu|e. „Fabrikata vo Egipet e locirana vo Kairo, vo centarot na nemirite {to se slu~uvaa lani. I pokraj nestabilnata politi~ko-bezbednosna sostojba vo Egipet vo toj period, taa rabote{e uspe{no. Za godinava planirame dvojno pogolema proda`ba od ovaa na{a kompanija-}erka”, re~e Iloski.

Vo SIPO velat deka fabrikata vo Rusija ja otvorile zatoa {to carinite

za makedonskite proizvodi za vlez vo ovaa zemja se prili~no visoki, zemjite nemaat dogovor za slobodna trgovija, no olesnuvawa se o~ekuvaat po vlezot na Rusija vo Svetskata trgovska organizacija, proces {to e vo tek.

Vo Egipet, fabrikata e otvorena zatoa {to potencijalot na toj pazar e golem, a ottamu mo`e da se targetiraat i ostanatite zemji vo severna Afrika i Bliskiot Istok.

FABRIKATA NA ALKALOID VO SRBIJA JA ZACVRSTI NIVNATA POZICIJA Farmacevtskata kompanija Alkaloid ja ima edna od ponovite investicii vo proizvoden kapacitet na makedonska kompanija vo stranstvo. So ogled deka eden od glavnite izvozni pazari na Alkaloid e Srbija, primarna cel na firmata bilo da se odr`at i da

ja podobrat svojata pozicija tamu. Vo eden moment sfatile deka tretmanot na doma{en proizvoditel {to mo`ele da go steknat ako investiraat vo sopstven kapacitet vo Srbija, }e pridonese do ostvaruvawe na ovaa cel na podolg rok. „Investicijata ja ostvarivme pred okolu dve godini vo nekolku fazi i vlo`ivme pove}e od eden milion evra za potrebnite prostorni uslovi i opremata. Proizvodstvoto vo farmacevtskata industrija e visokostandardizirano i strogo regulirano, no na{ite iskustva so investiciite koi gi imavme vo izminative petnaesettina godini vo Makedonija ni pretstavuvaa olesnitelna okolnost. Vo kapacitetite vo Srbija denes proizveduvame pove}e od 30 farmacevtski formi i toa glavno kardiolo{ki preparati i lekovi koi

13

14

Alkaloid, pokraj fabrikata vo Blegrad, razmisluva za otvorawe svoi fabriki i vo drugi zemji. Vo zavisnost od pazarnite uslovi, kako del od petgodi{niot biznis plan i strategija za razvoj, }e se definiraat i zemjite od interes i formite na investirawe.

@IVKO MUKAETOV ALKALOID

„Rezultatite od na{ite investicii vo Srbija se ve}e vidlivi: dobro sme pozicionirani na toj pazar i postojano go {irime asortimanot na proizvodi. Gi obezbedivme site preduslovi za kontinuiran rast i ja podobrivme na{ata pregovara~ka pozicija. Ovaa podru`nica na Alkaloid vo Belgrad denes ima pove}e od 60 vraboteni.” dejstvuvaat na centralniot nerven sistem”, objasnuva @ivko Mukaetov, generalen menaxer i pretsedatel na Upravniot odbor na Alkaloid.

Procesot na investirawe vo Srbija prodol`il i ponatamu. Minatiot mesec bea investirani u{te 405 iljadi evra vo dru{tvata na Alkaloid vo ovaa zemja, i toa okolu 280 iljadi evra za kontrolna laboratorija za nivnite proizvodni potrebi, kako i 125 iljadi evra za vozen park i soodvetni magacinski uslovi za novoto dru{tvo vo Srbija, Alkaloid Veledrogerija doo Belgrad. „Rezultatite od na{ite investicii vo Srbija se ve} e vidlivi: dobro sme poziciniorani na toj pazar i postojano go {irime asortimanot na proizvodi. Gi obezbedivme site preduslovi za kontinuiran rast i ja podobrivme na{ata pregovara~ka pozicija. Ovaa podru`nica na Alkaloid vo Belgrad denes ima pove}e od 60 vraboteni”, istaknuva Mukaetov.

ADING: FABRIKA VO imame pristap na ostanatite BUGARIJA, PROIZVOD- nejzini pazari”, veli generSTVO MADE IN EU alniot direktor na Ading, Ading, proizvoditelot na Blagoja Don~ev. aditivi za grade`ni{tvoto, Kompanijata nemala nekoi isto taka dosega pote{kotii pri realizinvestira{e vo dve fabriki iraweto na ovaa invesnadvor od Makedonija. Edticija, pokraj standardnite nata, investicija vredna 500 proceduri {to mora da se iljadi evra e vo Pernik, pominat, soodvetni elaboraBugarija, vtorata e vo Iran, ti, standardi i sl. No, kako so tamo{en partner i {to veli Don~ev, nemale ~ine{e 800 iljadi nitu nekoi povolevra, samo delot na nosti kako stranski Ading. investitor, nalik Blagoja Don~ev, onie {to gi dava generalniot direkMakedonija na stranmilioni evra tor na Ading, veli skite investitori. investira{e deka fabrikata vo Fabrikata, pak, vo Ading vo dve Bugarija ja zavr{ile fabriki nadvor Iran be{e pu{tena od Makedonija vo najlo{o mo`no vo probno proizvreme – ekot na vodstvo lani, i taa krizata vo 2009 odli~no raboti zasega, no godina, koga bugarskata ostanuva neizvesnosta okolu grade`na industrija be{e politi~ko-bezbednosniot movo golem pad, pa so toa i ment {to se razviva okolu nara~kite za proizvodite na ovaa zemja, velat vo Ading.

Ading bile mnogu slabi.

Zemjata od 70 milioni „Krizata po~na da se smiru- `iteli e prebogata so nafta, va slednite dve godini i ima ogromen ekonomski fabrikata vo Pernik poleka potencijal i tamu se vlezeni ja vra}a investicijata, iako kompanii od Evropa i Azija, sostojbite se daleku od no ostanuva neizvesnosta idealni. Bitno e deka nie {to ponatamu. so ovaa fabrika vsu{nost „Za Ading otsekoga{ rabotime vo EU i ottamu

1,3

doma{niot pazar bil mal i nedovolen za toa {to go rabotime. Dolgogodi{noto na{e prisustvo vo mnogu zemji e ve}e normalno vo kompanijata i razvojno toa e vgradeno vo sekoj na{ godi{en biznis-plan. Toa {to nema mnogu makedonski firmi prisutni na stranskiot pazar ili u{te pomalku {to investiraat vo drugi zemji e problem na makedonskiot kod, odnosno inferiornosta, koja e na{a lo{a karakteristika”, istaknuva Don~ev.

Toj otkriva deka Ading planirala otvorawe fabrika i vo Srbija, za {to e kupeno i zemji{te od 12.000 m2 i napraven e proekt. Me|utoa, nedostigot od finansii poradi lo{ata nelikvidnost vo momentov i svetskata ekonomska kriza gi odlo`ija ovie planovi na kompanijata za prvata povolna prigoda vo idnina.

Fabrikata za konditorski proizvodi Makprogres od Vinica, otkako uspea da izveze vo pove}e od 30 zemji, re{i i da izgradi svoj kapacitet nadvor od zemjava. Aleksandar Cvetanov, sopstvenikot na kompanijata veli deka planiraat da izgradat fabrika vo mestoto Skenderej blizu Pri{tina, kade {to se nao|a firmata i magacinite na nivniot distributer za kosovskiot pazar. „Za investicijata razgovaravme i so makedonskata ambasada vo Pri{tina.

Sega s$ zavisi od na{iot distributer tamu, so kogo {to }e bideme partneri vo vlo`uvaweto. Taa kompanija neodamna otvori hipermarket na Kosovo, a predlogot da otvorime fabrika be{e dadena od nea. Sopstvenikot n$ uveruva{e deka proizvodite na Makprogres na toj na~in u{te podobro }e se prodavaat na kosovskiot pazar. Otkako }e se zavr{at site proceduri za odobruvawe na gradbata, o~ekuvame za nekoj mesec da po~ne izgradbata na fabrikata”, veli Cvetanov.

Makprogres planira za po~etok vo novata fabrika da prefrli del od programata Son~eva dolina, a vo nea }e rabotat 30-ina lu|e.

Prvi~niot kapacitet, samo za kosovskiot pazar }e bide okolu 50 toni konditorski

proizvodi mese~no. „Doprva }e pregovarame so kosovskata vlast za pogodnostite {to mo`at da ni gi dadat kako na stranski investitor, zatoa {to tie sega nudat sli~ni povolnosti kako {to makedonskata vlada nudi ovde na stranskite investitori”, veli Cvetanov.

Makprogres silno go forsira izvozot na Kosovo poslednive nekolku godini, a za godinava imaat proektiran rast na proda`bite na ovoj pazar za 15%.

ZDRAVJE RADOVO ]E PROBA „VTORA SRE]A” NADVOR Jovan Dabevski, direktorot na vtorata po golemina mlekarnica vo Makedonija, Zdravje Radovo, e eden od menaxerite koi poka`uvaat deka rabotat so poinakva mentalna matrica od tipi~nite makedonski direktori koi naj~esto ~ekaat nekoj da dojde i da gi „kupi”. U{te vo 2007 godina, Zdravje Radovo vo Ukraina, na 80 kilometri od Kiev, kupi mlekarnica. „Investiravme vo oprema za proizvodstvo na sirewe so ultrafiltracija, odnosno proizvodstvo na sirewe feta. Celta be{e da proizveduvame i da prodavame na ukrainskiot pazar, zatoa {to carinite za uvoz na mle~ni proizvodi od Makedonija tamu se mnogu visoki. Napravivme probno proizvodstvo, na{i vraboteni `iveeja tamu, no tokmu koga treba{e da po~neme da prodavame gotovi proizvodi, se slu~i finansiskata kriza koja silno ja udri Ukraina.

Ima{e golema inflacija, celiot finansiski sistem be{e vo kolaps. Ukrainskata e edna od ekonomiite koi najsilno bea pogodeni od krizata, iako mediumite mnogu ne ja tretiraa”, veli Dabevski.

Toj objasnuva deka investicijata vo Ukraina im bila partnerska so amerikanska kompanija, koja vo svojot biznis, grade`ni{tvo, isto taka do`iveala pad. Toga{ zaedni~ki donele odluka deka e poubavo da ne prodavaat, otkolku da prodavaat so zagubi i taka se povlekle od pazarot.

Fabrikata za konditorski proizvodi Makprogres od Vinica, otkako uspea da izveze vo preku 30 zemji, re{i i da izgradi svoj kapacitet nadvor od zemjava.

Planiraat da izgradat fabrika vo mestoto Skenderej blizu Pri{tina, kade {to se nao|a firmata i magacinite na nivniot distributer za kosovskiot pazar.

ALEKSANDAR CVETANOV MAKPROGRES

„Idejata za otvorawe fabrika vo Kosovo ja dobivme od na{iot distributer za toj pazar, koj{to n$ uveruva{e deka na toj na~in proizvodite na Makprogres }e bidat u{te pove}e prodavani tamu. Tie }e bidat na{i partneri vo investicijata, i otkako }e zavr{at site proceduri okolu dozvolata za gradewe, o~ekuvame investicijata da trgne za nekoj mesec.”

Ading, osven fabrikite vo Bugarija i Iran, planirale i fabrika vo Srbija, za {to ve}e kupile i zemji{te i napravile proekt.

Nedostigot od finansii zaradi lo{ata likvidnost vo momentov i krizata, gi odlo`ija planovite za ovaa investicija

BLAGOJA DON^EV ADING

„Za Ading otsekoga{ doma{niot pazar bil mal i nedovolen za toa {to go rabotime. Toa {to nema mnogu makedonski firmi prisutni na stranskiot pazar ili u{te pomalku {to investiraat vo drugi zemji e problem na makedonskiot kod, odnosno inferiornosta koja e na{a lo{a karakteristika.”

15

16

Zdravje - Radovo vo 2007 godina kupi mlekarnica vo Ukraina, zaedno so amerikanski partner, so plan da se proizveduva feta sirewe. S$ bilo spremno za po~nuvawe na proizvodstvoto, no vo toj moment krizata {to silno ja pogodi Ukraina, prosledena so ogromna inflacija, gi “minira{e” planovite na Dabevski.

„Mlekarnicata sega stoi zatvorena.

Imavme obidi da ja prodademe, no s$ u{te ne sme go napravile toa”, objasnuva Dabevski.

No, toj ima{e obidi i za otvorawe proizvodstvo na srpskiot pazar, koj e eden od glavnite izvozni pazari na Zdravje Radovo. „Vo Vojvodina kupivme del od udelite na edna mala mlekarnica kade {to po~navme so nekoi tehnolo{ki promeni i vo momentot koga po~na finansiskata kriza i turbulenciite na makedonskiot pazar koi gi predizvika Svedmilk, gi prodadovme, zatoa {to procenivme deka vo novi fabriki ima izgradeno takva situacija e pododosega Renova bro da se fokusirame nadvor od na postojniot biznis”, Makedonija objasnuva Dabevski.

No, i pokraj ovie situacii, predizvikani od globalnata ekonomska kriza i od potresite na aferata Svedmilk na doma{niot pazar, Dabevski ne krie deka seriozno razmisluva za eventualni prezemawa ili izgradba na mlekarnica vo Vojvodina - Srbija i vo Slavonija - Hrvatska. „Stanuva zbor za regioni koi se golemi `itnici, a kako rezultat na toa ima i mnogu farmeri i golem broj

2

JOVAN DABEVSKI ZDRAVJE RADOVO

„Seriozno razmisluvame za eventualni prezemawa ili izgradba na mlekarnica vo Vojvodina - Srbija ili vo Slavonija - Hrvatska. Stanuva zbor za regioni koi se golemi `itnici, a kako rezultat na toa ima i mnogu farmeri i golem broj molzni kravi. Postojano gi razgleduvame mo`nostite za akvizicija ili grinfild-investicija, no vo momentov nema ni{to konkretno”

molzni kravi. Postojano gi razgleduvame mo`nostite za akvizicija ili grinfild-investicija, no vo momentov nema ni{to konkretno”, veli Dabevski.

Sepak, toj objasnuva deka vo Srbija ima mo`nosti za prezemawa vo mle~niot biznis, zatoa {to Salford kupi nekolku mlekarnici, a sega del od niv gi zatvori i gi prodava. Del od mlekarnicite ne go izdr`aa udarot na pazarot i propadnaa, taka {to vo Srbija ima mlekarnici koi se na proda`ba. „Treba da vidime dali e podobro da prezememe postoe~ka mlekarnica, koja sigurno }e ima nedostatoci vo odnos na na{ite tehnolo{ki barawa, i toa }e n$ ~ini sredstva, trud i vreme, ili da odime so grinfild-investicija. Idejata sozreva i raste i eden den sigurno }e imame seriozna investicija na srpskiot pazar”, zaklu~uva Dabevski.

Nagonot za vlez vo proizvodstvo na srpskiot pazar toj go objasnuva i so faktot deka go dostignale maksimumot na makedonskiot pazar i sega e vreme da se osvojuvaat novi pazari. „Filozofijata na biznisot e ili postojano da rastete, ili koga }e re~ete dosta mi e - po~nuvate da pa|ate.

Sekoja kompanija koga }e re~e deka & e dosta, ovoj promet mi e dovolen, ovoj profit mi e dovolen, po~nuva da pa|a”, veli Dabevski.

Fabrikata na Renova kraj Tirana, Albanija (na fotosot) od idejniot proekt vo 2005 godina izrasna vo najgolemiot proizvoden kapacitet na kompanijata.

Vo fabrikata se proizveduva asortimanot {to izleguva od pogonite i vo Makedonija i Kosovo, a invessticijata ~ine{e sedum milioni evra.

[EFKI IDRIZI RENOVA

„Vo fabrikata vo Kosovo investiravme pet milioni evra, toa od samiot po~etok be{e pogolema investicija, so ponova tehnologija. Fabrikata, pak, vo Albanija ima ogromen kapacitet, koj e 1.800 vre}i na ~as, bez ogled koja te`ina e vo niv. Imame artikli {to se pakuvaat vo vre}i od 20 kg, no i od 40 kg, {to e pove}e od 70 toni na ~as. Taa investicija be{e sedum milioni evra.”

17

INTERVIEW 18 INTERVIEW

NIKOLAJ^O NIKOLOV

INVESTICIITE SE ZASLU@NI ZA DOBRITE REZULTATI NA BU^IM

foto: FILIP POPOVS POPOVSKI SKI

UPRAVITEL I ZAMENIK-GENERALEN DIREKTOR NA BU^IM RADOVI[

BROJ 641

08/02/2012

BIQANA ZDRAVKOVKA-STOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk

nogu prognozi velat deka ovaa 2012 godina }e bide edna od najte{kite godini na ekonomski plan. Kakva godina o~ekuvate Vie? Kako }e raboti Bu~im godinava?

Bidejki ve}e vlegovme vo vtoriot mesec od ovaa godina, smetam deka i prognozite za ovaa godina mo`at da bidat porealni od onie pred krajot na 2011 godina. Jas mislam deka 2012 godina po mnogu ne{ta }e bide edna od pospecifi~nite i neizvesni godini vo poslednata decenija i ocenkata „te{ka� mo`e da bide relativna i da ne se po~uvstvuva podednakvo vo site sektori.

Specifi~nosta i neizvesnosta na ovaa tekovna godina pred s$ zavisi od finansiskite problemi na pove}e dr`avi-~lenki na Evropskata unija i na~inot kolku uspe{no }e se re{ava evropskata kriza. Iako nie s$ u{te ne sme ~lenka na Evropskata unija, kako mala zemja sigurno }e gi po~uvstvuvame problemite. No, ova e tema na koja treba da dadat ocenka i procenka odgovornite vo dr`avata. Jas bi se skoncentriral na sostojbata vo Bu~im i kako pretsedatel na Makedonskata asocijacija za rudarstvo pri Stopanskata komora na Republika Makedonija, nakratko }e se obidam da dadam prognoza kako }e raboti ovoj sektor.

Bu~im ve}e ima usvoeno plan za rabota za 2012 godina i predvidena e rabota so poln kapacitet i so site vraboteni koi denes gi imame, pove}e od 650 lu|e. Realnoto proizvodstvo vo 2012 godina }e bide zgolemeno za pove}e od 25%, smetano na proizvodstvoto na bakar.

Imeno, Bu~im od 2005 godina od koga e sopstvenik firmata Solvej do denes proizveduva okolu 8.000 toni bakar godi{no, a godinava ovaa brojka treba da ja nadmine koli~inata od 10.000 toni bakar.

Pri ova vedna{ da naglasam deka se raboti za novo proizvodstvo na katoden bakar vo novoizgradenata fabrika za lu`ewe i proizvodstvo na katoden bakar. Analogno }e bide zgolemen i vkupniot prihod, ~ij iznos }e zavisi od cenata na bakarot na berzata.

Ona {to zavisi od nas nie sigurno }e go napravime, zatoa {to ovoj kolektiv dobro i homogeno raboti ve}e osma godina.

Kakov profit }e ostvarime zavisi od cenata na bakarot na svetskite berzi, no sepak o~ekuvame deka i ovaa delovna godina }e ja zavr{ime uspe{no.

Kakvi se prognozite kako }e se dvi`at cenite na bakarot i metalite godinava?

Ova pra{awe navistina e te{ko da se odgovori, no ako denot po utroto se poznava toga{ tekovnata godina vo pogled na cenite na metalite }e bide povolna. Pritoa da naglasam deka nie vo Bu~im nikoga{ posebno ne sme se raduvale na mnogu visokite ceni na bakarot na berzata, od pri~ina {to nitu edno zgolemuvawe ne odi samo. Odnosno, ako site ceni se zgolemuvaat, profitot, koj e krajnata cel mo`e da bide i pomal.

Samo da spomenam dva fakta. Elektri~nata

M

INTERVIEW

www.kapital.mk

energija u~estvuva so okolu 30% vo cenata na ~inewe na bakarot, a naftata so 9%.

Ovie dva energensi sekoga{ predizvikuvaat ili direkno u~estvuvaat vo zgolemuvaweto na cenite. Pritoa ako gi dodademe eventualnite novi `ari{ta nadvor od Evropa, koi mo`e da vlijaat na cenata na naftata kako {to e Iran, toga{ neizvesnosta e u{te pogolema.

Vo ovaa prigoda ne bi sakal da propu{tam da naglasam deka Bu~im prerabotuva apsolutno najsiroma{na ruda na bakar vo svetot i deka nas prvi n$ pogoduvaat site negativni tendencii. No, bidej}i jas vo mojot `ivot sum golem optimist, o~ekuvam uspe{no da prodol`ime da ~ekorime napred.

So koi rezultati ja zavr{ivte minatata godina? Dali taa be{e uspe{na za Bu~im?

Izminatata 2011 godina ja zavr{ivme uspe{no i so profit, iako toj sekoga{ mo`e da bide pogolem.

Lanskata 2011 godina za Bu~im }e ostane zabele`ana po mnogu raboti vrzani za negovata istorija i toa za nas, rakovodstvoto, e od golemo zadovolstvo.

Vo po~etokot na 2011 godina dobivme koncesija za detalni geolo{ki istragi na dva novi lokaliteti: Borov dol i Kadiica Metal. Prviot lokalitet e na oddale~enost od na{iot rudnik od 8 kilometri i treba da pretstavuva kontinuitet na rabota na postoe~kiot rudnik vo periodot 2020-2030 godina, bidej}i rudata e vo sulfidna forma i soodvetna na postoe~kata tehnologija vo Bu~im.

Vo 2011 godina se trudevme da re{ime nekoi problemi od domenot na arheologijata i da ovozmo`ime uslovi za celosni geolo{ki istragi.

Vtoriot e na lokalitetot na Peh~evo kade {to izvr{ivme istra`uvawa vo 2011 godina i prvite rezultati se povolni. Ostanuva da se napravi u{te mnogu, a poznato e deka geolo{kite istra`uvawa ~inat mnogu pari.

No, sepak ako prodol`at normalnite tekovi vo stopanstvoto, realno e da se o~ekuva deka vo reonot na Peh~evo }e nikne nov rudarski kapacitet od koj }e se dobiva katoden bakar.

Minatata 2011 godina e karakteristi~na za Bu~im i po toa {to na 30 dekemvri e dobien prviot katoden bakar od novoizgradenata fabrika za lu`ewe. Ovaa investicija vredna 11 milioni evra i vo koja se vraboteni novi 65 rabotnici, po mnogu ne{ta e va`na i zna~ajna i za Radovi{, no i za Makedonija.

Kako prvo, od nea za prv pat vo Makedonija se dobiva katoden bakar (gotov proizvod) koj }e se prodava direktno na pazarot. Vtoro, ovoj proekt definitivno go re{ava dolgogodi{niot ekolo{ki problem so zagaduvawe na vodite vo regionot i vo Makedonija, i so nego Bu~im se simnuva od spisokot na `e{kite to~ki od kartata na Makedonija od aspekt na ekologijata.

Vo novoizgradenata fabrika e primeneta najsovremena tehnologija i e napraven celosno zatvoren sistem na kru`ewe na vodite.

Iako mnogu kompanii, posebno od metalurgijata i te{kata industrija, stravuvaat od neizvesnosta {to ja nosi ovaa 2012 godina, rudnikot za bakar Bu~im se ~ini godinava }e mo`e relativno smireno da gi `nee rezultatite od dosega{nite investici. Novoto proizvodstsvo na katoden bakar vo novoizgradenata fabrika za lu`ewe i proizvodstvo na katododen bakar godinava }e go zgolemi proizvodstsvoto na Bu~im od dosega{nite 8.000 na 10.000 toni bakar godi{no. Ako se ima predvid deka godinava cenata na bakarot }e bide dobra, toga{ rudnikot Bu~im, koj od 2005 godina e vo sopstvenost na ruskata komapnija Solvej, sigurno i godinava }e ja zavr{i so pogolemi prihodi i profit. Vo slednite nekolku godini Bu~im planira da otvori u{te dva novi rudnici.

Vo intervjuto so Nikolaj~o Nikolov, koj e upravitel i zamenik-generalen direktor na rudnikot Bu~im od Radovi{ razgovaravme za site investicii, predizvici i idni planovi na eden od najgolemite i najuspe{ni rudnici vo Makedonija Bu~im e me|u najgolemite i najprofitabilni kompanii vo Makedonija. Kade go prodavate va{iot proizvod?

Zasega nie imame samo eden kupuva~, toa e na{a firma-sestra. Celokupnoto koli~estvo bakaren koncentrat se prerabotuva vo Bugarija, a na toj na~in celokupnoto proizvodstvo se izvezuva. Nemame problemi so plasmanot i dosega nemame nitu edna reklamacija.

Mnogu kompanii se `alat na likvidnosta kako golem problem vo raboteweto. Kako i dali ovoj problem go ~uvstvuva Bu~im i imate li nekoj predlog ili sovet kako mo`e toj da se nadmine?

19

20 INTERVIEW

Solvej sekoja godina investira po 5-6 milioni evra vo Bu~im

Kolku ruskata kompanija Solvej, koja e sopstvenik na Bu~im, ima investirano dosega vo kompanijata?

Za del od ivesticiite ve}e ka`av. Konkretno, Solvej investira sekoja godina prose~no po 5-6 milioni evra i tuka le`i odgovorot za kontinuiranoto ostvaruvawe na dobri rezultati. Na{iot sopstvenik, za razlika od mnogu drugi, prvo dava pa bara. Vo zemjava ima i takvi koi kupuvaat firmi, izvlekuvaat od niv {to mo`e da se izvle~e i is~eznuvaat.

Toa ne e dobro za Makedonija.

Dr`avata mora redovno da gi pla}a obvrskite

Nelikvidnosta na pretprijatijata vo Makedonija e eden od pogolemite vo dr`avata i toa pra{awe mora sistemski da se re{ava i re{i. Prvo, dr`avnite pretprijatija mora poredovno da si gi ispolnuvaat plate`nite obvrski, a potrebno e da se donese strog zakon za likvidirawe na firmite koi ne si gi ispolnuvaat svoite obvrski, zatoa {to tie se samo {teta i pravat nerealna prividna slika i za dr`avata i za samite sebe.

Prosto e nesfatlivo, a kaj nas dolgo postoi toj fakt, deka ne{to mo`e da se zeme, a da ne se plati. A toa e navika na mnogu firmi i {tetata se multiplicira vrz celata ekonomija.

Nie nemame problem so likvidnosta. No, ovoj problem go ~uvstvuvame kaj mnogu na{i partneri.

Nelikvidnosta na pretprijatijata vo Makedonija e eden od pogolemite vo dr`avata i toa pra{awe mora sistemski da se re{ava i re{i. Prvo, dr`avnite pretprijatija mora poredovno da si gi ispolnuvaat plate`nite obvrski, a potrebno e da se donese strog zakon za likvidirawe na firmite koi ne si gi ispolnuvaat svoite obvrski, zatoa {to tie se samo {teta i pravat nerealna prividna slika i za dr`avata i za samite sebe.

Prosto e nesfatlivo, a kaj nas dolgo postoi toj fakt, deka ne{to mo`e da se zeme, a da ne se plati. A toa e navika na mnogu firmi i {tetata se multiplicira vrz celata ekonomija.

Kakov e va{iot odnos so bankite, kreditiraweto i rizikot? Kako gledate na ova pra{awe?

Nie kako Bu~im nemame problem so kreditiraweto kaj bankite. Glavno koristime kredit od Komercijalna banka i istiot go cenime kako korekten i na obostrano zadovolstvo.

Jas po~nuvam da go razbiram stravot na bankite od rizicite, bidej}i sme svedoci na mnogu prevari, nevrateni krediti, za-

tvoreni ili nezavr{eni objekti. Smetam deka merkite i ponatamu treba da se zaostruvat i kreditite da gi dobivaat samo firmi koi navistina ne{to }e napravat i pridonesat i za vrabotuvaweto, i za sebe, i za dr`avata.

Koi se, spored Vas, najgolemite predizvici so koi se soo~uvaat kompaniite i makedonskata ekonomija?

Eden od problemite e likvidnosta i tuka navistina ne{to itno treba da se prezeme.

I pokraj mnogute podobuvawa vo zakonskata regulativa, s$ u{te mnogu e prisuten birokratskiot odnos na administracijata.

Denes mnogu polesno }e postigne{ dogovor so najvisokoto dr`avno rakovodstvo za va`ni pra{awa, no administracijata e troma i toa mislam deka gi nervira site stopanstvenici, a mnogu od niv poradi toa se otka`uvaat od ponatamo{ni ~ekori koi mu se nu`ni na na{iot `ivot.

Siguren sum deka golemiot problem na nevrabotenost bi se ubla`il so kvalitetniot razvoj na stopanstvoto. Mnogu raboti treba da se uprostat, skratat i poednostavat, sekako bez doza da se vr{i zloupotreba.

Od druga strana, mislam deka nemame dovolno kvalitetni idei za profit-

25%

}e se zgolemi proizvodstvoto na bakar vo Bu~im vo 2012 godina

abilni vlo`uvawa koi isto taka }e ni ja podobrat ekonomijata, a ohrabruva~kite reklami na ova pole gi smetam za pozitivni.

Kolku ruskata kompanija Solvej, koja e sopstvenik na Bu~im, ima investirano dosega vo kompanijata?

Za del od ivesticiite ve}e ka`av. Konkretno, Solvej investira sekoja godina prose~no po 5-6 milioni evra i tuka le`i odgovorot za kontinuiranoto ostvaruvawe dobri rezultati. Na{iot sopstvenik, za razlika od mnogu drugi, prvo dava pa bara. Vo zemjava ima i takvi koi kupuvaat firmi, izvlekuvaat od niv {to mo`e da se izvle~e i is~eznuvaat.

Toa ne e dobro za Makedonija.

Koi se Va{ite idni planovi za Bu~im?

Investicii, vrabotuvawa?

Vo prethodnite pra{awa ve}e spomenav za investiciite koi dosega se napraveni i koi treba da se napravat. No, faktot deka imame napraveno dolgoro~en plan za razvoj na Bu~im, deka postojano se investira vo odr`uvaweto na postoe~kata oprema i nabavka na nova oprema, me pravi siguren deka rezultatite nema da izostanat.

Otvoraweto na novite rudnici }e rezultira so vrabotuvawe, koncesiski nadomest i site blagodeti koi gi nosat novite investicii.

22 MOJOT KAPITAL IVANA KOLEVA koleva@kapital.com.mk

dejata za vlez vo biznisot so pe~urki Dragan An~evski, sopstvenik na kompanijata Drakva vo Skopje, ja dobil od negovata `ena, koja sledela na televizija emisija za proizvodstvo na {ampiwoni.

“Od sigurna rabota i plata re{iv da vlezam vo rizik i da investiram vo svoj biznis. Sega imam okolu desetina vraboteni vklu~eni vo proizvodstvo, distribucija i komercijalni raboti”, veli toj. An~evski bil tolku obzemen od idejata da mu uspee biznisot, pa na po~etokot stavil krevet vo podrumot i duri 40 dena spiel tamu kade {to gi odgleduval pe~urkite, so skripta vo racete, za da ne gi izgubi vlo`enite pari.

“Lesno e da gi proizvedete {ampiwonite, ama najbitno e da ima na koj da gi prodadete”, veli An~evski, koj gi odgleduva pe~urkite vo posebno adaptirani podrumi vo sopstveniot objekt vo Volkovo. Pred deset godini An~evski po~nal so proizvodstvo na sedum toni pe~urki godi{no vo edna prostorija so investicija od 5.000 evra, od koi samo 2.000 evra potro{il na uvoz na kompost ili |ubrivo na koe rastat pe~urkite. Potoa, investiral 2.000 evra vo metalni konstrukcii na ~etiri kata, kade {to stojat vre}ite so kompost i dopolnitelni 600 evra platil za specijalen sistem za ventilacija. Ostatokot od prvi~no vlo`enite pari go potro{il za transportni tro{oci pri uvoz. Sega An~evski koli~inata od sedum toni pe~urki, koja na po~etokot ja proizveduval za edna godina, sega ja postignuva samo vo tekot na eden mesec.

Toa go postignal otkako investiral vo dve novi hermeti~ki izolirani komori, koi go ~inele u{te po pribli`no 5.000 evra po prostorija.

“Na po~etokot na biznisot se vadat okolu 400-500 evra prihodi za semejstvoto, a potoa kako {to }e go zgolemuvate proizvodstvoto, taka i profitot }e raste”, veli toj.

Ekspertite poso~uvaat deka proizvodstvoto na pe~urki e idealen na~in za samovrabotuvawe na edno prose~no makedonsko semejstvo, bidej}i biznisot e prili~no isplatliv, a investiciite se vra}aat u{te vo prvata godina od proizvodstvoto.

“Za da egzistira i da ima pristoen `ivot, edna prose~na makedonska familija so dve deca koi se {koluvaat mo`e da se zanimava so proizvodstvo na pe~urki, so po~etni investicii od okolu 3.500 evra.

Ubavinata e vo negovata visoka rentabilnost, zatoa {to investiciite semejstvoto }e gi vrati u{te vo prvata godina od raboteweto, po vtoriot proizvoden ciklus”, veli profesorot Jugoslav Ziberovski, od Zemjodelskiot fakultet vo Skopje, koj vo agrobiznis-krugovite e poznat i kako ekspert za pe~urki vo Makedonija.

Presmetkite na poznava~ite poka`uvaat deka proizvodstvoto na {ampiwoni vo adaptiran objekt, kako podrum, gara`a ili podzemna prostorija, e mo`no na povr{ina od minimum 60 metri kvadratni. Za da se po~ne odgleduvaweto, pokraj prostorija,

I

ODGLEDUVAWE PE^URKI - ODLI^NA [ANSA ZA RENTABILEN SEMEEN BIZNIS

NAMESTO NA NIVA, STANETE FARMERI VO PODRUM!

BROJ 641

08/02/2012

www.kapital.mk

IZVOZ NA SVE@I PE^URKI VO 2011 PO ZEMJI: (za prvi 11 meseci, vo evra) Zemja Italija

Vrednost 1.7 milioni

Germanija

787,252

Francija

249,833

Srbija

194,162

[vajcarija

100,838

Avstrija

75,308

Izvor: Stopanska komora na R.Makedonija

KOI SE PROBLEMITE NA PE^URKARITE? Najgolemite problemi kaj biznisite so pe~urki, kako i vo makedonskoto primarno zemjodelsko proizvodstvo, proizleguvaat od neorganiziraniot otkup. Sekoj biznis raboti i se snao|a sam za sebe, a spored ekspertite, treba da se vovede sistem na licencirani trgovci so divi pe~urki.

Neorganiziraniot otkup e problem i za planinskite divoizrasnati pe~urki, no i za pe~urkite koi kompanii gi proizveduvaat vo adaptirani uslovi.

Spored poznava~ite na pazarot, ako pred 5 godini vo Makedonija imalo 36 kompanii koi se zanimavale so proizvodstvo na {ampiwoni, denes nivniot broj e re~isi prepoloven, odnosno ima samo 14.

Spored podatocite na Stopanskata komora na Makedonija, minatata godina ima malo namaluvawe na izvozot na sve`i pe~urki. Odnosno, ako vo cela 2010 od zemjava se izvezeni sve`i pe~urki vo vkupen izvoz vo vrednost od 3,2 milion evra, vo prvite 11 meseci godinava vkupniot izvoz vredi 3,1 milion evra.

Vo 2009 pak vkupniot izvoz na sve`i pe~urki nadminuva 4,2 milioni evra, {to zna~i deka poslednite dve godini izvozot na sve`i pe~urki od Makedonija se namalil za nad 30%.

Italija e kontinuirano najgolem trgovski partner za pe~urki, osobeno za vrgawot, za{to italijanskata konzervna industrija ima najdobra ekspertiza za nivna prerabotka.

Problem ima i so uvozot na kompost, odnosno |ubre za pe~urkite.

Nekoga{nite kompostari (proizvoditeli na |ubrivo za pe~urki) sega ne rabotat, pa proizvoditelite uvezuvaat kompost, za {to pla}aat i golemi transportni tro{oci. Tie se isti i za toj {to nara~uva cel kamion od 20 toni i za toj {to ima potreba od samo pet toni.

Pri berbata na divi pe~urki pak, problem e toa {to ne se mapirani povr{inite kade {to rastat pe~urkite.

DRAGAN AN^EVSKI

MOJOT KAPITAL

SOPSTVENIK NA DRAKVA

Od sigurna rabota i plata re{iv da vlezam vo rizik i da investiram vo svoj biznis. Sega imam okolu desetina vraboteni vklu~eni vo proizvodstvo, distribucija i komercijalni raboti. Na po~etokot staviv krevet vo podrumot i 40 dena spiev tamu kade {to gi odgleduvav pe~urkite, so skripta vo racete, za da ne gi izgubam vlo`enite pari.

Iako za odgleduvawe pe~urki Vladata ne dava subvencii, ova agroproizvodstvo e eden od najrentabilnite agrobiznisi.

Za da raste{ pe~urki ne mora da si “vo kal do kolena”, tuku celata “operacija” mo`e da se napravi vo eden pogolem semeen podrum. Biznisot mo`e da se po~ne i so 3.500 evra, koi se vra}aat mnogu brzo i se pravi odli~en profit potrebni se soodvetni sistemi za ventilacija i temperatura, stala`i od metalna konstrukcija na pove}e katovi i kompost vo vre}i, odnosno |ubrivo na koe rastat pe~urkite. Vsu{nost, toa e me{avina od kowsko |ubre i slama, zaseana so micelium (organska materija) i e hranliva podloga vo koja se odgleduvaat {ampiwonite.

Makedonskite proizvoditeli kompostot go uvezuvaat od stranstvo, naj~esto od Srbija i od Ungarija. Na sekoi sedum vre}i kompost potrebna e i edna vre}a treset, koja se istura vrz kompostot, niz koj se probivaat pe~urkite koi rastat od vre}ite.

“Potrebno e da uvezete minimum 20 toni kompost za da gi pokriete rentabilno tro{ocite za transport”, veli Zoran ^adiev, sopstvenik na firmata Fitfan, koj vo 2007 po~nal proizvodstvo na {ampiwoni. Na po~etokot proizveduval pet toni vo edna komora, a denes so pomo{ na IPARD-programata gradi svoj objekt so koj za tri pati }e go zgolemi proizvodstvoto, koe }e dostigne koli~ina od 15 toni {ampiwoni. ^adiev veli deka investiciite vo nov objekt so tri komori go ~inat od 15.000-20.000 evra.

“Po razgovorot so stru~ni lica od Zemjodelskiot fakultet, dojdovme do soznanija deka proizvodstvoto na pe~urki e mnogu porent-

abilno od drugite zemjodelski proizvodstva, duri za 20%-25%. Analiziraj}i go pazarot, vidovme i deka potrebite na doma{niot pazar za sve`a nemarinirana pe~urka se golemi poradi nedostigot. A bidej}i sve`ite pe~urki pote{ko se distribuiraat na podale~ni pazari poradi specifi~nosta i brzoto rasipuvawe, re{ivme na{iot koncept da bide - proizvodstvo na sve`i {ampiwoni za makedonskiot i za okolnite pazari”, veli ^adiev.

Negovata firma e locirana vo skopsko Vizbegovo, pa taka, poradi blizinata do kosovskiot pazar, toj re{il {ampiwonite da gi izvezuva tamu. Poznava~ite velat deka izvozot na sve`i pe~urki e vozmo`en samo na najbliskite pazari, bidej}i sve`ata pe~urka ne trpi golemo rastojanie vo transportot, pa zatoa, pove}eto od proizvoditelite plasman baraat na doma{niot pazar.

“Hranata sekoga{ e ne{to za {to }e ima pazar. Makedonija e bukvalno agrarna zemja i ne mi e voop{to jasno zo{to ne se zanimavame so zemjodelstvo. Pazarot so pe~urki e dosta neorganiziran, ostaveni sme bukvalno na individualnite mo`nosti, a nedostiga i sve` kapital za obrtni sredstva. Glaven prob-

ZORAN ^ADIEV SOPSTVENIK NA FITFAN

Po razgovorot so stru~ni lica od Zemjodelskiot fakultet, zaklu~ivme deka proizvodstvoto na pe~urki e mnogu porentabilno od drugite zemjodelski proizvodstva, duri za 20%-25%. Analiziraj}i go pazarot, vidovme i deka potrebite na doma{niot pazar za sve`a nemarinirana pe~urka se golemi. A bidej}i sve`ite pe~urki pote{ko se distribuiraat na podale~ni pazari, poradi brzoto rasipuvawe, re{ivme na{iot koncept da bide - proizvodstvo na sve`i {ampiwoni za makedonskiot i za okolnite pazari.

23

24 MOJOT KAPITAL

Proizvodstvo na {ampiwoni vo adaptirani uslovi

50%

nad od vkupniot izvoz na sve`a pe~urka vo stranstvo e naso~en kon Italija

lem tuka se kamatite na bankite i rokovite za vra}awe na kreditite, koi go ko~at razvojot na biznisot”, veli ^adiev.

I toj i ostanatite proizvoditeli velat deka pazarot na pe~urki ne e organiziran institucionalno, odnosno problemite na individualno nivo gi re{avaat samite proizvoditeli.

“Najlo{o e koga nemate {to da prodadete, a kaj nas, za `al, toa i se slu~uva. Onie koi razmisluvaat da po~nat proizvodstvo na {ampiwoni da razmislat dobro, zatoa {to biznisot e slo`en, bara mnogu vnimanie i kontrola za da ne se razbolat pe~urkite”, objasnuva ^adiev.

Spored nego, najva`no e da se obezbedat idealni uslovi za odgleduvawe na pe~urkite i celiot proizvoden proces da se kontrolira.

“Ako se napravi edna {teta, mo`e da propadne vo voda celata investicija. A zaguba }e bide i potro{enoto vreme, zatoa {to turnusot, odnosno ciklusot vo koj niknuvaat pe~urki trae 90 dena”, veli toj.

Vo Makedonija najmnogu se odgleduvaat, odnosno proizveduvaat vo adaptirani uslovi {ampiwoni, bukovka i {itaki.

STRANCITE LUDI PO MAKEDONSKITE PE^URKI Pokraj kompanii koi proizvoduvaat pe~urki vo adaptirani objekti, vo Makedonija postojat i pove}e od 20 kompanii koi se vo biznisot so berba na divoizrasnati pe~urki, za koi ima postojana pobaruva~ka od stranstvo. Naj~esto izvezuvani divi pe~urki od Makedonija vo stranstvo se vrgawot, lisi~arkata i jaj~arkata. Pretstavnici od kompaniite velat deka tie ne mo`at da soberat onolku pe~urki kolku {to ima interes vo stranstvo. Ovie kompanii rabotat so nekolku redovno vraboteni i nad 100 sezonski rabotnici, koi dva pati vo godinata, zavisno od sezonata na pe~urkite, {etaat po planinite i sobiraat pe~urki.

“Idejata ja dobiv koga rabotev vo edna kompanija za pe~urki vo stranstvo {to pakuva{e pe~urki za francuskiot pazar.

Tuka re{iv da rabotam so vrgawot, bidej}i Makedonija e poznata po ovaa {umska pe~urka, koja e mnogu barana vo Italija”, veli Vasko Danevski, sopstvenik na firmata Ksenos,

koja izvezuva sve`i, su{eni, zamrznati, prirodno konzervirani, no i pr`eni vo maslo pe~urki, po {to e edinstvena.

Ksenos izvezuva vo Italija, Anglija, [vajcarija i vo Francija i raboti so 30 postojano vraboteni i dopolnitelni sezonski vrabotuvawa, zavisno od potrebite.

Danevski otkriva deka krizata, koja silno go pogodila italijanskiot pazar, kako eden od najgolemite trgovski partneri na zemjava koga stanuva zbor za pe~urkite, go namalila obemot na rabota na Ksenos za 50%.

“Sre}a {to vo toj period se pojavi nedostig od pe~urki na svetskiot pazar, kade {to nie nastapivme”, veli Danevski.

Spored nego, biznisot so {umski pe~urki bara investicija od okolu 150.000 evra, ako se zemat predvid tro{ocite za su{arnica, fri`ideri i druga oprema.

Poznava~ite komentiraat deka ako nekoj saka da vleze vo biznisot so divi pe~urki, so cel da gi izvezuva, mora dnevno da raspolaga so minimum 10 toni pe~urki.

“Poslednive godini prirodata ne e mnogu nakloneta kon pe~urkite. Vremeto e dosta suvo, a na pe~urkite im treba vla`no i toplo vreme, kako i no}i so temperatura nad 15 stepeni”, veli Toni Atanasov, sopstvenikot na Vino Mak od Skopje, koj ve} e osum godini sorabotuva so sobira~i na pe~urki od cela Makedonija i ima nad 20 otkupni punktovi vo Kriva Palanka, Bitola, Veles, Resen, Makedonski brod, Skopje, Ki~evo i vo drugi gradovi. Vo prosek, Vino Mak otkupuva okolu 200-300 toni pe~urki godi{no, a ponekoga{, ako e dobra godinata, koli~estvata, spored Atanasov, stignuvale i do 500 toni vo godinata.

“Probivaweto na brendovite na stranskite pazari odi mnogu te{ko. Zatoa, okolu 90% od pe~urkite se prepakuvaat nadvor kako privatni trgovski marki (private label)”, veli Atanasov.

I negoviot biznis ja po~uvstvuval krizata,

JUGOSLAV ZIBEROVSKI PROFESOR

Za da egzistira i da ima pristoen `ivot, edna prose~na makedonska familija so dve deca koi se {koluvaat mo`e da se zanimava so proizvodstvo na pe~urki, so po~etni investicii od okolu 3.500 evra. Ubavinata e vo negovata visoka rentabilnost, zatoa {to investiciite semejstvoto }e gi vrati u{te vo prvata godina od raboteweto, po vtoriot proizvoden ciklus.

ZO[TO PE^URKI?

idealen semeen biznis za samovrabotuvawe; mala po~etna investicija; brz povrat na kapitalot; rabotna kancelarija mo`e da bide podrumot; potencijalni kupuva~i okolnite kafeani; golemi mar`i.

posebno vo odnosite so Italija, bidej}i docnela naplatata.

“Sega e najte{ko da najdete siguren plasman, no i siguren partner za sorabotka na koj{to }e mu veruvate”, veli toj i dodava deka rabotat uspe{no zatoa {to imaat dobra sorabotka so lu|eto od otkupnite punktovi.

Spored poznava~ite, biznisot so divi pe~urki e dosta privle~en, zatoa {to nudi mo`nost za ostvaruvawe golemi mar`i.

Tie velat deka kompaniite gi otkupuvaat pe~urkite za 1,5-2 evra za kilogram, a potoa naj~esto sve`i vo stranstvo gi prodavaat po cena od osum do 10 evra za kilogram. Ova zna~i deka mar`ite vo ovoj biznis stignuvaat i do 500%, odnosno zarabotuva~kata za izvoznicite na sve`i pe~urki e pet do {est pati pogolema od cenata koja ja platile za da gi kupat. Krajnata cena pak, {to ja pla}aat potro{uva~ite na stranskite pazari vo prosek e okolu 11-12 evra za kilogram, velat poznava~ite.

Makedonskite kompanii samo vo prvite 11 meseci lani izvezle okolu 183 toni sve`i i 80 toni konzervirani pe~urki vo Italija, odnosno ostvarile vkupen priliv od okolu ~etiri milioni evra. I vo 2010 i 2009 godina Italija bila kontinuirano najgolem trgovski partner za pe~urki na Makedonija, a poznava~ite velat deka toa e zatoa {to italijanskata konzervna industrija e edna od najrazvienite vo biznisot so pe~urki.

Vtor najgolem izvozen pazar na Makedonija e germanskiot, kade {to vo prvite 11 meseci lani bile izvezeni 136 toni pe~urki vo vrednost od 787,3 iljadi evra.

Potoa sleduvaat pazarite na Francija, [vajcarija, Srbija i Avstrija.

Spored ekspertski procenski, godi{no vo Makedonija se proizveduvaat okolu 600-800 toni pe~urki.

26 INTERVJU

VALERIJ KOKOT

RAKOVODITEL NA ODDELENIE ZA EKONOMSKI PRA[AWA NA AMBASADATA NA UKRAINA VO MAKEDONIJA, PRV SEKRETAR

UKRAINA E ZEMJA NA MO@NOSTI ZA MAKEDONSKIOT BI BIQANA ZDRAVKOVSKA-STOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk @ p

ako Makedonija ima potpi{ano dogovor za slobodna trgovija, ekonomskata i trgovskata razmena me|u dvete zemji s$ u{te e mnogu mala. Koi se potencijalite za trgovska sorabotka me|u dvete zemji?

Kako {to svedo~at rezultatite od 11-te meseci na 2011 godina, po obemot na razmenata na stokite Ukraina go zazema 13-toto mesto vo spisokot so pove}e od 180 makedonski trgovski partneri. So re~isi site zemji od prvite dvaeset zemji koi se najgolemi trgovski partneri Makedonija ima spogodbi za slobodna trgovija ili ekvivalentni na nea dokumenti. Slobodnata trgovija me|u evropskite zemji ve}e stanala pravilo, a ne isklu~ok, kako {to bilo s$ u{te pred

I

deset godini, vo vremeto na potpi{uvaweto na ukrainsko-makedonskata spogodba.

Vo 2011 godina imame rekordni pokazateli - pove}e od 250 milioni dolari i podiverzificirana razmena na stoki.

Sekako deka avtoritetnoto mesto na Ukraina vo spisokot so trgovskite partneri na Makedonija ne zna~i deka nie ve}e sme go iskoristile siot postoe~ki k k potencijal j i deka pove}e nema kade da gi razvivame na{ite ekonomski odnosi.

Da go zememe, na primer, ukrainskiot izvoz vo Makedonija. Toj stanal podiverzificiran.

Kon tradicionalnite crni metali, bakarnata `ica i koksot, minatata godina bile dodadeni ukrainskite avtobusi (re~isi 18% od vkupnite obemi) i duri voso~ni figuri.

Me|u zapadnobalkanskite zemji Makedonija ima najpovolni pozicii za trgovija so Ukraina – taa e prva po obemot na iz-

vozot vo Ukraina i vtora, po Srbija, po razmenata na stokite. Razbirlivo e deka va`na uloga pritoa }e odigra potpolnata liberalizacija na trgovijata so industriski stoki me|u na{ite zemji.

Ubeden sum deka na{ata ekonomska sorabotka u{te pove}e }e se prodlabo~i po liberalizacijata na trgovijata so prehranbenata k kkako k {to bbilo prepora~ano grupa stoki, da se napravi u{te vo 2009 godina so re{enieto na Me{ovitiot komitet za implementacija na Spogodbata za slobodna trgovija.

Kolku e interesna Makedonija za Ukraina i za ukrainskite kompanii?

Nie ja razgleduvame Makedonija kako mnogu interesen i perspektiven partner za razvoj na ekonomska sorabotka so Ukraina.

Makedonija se nao|a vo centarot na Zapadnobalkanskiot region, koj{to denes

08/02/2012

INTERVJU

www.kapital.mk

foto: FILIP POPOVSKI

BROJ 641

IZNIS dinami~ki se gradi, imaj}i potreba od zna~ajna koli~ina grade`ni materijali, oprema i instalacija, in`enering-uslugi.

Vo Ukraina ja ima seta taa produkcija od soodveten kvalitet i umerena cena, zatoa pragmati~nite ukrainski biznismeni s$ po~esto gledaat na Balkanot.

Zatoa, za ukrainskiot biznis Makedonija pred s$ e ekonomski prostor, va`en dinami~en pazar, logisti~ki centar za ekonomska sorabotka so Balkanot, zemja so privilegiran re`im na vodewe pretpriema~ka dejnost i trgovija so zapadnobalkanskite zemji i EU. Vo Makedonija odamna i uspe{no rabotat gigantite na ukrainskata industrija: Mariupolskiot metalur{ki kombinat, Ili~ Zapori`stal, Industriskiot sojuz na Donbas, Azovstal i dr.

Tokmu tie pretprijatija prvi gi otkrile za sebe prednostite od dejnosta na makedon-

Vo Makedonija ve}e mnogu godini uspe{no rabotat nekolku golemi pretprijatija, vo ~ija modernizacija bile vlo`eni sredstva so poteklo od Ukraina. Zboruvaj}i za perspektivata, mo`e da se imenuvaat nekolku nasoki koi se ili }e bidat interesni za ukrainskite investitori vo Makedonija. Toa e proektirawe, grade`ni{tvo ili modernizacija na energetskite i na energogenerativnite objekti, me|u drugoto, {to rabotat so iskoristuvawe na obnovuva~ki izvori na energija, izgradba na gasovodi, veli prviot sekretar vo Ambasadata na Ukraina, Kokot, potenciraj}i deka potencijalite za ekonomska i za trgovska sorabotka se navistina golemi i mora da se najde na~in tie da se pottiknuvaat skiot pazar, pronao|aj}i ne samo pazar za proda`ba, tuku i sigurni partneri vo liceto na konkretnite li~nosti.

Koi makedonski proizvodi imaat potencijal za pogolem izvoz na ukrainskiot pazar?

Denes vo Ukraina se pretstaveni makedonski stoki od pove}e od 40 stokovni grupi.

Prvata petorka na makedonskiot uvoz vo Ukraina minatata godina ja so~inuvaa ferolegurite, pove}e od 15% od vkupniot ukrainski uvoz na ovaa stokova grupa; elektri~ni kabli re~isi 10%, tutun pove}e od 2%, vino od grozje pove}e od 2,5%, zelka pove}e od 10%.

Po moe mislewe, za dvomilionskata Makedonija osvojuvawe na 15%, 10% ili duri 2% od uvozniot pazar na Ukraina so naselenie od pove}e od 45 milioni lu|e e bitno postignuvawe i svedo~i za konkurentnata sposobnost na makedonskata produkcija vo Ukraina.

Za `al, po direktni kontakti od Makedonija do Ukraina prakti~ki ne pristignuvaat visokokvalitetni zelen~uk i ovo{je. Ne isklu~uvam deka makedonskata zemjodelska produkcija doa|a vo Ukraina preku dileri od sosedni zemji koi ostvaruvaat nabavki na golemo vo Makedonija.

Tuka ima ogromen potencijal za makedonskite pretpriema~i, koi bi mo`ele da vospostavat direktna isporaka na zemjodelska produkcija

vo Ukraina.

Kolku imaat investirano ukrainski kompanii vo Makedonija i koi oblasti se najinteresni za investirawe?

Pra{aweto na geografskoto poteklo na investiciite denes e dosta interesno – svetot se globalizira, se koristat razni investiciski instrumenti i mehanizmi na vlo`uvawe pari vo konkretni proekti. Ako se potpreme na oficijalnata ukrainska statistika i metodologijata na evidentirawe na investiciite vo ekonomijata na stranskite zemji prifatena vo Ukraina, toga{ Makedonija e otsutna. Me|utoa, ve} e mnogu godini vo Makedonija uspe{no rabotat nekolku golemi pretprijatija, vo ~ija modernizacija bile vlo`eni sredstva so poteklo od Ukraina.

Zboruvaj}i za perspektivata, mo`e da se imenuvaat nekolku nasoki koi se ili }e bidat interesni za ukrainskite investitori vo Makedonija. Toa e proektirawe, grade`ni{tvo ili modernizacija na energetskite i na energogenerativnite objekti, me|u drugoto, {to rabotat so iskoristuvawe na obnovuva~ki izvori na energija, izgradba na gasovodi.

Koi se iskustvata na ukrainskite kompanii koi ve}e rabotat vo Makedonija?

Kako gledaat tie na biznis-klimata i na uslovite za rabota vo zemjava?

Odgovaraj}i na pra{aweto, }e spomenam samo za dva proekti na ukrainskite pretprijatija, realizirani vo posledno vreme.

Toa e proektot na isporaka na gradski avtobusi za gradot Skopje, koj e realiziran od Lavovskite fabriki za avtobusi po dobivaweto na me|unarodniot tender.

Ve}e od avgust 2011 godina po ulicite na Skopje soobra}aat 80 avtobusi na Lavovski fabriki za avtobusi, koi, po izjavite na makedonskite stru~waci, sosema odgovaraat na barawata na sovremeniot gradski prevoz.

Zadovolstvo e da se ~ue koga skopjanite, ~ekaj}i go svojot broj na avtobusot na stanicata, gi izbiraat me|u drugite avtobusi, izvikuvaj}i: “O, “ukrainec” doa|a, odime so nego, tamu e toplo i udobno”. Odobruva~ki izrazi od ustata na obi~nite lu|e – toa e najdobra reklama na ukrainskata produkcija.

I sfa}a{ deka naporite koi bile vlo`eni za realizirawe na toj proekt ne pominale popusto, tuku “ukraincite” u{te nekolku decenii }e gi raduvaat `itelite na makedonskiot glaven grad.

Drug primer za uspe{na rabota na ukrainskiot biznis vo Makedonija e proektiraweto na 160 km magistralen gasovod od najpoznatiot proekten institut Ukrgazproekt.

Na krajot od minatata godina proektnite raboti bile zavr{eni i seta dokumentacija bila predadena do Ministerstvoto za transport i vrski na R.Makedonija za revizija.

Za Ukrgazproekt tie 160 makedonski kilometri se dodavaat na pove}e od 60 iljadi km magistralni gasovodi od razli~na namena, koi bile proektirani i izgradeni vo Evropa, Azija i vo Afrika.

Za realizirawe na spomenatite proekti

27

foto: FILIP POPOVSKI

28 Obedinete se za da go osvoite ukrainskiot pazar Brojot na potro{uva~ite vo Ukraina e re~isi 23 pati pogolem otkolku vo Makedonija.

Vo takvi uslovi, mo`e da se zboruva deka prakti~ki seta makedonska produkcija, osobeno zemjodelskata, mo`e da go najde svojot potro{uva~ vo Ukraina.

Na ukrainskiot pazar, kako i na kakov i da bilo golem pazar dosta dobro e pretstavena uvoznata produkcija, osobeno vo milionskite gradovi: Kiev, Harkov, Dnepropetrovsk, Odesa, Doneck.

Zatoa, jas bi im sovetuval na makedonskite kompanii, osobeno malite, da baraat ukrainski partneri vo sporedbeno pomalite regionalni centri, kade {to pretstavenosta na uvoznata produkcija i konkurencijata se zna~ajno poniski.

Vo pomalite gradovi }e bidat poniski i site tro{oci za po~nuvawe biznis: zakupot na skladi{nite, trgovskite i na kancelariskite prostorii, vrednosta na transportot, personalot, marketingot i dr. Za zemjodelskite proizvoditeli celishodno e vospostavuvawe kontakti so regionalnite trgovski mre`i koi ostvaruvaat dosta golemi nabavki na golemo, sklu~uvaj}i dolgoro~ni dogovori.

Imaj}i gi predvid za sporedba malite obemi na proizvodstvo {to se sozdavaat od prose~niot makedonski proizvoditel, za uspe{na rabota so ukrainskite trgovski mre`i prepora~livo e da se obedinat nekolku pretprijatija za obezbeduvawe na potrebnite pokazateli na koli~ina i kvalitet.

Za rabota na ukrainskiot pazar isto taka nema da pre~at vospostavuvaweto delovni kontakti so regionalnite trgovsko-industriski komori, ~ii stru~waci imaat zna~itelno iskustvo vo sorabotkata so uvoznicite i } e mo`at da dadat odgovori na pra{awata vo vrska so zakonodavstvoto, cenite, ograni~uvawata, sertifikatite, delovnata reputacija na partnerot i sl.

Vo toj kontekst, ne mo`am da ne gi spomenam poznatite makedonski kompanii koi ve}e mnogu godini rabotat vo Ukraina, kako na primer, grade`nata kompanija Granit i farmacevtskata Alkaloid.

Mislam deka nivnoto iskustvo }e bide korisno za drugite makedonski pretprijatija koi }e posakaat da go osvojat ukrainskiot pazar.

vo Makedonija ukrainskite kompanii tuka otvorile svoi pretstavni{tva, vrabotuvaj}i makedonski stru~waci. Komuniciraj}i so pretstavnicite na ukrainskite pretprijatija za tekot na realiziraweto na nivnite proekti, sekoga{ me interesiraat vpe~atocite od rabotata so makedonskite partneri. Vo najgolem del slu{am odobruva~ki odglasi.

Me|u drugite pozitivni vpe~atoci, tie go istaknuvaat niskoto nivo na dano~nite stapki, transparentnosta i razbirlivosta na tenderskite proceduri, osobeno vo re`imot na elektronskite nabavki, naklonetosta i dobronamernosta na makedonskite partneri. Problemskite pra{awa {to se pojavuvale vo tekot na realiziraweto na ukrainskite proekti sekoga{ otvoreno se razgleduvale i se nao|ale prifatlivi re{enija za stranskite kompanii.

Zo{to Ukraina bi bila interesna za Makedonija kako ekonomski partner?

Koga nobeloviot laureat po ekonomija (2008) Pol Krugman neodamna go pra{ale za osnovnata prednost na Ukraina, toj odgovoril deka vrz osnova na postoe~kite resursi, naselenie, prekrasnata geografska polo`ba, taa ve}e gi ima site predimstva za da stane ceneta evropska ekonomija.

Pra{aweto za ekonomskite mo`nosti na Ukraina sega aktivno se razgleduva vo svetot. Bukvalno na krajot od minatata nedela izleze obemen prilog vo vesnikot “Va{ington post� koj vo celost be{e posveten na mo`nostite na Ukraina, me|u drugoto i ekonomskite.

Pred s$, Ukraina e ogromen pazar {to dinami~ki se razviva, no s$ u{te ima nezafateni ni{ki vo mnogute sektori. Tokmu toa e povolen preduslov za osvojuvawe na ukrainskiot pazar od makedonskata produkcija.

Vo 2010 godina ekonomskiot porast vo Ukraina iznesuval 4,3%, vo 2011 godina 5%. Vo Ukraina se proizveduva prakti~ki siot spektar na industrisko proizvodstvo koe e potrebno za ekonomijata na Makedonija. Toa proizvodstvo e konkurentno po parametrite “cena-kvalitet� i gi ima potrebni me|unarodni sertifikati. Za goleminata i za zna~eweto na Ukraina dovolno govorat podatocite deka Ukraina e petti po obem izvoznik na p~enica i osmi vo svetot proizvoditel na ~elik.

Ukraina e najgolema zemja vo Evropa (603,7 iljadi kvadratni km) i e svoeviden krstopat na EvropaRusija-Centralna Azija-Sredniot Istok.

Preku Ukraina pominuvaat ~etirite od pette panevropski transportni koridori, a grani~i so Romanija, Moldavija, Ungarija, Slova~ka, Polska, Belorusija, Rusija. Ukraina ima bogat resursen potencijal od pove}e od 20 iljadi nao|ali{ta na 200 korisni rudi.

Mo`e makedonskiot biznis }e go pobudi za ekonomska sorabotka so Ukraina faktot deka ve} e okolu 200 godini na{ata zemja e tatkovina za etni~kite Makedonci i Albanci koi `iveat pove} eto na teritorijata na Odeskata oblast i dosega gi so~uvale svojot jazik i kultura.

Denes me|u ukrainskite i makedonskite op{tini se sklu~eni nekolku spogodbi za sorabotka, so koi, me|u drugoto, e predvidena i ekonomska sorabotka me|u op{tina Centar i [ev~enkivskiot reon na Kiev, Bitola i Kremen~uk, Del~evo i Vi{gorod, Ko~ani i Perejaslav-Hmeqnickij, Prilep i ^ernigiv.

Nie razbirame deka objektivnata informacija za ekonomskite mo`nosti na Ukraina e korisna

BROJ 641

08/02/2012

29

www.kapital.mk

ne samo za nea samata, tuku i za nejzinite partneri. Kako {to veli makedonskata pogovorka: “Vo sekoe selo treba da ima{ po eden prijatel”.

Kade gi gledate mo`nostite za prodlabo~uvawe na bilateralnata ekonomska sorabotka, no i za pogolema sorabotka na drugi poliwa?

Kaj nas velat – usovr{uvaweto nema granici. Ambasadata na Ukraina vo Makedonija vlo`uva mnogu napori za prodlabo~uvawe i pro{iruvawe na bilateralnata ekonomska sorabotka. Neodamna vo Bitola be{e otvoren Po~esniot konzulat na Ukraina, na koj edna od zada~ite mu e aktivirawe na sorabotkata me|u biznismenite na na{ite zemji. Nasokite na usovr{uvaweto na sorabotkata mo`at da bidat razni – od diverzifikacijata na trgovijata do realiziraweto na zaedni~ki golemi proekti.

Samo minatata godina od direktni dogovori od Makedonija ukrainskite partneri kupile pove}e od 53 iljadi toni feroleguri, pove}e od 1,2 iljadi toni elektri~ni kabli, ~etiri iljadi toni vino i vinski materijali, pove}e od dve iljadi toni zelka, re~isi 700 toni tutun.

Pritoa, prakti~ki bile otsutni direktni isporaki na ovo{je i produkcija na prehranbena industrija. Mislam deka vo taa nasoka ima na {to da rabotat makedonskite proizvoditeli na stoki.

I ne treba da se pla{at od osvojuvawe golemi pazari. Kako {to velat na Balkanot: “I malata sekira mo`e da ise~e golemo drvo”.

So primerot na avtobusite na Lavovskite fabriki, Makedonija mo`ebi za prvpat otkri deka Ukraina mo`e da zainteresira ne samo so visokokvalitetno proizvodstvo na metalur{kata industrija, tuku i so cela niza drugi kvalitetni i povolni so cena proizvodi.

Glavno e biznisot da ja dobie informacijata za prednosta na bilateralnata sorabotka, a toj ve}e }e sfati {to i kade e popovolno da se kupuva. Zatoa, nie sega ja razgleduvame mo`nosta od sozdavawe distributiven centar na ukrainska produkcija vo Skopje, kade {to kakvo i da bilo ukrainsko pretprijatie }e mo`e da gi pretstavi svoite stoki.

Osoben interes kaj biznismenite na dvete zemji mo`e da predizvikaat energetskite proekti, osobeno tie {to se baziraat na iskoristeni povtoruva~ki izvori na energija.

Mo`ebi mnogumina ka~uvaj}i se na Sredno Vodno videle lambi {to rabotat na son~evi baterii. Toa isto taka e ukrainsko proizvodstvo, kako i mnogute drugi son~evi kolektori po seta Makedonija. Vsu{nost, vo Ukraina ve}e raboti najgolemata vo Evropa son~eva elektrocentrala so kapacitet od 100 megavati, koj vo najbliskata godina

i polovina }e porasne do 300 megavati.

Imaj}i go predvid toa deka Makedonija ima najmnogu son~evi denovi na Balkanot, mnogu perspektivni mo`at da stanat zaedni~kite ukrainsko-makedonski proekti za razvoj na son~evata energija.

Energetskite istra`uvawa {to se ostvaruvaat od ukrainskite nau~nici na terenite na Makedonija mo`at da dadat start na izgradba na veterni elektrocentrali, koi isto taka & pripa|aat na “zelenata energija” i se mnogu perspektivni, imaj}i gi predvid energetskite predizvici na 21-ot vek.

Koi se Va{ite li~ni vpe~atoci i iskustvo od dosega{noto rabotewe vo Makedonija?

Po specifikata na svojata rabota, prakti~ki sekojdnevno komuniciram so makedonskite upraviteli, biznismeni, nau~nici, obi~ni lu|e, {to dozvoluva da ja zapoznaam zemjata odvnatre, kako {to velat “od prva raka”.

Va{ata otvorenost, prijatelstvo i optimizam inspiriraat za inicirawe novi proekti koi mo`at da se realiziraat me|u Ukraina i Makedonija. Mnogu mi se dopa|a narodnoto tvore{tvo, ma|epsan sum od pejza`ite i od lu|eto na Makedonija koi }e se najdat “vo kadar” za vreme na semejnite patuvawa so fotoaparatot.

Za mene Makedonija e mnogu interesna zemja za rabota i udobna za `iveewe.

foto: FILIP POPOVSKI

30 COMPANY PROFILE EVROPA 92

SEKOGA[ SLEDIME [TO E “IN” VO GRAFI^KATA INDUSTRIJA PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk @ p

red 21 godina, koga retko koj razmisluval za vleguvawe vo privaten biznis, Ratko Dimitrovski zaedno so dvajca partneri re{il da po~ne biznis so pe~atewe. Iskustvoto na Dimitrovski od raboteweto vo ko~anskata pe~atnica Mladost 91 mu vlealo golem optimizam i vizija deka ovoj biznis ima idnina.

Pe~atnicata ja startuval vo sopstvenata ku}a vo Ko~ani, a prvata ma{ina e kupena so pozajmeni pari.

“Uslovite za rabota bile o~ajni. Ku}ata vo koja mojot tatko go startuva{e biznisot be{e so nedovr{eni prostorii i bez greewe. Nikoj ne veruva{e deka }e uspee”, raska`uva negoviot sin, Vlatko Dimitrovski, koj denes upravuva so edna

P

Evropa 92 po~na da raboti i so digitalna ma{ina za pe~atewe, investicija koja ~ini 150 iljadi evra

od najgolemite pe~atnici vo zemjava, Evropa 92, koja samata za svoi potrebi na godi{no nivo tro{i od 3.000 do 4.000 toni hartija.

Prvi~nata dejnost na Evropa 92, koja go dobila imeto poradi vizijata deka }e se dr`i do evropskite standardi (brojkata 92 poradi o~ekuvawata porane{nata Jugoslavija da stane del od Evropskata unija vo 1992 godina), bila pe~atewe na kompjuterski formulari. Postojano sledej}i gi trendovite vo grafi~kata industrija, kompanijata poleka po~nuva da se {iri i prostorno i vleguva vo razli~ni sektori od ovaa industrija.

Prvata zgrada ja gradi vo industriskata zona i e edna od prvite kompanii koi po~nuvaat biznis ovde. Vo 1994 godina po~nuva da pe~ati i dnevni vesnici.

“Toa na {to sme posebno gordi e

100

iljadi primeroci katalozi vo boja (A4 format na 16 stranici) vo grafi~kiot centar Evropa 92 mo`e da ispe~at i ispora~aat za nepolni 24 ~asa

{to tokmu vo na{ata pe~atnica e otpe~aten prviot broj na dnevniot vesnik „Dnevnik”“, veli Dimitrovski, koj pred da po~ne da upravuva so kompanijata steknal obrazovanie vo SAD, kade {to diplomiral na pe~atarski menaxment na univerzitetot vo Xorxija. Prvoto iskustvo vo Evropa 92 mu e kako tehni~ko lice za kontakti so klienti.

Toa {to Evropa 92 ja pravi posebna vo sporedba so drugite kompanii koi se zanimavaat so pe~atewe, kako {to veli

Po~nuvaj}i so edinstvenata linija za proizvodstvo na kompjuterski formulari vo 1991 godina, kontinuirano sledej}i gi najsovremenite trendovi vo pe~atarskata industrija, Evropa 92 izrasna vo edna od najgolemite i najuspe{ni grafi~ki kompanii vo zemjava

BROJ 641

08/02/2012

COMPANY PROFILE

www.kapital.mk

Dimitrovski, e {to postojano gi sledat trendovite vo pe~atarskata industrija.

Kako rezultat na toa, kompanijata e rangirana me|u dveste najuspe{ni kompanii vo Makedonija.

“Visokoto nivo na inovativnos t, sofisticiranosta, kvalitetot i preciznosta vo proizvodstvoto, kako i celosnoto po~ituvawe na `elbite na na{ite klienti. Toa e tajnata na na{iot uspeh. Na{ata kompanija e primer za kompanija vo koja postojano se investira vo sovremenite standardi za pe~atewe, kako i najnova grafi~ka tehnologija”, veli Dimitrovski.

Vo 2000 godina kompanijata prodol`uva da se {iri i dobiva nova zgrada, pa so izgradbata na poslednata treta hala, koja }e slu`i za dorabotka, minatata godina, denes taa se protega na 9.000 metri kvadratni. Novata investicija e vo vrednost od 400 iljadi evra.

NAPLATATA NAJGOLEM PROBLEM Svetskata kriza ima{e vlijanie za opa|awe na pobaruva~kata vo ovoj sektor, objasnuva Dimitrovski, no sepak, spored nego, najgolemiot problem koj go optovaruva ovoj biznis, kako i vo drugite sektori e naplatata, koja ovie kompanii gi pravi nelikvidni iako imaat solidni nara~ki.

“Naplatata te{ko odi pa duri i so redovnite pla}a~i. Site ja ~uvstvuvame nelikvidnosta na stopanstvoto”, veli Dimitrovski.

Sepak, Evropa 92 kontinuirano raboti so dobivka, koja isklu~ivo e nameneta za reinvestirawe za potrebite na kompanijata.

Pe~atarskiot biznis vo zemjava, kako {to objasnuva Dimitrovski, trpi i od nelojalnata konkurencija od divite pe~atnici.

“Nelegalnite pe~atnici, koi ne gi prijavuvaat rabotnicite i ne pla}aat danoci se seriozna zakana”, veli Dimitrovski.

Seriozen problem za pe~atarskata industrija e i nedostigot od kadri specijalizirani za ovaa dejnost. Kadarot koj se proizveduva na Fakultetot za grafika vo Bitola, osven {to e potkovan teoretski, mnogu te{ko se snao|a vo praktika, pa

[TO SE PE^ATI VO EVROPA 92?

Vo pogonite na Evropa 92, pokraj linijata za kompjuterski formulari, instalirani se i linii za proizvodstvo na vesnici, magazini, spisanija, bro{uri, katalozi, knigi, prospekti, letoci, plakati i inserteri. Vo pe~atnicata pe~at podgotveni materijali, a Evropa 92 po potreba i samata vr{i podgotovka na razli~ni tipovi materijali. Po tehnologijata koja ja koristi taa e lider vo Makedonija. Ovaa pe~atnica e me|u prvite vo zemjava koi koristat i laserska oprema za pe~atewe, investicija vredna 150 iljadi evra. Kompanijata Evropa 92 momentalno raboti i na implementacija na standardot ISO 9001 i na dobivawe ekolo{ka dozvola. kompaniite mora da gi doobu~uvaat. od stranstvo. Vo Evropa 92 hartijata “Koga kaj nas }e dojdat kadri koi {to- naj~esto ja kupuvaat od Norve{ka, [vedtuku go zavr{ile fakultetot, mnogu ~esto ska, Slovenija, Germanija i od Finska, konstatirame deka ne nau~ile mnogu, pa od kade {to nabavuvaat i pe~atarska mora da potro{ime kvalitetno vreme za oprema i boja. nivna doedukacija. Za `al, mnogu ~esto Vo zemjava vo momentov nikoj ne proizveduse slu~uva po vlo`enoto vreme va hartija. Do pred nekolku i pari vo niv da ja napu{tat godini vo Ko~ani rabote{e pe~atnicata, baraj}i pogolema fabrika za hartija, a od pred zarabotuva~ka vo stranstvo, izvesno vreme i skopska Komuna trend koj e tipi~en za mala minuti so pomo{ na go zatvori pogonot za recikoprema sredina kako {to e Ko~ani. sedigitalnata lirana hartija. potrebni za da se So postarite kadri pak, imame dobie gotov proizvod “Otvoraweto fabrika za hartija drug problem. Tie te{ko se e seriozna invesadaptiraat na novoto vreme”, ticija. Bi bile odnosno kapitalisti~kiot potrebni okolu “surov” na~in na rabotewe” iljadi toni hartija 2 0 0 m i l i o n i objasnuva Dimitrovski. evra”, veli Dimgodi{no za svoi potrebi koristi Interesen podatok e deka 40% itrovski. od vrabotenite vo ovaa kom- samo ovaa pe~atnica Vo sumata golem panija se lica so hendikep. udel ima nabavkaKompanijata ima 120 vraboteni i kako ta na celuloza, osnovata {to veli Dimitrovski, i visokokvalifi- surovina za proizvodstvo kuvan i obu~en menaxerski tim. na hartija, koja se nabavuva od Brazil, VO ZEMJAVA NIKOJ NE R usija, skandiPROIZVEDUVA HARTIJA Edna od pogolemite stavki koja ja zgol- navskite zemji i emuva cenata na pe~atarskite uslugi e od Kanada, koi se transportot, bidej}i site repromaterijali bogati so borova kompaniite od ovoj sektor gi nabavuvaat {uma.

10 4

VLATKO DIMITROVSKI GENERALEN MENAXER NA EVROPA 92

Visokoto nivo na inovativnost, sofisticiranosta, kvalitetot i preciznosta vo proizvodstvoto, kako i celosnoto po~ituvawe na `elbite na na{ite klienti. Toa e tajnata na na{iot uspeh.

31

32

Pretpriema~ &...

PATOT NA AGROKOR DO REGIONALEN LIDER:

KOI SE LEKCIITE ZA MAKEDONSKITE BIZNISI?

STANI KONKURENTEN I [IRI SE REGIONALNO

BROJ 641

08/02/2012

MENAXER

www.kapital.mk

Od mal biznis za cve}iwa formiran pred 35 godini, Agrokor prerasna vo zemjodelsko-prerabotuva~ki sinxir, vo koj{to sistemski se neguva hrvatskoto proizvodstvo i se pottiknuvaat avtohtoni hrvatski proizvodi. Hrvatite sega imaat kompanija so ~etiri milijardi evra prihod godi{no, koja {titej} i gi svoite biznis-interesi, gi {titi interesite na hrvatskata ekonomija. [to mo`eme da nau~ime od Agrokor?

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

oga koncern kako hrvatski Agrokor ima godi{na proda`ba od nad 3,7 milijardi evra, {to e edna milijarda evra pove}e od celiot Buxet na Makedonija, interesno e da se proanalizira kakov bil patot na uspehot na kompanijata, koja po~nala kako mal biznis so cve}iwa vo dale~nata 1976 godina i stignala do pozicijata najgolem proizvodno-trgovski sinxir vo Jugoisto~na Evropa. Kriti~arite na osnova~ot i sopstvenik na Agrokor, Ivica Todori}, mnogu pati dosega mu go osporuvale uspehot, tvrdej}i deka e klasi~en balkanski tajkun, koj{to gi iskoristil vrskite so politikata i preku pomalku ili pove}e somnitelni akvizicii i na~ini na finansirawe do{ol do biznissega ja poseduva. Me|utoa, imperijata {to se “du{egri`nik” ne mo`e da go nitu eden “du{eg deka Todori} uspea preku ospori faktot de rastot na svoite zemjodelsko-prehranbeni kompanii, investiciite vo i trgovski komp postoe~ki i novi kapaciteti vo regionot i plasman pred s$ po{iroko da im obezbedi o od nego da `iveat na hrvatskite proizvodi, proi 40.000 vraboteni vvo koncernot sose nivnite semejstva, kako i iljadnici individualni kooperanti. farmeri koi se negovi n da go prezeme Namerata na Agrokor A trgovski sinxir, najgolemiot slovene~ki slove Merkator, e samo u{te edna potvrda deka Todori} saka da oobezbedi nov pazar, prvo za proizvodite na svojot koncern, a potoa i za ostanatite hrvatski proizvoditeli slovene~kiot i na ostanatite na sloven

K

regionalni pazari kade {to e prisuten Merkator. No, kako, vsu{nost, stigna Agrokor do svojot uspeh i {to mo`at od negoviot primer da nau~at makedonskite kompanii, za koi{to postojano pi{uvame deka slabo go imaat razvieno nagonot za rast vo i nadvor od doma{nite ramki.

“Agrokor e edna od retkite kompanii vo Hrvatska koja od samiot po~etok ima{e jasna vizija i strategija na rabotewe, strategija {to be{e jasno odredena, no postojano se preispituva{e. Nie od samiot po~etok imavme jasni celi vo site na{i klu~ni biznisi da staneme lideri na doma{niot pazar.

Koga gi ostvarivme tie celi, mnogu brzo ja iskristaliziravme vizijata na Agrokor kako regionalen lider. Vo segmentot na sladoledite stanavme nesomneni regionalni lideri na site pazari na koi{to rabotime.

Na doma{niot pazar sme lideri vo segmentot voda, kako i na bosanskiot pazar.

Sfativme deka konkurentnosta e uslov bez koj nema opstanok na kompanijata i site na{i biznisi mora da bidat konkurentni na otvoreni pazari”, istakna Qerka Puqi}, potpretsedatel za biznis-strategii vo Agrokor, vo edno intervju za hrvatski biznis-magazin pred pet godini.

DA STANE[ KONKURENTEN VO SITE KLU^NI BIZNISI

Svoeto proizvodno portfolio Agrokor go konsolidira{e vo 1995 godina. Do 2000 godina koncernot sprovede seriozno restrukturirawe, doinvestira{e vo reorganizacija na rabotata, a od 2000 godina regionalno se {iri i intezivno raboti na internata ekonomija na site svoi kompanii. Denes vo koncernot mo`e da se pofalat deka vo site nivni vode~ki biznisi se konkurentni vo odnos na globalnata ekonomija.

Paralelno so strategijata Pa Agrokor postepeno stana zemza probivawe na regional- jodelsko-prerabotuva~ki sinxir vo koj{to sistemski se neguva nit pazari, drugiot golem nite hrvatskoto proizvodstvo i se na napor {to go vlo`uva{e pottiknuvaat avtohtoni hrvatski proizvodi. Predizvikot {to Iv Ivica Todori} i negoviot stoel na toj pat bil dali mo`at Ag Agrokor be{e da pronajde hrvatskite proizvodi cenovno da im konkuriraat na evropskite do dobar izvozen proizvod. na potpolno otvoren pazar? Za [ [ireweto vo regionot se toa kakva strategija zacrtal Agrokor vo toj pogled neka od odviva{e prete`no preku primerot so sinxpr prezemawa i proizvodstvo poslu`i irot na dodadena vrednost vo vo zemjite od regionot, {to proizvodstvoto na svinsko meso vo Agrokor i sporedba so toj se poka`a kako odli~na sistem vo Danska, koja potpresstra strategija za koncernot. tsedatelkata Lerka Puqi} ja objasnila na edna konferencija

AGROKOR: LI^NA KARTA

D

elovniot proekt Agrokor datira od 1976 godina, po~nat kako mal biznis – trgovija so cve}iwa. Denes Agrokor e vistinski xin vo proizvodstvoto na hrana vo Isto~na Evropa. Vraboteni se 40.000 rabotnici. Todori} poseduva pove}e od 90% od koncernot, dodeka za kreditite zemeni od strana na Evropskata banka za obnova i razvoj (EBRD) bankata dobi okolu 8% od kapitalot na kompanijata.

Vo carstvoto na Todori} se vklu~eni i najpoznatite hrvatski brendovi vo proizvodstvoto na hrana, kako sinxirot od supermarketi Konzum; najgolemiot hrvatski proizvoditel na mineralna voda, Jamnica; fabrikata za sladoledi Ledo; Yvezda, najgolema fabrika za proizvodstvo na margarini vo Hrvatska. Potoa, tuka se mesnata industrija PIK Vrbovec i PIK Vr{ac, kako edni od najgolemite mesni industrii vo porane{na Jugoslavija, kako i najgolemiot zemjodelski kombinat vo Hrvatska, Beqe. Za goleminata na Agrokor }e spomeneme deka delovnata edinica za zemjodelstvo obrabotuva nad 130.000 hektari. Toa e okolu polovina od vkupnoto obrabotlivo zemji{te vo Makedonija. za hrvatskiot agrobiznis. Toa e samo eden segment vo zemjodelsko-prerabotuva~kata industrija, a sporedbata e napravena so zemja koja{to e najnapredna vo proizvodstvoto na svinsko meso vo svetot, pa zatoa, vo Agrokor za “ben~mark” go zemale toa {to e najuspe{no.

Agrokor vo 2005 godina gi prezede doma{nite mesni industrii, PIK Vrbovec i PIK Belje, koi{to, me|u drugoto, vo porane{nata jugoslovenska federacija bea golemi proizvoditeli na svinsko meso i na prerabotki. Agrokor gi zatekna vo situacija pred bankrot, koja{to bara{e kompletno restrukturirawe, nova organizacija, novi proizvodi i postojano investirawe i komunicirawe na tie promeni so potro{uva~ite.

Ekspertite od Agrokor gi “skenirale” toga{nite odnosi vo proizvodstvoto na sto~na hrana, vo proizvodstvoto na prasiwa, vo toveweto sviwi, vo industrijata za mesni prerabotki i na krajot na sinxirot, vo maloproda`bata. Zaklu~okot bil deka

33

34 MENAXER najgolem udel vo maloproda`nata cena na kilogram meso na pazarot, koja{to bila za 50% poniska otkolku vo Danska, & pripa|al na maloproda`bata, a ne na proizvodstvoto, koe{to e pod golem tro{koven pritisok.

Vo proizvodstvoto na `itni i industriski kulturi, potoa na sto~na hrana (vo ostanatite zemjodelski kombinati {to gi poseduva koncernot) Agrokor zaklu~il deka s$ u{te ne e celosno konkurenten, no deka bil mnogu blisku do najdobrite vo bran{ata.

Veterinarnite tro{oci, tro{ocite na rabota - koi{to ne podrazbiraat cena po rabotnik, tuku se pove}e problem na organizacija i stepen na modernizacija – bile elementi vo koi{to s$ u{te ne bile konkurentni. Ne bile konkurentni nitu vo cenata na prasiwata, a so toa nitu vo cenata na tovenite sviwi.

Me|utoa, vo ramkite na Agrokor napravile plan kako da postignat najdobra svetska praktika i do 2010 godina se pribli`ija do najdobrite. Vo period od pet godini Agrokor vlo`i okolu 200 milioni evra vo zemjodelsko proizvodstvo. Na toj na~in koncernot obezbedil obrabotka na zemjata vo adekvatni agrotehni~ki uslovi za da postigne svetski prinosi; so taka formirana cena na proizvodstvoto na surovini vleguva vo proizvodstvo na sto~na hrana vo fabriki {to se sovremeno tehnolo{ki opremeni. Procesot prodol`uva na farmite {to poseduvaat najdobra tehnologija,

Agrokor postepeno stana zemjodelsko-prerabotuva~ki sinxir vo koj{to sistemski se neguva hrvatskoto proizvodstvo i se pottiknuvaat avtohtoni hrvatski proizvodi. Predizvikot {to stoel na toj pat bil dali mo`at hrvatskite proizvodi cenovno da im konkuriraat na evropskite na potpolno otvoren pazar? no i najdobar menaxment i organizacija na upravuvaweto, istaknuva Puqi}. So toa se ostvaruva kone~nata cel, a toa e konkurentnost na finalniot proizvod, {to }e bide klu~no za uspeh na hrvatskiot izvoz na noviot evropski pazar, kade {to od slednata godina hrvatskite kompanii } e imaat sloboden pristap.

Denes zemjodelskite kombinati na Agrokor rabotat so poln kapacitet - so okolu 50% sopstveno proizvodsto u~estvuvaat vo podgotovkata na surovinskata baza, dodeka ostatokot go kupuvaat na pazarot. Vo podgotovkata na sopstveniot sto~en fond se vlezeni vo silna kooperacija, koja{to nastojuvaat i ponatamu da ja razvivaat. Tezata na Agrokor

Kapital Akademija...

Spored ekspertite, Agrokor e “regionalen heroj” Slovene~kiot ekspert Andrej Vizjak analiziral 600 kompanii od cel svet koi{to se poka`ale otporni na dve krizi vo poslednite 10 godini. Vo svojata kniga “Formuli za uspeh vo novata decenija” toj definira ~etiri osnovni modeli na uspeh koi{to mo`e da gi sledi sekoja kompanija - lokalen specijalist, regionalen heroj, me|unaroden pobednik i sektorski globalist. Osnovnata poenta e deka koj ne raste e osuden na propast.

Od nam poznatite firmi vo regionot, Agrokor e dobar primer za regionalen heroj, smeta Vizjak. “Se zanimava so trgovija, proizvodstvo i so niza drugi dejnosti i gi koristi pazarnite sinergii me|u niv”, veli toj. e deka samo golemite proizvoditeli mo`e da gi vle~at malite i deka toa e klu~ot za razvojot na zemjodelskiot sektor.

“Nie ne planirame da imame sopstveni farmi, no }e im pomogneme na malite farmeri toa da go rabotat za nas, za poznat kupuva~, da rabotat po najmoderna tehnologija i so znaewa koi{to mo`eme da im gi obezbedime”, ja objasnuva{e strate-

member of KAPITAL MEDIA GROUP m

“OBLIKUVAJTE GO VA[ETO ZNAEWE” NAJNOVITE TRENDOVI I TEHNOLOGII NA E-U^EWE 22 Fevruari 2012, hotel “ Aleksandar Palas” Skopje ERP Concept zaedno so TTS GmbH organizira konferencija posvetena na najnovite trendovi vo e-U~ewe, izgotvuvawe na dokumentacija i zadr`uvawe na znaewe vo ramkite na uspe{nite organizacii.

OTKRIJTE Dali e mo`no vo isto vreme da se kreira simulacija, e-U~ewe i dokumentacija vo edinstven ~ekor? Da! Dali e mo`no istovremeno da se treniraat stotici vraboteni, locirani na razli~ni mesta niz svetot vo edinstven ~ekor? Da! Dali e mo`no da se namalat vremeto i tro{ocite od e-U~ewe i izgotvuvaweto na dokumentacijata do 50%? Da!

PROBAJTE Isprobajte ja najnovata verzija od TT Knowledge Force i kreirajte e-U~ewe, simulacija i dokumentacija so pritiskawe na edno kop~e.

BROJOT NA U^ESNICI E OGRANI^EN. U^ESTVOTO E BESPLATNO, REGISTRACIJA NA: AKADEMIJA@KAPITAL.COM.MK REGISTRIRAJTE SE DO 10 FEVRUARI I DOBIJTE BESPLATNO E-U^EWE.* (*u~esnicite koi }e se registriraat do 10 Fevruari }e dobijat besplatno e-U~ewe i dokumentacija za krajni korisnici za edna procesna faza vo IT sistemot na svojata kompanija. Vremetraeweto na besplatnoto e-U~ewe }e bide do 15 minuti)

SPODELETE Registrirajte se za konferencijata sega i spodelete go iskustvoto vo e-U~ewe so vode~kite Makedonski i Evropski kompanii.

"Systems to run your business better"

Проектот Kapital Akademija... е формиран на 25.09.2011 лица за контакт: Гордана Михајловска mihajlovska@kapital.com.mk, Дијана Гулакова akademija@kapital.com.mk 02 3298 110

MENAXER gijata za razvoj na sopstvenite kompanii, a so toa i na hrvatskoto zemjodelstvo Ivica Todori}.

IM PRODAVAAT VODA NA PREBIRLIVITE AMERIKANCI Paralelno so strategijata za probivawe na regionalnite pazari, drugiot golem napor {to go vlo`uva{e Agrokor be{e da pronajde izvozen proizvod. [ireweto vo regionot se odviva{e prete`no preku prezemawa i proizvodstvo vo zemjite od regionot, {to se poka`a kako odli~na strategija za koncernot.

“Toa mo`ebi be{e edinstvenata strategija so koja e mo`no da osvoite 80% od ne~ij pazar, zatoa {to samo so izvoz ne mo`evme toa da go napravime. Zna~i, akviziciite vo regionot si ja odigraa svojata uloga.

Sodavaweto izvozen proizvod e imperativ na dolgoro~no i uspe{no rabotewe, zatoa {to kompaniite mnogu te{ko opstanuvaat i na doma{nite pazari dokolku nemaat brend {to mo`e da konkurira na svetsko nivo”, re~e potpretsedatelkata Qerka Puqi} vo edno intervju za hrvatskite mediumi.

Za Agrokor od po~etokot toj brend bila vodata “jana”, koja{to prvo ja izgradija na hrvatskiot pazar, kade {to vo tri godini osvoi 60% od pazarot. Ovoj uspeh gi pottikna ~elnicite na Agrokor da se isprobaat i na najte{kiot pazar za ovoj tip proizvodi, amerikanskiot. Izvozot vo SAD po~na vo 2005 godina, prvo vo Wujork i vo okolinata, a potoa se ra{iri i vo pove}e sojuzni dr`avi preku golemite

Kako “JANA” ja “otkri” Amerika?

Izvozot na vodata “jana” na pazarot na najsilnata svetska ekonomija do{ol po idejata na Ivan Todori}, visok ~len na upravata na Agrokor i pomlad sin na Ivica Todori}, i negoviot prijatel Mo Stojnovi}, roden vo Hrvatska, no dolgi godini so prestoj vo Wujork. Nivniot dobar odnos i prijatelstvo rezultiral so vistinski biznis-uspeh: dodeka Todori} pomladiot ja sozdal vizijata za “jana” vo Amerika, Stojnovi} preku svoite delovni i privatni vrski ja vovel “jana” vo golemite trgovski sinxiri, no i vo fri`iderite na mnogu svetski slavni li~nosti.

Hrvatskata voda redovno ja pijat Leonardo di Kaprio, Orlando Blum, peja~ot na R.E.M, tapanarot na U2, a ~esto e i oficijalna voda na nastani vo {ou-biznisot i vo sportot. Od 2006 do 2010 godina “jana” be{e oficijalna voda na wujor{kata sala Medison skver garden.

maloproda`ni sinxiri (podetalno za ova vo ramkata ponatamu vo tekstot). Vodata be{e izvonredno prifatena od pazarot i “jana” denes na Amerikancite im se nudi pod sopstveniot brend, kako proizvod od najgorniot, premium-segment na vodi, vo cenovno najskapata klasa. Vo Agrokor ne odea nitu pod privatna marka, nitu gi spu{tija cenite za da go osvojat pazarot. Za taa cel, Agrokor osnova{e svoja kompanija vo Wujork, koja se zanimava prvenstveno so uvoz na “jana”. “Jana” se izvezuva i na ungarskiot, na srpskiot i u{te nekolku

pazari od regionot, se razbira i na makedonskiot. Isto taka e prisutna vo Italija, Portugalija i vo drugi zemji od EU. “Na golemite pazari, kako {to e amerikanskiot, ote`nitelna okolnost e da se prezentira proizvod koj{to doa|a od mal i prili~no nepoznat pazar. Nasproti toa, turisti~kiot brend na Hrvatska, kako destinacija so nedoprena priroda, ~ista okolina i brojni prirodni resursi, vo golema mera pomaga na marketin{kata prezentacija na proizvod kako {to e vodata”, velat vo Agrokor.

35

36 MARKETING Vo ovoj i vo slednite dva broja na „Kapital”, }e vi pretstavime tri top-menaxeri na Amerikan ekspres, Jahu i Virxin atlantik ervejs, so nivnite razmisluvawa za idninata na marketingot

MOJOT STAV:

XON HEJZ

MARKETING-DIREKTOR NA AMERIKAN EKSPRES

KAKVA E IDNINATA NA MARKETINGOT inuvame niz revolucija koja mnogu nalikuva na Industriskata revolucija. Tolku e dlaboka promenata. Neodamna razgovarav so eden od vrabotenite vo vrska so ova novo doba vo marketingot. Vo kratki crti, razgovorot be{e sledniov: „]e se obideme da ja izneseme tvojata ideja na pazarot”, rekov jas, „a svetot }e odlu~i dali idejata ima ili nema vistinska vrednost, }e razgovara za nea, a potoa }e ja rangira taka kako {to saka”. Sogovornikot odgovori: „OK, zna~i navistina ja izgubivme kontrolata?”

Jas odgovoriv: „Da, taka e. Ne mo`am da kontroliram s$ {to se zboruva za nas”. A potoa mu rekov na sogovornikot: „No znaj, ti si sepak 100% odgovoren za ishodot”.

Reakcijata glase{e: „Toa ne e fer”. I ne e. No, takov e svetot vo koj `iveeme. Vaka e povozbudlivo, zatoa {to ako navistina imate dobar proizvod ili odli~na programa, mo`e da predizvika ogromen interes na pazarot. Toa e vozbudlivo.

No, predizvikot za pove}eto lu|e koi se zanimavaat so proda`ba denes e: „Kako

M

me smetate za odgovoren za uspehot na ovoj proizvod, koga ne mo`am da kontroliram {to }e ka`e nekoj za nego, ili {to }e dodade na toa nekoj drug?”

RAZBIRAWE I PRIVLEKUVAWE NA KLIENTITE Sre}ni sme {to imame mnogu strastvena i dinami~na zaednica na ~lenovi koi imaat karti~ki. Na primer, site go znaat – re~isi site do eden – datumot na nivnoto za~lenuvawe. I pokraj site lozinki i s$ {to lu|eto moraat da zapomnat vo `ivotot, vedna{ }e vi ka`at, „Jas sum ~len od 1991 godina”. Ne mi teknuvaat premnogu brendovi, ~ii sledbenici napamet go znaat svojot sta` kako klienti.

Silata na ovaa vrska se manifestira na razni na~ini. Zemete go kako primer zemjotresot vo Haiti, koj se slu~i vo januari 2010 godina. Im se obrativme na kratko na na{ite ~lenovi vo vrska so toa {to mo`at da napravat za da pomognat i za osum nedeli dobivme donacii od vkupno 100 milioni dolari i 87 milioni poeni od Membership Rewards.

Koga }e sfatite deka ova e grupa lu|e koja navistina ima ~uvstvo na pripadnost –

deka ovoj brend im e va`en – po~nuvate da gi gradite va{ite marketing-planovi okolu ~uvstvoto na pripadnost vo taa zaednica. Zatoa, ako otkrieme, vrz osnova na va{iot profil na nabavki, deka sakate vino, sakate da ve~erate vo restorani ili deka sakate golf, }e mo`eme ponatamu da ve vklu~ime vo ne{tata koi vi se va`ni vam kako li~nost. Stanuva zbor za dijalog, koj ne se zasnova samo na mejlovite koi nie gi ispra}ame i povratnite odgovori od klientite. Ovoj dijalog zna~i deka nie ja ~uvame va{ata privatnost po sekoja cena, no i deka prezemame prifatlivi ~ekori za da doznaeme {to ve interesira i potoa da vi ponudime podobra usluga. Toa e del od dijalogot; taka ve slu{ame.

Isto taka, imame korist od toa {to go pi{uvaat lu|eto za nas po blogovi, toa {to se zboruva na socijalnite mre`i, i naslu{nuvaweto na glasinite. Vo momentov mo`eme vnimatelno da gi nabquduvame ovie ne{ta samo preku natpisite na Internet, da razbereme dali ima pozitivno ili negativno ~uvstvo i kakva e sporedbata so glasinite koi kru`at za na{ite konkurenti. Toa e mo{ne korisno, bidej}i u~ime, na primer, da ne reagirame premnogu burno za ne{to {to najverojatno }e pomine mnogu brzo. Toa navistina ni pomaga da odredime kako }e odgovorime vo razli~ni situacii.

Sozdadovme grupa merki koi pretstavuvaat rani indikatori, koi ni ka`uvaat dali sme na vistinskiot pat. Potoa imame biznis-merki, koi go davaat krajniot rezultat. Da ja zememe kako primer programata Small Business Saturday. Koga se zapra{avme „Dali ova uspea?”, najprvin gi ispitavme glasinite – {to velat lu|eto za programata na socijalnite mre`i?

Na Facebook ima{e pove}e od 1,5 milioni lu|e na koi im se dopa|a{e ovaa inicijativa. Toa e golema brojka i pozitiven ran indikator. Potoa poddr{kata se materijalizira{e vo biznis: kaj site maloproda`nici koi ja prifatija karti~kata toj den, proda`bata se zgolemi za 9% vo odnos na prethodnata godina. Kaj malite biznisi koi u~estvuvaa vo Small Business Saturday proda`bata porasna za 28%. Toa se prili~no visoki brojki.

Xon Hejz e glaven marketing-direktor na American Express od 2003 godina. Prethodno, rabotel kako izvr{en potpretsedatel za globalno reklamirawe i brend-menaxment vo kompanijata.

29 FEVRUARI, SPECIJALEN PRILOG

KORPORATIVNA OP[TESTVENA ODGOVORNOST KAPITAL MEDIA GROUP ZA PRVPAT GO PODGOTVUVA SPECIJALNIOT PRILOG “KORPORATIVNA OP[TESTVENA ODGOVORNOST” VO NEGO KE PRO^ITATE ZA: ANALIZATA NA SOSTOJBATA VO OVA POLE NA KOMPANISKOTO DELUVAWE VO MAKEDONIJA KOLKU SE KOMPANIITE SVESNI ZA SVOJATA POZICIJA VO ZAEDNICATA KAKVI PRAKTIKI SPROVEDUVAAT VO NASOKA NA ZGOLEMUVAWE NA SVOJATA OP[TESTVENA ODGOVORNOST KOLKU VLIJAE KRIZATA VRZ NIVNITE PROGRAMI ZA OP[TESTVENA ODGOVORNOST ZA SITE INFORMACII I PRA[AWA OKOLU OGLASUVAWETO OBRATETE SE DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL: prilozi@kapital.com.mk; TEL: 02 3298 110LICE ZA KONTAKT: JASMINA SAVOVSKA TRO[ANOVSKI KAPITAL MEDIA GROUP DOO; P-FAH 503 1000 SKOPJE TEL. 02 3298 110; FAKS. 02 3298 111

Kapital Akademija...

member of KAPITAL MEDIA GROUP m

објавува

ОБУКА ПОДГОТВЕТЕ СЕ ЗА ИНВЕСТИТОРИ!

17 февруари 2012 Стопанска Комора на Македонија Имате одлична биснис идеја но немате доволно финансиски средства за реализирање? Барате инвеститори за Вашите нови проекти? Имате потреба од дополнителен капитал во компанијата? Посетете ја обуката “Подгответе се за инвеститори”!

НА ОБУКАТА ЌЕ НАУЧИТЕ:

Како да ги изберете најдобрите бизнис идеи во компанијата; Како да изградите победнички тим; Во зависност од тоа во која фаза е вашиот бизнис, кои се најдобрите извори на финансирање; Како функционираат бизнис ангелите и мрежите на бизнис ангели; Бизнис планирање и презентација на бизнис планот; Методи на вреднување на компанијата, структурирање на зделка и излезни стратегии; Специфични типови на договори кои се користат во релациите со инвеститорите.

ОБУКАТА Е НАМЕНЕТА ЗА:

СО СЕБЕ ЌЕ МОЖЕТЕ ДА ПОНЕСЕТЕ:

Урнек од договор со инвеститори кој најчесто се користи во праксата; Урнек кој се користи при вреднување (валуација на компанијата); Листа со излезни стратегии и клаузули која мора да ја имате предвид кога ќе влезете во преговори со инвеститорот; Вештини во презентирање на вашата идеја во една минута; Знаење како најдобро да ја припремите вашата компанија и вашите вработени за пред потенцијален инвеститор. Сите заинтересирани за учество на оваа обука можат да се пријават најдоцна до 13 Февруари 2012 година.

ПРЕДАВАЧ БЛАЖ КОС, direktor na VEN^RLAB D.O.O. (VENTURELAB), i menaxer na Mre`ata na biznis angeli vo Slovenija i Fondot na biznis angeli vo Slovenija. Aktivno e involviran vo pretpriemni{tvoto u{te od svojata 19 godi{na vozrast, koga zapo~nuva dve sopstveni kompanii. Vo poslednite nekolku godini e osobeno fokusiran na finansirawe na kompanii so kapital na udeli. Toj e predava~ i moderator na mnogu biznis konferencii, doma{ni i stranski, konsultant na preku 50 biznis grupi i ima pregledano nekolku stotici biznis planovi. Bla` Kos e ~len na nekolku biznis asocijacii i komiteti i avtor na eden od naj~itanite biznis blogovi vo Slovenija.

Obukata }e se izveduva na srpski jazik.

Сопственици на компании Извршни менаџери на компаниите Финансиски менаџери Останати високи позиции во компанијата

Проектот Kapital Akademija... е формиран на 25.09.2011 лица за контакт: Гордана Михајловска mihajlovska@kapital.com.mk, Дијана Гулакова akademija@kapital.com.mk 02 3298 110

38 NA RU^EK SO...

STOJ^E TASKOV

REGIONALEN DIREKTOR NA EOS ZA JUGOISTO^NA EVROPA

ZA USPEH SE POTREB ZNAEWE, NO PRED SÈ @elbata za celosno ostvaruvawe, apetitot za rizik, otvorenosta kon sekakvi predizvici, pasijata za patuvawa od Taskov pravat menaxer koj se gri`i za portfolijata na najgolemite banki vo zemjava i vo Jugoisto~na Evropa. Studentskiot prestoj vo SAD mu dava nova dimenzija na `ivotot, koja mu ovozmo`uva za desetina godini i vo Makedonija da go `ivee amerikanskiot son PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

emirniot duh, qubopitnosta, strasta za `ivotot na Taskov mu nosat najrazli~ni predizvici, koi za deset godini go donesoa do ulogata na internacionalen menaxer koj upravuva so kreditni portfolija na pove}e od 50 banki i so 700 vraboteni vo pet zemji vo regionot.

Iako vo tinejxerskite godini go zaintrigirala glumata, pa e del od nekolku poznati teatarski pretstavi, me|u koi i “Haj-faj” na Goran Stefanovski, brzo sfa}a deka ovaa profesija kaj nas ne e mnogu ceneta i deka ne nudi ubav i siguren `ivot.

N

Impresioniran od pravoto, po zavr{uvaweto op{ta gimnazija odlu~uva svoeto obrazovanie da go prodol`i na Pravniot fakultet vo Skopje. Fakultetot go zavr{uva so impozantni rezultati.

So prosek od 9,75, proglasen e za eden od najdobrite studenti na generacijata.

Sepak, najubavite spomeni od studentskite denovi mu se povrzani so dvete patuvawa vo SAD, kako del od programata Work and Travel. Raboteweto vo SAD mu dava celosno nova dimenzija na `ivotot i mu pomaga da se odlu~i polesno da vidi do kade saka da stigne vo karierata koja doprva mu pretstoi.

“Prestojot vo SAD be{e kr{ewe na mentalnata bariera. Od sredina vo koja

NA[ETO MENI So Taskov od na bogatoto meni Arabeska se odlu~ivme za ”. salata “cezar

sekojdnevno ti velat “Ne baraj mnogu” i “Ne pravi vaka, oti...”, doa|a{ vo mesto kade {to va`at i se `iveat sosema drugi pravila. Samo neboto ti e limit. Lu|eto ti veruvaat i ni{to ne e nevozmo`no.

Tamu nau~iv deka }e uspee{ tolku kolku {to si zamislil. Ako ne misli{ deka }e uspee{ i nema{ hrabrost da probuva{ i da gre{i{, toa nema ni da se slu~i”, raska`uva Taskov.

Vo SAD raboti vo lizing-kompanija, a kako {to veli, za da mu bide celosno ispolneto vremeto, paralelno raboti u{te dve raboti. Tamu ja u~i lekcijata kako se pravat i kako se {tedat pari.

“Za razlika od pove}eto studenti, jas celo vreme rabotev. Prviot pat bev

BROJ 629

16/11/2011

NA RU^EK SO...

www.kapital.mk

BNI VIZIJA I È HRABROST malku nostalgi~en, a vtoriot pat ve}e bev vistinski Amerikanec. Duri se oblekuvav i zboruvav b kako k k niv. Nikoga{ k ne sum imal problem so adaptacija. Zarabotiv dovolno, pa koga se vrativ vo Makedonija, gi vrativ pozajmenite pari od tatko mi i plus ostana prili~no golema suma za mene. Nikoga{ nema da go zaboravam ~uvstvoto koga po prvoto patuvawe tamu si ja kupiv prvata kola za 100 dolari. Ne be{e ne{to posebna, no be{e moja. Ne morav od nikogo da baram da mi pozajmuva kola i pari.”

Od golema pomo{ vo tie vremiwa koga pred nego se najgolemite predizvici mu e poddr{kata od negovite roditeli, koi go podr`uvaat i go hrabrat deka mo`e da uspee vo s$ {to }e posaka.

“Po toa iskustvo, otkako probav s$ i sam uspeav vo edna sosema druga sredina, nema{e granici za moite apetiti. Nema ne mo`am.”

Prvoto rabotno iskustvo vo Makedonija go ima vo 2000 godina vo Germanskiot fond za obnova, kade {to se obu~uva za krediten referent i go osoznava kreditiraweto, {to mu stanuva glavna preokupacija. Iskustvata koi gi steknuva preku Fondot vo Tutunska

”Ako vo ne{to ne

veruva{, i najlesn oto ne{to stanuva te{ko”

39

40 4

”Ne e dovolna sa nau~i{ da se os mo vizijata za da uspee{. Treba da bodi{ od stravot, nego, a ne vizijatlo zo{to }e go `ivee{ a”

”Bitno e da ima{ fokus i sila da istrae{ vo toj fokus”

`ni” rmata se ednakvo va ”Su{tinata i fo

banka i vo Prokredit banka vo Saraevo u{te pove}e mu go dolovuvaat svetot na kreditiraweto, a rizikot i strasta koi toj gi povrzuva so ovoj biznis vo slednite tri godini u{te podlaboko go vnesuvaat vo ovaa oblast.

“Fasciniran od Stiglic i od rabotnite iskustva, vo ovoj period celosno se posvetiv na prou~uvawe na kreditiraweto preku najrazli~na literatura.

Kone~no po~nav da go `iveam toa {to go vidov vo SAD.” Slednoto rabotno iskustvo go ima vo Nacionalnata plate`na karti~ka, kade {to raboti kako proekt-menaxer, po {to sleduva raboteweto vo Internacionalna kreditna banka, dene{na Kapital banka. Vo toj period go zapoznava Hristos Savides, so koj{to re{ava da ja realizira zaedni~kata vizija - sozdavawe kompanija koja na bankite i na telekom-kompaniite }e im pomogne da upravuvaat so nivnite portfolija. Od vizijata proizleguva kompanijata Matriks (Matrix), koja podocna }e se pripoi na najgolemiot svetski finansiski server EOS, me|unarodna kompanija za otkup i naplata na dolgovi.

Po osnovaweto na kompanijata vo Makedonija, Taskov ja {iri kompanijata na prostorite na biv{a Jugoslavija.

“Nemirniot duh, `elbata za kompletno ostvaruvawe, pasijata za patuvawa bea glavnite dvigateli koi me nosea napred.

Se se}avam koga se odlu~iv za {irewe na firmata vo Srbija.

Sednav vo avtobus i stignav vo Belgrad, kade {to vo 2003 godina ne poznavav ama ba{ nikogo, no nemav strav. Veruvav vo sebe, za{to ulogata na padobranec vo nepoznat svet ve}e ja pre`iveav na 22 godini, koga prv pat sletav vo Wjuork. Si kupiv oglasnik i tamu najdov advokat koj me sovetuva{e kako da osnovam i da vodam firma vo Srbija.

Pet godini podocna i so mnogu pogolemo iskustvo, vo Hrvatska zakupiv sala vo eden mal hotel i sedum dena pravev intervjua za vrabotuvawe, s$ dodeka ne go najdov timot koj }e ja menaxira tamo{nata firma ponatamu. S$ be{e kako na film i za tri godini kompanijata vo Hrvatska stana to~no 10 pati pogolema od taa vo Makedonija. Sleduvaat pofalbite i priznanijata na me|unarodnite menaxeri na najgolemite banki so koi po~nav

da rabotam, koi mi pomognaa da gi nadminam lokalnite pogledi na vodewe biznis i da stanam vistinski, internacionalen menaxer.”

Taskov pred sebe ve}e ima nov predizvik. So nova kompanija, Inboks (Inbox), otvara nova perspektiva za efikasnost vo administrativnoto rabotewe na firmite. “[to pravite so dokumentite {to gi izdavate e pra{awe dali } e imate ili }e nemate svoja istorija na postoewe. Ako ne go ~uvame toa {to go sozdavame, hroni~no }e patime od nedostig od kontinuitet. Dr`aven, deloven, kulturen.”

Veli deka od lu|eto bara mnogu, no sekoga{ e najstrog kon sebe.

“Od lu|eto okolu sebe baram mnogu, no sekoga{ sum najstrog kon sebesi. Gi po~ituvam lu|eto, otvoren sum i ~esen i kon sebe i kon drugite. Ne zaboravam i na balansot na fizi~kata (energijata) i na psihi~kata sila.

Ovie raboti denes me donesoa tamu kade {to sum. Sfativ deka koga saka{ da postigne{ golemi raboti, treba prethodno da se zadovoli{ so mali pobedi na dnevna baza. Vo sprotivno, }e ja izgubi{ motivacijata dodeka da stigne{ do vistinskata cel.”

Od pred tri godini Taskov go ima mo`ebi najgolemiot predizvik.

Stana tatko na Nadja.

“Za mene toa e mnogu pote{ka uloga otkolku da bide{ generalen menaxer. Vo ovaa socijalna uloga sum nov. Sekoj den u~am ne{to novo od Nadja. Otkrivam nova oblast, za koja ne mo`am da ka`am deka sum ekspert i u`ivam vo sekoj mig pominat so nea. Dolg period vo `ivotot nemav prostor za privatniot `ivot. Rabotev od 8 do 8 ~asot, a potoa patuvav do Belgrad ili do Zagreb za narednoto utro tamu da bidam na rabota vo 8 ~asot.

Sega so novata uloga poleka go spu{tam kopjeto.”

Lekot za stresnoto sekojdnevie go nao|a vo avtomobilite, koi mu se najgolema pasija, bez koi, kako {to veli, ne mo`e. Fizi~kata sila, bez koja nema uspeh i koja ja neguva u{te od mal, isto so zadovolstvo mu go tro{i slobodnoto vreme. Nekoga{ posetuval sali za ve`bawe, a sega ima prostor za ve`bawe vo svojot stan, kade {to ima replika i na negovata kancelarija, pa kombinira ve`bawe i rabota.

62 TEHNOLOGII I BIZNIS

APLIKACIJA ZA NAJDOBRA APLIKA

BROJ 641 08/02/2012

www.kapital.mk

ACIJA

ekoj operativen sistem, kolku i da e najdobar, brz i na prv pogled kompleten, sepak raboti ograni~en broj raboti, t.e. vo osnova slu`i za da se postigne komunikacija pome|u korisnikot i ma{inata. Ona so {to se nadopolnuva celata rabota i {to go pravi uredot kompleten i personaliziran se aplikaciite i programite koi se instaliraat i so koi se postignuva hardverot da vi slu`i samo vam i na va{eto rabotewe.

Ova va`i za kompjuterite pred se, no vo posledno vreme istoto, pa i mo`ebi u{te pove}e mo`e da se prenese i na mobilnite telefoni. Za nivnata mo} i zna~ewe vo ovoj mobilen svet nema da oddelime nitu edna re~enica, premnogu e ka`ano, a korisnicite znaat najdobro. Isto taka korisnicite, bez razlika dali se raboti za biznis ili „obi~ni” korisnici ka`aa deka sakaat aplikacii, deka sakaat evtini aplikacii i bi bilo idealno istite da bidat prevedeni i na makedonski jazik za da mo`e polesno i pobrzo da se raboti i da se koristat. A zo{to pak da se preveduvaat, koga mo`e das e kreiraat?

Ova pra{awe si go postavija Mikrosoft i T-Mobile i dojdoa do re{enie so koe }e go zbogatat, makedonskiot i svetskiot pazar so Windows Phone 7.5 aplikacii koi gordo }e go nosat nazivot „Napraveni vo Makedonija”. Svesni deka vo Makedonija ima programeri i razviva~i na softver koi ako dobro se motiviraat i im se dadat vistinskite alatki mo`at da napravat „~uda”, tie re{ija da organiziraat natprevar vo izrabotka na originalna aplikacija za Windows Phone 7.5 operativniot sistem.

Sekoja prijavena aplikacija koja {to }e gi zadovoli generalnite barawa (da raboti bez problemi, da e originalna i da nema zabraneti sodr`ini) }e se najde na oficijalniot pazar na Windows Phone aplikacii nare~en Windows Phone 7 Marketplace kade {to kreatorot sam }e definira kolku saka da ja prodava aplikacijata i dali saka mo`ebi istata da ja deli i besplatno. Najdobrite pak sedum od site pristignati aplikacii }e dobijat i dopolnitelni nagradi i toa, najdobrite tri Windows Phone 7 telefon HTC Radar i sertifikat za osvoenoto soodvetno mesto, a ostanatite ~etiri od 4 do 7 mesto }e dobijat Mikrosoft brendirani hardverski uredi.

Sepak ova ne e se. Mikrosoft i T-Mobile svesni deka dizajniraweto na mobilni aplikacii vo Makedonija ne e na nivo na koe sakaat i treba da bide, tuku e pove}e individualna akcija na onie koi tie gi interesira, vo sklop na ovaa akcija, re{ija da organiziraat i besplaten kamp za site zainteresirani

S

TEHNOLOGII I BIZNIS studenti, entuzijasti i profesionalni razviva~i na aplikacii. Kampot nasloven kako Windows Phone kamp }e se odr`i na 25 i 26 fevruari na Fakultetot za informati~ki nauki i kompjutersko in`enerstvo - FINKI, a na nego }e predavaat iskusni predava~i. Tie najprvin }e gi zapoznaat i vovedat „kamperite” vo tajnite na programiraweto na Windows Phone bazirani aplikacii, a potoa so vistinskite alatki v raka, }e im pomognat sami da ja dizajniraat aplikacijata. Natprevarot oficijalno zavr{uva na 15 april 2012, posle {to }e sledi ocenuvawe na pristignatite proekti i finalno, eden mesec podocna }e se dodelat i nagradite na najdobrite.

Zo{to vakvite slu~uvawa se va`ni?

Prvo zatoa {to edni od najgolemite kompanii vo svoite industrii (T-Mobile i Mikrosoft) se zdru`eni zaedno i investiraat vo otkrivawe i pottiknuvawe na kreativnosta i produktivnosta kaj mladite koi mo`ebi imale ideja, no nemale vreme ili alatki, ili ednostavno nedostigal pottik. Vtoro, zatoa {to kreiraweto na mobilni aplikacii e vistinski hit vo svetot i seriozen biznis. Mnogu svetski kompanii i entuzijasti imaat objaveno i preku specijaliziranite internet prodavnici prodavaat i trguvaat so ovie aplikacii, so {to pokraj materijalni sredstva steknuvaat i renome, a i promocija na okolinata od kade doa|aat. I treto zatoa {to na ovoj na~in studentite, pa i profesionalcite vo ovaa oblast, dobivaat prakti~ni zada~i so koi {to go nadopolnuvaat svoeto prethodno steknato znaewe i bivaat nagradeni za toa,edna{ direktno ,a potoa vo tekot na celata godina preku proda`ba na nivnite kreacii vo cel svet. So ovaa i sli~nite akcii se pottiknuva i pretpriemni{tvoto kaj mladite i za niv se otvora svet i pazar koj broj stotici milioni korisnici. Ovde ve}e ne e va`no od kakva dr`ava doa|a{, dali BDP e tolku ili tolku dolari, edinstveno se broi kvalitetot. Za promocijata }e se pogri`at organizatorite koi {to pokraj vo svetski ramki, najdobrite aplikacii }e gi reklamiraat i promoviraat i vo lokalni ramki so {to na kreatorite na najdobrite od niv im se pru`a {ansa na nekolku nivoa paralelno da nastapat i da go monetiziraat svoeto znaewe i umeewe, dodeka na kompaniite koi ve}e se zanimavaat so toa im se pretstavuva nova rabotna sila spremna za novi dostignuvawa i probivi.

Sekoj pat zapo~nuva so prviot ~ekor, a tokmu ova e odli~en na~in da se napravi vistinskiot is~ekor kon kreirawe na mnogu „produkti za izvoz” na koi }e stoi „Made in Macedonia”.

63