644-Kapital magazin

COVER STORY: POTREBNA E IZVOZNA OFANZIVA biznis magazin

foto: FILIP POPOVSKI

M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRILOG PRIL PR I OG O

INTERVIEW D-R

VAN^O 效IFLIGANEC SOPSTVENIK I DIREKTOR NA ADORA IN@ENERING - SKOPJE

I BEZ VRSKI SO VLASTA MO@E DA SE IMA USPE[EN BIZNIS

...samo samo idejata e kapital, s猫 drugo e pari...

BROJ 644 CENA 100 DEN.|29 FEVRUARI, 2012, SREDA|GODINA 13

WWW.KAPITAL.MK

COVER STORY: POTREBNA E IZVOZNA OFANZIVA biznis magazin

4M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRIL PR I OG O PRILOG

SODR@INA SODR@INA

IZDVOJUVAME

06 PORTFOLIO

IZVOZ, IZVOZ I SAMO IZVOZ

foto: FILIP POPOVSKI

12 COVER STORY Samo pogolem izvoz mo`e da n$ spasi od kriza Na Makedonija & e potrebna izvozna ofanziva 18 INTERVJU D-r Van~o Чifliganec, sopstvenik i direktor na Adora in`enering - Skopje Kapitalot nema boja, nema miris. Najva`no e da si doma}in!

INTERVIEW D-R

VAN^O ЧIFLIGANEC SOPSTVENIK I DIREKTOR NA ADORA IN@ENERING - SKOPJE

I BEZ VRSKI SO VLASTA MO@E DA SE IMA USPE[EN BIZNIS

...samo samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 644 CENA 100 DEN.|29 FEVRUARI, 2012, SREDA|GODINA 13

WWW.KAPITAL.MK

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Dimitrie Tucovi} br 20, Skopje, p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 nikolova@kapital.com.mk Pretplata na dnevniot vesnik Kapital i na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplati@kapital.com.mk Reklama: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.com.mk aleksandra@kapital.com.mk Oglasi: Dijana Gulakova ++389 2 3298 110/ lok.105 gulakova@kapital.com.mk Specijalni prilozi: Jasmina Savovska Tro{anovski jasmina@kapital.com.mk Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Aleksandar Ivanovski Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka.

23 SPECIJALEN PRILOG Korporativno op{testvena odgovornost 60 MENAXER Nelikvidnosta go zasili zna~eweto na dobriot finansiski direktor Koi se zada~ite na “prviot blagajnik” vo kompanijata?

Zgolemuvaweto na izvozot, otvoraweto novi izvozni pazari, zgolemuvawe na brojot na firmi koi izvezuvaat i sozdavaweto novi izvozni proizvodi mora da bidat novite stolbovi na ekonomskata prerodba na Makedonija. Makedonskite kompanii iako se mali po obem ne smee samo da sedat i da konstatiraat dali i kako }e gi pogodi krizata. Bidej}i ako nekoja lekcija treba da bide zapametena od krizata toa e deka samo kompaniite koi izvezuvaat mo`e da se spasat od ekonomskite {okovi koi stanuvaat s$ po~esti. Site drugi se osudeni na propa|awe.

Str. 12

Cover story

64 MOJOT KAPITAL Reciklatorite na plastika baraat pogolema poddr{ka od dr`avata Otpadot ne e |ubre, tuku izvor na solidni prihodi 68 MEDIUMI Koj stoi zad najuspe{nite reklami vo Makedonija (2) Sozdavaat svetski kvalitet so makedonski buxet 71 MARKETING Mojot stav: Stiv Rixvej, glaven izvr{en direktor na Virxin atlantik Iskustvoto na klientite e na{ata alatka za marketing 73 PRETPRIEMNI[TVO Biznis-angeli [est ne{ta na koi{to treba da vnimava sekoj start-ap pred da potpi{e so investitor 74 STRATEGII Kako Starbaks se vrati od mrtvite? (2) [ulc ja transformira{e kompanijata, no i sebesi

12 FINANSOV Upravuvaweto so pari~niot tek e klu~nata rabota {to treba kvalitetno da ja sprovedat kompaniite dokolku ne sakaat da zaglavat vo nelikvidnost. Za ova “Kapital i menaxer” pi{uva{e izminative broevi, a i za toa deka presudnata uloga vo ovie operacii ja ima finansiskiot direktor.

Ovoj pat pi{uvame ne{to pove}e tokmu za zna~eweto na “finansoviot” za edna kompanija, so ogled na toa {to ekspertite, a i samite kompanii so koi{to komunicirame postojano velat deka toa e edna od “poslabite alki” vo makedonskiot biznis.

Str. 60

Menaxer

76 NA RU^EK SO...

Ilija Dimovski, pratenik Politi~ar so pasija za istorijata

60

6 PORTFOLIO BUSINESS SBRIEF

KAPITAL AKADEMIJA

E-UЧEWETO JA ZGOLEMUVA PRODUKTIVNOSTA rzo, evtino i fleksibilno!

Vaka go opi{uvaat najnoviot trend na e-u~ewe ekspertite koi prisutvuvaa na konferencijata „Oblikuvajte go va{eto znaewe, najnovite trendovi i tehnologii za e-u~ewe”, vo organizacija na Kapital Akademija. Petr Palan, izvr{en direktor na ERP koncept, veli deka Makedonija ve}e ima golem potencijal za razvoj i za koristewe na e-u~eweto. „E-u~eweto nema da gi re{i site problemi, no definitivno }e gi zabrza rabotite i sekoj koj ima pove}e od edna filijala i kancela-rija bi trebalo da razmisli za toa kako da go spodeli znaeweto so drugite, da go ra{iri na pove}e lokacii i najdobro da go iskoristi”, veli Palan.

B

TURSKATA LIMAK HOL ]E GO GRADI JU@EN BU odzemna ulica dolga eden kilometar, {iroka 36 metri, so po dva kolovozi od 12 metri, dve lenti po tri metri za zastanuvawe na vozilata i sredi{en koridor so {iro~ina od 12 metri za tramvajska linija. Vaka e planirano da izgleda podzemnata

P

GRAFIK NA NEDELATA

soobra}ajnica na Ju`en bulevar, ~ija parcela pred dva dena be{e prodadena na turskata kompanija Limak holding.

Iako kone~niot proekt za toa kako }e izgleda soobra}ajnicata }e se izraboti otkako firmata }e go potpi{e dogovorot so grad Skopje, sepak, spored nacrtanoto vo Detalniot urbanisti~ki plan za

1,5 MILIJARDI EVRA STRANSKI INVESTICII ZA PET GODINI inatata, 2011, godina Makedonija zabele`a deka privlekla stranski investicii vo vrednost od 287,2 milioni evra, {to e rast od 85% vo sporedba so prethodnata, 2010 godina, koga vo zemjata vlegle 156 milioni stranski investicii.

Statistikata na Narodnata banka pak, poka`uva deka vo izminatite pet godini vo Makedonija vlegle stranski investicii vo iznos od 1,497 milijardi evra, {to zna~i godi{no prose~no po okolu 300 milioni evra stranski investicii vleguvale vo Makedonija vo izminatite pet godini.

No, s$ u{te pove}e od polovina od stranskite investicii ne se stranski direktni investicii, tuku otpa|aat na trgovskite krediti koi stranskite kompanii im gi davaat na svoite podru`nici koi rabotat vo Makedonija.

M 400,0

399,9

500,0

506,0

STRANSKI DIREKTNI INVESTICII VO MAKEDONIJA (vo mil.evra)

287,2

300,0

159,1

100,0

145,0

200,0

2009

2010

0,0 2007

2008

IZVOR: NARODNA BANKA NA MAKEDONIJA

2011

BROJ 644

29/02/2012

7

www.kapital.mk

LDING ULEVAR Stara `elezni~ka stanica, predvideno e podzemniot del od bulevarot so dol`ina od eden kilometar da po~nuva od zadnata strana na Ramstor, a da zavr{uva na isto~nata strana, pod ulica Biha}ka, vo lokalitetot podvoznik. Tramvajskata stanica pak, }e bide centralno postavena pod objektite, kade {to patnicite

preku elevatori }e izleguvaat nadvor. Rampite za povrzuvawe na Ju`en bulevar so lokalnata uli~na mre`a se so minimalna dol`ina od 120 metri i minimalna {irina od pet metri.

Dopolnitelno, so proekti }e se re{ava ventiliraweto na vozduhot vo tunelot.

Ovoj grade`en zafat, koj se procenuva na 60 milioni evra, spored proektot, treba da zavr{i najmnogu za {est godini, po {to Limak holding }e mo`e da gi izgradi i delovno-trgovskite objekti nad soobra}ajnicata. Dozvoleno e da se izgradat hotel, trgovski centar, pomali trgovski edinici visoki do 20 kata. Za da se olesni pe{a~kiot soobra}aj pak, predvideno e niz objektite {to }e se izgradat da pominuvaat pateki. Inaku, objektite nad bulevarot so okolnite sodr`ini }e se povrzuvaat so ednonaso~ni ulici.

Turskata kompanija Limak holding va`i za brzoraste~ka kompanija, koja e vlezena vo mnogu biznisi, od hotelierstvo do energetika. Dosega ima{e nekolku neuspe{ni obidi da vleze na makedonskiot pazar. Minatata godina u~estvuva{e na tenderot za izgradba na hidrocentralite ^ebren i Gali{te, no poradi nepotpolna dokumentacija, ne se kvalifikuva{e za narednata faza od realizacijata na proektot.

Potoa se obide da se kvalifikuva i za koncesionirawe na avtopati{tata vo Makedonija vo konzorcium so Alpine bau od Avstrija i Soma enterprajz od Indija. Limak ve}e e prisutna vo regionot otkako minatata godina stana sopstvenik na me|unarodniot aerodrom vo Pri{tina.

BUSINESSBRIEF VINARNICATA SKOVIN ]E IZVEZUVA VINO VO [I[IWA VO RUSIJA inarnicata Skovin za eden mesec prvpat }e po~ne da izvezuva makedonsko vino vo {i{iwa vo Rusija. Zdelkata e dogovorena na moskovskiot saem za vino Prod-ekspo, koj se odr`a pred deset dena vo Moskva, na koj u~estvuvaa pove}e od 2.500 izlo`uva~i od stotici zemji vo svetot, me|u koi i {est makedonski vinarnici. “Skovin uspea da sklu~i dve zdelki.

Ednata e pred zavr{nica i se o~ekuva prvite kamioni da zaminat za Rusija za eden mesec, a drugata e pri kraj i go ~eka privr{uvaweto na procesot na sertifikacija�, poso~uvaat od Skovin.

Ruskiot pazar na alkoholni pijalaci e eden od najgolemite vo svetot, so vkupna potro{uva~ka od 13 milijardi litri godi{no.

Iako pogolemiot del tradicionalno otpa|a na `estoki pijalaci, vo poslednite godini u~estvoto na vinoto drasti~no se zgolemuva i dostigna re~isi milijarda litri godi{no.

V

MARIJA MITEVA, izvr{en direktor na Skovin

ZEMJI SO NAJNISKA MINIMALNA PLATA VO EVROPA ogovaraweto na najniskata plata vo Makedonija od 8.050 denari ili 120 evra be{e proslaveno kako golem uspeh, bidej}i za prvpat dosega ima zagarantirana najniska plata. No, ako se

D

BUGARIJA

ROMANIJA

sporedime so drugite zemji od sosedstvoto Makedonija ima najniska minimalna plata koja vo sporedba so najvisokata evropska plata vo Luksemburg od 1.801 evra e duri 14 pati poniska LITVANIJA

LATVIJA

Minimalna plata : 286 evra Minimalna plata : 162 evra Minimalna plata: 232 evra Minimapna plata: 138 evra Stapka na nevrabotenost: 8,8% Stapka na nevrabotenost: 4,6% Stapka na nevrabotenost: 16,2 Stapka na nevrabotenost: 13%

PORTFOLIO VO FOKUS

BROJKI:

106

dolari za barel dostigna cenata na naftata

Evropa vleze vo blaga i privremena recesija.

No, ima znaci na zazdravuvawe. Namaluvaweto na globalnata pobaruva~ka, koe go o~ekuvavme, s$ u{te se slu~uva.

31%

od site prodadeni telefoni vo 2011 godina bile pametni telefoni

9,2%

OLI REN EVROPSKI KOMESAR ZA EKONOMSKI I MONETARNI PRA[AWA

TRENDOVI

porasna kineskata ekonomija vo 2011

SVETSKATA EKONOMIJA ZABAVUVA

GLOBALNOTO PROIZVODSTVO NA ^ELIK NAMALENO ZA 7,8% o januari 2012 godina {irum svetot vkupno se proizvedeni 117 milioni toni ~elik, {to pretstavuva pad od 7,8% vo odnos na istiot mesec lani.

Samo vo Kina, koja e najgolem svetski proizvoditel na ~elik, e registriran pad od okolu 13%. Vo Japonija, koja e vtor najgolem proizvoditel na ~elik vo svetot, se prozivedeni 8,6 milioni toni, {to pretstavuva namaluvawe na godi{no nivo od 10,6%. Kako {to soop{ti Svetskoto zdru`enie za ~elik, pri~ina za namalenoto proizvodstvo e padot na pobaruva~kata vo industriskiot sektor, predizvikana od nesigurnite perspektivi na globalniot ekonomski razvoj.

V

STUDOVITE ]E JA POSKAPAT HRANATA

RASTE CENATA NA P效ENICATA NA SVETSKITE BERZI enite na p~enicata na svetskite berzi rastat pod vlijanie na stravuvawata deka nepovolnite vremenski priliki vo Ukraina }e rezultiraat so nizok rod i }e go prinudat Kiev da go namali izvozot.

P~enicata za isporaka vo maj poskape za 0,8% na 211,5 evra za ton.

Panikata ja predizvikaa pi{uvawata na ukrainskite vesnici deka Vladata im prepora~ala na trgovcite so `ito da go ograni~at izvozot na p~enica vo tekovnata zemjodelska sezona, koja zavr{uva na 30 juni. Amerikanskoto Ministerstvo za zemjodelstvo minatata nedela ja namali prognozata za izvoz na p~enica od Ukraina vo 2011-2012 zemjodelska godina na {est milioni toni od prethodno o~ekuvanite sedum milioni.

C

10 VOVEDNIK

Биљана Здравковска Стојчевска zdravkovska@kapital.com.mk

I Singapur denes }e be{e samo edna obi~na mala zemja vo koja site rabotat vo tekstilni fabriki i {ijat lon tekstilni stranski proizvodi, ako nejzinite politi~ki lideri pred 50 godini ne trgnea vo vistinska ekonomska prerodba i izvozna ofanziva. Koga vo Makedonija iskreno }e se postavi za glavna politi~ka i ekonomska cel zgolemuvawe na izvozot, toga{ ekonomskite programi, merki i prioriteti na politi~kite partii }e izgledaat mnogu porazli~ni od onie koi gi gledavme dosega.

Izvezuvaj ili umri!

ako statistikata mo`e da bide mnogu korisna, za nea va`i edna pogovorka koja veli deka ima ista funkcija kako i bikinite. Otkriva se, no go sokriva najzna~ajnoto. Benxamin Dizraeli, pak, koj bil premier na Velika Britanija kon krajot na 19 vek svoevremeno ka`al edna izjava koja e zapametena do denes. “Postojat lagi, golemi lagi i statistika”. Bez da se navredat statisti~arite, no koga toa go ka`uva politi~ar, mo`eme samo da pretpostavime {to se sokrivaat politi~arite so pomo{ na statistikata. Mo`ebi i zatoa najmnogu se nerviraat koga nekoj preku brojkite ja analizira nivnata rabota. Oti brojkite mo`e da go poka`at i ona {to ne treba.

Eve na primer brojkite za makedonskiot izvoz kako i da gi vrtime poka`uvaat deka “valkanata” ~eli~na industrija i tekstilnata lon industrija go nosat celiot izvoz na Makedonija. A sekoja vlada dosega se obiduva da ja izvrti ovaa slika i da poka`e deka vo izminatite dve decenii sme mrdnale napred so reformite za gradewe na nova i podinami~na ekonomija. Zatoa i pri sekoja kriza i politi~arite i biznismenite mo`at samo da konstatiraat deka izvozot padnal so objasnuvawe deka toa bilo zaradi krizata. Oti najgolem del od izvoznite proizvodi zavisat od kowukturnite ciklusi i cenite na surovinite na svetskite berzi.

Koga se zboruva za izvozot na site treba da im e jasno deka dr`avite ne izvezuvaat. Kompaniite se tie koi izvezuvaat. No, izvozot e sepak najgolem pokazatel za toa kolku edna zemja e konkurentna ili ne, dali ima dobra ili lo{a biznis klima, kolku ima silni i golemi kompanii, kolku se golemi bankite...Site reformi koi gi napravila ili gi pravi edna zemja se otslikuvaat vo izvozot na dr`avata.

Kakva e ekonomskata slika za makedonskata ekonomija preku analizata na izvozot? O~ajna i `alna.

Taa poka`uva kolku sme mali i nekonkurentni i kolku voop{to mis-

I

lime na ekonomskata odr`livost na zemjata na podolg rok, a ne samo vo dol`ina na eden ili eventualno dva mandati na vlast.

I Singapur denes }e be{e samo edna obi~na mala zemja vo koja site rabotat vo tekstilni fabriki i {ijat lon tekstilni stranski proizvodi, ako nejzinite politi~ki lideri pred 50 godini ne trgnea vo vistinska ekonomska prerodba na zemjata. Sigurno }e imaa i stranski investicii, no sepak }e bea mala, nerazviena i celosno uvozno zavisna, verojatno i prezadol`ena zemja. No, celata ekonomska prerodba na Singapur se postavi na edna edinstvena cel-da se zgolemi izvozot na doma{ni proizvodi so dodadena vrednost. I od zemja koja nema ama ba{ nikakvi prirodni resursi, Singapur denes e lekcija i za golemite i za malite ekonomii za toa kako se pravi ekonomski rast i razvoj.

Koga vo Makedonija iskreno }e se postavi za glavna politi~ka i ekonomska cel zgolemuvawe na izvozot, toga{ ekonomskite programi, merki i prioriteti na politi~kite partii }e izgledaat mnogu porazli~ni od onie koi gi gledavme dosega. Toga{ sigurno glavna cel ne bi bila kako na strancite po bilo koja cena da im go prodademe zelen~ukot i ovo{jeto. I sigurno ne bi uvezuvale se i se{to, i toa {to treba i toa {to ne treba, i toa {to go proizveduvame i toa {to mo`eme da go proizvedeme.

Kako za po~etok mo`e samite politi~ki partii da si prebrojat vo svoite ekonomski programi kolku pati im se spomenuva zborot izvoz. A potoa mo`e da gi sporedat so ekonomskite programi na partiite vo drugite zemji. Neka gi sporedat i ekonomskite politiki koi Makedonija gi vodi so onie koi gi vodat uspe{nite izvozni ekonomii. Toga{ }e mo`at samite da go donesat zaklu~okot dali so ovie merki koi vo Makedonija se praktikuvaat pove}e od dve decenii mo`eme da se nadevame deka nekoga{ }e izvezuvame i proizveduvame pove}e i podobro.

12 COVER STORY: SAMO POGOLEM IZVOZ MO@

foto: FILIP POPOVSKI

NA MAKEDONIJA I E POTREBNA IZVOZNA OFANZIVA ZGOLEMUVAWETO NA IZVOZOT, OTVORAWETO NOVI IZVOZNI PAZARI, ZGOLEMUVAWE NA BROJOT NA FIRMI KOI IZVEZUVAAT I SOZDAVAWETO NOVI IZVOZNI PROIZVODI MORA DA BIDAT NOVITE STOLBOVI NA EKONOMSKATA PRERODBA NA MAKEDONIJA. GERMANIJA E DOBAR PRIMER DEKA SAMO DR@AVITE KOI IZVEZUVAAT MO@AT DA NAPREDUVAAT VO NOVATA NEIZVESNA EKONOMSKA REALNOST. AKO NEKOJA LEKCIJA TREBA DA BIDE ZAPAMETENA OD KRIZATA TOA E DEKA SAMO KOMPANIITE KOI IZVEZUVAAT MO@E DA SE SPASAT. SITE DRUGI SE OSUDENI NA PROPA\AWE

8.000,00

Izvoz i uvoz od Makedonij Извоз

6.000,00

Увоз Трговски дефицит

4.000,00

2.000,00

0,00

-2.000,00

-4.000,00

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

13

E DA NÈ SPASI OD KRIZA

ja (vo mil.USD)

7

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

14

BIQANA ZDRAVKOVSKA STOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk

onkurentnosta na edna ekonomija najdobro se meri preku izvozot.

No, ako se meri konkurentnosta na makedonskata ekonomija preku izvozot toga{ stoime mnogu slabo. Zo{to? Bidej}i vo trgovijata so stranstvo sekoja godina bele`ime s$ pogolemi negativni razliki i deficiti.

Bidej}i uvezuvame mnogu pove}e otkolku {to izvezuvame. Minatata godina Makedonija ja zavr{i so izvoz od 4,45 milijardi dolari, {to e godi{en rast od 35%. Uvozot, pak, dostigna 7 milijardi dolari, {to e godi{en rast od 28,6%.

Iako izvozot rastel pobrzo od uvozot trgovskiot deficit na Makedonija lani se zgolemil za 19%.

Ako ovie brojki se stavat vo kontekst so ona {to se slu~uva vo realnosta toga{ mo`ebi tie i ne se tolku lo{i. Bidej}i vo vreme koga najgolem del od firmite vo Makedonija se fokusirani na toa kako da ja pre`iveat krizata i da ne se udavat vo nelikvidnosta, izvezuvaweto na proizvodi i uslugi vo stranstvo e ramno na herojstvo. Vo uslovi koga krizata im ja namaluva pobaruva~kata od stranstvo, a bankite im otka`aa poddr{ka vo nadminuvaweto na tekovnite problemi vo raboteweto, golem del od firmite se podgotvuvaat da go namalat proizvodstvoto i brojot na vrabotenite, barem dodeka ne pomine najlo{oto. A bez pogolemo proizvodstvo ne mo`e da se nadevame na pogolem izvoz.

Ako se analiziraat podatocite vo izminatite meseci najlo{iot period vo Makedonija {to se odnesuva na izvozot ve}e e po~nat. Statistikata poka`uva deka padot na izvozot po~na u{te vo oktomvri. Taka, vo oktomvri izvozot ima{e mese~en pad od 13,8%, dodeka uvozot vo istiot mesec be{e pomal za 13,6% vo sporedba so uvozot vo septmvri.

Vo noemvri povtorno izvozot ima{e mese~en pad od 12,6%, a uvozot porasna za 10%. Vo dekemvri izvozot ima{e mal mese~en rast od 1,3%, dodeka uvozot be{e pomal za 2,8%.

Procenkite na MMF se deka izvozot na Makedonija godinava }e porasne samo za 1,4%, dodeka Vladata prognozira deka izvozot }e porasne za 3%. No, ovaa procenka e pravena na ekonomski rast od 4,5%, {to e te{ko verojatno deka } e se ostvari.

Glavnite preporaki za unapreduvawe i zgolemuvawe na izvozot koj so godini gi slu{ame sugeriraat osvojuvawe na novi pazari, podobruvawe na izvoznata struktura ili upotreba na inovacii i nova tehnologija od strana na kompaniite se merki koi mo`at da dadat rezultati, no na dolg rok.

Sosema e vo red da se ka`e deka Makedonija mora da ja podobri izvoznata struktura i da po~ne da izvezuva novi proizvodi so povisoka dodadena vrednost, bazirani vrz znaewe i inovacii. No, za toa da se slu~i prethodno

K

ekonomijata mora da se prestrukturira i da se industrijalizira. Ako prestrukturiraweto na ekonomijata e proces za koj samo zboruvame pove}e od 20 godini, a koj vo najgolem del od industriite ne e ni po~nat, toga{ e jasno deka izvozot ne mo`e da se slu~i preku no}.

I biznismenite i ekonomskite eksperti se pove}e od svesni deka za Makedonija da do`ivee pogolem i pokvaliteten rast na izvozot, mora prethodno da & se slu~i investiciski ciklus. Najgolem del od kompaniite ne planiraat da po~nat nekoi pozna~ajni investicii vo tekot na slednata 2012 godina, od {to stanuva jasno deka vo Makedonija nema nabrzo da se slu~i nov investicski ciklus, koj bi mo`el da go pottikne izvozot.

Ako samo 5% od firmite vo Makedonija izvezuvaat, a samo 11% od site firmi rabotat vo prerabotuva~kata industrija koja sozdava pove}e od 90% od celiot izvoz toga{ e mnogu logi~no da se postavi pra{aweto kako i koj mo`e brzo da go zgolemi makedonskiot izvoz?

REALNOSTA NA v MAKEDONSKIOT IZVOZ Podatocite poka`uvaat deka samo 5% od aktivnite firmi vo Makedonija izvezuvaat, dodeka od vkupniot izvoz na zemjata samo 35% go pravat kompanii koi se vo doma{na sopstvenost.

Ako se analizira makedonskiot izvoz po sektori toga{ mo`e da se vidi deka neto-izvoz, odnosno izvoz pogolem od uvoz imaat samo nekolku sektori. Najgolem neto-izvoz ima kaj izvozot na `elezo i ~elik, hemiski materii i proizvodi, sve`o ovo{je i zelen~uk i tutun, pijalaci, obuvki, surovi |ubriva i materijali, surova ko`a i krzno i `ivi `ivotni. Najgolem suficit Makedonija ima kaj trgovijata so `elezo i ~elik kade {to izvozot e pogolem od uvozot za duri 573 milioni dolari.

Kaj hemiskite materii i proizvodi imame suficit od 450 milioni dolari, kaj tutunot suficitot e 123 milioni dolari, dodeka izvozot na ovo{je i zelen~uk e pogolem za 118 milioni dolari.

Vo site ostanati sektori Makedonija

TOP 20 NAJIZVEZUVANI PROIZVODI (vo $) Proizvod

1 Katalizatori 2 Fero-nikel

Izvoz vo 2011 534.998.851 381.481.542

Izvoz 2010 / /

% promena / /

120.429.782

89.194.189

35,00%

103.005.755

22.664.988

354,50%

Toplo valani plosnati proizvodi

3 od `elezo ili nelegiran ~elik so 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

debelina {to nadminuva 10 mm Ma{ini i aparati za filtrirawe ili pre~istuvawe na drugi gasovi Ko{uli za ma`i ili mom~iwa: od pamuk Gasni masla Tutun od orientalen vid: Tip Prilep Gasni masla za drugi nameni Tabli,plo~i,pultovi,masi,ormani i drugi osnovi za elektri~no upravuvawe ili razveduvawe na el.struja Rudi na olovo i koncentrati Fero-silicium Fero-siliko-mangan Lekovi Rudi na bakar i koncentrati Drugi zavareni cevki so pravoagolen napre~en presek Motoren benzin so oktanski broj od 95 Bluzi, ko{uli za `eni od pamuk Plosnati valani proizvodi od `elezo ili nelegiran ~elik prekrieni so cink Plosnati valani proizvodi od `elezo ili nelegiran ~elik prevle~eni so plasti~na masa Elektri~na energija

izvor: Dr`aven zavod za statistika

100.775.350

81.542.490

23,60%

89.894.579 81.560.283 81.109.735

14.936.926 53.094.964 /

501,80% 53,60% /

80.788.715

249.857

32234,00%

72.445.253 66.044.033 65.117.197 63.998.138 57.861.653

68.450.478 21.189.207 41.709.981 56.793.642 /

5,80% 211,70% 56,10% 12,70% /

57.797.087

42.379.996

36,40%

54.749.213 54.103.418

48.663.883 46.814.810

12,50% 15,60%

50.656.572

50.620.577

0,10%

45.865.686

/

/

44.480.752

33.925.864

31,10%

MAKEDONSKITE IZVOZNICI SE VRTAT KON ZEMJITE VO RAZVOJ (vo 000 $)

1.400,00 1.200,00 1.000,00 800,00 600,00

Izvoz vo najgolemi trgovski partneri vo EU Германија Грција Италија Словенија Бугарија

400,00 200,00 0,00

140,00 120,00 100,00 80,00

60,00

2007

2008

2009

2010

2011

Izvoz vo najgolemi trgovski partneri od zemjite vo razvoj Русија Турција Кина Украина

40,00 20,00 0,00

2007

2008

2009

2010

2011

nalizata na izvozot na Makedonija spored zemji poka`uva deka duri 61% od vkupniot izvoz na Makedonija e naso~en kon zemjite od EU. Blizu edna tretina ili 27,8% od izvozot e vo zemjite od Zapaden Balkan. Ako se gleda oddelno po zemji Germanija so godini e najgolem izvozen partner na Makedonija, kade {to izvezuvame duri edna tretina od vkupniot izvoz. Lani vo Germanija sme imale suficit od nad polovina milijarda evra, {to glavno se dol`i na izvozot na Xonson Meti koj katalizatorite koi gi proizveduva vo fabrikata vo Bunarxik celosno gi izvezuva na germanskiot pazar.

Vtor najgolem izvozen pazar za makedonskite proizvodi e Kosovo kade {to se izvezuva 12,14% od vkupniot izvoz. Na treto mesto e Srbija kade {to se izvezuva 7,48% od vkupniot izvoz.

No, ako se analizira izvozot vo izminatite pet godini mo`e da se vidi deka najgolem rast na izvozot ima kaj zemjite vo razvoj. Zaklu~no so minatata godina samo 8% od vkupniot izvoz e naso~en kon zemjite vo razvoj. No, vrednosta na izvozot vo ovie zemji vo izminatite pet godini e zgolemen za duri 330%, odnosno lani vo ovie zemji se izvezle proizvodi i uslugi vo vrednost od 330 milioni doalri. Vo istiot period , pak, izvozot vo 27-te zemji-~leni na EU e zgolemen samo za 13,53%. Golem rast od duri 580% ima vo grupata nerzavieni zemji, no toa pred s$ se dol`i na niskata startna osnova.

A

15

16

ima trgovski deficit, odnosno pove}e uvezuva otkolku {to izvezuva. Najgolem deficit od 734 milioni dolari imame vo trgovijata so nafta kade {to celosno sme zavisni od uvoz, no izvozot na Okta vo Kosovo go pravi toj deficit pomal.

Vtor najgolem deficit vo vrednost od 465 milioni dolari e kaj trgovijata so oboeni metali pred s$ poradi golemiot uvoz na platina koja ja proizveduva Xonson Meti, koj istovremeno e i najgolem izvoznik vo Makedonija.

Tret najgolem minus od 415 milioni dolari imame vo trgovijata so tekstilni proizvodi, {to se dol`i na lon-izvozot na doma{nata tekstilna industrija. Kaj trgovijata so vozila imame deficit od 318 milioni dolari, dodeka kaj trgovijata so hrana negativnata razlika na na{a strana iznesuva duri 298 milioni dolari, od koi samo kaj trgovijata so meso

NAJGOLEMI IZVOZNI STAVKI (vo mil $) U~estvo vo vkupniot izvoz 1.010,86 22,69% 658,38 14,78% 552,57 321,30 7,21% 220,18 4,94% 197,01 4,42% 158,19 3,55% 153,53 3,45% 122,84 2,76%

Vrednost 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Hemiski proizvodi i materii Nafteni proizvodi Metalna ruda i otpadoci

Elektri~ni ma{ini Tutun Industriski ma{ini Medicinski i farmacevtski 10 proizvodi Izvor: NBRM

83,17

1,87%

IZVOZNITE FIRMI SOZDAVAAT 55% OD VKUPNITE PRIHODI NA ZEMJATA eodamna izrabotenata studija na Svetskata banka poka`uva deka samo 5% od aktivnite firmi vo Makedonija izvezuvaat. No, tie sozdavaat duri 55% od vkupnite prihodi vo zemjata, a duri 85% od vkupnite prihodi vo prerabotuva~kata industrija koja u~estvuva so pove}e od 80% vo vkupniot Brutodoma{en proizvod (BDP) na Makedonija. Vo firmite koi izvezuvaat se vraboteni duri edna tretina od vkupniot broj vraboteni vo Makedonija.

Ekspertite na Svetskata banka presmetale deka firmite koi izvezuvaat imaat {est pati pogolemi prihodi vo sporedba so firmite koi ne izvezuvaat. Tie konstatiraat deka vo Makedonija ne se sozdvaat novi izvozni proizvodi i deka od 2006 godina dosega Makedonija ima 2.200 izvozni proizvodi na izvoznata lista i deka samo 6,5% od rastot na izvozot vo izminatite deset godini e od novi izvozni proizvodi, {to e najnizok procent vo sporedba so site zemji od regionot.

N

imame deficit od 110 milioni dolari.

Iako industriite vo koi Makedonija ima trgovski vi{oci, odnosno izvezuva pove} e otkolku {to uvezuva proizveduvaat ili lon-proizvodi ili polusurovini so niska dodadena vrednost, sosema pogre{no bi bilo ovie sektori da se zapostavuvaat, bidej}i kolku i da ne ni se dopa|aat ja poka`uvaat realnata slika za makedonskata ekonomija.

A taa poka`uva deka Makedonija samo vo ovie sektori ima kakva-takva komparativna prednost, deka tie go nosat najgolemiot del od izvozot i deka tokmu vo ovie sektori Makedonija mo`e najbrzo da postigne zgolemuvawe na proizvodstsvoto i izvozot.

Iako za mnogu eksperti i politi~ari tvrdat deka na Makedonija & e neophodna diverzifikacija na izvozot i deka pregolemata koncentracija na izvozot dava lo{a slika za ekonomijata na dr`avata, primerite od drugite zemji poka`uvaat deka toa i ne e tolku lo{a rabota. Posebno ne za zemja koja saka da postigne zgolemuvawe na izvozot vo pokratok period.

Primerite na pove}e uspe{ni tranziciski zemji, sega ~lenki na EU, poka`uvaat deka rastot na izvozot glavno se dol`i na nekolku industrii vo koi vlegle stranski investitori.

Na primer, Bugarija e edinstvena zemja koja stana ~lenka vo EU, a vo koja rastot na izvozot i ekonomijata ne be{e pottiknat od avtoindustrijata i od elektroindustrijata.

Vo site drugi uspe{ni tranziciski zemji, sega ~lenki na EU, kako Slova~ka, Slovenija,

Чe{ka izvozot be{e skoncentriran pred s$ na ovie dve industrii.

Ako se analizra makedonskiot izvoz vo izminatite deset godini toga{ mo`e da se vidi deka prose~nata godi{na stapka na rast e 9,6%, {to e pril~no niska stapka na rast na izvozot sporedena so drugite zemji. Srbija, na primer, vo istiot period imala prose~en rast na izvozot od 20,2% godi{no, Slova~ka od 18,6%, Bugarija od 15,6%, Turcija od 15,2%.

Iskustvata na mnogu uspe{ni ekonomii vo razvoj poka`uvaat deka klu~ot za izvozen uspeh e i vo prilivot na stranski direktni investicii vo propulzivnite sektori koi imaat potencijal za izvoz. Dr`avata mora da otkrie koi se skrienite izvozni {ampioni i so site ekonomski merki i politiki da go pottiknuva izvozno naso~enoto proizvodstvo vo tie sektori. Nekolkute stranski investicii vo avtomobilskata industrija koi dojdoa vo slobodnata ekonomska zona vo Bunarxik ve}e po~nuvaat poleka da ja menuvaat izvoznata struktura.

No, site merki }e bidat zaludni ako sekoja firma ne vlo`i napor da gi najde i sozdade sopstvenite komparatvni prednosti i da raboti na razvivawe na sopstvena strategija za konkurentnost. Da, toa e skap i slo`en proces. No, onie menaxeri koi navreme sfatile deka bez izvoz nadvor od Makedonija se osudeni na neuspeh, proda`bata na stranski pazari im e edinstven pokazatel i merilo za toa kolku se uspe{ni i kolku se razvivaat.

BEZ POGOLEMI INVESTICII NEMA POGOLEM IZVOZ zvozot, investiciite i infrastrukturata se ona {to mo`e dr`avata da ja digne na povisoko nivo na razvoj smetaat od Stopanskata komora na Makedonija. Tie pora~uvaat deka vo uslovi na kriza, dr`avata preku konkretni merki treba da im pomogne na kompaniite pri osvojuvawe novi pazari i voveduvawe novi proizvodi. „Potrebna e reindustrijalizacija na dr`avata. So svrtuvawe kon izgrdaba na novi industriski kapaciteti }e ja podobrime zna~itelno bilansnata pozicija, }e go podobrime izvozot i }e gi privle~eme stranskite investicii�, istakna Branko Azeski, pretsedatel na Stopanskata komora na Makedonija. Kako uspe{en primer ja poso~i Turcija koja so nov ciklus na strukturni reformi za kreirawe nov i konkurenten pazar uspea da stane edna od najkonkurentnite dr`avi i 16 ekonomija vo svetot.

I

17

INTERVIEW 18 INTERVIEW

D-R

VAN^O 效IFLIGANEC SOPSTVENIK I DIREKTOR NA ADORA IN@ENERING-SKOPJE

KAPITALOT NEMA BOJA, NEMA MIRIS. NAJVA@NO E DA SI DOMA]IN!

INTERVIEW BIQANA ZDRAVKOVSKA STOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk

-r Van~o Чifliganec na javnosta & e poznat i kako aktiven biznismen, i kako politi~ar i kako qubitel i poddr`uva~ na sportot. Onie koi imaat malku podolgo pametewe se se}avaat deka toj desetina godini be{e direktor na rudnikot za bakar Bu~im od Radovi{. „Go upravuvav rudnikot vo vreme koga toj ima{e okolu 850 vraboteni, cenite na bakarot i zlatoto bea daleku poniski od cenite {to se denes, so mnogu golemi tro{oci vo raboteweto, so embarga... I pokraj toa, kompanijata be{e me|u 20-te najsupe{ni kompanii vo Makedonija”, se se}ava d-r Чifliganec.

No, toj za sebe veli deka e roden biznismen i graditel. „Koga mi zavr{i prateni~kiot mandat i direktorskata funkcija vo Bu~im se najdov na edna golema krstosnica vo `ivotot. Se zapra{av kade mi e mestoto i kade sakam da prodol`am...Dali vo politikata, dali vo biznisot, dali vo sportot...”

Odlu~il da prodol`i vo biznisot. Dilemata toga{ mu bila so koj biznis da po~ne da se zanimava? Vo tie momenti se prisetil na spomenite deka u{te kako malo petgodi{no dete gradel ku}i~ki, vo sopstveniot selski dom, za {to ~esto pati imal problemi so tatko mu Ilija, bidej}i toj potoa te{ko mo`el da gi otstrani. Isto taka, vo rudnikot Bu~im i vo rodniot Radovi{, bil graditelski, istra`uva~ki, stru~no i nau~no potvrden.

I si rekol, deka mo`ebi tokmu presvrtnata to~ka e momentot da go potvrdi negoviot vroden graditelski duh.

Po~etocite na Adora se vo dale~nata 1992 godina, no samo po edna decenija od nejzinoto postoewe, vo 2002 godina, se ra|a Adora in`enerig, vtemeluvaj}i go grade`ni{tvoto kako glaven target vo svoeto deluvawe. Iako na po~etokot nemal golemi ambicii, koga vlegol vo grade`niot biznis i koga videl deka vo nego ima mnogu golem prostor za napredok vo pogled na kvalitetot, ekspeditivnosta, za voveduvawe novi standardi za kvalitet i bezbednost, mu stanalo jasno deka vo ovoj biznis mo`e da bide uspe{en. „Koga ja izgradiv prvata zgrada i koga gi prodadov stanovite, celata dobivka {to ja ostvariv od toa ja vlo`iv vo kupuvawe nova lokacija i izgradba na novi zgradi.

Taka e i den-denes. Celata dobivka koja ja ostvaruvam vo biznisot ja vlo`uvam i reinvestiram vo novi proekti. Zatoa Adora in`enering vo izminatite 10 godini uspea da izgradi pove}e od 1.000 stanovi, 200 delovni prostorii, 1.200 sovremeni parkinzi...”, raska`uva d-r Чifliganec.

Od po~etocite pa i denes, negovoto moto {to go vodi vo biznisot e da bide eden ~ekor pred drugite. „Mislam deka na{ite kupuva~i toa go prepoznavaat i sega zgradite koi gi gradi Adora in`enering, koga se gotovi za vseluvawe, site stanovi se prodadeni”.

Adora in`enering ima vraboteno stotina lu|e. A Чifliganec denes, po 10 godini vo privatniot biznis e gord deka site pridonesi, site dava~ki kon dr`avata, platite kon vrabotenite se navreme i vo celost foto: FILIP POPOVSKI

D

Van~o Чifliganec na javnosta & e poznat i kako aktiven biznismen, i kako politi~ar i kako qubitel i poddr`uva~ na sportot. No, toj za sebe veli deka e roden biznismen i graditel.

Tokmu zatoa odlu~il da vleze vo grade`ni{tvoto, kade {to ve} e deset godini so negovata firma Adora in`enering makotrpno raboti da izgradi dela koi dolgo }e se pametat i da potvrdi deka i vo Makedonija mo`e da se ima uspe{en biznis bez vrski so vlasta i bez dr`avni tenderi. „Tajnata na uspehot” na Чifliganec se stanovite, izgradeni po najnovite svetski standardi za kvalitet, sigurnost, stabilnost, cvrstina, energetski efikasni, koi so prepoznatlivata arhitektura i za{tedata na energija i pari se najprivle~ni za kupuva~ite. Za vo idnina razmisluva za mo`nosta pokraj vo grade`ni{tvoto, da vleze i vo proizvodstvoto na hrana ili vo novi tehnolo{ki proizvodi ta, aseizmi~nosta, sigurnosta, bezbednosta, plateni. „Vo izminatite pet-{est godini imam kupeno cvrstiot temel, bonifikacijata na tloto, po sedum lokacii od dr`avata Makedonija na postavuvawe najdobra izolacija i vgradunajtransparentno naddavawe. Po osnova vawe materijali so me|unardni sertifikati na kupuvawe dr`avno zemji{te i razni za kvalitet, so {to se postignuva minimalna komunalii Adora in`enering vo izminatite potro{uva~ka na energija, a kupuva~ite tri godini kon dr`avata ima plateno okolu dobivaat stanovi koi sekojdnevno im {tedat 10 milioni evra”.Treba da se napomeni pari. Adora in`enering e edinstvenata deka Adora in`enering ima plateno na- grade`na kompanija vo Makedonija koja jskapo dr`avno zemji{te od 310 evra po gradi eko gradbi so energetska efikasnost po evropskite standardi, metar kvadraten vo \or~e so {to gra|anite koi se Petrov i Vo Reonski Cendobro informirani i vo tar Aerodrom od 410evra tek so svetskite trendovi, po metar kvadraten. so pla}aweto na cena za No, ona so {to e najmnogu metar kvadraten stanben zadovolen e {to za ovie Vo mojata genetika prostor, vlo`uvaat vo deset godini uspeal da e vgradeno mototo dolgoro~na za{teda na izgradi biznis i kompanienergija i pari vo idnina. jata Adora in`enering da deka samo delata So svoite sugestii i `elbi, ja izdigne da bide me|u se vistina. Pa kupuva~ite si kreiraat najuspe{nite kompanii vo i obezbeduvaat stan po Makedonija, bez da ima zatoa `ivotot go sopstvena merka. bliski vrski so vlasta, `iveam so misija bez dobivawe dr`avni So kakvi rezultati tenderi. „Mojot primer da izgradam dela Adora in`enering ja doka`uva deka vo Makezavr{i minatata 2011 koi }e se pametat i donija sepak mo`e da }e ostanat za dolgo, godina? se vodi uspe{en biznis Menaxerskiot tim na bez da ima{ bliski vrAdora in`enering - Skoi koi }e svedo~at ski so vlasta. Mnogu e pje na ~elo so mene kako za moeto pospogolemo zadovolstvoto generalen direktor sme koga uspehot vo biznisot zadovolni od minatata 2011 toewe i rabotewe. }e go ostvari{ sam, so godina i ocenuvame deka Sekoga{ sme vo prepreki i te{kotii, koi ja zavr{ivme uspe{no. se sovladuvaat vo od, bez ~ekor so svetskite Sekoja ekonomska kategorija privilegii i povolnosti i stavka, prihod, rashod, trendovi, i ~ekor koi ti gi obezbedil nekoj dobivka pred odano~uvawe, drug”, veli d-r Чifliganec pred doma{nata investirawe vo sega{nosta potenciraj}i deka nei idninata, brojot na konkurencija vo goviot uspeh vo biznisot vrabotuvawa, brojot na grade`ni{tvoto se dol`i isklu~ivo na realizirani proekti i entuzijazmot, vizijata, brojot na izgradeni sigvisokata gradba. upornosta i napornata urni, cvrsti stanovi, se rabota... zgolemi za pove}e od 200%.

Retko koja firma vo Makedonija i po{iroko [to gi prodava stanovite na Adora mo`e da se pofali so vakvi rezultati, priin`enering, kako niven glaven i pretoa bez da u~estvuva na tender i da ima poznatliv adut?

Pred s$ toa e standardiziraniot kvalitet i monopolisti~ka polo`ba, vklopuvaj}i se vo energetskata efikasnost spored me|unarodnite povolnata biznis-klima, vo koja se nao|a normi. Elitnite delovno-stanbeni objekti na grade`niot sektor. Vo grade`ni{tvoto vo Adora in`enering se poznati po stabilnos- Makedonija denes da opstane{ i da uspee{,

19

20 INTERVIEW koga konkurencijata e mnogu golema, zna~i deka navistina vredime.

Kakva godina o~ekuvate da bide 2012 godina? Dali o~ekuvate krizna godina i pad na pazarot na nedvi`nosti?

Kolku i kako krizata ja pogoduva Adora in`enering?

Vo 2012 godina ne mo`eme da o~ekuvame nekoi senzacionalni i mnogu optimisti~ki rezultati, nitu pak treba da bideme pesimisti. Jas sum mnogu realen ~ovek i taka gi gledam sostojbite. Smetam deka ona {to nie investitorite od grade`niot sektor go prezemame, zaedno so prisutnata biznisklima vo Makedonija i vo regionot, so sistemskite merki doneseni od dr`avata, vo eden vakov ambinet, sekoj deloven subjekt koj raboti metodolo{ki i studiozno mo`e i o~ekuva ovaa 2012 godina da bide pozitivna za grade`niot sektor.

Adora in`enering postoi ve}e desetina godini. [to be{e presudno da vlezete vo sferata na grade`ni{tvoto? Zo{to tokmu ovoj biznis?

Presudno za formiraweto na sopstvena grade`na kompanija be{e mojot graditelski gen i afinitet {to go imam za ovoj biznis, za {to pred to~no deset godini ja donesov mojata `ivotna odluka da se zanimavam isklu~itelno so privaten biznis.

Op{testveno-politi~kiot `ivot go ostaviv zad sebe, samo za se}avawa, pred s$ dobri, no sekako imalo i lo{i. Toa {to sakav i me vode{e niz `ivotot i rabotata, be{e `elbata da se potvrdam kako ~ovek i menaxer, koj veruva deka postoi samo ona {to mo`e da se vidi, kako {to se delata koi ostanuvaa vo vremeto i po nas i zatoa moj slogan stana SAMO DELATA SE VISTINA. Bidej}i deset godini vodev kompanija so dr`aven kapital, sega eve deset godini vodam

Ne planiram nikoga{ da se vratam vo politikata. Onie koi se dobri vo biznisot ne treba nikoga{ da vleguvaat i da se zanimavaat so politika. Politikata treba da im se ostavi na politi~arite, a biznisot na biznismenite. Iskustvoto me nau~i deka ako se zanimava{ i so biznis i so politika, koga-toga{ tie dve raboti }e dojdat vo sudir. Toa ne zna~i deka ne treba da ima{ sopstven stav za op{testveno-politi~kite i ekonomski zbidnuvwa vo sopstvenata zemja. kompanija so sopstven kapital, zna~i toa poka`uva deka dvaeset godini jas uspe{no menaxiram so biznisot, bez razlika dali e dr`aven ili privaten kapital, koj nema boja i miris, zo{to dokolku e ~ovek doma} in, toa e i so dr`avniot i so privatniot kapital. Jas potvrdiv deka ~ovek mora da bide doma}in i menaxer vo genot, za da uspee. Jas uspeav da se zanimavam so grade`ni{tvo, zatoa {to po temperament i po priroda sum graditelski nastroen, dinami~en, operativen, dobro ja poznavam organizacijata i taka ja postaviv rabotata vo mojata kompanija Adora in`enering i sektorot grade`ni{tvo so {to napraviv edna uspe{na kompanija, koja sigurno vo 2011 godina }e bide me|u prvite dvaeset firmi vo Makedonija po uspe{nost, dodeka vo grade`niot sektor }e bideme me|u prvite kompanii.

Imate dopir so ekonomijata vo Makedonija pove}e godini.

Kakvi se Va{ite iskustva za vodeweto biznis vo Makedonija?

Moite sogleduvawa se deka od godina vo godina, biznis-ambientot vo grade`ni{tvoto se podobruva, prezemeni se mnogu sistemski merki, so {to mislam deka grade`ni{tvoto e glavna stavka vo doma{noto proizvodstvo, vo bruto-doma{niot proizvod, {to e potkrepeno so mnogute anga`irani vo sektorot, kade {to ima mnogu investicii i ima golem ekonomski i finansiski obrt.

Adora vo poslednite nekolku godini

stana prepoznatliva po izgradbata na stanbeni kompleksi niz cela Makedonija. Kakva e momentalnata situacija, odnosno ponudata, pobaruva~kata i cenite na pazarot na nedvi`nosti? Чovek koj se zanimava so grade`ni{tvo, mora da da gi poznava nedvi`nostite i strukturata na tro{ocite, da ima odgovornost kon izgradbata na stanovi i delovni prostorii, {to e mnogu odgovorna rabota, bidej}i nekoj kupuva proizvod koj treba da `ivee sto, dveste i pove}e godini. Mislam deka mora da bideme vnimatelni vo naredniot period, zatoa {to dokolku prodol`i golemata ponuda, a pobaruva~kata e ista ili se namaluva, svesni sme deka cenite na nedvi`nostite vo odnos na na{iot standard ne se dostapni za sekogo. No, treba da se ima predvid deka svetskite ekonomii zakrepnuvaat, a so toa i berzanskite ceni odat nagore, {to pridonesuva za zgolemeni tro{oci na osnovnite stapki vo visokata gradba kako `elezoto, betonot i naftata.

Sekako, i zajaknuvaweto na dolarot ne ni odi vo prilog, bidej}i pogolemiot del od materijalite se od uvoz. No, dokolku se raboti kvalitetno, brzo i investitorot kako prodava~ im dava sigurnost na kupuva~ite, mo`e da ima eden umeren pazar posebno vo Skopje, Ohrid, Bitola, Kumanovo i vo Strumica. Vo sekoj slu~aj, pobaruva~kata e pomala od ponudata, posebno ovaa, a i narednata godina, koga }e ima golema ekspanzija na stanbenata politika i zatoa

DOBRITE MERKI GO ZA@IVEAJA GRADE@I[TVOTO, NO KVALITETOT NA NA[ITE IZGRADENI STANOVI E PRESUDEN ZA DOBRATA PRODA@BA o izminatite nekolku godini bea doneseni pove}e sistemski merki koi sozdadoa popovolni uslovi. Transparentnata proda`ba na dr`avnoto grade`no zemji{te, zabrzuvaweto na izdavaweto na odobrenijata za gradba, namaluvaweto na DDV vo grade`ni{tvoto od 18% na 5%, mnogu im pomogna kako na grade`nicite, taka i na kupuva~ite i na proizvoditelite na grade`ni materijali, proektot „Kupi ku}a, kupi stan�, neposrednata sorabotka na grade`nata zaednica so instituciite na dr`avata i drugi aktivnosti, dadoa direkten pridones za razvojot na grade`ni{tvoto. No, za mene posebno dobra merka ne samo za grade`ni{tvoto, tuku i za celiot biznis-sektor e ukinuvawe na obvrskata za pla}awe danok na dobivka, za dobivkata koja nema da se izvle~e od kompaniite i }e se reinvestira. Ovie merki mnogu go za`iveaja celiot grade`en sektor, a za Adora in`enering toa e mnogu povolno bidej}i nie celata dobivka ja reinvestirame vo novi investicii, proekti i tehnologii, so {to stanavme lider vo visokata gradba vo dr`avata. Kvalitetot {to ne se gleda so ~ove~koto oko, e vistinskata vrednost za siguren i traen dom, {to e prioritetna zalo`ba na Adora. Tehnolo{kite re{enija za kvalitetot i energetskata efikasnost, kako {to se fotovolta`nite sistemi za zaedni~ko osvetluvawe, novite fasadni termoizolacii, koristewe na prirodnite izvori na energija, instalacija vo sekoj stan i optika, se samo del od standardite vo visokata gradba, {to gi primenuva Adora in`enering.

V

BROJ 644

29/02/2012

INTERVIEW

www.kapital.mk

TREBA DA PRAVIME DOBRI DELA ZA OP[ESTVOTO

Minatata godina Adora dobi nekolku nagradi za korporativna op{testvena odgovornost. Kako gledate na ovie nagradi i {to za Vas zna~i edna kompanija da bide odgovorna kon sredinata vo koja raboti?

Nagradite za korporativna op{testvena odgovornost {to gi dobivme minatata godina, osobeno za energetskata efikasnost, za{tita na `ivotnata sredina i gri`ata za vrabotenite, potvrduvaat deka so na{ata opredelba da vlo`uvame vo zaednicata, so donacii i op{to korisni dela, ostavame traen beleg vo sredinata kade {to `iveeme, za sega{nite i idnite generacii.

Moeto moto e deka sekoj ~ovek, subjekt, menaxer i kompanija ne treba da misli samo za sebe, tuku vo granicite na svoite mo`nosti da dava pridones i zatoa sekoja godina nie ostavame nekakov trag zad sebe vo Republika Makedonija.

Za toa Vladata i Ministerstvoto za ekonomija, {to e za pozdravuvawe, ni davaat priznanija, kako satisfakcija i motivacija i vo idnina da ostavame dela korisni za celata zaednica.

tvrdam deka }e uspee samo onoj koj gradi kvalitetno i brzo, zatoa {to lu|eto sakaat da kupat stan, vo koj }e bidat bezbedni i sigurni. Pokraj povolnata cena, najva`en e kvalitetot. Sekoj {to kupuva dom, treba da pra{a: [to dobivam za cenata? A ne naj~esto postavuvanoto pra{awe: Kolku vi e metar kvadraten, bez da se informira {to dobiva za cenata. Moeto iskustvo poka`alo deka evtinoto sekoga{ go pla}a{ dvojno.

Dali i na koj na~in ja ~uvstvuvate nelikvidnosta na koja se `alat re~isi site firmi vo Makedonija?

Likvidnosta, poglednata niz sekoj parametar, prihod, rashod, tro{ok i investirawe, za nas zasega ne e problem. Dobivkata {to ja imavme sekoja godina vo izminatite deset, ja investirame vo investicii za naredniot period. Dosega ne sme povlekuvale dividenda, {to zna~i deka nemame nikakov problem so likvidnosta na kompanijata.

Kako gledate na proektot „Kupi ku}a, kupi stan” na vladata?

Se raboti za odli~en proekt na vladata na Republika Makedonija, od koj spored mene najmnogu dobivaat kupuva~ite, stanarite i eden interesen socijalen sloj na gra|ani koi se stolb na ovaa dr`ava i smetam deka tie zaslu`uvaat da dojdat do sopstven stan. Toa e dobro i za nas investitorite, zo{to i samata ekonomija }e se razdvi`i.

Adora in`enering maksimalno se vklopi i vo proektot „Kupi ku}a, kupi stan” vo Strumica, Ohrid i delumno vo Skopje, a vo vtorata polovina na ovaa godina, kako i vo naredniot period, Skopje }e bide povtorno del od ovoj proekt, so {to ne samo {to } e bidat poevtini stanovite so cena od 900 evra za metar kvadraten, tuku najva`no e {to tie }e bidat kvalitetni i bezbedni.

Vo sekoj pogled ja pozdravuvam idejata i akcijata za proektot i posakuvam da se prodol`i vo taa nasoka. Verojatno ima i nekoi slabosti, koi vo naredniot period }e se nadminuvaat. Adora in`enering se vklu~uva vo ovoj proekt. I sakam da potenciram deka vo tekot na 2012 godina minimum 30% od na{ite stanovi koi gi gradime niz zemjava }e bidat vklopeni vo vladiniot proekt. Iako }e rabotime so pomala stapka na profitabilnost, sakam da potenciram deka site stanovi }e bidat izgradeni so vrven kvalitet.

Kakva Vi e sorabotkata so bankite?

Dali tie Ve sledat vo Va{ite biznis-potfati?

Bankite baraat siguren partner, bez razlika dali e toj od sektorot na grade`ni{tvo, siguren subjekt, menaxer i biznismen. Vo taa smisla, dokolku imate opravdan proekt i investicija, tie }e ti go poddr`at, etapno, kako raste i se razviva proektot, taka bankite

ti dodeluvaat sredstva. Vo taa nasoka, jas so bankite nemam problem, so Tutunska, Komercijalna, [parkase i Stopanska banka, koi deset godini redovno me servisiraat, no sigurno i jas nikoga{ ne sum dozvolil da zadocnam so nekoi moi obvrski, kako {to se vra}awe anuiteti, obnovuvawe, kamati i sl. Moite proekti koi gi rabotam se pred zavr{nica, so ekonomska opravdanost, ne se rizi~ni, za koi n$ poddr`uvaat. Naskoro }e zapo~nam i so samofinansirawe od samata firma, {to e rezultat na moeto ednodecenisko maksimalno anga`irawe i kreativna rabota na menaxerskiot tim vo Adora in`enering.

Imate li nekakvi planovi da vlezete vo nekoj drug biznis ili da izlezete i da rabotite nadvor od Makedonija?

Vo naredniot period, dokolku ima siguren proekt zad koj }e stoi kako garancija Republika Makedonija i dr`avata vo koja bi rabotel, pod takvi uslovi mo`am aktivno i uspe{no da se vklu~am vo proekt nadvor od Makedonija. No, da odam so rizici, koi se momentalno prisutni, toa ne bi si go dozvolil, Iako imam zacrtano u{te mnogu proekti za realizacija vo grade`ni{tvoto, istovremeno razmisluvam vo koja nasoka da se prestrukturira i da se razviva kompanijata. Postojat srednoro~ni planovi da vlezeme i vo

21

22 INTERVIEW industrijata za proizvodstvo na hrana ili vo proizvodstvoto na grade`ni materijali so izgradba na fabrika vo okolinata na Radovi{, Skopje ili Strumica.

Koi zna~ajni proekti planirate da gi realizirate godinava ili vo slednite nekolku godini? Dali mo`ebi planirate da vlezete vo izgradba na deloven prostor?

Nie i natamu prodol`uvame so izgradba na elitni stanbeno-delovni edinici, kompleksi i objekti vo Skopje, Ohrid i vo Strumica. Vo naredniot period, firmata }e se prilagoduva na atraktivnosta i konjukturata na pazarot. Dokolku vidime deka ovoj biznis maksimalno se zabavuva ili stagnira, nie imame i druga varijanta za pobrzo da se adaptirame i da ne dojde do zastoj vo Adora in`enering.

Ako treba da izdvoite tri najgolemi i najva`ni `ivotni delovni proekti zad koi stoite Vie li~no ili Va{ata kompanija, koi bi bile tie? [to mo`e da o~ekuvame od poznatiot i priznat d-r Van~o Чifliganec vo idnina?

Posledna moja golema delovna qubov e Adora in`enering. No, sekoj po~nat nov objekt e nova naredna qubov, gradej}i po najnovite svetski grade`ni standardi.

Site 13 proekti {to sum gi napravil vo Makedonija, nosat svoj beleg i davaat svoj pridones za unapreduvawe na standardite vo grade`ni{tvoto. Li~no ne mo`am da izdvojam nekoj posebno nitu po golemina, nitu po zna~ewe, tuku mo`am so sigurnost da ka`am deka od godina vo godina na{ite standardi se s$ pogolemi i vgradeni vo objektite koi gi podignuvame.

Poa|aj}i od mojata vnatre{na energija koja ja poseduvam, nemam izgradeno nitu eden stan, nitu postaveno eden kilogram `elezo ili beton, a da ne bidam psihi~ki i fizi~ki prisuten pri gradeweto. Zaedno so moite respektirani i po~ituvani iskusni in`eneri. Mirisot na betonot i `elezoto me raspolo`uvaat, a toa dava garancija za kvalitetot deka nema proma{uvawe pri izgradbata, zatoa {to `elezno-betonskata konstrukcija na objektot e isto kako kosturot na edno ~ove~ko telo, dodeka ostanatoto e nadgradba.

Boreweto ne e deloven proekt, no e proekt {to e istoriski za sportot i za Makedonija.

Go donesovme prviot evropski i svetski medal od osamostojuvaweto na na{ata dr`ava, `iveev za boreweto i sporot, vo toa vreme i Radovi{ i cela Makedonija `ivee{e za boreweto. Gord sum {to bore~kiot klub Bu~im – Jaka od Radovi{ & gi donese prvite medali na Makedonija od svetski rang, {to vo toa vreme bev na ~elo na Bore~kata federacija na R.M, koga postignavme vrvni rezultati, {to sega po 15 godini povtorno se vrati toj obedinuva~ki nacionalen sportski duh so ko{arkata i rakometot vo na{ata tatkovina.

Za mene prva i najgolema qubov be{e, e i ostanuva za sekoga{ rudnikot Bu~im, koj be{e moj poligon za u~ewe i potvrduvawe. Tamu pominav 25 godini, promeniv devet rabotni mesta, generalen menaxer

RABOTA, RABOTA I SAMO RABOTA...

BURNI 35 GODINI RABOTA, BEZ VKUPNO 35 DENA GODI[EN ODMOR I VIKEND

[to e spored Vas najva`no za uspe{no vodewe na eden biznis ?

Kako menaxirate so rabotite?

Za eden menaxer uspe{no da go vodi biznisot, najva`no e da ima znaewe, samopo`rtvuvanost, da ima energija, da ima dobra `elba, da ima vizija, iskrenost, da veruva vo biznisot, da veruva vo sebe, toa s$ nie go poseduvame, i na kraj samo RABOTA, RABOTA I RABOTA, i toga{ }e bide uspe{en celokupniot menaxerski proces. Tie {to me poznavaat podobro znaat deka vo moite burni 35 godini minati vo Bu~im i Adora in`nenering, nemam vkupno 35 dena iskoristen godi{en odmor. Toa se moite osnovni postulati, {to kako iskusen menaxer vo poslednite dvaeset godini, na kompaniite koi gi vodev i vodam, Bu~im i Adora in`enering zaedno so mojot menaxerski tim im nose{e i im nosi uspeh za voshit. Spored mene, rabotata e taa {to go pravi eden ~ovek ispolnet i uspe{en. bev pove}e od deset godini i bev uspe{en vo kompanija kade {to doverbata mi ja davaa vrabotenite vnatre vo kolektivot, a ne bev dirigiran menaxer od nadvor i se steknav so site akademski tituli, doma{ni i me|unarodni priznanija. Vo Bu~im, zaedno so stru~niot tim i vrabotenite, postignavme mnogu vo site sferi, na stru~en, proizvodstven, nau~en, razvoen, socijalen i na sportski plan. Za moja sre} a i za sre}a na vrabotenite, soodvetno se oddol`ivme so sozdavaweto na sovremena kompanija za zlato Gold-mak Radovi{, i toa go smetam za u{te eden od moite pogolemi delovni uspesi.

Ispolnet sum {to 20 godini kontinuirano

i uspe{no menaxiram kako so dr`aven, taka i so privaten kapital, kako vo dogovornata, taka i vo pazarnata ekonomija, za {to naskoro planiram da ja zavr{am knigata so moite iskustva od sferata na menaxmentot i menaxiraweto so li~ni primeri i iskustva, kako mo`e da se sozdava uspe{en biznis, od {to }e u~at pomladite, no i povozrasnite generacii.

Toa }e bide delo zasnovano vrz iskustveni li~ni primeri vrz osnova na sovremenite svetski trendovi koi se prisutni vo biznisot i vo ekonomijata. Prvata oddi{ka od rabotata }e ja iskoristam za objavuvawe na edno takvo moe kapitalno stru~no-nau~no delo.

Kapital Akademija...

member of KAPITAL MEDIA GROUP m

објавува ј у

АКАДЕМИЈА ЗА ПРОДАЖБА Март - Јуни 2012

Клучен резултат на секоја деловна компанија е обемот на продажбата. Сите компаниски функции на овој или оној начин мораат да ја поддржат оваа витална функција или компанијата може да ја загуби својата позиција на пазарот. Со цел да создадеме основа за долгорочно унапредување на деловните резултати, креиравме програма на обуки кои покриваат повеќе важни аспекти на продажбата.

Академијата за продажба ги опфаќа следните теми: 14 0 16 МАРТ

Подготовка на продажна стратегија и план на продажбата Продажна презентација

4 0 6 АПРИЛ

Организација на продажбата и продажен менаџмент Успешен продажен разговор

24 0 27 АПРИЛ

Финансии во продажбата и управување со клучните клиенти Преговарање и развој на долгорочни односи со клиентите

9 0 11 MAJ

Customer RelaJonship и Customer Experience менаџмент Известување и следење на продажбата

ПРЕДАВАЧ ДАНИЕЛ ТЕВЧИОСКИ е

sovetnik i predava~ so pove}e od 10 godini prakti~no iskustvo vo Republika Srbija i Balkanot, specijaliziran za temi povrzani so marketing i proda`na strategija, upravuvawe so proda`bata i uslugata, unapreduvawe na odnosite so klientite. Del od referentnite kompanii koi gi koristat negovite uslugi se: Tarket, Mercedes, Koka Kola, Soni, Simens, Rajfajzen banka, Sosiete @eneral, Galenika, ITM, Delta, Telekom Srbija.

ШТО ЌЕ ДОБИЕТЕ?

Сите учесници на Академијата за продажба ќе добијат низа менаџерски алатки за управување со продажбата и за унапредување на вештините на продажните тимови. Работните материјали опфаќаат: краток пресек на теоретската основа, студии на успешни случаи од праксата на компании од светот и од регионот, низа препорачани обрасци за изработка на сопствена документација за управување со продажбата, поширок список на препорачана литература за унапредување на стекнатите знаења.

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА ПРОГРАМАТА:

Менаџери за продажба Комерцијалисти Account менаџери Сопственици на мали и средни бизниси Сите останати кои учествуваат во процесот на продажба на производи и услуги Програмата е креирана како основа за развој на сопствена продажна сила на секоја компанија. Пристапот е прилагоден на праксата на компаниите кои работат на околните пазари и ги зема во предвид специфичностите на работата во регионот.

Проектот Kapital Akademija... е формиран на 25.09.2011 лица за контакт: Гордана Михајловска mihajlovska@kapital.com.mk, Дијана Гулакова akademija@kapital.com.mk 02 3298 110

7mi MART SPECIJALEN PRILOG

VINO KAPITAL MEDIA GROUP GO PODGOTVUVA SPECIJALNIOT PRILOG “VINO” VO NEGO KE PRO^ITATE ZA: DALI KRIZATA VO EU GI TERA VINARIITE POSILNO DA GO NAPA\AAT DOMA[NIOT PAZAR? KAKO DA SE ZGOLEMI POTRO[UVA^KATA NA VINO VO MAKEDONIJA? HOREKA SEGMENTOT SE U[TE NEOSVOEN! KOI VINSKI SORTI MOMENTALNO SE NAJBARANI NA SVETSKIOT VINSKI PAZAR? GI IMA LI VO MAKEDONIJA? KOLKU SE INVESTIRA VO NOVI LOZOVI NASADI I VO NOVI MODERNI VINSKI BRENDOVI? KOJA E IZVOZNATA STRATEGIJA NA MAKEDONSKITE VINARII? KOLKU I KAKO IM POMAGA DR@AVATA? KOI SE NOVITE TOP-PAZARI ZA IZVOZ! ZA SITE INFORMACII I PRA[AWA OKOLU OGLASUVAWETO OBRATETE SE DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL: prilozi@kapital.com.mk; TEL: 02 3298 110LICE ZA KONTAKT: JASMINA SAVOVSKA TRO[ANOVSKI KAPITAL MEDIA GROUP DOO; P-FAH 503 1000 SKOPJE TEL. 02 3298 110; FAKS. 02 3298 111

60

Pretpriema~ &...

NELIKVIDNOSTA GO ZASILI ZNA^EWETO NA DOBRIOT FINANSISKI DIREKTOR

KOI SE ZADA^IT “PRVIOT BLAGAJN VO KOMPANIJAT

TE NA NIK” ATA?

MENAXER

FINANSISKIOT DIREKTOR GO GLEDA RABOTEWETO NA KOMPANIJATA NA DOLG ROK, A NA PRODA@NIOT MENAXER ILI T.N. “PROFIT MEJKER”, ONOJ [TO GI ZARABOTUVA PARITE ZA KOMPANIJATA, BITNO MU E KRATKORO^NO DA GI ISPOLNI ZADADENITE CELI I NA KRAJOT DA DOBIE SOODVETNA NAGRADA ZA TOA IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

pravuvaweto so pari~niot tek e klu~nata rabota {to treba kvalitetno da ja sprovedat kompaniite dokolku ne sakaat da zaglavat vo nelikvidnost. Za ova “Kapital i menaxer” pi{uva{e izminative broevi, a i za toa deka presudnata uloga vo ovie operacii ja ima finansiskiot menaxer. Ovoj pat }e napi{eme ne{to pove}e tokmu za zna~eweto na ovaa direktorska pozicija za edna kompanija, so ogled na toa {to ekspertite, a i samite kompanii so koi{to komunicirame postojano velat deka toa e edna od “poslabite alki” vo makedonskiot biznis. Poinaku ka`ano, doma{nite kompanii imaat svoeviden deficit na kvalitetni finansiski menaxeri i treba da se poraboti na nivno sozdavawe ili pak, doedukacija na postojnite.

“Konstatacijata e na mesto i ne treba da ve zagri`uva takvata situacija vo Makedonija, zatoa {to i vo mnogu porazvieni zapadni ekonomii situacijata e sli~na”, veli Vitorio de Pedis, ekspert po korporativni finansii i viziting-profesor na Univerzitetot Amerikan kolex vo Skopje.

“Vo globala, prose~noto nivo na kompetencija na finansiskite direktori ili ona {to vo sovremenite korporacii ve}e e etablirano kako CFO (chief finance officer) mora da se podigne, zatoa {to va`nosta na finansiskite pazari i dobriot finansiski menaxment raste s$ pove}e. Poslednata ekonomska kriza na po~etokot be{e finansiska kriza, pa mo`e da vidite kolku e va`no pra{aweto za “finansijalizacijata” na svetot, {to zema zam zamav. Toa ne mora da e samo po sebe dobra rabota, no mora da go razbereme toj fen fenomen i da imame dovolno znaewe za da go g menaxirame toj s$ pokompleksen svet. Vo Zapadna Evropa sega se pravat golemi napori na za zgolemuvawe na ekspertizata na finansiskite menaxeri. No, kako {to spomenavte za vo Makedonija i vo razvie razvienite ekonomii vo

U

ovaa grupa vleguvaat i smetkovoditeli, eksperti za danoci, odnosno profesionalci {to bile pove}e posveteni na formalnata administracija na edna firma otkolku na toa {to e zada~a na moderniot finansiski menaxer”, veli profesorot De Pedis, koj inaku, ima golemo iskustvo vo bankarskiot sektor kako finansiski direktor.

KRIZATA I KORPORATIVNITE SKANDALI JA SMENIJA ULOGATA NA EDEN CFO Ulogata i zada~ite na finansiskiot direktor zna~itelno se promenija vo poslednite dvaesetina godini, velat ekspertite. “Stariot” finansiski direktor go pominuva{e pogolemiot del od rabotnoto vreme vo svojot oddel, fokusiraj}i se na knigovodstvenite zapisi, navremenata izrabotka na finansiski planovi, dano~ni izve{tai itn. Mnogu retko ili voop{to ne komunicira{e so lu|eto nadvor od svojata organizaciska edinica, a toa od nego ne se ni o~ekuva{e. Ili poto~no ka`ano, nikoj ne bara{e negov sovet za toa kako operativno da se podobri raboteweto.

Toj (taa) se do`ivuva{e kako zdodeven knigovoditel.

Ulogata na dene{niot finansiski direktor e zna~itelno porazli~na. Od nego se o~ekuva da gi poznava delovnite procesi mnogu po{iroko od knigovodstvenite i od finansiskite izve{tai. Me|u drugoto, toj treba da e stru~en i za upravuvawe so rizici, da e izvor na informacii za toa {to i kako raboti konkurencijata, no i mnogu pove}e.

“Ako vo minatoto finansiskite menaxeri bea odgovorni za dokumentirawe na biznisot i dobivawe set od brojki koi }e se koristat za donesuvawe zaklu~oci vo vrska so minatoto rabotewe na kompanijata, moderniot direktor na finansii s$ pove}e ima aktivna uloga vo oblikuvaweto na idninata na kompanijata.

Da razbere koi trendovi }e bidat potrebni vo idnina za kompanijata, da

VITORIO DE PEDIS VIZITING-PROFESOR NA UNIVERZITET AMERIKAN KOLEX – SKOPJE, EKSPERT ZA KORPORATIVNI FINANSII

“Od edna strana, gi imate odlukite za investiciite, a na drugata strana kako gi finansirate niv. Vo centarot na ovie odluki e glavniot finansiski menaxer - toa se vika kapitalno buxetirawe i e edna od negovite najva`ni zada~i. Toa se tolku va`ni odluki {to toj, vsu{nost, e desna raka na glavniot izvr{en direktor, najva`na figura vo kompanijata po nego.”

61

62 MENAXER anticipira koi }e bidat faktorite na uspeh vo idnina i da se obide da pridonese kon postignuvawe na tie celi”, veli Piter Cidek, glaven finansiski direktor na Vip operator.

Sekako, i ponatamu ostanuva toa deka na upravuva~kiot menaxment toj vedna{ mu odgovara na pra{aweto za postignatite delovni rezultati i gi podgotvuva planovite za periodot {to sleduva. No, i taa primarna zada~a zabele`a promeni predizvikani od vnatre{ni i od nadvore{ni procesi.

Nadvore{nite pritisoci se zasilija pred desetina godini, koga branot od korporativni skandali poradi nevistinitite finansiski izve{tai do temel ja potrese svetskata biznis-scena. Kako finansisko cunami, toj bran najprvin gi pogodi amerikanskite kompanii, kako Enron, Vorldkom i Tajko, a potoa se pro{iri na ostatokot od svetot, kako na primer vo italijanskiot Parmalat i francuskiot Vivendi. Tokmu ovie nemili nastani imaa najgolemo vlijanie vrz postavuvaweto poodlu~ni i porigorozni regulatorni ramki na nacionalnite i na me|unarodnite institucii za nadzor na finansiskite tekovi. Toa ja zaostri kontrolata, ne samo nad finansiskite izve{tai, tuku i evidentiraweto na sekoj nastan vo delovnite knigi.

FINANSISKIOT DIREKTOR E DESNA RAKA NA GLAVNIOT “Za finansiskiot direktor najbitni se tri raboti. Prvo, tuka e odgovornosta za noseweto odluki za novite investicii.

Novite investicii se klu~ni za razvojot na edna firma ili dr`ava, taka {to odlukite za novite investicii za investirawe zna~ajni sumi pari, osobeno koga parite denes se retka i skapa stoka, se od ekstremna va`nost. Finansiskiot menaxer treba da e sposoben da napravi dobri presmetki za stapkata na povrat na investiciite, za alternativnite investicii i za ostanatite finaniski parametri”, objasnuva profesor De Pedis. Vtorata rabota, {to spored nego, ne ja pravea finansiskite direktori od “starata {kola” e strukturirawe na kapitalot. Toa zna~i kako e organizirana strukturata na obvrskite na kompanijata, kolku aktiva, kolku pasiva, kakva kombinacija, po koja cena...

TRITE NAJVA@NI ZADA^I NA FINANSISKIOT DIREKTOR Dobri presmetki za stapkata na povrat na investiciite, za alternativnite investicii i za ostanatite finansiski parametri; Strukturirawe na kapitalot. Toa zna~i kvalitetno da ja organizira strukturata na obvrskite na kompanijata - kolku aktiva, kolku pasiva, kakva kombinacija, po koja cena... Zna~i, od edna strana se odlukite za investiciite, a na drugata strana kako gi finansirate niv. Vo centarot na ovie odluki e glavniot finansiski menaxer - toa se vika kapitalno buxetirawe i e edna od negovite najva`ni zada~i; Dobriot finansiski menaxer, pokraj fiskalnata ekspertiza, smetkovodstvo, buxetirawe i sl., treba da ima dobri poznavawa i od ~ove~ki resursi, IT, menaxirawe na rizikot, revizija, kontrola i izvestuvawe.

“Zna~i, od edna strana, gi imate odlukite za investiciite, a na drugata strana kako gi finansirate niv. Vo centarot na ovie odluki e glavniot finansiski menaxer i toa se vika kapitalno buxetirawe i e edna od najva`nite negovi zada~i. Toa se tolku va`ni odluki {to toj, vsu{nost, e desna raka na glavniot izvr{en direktor, najva`na figura vo kompanijata po nego”, istaknuva De Pedis.

I treto, glavniot finansiski menaxer na modernoto vreme ne e samo ~ovek {to e ekspert za finansiski pra{awa, tuku treba da ima zna~itelno iskustvo vo biznis-svetot. Pokraj fiskalnata ekspertiza, smetkovodstvo, buxetirawe i sl., toj ima odgovornosti i vo ~ove~ki resursi, IT, menaxirawe na rizikot, revizija, kontrola i izvestuvawe.

DOBAR KOMUNIKATOR Dopolnitelen pritisok na finansiskite direktori e nivnata odgovornost vo finansiskite izve{tai, koja{to ja potvrduvaat li~no so svojot potpis, {to e praktika na re~isi site kompanii, osobeno na me|unarodnite i na onie ~ie rabotewe zavisi od me|unarodni klienti i partneri.

Eden od s$ po~estite nadvore{ni pritisoci e i toa {to finansiskite direktori pominuvaat s$ pove}e vreme so sopstvenic-

MAJA STEVKOVA-[TERIEVA GLAVEN FINANSISKI DIREKTOR NA KOMERCIJALNA BANKA

“Od iskustvata kako bankar, koj sorabotuva i go sledi raboteweto na kompaniite, mo`am da ocenam deka kompaniite koi imaat profesionalni finansiski direktori imaat mnogu podobri rezultati vo upravuvaweto so finansiite, likvidnosta i op{to vo raboteweto”

ite na firmite, koi{to baraat s$ pove}e informacii za momentalnite rezultati od raboteweto, no i za planovite.

Vnatre{nite pritisoci samo delumno se prodol`enie na pred malku spomenatite regulatorni barawa, a ostatokot od tie pritisoci se odnesuva na izrabotkata na detalni i slo`eni izve{tai, planovi i proekcii nameneti za izvr{niot i za operativniot menaxment. Za toa treba da se obezbedi informati~ki sistem koj{to }e odgovara na site interni barawa, vklu~uvaj}i gi i onie na operativniot menaxment, }e go skrati vremeto na izrabotka na izve{taite, }e gi zgolemi kontrolnite funkcii i }e postavi ispraven model na izrabotka na planovi i predviduvawa.

Poznavaweto na potencijalnite rizici isto taka e ve{tina koja{to se o~ekuva od sovremeniot finansiski direktor. Tokmu toj treba da predupredi deka ne e dobro slepo da se sledat celite {to se zadadeni so planot dokolku se zakanuvaat rizici i neizvesnosti {to mo`e da vlijaat vrz odlu~uvaweto.

“Eden od predizvicite pretstavuva povrzuvawe na funkcijata na glaven finansov direktor so funkcijata rizici (chief

PETER CIDEK GLAVEN FINANSISKI DIREKTOR NA VIP OPERATOR

“Ako vo minatoto finansiskite menaxeri bea odgovorni za dokumentirawe na biznisot i dobivawe set od brojki koi }e se koristat za donesuvawe zaklu~oci vo vrska so minatoto rabotewe na kompanijata, moderniot direktor na finansii s$ pove}e ima aktivna uloga vo oblikuvaweto na idninata na kompanijata.”

BROJ 644

29/02/2012

www.kapital.mk

risk officer - CRO). Ulogata na glaven finansov direktor evoluira vo vode~ka uloga za razvojot na biznisot vo ramkite na kreirawe na vrednosta. Ulogata na rizicite bara golemo poznavawe na operaciite koi se su{tinski za biznisot, za da mo`e da upravuva so rizicite od vrvot pa nadolu, {to e osobeno va`no vo bankarskiot biznis. Vo kulturata na rizicite e da se razmisluva za implikaciite na odlukite za investirawe”, veli Maja Stevkova-[terieva, glaven finansiski direktor na Komercijalna banka.

Zaradi toa, finansiskiot direktor treba da se sprotistavuva na menaxerite od drugite delovi na kompanijata, pred s$ so onie na proizvodnite, proda`nite i na marketin{kite funkcii.

Finansiskiot direktor go gleda raboteweto na kompanijata na dolg rok, a na proda`niot menaxer ili t.n. “profit mejker”, onoj {to gi zarabotuva parite za kompanijata, bitno mu e kratkoro~no da gi ispolni zadadenite celi i na krajot da dobie soodvetna nagrada za toa.

Sli~no e i so marketin{kata funkcija, koja ~esto ima t.n. skrieni tro{oci koi operativniot menaxer ne mo`e da gi predvidi. Vo takvo opkru`uvawe, finansiskiot direktor mora da vladee so mnogu dobri komunikaciski ve{tini, so koi{to kako nezavisen ~len na timot }e ja naglasi va`nosta na rizikot za sozdavaweto na noviot profit. Dobrite komunikaciski ve{tini mu se potrebni i vo odnosot so sopstvenicite, no i vo sosema novata uloga – komunikator so javnosta, odnosno so mediumite, koi{to, pokraj drugoto, misleweto za kompanijata go formiraat i vrz osnova na li~noto do`ivuvawe i odnosot so nejzinite ~elni lu|e.

TIMOT E OD PRESUDNO ZNA^EWE Ne treba da se zanemari nitu timot od lu|eto okolu finansiskiot direktor. Sozdavaweto na kvalitetniot tim mo`e da bide edna od presvrtnicite vo karierata na vrvniot finansiski direktor.

“Ako navistina ste del od biznis-timot i razmisluvate za toa koi ~ekori treba da gi napravite, }e ve pobaraat operativnite menaxeri.

Tie sakaat da znaat koi informacii gi imate pred da donesat te{ki odluki. Toa e isto kako koga imate odnos so klienti {to navistina sakaat da rabotat so vas, namesto postojano da se obiduvate da gi naterate da go kupat va{iot proizvod”, vaka go opi{a toa uspe{niot Geri Kritenden, porane{en glaven finansiski direktor na Amerikan ekspres.

Dobriot glaven finansiski direktor celi kon odr`liv razvoj na kompanijata i osiguruva sozdavawe vrednost, rezimiraat na{ite sogovornici.

Celiot finansiski tim na kompani-

jata treba da ovozmo`i da se sozdade efikasno i efektivno sproveduvawe na strategijata vo edno opkru`uvawe koe e dinami~no i postojano se menuva. Taka, vo edna re~enica, glavniot finansiski direktor gi balansira sostavnite delovi za da se izgradi korporativniot uspeh i da se sozdade vrednost za akcionerite”, veli Piter Cidek od Vip operator.

MENAXER Ili kako {to veli Maja Stevkova-[terieva od Kopmercijalna banka, od nejzinite iskustva kako bankar, koj sorabotuva i go sledi raboteweto na kompaniite: “Mo`am da ocenam deka kompaniite koi imaat profesionalni finansiski direktori imaat mnogu podobri rezultati vo upravuvaweto so finansiite, likvidnosta i op{to vo raboteweto”.

63

64 MOJOT KAPITAL

RECIKLATORITE NA PLASTIKA BARAAT POGOLEMA PODDR[KA OD DR@AVATA DD DD

OTPADOT NE E \UBRE, TUKU IZVOR NA SOLIDNI PRIHODI IVANA KOLEVA Koleva@kapital.com.mk

e ~ini deka biznisot ne poznava granici koga kreativnosta mo`e da go donese do nekakov profit. Dodeka edni lu|e na |ubreto gledaat samo kako na nepotreben otpad za uni{tuvawe, drugi vo istiot vidoa odli~en izvor na zarabotuva~ka. I vo Makedonija ima biznismeni koi recikliraat otpad i od toa imaat solidna prihodi. Ekipata na “Kapital” poseti edna takva fabrika za reciklirawe plastika vo Skopje. Navistina e magi~no da vidite kako celiot toj otpad i nepotrebno |ubre podocna se pretvoraat vo ~isti mali zrnca i granuli koi imaat dodadena vrednost i nova namena za upotreba.

Makedonskite biznismeni koi se zanimavaat so recikliraweto plastika velat deka biznisot bara golemi investicii, naporna rabota, no i trpenie na dolg rok za da se vidat golemite rezultati. Tie se svesni i deka ova e blagorodna rabota, bidej}i na krajot na denot ne profitiraat samo tie, tuku benefit ima za celata dr`ava vo koja rabotat, preku ekolo{kata nota.

Deka biznisot e skap, problemati~en i bara golema poddr{ka od vistinski partner vo rabotata se soglasuvaat sopstvenicite na nekolku makedonski fabriki za reciklirawe plastika. Ako pred nekolku godini vo Makedonija imalo okolu 6-7 firmi koi se zanimavaat so vakva recikla`a, denes nivnata brojka e duplo namalena.

Biznismenite velat deka krizata e glavniot

S

Makedonskite biznismeni koi se zanimavaat so reciklirawe plastika velat deka biznisot bara golemi investicii, naporna rabota i trpenie na dolg rok za da se vidat golemi rezultati. Iako ova e blagorodna rabota, bidej}i benefit imaat site gra|ani od ekolo{kiot aspekt na biznisot, dr`avata s$ u{te nedovolno go poddr`uva razvojot na kompaniite.

vinovnik za stavaweto klu~ na vrata vo tika i proizvodstvo na poliester vlakno. tie kompanii. Krizata silno gi pogodila Grupacijata Green koja e vtora po golemina nabavnite ceni na krajnite proizvodi koi se vo ramkite na Evropa prisutna e sedum dobivaat preku reciklirawe na plastikata, godini vo Srbija, pet godini vo Ukraina, pa namalenata pobaruva~ka i otsustvoto dve godini vo Kosovo, ima kancelarii i na pogolema dr`avna poddr{ka bila do- vo Grcija, a lani od esen se probila i na ungarskiot pazar. volen motiv za sopstvenicite da “Vo vremeto koga ja otvorivme se otka`at od biznisot. prvata fabrika vo zemjava ima{e Sega vo Makedonija ima dve do tri okolu sedum kompanii koi refabriki za reciklirawe plastika cikliraat plastika. No, krizata koi imaat pogolemi kapaciteti. ton jagleroden “Ova e golem biznis koj bara mil- dioksid, koj kako i recesijata mnogu vlijae{e na profitabilnosta na biznisot, pa ionski vlo`uvawa. Toj se isplati {teten gas se vo atmossega vo Makedonija brojot na samo ako go gledate na dolg rok. No, isfrla ferata, mo`e da sigurno ne e familijaren biznis, se spre~i ako se tie firmi duplo se namali”, objasni Mateska. tuku potrebno e da stoi pozadi reciklira samo vas nekoja poznata renomirana eden ton plastika Grinteh MK vo Makedonija vo ramkite na grupacijata kompanija”, veli upravitelskata Sofija Mateska od kompanijata Grinteh Green raboti so reciklirawe MK koja se zanimava isklu~ivo so recik- na plasti~ni {i{iwa od koi se lirawe na plastika. Ovaa kompanija e del proizveduva poliester vlakno vo od pogolema grupacija Green so sedi{te mati~nite fabrikite vo Romanija vo Romanija , kade deset godini raboti so Vo pogonot vo Grinteh MK so prenekolku fabriki preku koi pokriva 80% od rabotka na HDP ambala`i, odnosno evropskiot pazar na recikla`a na plas- opakovki od ke~ap, jogurt i drugi

1

ambala`i, LDP, najlon i stre~ folii. se pravat regranulati, od koi podocna se pravat polietilenski kesi kako onie vo marketite, stre~ folii, pancer creva za izolacija na vodovodna i elektri~na instalacija i drugo.

“Ova ne e biznis kako trgovijata. Ova e proizvodstvo {to bara minimum eden milion evra investicii samo vo ma{ini i tehnologija, pre~istitelna stanica, alati, pumpi i druga oprema. Iako nie ve}e petta godina reciklirame plastika, mo`eme da ka`eme deka Grinteh MK vo Makedonija e se u{te mlada kompanija”, veli Vlado Petkoski, rakovoditelot na komercija vo kompanijata koja broi okolu 60-ina vraboteni vo Skopje.

Od kompanijata velat deka mese~no prerabotuvaat od 400 do 500 toni otpad, koj vo prosek go otkupuvaat za 300 evra po ton.

No, pojasnuvaat deka skoro 30% od otpadot se gubi vo tekot na recikliraweto poradi prisustvoto na |ubre vo surovinata {to se reciklira.

“Vo surovinata koja ja dobivame ima mnogu |ubre. Toa redovno ni pravi problemi i dopolnitelno ni gi zgolemuva tro{ocite, zatoa {to ma{inite ~esto se rasipuvaat.

Tie nepredvideni tro{oci ja opteretuva profitabilnosta na biznisot”, veli upravitelkata Mateska. Bisej}i Grinteh rabotat samo kako krajni reciklatori, tie se poslednata alka vo sinxirot kade najprvo Romite sobiraat plastika, ja nosat na otpad, a od tamu prevzemaat komunalnite pretprijatija koi i go sortiraat otpadot i potoa go nosat vo Grinteh.

Petkoski veli deka Grinteh ne prerabotuva {i{iwa za povtorno dobivawe {i{iwa, zatoa {to se izbegnuva koristeweto sekundarni surovini kaj proizvodite koi doa|aat vo dopir so hrana ili pijalak.

“Edno e da reciklirate plastika za da ja reupotrebite vo grad`ni{tvoto ili vo tekstilot, no sosema drugo e koga taa ja reupotrebuvate za da se pakuva vo nea hrana.

Tuka se potrebni nekoi visoki standardi i mo`ebi nekoi svetski kompanii toa go pravat. Nie ne sme zainteresirani za toj segment”, dodavaat ottamu.

SKAPA INVESTICIJA Jovica Stefanovski, kosopstvenik na kompanijata za reciklirawe plastika Agropal od Tetovo, potvrduva deka retko koja kompanija }e se

Dodeka MOJOT KAPITAL edni lu|e na |ubreto gledaat samo kako na nepotreben otpad za uni{tuvawe, nekoi biznismeni vo Makedonija vo istiot vidoa odli~en izvor na zarabotuva~ka odlu~i da reciklira {i{iwa za nivno povtorno upotrebuvawe, zatoa {to so ova nivo na tehnologija toa ne e higienski. Od tie pri~ini, se koristat primarni surovini vo proizvodstvoto kade {to plastikata potoa ima dopir so hrana.

Stefanovski veli deka kompanijata po~nala so rabota vo 1995 godina so proizvodstvo na polietilenski folii (najlonski vre}i) od originalni surovini {to gi uvezuval od stranstvo, a duri podocna navlegol i vo reciklirawe plastika, kade {to ve}e edna decenija uspe{no raboti.

Agropal ima kompletno zatvoren sistem na rabota, {to zna~i deka kompanijata vr{i sobirawe na otpadot preku sopstvena mre`a niz dr`avata, a potoa istiot go skladira i go sortira, za na krajot i da go reciklira.

No, po dobivaweto regranulati, odnosno polusorovini od plastika, Stefanovski i negoviot partner oti{le ~ekor napred do faza na proizvodstvo na krajni proizvodi, odnosno polietilenski vre}i, me|u koi razni vidovi folii za hidroizolacija vo grade`ni{tvoto, folii za vre}i za otpad i drugo.

“Godi{no otkupuvame okolu 2.000 toni otpad, po cena koja se dvi`i od 200 do 300 toni evra po ton. Ova e golem problem koj vlijae na rentabilnosta na biznisot, zatoa {to vo drugite zemji otpadot kompaniite go dobivaat besplatno, namesto da pla} aat za da go nabavat, kako {to e slu~aj vo Makedonija. No, od 2.000 toni otpad vo procesot na reciklirawe se gubat odredeni koli~ini, pa na krajot se dobivaat okolu 1.500 toni regranulati i gotovi proizvodi”,

SOFIJA MATESKA UPRAVITEL VO GRINTEH

“Vo surovinata koja ja dobivame ima mnogu |ubre. Toa postojano ni pravi problemi i dopolnitelno ni gi zgolemuva tro{ocite, zatoa {to ma{inite ~esto se rasipuvaat. Tie nepredvideni tro{oci ja optovaruvaat profitabilnosta na biznisot.”

600-900

litri nafta od koja se dobiva PET-ambala`ata za {i{iwa mo`at da se za{tedat so eden recikliran ton plastika

veli toj.

Granulite koi se dobivaat vo procesot na reciklirawe se mnogu mali. Edno zrno granula e so dijametar od 3 do 5 mm, a potoa istoto se {iri preku soodvetna tehnologija. Ova e navistina interesen proces na prerabotka na otpadot, a ekipata na “Kapital” po posetata na fabrika za reciklirawe plastika vo Skopje vide na lice mesto kako kupot otpad preku pet razli~ni ma{ini za melewe, topewe i su{ewe na plastikata stanuva granulat so minorna golemina.

“Bez minimum investicii od tri milioni evra samo vo ma{ini ne mo`ete nitu da zamislite deka mo`e da imate recikla`a na plastika po evropski standardi. Kaj nas taa investicija e okolu milion evra, no na{ite ma{ini ne se na ona profesionalno nivo na tehni~ki standard kako vo razvienite evropski zemji”, veli Stefanovski.

Najgolemite tro{oci vo negoviot biznis se od potro{uva~kata na struja, amortizacijata na proizvodstvoto, ma{inskiot park, vozilata i cenite za otkup na otpadot.

“Celokupnata investicija vo edna visokotehnolo{ka fabrika za reciklirawe plastika vo prosek iznesuva

VLADO PETKOSKI RAKOVODITEL NA KOMERCIJA VO GRINTEH

“Ova ne e biznis kako trgovijata. Ova e proizvodstvo {to bara minimum eden milion evra investicii samo vo ma{ini i vo tehnologija, pro~istitelna stanica, alati, pumpi i druga oprema. Iako nie ve}e petta godina reciklirame plastika, mo`eme da ka`eme deka Grinteh vo Makedonija s$ u{te e mlada kompanija.”

65 6

66 MOJOT KAPITAL

Ako pred nekolku godini godini vo Makedonija imalo okolu 6-7 firmi koi se zanimavaat so reciklirawe plastika, denes nivniot broj e duplo namalen

PROBLEMI KAJ BIZNISOT SO RECIKLIRAWE PLASTIKA

mali subvencii; lo{i sortirni centri; skap otkup na otpad; nedovolna edukacija na doma}instvata; neinformiranost za evropskite fondovi; nelojalna konkurencija.

okolu 100 milioni evra, no zboruvame za visokosofisticirana tehnologija”, veli Stefanovski.

Od poluproizvodite i od krajnite proizvodi na Agropal 70% se izvezuvaat vo stranstvo, prete`no na gr~kiot pazar, a ostatokot se plasira na doma{niot pazar.

KRAJNI PROIZVODI NAMESTO POLUFABRIKATI Od kompaniite velat deka `alno e da prodavaat polufabrikati, odnosno granulati koga mo`at da proizvedat krajni proizvodi, na koi napla}aat povisoki mar`i. “Zatoa, vo Agropal gi forsirame krajnite proizvodi, za koi ima i dobra pobaruva~ka”, veli eden od sopstvenicite, Stefanovski.

Plastikata e mnogu {irok poim i preku nejzino reciklirawe kompaniite mo`e da dojdat do razli~ni proizvodi preku granulatite.

“Od polietilenskiot otpad mo`e da se recikliraat vre}ite za da dojdat do istata sostojba. No, ne e mo`no preku recikla`a na plasti~ni {i{iwa da proizvedete polietilenski folii, bidej}i toa e ve}e drug tip tehnologija, koja e i dosta poskapa.

Mislam deka vo zemjava postojat odredeni reciklirawa na {i{iwa, no tie sepak, se koncentrirani vo primarnata faza”, veli Stefanovski.

Za reciklirawe na plastikata vo fabrikata Agropal vo Tetovo otpadot {to go otkupuvaat glavno e od “stre~” folii, {to se koristat za zategnuvawe paleti pri transport, folii od polietilenski ambala`i, termosobira~ki folii, koi na primer, gi zacvrstuvaat paketite so pijalaci i sli~no.

Pretsedatelot na Asocijacijata na prerabotuva~i na sekundarni surovini i reciklatori pri Stopanskata komora na Makedonija, Vlado Momirovski, veli deka iako ovaa granka e relativno nova vo zemjava, so smenetata regulativa, odnosno noviot Zakon za upravuvawe so ambala`a i otpad od pakuvawe, ovoj biznis }e se pro{iruva i }e gi sledi svetskite trendovi, a }e se praktikuva i napredna tehnologija za reciklirawe.

“Vo momentov subvenciite za kompaniite {to vr{at sobirawe na otpad-plastika iznesuvaat 20 evra za ton, a za reciklatorite na plastika 15 evra za ton. Koga subvenciite bi bile povisoki, bi postoel i pogolem motiv kaj firmite i so toa bi se postignal ekonomskiot efekt, kako i za{tita na `ivotnata sredina”, veli Momirovski.

200-300 evra po ton pla}aat kompaniite za otkup na otpad od plastika

MALI SUBVENCII I NELOJALNA KONKURENCIJA Biznismenite koi recikliraat plastika vo zemjava se po`alija na mnogu problemi {to go optovaruvaat rastot na ovoj biznis. Na profitabilnosta na recikliranata plastika mnogu vlijaat tro{ocite vrzani za cenata na otpadot koj go otkupuvaat. Stefanovski od Agropal veli deka vo mnogu zemji otpadot ne se otkupuva, tuku reciklatorite go dobivaat besplatno, zatoa {to tie se pred s$ ekolo{ki firmi. Kompaniite se po`alija i na malite subvencii od dr`avata.

“Dr`avnite subvencii {to gi dobivame se okolu 20 evra po ton od sobraniot otpad, a toa e sedum pati pomalku od subvenciite vo Grcija, kade {to tie se dvi`at i do 150 evra po ton”, se po`ali toj.

Od Grinteh pak, dodavaat deka ne e problemot samo vo visinata na subvenciite, kolku {to e vo nivnata promenlivost.

Nepostoeweto sortirni centri od kade {to }e dobivaat po~ist otpad isto taka e golem problem za kompaniite.

“Najgolemite problemi se javuvaat so lo{ata surovina. Vo Makedonija treba da pominat u{te pet generacii za da dojdeme do nekoi evropski standardi, kade {to otpadot se selektira u{te vo domot na semejstvata.

Kaj nas te{ko se doa|a do ~ista surovina, pogolem del doa|a od deponiite, a toa go skratuva rokot na traewe na ma{inite”, velat od Grinteh. Stefanovski veli i deka 10 milioni evra se dovolni da se investira vo dobar sortiren centar vo zemjava. Zasega, so otsustvo na vakov centar, tro{ocite na kompaniite koi recikliraat plastika se mnogu zgolemeni, zatoa {to tie dopolnitelno

VLADO MOMIROVSKI pretsedatel na Asocijacijata na prerabotuva~i na sekundarni surovini i reciklatori pri Stopanskata komora na Makedonija

Vo momentov subvenciite za kompaniite {to vr{at sobirawe na otpad-plastika iznesuvaat 20 evra za ton, a za reciklatorite na plastika 15 evra za ton. Dokolku subvenciite bi bile povisoki bi postoel i pogolem motiv kaj firmite i so toa bi se postignal ekonomskiot efekt, kako i za{tita na `ivotnata sredina. go sortiraat otpadot.

Drugi problemi se javuvaat kaj nedostigot od edukacija za reciklirawe na otpadot.

Od kompaniite prepora~uvaat da se vovede edukacija na decata u{te vo osnovnoto obrazovanie, kako {to e slu~ajot so evropskite zemji.

Se `alat i deka inspekciskite slu`bi treba pove}e da izleguvaat na teren za da gi ostranat divite otkupuva~i na plasti~en otpad. Tie, spored niv, se izvor na nelojalna pazarna konkurencija, bidej}i ne gi prijavuvaat vrabotenite.

Problemi imaat i so nedovolnata informiranost za evropskite fondovi.

“Sum bil na mnogu seminari i rabotilnici organizirani od razni dr`avni institucii i ministerstva za da dobijam informacii kako da dojdam do evropskite pari, no zaludno.

Nedostiga informiranost kaj dr`avata kako biznis-zaednicata mo`e da aplicira za brojnite grantovi na koi imame pravo od EU”, veli Stefanovski.

Tie go pozdravuvaat potegot na Vladata da postavi posebni kanti-mre`i za sortirawe plasti~ni {i{iwa, no velat deka toa e nedovolno.

спорт и рекреација по избор

БУЛ: ОКТОМВРИСКА РЕВОЛУЦИЈА БР.15 СКОПЈЕ; TEЛ: +389 2 3092 190 ФAКС: +389 2 3092 152

ФИТНЕС ЦЕНТАРОТ ОПФАЌА:

ПРОФЕСИОНАЛНИ ТРЕНЕРИ СПРАВИ ЗА КАРДИО ВЕЖБИ 4 ЛЕНТИ ЗА ТРЧАЊЕ, СТАТИЧНИ ВЕЛОСИПЕДИ, СТЕПЕРИ, ОРБИТРЕК ПОВЕЌЕНАМЕНСКИ ДИСПЛЕИ ЗА СИТЕ КАРДИОСПРАВИ СВЕТСКИ ПОПУЛАРНА ОПРЕМА CYBEX И TECHNOGYM ПРОГРАМИ ЗА ИСХРАНА И ВЕЖБАЊЕ ДОДАТОЦИ ВО ИСХРАНАТА4 ПРОТЕИНСКИ ШЕЈКОВИ И БАРОВИ КАФEТЕРИЈА САУНА И ЏАКУЗИ МАСАЖА

info@aleksandarpalace.com.mk www.aleksandarpalace.com.mk

68 MEDIUMI

KOJ STOI ZAD NAJUSPE[NITE REK

SOZDAVAAT SVET SO MAKEDONSKI Vo vtoroto prodol`enie od serijalot “Koj stoi zad najuspe{nite reklami vo Makedonija” pretstavuvame u{te dve makedonski marketing agencii Republika i Media House.

Ne stanuva zbor za rangirawe na marketing agenciite vo Makedonija spored nikakvi kriteriumi za uspe{nost ili golemina, tuku za serija tekstovi vo koi }e bidat pretstaveni kreativnite timovi koi gi sozdavaat reklamite koi dobivaat nagradi na mnogu poznati svetski festivali. Vo slednite broevi }e prodol`ime so pretstavuvawe i na PR timovite vo marketing agenciite vo Makedonija.

PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

enaxer” i vo ovoj broj prodol`uva so pretstavuvaweto na makedonskite advertajzingagencii. Za da vi gi dobli`ime poblisku agenciite koi gi pravat reklamite {to sekojdnevno gi gledate na televizija i gi slu{ate na radio i koi osvojuvaat nagradi po regionalnite i svetskite advertajzing festivali, trgnavme so ideja da vi gi pretstavime site pogolemi agencii vo zemjava. Iako edna ed od osnovnite zada~i na ovie agencii e podobro da gi „prodaa dat” svoite klienti, sledstveno i d sebesi, se ne site agencii prifatija da d u~estvuvaat vo ovoj serijal.

Vo V ovoj broj na „Menaxer” vi pretstavuvame u{te dve na{i rep klamni agencii. kl

M

NAGRADITE [TO SEKOJA GODINA GI OSVOJUVAAT DOMA[NITE REKLAMNI AGENCII NA SVETSKITE FESTIVALI ZA ADVERTAJZING-INDUSTRIJATA SE DOKAZ DEKA MAKEDONSKITE KREATIVCI MO@AT SLOBODNO DA ZASTANAT RAMO DO RAMO SO SVETSKITE MAJSTORI ZA REKLAMI

BROJ 644

29/02/2012

MEDIUMI

www.kapital.mk

KLAMI VO MAKEDONIJA (2)

TSKI KVALITET I BUXET REPUBLIKA

WHERE OTHERS STOP

gencijata Republika postoi ve}e osum godini i vo toj period ima osvoeno golem broj nagradi na me|unarodni festivali. Poslednata, vo 2011 godina, na Festivalot na turisti~ki komunikacii vo Budva, za spotot Makedonija ve~na – hrana. „To~no e deka nagradite na vakvite me|unarodni festivali se priznanie i pottik za na{ata rabota, sepak nie kako kreativci sme suetni lu|e i sakame nagradi i priznanija. No, nagradite se i golema stapica. Mnogu ~esto se slu~uva advertajzing-agenciite da se fatat vo vakvata stapica.

Kreativniot tim se sobira i vika: „Dobro bi bilo da napravime ne{to {to }e mo`e da odi na festivali i da

A

osvojuva nagradi”.

I ve}e ne e vo prv plan interesot na klientot, tuku zadovoluvaweto na li~noto ego”, velat od Republika.

Agencijata ima osvoeno dve nagradi za pretpriema~ na godinata vo kategorijata na mali pretprijatija, nagradata „Zlatno sonce na godinata” za kampawata za Makedonska po{ta, a istata nagrada ja ima dobieno i za kampawata na INAQUA. Agencijata bila i finalist na festivalot za adverjtazing Golden Drum vo Portoro`, kako i na festivalot Adprint vo Bukure{t, Romanija. „Vo procesot na sozdavawe ne se razmisluva za strategija, koja e najdobra komunikacija za proizvodot, na koja target-grupa se obra}a...i timot

se fokusira samo na toa da smisli ne{to ’interesno‘. Mnogu ~esto re{enijata koi agenciite gi pra} aat na festivali se izmisleni, takanare~eni ghost ads, {to zna~i deka ne bile nara~ani od klient, nikoga{ ne bile objaveni vo Makedonija, tuku deka agencijata smislila ne{to ’interesno‘, go producirala specijalno za festivalot i go pratila so nade` deka }e dobie nagrada”, velat od Republika.

Nivnata filozofija e Where others stop, a idejata im e, kako {to objasnuvaat, da ponudat ne{to sosema poinakvo, da prodol`at kade {to drugite zastanuvaat i da najdat to~na komunikacija koja }e donese rezultati. „Zatoa i sme bile pobednici vo mnogu bitki”, velat od agencijata.

69

70 MEDIUMI

MEDIA HOUSE “NE E KREATIVNO, AKO NE PRODAVA” gencijata j Media M di H House postoi od 2004 godina. Taa e fullservice reklamna agencija, koja ima lokalni, regionalni i internacionalni klienti. „Vo 2006 godina otvorivme kancelarija vo Albanija, a vo 2007 godina i vo Kosovo i Crna Gora. Od 2007 godina kako partnership agencija del sme od Carat - Aegis Media, eden od najgolemite Media Network agencii vo Evropa i po{iroko. Vo 2006 godina na trinaesettiot Golden Drum Advertising Festival and Media Meeting vo Portoro` ja dobivme prvata nagrada vo kategorijata Open Ad Golden Drum Ideas Award – TV Idea Award za spotot Pool. So istiot spot bevme finalisti na {esnaesettiot Moscow International Advertising Festival i finalisti na New York festival International Advertising Awards.

Toa be{e ogromno priznanie i golema satisfakcija za nas, no i za na{ite klienti so koi sorabotuvavme”, veli Goce Doj~inovski, kosopstvenik i upravitel na Media House.

A

Media House vo svoeto portfolio M di H f vklu~uva golem broj klienti od re~isi site industrii. Toa i gi pravi prepoznatlivi na pazarot. „Sekoj klient e razli~en i specifi~en, a toa bara i poseben pristap vo procesot na razvoj na komunikaciskata strategija bez razlika na toa na koe nivo } e bide proektirana i implementirana. Ona {to dosega sme go steknale kako iskustvo e faktot deka „Ne e kreativno, ako ne prodava”. Toa zna~i deka ako klientot so vas kako agencija nema proda`ni rezultati, celta ne e ostvarena”, veli Doj~inovski.

Minatata godina, kako i za site vo marketing-biznisot, be{e te{ka i za Media House. „Te{ka }e bide i ovaa 2012 godina. Sostojbata so mediumite vo Makedonija e katastrofalna. Poslednive 4-5 godini mediumskiot pazar ili mediumskoto vreme do tolkava mera se obezvredni {to vo pra{awe }e go dovede opstanokot na mnogu mediumi, a isto i reklamni agencii. Ni pretstoi period na „pre`ivuvawe”, a

ne na razvoj. Ako sakame regionalno da se sporeduvame, mediskiot pazar vo Makedonija e na samoto dno”, veli Doj~inovski.

Iako vo izminatiov period pazarot na reklami vo Makedonija e zna~itelno opadnat, sepak postojat odreden broj pretprijatija koi{to ja prepoznavaat vistinskata vrednost na marketingot i zna~eweto na kvalitetniot advertajzing za nivniot biznis, veli Ivan Jovevski Client Service Director vo Media House. „Od proektite izraboteni vo posledno vreme bi mo`ele nekolku aktivnosti koi se odli~no prifateni od kupuva~ite: kampawata na Bitolsko Maslo za koja{to izrabotivme navistina interesni TV, radiospotovi i re{enija za pe~atenite mediumi i bilbordi; TV-spotot za pa{tetite na Mispol snimen vo *stop-motion tehnika vo Praga i novite pakuvawa za ogromen del na proizvodite od paletata na grupacijata @i-Va”, veli Jovevski.

OSVE@ETE GI VA[ITE INFORMACII I ZA[TEDETE! NAJPOVOLNA CENA ZA PRETPLATA NA NEDELNIKOT I DNEVENIOT VESNIK KAPITAL ZA SAMO 8.000 DENARI SO VKLU^ENO DDV, PLATENA PO[TARINA ZA 12 MESECI... ZA[TEDETE DURI 35%

+

-35% SO

POVE]E INFORMACII NA 02/3298 110 ILI

pretplata@kapital.com.mk

ZEMETE POVE]E!

BROJ 644

29/02/2012

MARKETING

www.kapital.mk

MOJOT STAV:

STIV RIXVEJ GLAVEN IZVR[EN DIREKTOR NA VIRXIN ATLANTIK

ISKUSTVOTO NA KLIENTITE E NA[ATA ALATKA ZA MARKETING red da po~neme so marketing na ne{to ili so razgovor okolu na{ite predlozi za brendot, se pra{uvame sebesi dali sme dovolno hrabri za da bideme ~ekor pred o~ekuvawata na klientite? Eden od na~inite, preku koj se obiduvame da bideme ponapred od na{ite klienti, e so sozdavawe vrvno iskustvo za klientite. Ako na{ite klienti se simnat sre} ni od avionot, ako raska`at na drugi za toa iskustvo, ako gi nateraat i niv da dojdat i ako se vratat i tie samite – toa e ogromna marketingalatka za nas. Za toa da se ostvari, potrebni se elementi koi }e mu pomognat na personalot da si ja vr{i rabotata i da go napravat iskustvoto na na{ite klienti porazli~no od ona {to im go nudat drugite avioprevoznici. Tie elementi vklu~uvaat ne{ta kako poinakov dizajn na na{ite klubovi vo odnos na drugite kompanii.

Razli~nosta e vidliva i vo samite avioni, vo dizajnot na delot za prva klasa so cel da se dobijat najdobri mo`ni stolovi na spu{tawe, a preciznosta i rafiniranosta na detalite vo vnatre{nosta na avionot postavuvaat sosema novi standardi.

No, ne e dovolno samo da gi imate sredstvata. Na primer, nie bevme prviot avioprevoznik koj vgradi sistemi za zabava vo avionite, a sega site gi imaat. A, iskreno

P

re~eno, denes postojat odredeni avioprevoznici – na primer, na Bliskiot Istok – koi imaat mnogu dlaboki xebovi i tro{at mnogu pari. Zatoa morame da odime ponatamu.

Vistinskoto re{enie se lu|eto, razvojot na hemijata i odnesuvaweto kaj na{iot personal, koj go sozdava vistinskoto iskustvo za klientite. Ova postojano go povtoruvame na na{ite profesionalni obuki, zatoa {to bez ~ove~kiot element, ne vredi s$ ostanato.

Dobroto rabotewe podrazbira golema kompleksnost, bidej}i se dvi`i od prviot telefonski povik na klientot, pa s$ do zborovite: „Doviduvawe.

Posetete n$ povtorno”.

Koga dvete ne{ta }e se izrabotat dobro – spojuvaweto na sredstvata i lu|eto – toga{ na{iot personal mo`e navistina da privle~e klienti so stav i duh. Tie se ~uvstvuvaat gordi na toa {to go pravat; im se dopa|a da bidat pobednici. A na krajot od denot, toa e navistina va`no. Sepak, letame so istite avioni kako i site drugi. Letame pod istite strogi bezbednosni pravila. No, ako se ka~ite vo nekoj od na{ite avioni i ja iskusite uslugata, }e vidite deka e mnogu razli~na od onaa vo golem broj drugi kompanii.

Denes e popularno da se ka`e deka televizijata i ostanatite tradicionalni formi na marketing ne funkcioniraat – deka ova e fragmentiran

Ako na{ite klienti se simnat sre}ni od avionot, ako raska`at na drugi za toa iskustvo, ako gi nateraat i niv da dojdat i ako se vratat i tie samite – toa e ogromna marketing-alatka za nas svet i deka, poradi toa, marketingot gi opfa}a site mali ne{ta koi kompaniite gi pravat za razli~ni celni grupi, pazari i segmenti.

Ne sum siguren deka seto toa e to~no. Fokusiranite napori, nalik na laser, se mo{ne vredni, no zagri`en sum deka mo`eme pravilno da gi izvedeme site „mikro” ne{ta, a da ja proma{ime golemata slika. Sekoga{ sakam da sum svesen kolku e va`no na{ite marketin{ki napori da bidat otelotvoreni vo ne{to pogolemo – duri, ne{to kultno.

Ovaa lekcija mi se vrati so neodamne{niot uspeh na dve od na{ite televiziski kampawi preku sredstvata za masovno informirawe.

Prvata od niv be{e objavena vo 2009 godina, koga Virxin atlantik ervejs (Virgin Atlantic Airways) go proslavi svojot 25-ti rodenden. Vo toj period, site bea deprimirani

poradi svetskata ekonomija i samo sakavme da gi nasmevneme na{ite klienti, a i nie samite. Rezultatot be{e „Still red hot”, TV kampawa koja zapo~na vo Britanija, stana popularna na Internet i ima{e apsolutno masoven efekt vo sozdavaweto na pozitivna slika za na{iot brend, ne samo kaj klientite, tuku i kaj na{iot personal i dobavuva~i. Otsekoga{ silno sme se fokusirale na brendot i svesnosta za nego, no ovaa kampawa pottikna u{te ne{to – vnese energija i sozdade sosema nova grupa na privrzanici, i toa u{te pred voop{to da stapnat vo avion.

Stiv Rixvej e glaven izvr{en direktor na Virxin atlantik ervejs od 2001 godina. Roden e vo Anglija, a vo Virxin po~nal da raboti vo 1990 godina. Prethodno bil izvr{en direktor za potro{uva~ki uslugi i upravuval so kompaniskata programa za klienti koi redovno gi koristat nivnite letovi.

71

BROJ 644

29/02/2012

PRETPRIEMNI[TVO

www.kapital.mk

BIZNIS-ANGELI

PET NE[TA NA KOI[TO TREBA DA VNIMAVA SEKOJ START-AP PRED DA POTPI[E SO INVESTITOR o dogovaraweto i rakuvaweto, prosledeni so proslavata po naporniot ru~ek so va{iot nov “investitor” prijatel, stignuva dogovor vo koj treba da gi dogovorite i da gi formalizirate uslovite na va{ata vrska.

Dogovorot e dolg i sodr`i nekoj praven `argon, kade {to duri i definiraweto na koj e posleden den vo mesecot e va`no.

Osven toa, dogovorot izgleda dosta jasen.

Pa i kolku komplicirano mo`e da bide - ti nam ni dava{ pari, jas rabotam naporno i nie sme sre}ni i tancuvame zaedno s$ dodeka delime super profiti, taka?

Pogre{no!

Zavisno od investitorot, ovie dogovori ~esto sodr`at mnogu dupki koi vie kako sopstvenik na biznis mo`e da ne gi zabele`ite. Finansiraweto mo`ebi ne e va{a specijalnost, dodeka investitorite vrabotuvaat mnogu pametni lu|e koi{to pominuvaat ~asovi kreiraj}i i razgleduvaj}i gi na~inite na finansirawe.

Eve na {to treba da vnimavate pred da go potpi{ete dogovorot so некој investitor:

P

1.

SINDROM NA ZGODNA DEVOJKA

Devojkata koja znae deka nitu edno mom~e nema da raskine so nea bidej}i taa e zgodna, toa e sindrom na zgodna devojka.

Taa postojano pravi problemi vo vrskata, znaej}i deka nema da ima nikakvi posledici. Investitorite ~esto ja igraat ovaa uloga, znaej}i deka vie nema nikoga{ da gi ostavite, bidej}i tie gi imaat parite.

Samo zapomnete deka ova e vrska vo koja u~estvuvaat dvajca i vie mo`ete da se zalo`ite za toa {to vam vi e va`no. Ako va{ata ideja e dovolno dobra, vie imate isto tolku mo}, pa zastanete zad sebe.

2.

ZAEDNO ZA EDNA NO]

3.

NEREALISTI^NI O^EKUVAWA

Site sme gi imale onie romansi koga nekoj vrtoglavo brzo i so mnogu emocii vleguva vo na{iot `ivot, slednata minuta ve}e go nema, a nie sme ostanale da go sobirame toa {to ostanalo. Vnimavajte na uslovite za izleguvawe od biznisot i strategiite za izlez, koi im ovozmo`uvaat na investitorite da mu go napravat tokmu ova na va{iot biznis. Dobriot investitor }e bide dolgoro~no so vas, }e raboti so vas za da vi pomogne da go izgradite va{iot biznis.

“Ka`ete mu deka sonuva” e fraza od edna avstraliska komedija i e mnogu soodvetna koga }e gi poglednete celite postaveni od

“Da, bi sakale da investirame”.

Magi~nite zborovi koi saka da gi slu{ne sekoj sopstvenik na startap. Va{ata ideja ne e pove}e vo zarodi{ nekade vo va{ata glava, taa naskoro }e procveta vo realnosta, kako {to vie otsekoga{ znaevte deka }e bide

va{iot investitor. Da, toj ima svoi celi.

Toa e va{ biznis, no investitorite }e gi merat va{ite performansi vrz osnova na merkite koi tie } e gi postavat. Ovie merki }e se baziraat na celi koi nivniot biznis mora da gi ispolni za da gi presretne o~ekuvawata na nivnite akcioneri.

Zapomnete deka na investitorot mu treba pove}e gotovina za da mo`e da pravi pove}e investicii. Pa taka, za da privle~at pove}e klienti, tie }e sakaat da poka`at investicii koi pravat odli~ni rezultati za mnogu brzo vreme. Pra{ajte se sebesi {to mo`ete navistina da postignete vo odreden vremenski period i imajte gi predvid delata na investitorot koi se nadvor od ovoj opseg, bidej}i ova vo idnina }e vi sozdade problemi.

4.

NEFER VRSKA

Ova e najinteresno. Investitorot ja dava gotovinata i dobiva 50% od profitot i toga{, po odredeno vreme ja saka negovata gotovina nazad. Vie ja rabotite rabotata i dobivate 50% od profitot. Toa e fer i kako funkcionira? Pak pogre{no. [to e so va{eto vreme koga ne ja zarabotuvate nitu prose~no utvrdenata plata za va{ite uslugi? Kako sopstvenik na biznis, mora da pravite razlika me|u investicija i investiciski rizik. Gotovinata koja vi ja dava investitorot e negovata investicija.

Udelot koj go dobivaat vo va{ata kompanija e kompenzacija za rizikot koj go nosat deka mo`ebi nema da si gi vratat parite.

Kolku e povisok rizikot, tolku e povisok procentot na udelot koj tie go dobivaat.

Va{ata investicija e va{eto vreme i ekspertiza koi ja generirale i ja ostvarile va{ata ideja. Va{iot udel vo kompanijata e kompenzacija za rizikot deka nema da zarabotite pari koi }e vi platat za va{eto vlo`eno vreme. Taka, koga investitorot }e vi pobara da mu gi vratite investiranite pari po odreden period, u~tivo pobarajte im povrat na razlikata me|u platata koja ja zemate vo va{iot start-ap i prose~nata

plata vo va{ata struka. Toga{ vrskata e fer.

5.

STRUKTURIRANI USLOVI NA VRSKATA

[to dokolku vi ka`at deka }e ja kupat va{ata kola, no mo`at da vi platat na tri rati, me|u koi ima period od dve godini?

Vie bi naplatile kamata ili nagrada na cenata za da mo`ete da mu gi dozvolite ovie uslovi na kupuva~ot, neli? Toga{, zo{to koga investitorot }e vi ka`e deka }e vi gi dade parite, no edinstveno pod uslov da vi gi dava na nekolku tran{i, kako biznismeni ne naplatuvame nagrada i ne go prilagoduvame nivniot udel vo firmata soodvetno?

Realnosta e deka so obvrzuvawe na pari koi se ispla}aat vo tran{i investitorite go namaluvaat svojot rizik. Iako se obvrzale deka }e investiraat, tie edinstveno ja rizikuvaat sumata koja, vsu{nost, ja vlo`ile. Korektnata osnova e da go vrednuvate biznisot vo sekoja faza vo koja tie se odlu~uvaat da gi vlo`at svoite pari i da ostavite ova da go odredi nivniot udel, namesto da se soglasite da dadete udel baziran na parite koi tie se obvrzale deka }e vi gi dadat prviot den.

Poddr`ano od I2BAN, prvata mre`a na biznisangeli vo Makedonija

73

74 STRATEGII

KAKO STARBAKS SE VRATI OD MRTVITE? (2)

[ULC JA TRANSFORMIRA[E KOMPANIJATA, NO I SEBESI

Najpopularniot j u r amerik k sinxir na kanski kafeterii ima{e stra{en podem pod vodstvo na Hauard [ulc – ~ovekot koj{to go izgradi brendot, go ra{iri globalno i be{e izvr{en direktor na kompanijata do 2000 godina, koga re{i da otstapi od ~elnata pozicija. No, podocna kolata trgna nadolu i vo 2008 godina [ulc se vrati vo Starbaks za da ja spasi kompanijata. Po tri godini popularnite kafuliwa povtorno se golem hit, a akcionerite na kompanijata zadovolno trijat race. Vo dene{niov broj pro~itajte zo{to Starbaks padna i kako [ulc go vrati svoeto “~edo” na starite pateki na slavata

o 2000 godina, po 15-godi{no 15 godi{no upra upravuvawe so sekojdnevnoto rabotewe, [ulc odlu~i da se povle~e od funkcijata izvr{en direktor. Ima{e 46 godini. Iako osum godini vode{e kompanija so godi{en rast od 49%, mu be{e „malku zdodevno”.

Ostana kako pretsedatel na bordot. Se obide kako sopstvenik na profesionalen ko{arkarski tim, {to se poka`a kako ~ista katastrofa – na krajot gi prodade Sietl Supersoniks, koi se preselija vo Oklahoma Siti. Da go naterate da zboruva za ova e kako da gledate nekogo dodeka se obiduva da isfrli kamen od bubregot.

Vo negovo otsustvo Starbaks otprvin napreduva{e.

Vo nekoi gradski kvartovi soodnosot me|u Starbaks i soobra}ajnite semafori be{e 2:1. Ima{e fotografii od lu|e kako pravat kafe “starbaks” na Mont Everest. Do 2007 godina ve}e postoeja 15.000 prodavnici, vklu~uvaj}i gi i onie vo Brazil, Bahrain i na Bahamite.

Sepak, po~naa da se

V

gledaat opasnostite od vrtoglavoto {irewe na masovniot pazar. Frekvencijata na potro{uva~i za prvpat po~na da opa|a.

Potro{uva~ite razvija ~uvstvo na ambivalencija kon brendot od ~ij proizvod bea zavisni, no ~ii{to ceni izgledaa sme{ni.

Pojavata na “blogeri” i socijalni mediumi im dade na kriti~arite instant-platforma. Mekdonalds (McDonald’s) lukavo promovira{e sopstvena linija na “espreso”.^etiri dolari e ne~ueno, se ~ita{e na bilbordite vo blizina na zavodlivata zeleno-bela sirena nad kancelariite na Starbaks.

Na denot na sveti Valentin vo 2007 godina [ulc mu isprati imejl na svojot naslednik i na menaxerskiot tim, `alej}i se na „komoditizacija na na{iot brend” i „razvodnuvawe na Starbaks-iskustvoto”. Pismoto, koe prote~e do nekoj od tra~ internet-stranicite vo vrska so Starbaks, stana negov cri de coeur.

Na po~etokot na 2008 godina [ulc se vrati na pozicijata izvr{en direktor. Po kratka postapka

zzatvori 800 amerikansski prodavnici koi imaa slabi rezultati i otpu{ti 4.000 rabotnici. Personalot pomina niz povtorna obuka, tehnologijata be{e modernizirana, a rabotnite operacii podobreni.

Na polovina den site amerikanski prodavnici bea zatvoreni za da nau~at baristite kako da pravat podobro “espreso”. Starbaks potro{i 30 milioni dolari za da dovede 10.000 menaxeri na prodavnicite vo Wu Orleans na ednonedelni sostanoci za podigawe na entuzijazmot, vo kombinacija so vkupno 50.000 ~asovi op{testvena rabota po povod `rtvite od uraganot Katrina.

VO STARBAKS SE VRATI PROSPERITETOT Vo Starbaks, [ulc gi razbudi trupite i pottikna inovacii.

“Koga formirate kompanija”, izjavi toj, “se fokusirate samo na toa.

Imate pottik. Mo`ete mnogu pomalku da zagubite. So fudbalska terminologija pove}e igravme odbrana, namesto da se obideme da dademe gol.”

BROJ 644

29/02/2012

Vo Starbaks se vrati prosperitetot. Ovaa godina planira da otvori 200 prodavnici vo SAD, kako i da remodelira 1.700 prodavnici, so cel da postigne „maalski duh” vo niv – zemjeni tonovi, drveni {ankovi, dolgi masi, meni napi{ano na raka...

Se vrati pomalku impulsiven, porelaksiran. „San Vali i Davos ve}e ne bea va`ni”, veli toj. „Dolgo vreme navistina posakuvav da me pokanat na onie zna~ajni konferencii na koi voobi~aeno se kanat izvr{nite direktori.

Mislev deka toa zna~i ne{to”. Be{e pokanet i prisustvuva{e na nekolku konferencii, no sega retko odi na niv. „Ve}e ne mi treba odobrenie ili laskawe od nadvore{niot svet, mo`ebi bidej}i cenata na akciite be{e rekordno niska i seta vreva koja doa|a{e od site strani be{e mnogu lo{a i kriti~ki nastroena kon kompanijata i kon mene. Ednostavno, ja nadglasiv vrevata. Morav da ja transformiram kompanijata, a i sebesi.” Pominuva{e pove} e vreme so prijatelite i so semejstvoto i mu se vrati na igraweto {ah.

Vo Starbaks se vrati prosperitetot. Ovaa godina planira da otvori 200 prodavnici vo SAD, kako i da remodelira 1.700 prodavnici, so cel da postigne „maalski duh” vo niv – zemjeni tonovi, drveni {ankovi, dolgi masi, meni napi{ano na raka, podobro

STRATEGII

www.kapital.mk

vidno pole. Hranata e podobra: ovo{ni {ejkovi “vivano” (Vivanno), “hem end ~edar artisan brekfast fritata” (Ham & Cheddar Artisan Breakfast Frittata), a za ru~ek “bistro boksis” (Bistro Boxes). Starbaks mu se priklu~i na pazarot za instant-kafe so “via” (Via) vo 2009 godina i go najavi svoeto prvo blago pe~eno kafe, nare~eno “blond” (Blonde) za januari. Vo stranstvo kompanijata planira 600 novi prodavnici, od koi okolu ~etvrtina }e se nao|aat vo Kina, so {to se raboti na planot vo taa zemja da ima vkupno 1.500 prodavnici do 2015 godina.

Indija ~eka. Vietnam } e ja dobie svojata prva prodavnica vo 2013 godina.

Starbaks ima vkupno 17.000 prodavnici, {to e pove}e od koj bilo sinxir za brza hrana, osven Mekdonalds i Sabvej (Subway).

KAKO HAUARD [ULC GO “OPRAVI” STARBAKS? fevruari 2008 godina 1 Vo Starbaks zatvori 7.100 prodavnici vo SAD za period od 3,5 ~asa za baristite da nau~at kako da pravat perfektno “espreso” Vo toj period Starbaks zagubi {est milioni dolari.

Otkako se vrati povtorno na ~elo na kompanijata, [ulc gi pokani site zainteresirani da mu pi{uvaat imejl direktno nemu – za kuso vreme primi pove}e od 5.000 elektronski poraki Isto taka, li~no se javuva{e vo prodavnici niz celata zemja za da pra{a kako odi rabotata.

Za prv pat vo kompaniskata istorija [ulc anga`ira{e nadvore{ni konsultanti za da mu pomognat vo o`ivuvaweto na kompanijata

od sendvi~ite ja zadu{uva mirizbata na kafeto vo prodavnicite. Nekolku meseci podocna, otkako kompanijata gi podobri sendvi~ite so pozdravi sostojki, [ulc povtorno dozvoli topli sendvi~i na menito.

2

3

gi zameni site 7 Kompanijata zastareni kasi i kompjuteri Dotoga{ kafeteriite koristea star Microsoft DOS operativen sistem vo svoite kasi, platforma za koja i samiot Majkrosoft prestana da dava tehni~ka poddr{ka vo sredinata na 90-tite godini.

So noviot sistem Starbaks za{teduva 700 iljadi ~asovi vo redicite za kafe godi{no.

Vo januari 2009 godina Starbaks zatvori 600 prodavnici niz cel svet, so {to gi namali tro{ocite za 850 milioni dolari.

A 70% od ovie prodavnici bea otvoreni vo periodot 2006-2009 godina.

8 taka, za prv pat 4 Isto Starbaks investira{e vo golema nacionalna reklamna kampawa, za {to ja anga`ira{e golemata agencija BBDO. go nazna~i Kriz Bruzo 5 [ulc od Amazon (Amazon.com) za glaven menaxer za tehnologija vo Starbaks Bruzo ja usovr{i kompaniskata internet-stranica i go podobri celokupnoto prisustvo na Starbaks vo socijalnite mediumi.

re{i da prodol`i da 9 [ulc im nudi zdravstveno osiguruvawe na svoite vraboteni so cel da ostanat lojalni na kompanijata.

Vo 2009 godina ova go ~ine{e Starbaks 250 milioni dolari, {to e 50% pove} e vo odnos na 2000 godina.

Starbaks e prvata amerikanska kompanija {to im ponudi seopfatno zdravstveno osiguruvawe na svoite vraboteni.

Vo juni 2009 godina [ulc objavi deka }e ja zgolemuva platata na svoite vraboteni vo soglasnost so nivnite rezultati.

donese odluka da se 10 6 [ulc trgnat toplite sendvi~i od menito za pojadok Toj smeta{e deka aromata

75

76 NA RU^EK SO...

ILIJA DIMOVSKI PRATENIK

POLITI^AR SO P ZA ISTORIJATA

Politikata i makedonskata istorija go sledat cel `ivot. Uspeal da gi spoi ovie dve raboti i preku darbata za debatirawe za koja vo sredno{kolskite denovi dobil i priznanija, izrasna vo ostar i iskusen politi~ar. Svesen e deka bitkata za priznanie za negovata rabota od javnosta e te{ka, no kritikite zasega ne uspevaat da go trgnat od golemata qubov kon politikata PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

okolku eden den zamine od politikata, karierata }e ja prodol`i vo prou~uvawe na makedonskata istorija. Najgolemata pasija na vele{anecot Dimovski otsekoga{ bila istorijata, posebno, kako {to veli, periodot od 1850 do 1945 godina, vremiwata na prvite organizirani otpori protiv Otomanskata imperija, formiraweto na VMRO, crkovnite propagandi na na{ite sosedi... Duri 80% od knigite vo negovata doma{na biblioteka se so istoriski sodr`ini. „Mnogu likovi od na{ata istorija ostavile dlabok rez vrz mojot razvoj.

D

Posebno sum fasciniran od delata na vele{kiot vojvoda Jovan Naumov Alabakot, li~nost koja e malku poznata za makedonskata javnost i retko koj znae deka toj vsu{nost e eden od glavnite organizatori na Kru{evskoto vostanie. Postturskiot vojvoda Vasil Чokalarov, isto taka malku poznat, me voodu{evuva so negovata bitka protiv gr~kata propaganda...Sekako mnogu sum gord i na na{ite Gemixii, od koi najgolem del se vele{ani...”, raska`uva Dimovski.

Osven istorijata vo periodot na osnovnoto {koluvawe, Dimovski mnogu bil posveten i na matematikata, {to podocna }e go preorientira da se zapi{e na prirodnomatemati~kiot smer vo vele{kata gim-

NA[ETO MENI

So Dimovski odna bogatoto meni lu~ivme Arabeska se od uli, za supa od brokn~ uk i le ze ri`oto so . n” za me ar „p ta sala

nazija. Poznavawata od ovie dve oblasti gi potvrdil na dr`avni natprevari kade {to osvoil i nekolku nagradi.

Vo vremeto dodeka e sredno{kolec poka`uva i golem interes za debatiraweto i e eden od osnova~ite na debatniot klub vo Veles, koj podocna prerasnuva vo Mladinski obrazoven forum. Kako rezultat na negovite ve{tini za govorni{tvo stanuva i dr`aven prvak vo debatirawe. Interesot za debatiraweto poleka mu go trasira vleguvaweto vo politikata, kade {to } e ima vistinska mo`nost da gi promeni rabotite na podobro.

Vo opredelbata da ja zastapuva desnicata, odnosno VMRO-DPMNE, osven negovite li~ni ubeduvawa, vlijanie ima i negovata

16/11/2011

NA RU^EK SO...

www.kapital.mk

PASIJA majka, za koja veli deka „vle~e vmrovski korewa”, kako i golgotata na negoviot dedo i pradedo, koi kako `rtvi na prethodniot komunisti~ki re`im bile polti~ki zatvorenici, bidej}i „se borele za samostojna Makedonija”.

Makedonija” Vleguvaweto vo politikata, kako i golem broj aktuelni kadri na VMRO-DPMNE, go po~nuva preku mladinskata organizacija na ovaa partija, Unijata na mladi sili. „Tie aktivnosti mi odzemaa mnogu trud i energija. Bidej}i u{te od mal od strana na moite roditeli bev ostaven sam da si gi donesuvam va`nite ulogi, vo toj period sfativ deka karierata }e ja gradam vo politikata, za {to kompletno ja dobiv nivnata poddr{ka. Vo toa ne uspeaja da me razubedat nitu moite profesori koi znaeja da iskomentiraat kako mo`e odli~en u~enik kako mene da se interesira za politika, i toa za VMRO-DPMNE, koi vo toa vreme vo Veles bea bauk...”

Paralelno so negoviot politi~ki anga`man, obrazovanieto odlu~uva da go prodol`i na Pravniot fakultet. „Dilemata kade da se steknam so visoko obrazovanie be{e golema. Vo igra be{e

„Ako ste posveten so drugite, tuku }ei na rabotata i ste ~esen vo nameri bide potencirana te nema da ve stava tvojata indvidua vo ko{ lnost i originalnat ost.”

77

foto: FILIP POPOVSKI f

BROJ 629

78

„Vo politikata e `na idejata, ne fo Tokmu tamu go gleva rmata. dam najgolemiotapr edizvik.”

“Mnogu likovi od na{ata istorija ostavile dlabok rez vrz mojot razvoj.”

lo`en na nezgodni koga{ ne sum bilmoizeto politi~ko deluvawe.”

“Jas li~no nide poradi situacii ka bilo

praven, ekonomski, istorija, a i grade`ni{tvo i arhitektura.

I do dene{en den koga sakam da se relaksiram od napornoto sekojdnevie znam da se pozanimavam so moite skici i grade`ni proekti... Sepak, na kraj se odlu~iv da go izberam pravoto, bidej}i mi be{e najblisko do govorni{tvoto, koe vo toj period ve}e mi be{e golem predizvik.”

Kako rezultat na negovite politi~ki anga`mani vo Unijata na mladi sili na dvaeset i petgodi{na vozrast i oficijalno vleguva vo politikata kako pratenik na VMRO-DPMNE. „Prethodnoto iskustvo kako sovetnik vo op{tinata Veles na nekoj na~in me podgotvi za toj golem predizvik. Ve}e imav iskustvo kako da se odnesuvam pred kamera, kako da poentiram, kako da argumentiram... Za polesno da se snajdam vo novata uloga mnogu mi pomognaa postarite kolegi Boneva i Kitanovski, koi imaa mnogu gri`liv odnos kon mene, a sekako da ne gi zaboravime i Ristana Al~evska i Stojan Andov, so koi sedev dve godini i so koi i pokraj razli~nite stavovi za nekoi pra{awa sekoga{ imav dobra komunikacija i koi me nau~ija na mnogu raboti.”

Denes Dimovski ve}e va`i za iskusen pratenik, a momentalno go ima tretiot mandat. Od pred tri godini partijata mu dade u{te eden golem predizvik, da rakovodi so Centarot za komunikacii. „Taa pozicija e eden vid kombinacija od politika i marketing.

Fokusot mi e staven na toa kako da ja pretstavam partijata i programata na po{irokata javnost, a isto taka raboteweto na Centarot koj go sledi polti~kiot i ekonomskiot `ivot vo zemjava pomaga vo gradeweto na sekojdnevnite stavovi na partijata za odredeni op{testveni pra{awa.”

Politikata, za koja veli deka go sledi u{te od dete i za koja ja tro{i celata svoja energija, napravi od nego ostar politi~ar, koj sekoga{ saka temelno da gi obrazlo`i svoite stavovi, da zastane zad predlozi za koi smeta deka se izdr`ani i bitni za Makedonija, no i `estoko da se sprotivstavi na ne{tata koi ne se dobri za zemjata. „Svesen sum deka poradi mojata

ostrina nekoj ne se ~uvstvuva dobro. No, `ivotot me nau~il deka koga ste ~esen vo svoite nameri nema za {to da se gri`ite. Jas li~no nikoga{ ne sum bil izlo`en na nezgodni situacii kade bilo poradi moeto politi~ko deluvawe.”

Ne se soglasuva so konstataciite deka pratenicite samo sedat vo Sobranie i nepotrebno gi tro{at gra|anskite pari. Priznava deka ne sekoga{ vo Sobranieto se razvivaat zdravi debati. „ Dosta pratenici od site politi~ki partii se odgovorni i skromni lu|e. Ne se soglasuvam so generalizirawe na rabotite.

Da, se soglasuvam deka vo Sobranieto retko imame zdravi debati, {to e mo`ebi rezultat na istiot soodnos na politi~kite pretstavnici vo zakonodavniot dom.”

Veli deka momentalno nema ambicii za povisoki politi~ki funkcii, no e siguren deka zasega ostanuva vo politikata. „Imam u{te mnogu da ponudam na ova pole. Vo politikata e va`na idejata, a ne formata.

Tokmu tamu go gledam najgolemiot predizvik. Bidej}i neli i nie pratenicite sme lu|e od krv i meso, kako i site drugi, imalo i momenti na razo~aruvawe od partijata, no toa sepak se indvidualni slu~ai, koi bile sankcionirani. Toa i ponatamu mi poka`uva deka treba da ostanam tamu kade {to sum.”

Energija za sekojdnevnite obvrski, koi, kako {to veli, postepeno se zgolemuvaat, crpi vo planinareweto. Vo Makedonija gi ima osvoeno site planinski vrvovi, a letovo planira da se iska~i na Musala vo Bugarija i Olimp vo Grcija. Osven ovaa strast, del od slobodnoto vreme posvetuva i na egejskata tema.

Dolgo vreme go prou~uva istoriskoto i kulturnoto nasledstvo na Egejcite, pa ne e ni ~udno {to negoviot kompjuter e prepoln so zapisi, muzika i s$ {to e povrzano so sekojdnevniot `ivot na Egejcite. Golem fan e i na muzikata i na koncertite. Go saka Mobi, a s$ u{te ja neguva i tinejxerskata pasija kon rok muzikata i edvaj ~eka da gi prosledi najavenite koncerti na Metalika vo Belgrad i Red Hot Чili Pepers vo Sofija. Od doma{nite muzi~ari gi obo`ava Mizar, Kiril Xajkovski, Leb i sol...

21vi MART SPECIJALEN PRILOG

AVTO KAKVA STRATEGIJA SPREMIJA MAKEDONSKITE AVTODILERI ZA OPORAVUVAWE NA PAZAROT? KOI AVTOMOBILI GI KUPUVA PROSE^NIOT MAKEDONSKI KUPUVA^ (BREND, KLASA, OPREMA, CENA)?

NAJZANIMLIVI MODELI VO 2012. [TO NÈ ^EKA OVAA GODINA? DOMA[NA INDUSTRIJA. KAKO DA SE ZGOLEMI PROIZVODSTVOTO NA AVTOMOBILSKI DELOVI? [TO PREDVIDUVAAT PROIZVODITELITE I STRU^WACITE? ANALIZA NA DVI@EWATA NA SVETSKIOT AVTOMOBILSKI PAZAR ZA SITE INFORMACII I PRA[AWA OKOLU OGLASUVAWETO OBRATETE SE DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL: prilozi@kapital.com.mk; TEL: 02 3298 110LICE ZA KONTAKT: JASMINA SAVOVSKA TRO[ANOVSKI KAPITAL MEDIA GROUP DOO; P-FAH 503 1000 SKOPJE TEL. 02 3298 110; FAKS. 02 3298 111

14ti MART SPECIJALEN PRILOG

TRANSPORT I LOGISTIKA OBNOVUVAWE NA VOZNIOT PARK VO TRANSPORTNIOT BIZNIS - POTREBNI LI SE SUBVENCII OD VLADATA ZA NABAVKA NA VOZILA SO VISOKO TEHNOL[KI STANDARDI KAKO [TO TOA GO NAPRAVIJA NEKOI ZEMJI OD REGIONOT? NA KOI DESTINACII VOZAT DOMA[NITE TRANSPORTERI? POSREDNICITE VO TRANSPORTNIOT BIZNIS- NOVA ZAKANA ZA NELOJALNA KONKURENCIJA. SE PRILAGODIJA LI KOMPANIITE NA NOVIOT TREND [TO DOA\A PONUDA NA INTEGRIRANI TRANSPORTNO-LOGISTI^KI USLUGI? ZA OVIE I ZA DRUGI TEMI ^ITAJTE VO SPECIJALNIOT PRILOG TRANSPORT I LOGISTIKA KOJ KE IZLEZE NA 14 MART 2012 VO NEDELNIKOT KAPITAL. ZA SITE INFORMACII I PRA[AWA OKOLU OGLASUVAWETO OBRATETE SE DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL: prilozi@kapital.com.mk; TEL: 02 3298 110LICE ZA KONTAKT: JASMINA SAVOVSKA TRO[ANOVSKI KAPITAL MEDIA GROUP DOO; P-FAH 503 1000 SKOPJE TEL. 02 3298 110; FAKS. 02 3298 111