652-Kapital magazin1

COVER STORY: DOMA[NI VS STRANSKI INVESTITORI biznis magazin

foto: FILIP POPOVSKI

M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRILOG

INTERVIEW

VAN^O KARGOV DIREKTOR NA CARINSKATA UPRAVA NA MAKEDONIJA

MAKEDONSKATA CARINA E ME\U NAJDOBRITE VO REGIONOT

...samo amo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 652 CENA 100 DEN.|25 APRIL, 2012, SREDA|GODINA 13

WWW.KAPITAL.MK

COVER STORY: DOMA[NI VS STRANSKI INVESTITORI biznis magazin

4 M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRILOG

SODR@INA

IZDVOJUVAME

06 PORTFOLIO

DOMA[NI VS STRANSKI

foto: FILIP POPOVSKI

12 COVER STORY Doma{ni vs stranski investitori Go polnat buxetot, a dr`avata ne gi ferma INTERVIEW

VAN^O KARGOV DIREKTOR NA CARINSKATA UPRAVA NA MAKEDONIJA

MAKEDONSKATA CARINA E ME\U NAJDOBRITE VO REGIONOT

...samo amo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 652 CENA 100 DEN.|25 APRIL, 2012, SREDA|GODINA SREDA|GODINA 13

WWW.KAPITAL.MK

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Dimitrie Tucovi} br 20, Skopje, p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 nikolova@kapital.com.mk Pretplata na dnevniot vesnik Kapital i na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplati@kapital.com.mk Reklama: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.com.mk aleksandra@kapital.com.mk Oglasi: Dijana Gulakova ++389 2 3298 110/ lok.105 gulakova@kapital.com.mk Specijalni prilozi: Jasmina Savovska Tro{anovski jasmina@kapital.com.mk Ovlasten praven zastapnik: “Advokatsko druшtvo DE LEGE” Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Filip Popovski Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka.

18 INTERVJU Van~o Kargov, direktor na Carinskata uprava na Makedonija Makedonskata Carina e me|u najdobrite vo regionot 24 MENAXER Brend-menaxment “Neguvatelite” na brendot se najodgovorni za negoviot uspeh!

I mnogu porazvieni zemji od Makedonija primenuvaat modeli na pottiknuvawe i stimulirawe na investitorite so cel da gi zainteresiraat stranskite kompanii da investiraat tokmu kaj niv. No, nitu edna zemja ne pravi diskriminacija ili zapostavuvawe na doma{nite investitori.

Na Makedonija, koja e {ampion spored nevrabotenosta, najmalku va`en treba da & bide paso{ot na investitorot koga odlu~uva kogo i kako da poddr`i. Za da ima pove}e investicii i rabotni mesta, investitorite mora da imaat ist tretman!

Str. 12

Cover story

28 INTERVJU Aleksandar [ahov, direktor na Proektot za unapreduvawe na investiraweto i izvozot (IDEAS) Preku partnerstvo do zgolemen izvoz i konkurentnost 32 EKSKLUZIVNO Kapital Akademija najavuva Brendovite vo fokusot na Prvata marketing-konferencija na 8 juni vo Skopje!

34 INTERVJU Peter Skvar~a, generalen direktor na Sava osiguruvawe Dobrovolnoto zdravstveno osiguruvawe ima golem potencijal za razvoj 36 KOMPANII I PAZARI Prv Balkanski investiciski forum vo Skopje Mesto kade {to dobrite idei se sre}avaat so parite 40 NA RU^EK SO...

D-r Vlatko ^ingoski, generalen direktor na ELEM Soni{tata treba da gi materijalizira{ 43 SPECIJALEN PRILOG Zelen biznis 58 TEHNOLOGIJA Globalna pres-konferencija, IFA 2012 Mesto kade {to svetot se zapoznava so novata tehnologija

12 NEGUVATELI NA BRENDOT Funkcijata brend-menaxer podrazbira ~ovek zadol`en za “vitalnosta i zdravjeto” na brendot da gi sledi pazarnite promeni, da gi istra`uva negovite potencijali i da gi sledi aktivnostite na konkurencijata. Malata zastapenost na brend menaxerite vo makedonskite kompanii e odraz na porazitelniot fakt – deka makedonskata ekonomija e siroma{na so doma{ni brendovi koi, po definicija, se gorivo i dvigatel na izvozot, vrednosta na kompanijata i na pazarnata pozicioniranost!

Str. 24

Menaxer

62 TEHNOLOGII I BIZNIS Xebovi prozorci kon svetot

24

6 PORTFOLIO BUSINESS SBRIEF MINISTEROT VELE SAMAK NAJAVUVA

MONTIPE POVTORNO SAKA DA INVESTIRA VO MAKEDONIJA inisterot za stranski investicii, Vele Samak, za godinava najavuva kone~na realizacija na investicijata na francuski Montipe, koj pred dve godini, poradi krizata, gi zamrzna planovite za izgradba na fabrika vo Bunarxik. „Imame povtoren interes od Montipe, koi razgleduvaat restartirawe na proektot vo Makedonija i povtorno sme vo finalni diskusii da se realizira ovaa investicija od 75 milioni evra. Dopolnitelno, imame nekolku proekti od 10 do 30 milioni evra vo zavr{na faza za koi o~ekuvame odluka naskoro. Taka, ovaa godina }e bide dosta plodna�, najavuva Samak.

Toj veli deka do krajot na letoto treba da bide zavr{ena izgradbata na fabrikata na Kromberg i [ubert vo @abeni, za esenta da zapo~nat so vrabotuvawa.

M

BUXETOT E VO KRIZA! VLADATA SE ZADOL@ 350 MILIONI EVRA ladata o~igledno se soo~uva so buxetska kriza. Vo rok od edna nedela dva pati slu{navme deka Vladata se zadol`ila. Edna{ deka }e pozajmuva 250 milioni evra od Doj~e bank za da go pokrie buxetskiot deficit i vtoriot pat deka se zadol`uva so u{te 100 milioni dolari od Svetska banka.

I dvata zaemi od vlasta bea pretstave-

V

ni kako uspeh i potvrda na golemata doverba koja Vladata ja dobiva poradi reformite koi gi pravi. No, prethodno Vladata napravi i rebalans, odnosno kratewe na Buxetot, na koj be{e prinudena poradi slabata naplata na prihodite vo Buxetot. O~igledno, su{tinata e malku poinakva. Su{tinata e deka Makedonija mora da se zadol`uva za da mo`e normalno da gi izvr{uva re-

GRAFIK NA NEDELATA

BROJ NA TURISTI fev 2011 Doma{ni 11913 Stranski 15242

fev 2012 9192 14351

BROJ NA NO]EVAWA fev 2011 Doma{ni 31377 Stranski 31974

fev 2012 23635 29249

BROJ NA TURISTI SPORED ZEMJI NA PRIPADNOST (FEV 2012) Grcija 24,70% Srbija 11% Kosovo 7,60% Turcija 7,20% Bugarija 6,40% Albanija 5,20% Hrvatska 4,60% Slovenija 3,20% Germanija 3,10% Ostanati 27,00%

Izvor: Dr`aven zavod za statistika

POMALKU TURISTI VO FEVRUARI pored podatocite na Dr`avniot zavod za statistika, brojot na turisti vo Makedonija vo fevruari godinava e namalen za 13,3% vo odnos na istiot mesec lani, a brojot na no}evawa e namalen za 16,5%. Brojot na doma{ni turisti e namalen za 22,8%, a na stranski za 5,8%. Najmnogu

S

stranski turisti do{le od Grcija, 24,7%, od Srbija do{le 11% i od Kosovo 7,6%. Stranskite turisti najmnogu no}evawa napravile vo Skopje, 12.909, potoa vo drugite gradovi 9.165, vo drugite turisti~ki mesta 4.382, vo planinskite mesta 2.611 i vo bawite 182 no}evawa.

BROJ 652

25/04/2012

7

www.kapital.mk

! @I ZORAN STAVRESKI

dovnite obvrski kako dr`ava i za da mo`e da gi vra}a prethodnite dolgovi.

No, dosega ne slu{navme informacija deka Vladata planira da se otka`e od neproduktivnite buxetski tro{ewa, od novite vrabotuvawa vo javnata administracija, od skapite reklamni kampawi...

Bidej}i toa bi bilo logi~no da se napravi koga nema dovolno pari?!

Ako se zeme predvid deka so rebalan-

sot, so koj se namali Buxetot za 2012 godina za 120 milioni evra, se skratija kapitalnite investicii i deka obvrskite kon starite krediti godinava iznesuvaat okolu 88 milioni evra, mo`e mnogu lesno da se zaklu~i deka poslednoto zadol`uvawe e so cel pokrivawe na tekovnite tro{oci od Buxetot. Toa pak, zna~i deka nema reforma na Buxetot, iako za godinava be{e najaven kako razvoen, koj treba da pomogne za ekonomijata polesno da se spravi so krizata.

Ministerot Stavreski izjavi deka so kreditot od Doj~e bank }e ja vra}a i evroobvrznicata vo januari 2013 godina, vo iznos od 175 milioni evra. Kreditot od Doj~e bank bil najdobra me|u trite ponudi {to gi dobila Vladata. „Zaemot e 250 milioni evra na petgodi{en rok, so otplata na krajot na pettata godina, so fiksna kamatna stapka od 6,83%. Toa e isklu~itelno dobra kamatna stapka, imaj}i predvid pod koi okolnosti se zadol`uvaa drugite zemji od regionot i po{iroko vo Evropa�, veli Stavreski i dodava deka Makedonija ne }e mora da koristi sredstva od PLL-aran`manot so MMF. Odlukata za zadol`uvawe dojde vo isto vreme so rebalansot na Buxetot za 2012 godina, koj be{e potvrda deka dr`avnata kasa ne se polni spored planiranoto i deka stopanstvoto e vo krizna sostojba.

So posledniot rebalans Vladata proektira rast na BDP vo 2012 godina od 2,5%, a MMF 2%. Inflacijata, spored Vladata, }e iznesuva 2,8%, a spored Narodnata banka na Makedonija, }e bide 2%.

BUSINESSBRIEF

DESET GODINI RABOTA NA MAKEDONSKIOT PAZAR

IMPERIJAL TOBAKO NAJAVUVA 23 MILIONI EVRA INVESTICIJA o investicija od 23 milioni evra vo fabrika vo Skopje, tutunskata kompanija Imperijal tobako (TKS) }e go odbele`i 10godi{noto prisustvo na makedonskiot pazar. Spored prvi~nite informacii, ovaa kompanija }e investira vo novi ma{ini za izrabotka i za pakuvawe cigari, so {to }e bide edna od najmodernite fabriki vo regionot. Pokraj kompletniot redizajn na fabrikata, }e bide nabavena i nova oprema za sledewe na proizvodot. Generalniot direktor, Ri~ard Parat, deneska informira deka so investicijata proizvodstvoto od {est milijardi }e se zgolemi na 10 milijardi cigari. Inaku, dosega od vkupno proizvodenite, tri milijardi cigari se prodavaat na makedonskiot pazar, a ostanatite se izvezuvaat vo balkanskite zemji.

S

NAJGOLEMITE PLA]A^I NA DANOCI VO SAD agazinot Forbes ja objavi rang-listata so najgolemite pla}a~i na danoci vo SAD za izminatata 2011 godina. Iako za nekoi mo`ebi e iznenaduvawe,

M

EXXON MOBIL

Plateni danoci: 27,3 milijardi dolari Vkupni prihodi: 486 milijardi dolari Neto-profit: 41 milijarda dolari Efektivna dano~na stapka: 42%

CHEVRON

Plateni danoci: 17,4 milijardi dolari Vkupni prihodi: 254 milijardi dolari Neto-profit: 26,9 milijardi dolari Efektivna dano~na stapka: 43,3%

no vo vrvot na listata vo top 25 najgolemi pla}a~i na danoci se pove}eto od gigantite na amerikanskata industrija CONOCO PHILLIPS

Plateni danoci: 10,6 milijardi dolari Vkupni prihodi: 251 milijarda dolari Neto-profit: 12,4 milijardi dolari Efektivna dano~na stapka: 45,6%

JP MORGAN CHASE

Plateni danoci: 8,2 milijardi dolari Vkupni prihodi: 111 milijardi dolari Neto-profit: 19 milijardi dolari Efektivna dano~na stapka: 29,1%

PORTFOLIO VO FOKUS

BROJKI:

Lu|eto si gi odzemaat `ivotite vo o~aj poradi nevrabotenosta i gubeweto na rabotnite mesta. Siguren sum deka ne postoi nitu eden ekonomist koj ne se pra{uva dali mo`ebi zad toa ne stoi pogolema prikazna.

O~igledno e deka postoi odluka na evropskite lideri da napravat ekonomsko samoubistvo na celiot kontinent.

14

godi{en minimum dostignaa proda`bite na avtomobili vo EU

3,5%

}e bide rastot na globalnata ekonomija vo 2012 godina spored MMF

988

evra dostigna prose~nata plata vo Slovenija

POL KRUGMAN EKONOMSKI NOBELOVEC

TRENDOVI

MMF PREDUPREDUVA

MO@NA E NOVA KRIZA VO EVROZONATA e|unarodniot monetaren fond (MMF) soop{ti deka e mo`na nova kriza vo evrozonata, iako vo globalnata ekonomija po~na da se vra}a optimizmot.

MMF gi popravi svoite o~ekuvawa za globalniot ekonomski rast vo 2012 godina, koi od 3,3% se zgolemeni na 3,5%.

Me|utoa, od MMF istaknuvaat deka pove}eto golemi ekonomii s$ u{te se soo~uvaat so golemi ekonomski problemi koi go ograni~uvaat rastot. Evrozonata neodamna se soglasi so vtoriot paket finansiska pomo{ za Grcija, so {to e namalena mo`nosta za bankrot na zemjata i be{e sozdaden krizen fond so nade` deka }e bide stopirana pove}egodi{nata dol`ni~ka kriza.

M

DR@AVATA SEKOGA[ STOI ZAD GOLEMITE

FIRMITE NA TODORI] LANI DOBILE 24 MILIONI EVRA SUBVENCII a firmite na Agrokor, koja e vo sopstvenost na hrvatskiot biznismen Ivica Todori}, predizbornata 2011 godina im bila poisplatliva od prethodnata godina.

Site firmi koi gi poseduva Agrokor lani dobila subvencii od buxetot vo vrednost od 24 milioni evra (174 milioni kuni) ili okolu tri milioni evra pove}e vo sporedba so prethodnata 2010 godina. Spored podatocite na Agencijata za pla}awa vo zemjodelstvoto, ovie pari im bile isplateni na firmite na Agrokor preku modelite na direktno pla}awe i preku razni drugi vidovi subvencii vo zemjodelstvoto. Najmnogu subvencii dobila firmata na Beqe. Firmite na Todori} so godini nanazad se me|u najgolemite dobitnici na zemjodelski subvencii koi gi ispla}a hrvatskata vlada.

N

10 VOVEDNIK

Za trite vrbi... Биљана Здравковска Стојчевска zdravkovska@kapital.com.mk

Ovie dva krediti, koi se me|u najgolemite zadol`uvawa vo istorijata na Makedonija, mo`at da se objasnat so {to bilo, samo ne deka se dokaz za uspeh na vladinite politiki. Samiot fakt deka na ovie zadol`uvawa im prethode{e i rebalans na Buxetot e dovolen alarm deka vo Buxetot rabotite ne odat na dobro. [to e mnogu jasno i o~ekuvano, ako se znae deka kompaniite edvaj pre`ivuvaat mesec za mesec, a dol`ni~kata kriza vo Evropa povtorno se zasiluva. Ako kompaniite ne mo`at da go napolnat Buxetot, jasno e deka dr`avata mora da se zadol`i. Zadol`uvaweto i ne e najstra{nata rabota vo slu~ajov. Stra{noto e {to parite se tro{at za sadewe `alni vrbi srede Vardar.

Da ne preteravte?

ladata izminatava nedela se pofali deka nejzinite reformski politiki po~nuvaat da dobivaat potvrda i na me|unaroden plan. Zamislete, uglednata germanska Doj~e bank ni odobrila kredit od 250 milioni evra.

Vlasta se pofali deka ova bilo samo potvrda za dobrite politiki koi gi vodi i za visokiot imix na makedonskata ekonomija, oti da ne sme bile tolku dobri, Germancite nemalo da ni dadat kredit, voop{to. E sega, bidej} i Germancite ni dale pari, od Svetska banka re{ile i tie da gi poddr`at razvojnite vladini reformi, ni pove}e, ni pomalku tuku so kredit od 100 milioni dolari. Tie duri i go pofalile rebalansot na Buxetot, so koj Vladata mora{e da krati tro{oci i da se sobere kolku {to & e dolga ~ergata.

Kako ni trgna, Makedonija mo`e }e po~ne da aplicira za krediti vo ime i na drugi zemji, koi nemaat tolku dobar imix.

Bravo! Ova e primer za maestralno zaobikoluvawe na vistinata. Ovie dva krediti, koi se me|u najgolemite zadol`uvawa vo istorijata na Makedonija, mo`at da se objasnat so {to bilo, samo ne deka se dokaz za uspeh na vladinite politiki. Samiot fakt deka na ovie zadol`uvawa im prethode{e i rebalans na Buxetot e dovolen alarm deka vo Buxetot rabotite ne odat na dobro. [to e mnogu jasno i o~ekuvano, ako se znae deka kompaniite edvaj pre`ivuvaat mesec za mesec, a dol`ni~kata kriza vo Evropa povtorno se zasiluva. Ako kompaniite ne mo`at da go napolnat Buxetot, jasno e deka dr`avata mora

V

da se zadol`i. Zadol`uvaweto i ne e najstra{nata rabota vo slu~ajov. Ako vlasta poka`e{e malku ~uvstvo deka e kriza i deka ne treba da tro{i pari za s$ i se{to, toga{ i kapitalnite proekti, koi biznis-zaednicata edvaj gi ~eka, nema{e tolku da nastradaat. No, o~igledno vlasta nema namera da prestane da se odnesuva populisti~ki i neodgovorno.

Kako da se objasni proektot “Tri vrbi vo Vardar”. Za tri drvca nasadeni srede reka Vladata tro{i 250 iljadi evra...

A vo isto vreme, ministerot za zdravstvo javno ka`uva deka Buxetot nema pari za da se ispla} aat boleduvawata, ministerot za finansii pravi rebalans i se zadol`uva vo stranstvo so rekordno najgolemi krediti, firmite se `alat deka DDV im docni so meseci i deka nikoj od nikogo ne mo`e da si naplati... Nedostiga{e u{te Gruevski sose ministrite srede Vardar da go pu{tat vo upotreba proektot. Koj i da stoi zad sevo ova, poglupava pri~ina za tro{ewe buxetski pari ne mo`e{e da smisli. Alooo... Ja navreduvate inteligencijata na narodot! Ili mo`ebi javno sakate da pora~ate deka ba{ vi e gajle {to misli narodot za seto toa?

Ova ve}e gi nadminuva site granici na trpenie. I poka`uva deka vlasta gubi ~uvstvo za realnosta i s$ pove}e se oddale~uva od narodot.

Ona {to e postra{no e {to slednata godina vo Makedonija se lokalnite izbori, {to samo po sebe zna~i deka vlasta doprva }e tro{i pari od Buxetot za osvojuvawe glasovi. U{te kolku li zadol`uvawa }e sleduvaat?

PRVA MARKETING KONFERENCIJA

БРЕНДИРАЊЕ патот до потрошувачот 8 јуни 2012 / хотел ALEKSANDAR PALACE Скопје

ПРВАТА

маркетинг конференција во организација на Капитал Академија има амбициозна цел да ја зголеми свесноста во македонската деловна заедница за значењето на брендовите, за потребата од јакнење на силата и препознатливоста на брендовите кои се составен дел од нивното портфолио и колку силните и посакувани брендови имаат позитивно влијание врз финансиското работење на компаниите во смисла на поголема продажба и извоз, подобар компаниски имиџ и поголема лојалност на потрошувачите и клиентите. повеќе инфо на: www.kapital.mk

ГЛАВЕН ГОВОРНИК

КЛУЧНИ ТЕМИ НА КОНФЕРЕНЦИЈАТА: КАКО СЕ ГРАДЕА НАЈУСПЕШНИТЕ МАКЕДОНСКИ БРЕНДОВИ? Како најпознатите македонски компании ги градат, одржуваат и употребуваат своите брендови за да си ја зајакнат својата пазарна позиција и да остварат поголем пробив на домашниот и на странски пазари! Откријте преку најуспешните македонски примери зошто брендовите се важни за Вашиот деловен успех? Преку искуството на истражувачките агенции и маркетинг агенциите откријте кој и како им помага на компаниите во осмислување на своите бренд стратегии? Слушнете кој, како и со кого работи брендирање во Македонија? Научете како од вашиот нов производ да направите посакуван бренд? Брендирање на Македонија - како не гледа, а како би сакале да не гледа светот однадвор? Кој е лицето на Македонија во светот?

JASON ROMEYKO Интернационален креативен директор на агенцијата Sаatchi&Saаtchi за брендот T-Mobile!

Ни треба ли стратегија за брендирање на земјата?!

Kapital Akademija...

www.kapital.mk

лица за контакт: Гордана Михајловска mihajlovska@kapital.com.mk, Дијана Гулакова akademija@kapital.com.mk 02 3298 110

12 COVER STORY:

DOMA[NI VS STRANSKI INVESTITORI

GO POLNAT BUXE A DR@AVATA NE GI FERMA

ETOT,

foto: FILIP POPOVSKI

Site zemji od regionot, kako i ekonomski mnogu porazvienite zemji, primenuvaat modeli na pottiknuvawe i stimulirawe na investitorite so cel da gi zainteresiraat stranskite kompanii da investiraat tokmu kaj niv. No, nitu edna zemja ne pravi diskriminacija ili zapostavuvawe na doma{nite investitori. Vo Makedonija stranskite investitori dobivaat nagrada i stimulacija za nivnata investicija od dr`avniot buxet, a doma{nite investitori koi go polnat buxetot i koi vrabotuvaat mnogu pove}e lu|e ne dobivaat nikakva poddr{ka. Na Makedonija, koja e {ampion spored nevrabotenosta, najmalku va`en treba da & bide paso{ot na investitorot koga odlu~uva kogo i kako da poddr`i. Za da ima pove}e investicii i rabotni mesta, investitorite mora da imaat ist tretman!

BIQANA ZDRAVKOVSKA-STOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk

ali stranskite kompanii bi do{le i bi investirale vo Makedonija ako mora da rabotat pod istite uslovi pod koi rabotat site ostanati kompanii vo Makedonija? Ili dali bi imale pove}e doma{ni investicii i pogolemi doma{ni izvozni kompanii koga tie bi gi imale istite uslovi i povolnosti kako i stranskite kompanii koi investiraat vo Makedonija?

Zamislete, najgolemite i najpotencijalnite 100 izvozni kompanii ili industrii da gi imaat istite uslovi za rabota kako tie {to gi imaat stranskite kompanii, koi gi molime da investiraat vo Makedonija.

Iako do pred nekoe vreme svetskata ekonomija veruva{e vo toa deka investitorite i izvoznicite ne treba da imaat boja i nacionalnost, globalnata ekonomska kriza celosno ja sru{i ovaa paradigma.

Doma{nite kompanii, investitori i izvoznici sega imaat i toa kako porazli~na boja od stranskite.

Isto i vo Makedonija. No, ako edna Amerika, Germanija, Kina ili Rusija ve} e otvoreno zastanuvaat vo za{tita na doma{nite industrii, Makedonija uporno se stava na stranata na stranskite investitori. Tie dobivaat razni dano~ni osloboduvawa i povolnosti, pomo{ i stimulacii od dr`avniot buxet zatoa {to investiraat, dodeka doma{nite investitori se bukvalno ostaveni da se snao|aat samite. Da, to~no e deka na Makedonija & e potreben nov i sve` kapital mnogu pove}e otkolku {to im e potreben na ovie razvieni zemji, no doma{nite investicii ni se mnogu, mnogu popotrebni od stranskite investicii.

Na Makedonija, kako zemja koja ima rekordna stapka na nevrabotenost, najgolem prioritet mora da & bide otvoraweto novi rabotni mesta. A rabotni mesta ne mo`e da ima bez otvorawe na novi kompanii, odnosno bez investicii. Od druga strana, sekoe novo otvoreno rabotno mesto zna~i i zgolemuvawe na doma{nata pobaruva~ka, bidej}i platata se tro{i na dompa{iot pazar, a sekoe novo otvoreno rabotno mesto zna~i i pove}e danoci i pridonesi vo dr`avnata kasa.

D

Od toj aspekt, na Makedonija najmalku treba da & bide va`en paso{ot na investitorot, koga odlu~uva kogo i kako da poddr`i. Ako se gleda popragmati~ki, doma{nite investitori imaat duri mnogu pogolem pridones ako se ima predvid faktot {to tie pla}aat DDV, carini, danoci i pridonesi za vrabotenite, odnosno se najgolemi polna~i na dr`avniot buxet. Za razlika od niv, stranskite investitori ne pla}aat nikakvi danoci i carini, nitu pridonesi. Edinstveno ispla}aat plati na vrabotenite. Zatoa, Vladata treba da prestane da gi diskriminira i da po~ne da razmisluva kako da gi motivira i doma{nite investitori pove} e da investiraat i da otvoraat novi rabotni mesta.

DOMA[NI VS. STRANSKI INVESTITORI Vo Makedonija ne postoi kvalitetna statistika koja }e ni poka`e kolkavi se efektite koi gi ima Makedonija od stranskite investitori. Ona {to e vidlivo i bez pogolema analiza e deka kompaniite koi investiraat vo slobodnata zona Bunarxik za kratko vreme se pojavija na listata so najgolemi izvoznici i na nekoj na~in ja menuvaat strukturata na makedonskiot izvoz, koja be{e nepromeneta so godini. No, kolkavi se navistina efektite koi gi ima Makedonija od stranskite investitori?

Statistikata poka`a deka Xonson Meti minatata godina napravil duri 12% od vkupniot izvoz na Makedonija i re~isi 5% od celiot uvoz. No, neto-izvozot na Meti ne e pogolem od 20 milioni evra.

Pritoa, Xonson Meti ne pla}a DDV, ne pla}a danok na dobivka, nikakvi carini, ne pla}a peronalen danok na dohod...

Od drugata strana, imame doma{ni kompanii koi imaat duri i pogolem netoizvoz od Xonson, vrabotuvaat mnogu pove} e lu|e, pla}aat ogromni sumi vo buxetot po osnov na danoci, carini, pridonesi, komunalii... No, Xonson Meti i drugite stranski investitori dobivaat nagrada i stimulacija za nivnata investicija od dr`avniot buxet, a ovie doma{nite ne dobivaat nikakva poddr{ka za toa {to investiraat i vrabotuvaat lu|e vo dr`avata.

13

14 ILIJA GE^EV

SOPSTVENIK I GENERALEN DIREKTOR NA IGM TREJD KAVADARCI

tsekoga{ se zalagam za ednakov tretman na doma{nite i na stranskite investitori. So investiciskata politika treba se osmislat merki koi treba da pottiknat grinfild-investicii. Mnogu zna~aen segment za pottiknuvawe na investiciite e i dr`avnata pomo{ i stimulacijata na investitorite. Dosega takva dr`avna pomo{ imaat iskoristeno stranskite kompanii koi investiraat vo Makedonija, no dr`avna pomo{, isto taka, koristea i javnite pretprijatija za da si gi popolnat dupkite i zagubite vo raboteweto

MENDERES KU^I PRETSEDATEL NA STOPANSKATA KOMORA NA SEVEROZAPADNA MAKEDONIJA.

O

Dodeka dr`avata na stranskite kompanii im dostavuva struja, voda i gas do fabrikata, od pred nekolku godini doma{nite golemi industriski kapaciteti i izvoznici bea isklu~eni od energetskiot sistem i ostaveni sami da se snao|aat i da uvezuvaat struja od stranstvo.

Doma{nite kompanii pak, koi investiraat vo industriskite zoni mora sami da gi re{aaat komunaliite, da nosat voda, sami da kupuvaat trafostanici za da dobijat struja...

Zamislete, germanskiot premier da im objavi na najgolemite industriski kapaciteti deka mora samite da se snao|aat za struja i da ja kupuvaat od kade znaat i po koja sakaat cena?!

Nevideno. Zatoa, so godini nanazad samo ja konstatirame nekonkurentnosta na doma{nite kompanii i nivnata nemo} pove}e da investiraat i da napravat ne{to pove}e.

Makedonskite kompanii ve}e po~nuvaat javno da se `alat na diskriminacijata i da baraat ist tretman kako i stranskite investitori. Na doma{nite investitori im pre~i faktot {to tie sekoga{ mora da zaglavuvaat vo slo`enite birokratski proceduri, so urbanizacija na zemji{teto, detalnite planovi, imotno-pravni odnosi, so eksproprijacija itn., dodeka strancite seto toa go dobivaat na tacna - celosna infrastruktura, struja, voda, gas, telefon, Internet, dano~ni osloboduvawa, koncesija vrz zemji{teto za 99 godini i mnogu drugi privilegii.

Ilija Ge~ev, generalen direktor

na IGM Trejd Kavadarci, koja e edna od najgolemite doma{ni grinfild-investicii, e eden od mnogute biznismeni koi javno se zalagaat doma{nite investitori da imaat ist tretman so stranskite.

“Jas otsekoga{ se zalagam za ednakov tretman na doma{nite i na stranskite investitori.

No, nie kako dr`ava nemame solidna industriska politika, a ne pak, investiciska politika. So investiciskata politika treba se osmislat merki koi treba da pottiknat grinfild-investicii. Zna~i, evtinoto zemji{te e prva i mnogu va`na merka za zgolemuvawe na investiraweto. Mnogu zna~ajna e reformata na lokalnata administracija, bidej} i sekoja investicija trgnuva od lokalnata samouprava so koja se povrzani grade`nite dozvoli, urbanizacijata i ureduvaweto na grade`noto zemji{te... Mnogu zna~aen segment za pottiknuvawe na investiciite e i dr`avnata pomo{ i stimulacijata na investitorite.

Dosega takva dr`avna pomo{ imaat iskoristeno stranskite kompanii koi investiraat vo Makedonija, no dr`avna pomo{, isto taka, koristea i javnite pretprijatija za da si gi popolnat dupkite i zagubite vo raboteweto”, veli Ge~ev.

Toj ja poso~uva Kina kako eden od dene{nite najuspe{ni primeri vo privlekuvaweto stranski investitori. Sekako, Kina ima i ogromen pazar, no ima i mnogu va`ni segmenti koi mo`e i treba da se iskoristuvaat i vo Makedonija.

012 godina }e bide te{ka za stopanstvoto. Zatoa, Vladata pove}e da se naso~i kon motivirawe na doma{nite investitori otkolku kon stranskite, koi nema da investiraat vo Makedonija s$ dodeka ne se re{at problemite {to ne sopiraat

2

“Vo Kina vo ramkite na investiciskata politika postojat odredeni industrii vo koi se predvideni t.n. motivatori ili nagradi za investitorite.

Koga investitorot }e ja zavr{i investicijata, investitorot dobiva nagrada od dr`avata vo zavisnost od vrednosta na investicijata. Zna~i, toj segment na dr`avna poddr{ka e mnogu biten za investitorite, kako za doma{nite, taka i za stranskite investitori”, potencira Ge~ev.

Od Stopanskata komora na Makedonija ve}e podolgo vreme se zalagaat za ednakov pristap kon doma{nite i kon stranskite investitori “Site mo`ni povolnosti im se dadeni na stranskite investitori. Nie ve}e podolgo vreme se zalagame za ednakov pristap kon doma{nite i kon stranskite investitori, da se izedna~at uslovite {to se nudat ili barem tie da se pribli`at”, velat od Stopanskata komora na Makedonija.

Od Komorata smetaat deka investiciskiot ciklus na stranskite kompanii e mal i nasproti site povolnosti {to im se davat, tie te{ko se odlu~uvaat da vlezat. Spored ekspertite, izvozot ne mo`e da bide klu~niot kriterium pri davaweto privilegii na stranskite kompanii, bidej}i ima i mnogu doma{ni firmi {to se izvozno orientirani.

Od Sojuzot na stopanski komori na Makedonija pred nekolku meseci predlagaa samite da se zdru`at i da izgradat industriska zona kade {to bi imale sli~ni privilegii kako i strancite. No, nivnata inicijativa za otvorawe delovni industriski zoni za doma{nite kompanii ve}e podolgo vreme tapka vo mesto.

“Vo po~etokot ima{e golem interes i se javija okolu 100 doma{ni kompanii {to bea podgotveni da gradat svoi fab-

[TO DOBIVAAT STRANSKITE INVESTITORI? Investitorite koi }e investiraat vo slobodnite ekonomski zoni gi imaat slednite povolnosti: osloboduvawe od pla} awe danok na dobivka vo period od 10 godini; celosno osloboduvawe od personalen danok na dohod za period od 10 godini; osloboduvawe od pla}awe DDV; zemji{teto vo zonata se dava pod dolgoro~en zakup za period do 99 godini; osloboduvawe od pla}awe nadomest za ureduvawe na grade`noto zemji{te kon edinicite na lokalnata samouprava, kako i od nadomestoci za dobivawe grade`ni dozvoli; besplaten priklu~ok za gasovod, vodovodna i kanalizaciska mre`a; Vladata u~estvuva vo tro{ocite za gradba na korisnicite vo zonite vo visina do 500.000 evra, vo zavisnost od brojot na novi vrabotuvawa i visinata na investicijata na korisnikot; osloboduvawe od pla} awe nadomest za ureduvawe na grade`noto zemji{te, odnosno toj nadomest na op{tinite im go pla}a Vladata; carinski zelen kanal za stokite; osloboduvawe od pla}awe carini za stoki, surovini i oprema.

riki. No, potoa rabotata splasna poradi slo`enite administrativni proceduri. Predlo`ivme i otstapuvawe na kasarnite i nivna prenamena vo stopanski subjekti, no i ova ne za`ivea�, velat od SSK. I pretsedatelot na Stopanskata komora na Severozapadna Makedonija, Menderes Ku~i, ja povika Vladata da se svrti kon motivirawe na doma{nite investitori. “2012 godina }e bide te{ka za stopanstvoto, zatoa Vladata pove} e da se naso~i kon motivirawe na doma{nite investitori otkolku kon stranskite, koi nema da investiraat vo Makedonija s$ dodeka ne se re{at problemite {to n$ sopiraat�, veli Ku~i.

Doma{nite biznismeni se `alat deka stranskite kompanii dobivaat razni povolnosti od dr`avata duri i koga investiraat nadvor od slobodnite ekonmski zoni. Taka, germanskata Kromberg i [ubert, koja neodamna ja po~na izgradbata na svojata fabrika vo industriskata zona @abeni, iako gradi vo zona koja ne e slobodna ekonomska zona, spored neoficijalnite informacii, dobila osloboduvawe od pla}awe personalen danok na dohod za vrabotenite, kako i 50% osloboduvawe od vkupniot iznos na site zadol`itelni socijalni nadome-

stoci i pridonesi vrz osnova na plati za vrabotenite. Za razlika od Germancite, drugite doma{ni kompanii ne mo`at da se nadevaat na vakva pomo{ ili poddr{ka za nivnata investicija.

[TO DOBIVAAT STRANCITE? Investitorite vo zonata se oslobodeni od pla}awe na site danoci.

Tie ne pla}aat DDV, a vo period od 10 godini se celosno oslobodeni od pla}awe danok na dobivka i personalen danok na dohod. Za site drugi firmi DDV se pla}a po 18%, danokot na dobivka e 10%, isto kolku i danokot na personalen danok na dohod. Stranskite firmi ne pla}aat nitu 5% DDV za vodata koja ja koristat, nitu 18% DDV na gasot koj go koristat.

Stranskite investitori vo zonite se celosno odlobodeni i od pla}awe carini za uvoz na stoki, surovini i oprema. Kolku za sporedba, carinite kaj surovinite se dvi`at do 15%, dodeka carinite kaj opremata se dvi`at od 5% do 20%.

Ponatamu, vo Zakonot se veli deka Republika Makedonija mo`e da u~estvuva vo tro{ocite za izgradba na grade`niot objekt na stranskite kompanii vo zonata, i toa za kompanii od listata Fortune Global 500 i Business week Global vo visina od

ZO[TO DOMA[NITE KOMPANII SE DR@AT NADVOR OD ZONITE? irektorot na Direkcijata za tehnolo{ki industriski razvojni zoni, Viktor Mizo pak, veli deka spored Zakonot za tehnolo{ki industriski razvojni zoni, site zainteresirani kompanii, bez razlika dali se doma{ni ili stranski, mo`e da otvorat svoi kompanii vo zonite i pritoa da gi dobijat beneficiite {to se predvideni so Zakonot.

Eden od uslovite spored koi kompaniite mo`e da bidat korisnici na ovie dano~ni osloboduvawa vo slobodnite ekonomski zoni e najmalku 80% od proizvodstvoto da bide naso~eno za izvoz. Iako mnogu doma{ni kompanii go ispolnuvaat ovoj uslov, dosega nema nitu edna doma{na kompanija koja investirala vo zonata Bunarxik, nitu pak, javno prijavila interes za da otvori nova fabrika vo nekoja od zonite. Glavnata pre~ka poradi koja doma{nite kompanii ne mo`at da investiraat vo zonite e uslovot vo zonata da se otvori fabrika vo koja }e se vr{i nova dejnost, a ne e dozvoleno da se prenesuva dejnosta od drugo podra~je na zemjata vo zonata.

Vakviot uslov za mnogu doma{ni kompanii e apsurden i izmislen za da se dr`at doma{nite kompanii nadvor od slobodnite ekonomski zoni.

Tie objasnuvaat deka ovoj ograni~uva~ki uslov e isto kako da go prinudite Mercedes da ja smeni dejnosta vo koja raboti za da mo`e da dobie stimulacii za investirawe.

D

15

16 COVER STORY 100%, no ne pove}e od 500.000 evra vo protivrednost.

Vo Makedonija postojat ~etiri tehnolo{ki industriski zoni vo koi va`at site tie povolnosti. Tirz 1 (Bunarxik) i Tirz 2 vo Skopje i po edna zona vo [tip i vo Tetovo.

No, spored informaciite od Direkcijata za tehnolo{ki industriski razvojni zoni, vo plan e otvorawe na u{te sedum vakvi slobodni ekonomski zoni, i toa vo gradovite Prilep, Gevgelija, Ki~evo, Strumica, Rankovce, Struga i Radovi{. Zonata vo Tetovo ve} e se planira da se dade pod koncesija, a naskoro treba da se odbere najdobar ponuduva~ na tenderot.

No, ovie sedum zoni koi se vo plan, spored informaciite od Direkcijata, }e se gradat vo soglasnost so interesot na stranskite investitori.

Odnosno, ako nekoja stranska kompanija ima interes da gradi fabrika, na primer vo Struga, Vladata }e izramni

edna zelena livada, }e ja ogradi so ograda, }e izgradi pat, }e donese voda i struja i }e proglasi nova zona. Biznismenite velat deka so izgradbata na slobodna ekonomska zona vo sekoj grad se gubi smislata na postoeweto na vakvite zoni.

I pokraj golemite povolnosti, vo slobodnite zoni edvaj ima desetina novi fabriki. Tuka se Xonson kontrols, Xonson Meti, Kemet elektroniks, Teknohoze, Automotiv sistems, Prodis, Kroberg i [ubert, a vo najava e izgradba na u{te nekolku novi fabriki.

KAKO GO PRAVI TOA SRBIJA? Iako i vo Srbija, generalno, vladee vpe~atokot deka vlasta im pla}a samo na strancite da dojdat i da investiraat, praktikata poka`uva deka duri dve tretini od kompaniite koi dobile stimulacii bile doma{ni, odnosno srpski firmi.

Imeno, srpskata vlast na

sekoj investitor koj }e otvori novi rabotni mesta mu dava stimulacija od 2.000 do 10.000 evra za sekoe novootvoreno rabotno mesto, vo zavisnost od goleminata na investicijata.

Neodamna Vladata na Srbija odlu~i da ja zgolemi ovaa pomo{ i vo idnina investitorite }e dobivaat najmalku 4.000 evra subencii od buxetot za sekoe novootvoreno mesto.

Ovaa merka srpskata vlast ja nosi so cel da go pottiknat investiraweto i otvoraweto na novi rabotni mesta.

So uredbata se precizira deka investitorite subvenciite mo`e da gi dobivaat so minimum 50 otvoreni rabotni mesta. Uslovot koj mora da go po~ituvaat investitorite za da ja dobijat dr`avata pomo{ e da ne go namaluvaat brojot na vraboteni vo period od tri godini.

Od Agencijata za investicii i promocija na izvozot na Srbija (SIEPA), preku koja se odobruva ovaa dr`avna pomo{

za investitorite, informiraat deka od 2006 godina, koga po~na stimuliraweto na investitorite, se finansirani 226 proekti, so koi se otvoreni 40.088 rabotni mesta. Vo ovie proekti se investirani 1,3 milijardi evra, a vkupniot iznos na odobrenite sredstva koi dr`avata gi odobrila na investitorite iznesuva 224 milioni evra.

Dodeka vo Makedonija dr`avnata pomo{ koja ja dobivaat stranskite investitori e tajna i e slu~uva daleku od o~ite na javnosta, vo Srbija agencijata SIEPA objavuva javen povik za dodeluvawe nepovratna finansiska pomo{ za investicii. Site uslovi se javno poznati i za dr`avnata pomo{ mo`at ramnopravno da konkuriraat i doma{ni i stranski kompanii.Logikata na srpskata vlast e deka site pari dadeni za stimulacija na investitorite se isplatuvaat, bidej}i podocna preku danoci se vra}aat vo buxetot.

INTERVIEW 18 INTERVIEW

VAN^O KARGOV

MAKEDONSKATA CARINA E ME\U NAJDOBRITE VO REGIONOT

foto: FILIP POPOVSKI

DIREKTOR NA CARINSKATA UPRAVA NA MAKEDONIJA

INTERVIEW BIQANA ZDRAVKOVSKA-STOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk

Carinskata uprava ovoj mesec proslavi 20 godini postoewe. Jubilejot odlu~ivte da go proslavite na eden interesen transparenten na~in preku izlo`ba na koja bea izlo`eni site fakti za ovaa institucija. Konkretno, {to be{e planirano za odbele`uvaweto na ovoj jubilej?

Formiraweto na nezavisna carinska slu`ba so donesuvaweto na Zakonot za Carinska uprava na 14 april 1992 godina pretstavuva zna~aen datum od ponovata makedonska istorija, bidej}i eden od stolbovite na nezavisnosta na sekoja dr`ava pretstavuva carinskiot suverenitet vrz sopstvenata teritorija. Jubilejot e odbele`en so pove} e aktivnosti. Vo “starata” zgrada na Centralnata uprava be{e otvorena izlo`ba na predmeti i dokumenti od istorijata na carinskata slu`ba na teritorijata na Republika Makedonija. Be{e odr`ana sve~ena ceremonija, pri {to, me|u drugoto, be{e prezentirana monografijata na Carinskata uprava, “Dvaeset godini za idninata na Makedonija”, be{e prezentiran razvojot na Carinskata uprava vo poslednite 20 godini, bea podeleni jubilejni plaketi na vraboteni vo Carinskata uprava, kako i na poedinci, kompanii i na institucii koi pridonesoa za razvojot na carinskoto rabotewe. Na centralnite plo{tadi vo Skopje, Bitola i vo Strumica be{e prezentiran del od opremata i od tehni~kite sredstva koi gi koristi Carinskata uprava pri vr{eweto kontrola i nadzor (rentgenski skeneri za kontrola na golemi vozila, skeneri za li~en baga`, detektori za droga i eksplozivi, ku~iwa za otkrivawe droga i druga sofisticirana oprema i sredstva). Na carinskite rabotnici so 30, 20 i 10 godini raboten sta` vo carinskata slu`ba im bea dodeleni jubilejni nagradi, a na najuspe{nite organizaciski edinici i rabotnici im bea dodeleni pofalnici. Vrz osnova na javen konkurs, bea proglaseni 10 najdobri crte`i nacrtani od de~iwa od osnovnite u~ili{ta i tri najdobri trudovi - esei izraboteni od studenti na tema „Granicite razdeluvaat, carinata povrzuva”. Posleden nastan be{e krvodaritelskata akcija, na koja 136 vraboteni daruvaa krv. Vo 2011 godina Carinskata uprava vovede pi{ani proceduri za evidencija i za ~uvawe na istorijata na Republika Makedonija vo oblasta na carinata.

Ako se napravi edna retrospektiva na razvojot na Carinata vo izminatite 20 godini, kolku i {to e postignato?

Vo izminatite 20 godini Carinskata uprava se razvi vo moderen i efikasen dr`aven servis, proepoznatliv na dr`avno, regionalno i na svetsko nivo. Vo 1992 godina zapo~navme vo ambient koga „odedna{“ dotoga{niot vnatre{en trgovski promet so drugite republiki na Jugoslavija stana nadvore{en trgovski promet - predmet na carinski nadzor i naplata na carini, zgolemen broj grani~ni premini - poradi novata granica so Jugoslavija, na koi

Carinskata uprava na Republika Makedonija, spored analizata na najdobrite praktiki vo Evropa i na Svetskata carinska organizacija, spored priznanijata koi gi dobiva i spored moe li~no mislewe e edna od najdobrite carinski slu`bi vo regionot i po{iroko, sporedeno i so carinski slu`bi na zemji-~lenki na EU vo sekoj pogled. Osnovnite nasoki na ponatamo{niot razvoj na Carinskata uprava se ovaa slu`ba da ostane najdobar dr`aven servis za gra|anite i za kompaniite treba{e da se organizira bezbednosna i carinska kontrola, kako i zna~itelen porast na prekr{uvawata na carinskite propisi, kako poradi obidite za iskoristuvawe na tranziciskiot period za izbegnuvawe na pla}aweto uvozni dava~ki, taka i poradi nedovolnoto poznavawe na carinskite propisi od strana na ekonomskite operatori.

Vaka zgolemeniot obem na rabota koga na Republika Makedonija, neposredno po osamostojuvaweto, & be{e najneophodna kontrola na granicite i za{tita na fiskalnite interesi, se odviva{e vo uslovi na carinska regulativa i carinski stapki nasledeni od toga{na Jugoslavija, sosema nesoodvetni na fiskalnite i na ekonomskite interesi na Makedonija, nesoodvetna organizacija i otsustvo na proceduri, neophodna oprema i IKT-poddr{ka, so samo 280 vraboteni koi treba{e da sproveduvaat carinska kontrola i carinski postapki vo uslovi na zna~itelno zgolemen obem na rabota, bidej}i, prirodno, carinicite od drugite republiki, koi svojata dol`nost vo ramkite na Sojuznata uprava za carina na Jugoslavija ja vr{ea vo Republika Makedonija, si zaminaa vo mati~nite republiki. Denes carinskata regulativa na Republika Makedonija e celosno usoglasena so carinskoto zakonodavstvo na EU (osven vo oblastite koi }e bidat primenlivi samo kako ~lenka na EU) i so me|unarodnite konvencii, standardi i regulativi vo oblasta na carinata. Nadvore{nata trgovija e olesneta so sklu~eni golem broj dogovori za slobodna trgovija so drugi dr`avi i carinski unii, {to pred s$, zna~i zgolemuvawe na doma{nata konkurentnost poradi osloboduvawe od pla}awe uvozni dava~ki na makedonskite proizvodi izvezeni vo dr`avite so koi imame sklu~eno dogovori za slobodna trgovija. Od druga strana, carinite se zna~itelno namaleni, oslobodeni ili ukinati (efektivnata carinska stapka vo 2011 godina iznesuva samo 1,25%), kako poradi usoglasuvaweto so dogovorite so EU i STO i dogovorite za slobodna trgovija, taka i poradi merkite na ekonomskite politiki za poddr{ka na ekonomskite aktivnosti. Namaleni ili celosno ukinati se administrativnite taksi i nadomestoci za re~isi site vidovi carinski postapki i uslugi. Vovedeni se sovremeni carinski postapki, posebno carineweto na grani~nite premini i kaj samite kompanii, kako i postapki so ekonomski efekt, poddr`ani so elektronski aplikacii koi se ve}e me|unarodno prepoznatlivi i priznaeni, a institucionalizirana e i sorabotkata

so biznis-zaednicata kako ramnopraven i najva`en faktor vo razvojot na carinskata slu`ba. Izvr{ena e harmonizacija na carinskoto zakonodavstvo, kako uslov za ~lenstvo vo EU, vo tek e razvoj na elektronski aplikacii za povrzuvawe so carinskite informati~ki sistemi na EU, a postignat e i visok stepen na usoglasuvawe na administrativniot kapacitet na Carinskata uprava so standardite postaveni od strana na Evropskata komisija. Kapacitetite na Carinskata uprava za kontrola na primenata na zakonite od aspekt na za{titata na fiskalnite interesi na dr`avata, zdravjeto i `ivotot na gra|anite, pravata od intelektualna sopstvenost, otkrivawe i spre~uvawe na nezakonskoto rabotewe i za obezbeduvawe lojalna konkurencija na pazarot, se podignati na nivo na najdobrite praktiki postaveni i priznaeni od EU, Svetskata carinska organizacija i od drugi me|unarodni avtoriteti. Vovedeni se metodi, organizacija, informati~ki sistemi i oprema za vr{ewe carinski nadzor i kontrola, bazirani na analiza na rizik i vospostavena i organizirana sorabotka so drugite doma{ni i stranski institucii i organizacii za kontrola na primenata na zakonite i kontrola na kvalitetot i bezbednosta na proizvodite. Carinskata uprava e koordinator na Inspekciskiot sovet, kako koordinativno telo na organite nadle`ni za kontrola na pazarot. Vospostaveni se sistemi i zajaknat e integritetot na carinskite slu`benici i na vrabotenite, koi pretstavuvaat osnoven i najva`en faktor za razvojot i za reformite, kako vo odnos na kriteriumite za vrabotuvawe, obukite i napreduvaweto vo karierata, taka i vo odnos na borbata protiv i otkrivaweto na nezakonskoto i neeti~ko postapuvawe na vrabotenite. Vovedena e efikasna logisti~ka poddr{ka za sproveduvawe na carinskite nadle`nosti i administrativnite postapki, so efikasno i ekonomi~no koristewe na resursite. Vo Carinskata uprava e podignata svesta za potrebata od permanentni promeni, vospostavuvawe i unapreduvawe na sistemite za odr`uvawe i zgolemuvawe na institucionalnata memorija, samokontrolata i znaeweto, preku identifikuvawe i propi{uvawe na rabotnite procesi so maksimalno koristewe na mo`nostite na informati~kata i na komunikaciskata tehnologija. Preispituvaweto na postojnite sistemi i mo`nostite za razvoj se predmet na permanentna analiza vo Carinskata uprava, poradi {to se vospostaveni pet

19

20 INTERVIEW postojani komiteti: Komitet za olesnuvawe i zabrzuvawe na carinskite postapki, Komitet za unapreduvawe na administrativniot i institucionalniot kapacitet, Komitet za kontrola i bezbednost, Komitet za analiza na rizik i Komitet za upravuvawe so sredstvata i obvrskite na Carinskata uprava.

Kakov e uspehot na Carinata ako se gleda preku sobiraweto prihodi?

Carinskata uprava e nadle`na za naplata i kontrola na naplatata na carinite, uvozniot DDV, akcizite i drugi nadomestoci koi se pla}aat pri uvoz. Gledano preku brojkite, naplatata na uvozen DDV, akcizi i drugi uvozni nadomestoci bele`i rapidno zgolemuvawe, dodeka iznosot na naplateni carini bele`i rapidno namaluvawe od duri okolu 40 milioni evra na godi{no nivo vo poslednite 5-6 godini. Me|utoa, kako i vo drugite oblasti, i vo ovoj slu~aj apsolutnite brojki ne mo`at i ne treba bidat edinstvena osnova za analiza na rezultatite. Pred s$, od pri~ina {to iznosot na naplatenite prihodi zavisi od ekonomskite dvi`ewa i sistemskite merki koi vlijaat

vrz obemot na uvoz podle`en na pla}awe uvozni dava~ki i stapkite na uvoznite dava~ki.

Smetam deka uspe{nosta treba da se meri preku vospostavenite sistemi za kontrola na naplatata na prihodite i permanentna analiza na pri~inite za iznosot na naplatenite prihodi.

Pogolemiot iznos na naplateni uvozni dava~ki od site vidovi ne mora da zna~i uspe{nost, bidej}i analizite na uvozot mo`at da poka`at deka trebalo da bidat pogolemi, kako i deka pomalku naplateni uvozni dava~ki ne sekoga{ mora da zna~i neuspe{nost, bidej}i analizite mo`e da poka`at deka i pomalku naplatenite prihodi se uspeh vo ramkite na ostvareniot obem na uvoz podle`en na naplata na uvozni dava~ki. Smetam deka indikator na uspe{nosta vo naplatata na uvoznite dava~ki e konkurentnosta na pazarot. Dokolku postoi sistemsko izbegnuvawe na pla} aweto uvozni dava~ki, pazarot i javnosta }e reagira na nelojalnata konkurencija i namaluvawe na legalnata, za smetka na nelegalalnata trgovija. Na{a zada~a e permanentno preispituvawe na pri~inite za naplaten-

ite prihodi, bez razlika dali se pogolemi ili pomali, kako i preispituvawe na sistemite za kontrola na naplatata na prihodite. Carinskata uprava ima vospostaveno sistemi za razuznavawe, analiza na rizik, istragi, kontrola na trgovski dru{tva, specijalni edinici i carinska laboratorija i drugi tehni~ki sredstva za carinski nadzor i kontrola, koi se predmet na permanentno preispituvawe od aspekt na percepcijata za razvojot na na~inite za izbegnuvawe carinska kontrola i nadzor na lokalno, regionalno i na svetsko nivo. Me|u drugite sistemski merki, voveden e i permanentno se ispituva sistem na selektivna carinska kontrola bazirana na analiza na rizik, vovedeni se kvantitativni targeti po carinski ispostavi za spre~uvawe carinski izmami, elektronski sistemi i drugi sredstva za poddr{ka na carinskata kontrola, no i kriteriumi za uspe{nosta od podnesenite krvi~ni i prekr{o~ni prijavi i dopolnitelna naplata na uvozni dava~ki. Tekovnoto sproveduvawe na carinskite postapki i carinskata kontrola, a posebno kvalitetot

na fizi~kata i na dokumentarnata kontrola se predmet na postojana kontrola i revizija.

Ova posebno od pri~ina {to pokraj za{tita na fiskalnite interesi na Republika Makedonija, sistemite za kontrola na primenata na zakonite mora da bidat usoglaseni so standardite na EU, bidej}i istite }e bidat predmet na kontroli od strana na Evropskata komisija pred, a u{te pove}e posle vleguvaweto na Makedonija vo carinskata unija na EU, bidej}i Carinskata uprava }e mora da gi sproveduva zaedni~kite principi na carinsko rabotewe i naplata na uvozni dava~ki, od koi 75% od naplatenite carini }e pretstavuvaat prihod na buxetot na Evropskata komisija, a ne na nacionalniot buxet.

Kompaniite se direktno zasegnati od efikasnosta na raboteweto na Carinata.

Kolku Carinata odgovara na nivnite potrebi? Fakt e deka Carinata vovede pove} e novini i olesnuvawa vo raboteweto. No, kolku i kompaniite se podgotveni da gi koristat?

Dol`nost na Carinskata uprava e da gi poednostavuva i da gi

AKO NE SE KONTROLIRA, VO CARINATA SEKOGA[ IMA RIZIK ZA KORUPCIJA

Denes, za razlika od porano, integritetot na carinata e pogolema, a carinicite ne se pove}e najkorumpirani slu`benici. [to be{e klu~no za da se stavat vo red carinicite?

Po svojata priroda, Carinskata slu`ba sekoga{ i sekade vo svetot e visokoizlo`ena na rizik od zloupotreba na slu`benata dol`nost. Ova e potencirano u{te pove}e bidej}i se raboti za unifrmiran i so toa lesno prepoznatliv profil na vraboteni, koj se poso~uva kako korumpiran i vo slu~ai koga hipoteti~kiot storitel ne e carinik, tuku drug slu`benik koj e zadol`itelen u~esnik vo postapkata na uvoz, izvoz ili tranzit. Vo izminatite nekolku godini Carinskata uprava rabote{e na razvoj na sistemski re{enija za namaluvawe na izlo`enosta i na predizvicite za zloupotreba na slu`benata dol`nost, kako i na maksimalno jaknewe na kapacitetot za otkrivawe i sankcionirawe na zloupotrebata na slu`bata i na povredata na redot i na disciplinata. Vovedeni se i kompjuterizirani stotici rabotni procesi, eliminirani se nepotrebni diskrecioni prava na carinskite slu`benici, vovedeni se intenzivni obuki vo razli~ni formi vo carinskata oblast i eti~koto odnesuvawe, institucionalizirana e transparentnosta vo raboteweto, zgolemeni se platite za pribli`no 60% i obezbeden e benificiran sta`. Od druga strana, celosno e ekipirano Oddelenieto za vnatre{na revizija i Sektorot na profesionalna odgovornost, ~ija rabota e uredena so interni propisi, a pokraj besplatniot telefonski broj 197 za prijavuvawe {verc i korupcija, voveden e i centraliziran sistem za videonadzor nad site carinski ispostavi. Sektorot za profesionalna odgovornost permanentno vr{i inspekcija na carinskite postapki i kontrola na kvalitetot na fizi~kata i na dokumentarnata kontrola {to ja vr{at carinicite. Samostojno ili vo sorabotka so drugi nadle`ni institucii vr{i istragi za otkrivawe i utvrduvawe nezakonsko ili nesoodvetno odnesuvawe na vrabotenite.

BROJ 652

25/04/2012

www.kapital.mk

olesnuva carinskite postapki, no ne samo carinskite, tuku i drugite postapki koi vlijaat vrz tro{ocite vo me|unarodnata trgovija i permanentno da gi preispituva istite i mo`nostite za unapreduvawe. Vovedeno e 24-~asovno carinewe na pove}e grani~ni premini na koi postojat uslovi i zgolemena e prisutnosta na inspekciski slu`bi, vovedeni se elektronski sistemi za obezbeduvawe dokumenti vo carinskite postapki i permanentno se promoviraat t.n. lokalno carinewe vo prostoriite na samite ekonomski operatori.

Isto taka, dol`nost na Carinskata uprava e permanentno i navreme da gi provomovira i da gi informira ekonomskite operatori za mo`nostite i za novinite vo carinskoto rabotewe, kako i zgolemuvawe na transparentnosta i otvorenosta za sorabotka so biznis-zaednicata. Pokraj permanentnata neposredna sorabotka so ekonomskite operatori, vospostaveno e Sovetodavnoto telo so site stopanski komori i asocijacii na ekonomskite operatori, koe raboti na permanentna osnova, vovedeni se elektronski sistemi za komunikacija so ekonomskite operatori, elektronsko u~ewe, napredna internet-stranica, gra|anski dnevnik, kako i mnogu drugi formi na sorabotka so biznis-zaednicata. Carinskata uprava e svesna deka ekonomskite operatori se vodat od profitnite interesi i zatoa se posvetuva na organizirano informirawe na ekonomskite operatori za pogodnostite od carinskite postapki koi bi mo`ele da vlijaat vrz zgolemuvawe na nivniot biznis i profit.

Va`ite za ~ovek koj profesionalno i strogo ja rakovodi ovaa mnogu va`na institucija. [to smetate kako svoj najgolem uspeh vo dosega{niot mandat?

Jas sum efektivno direktor na Carinskata uprava od oktomvri 2006 godina. Ottoga{ navamu se vovedeni mnogu reformi koi, generalno, ve}e se opi{ani vo prethodniot del od ovoj tekst. Za najgolem uspeh go smetam menuvaweto i razvojot na svesta na vrabotenite vo vrska so nivnata uloga vo op{testvoto i neophodnosta od nivno permanentno preispituvawe i prilagoduvawe.

No, sakam da potenciram deka toa ne e moj najgolem uspeh, tuku najgolem zaedni~ki uspeh na vrabotenite vo Carinskata

uprava. Vo Carinskata uprava ima prekrasni, ~esni i svesni profesionalci i vovedeni sistemi za ~uvawe i nadgradba na ovie vrednosti, koi treba da obezbedat funkcionirawe na carinskata slu`ba nezavisno od poedine~ni kadrovski re{enija, bez ogled dali e toa direktorot ili drugi rakovodni lica. [to im sovetuvate na kompaniite, {to treba da napravat za da mo`at da gi koristat benefitite od modernizacijata na Carinata i polesno i poevtino da gi zavr{uvaat carinskite proceduri?

Koristewe na site mo`nosti koi se odnesuvaat na poednostavenite carinski postapki, carinewe na grani~nite premini, elektronski sistemi za podnesuvawe dokumenti vo elektronska forma, u~estvo vo rabotilnicite koi se organiziraat preku Sovetodavnoto telo, odnosno sledewe na slu~uvawata i na novitetite vo carinskite postapki i u~estvo vo niv. [to poka`uvaat Va{ite podatoci, {to najmnogu se {vercuva vo Makedonija?

Dali Carinata po 20 godini e osposobena za pogolemo otkrivawe na izmamite?

Vo Makedonija, kako i sekade vo svetot, obidite za klasi~en {verc se ~esti, no toa e samo del od carinskite izmami.

Obidite za {verc, krium~arewe i carinski i dano~ni izmami se prisutni sekoga{ koga ima mo`nost da se profitira vrz osnova na izbegnuvawe na pla} aweto na uvoznite dava~ki ili vrz osnova na nedozvolena trgovija so narkotici, oru`je, falsifikuvana stoka i dr.

Pokraj klasi~niot {verc i krium~arewe, u{te poopasen na~in za izbegnuvawe na pla} aweto na uvoznite dava~ki pretstavuva prezentiraweto la`ni fakturi so poniski vrednosti kako osnova za presmetka i naplata na uvoznite dava~ki, la`ni dokazi za preferencijalno poteklo na stokite so cel osloboduvawe od pla}awe na uvoznite dava~ki, nesoodvetno tarifno rasporeduvawe na stokata so cel primena na poniska carinska stapka, neprijavuvawe na site tro{oci kako osnova za presmetka i naplata na uvozni dava~ki itn.

Na~inot i metodite za {verc, krium~arewe i nedozvolena trgovija se menuvaat sekade vo svetot, poradi {to Carinskata

INTERVIEW

NELEGALNATA TRGOVIJA SO OTPAD NE MO@E DA SE RE[I SO CARINSKATA KONTROLA NA IZVOZOT Denovive e aktuelena zabranata za trgovija so otpad.

Onie koi k se vo trgovijata so otpad velat deka k su{tinata na problemot e vo toa {to nikoj ne go kontrolira izvozot na `elezen otpad. Kako i dali Carinata go kontrolira izvozot na otpad i dali se planiraat nekoi promeni?

Izvozot na otpadno `elezo se kontrolira sekoga{, kako i sekoja druga stoka, se razbira, so primena na analiza na rizik i selektivnost, no se razbira, od carinski aspekt.

Ne raspolagam so informacii dali i kako vo drugi dr`avi se vr{i specijalna carinska kontrola na izvozot na `elezen otpad. Vo uslovi na zabrana, Carinskata uprava ne dozvoluva izvoz na vakov vid stoka. So carinska kontrola pri izvoz ne mo`e da se re{i pra{aweto na nelegalno steknuvawe so `elezen otpad. No, toa ne zna~i deka Carinskata uprava ne prezema merki za kontrola i otkrivawe na nelegalnata trgovija so `elezen otpad.

21

22 INTERVIEW uprava permanentno go sledi nivniot razvoj na lokalno, regionalno i na svetsko nivo i vr{i prilagoduvawe na sopstvenite aktivnosti. Vovedeni se sovremeni sredstva za kontrola, organizacija i metodi, carinska laboratorija, kontrola na carinskata dokumentacija neposredno vo trgovskite dru{tva, a postojano se vr{i i kontrola na kvalitetot na carinskiot nadzor i na postignatite rezultati. Vospostavena e sorabotka so site doma{ni i stranski institucii nadle`ni za kontrola na primenata na zakonite.

Evropol minatata nedela gi proglasi zemjite od Balkanot kako raj za {verc na narkotici. Kako Vie ja komentirate ovaa zabele{ka i kade e tuka Makedonija?

Balkanot se nao|a na pati{tata za prenesuvawe droga od Bliskiot Istok kon Zapadna Evropa. Vo nekoi od zemjite vo regionot ilegalno se proizveduva i se izvezuva marihuana. Za otkrivawe vakvi dela e neophodna golema sorabotka me|u doma{nite i stranskite kontrolni i razuznava~ki slu`bi. Carinskata uprava i drugite doma{ni institucii so nadle`nost vo ovaa oblast imaat vospostaveno me|usebna sorabotka i sorabotka i koordinirani akcii so site relevantni organizacii i institucii na evropsko i svetsko nivo.

Zna~i, za spre~uvawe i otkrivawe na ovoj vid kriminal e potrebna doma{na

i me|unarodna koordinacija i istata e vospostavena i dejstvuva.

Vrz osnova na dosega{noto iskustvo, koi se kriti~nite to~ki na koi treba da se raboti?

Potrebno e permanentno preispituvawe na vospostavenite interni kontrolni sistemi i na sistemite za analiza na rizik poradi potrebata od procenuvawe na uspe{nosta i na rezultatite od vospostavenite sistemi za sproveduvawe na carinskite nadle`nosti i nivno prilagoduvawe soglasno promenite na fakti~kata sostojba.

Kako ja ocenuvate sorabotkata me|u carinskite organizacii vo regionot?

Dali se raspolo`eni za vistinska sorabotka ili postojat problemi (pred s$ politi~ki), koi ja obremenuvaat sorabotkata?

Carinskata uprava postojano raboti na unapreduvawe na sorabotkata so carinskite slu`bi vo regionot. Na taa sorabotka sme upateni i e zadol`itelna i soglasno Spogodbite za slobodna trgovija (CEFTA, kako i spogodbata so EU). Nivoto na sorabotka e razli~no, zavisi od dr`ava do dr`ava, no mo`e da se oceni kako najmalku dobro.

So nekoi sosedni slu`bi (Srbija, Kosovo i Albanija) Carinskata uprava razmenuva podatoci i vo elektronska forma, a so ostanatite postoi razmena na podatoci vo hartiena forma. Takva razmena na podatoci vo hartiena forma na samite grani~ni

premini za opredeleni rizi~ni vidovi stoka se vr{i i so Republika Grcija.

Na koe nivo e makedonskata Carina spored opremenosta, efikasnosta i kadrovskata ekipiranost vo sporedba so carinite vo regionot i vo odnos na standardite na EU? Carinskata uprava na Republika Makedonija, spored analizata na najdobrite praktiki vo Evropa i na Svetskata carinska organizacija, spored priznanijata koi gi dobiva i spored moe li~no mislewe (malku subjektivno, se razbira) e edna od najdobrite carinski slu`bi vo regionot i po{iroko, sporedeno i so carinski slu`bi na zemji~lenki na EU vo sekoj pogled.

Koi se idnite proekti i planovi na Carinskata uprava? [to mo`e da o~ekuvaat firmite i gra|anite?

Osnovni nasoki za ponatamo{niot razvoj na Carinskata uprava se ovaa slu`ba da stane i da ostane najdobar dr`aven servis za gra|anite i za kompaniite, da se podgotvi za funkcionirawe kako del od carinskata unija na Evropskata unija, ponatamo{en razvoj i primena na sovremeni sistemi i tehnologii, {to }e zna~i voveduvawe na kompletno beshartiena okolina vo carinskoto rabotewe.

Vo sledniot period Carinskata uprava }e posveti osobeno vnimanie i na ~ove~kite resursi, bidej}i samo visokoobu~eni i podgotveni vraboteni mo`at da ja vodat napred sekoja organizacija.

24

Pretpriema~ &...

BREND-MENAXMENT

“NEGUVATELITE” NA BRENDOT SE NAJODGOVORNI ZA NEGOVIOT USPEH!

BROJ 652

25/04/2012

MENAXER

www.kapital.mk

Funkcijata brend-menaxer, koja vo makedonskite kompanii e mnogu malku zastapena, podrazbira eden ~ovek zadol`en za “vitalnosta i zdravjeto” na brendot da gi sledi pazarnite promeni, da gi istra`uva negovite potencijali i da gi sledi aktivnostite na konkurencijata. Otsustvoto na ovaa funkcija od makedonskite kompanii e odraz na porazitelniot fakt – deka makedonskata ekonomija e siroma{na so doma{ni brendovi koi, po definicija, se bogatstvo, gorivo i dvigatel na izvozot, vrednosta na kompanijata i na pazarnata pozicioniranost!

VERICA JORDANOVA jordanova@kapital.com.mk

rendot, kako strate{ko sredstvo za uspe{no rabotewe i pozicionirawe na sovremenite kompanii, bara isto tolku nega, vnimanie i posvetenost kako i edno bebe. Ne badijala i brendmenaxerite ~estopati se narekuvaat i “neguvateli” na brendot. Sli~no kako i so gri`ata za decata, ako brend-menaxerite se celosno avtonomni vo donesuvaweto odluki, imaat golema odgovornost vo upravuvaweto so brendot i prvi se na ni{an dokolku konkurencijata gi nadmine vo popularnosta i vo proda`bata.

Ottuka i nivnata golema odgovornost, ako se zeme predvid deka silnite i posakuvani brendovi se seriozna stavka vo finansiskiot uspeh na kompanijata.

Si postavivme zada~a da kontaktirame so makedonskite brend-menaxeri za da vidime {to rabotat tie i dali nivnata rabota se razlikuva od onaa na internacionalnite.

Za `al, prvo i osnovno, konstatiravme deka nema mnogu brend-menaxeri vo makedonskite kompanii. Verojatno zatoa {to vo na{ata ekonomija nema respektibilna brojka na brendovi i zatoa

B

{to mnogu ~esto rabotnite zada~i na brend-menaxerot se pretopeni vo marketing-oddelite na kompaniite. Mnogu po~esto mo`ete da zapoznaete li~nost na ~ija biznis-karti~ka pi{uva brendmenaxer, a doa|a od stranska kompanija ili e pretstavnik na stranski brend.

Taka, brend-menaxerot na patni~kite vozila od linijata Folksvagen vo Por{e-Makedonija veli deka ja izvr{uva ovaa funkcija ve}e sedum godini i deka principot na rabotewe na ovoj brend e takov {to brendmenaxerite {irum svetot se li~no odgovorni za pazarnoto pozicionirawe na brendot. So toa i odgovornosta e personalizirana.

“Da se bide brend-menaxer e mnogu odgovorna rabota, koja bara ogromna disciplina. Brend-menaxerot e zadol`en za strategisko planirawe na plasmanot na proizvodot, potoa za tehni~ko i finansisko buxetirawe, permanentno sledewe na pazarot za {to posoodvetno plasirawe na brendot, kako i odr`uvawe i motivirawe na timot so koj{to rakovodi, za soodvetno da go pretstavuva brendot”, objasnuva Vladimir Dimitrovski, brend-menaxer za Folksvagen. Dodava deka vo Makedonija funkcijata brend-menaxer najmnogu se icrpuva preku proda`nata funcija, so ogled na goleminata na makedonskiot pazar. Od site navedeni obvrski, Dimitrovski objasnuva deka najgolem procent od negovata rabota otpa|a na operativnoto sledewe na pazarot, poradi isklu~itelno golemata konkurencija na 25 avtomobilski brendovi na maliot makedonski pazar.

So ogled na toa {to Dimitrovski e menaxer za internacionalen brend koj se kreira i proizveduva vo druga zemja, go pra{avme kako e vo tek so site noviteti za brendot koj{to treba da go znae vo detali.

“Kontinuirano dobivame instrukcii od strana na proizvoditelot za site noviteti vo Folksvagen, a na pove}e rabotni sostanoci i seminari vo tekot na godinata se steknuvame so novi znaewa i ve{tini”, dodava toj.

Julija Velevska-Bla`evska, brendmenaxer za Skopsko, objasnuva deka

ZADOL@ENIJA NA BREND-MENAXEROT:

odgovoren e za kvalitetna i uspe{na promocija na odreden proizvod ili linija proizvodi; gi analizira podatocite od proda`ba, postavuva ceni, gi nadgleduva reklamnite kampawi; bara novi/razli~ni marketingstrategii i direktno kontaktira so trgovcite za da gi ubedi da se gri`at za brendot; gi organiziraat novite advertajzing-kampawi, koi treba da gi analiziraat efektite od prethodnite kampawi i da davaat nasoki za novite promotivni kampawi, so cel tie da bidat atraktivni za potro{uva~ite; da sproveduva ekstenzivni pazarni analizi za da se utvrdi kako i kade da se reklamira proizvodot; toj odlu~uva dali reklamata da bide vo forma na bilbord, katalog, TV ili pe~atena reklama ili internet-promocija.

vo nejzinite rabotni aktivnosti vklu~uvaat biznis-planirawe i kreirawe na razvojnata strategija na brendot, od samiot proizvod (pakuvawe) pa s$ do zavr{nicata na policite vo proda`nite mesta. Ovaa funkcija vklu~uva i planirawe na proda`nite kanali, promotivna strategija i cenovna politika.

“Brend-menaxerot, koj vo osnova e kapetanot koj ja dava nasokata na dvi`ewe na brodot, se gri`i za razvivawe na soodvetna strategija za brendot vo narednite godini, gi definira aktivnostite preku koi brendot komunicira so po{irokata publika, potro{uva~ite i javnosta, generalno, gi gradi i gi razviva komunikaciskiot pristap, tonot na obra} awe kon potro{uva~ite. Vsu{nost, se gri`i Skopsko da go zadr`i indikatorot “qubov kon brendot” na visoko nivo i sekako, pokraj pazarniot udel, da go odr`i visok i udelot koj go ima brendot vo mislite na potro{uva~ite”, objasnuva Velevska-Bla`evska. Dodava i deka rabotata na brendot Skopsko e golema odgovornost i nema prostor za improvizacija. “S$ {to pravite mora da bide najdobro, detalno analizirano i strate{ki isplanirano. No, pred s$, rabotata na Skopsko e golema gordost, qubov, strast i da, sekako, mnoooogu zabava!”, veli taa.

BREND-MENAXMENTOT INKORPORIRAN VO PO[IROK KONTEKST Vo Vip mobilniot operator funkcijata

25

26 MENAXER brend-menaxer e inkorporirana vo sektorot za marketing-komunikacii. Ottamu velat deka “toa e edna prirodna zaedni~ka struktura – brend-menaxmentot da bide del od brend-komunikacijata. Brend-menaxmentot zapo~nuva so detalno poznavawe na samiot termin brend. “Toa e kompleksno opkru`uvawe koe se sostoi od osnovnite elementi na brendot, po~nuvaj}i so vetuvaweto, ostvaruvawe na vetuvaweto i odr`uvawe na istoto. Toa bi zna~elo - da se definira brendot, da se pozicionira i da se ispolni. Brend-menaxmentot ne e ni{to drugo osven umetnost na sozdavawe i odr`livost na brendot”, objasnuvaat od Vip. Vo ramkite na grupacijata Telekom Avstrija, brendot Vip postoi na tri pazari i postoi zaedni~ko telo sostaveno od pretstavnici na trite pazari, zadol`eno za menaxirawe na brendot.

I vo Alkaloid, farmacevtskata ku} a od ~ija{to “kujna” izleguvaat brojni i me|unarodno poznati brendovi, menaxiraweto ne se odviva na nivo na brend-menaxer, tuku na povisoko nivo.

Taka, upravuvaweto so brendovitelekovi koi ne se na recept se odviva pod budnoto oko na Milo{ Radulovi}, menaxer na OTC divizijata vo ovaa kompanija. Vo ramkite na ovoj sektor,

Kafetin, Acerola i drugite poznati brendovi imaat svoi produkt-menaxeri, koi zaedno so Radulovi} upravuvaat so niv. Site zaedni~ki go kreiraat planot za razvoj na novi proizvodi i go sledat pazarot na lekovi koi mo`e da se prodavaat bez recept. Nivniot stav e deka ako ne postoi razvoj na novi proizvodi i pazari, po odredeno vreme rastot na kompanijata }e se zabavi samo so postoe~kite proizvodi i pazari.

“Portfolio-menaxmentot se sostoi vo toa {to zaedno so produktnite specijalisti za lekovite koi se prodavaat bez recepti (lu|e od medicinata i farmacijata) vr{ime ispituvawa za toa {to e potrebno na pazarot, odnosno {to da lansirame. Nosime odluki za toa koi novi proizvodi sakame da gi imame”, objasnuva Radulovi}. Otkako } e se dojde do nekoe re{enie za lansirawe nov proizvod, se odlu~uva dali toj }e izleze kako nov brend ili }e vleze pod kapata na ve}e postoe~ki brend.

Od ideja do proda`ba na nov brend vo realnosta voobi~aeno se potrebni dve do tri godini. Ovoj sektor ima u{te edna mnogu va`na funkcija koja ja izvr{uvaat menaxerite koi dobro gi poznavaat proizvodite - poddr{ka na proda`niot tim so detalite za proiz-

vodot, kako osnova za da se napravi {to podobra strategija na negova promocija.

I pokraj toa {to vo Makedonija funkcijata brend-menaxer ne e mnogu razviena, interesno e {to vo Evropa imame na{ kadar koj ja izvr{uva ovaa funkcija za internacionalni brendovi.

Martina Mi{eska e senior brend-menaxer za premium-brendovite Hajneken i Desperados za avstriskiot pazar.

“Da se pretstavuva brend kako Hajneken, brend broj eden vo svetot vo internacionalniot premium-segment, brend so svetska reputacija, izgraden karakter i tradicija od re~isi 140 godini, pretstavuva golemo priznanie i golem predizvik. Da se bide kreator na strategijata i na aktivnostite za Hajneken, da go pretstavuva{ ovoj svetski brend na avstriskiot pazar (tradicionalen pivski pazar) e prekrasno ~uvstvo. Odgovornosta e golema zatoa {to aktivnostite koi gi kreira{ se reflektiraat na percepcijata na brendot kaj konsumentite”, objasnuva Mi{eska. Vo {to e tajnata na uspehot?

Mi{eska veli - klu~nite faktori za uspeh na eden brend-menaxer se 100% posvetenost, 100% qubov kon brendot i 100% jasna, pozitivna komunikacija so kolegite i so konsumentite!

foto: FILIP POPOVSKI

28 INTERVJU

ALEKSANDAR [AHOV DIREKTOR NA PROEKTOT ZA UNAPREDUVAWE NA INVESTIRAWETO I IZVOZOT (IDEAS)

PREKU PARTNERSTVO DO ZGOLEMEN IZVOZ I KONKURENTNOST

BIQANA ZDRAVKOVSKA-STOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk

Minatata godina operativno zapo~na so rabota eden od najnovite proekti na USAID vo Makedonija, Proektot za unapreduvawe na investiraweto i izvozot (IDEAS). Koja e celta na ovoj proekt i kolku }e trae?

Proektot zapo~na kon krajot na 2010 godina i }e trae ~etiri godini. Proektot e finansiran od USAID, a go implementira amerikanskata konsultantska firma Buz Alen Hamilton, koja ve}e ima dolgo iskustvo vo implementacija na proektite na USAID vo Makedonija. Glavnite celi na proektot se podobruvawe na biznisklimata i zgolemuvawe na investiciite, promocija na izvozot so cel negovo zgolemuvawe, kako i podobruvawe na javnoprivatniot dijalog, odnosno na komunikacijata me|u dr`avniot i biznis-sektorot. Partneri na ovoj proekt se pove} e vladini institucii, me|u koi najva`ni i najbliski partneri se Kabinetot na vicepremierot na Vladata zadol`en za ekonomski pra{awa, Vladimir Pe{evski, Ministerstvoto za ekonomija, Agencijata za stranski investicii i promocija na izvozot i Biroto za javni nabavki. Sekako, partner ni e i bizniszaednicata. Sakam da potenciram deka proektot ne raboti direktno so firmite, tuku sorabotuva so stopanskite komori kako zdru`enija i pretstavnici na individualnite kompanii. Proektot preku svoite aktivnosti, koi gi realizira zaedno so partnerite, pomaga vo zajaknuvawe na konkurentnosta na privatniot sektor i zgolemuvawe na sposobnosta na vladinite institucii da odgovorat na potrebite na investitorite.

Podobruvaweto na konkurentnosta na makedonskite kompanii i zgolemuvaweto na izvozot, mo`ebi, se dvata najva`ni stolba za makedonskata ekonomija. Koi se konkretnite politiki, merki i aktivnosti koi planirate da gi realizirate i koi smetate deka najmnogu }e dadat efekti?

To~no e deka ova se, mo`ebi, najva`nite d stolba na mak makedonskata ekonomija i USAID ne slu~ajno se odlu~i da go dizaslu jnira ovoj proekt za da pomogne tokmu pro vo ovie oblasti. oblas Makedonija e stignata na odredeno nivo na podobruvawe na n biznis-klimata i regulatorna i institucionalna ramka za vodewe biznis, ra pa poradi toa, toa sega mo`e da se fokusirame na ovi ovie pokonkretni oblasti.

Ovoj proekt ne mo`e da napravi ~uda, me|utoa mo`eme mo`em da pomogneme vo re{avawe na nekoi aspekti od ovie dve oblasti. Vo od odnos na podobruvaweto na klimata za investirawe, odnosno zgolemuvawe na n stranskite, no i na doma{nite investicii, kako i vo odnos inv na unapreduvaweto i promocijata na izunapreduva vozot, sakam dda potenciram deka proektot se fokusir fokusira na implementacija na Industriskata politika na Makedonija, kako i na imp implementacija na Strategi-

BROJ 652

25/04/2012

INTERVJU

www.kapital.mk

Godinava po~navme so agrobiznisot, so IKT-industrijata i }e zapo~neme denovive i so edna po{iroka industrija, koja me|u drugoto, opfa}a t.n. industriska ma{inerija i materijali, vklu~uvaj}i tuka i proizvodstvo na delovi za avtomobili, no toa ne zna~i deka }e bideme fokusirani isklu~ivo na ovie sektori. Ova se samo pilot-sektori koi gi poddr`uvame vo ovoj po~eten period.

Vo sekoj slu~aj, i proektot i Agencijata mora da rabotat so firmi koi se ve}e izvozno sposobni i konkurentni. Vsu{nost, toa e i mandat na Agencijata - da go promovira izvozot, a ne da gi napravi firmite konkurentni za izvoz. So rabotata na ovie firmi sakame da poka`eme deka ima uspe{ni firmi i deka ovoj model funkcionira i dava rezultati i toa da bide pottik i za drugite firmi jata za promocija na izvozot. Smetame deka Industriskata politika, kako eden op{t generalen dokument na Vladata koj go trasira patot za podobruvawe na konkurentnosta na makedonskata ekonomija, i toa vo periodot od 2009 do 2020 godina, dava dovolno {iroka ramka za toa kade treba da se dvi`i makedonskata ekonomija. Implementacijata na Industriskata politika }e go podobri vkupniot ambient za podobruvawe na sostojbata so investiciite, bilo da se toa doma{ni ili stranski. Akcentot go stavame na Industriskata politika, a od poseben interes ni e funkcioniraweto i podobruvaweto na koordiniranosta na dr`avnite organi vo nejzinata implementacija. Vo ovaa smisla, organiziravme brojni obuki za onie koi se neposredno povrzani so implementacijata na Industriskata politika, a isto taka rabotime i na podobruvawe na procedurite za koordinacija i implementacija na Industriskata politika. Praktikata poka`uva deka postojat mnogu programi koi se del od Industriskata politika a koi se disperzirani vo pove}e ministerstva ili drugi dr`avni organi, no tie mora da bidat polesno dostapni i povidlivi za kompaniite za tie da mo`at lesno da apliciraat i da pristapat do niv. Isto taka, rabotime na voveduvawe postapki za evaluacija i monitoring so koi }e se vidi kako se primenuvaat programite na Industriskata politika i kakov efekt imaat tie. [to se odnesuva do promocijata na izvozot, rabotime na konkretni aktivnosti koi se del od Strategijata za promocija na izvozot.

Koi aktivnosti se realizirani dosega, so ogled na faktot deka proektot e aktiven pove}e od edna godina?

Vo oblasta na Industriskata politika e napraven akcionen plan so koj konkretiziravme i posebni aktivnosti za site institucii koi se vklu~eni vo nejzinata implementacija. Se o~ekuva ovoj akcionen plan da se usvoi mnogu brzo od strana na Vladata. Napraveni se nekolku obuki na me|uministerskite tela

za toa kako poefikasno i podobro da ja implementiraat Industriskata politika.

Vo faza sme na pravewe proceduri za monitoring i evaluacija na implementacijata na Industriskata politika.

Smetame deka so ovie aktivnosti }e se podobri institucionalniot del za unapreduvawe na implementacijata na Industriskata politika. Ponatamu }e sleduva finansiskata pomo{ na Vladata za konkretni aktivnosti za implementacija na Industriskata politka. Ovie sredstva, vsu{nost, }e bidat dostapni isklu~ivo za firmite {to }e mo`at da gi dobijat preku Ministerstvoto za ekonomija i toa za konkretni aktivnosti za podobruvawe na nivnata konkurentnost. Vo oblasta na promocijata na izvozot zapo~navme so strate{ka opredelba da se zajaknat kapacitetite na Agencijata za stranski investicii i promocija na izvozot, koja dobi i nova funkcija - da go promovira izvozot. So Agencijata imame odli~na sorabotka i dosega napravivme pove}e obuki, kako i eden strate{ki dokument zaedno so konsultanti od Buz Alen Hamilton. Dokumentot pretstavuva edna ramka kako treba da izgleda i da raboti Agencijata vo delot na promocijata na izvozot, kakvi uslugi i poddr{ka treba da dava, koi se sektorite koi bi trebalo inicijalno da se poddr`at i kako taa da prerasne vo vistinski servis na firmite. Ovoj dokument ve}e e predaden do Agencijata i do drugite relevantni dr`avni institucii i Agencijata zaedno so nas ve}e postapuva spored nasokite dadeni vo ovoj dokument. Preku konceptot learning by doing se trudime ovie novi funkcii koi gi ima Agencijata za promocija na izvozot da se u~at i da se implementiraat zaedno so bizniszaednicata. Vo odredeni sektori koi se t.n. pilot-sektori zaedno so Agencijata i so kompanii od biznis-zaednicata realiziravme nekolku aktivnosti, me|u koi be{e i poseta na svetski poznati saemi.

Preku ovie aktivnosti im pomagame na na{ite partneri kako da se podgotvat

za sevkupniot nastan, kako najdobro da se pretstavat i da nastapat na saemot.

Pred izvesno vreme bevme i na trgovska misija vo Polska, kade {to targetiravme posebni kompanii od oblasta na agrobiznisot so koi bea ostvareni biznis-sredbi i neposredni kontakti so cel sklu~uvawe konkretni biznis-zdelki.

Minatata nedela pretstavnici na proektot i na Agencijata za promocija na izvozot i pretstavnik od Ministerstvoto za ekonomija bea na studiska poseta na vakvi sli~ni institucii za promocija na izvozot vo Slova~ka i vo ^e{ka za da se vidi na lice mesto kako funkcioniraat tie i koi se nivnite iskustva vo promocijata na izvozot.

Spomenavte konkretna finansiska pomo{ za kompaniite. Imate li odredeno koi firmi i od koi sektori }e mo`at da ja dobijat ovaa pomo{ i kako }e mo`at da apliciraat?

Vrz osnova na Industriskata politika, od strana na Ministerstvoto za ekonomija e donesena Programa za implementacija na Industriskata politika za godinava. Vo ramkite na ovaa Programa postoi {irok spektar na toa za {to mo`e da pobaraat sredstva firmite. Del od tie kriteriumi se odnesuvaat i na podobruvawe na izvozot, no firmite mo`e da pobaraat finansiski sredstva i za mnogu drugi raboti, kako na primer, za konsultantski uslugi, za intelektualna sopstvenost, uslugi za izgotvuvawe biznis-plan, za istra`uvawe pazari vo drugi zemji i sl. Nie preku implementacijata na Industriskata politika sakame indirektno da pomogneme i za promocija na izvozot.

Ponatamu, vo ramkite na unapreduvawe na javno-privatniot dijalog, {to e isto taka edna od celite na na{iot proekt, im pomagame na biznis-asocijaciite i na komorite vo izgotvuvaweto na t.n. pozicioni dokumenti, so koi }e mo`at polesno da go identifikuvaat problemot i polesno da najdat re{enie za istiot.

Na primer, so komorata na IKT-industrijata, MASIT, rabotime na toa kako

29

30 INTERVJU

So ovoj proekt se obiduvate da gi obedinite site nadle`ni institucii i da promovirate posilen javno-privaten dijalog. Konkretno, {to vi e idejata i kako planirate da go podobrite dijalogot na dr`avata so bizniszaednicata?

Mnogu e va`no da se razbere konceptot na javno-privaten dijalog. Ne e dovolno samo da se donesuvaat zakoni i merki ako nema konsultacii so biznis-zaednicata i obratno, ne e dovolno samo biznis-zaednicata da ima postojano nekakvi barawa do vlasta, bez da poraboti na podobruvawe i na sopstvenite kapaciteti. Nie rabotime so dvete strani, duri pove}e rabotime so biznis-zaednicata, so cel da im poso~ime deka ne e dovolno samo da se izjasnat deka nekoj zakon ili merka na Vladata ne im se dopa|a, tuku treba da bidat konstruktivni i da napravat izdr`ana analiza zo{to se nezadovolni i da predlo`at re{enie ili da pobaraat konkretna merka od Vladata. Kako pretstavnici na kompaniite, komorite bi morale da go imaat toj kapacitet da izberat prioritetni problemi, da napravat analiza i da & najdat mo`ni re{enija, da predlo`at konkretni merki i aktivnosti na Vladata. Se obiduvame na komorite da im pomogneme kako podobro da go pravat toa preku izgotvuvawe na tie t.n. pozicioni dokumenti i vo momentot rabotime so ~etiri komori na ~etiri razli~ni pozicioni dokumenti. Koga bizniszaednicata sednuva da razgovara so vlasta so izdr`ani predlozi i merki, toga{ e mnogu poramnopraven pregovara~ i partner. Celta ni e da go institucionalizirame ovoj javnoprivaten dijalog, a ne toj da se slu~uva ad hok ili po potreba. Smetame deka najdobro e toj da se razviva preku sistemot RIA (Regulatory Impact Assesment) - Procenka na vlijanieto na regulativata), koj treba mnogu podobro da funkcionira. Vo ovoj proces rabotime so Ministerstvoto za informati~ko op{estvo i administracija. Na krajot na krai{tata, na Vladata treba da & odgovara da dobie dobri predlozi, koi ako bidat prifateni i implementirani, i biznis-zaednicata }e bide zadovolna i rabotite }e se podobrat vo praktika, pa taka i Vladata bi bila pouspe{na. Dobar, konstruktiven, uspe{en dijalog me|u javniot i privatniot sektor e od polza za dvete strani.

tie }e mo`at svoite uslugi podobro da gi prodadat nadvor od zemjava i koi se uslugite koi gi diferenciraat od ostanatite ponuduva~i na tie eventualni pazari.

So koi industrii rabotite?

Godinava po~navme so agrobiznisot, so IKT-industrijata i }e zapo~neme denovive i so edna po{iroka industrija, koja me|u drugoto, opfa} a t.n. industriska ma{inerija i materijali, vklu~uvaj}i tuka i proizvodstvo na delovi za avtomobili, no toa ne zna~i deka }e bideme fokusirani isklu~ivo na ovie sektori. Ova se samo pilot-sektori koi gi poddr`uvame vo ovoj po~eten period. Vo sekoj slu~aj, i proektot i Agencijata mora da rabotat so firmi koi se ve}e izvozno sposobni i konkurentni. Veu{nost, toa e i mandat na Agencijata - da go promovira izvozot, a ne da gi napravi firmite konkurentni za izvoz. So rabotata na ovie firmi sakame da poka`eme deka ima uspe{ni firmi i deka ovoj model funkcionira i dava rezultati i toa da bide pottik i za drugite firmi. Vrz osnova na dosega{nite aktivnosti i poseti na saemi, kako onoj na Frut logistika vo Berlin, trgovskata misija vo Polska i promocijata na vina vo nekolku gradovi vo SAD, koja }e sleduva sledniot mesec, smetame deka imame uspe{ni firmi na koi im treba edna poorganizirana poddr{ka vo promocijata na izvozot.

U~estvuvavte i vo podgotovkata na Strategijata za promocija na izvozot, sigurno ve}e ja imate promovirano i kaj biznis-zaednicata. Koi se glavnite zabele{ki na kompaniite i predlozi za toa koi aktivnosti i merki bi mo`ele najmnogu da im pomognat?

Nositel na aktivnosta vo pogled na podgotovka na Strategijata za promocija na izvozot be{e Svetska banka, a nie pomognavme vo izgotvuvaweto na Akcioniot plan za nejzino implementirawe i golem del od aktivnosite vo Akcioniot plan za izvozna promocija }e bidat implementirani so na{a poddr{ka i finansirawe. Biznis-zaednicata go bara tokmu toa - pogolema operacionalizacija na ovaa strategija za promocija na izvozot. Isto taka, nie so na{ite aktivnosti gi podobruvame uslugite koi im gi dava Agencijata na firmite. Sekako, sakam da istaknam deka golem del od na{ite aktivnosti za promocija na izvozot se celosno poddr`ani od vrabotenite vo Agencijata i od promotorite koi rabotat vo oddelni zemji. Na firmite im e potrebno dr`avata da zastane zad niv koga odat na saemi, na biznis-sredbi i sl. Ne tolku fi-

nansiski, bidej}i kompaniite mo`at i sami da si gi platat tro{ocite.

Pove}e im treba poddr{kata od dr`avata vo delot na infrastrukturata i institucijalizacijta na celata taa izvozna promocija.

Ponatamu, vo podgotovka sme na eden softver koj }e funkcionira vo ramkite na Agencijata za promocija na izvozot i preku koj }e mo`e site pra{awa, problemi, aktivnosti, merki da bidat “postirani� tamu i seto toa }e bide dostapno preku Internet za koristewe od strana na zainteresiranite firmi. Toa }e bide portal koj }e bide one stop shop za site informacii povrzani so izvoznata promocija. Glavnite zabele{ki na biznis-zaednicata bea naso~eni tokmu kon toa deka nedostiga pogolema informiranost i poddr{ka od dr`avata, i duri i toga{ koga taa poddr{ka e vozmo`na taa da bide soodvetno pretstavena i lesno dostapna.

Vo juni zaedno so Agencijata za stranski investicii i promocija na izvozot }e organizirame debata so biznis-zaednicata, na koja }e bidat pretstaveni i staveni na razgleduvawe planovite i aktivnostite na Agencijata za slednata godina.

Celta e da se slu{ne {to o~ekuva da dobie biznis-zaednicata kako poddr{ka ili usluga od Agencijata.

Ovoj predlog naide na golemo odobruvawe kaj biznis-zaednicata.

Neodamna najavivte formirawe na poseben portal, Konkurentnostmk.

Koja }e bide funkcijata na ovoj portal i kakvi s$ informacii }e mo`e da se najdat na nego?

Ovoj portal e vo faza na izrabotka i o~ekuvame do krajot na letoto ili na po~etokot na esenta da bide vo funkcija. Smetame deka site merki i programi koi gi ima Vladata ne se dovolno vidlivi, odnosno ne se staveni na edno mesto za da bidat lesno dostapni za kompaniite.

Sakame da inicirame site programi koi postojat kako del od Industriskata politika da se stavat na edno mesto, odnosno na ovoj portal za konkurentnost, bidej}i najgolem del od tie programi se za podobruvawe na konkurentnosta na kompaniite. Na portalot }e bidat obedineti site programi i } e bide objasnet na~inot i uslovite pod koi mo`e da se aplicira za niv. Kompaniite nema da mo`at da apliciraat za programite preku ovoj portal, barem ne zasega, tuku }e mora da apliciraat preku oddelnite institucii. Celta na portalot e kompaniite da mo`at na edno mesto da gi najdat informaciite za site programi koi gi ima Vladata i koi mo`at da im pomognat da si ja podobrat konkurentnosta.

32 EKSKLUZIVNO KAPITAL AKADEMIJA NAJAVUVA

BRENDOVITE VO FOKUSOT NA PRVATA MARKETING-KONFERENCIJA NA 8 JUNI VO SKOPJE! Brendovite i nivnata va`nost za uspehot na edna kompanija se vo fokusot na Prvata marketing-konferencija, koja za prvpat vo Makedonija ja organizira Kapital Akademija. Na 8 juni vo Skopje na edno mesto za potrebata od kreirawe makedonski brendovi, tehnikite za brendirawe, marketin{kite aspekti na brendiraweto i pozitivniot efekt koj go imaat brendovite vrz finansiskoto rabotewe na kompaniite }e diskutiraat pretstavnici od najpoznatite makedonski i internacionalni brendovi, marketing-agenciite i istra`uva~kite ku}i, kako i eksperti na ovaa tema!

VERICA JORDANOVA jordanova@kapital.com.mk

rendovi: patot do potro{uva~ot” e temata na Prvata marketing-konferencija, koja vo organizacija na Kapital Akademija }e se odr`i na 8 juni vo Skopje. Celta e preku ovoj isklu~itelno va`en nastan za biznis-zaednicata vo Makedonija da se zgolemi svesnosta vo makedonskata delovna zaednica za zna~eweto na brendovite, za potrebata od jaknewe na silata i prepoznatlivosta na brendovite koi se sostaven del od nivnoto portfolio i kolku silnite i posakuvani brendovi imaat pozitivno vlijanie vrz proda`bata, izvozot, podobariot kompaniski imix i pogolema lojalnost na potro{uva~ite i klientite.

Od iskustvoto na pove}e doma{ni i internacionalni kompanii }e se vidi kako mo`e da se iskoristat brendovite za postignuvawe pogolem deloven uspeh. Kako i kolku brendproizvodite go zgolemuvaat i go olesnuvaat izvozot i probivot na novi pazari i kako kompaniite so prepoznatlivi brendovi go pro{irile istiot uspeh preku pravewe ekspanzija na toj brend. Preku prikazni kako se napraveni nekoi od najpoznatite makedonski brendovi, prisutnite u~esnici od prva raka }e go slu{nat iskustvoto i makotrpniot pat na kreirawe posakuvani brendovi.

So ogled na va`nosta na marketingot i oglasuvaweto vo procesot na komunikacija na brendot so krajnite i potencijalni potro{uva~i i klienti, vo panel-diskusija prvite lu|e na nekolku marketing-agencii i istra`uva~ki ku} i, zaedno so menaxeri od kompanii }e debati-

B

Xejson Romejko ja zapo~na svojata dolgogodi{na kariera vo Sa~i i Sa~i vo 1993 godina kako pisatel na reklamen materijal. Ottoga{ rabotel vo pove}e kancelarii na Sa~i {irum svetot, me|u koi i kancelariite vo Sidnej, Frankfurt, Var{ava, za vo 1998 godina da stigne do direktorska pozicija.

Vo 2003 godina se preseli vo Moskva za da pomogne pri otvoraweto na prvata kancelarija vo celosna sopstvenost na Sa~i i Sa~i vo Rusija.

Otkako agencijata porasna od tri na 56 lu|e, negovata ruska avantura zavr{i na po~etokot od 2006 godina, koga kompanijata be{e proglasena za najdobra kreativna prodavnica vo zemjata. Narednite godina i polovina gi pomina vo Polska kako izvr{en kreativen direktor na Sa~i vo Var{ava, so dodatna liderska odgovornost za site pazari vo Centralna i vo Isto~na Evropa. Vo 2007 godina Xejson, so svojata energija i kup nagradi, zamina za Viena na pozicijata evropski kreativen direktor za Sa~i i Sa~i vo Evropa i be{e odgovoren za Doj~e telekom (Deutsche Telekom) i za nivniot brend T-Mobile. Vo poslednite nekolku godini Xejson rabote{e na kampawata Life Is For Sharing, koja osvoi pove}e nagradi.

Negovoto delo e vklu~eno vo pette najspodeluvani reklami na site vremiwa, a rabote{e i na spotot na Kejti Peri za pesnata Firework, koj vo 2011 godina ja osvoi nagradata „Muzi~ki spot na godinata” na MTV. Xejson zboruva te~no {est jazici i neodamna se preseli vo Berlin.

Godinava prvpat startuvame so organizirawe marketing-konferencija, koja planirame da bide tradicionalen i najva`en nastan od oblasta na marketingot vo Makedonija!

raat za ulogata i za odnosot na kompaniite so istra`uva~kite i so marketing-agenciite vo procesot na brendirawe.

Brendiraweto na Makedonija kako ideja, zamisla i vizija za edna zemja e temata za diskusija vo tretiot panel, na koj eminentni i ve}e doka`ani „ambasadori” na zemjata - pretstavnici od sportot, filmot, muzikata, zaedno so pretstavnici od nadle`nite institucii }e debatiraat za toj koj, kako i kolku ja pretstavuva Makedonija i kako tie aktivnosti da se iskoordiniraat so cel Makedonija da stane prepoznatliva „brend” zemja.

So izbor na relevantni u~esnici na Prvata marketing-konferencija, veruvame deka }e ja ostvarime ambicioznota cel vo delovnata zaednica da ja zgolemime svesnosta za zna~eweto na brendovite, za potrebata od kreirawe pove}e makedonski brendovi i svesnosta deka silnite brendovi gi podobruvaat i finansiskite performansi na kompaniite, nivniot imix i lojalnosta na potro{uva~ite i na klientite!

foto: FILIP POPOVSKI

34 INTERVJU

PETER SKVAR^A

GENERALEN DIREKTOR NA SAVA OSIGURUVAWE

DOBROVOLNOTO ZDRAVSTVENO OSIGURUVAWE IMA GOLEM POTENCIJAL ZA RAZVOJ ALEKSANDAR JANEV janev@kapital.com.mk

Gospodine Skvar~a, se zgolemuva li interesot za osiguruvawe od strana na kompaniite i gra|anite, za koi tipovi na osiguruvawa ima najgolem interes?

Smetam deka interesot za razli~nite vidovi osiguruvawe se zgolemuva soodvetno so porastot na stepenot na informiranost na gra|anite za osiguruvaweto voop{to.

Kako kompanija nie se trudime da gi zapoznaeme klientite so na{ite proizvodi i da ja urneme slikata za osiguruvaweto kako zamorno optovaruvawe na semejniot buxet samo za da mo`e da go koristime svoeto vozilo. Vo su{tina,

nastojuvame da ja zgolemime svesnosta od sekojdnevnite opasnosti za na{ite imoti i osobeno za zdravjeto, koi treba da gi za{titime na sekoj mo`en na~in.

Osiguruvaweto e najbrz i najevtin na~in da se obezbedi toa spokojstvo. Zamislete, osiguruvaweto stan na edno prose~no makedonsko semejstvo ~ini okolu 5 denari dnevno!

Zatoa, vo posledno vreme, kaj kompaniite se zabele`uva zgolemen interes za imotnite osiguruvawa, a gra|anite s$ pove}e gi baraat na{ite uslugi vo doma} inskoto osiguruvawe.

Toa {to e prednost vo raboteweto na Sava osiguruvawe e na{ata prilagod-

livost kon individualnite potrebi na sekoj klient.

Zo{to zadol`itelnoto osiguruvawe od avtoodgovornost s$ u{te dominira vo portfolioto na osiguritelnite kompanii?

O~ekuvate li zgolemuvawe na interesot za drugite vidovi osiguruvawa?

Zabele`uvate deka kaj nas vo Makedonija koga }e se spomene osiguruvawe, prva asocijacija e deka ste go osigurale svojot avtomobil. Vakviot odnos e usloven, pred s$, od zakonskata obvrska za avtoosiguruvawe, a potoa od standardot, nivoto na svesta za osiguruvawe i sekako otu|enosta na ostanatite produkti. So vlezot na brojni stranski osiguritelni kompanii na makedonskiot osiguritelen pazar sostojbata po~na da se menuva i razdvi`enosta ve}e se ~uvstvuva vo na{ite portfolija.

Vo taa nasoka, agentskata mre`a na Sava osiguruvawe intenzivno raboti na edukacija na naselenieto i kompaniite za potrebata i beneficiite od osiguruvaweto. So faktot {to vo ovie burni i dinami~ni vremiwa, koi i taka ni go pravat `ivotot nesiguren, nie im pora~uvame deka mo`at da se relaksiraat i da prefrlat golem del od gri`ite na osiguritelnata kompanija tuka ja gledam ur idninata na razvojot na osiguruvaweto. idnina Sekako deka o~ekuvame porast na ostanaposebno na po`arnite tite osiguruvawa, os osiguruvawa, a vo idnina i i imotnite imot od op{ta odgovornost na osiguruvaweto osi koe e mnogu popularno kaj razvienite osiguritelni pazari. osigur

Zo{t Zo{to e va`no osiguruvaweto?

Idejata na osiguruvaweto e sodr`ana vo na{iot slogan „Za sekoj slu~aj!�. Sekojdna{io nevno sme svedoci na nesre}ni slu~ai, pa ~itame ~it ili slu{ame za izgoreni i uni{teni domovi, izgubeni imotni inuni{te teresi, o{teteni delovni partneri itn.

Apsurdno i `alno e koga cela familija Apsurd }e osta ostane na ulica i bara pomo{ od brojni institucii, a samo za 2.000 do 3.000 ddenari godi{no }e go pokrie rizikot od mo`na situacija na gubewe na svojot ddom. Isto taka, brojnite patuvawa e nezamislivo neza da gi rezlizirame bez da na napravime patni~ko osiguruvawe koe ~i ~ini samo 0,3 do 1 evro dnevno. Za kkompaniite, pak, osiguruvaweto na imotot i vrabotenite e najdobrata preventivna merka, no i najisplatliva investicija so koja site rizici se sveduvaat na minimum.

Stabilnosta i serioznosta vo raboteweto na Sava osiguruvawe ja pravi na{ata ku}a vistinski partner na koj mo`e da mu bide doverena sigurnosta na `iveeweto i raboteweto.

Kolku ste zadovolni od ishodot od raboteweto minatata godina?

Minatata godina be{e isklu~itelno te{ka za celata osiguritelna fela, od pri~ini

BROJ 652

25/04/2012

www.kapital.mk

{to globalnata ekonomsko-finansiska e {to }e mo`at nivoto i kvalitetot na situacija se odrazi i kaj nas. Mo`am zdravstvenite uslugi da gi kreiraat da ka`am deka 2011 za nas be{e godina spored svoite potrebi i mo`nosti. na promeni, kako vo prestukturirawe na Razvojot na zdravstveno osiguruvawe i na{ata proda`na mre`a, taka vo smisla osiguritelniot biznis vo celina e vo na celosna reorganizacija i prilagodu- direktna korelacija na vkupniot ekonomvawe na novosozdadenite uslovi na osigu- ski ambient. ritelniot pazar. S$ pogolemiot stepen na Kakva e va{ata strategija za osvojuvawe reguliranost na pazarot na osiguruvawe novi klienti, so kakva ponuda planirate vo Makedonija gi stavi vo kolosek site da osvoite pogolem del od pazarot? pote{kotii koi gi imavme vo minatoto, Na{ata strategija e naso~ena kon sigpa ovoj period pretstavuva presvrtnica, urnosta i kvalitetot na `iveeweto na sekako vo pozitivna nasoka. Izminatava na{ite vraboteni i na{ite klienti. godina go is~istivme na{eto portfolio Na{iot ugled i brend gi gradime so prood kanali na proda`ba koi ne bea fesionalni, odgovorni, profitabilni, gi reviprivrzani i zadovolni diravme dogovorite so vraboteni, a kon okobrojni sorabotnici i linata vo koja `iveeme se naso~ivme kon u{te i rabotime poka`uvame pogolema disperzija maksimalna posvetenost Ovaa godina na{ite na rizikot na na{eto i odgovoren odnos. aktivnosti }e bidat portfolio. Isto taka, Na{iot udel na pazargo zgolemivme na{iot naso~eni kon malite i ot izminative nekolku kapital i dobivme figodini vo prosek se srednite pretprijatija, nansiska injekcija od dvi`i na okolu 15% potoa razvoj na proizna{ata mati~na komod vkupnata premija za panija Sava Re, so {to vodi koi dosega ne bile ne`ivotni osiguruvawa, dopolnitelno se zajakso faktot {to trite ponudeni na makedonnavme i gi poddr`avme najgolemi kompanii vo skiot osiguritelen celokupnite promeni Makedonija, me|u koi vo kompanijata. Na sme i nie, imaat vkpazar, a vo isto vreme dolg rok se stremime upno u~estvo od 46% i kon podobruvawe na da napravime zdrava vo vkupnata premija osiguritelna kompanija postoe~kite ponudi. za ne`ivotni osigurukoja }e bide stabilen vawa. Vo idnina, kako Vodi~ vo razvojot na i lojalen partner na dosega, vnimatelno gi novi produkti sekoga{ iapsorbirame site gra|ani i kompotrebite panii vo zemjata. i barawata na na{ite ni bile i }e ni biklienti i spored niv Kakvi se dat na{ite klienti i gi formirame na{ite o~ekuvawata za nivnite potrebi razvojot ponudi, koi sekako ne na osiguritelniot se univerzalni, tuku biznis godinava, naprotiv - specijalno od {to }e zavisi? gi kroime spored nivnite potrebi. Nie Odredeni zakonski izmeni koi se vo navistina sme im dostapni na klientite tek odat vo prilog na razvivawe na 24 ~asa 7 dena vo nedelata i toa preku osiguritelnot biznis ovaa godina, tuka mre`ata na na{i podru`nici na celata pred s$ mislam na predlog-zakonot za teritorija na Makedonija kako i preku dobrovolno zdravstveno osiguruvawe. besplatniot telefon za poddr{ka i akSo donesuvawe na ovoj zakon }e im se tivnoto prisustvo na Internet, osobeno ovozmo`i na osiguritelnite kompanii da na socijalnite mre`i. plasiraat uslugi na osiguruvawe koi vo Koi se glavnite problemi so koi se razvienite ekonomii, pa i vo pobliskoto soo~uvate vo raboteweto, dali nelikvidsosedstvo se voobi~aeni. Pridobivka za nosta vo ekonomijata se ~uvstvuva preku klientite od donesuvaweto na ovoj zakon ote`nata naplata na polisite?

So donesuvawe na Zakonot za dobrovolno zdravstveno osiguruvawe }e im se ovozmo`i na osiguritelnite kompanii da plasiraat uslugi na osiguruvawe koi vo razvienite ekonomii, pa i vo pobliskoto sosedstvo se voobi~aeni. Pridobivka za klientite od donesuvaweto na ovoj zakon e {to }e mo`at nivoto i kvalitetot na zdravstvenite uslugi da gi kreiraat spored svoite potrebi i mo`nosti

INTERVJU

Promenite vo regulativata koi gi izvr{i Agencijata za supervizija vo osiguruvaweto, a koi se odnesuvaat na kratewe na rokovite za otpis na pobaruvawata, uslovija zgolemena disciplina, no i pozitivni efekti vo raboteweto na osiguritelnite kompanii. Ovaa problematika za nas be{e klu~na izminatava godina, taka {to sega vovedovme isklu~itelno dobri mehanizmi i re{enija so koi ovoj problem }e go svedeme na najnisko mo`no nivo.

Ima li interes za nekoi novi tipovi osiguruvawa {to dosega ne ste gi nudele na makedonskiot pazar, planirate li da plasirate novi proizvodi?

Razvojot na proizvodi e eden od primarnite delovi od raboteweto vo Sava osiguruvawe, pa so novata reorganizacija osnovavme Sektor za razvoj na produkti i prezemawe na rizici. Vo izminatiot period vovedovme nekolku novi i izmenivme nekoi od postoe~kite, osobeno vo delot na produktite nameneti za fizi~ki lica. Imaj}i go predvid faktot {to na makedonskiot osiguritelen pazar s$ u{te najgolema zastapenost imaat tradicionalnite osiguritelni produkti, pokraj anga`manot na na{ite resursi vo Makedonija, go koristime iskustvoto steknato i primenuvano vo ramkite na grupacijata Sava Re. Ovaa godina na{ite aktivnosti }e bidat naso~eni kon malite i srednite pretprijatija, potoa razvoj na proizvodi koi dosega ne bile ponudeni na makedonskiot osiguritelen pazar, a vo isto vreme i kon podobruvawe na pos toe~kite ponudi. Vodi~ vo razvojot na novi produkti sekoga{ ni bile i }e ni bidat na{ite k lienti i nivnite potrebi.

35

36 KOMPANII I PAZARI

MESTO KADE [TO DOBRITE IDEI SE SRE]AVAAT SO PARITE IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk @k it l k

ko na investitorite im zboruvate za va{ite idei, nema da dobiete pari. Ako pak, im ja objasnite vrednosta {to }e ja obezbedat va{iot proizvod ili usluga za potro{uva~ite, toga{ }e gi zaintrigirate.�

Ovaa poraka od pretstavnik na investiciski fond i u{te mnogu korisni soveti od potencijalnite finansieri, kako i od konsultantite specijalizirani za razvoj na mali i

A

na sredni kompanii minatata nedela dobija pretstavnicite na kompanii od regionot {to dojdoa na prviot Balkanski investiciski forum {to se odr`a vo Skopje.

Na B alkanot ima mnog u intere sni pretpriema~ki idei, no nema dovolno kapital za da gi pretvori vo uspe{ni biznisprikazni ili vo najmala raka, kapitalot ne mo`e sekoga{ da gi pronajde vakvite idei. Tokmu zatoa se potrebni {to pove} e nastani kade {to na edno mesto }e se sretnat nositelite na inovativnite proekti

i nivnite potencijalni finansieri, be{e zaklu~okot od Balkanskiot investiciski forum, poznat i pod me|unarodnoto ime Balkan ven~r forum (Balkan Venture Forum), ~ij organizator be{e fondacijata Balkan anlimited (Balkan Unlimited). Nastanot, kakov {to dosega ne se odr`al vo Makedonija, no i po{iroko vo regionot, gi sobra zaedno najdobrite inovatori od Balkanot, prethodno selektirani od stru~ni lica, i pretstavnici na investiciski fondovi od Romanija, Slovenija, Hrvatska, Grcija, no i

KAKO DOJDE DO BALKANSKIOT INVESTICISKI FORUM? alkanskiot investiciski forum e otvorena regionalna inicijativa sozdadena za da go olesni razvojot na inovaciite i pretpriemni{tvoto vo regionot. BIF go sprovede me|unaroden tim, po inicijativa i vo organizacija na fondacijata Balkan anlimitid, osnovana od Aleksandar Tasev, sopstvenik na informati~kata kompanija Akota i d-r Bratislav Stankovi}, sovetnik za inovacii na pretsedatelot \orge Ivanov. Glaven organizaciski partner na Balkan anlimitid e privatnata kompanija Jurop anlimitid (Europe Unlimited), so sedi{te vo Brisel, pod vodstvo na Vilijam Stivens. Firmata, osnovana vo 1998 godina, gradi mre`a na investitori i eksperti i organizira investiciski forumi niz Evropa, pomagaj}i im na inovativnite kompanii da dojdat do kapital za finansirawe. Regionalen organizaciski partner na BIF e Krimson kapital (Crimson Capital), me|unarodna organizacija specijalizirana za razvoj na privatniot sektor, pristap do finansii, promocija na izvoz i investicii, javnoprivatni partnerstva... Pokrovitel na nastanot be{e pretsedatelot \orge Ivanov, dodeka glavni logisti~ki partneri se Skopski saem, kako i Makedonsko-izraelskiot biznis-klub.

B

Pretsedatelot \orge Ivanov, pokrovitel na Balkanskiot investiciski forum i amerikanskiot ambasador, Pol Volers, sve~eno go otvorija nastanot

foto: FILIP POPOVSKI

PRV BALKANSKI INVESTICISKI FORUM VO SKOPJE

BROJ 652

25/04/2012

KOMPANII I PAZARI

www.kapital.mk

Na Balkanot ima mnogu interesni pretpriema~ki idei, no nema dovolno kapital za da gi pretvori vo uspe{ni biznis-prikazni ili vo najmala raka, kapitalot ne mo`e sekoga{ da gi pronajde vakvite idei. Tokmu zatoa se potrebni {to pove}e nastani od tipot na Balkan Venture Forum, kade {to na edno mesto }e se sretnat nositelite na inovativnite proekti i nivnite potencijalni finansieri od Italija, Germanija, Estonija... Forumot be{e namenet, pred s$, za finansirawe inovacii, odnosno biznis-proekti {to imaat visok komercijalen potencijal.

“Toa se proekti interesni za investitori so t.n. “ven~r” kapital (venture kapital), odnosno poedinci, kako {to se biznis-angelite ili pak, fondovi {to vlo`uvaat vo inovativni proekti koi, se razbira, nosat i pogolem rizik, koi{to mnogu te{ko ili prakti~ki nevozmo`no e da se finansiraat vo svojata rana faza od konvencionalnite izvori, kako bankite”, veli Aleksandar Tasev, eden od osnova~ite na fondacijata Balkan anlimited, organizator na nastanot, na koj{to Kapital Media Group be{e glaven mediumski pokrovitel.

Na forumot se pretstavija triesetina investori preku profili na nivnite fondovi, kako i pedesetina kompanii {to se vo potraga po kapital za poddr{ka na svoite idei.

Isto taka, se odr`aa i nekolku paneli, na koi{to bea diskutirani momentalnite sostojbi vo finansiraweto inovacii i “start ap” proekti na Balkanot. Ima{e pove}e inspirativni govornici, me|u koi i poznatiot izraelski konsultant d-r Eli Oper, porane{en nositel na titulata glaven nau~nik vo izraelskoto Ministerstvo za industrija, trgovija i trud. Toj rakovodel so institucijata pod ~ija {to kontrola bilo dr`avnoto finansirawe na inovativnite biznisi, od “start ap” do kompanii vo pozrela faza od razvojot.

“Dr`avata Izrael godi{no odvojuva 400500 milioni dolari za poddr{ka na inovativnosta i razvojot na tehnologii so komercijalen potencijal vo kompaniskiot sektor. Me|utoa, kolku i da u~estvuva dr`avata so svoite fondovi vo razvojot na malite i srednite biznisi, sekoga{ se ostava najmalku 10% od kapitalot da se obezbedi od privatni izvori. Ne mo`eme da smetame na inovativnost i uspeh dokolku ne postoi odredena doza rizik”, veli Oper.

KAKO OD 100 STRANCI BIZNISPLAN DA SE NAPRAVI 10 STRANCI PREZENTACIJA? Interesno be{e da se sledi na forumot kako pretstavnici na biznisite se obiduvaa

Od pretstavuvaweto na osumte najdobri pretpriema~ki proekti spored `irito, koi{to }e odat na finalniot investiciski samit vo Berlin vo dekemvri godinava, me|u 100 najdobri kompanii odbrani na site ostanati forumi vo organizacija na Jurop anlimited.

PRETPRIEMA^I VO FINALE a prviot Balkanski investiciski forum `iri-komisijata koja gi prosledi prezentaciite na individualnite pretpriema~i i kompaniite odbra osum najdobri proekti koi{to }e bidat staveni na internet-stranicata na Jurop anlimited, kade {to site investitori-~lenki na mre`ata }e mo`e da gi vidat.

Potoa, ovie osum proekti }e u~estvuvaat me|u stote najdobri odbrani na site ostanati forumi vo organizacija na Jurop anlimited na finalniot investiciski samit {to }e se odr`i vo Berlin na 6-7 dekemvri godinava. Najdobrite vo toa finale }e dobijat pari~na nagrada vo iznos od najmalku 50.000 evra. Eve go spisokot so osumte najdobri proekti odbrani vo Skopje:

N

FEEIT(WiNGroup)/ECS, Makedonija Sorabotka me|u informati~kata kompanija Juro kompjuter sistems (EuroComputer Systems od Skopje) i Fakultetot za elektrotehnika i informati~ki nauki – FEIT na proektot DIONIS: inteligenten sistem za monitoring na vinovi lozja i vinarski vizbi so senzorski mre`i; Albpay, Albanija Onlajn-sistem za pla}awe vo Albanija. Ednostaven koncept, kako pari~nikot vo sekojdnevniot `ivot – stavame mala koli~ina vo sistemot za sitni nabavki, veli osnova~ot na kompanijata, Altin Sejdini; Incrediblue, Grcija Globalna platforma {to gi povrzuva sopstvenicite na brodovi so ekipa`i i turisti. Kompanijata targetira klienti od celiot svet na koi{to im treba brod za krstosuvawe, so ekipa`, sekako; mySkin, Srbija “Start-ap” internet-kompanija so sedi{ta vo Srbija, SAD i vo Indija, im pomaga na potro{uva~ite

da najdat koi kozmeti~ki proizvodi se najdobri za nivnata ko`a; Negovita Team, Bosna i Hercegovina Kompanija za razvoj na inovativni proizvodi nameneti za podobra nega na hendikepirani i nepodvi`ni li~nosti. Klu~en proekt e mobilna kada za kapewe; Padeca Trading, Malta Kompanija {to nudi platforma za internet-trgovija, no so inovativna metodologija, kade {to ja koristi mo}ta na potro{uva~ot da gi namaluva cenite na proizvodite duri i do 100% ponisko od nivnata maloproda`na cena.

Pynode Solutions, Grcija Proizvoditel na softver, fokusiran na visokosofisticirani re{enija za vkrsteni platformi (Internet i mobilna tehnologija); TekFuze, Kosovo Kompanija {to razviva proizvodi za modularna elektronska kontrola, nameneti za procesite vo industrijata i medicinskata oprema.

37

38 KOMPANII I PAZARI JURE MIKUZ MENAXER NA “VEN^R” FONDOT RSG CAPITAL, SLOVENIJA

“Pretpriema~ite mora da nau~at kako od 100 stranici biznis-plan da napravat 10 stranici prezentacija pred potencijalnite investitori. Vsu{nost, jas ne ni gledam vo brojkite, namnogu me interesira kakvi se ~lenovite na timot kako individualci, kolku gi biduva da go napravat proizvodot, da go prodadat...”

D-R ELI OPER KONSULTANT I PORANE[EN GLAVEN NAU^NIK VO IZRAELSKATA VLADA

“Od moite iskustva vo Izrael mo`am da vi ka`am deka kolku i da u~estvuva dr`avata so svoite fondovi vo razvojot na malite i srednite biznisi, sekoga{ se ostava najmalku 10% od kapitalot da se obezbedi od privatni izvori. Ne mo`eme da smetame na inovativnost i na uspeh dokolku ne postoi odredena doza rizik.”

da gi ubedat potencijalnite finansieri zo{to e dobro ovie da gi vlo`at svoite pari vo nivniot razvoj. Pri ovie obidi da se prodade idejata ili t.n. pitching mo`ea da se vidat mladi pretpriema~i kako so golema strast zboruvaat za svoite proizvodi ili uslugi, od koi{to najgolem del bea od oblasta na informati~kokomunikaciskite i zelenite tehnologii, no ima{e interesni proekti i od oblasta na humanite disciplini, kako zdravstvenata za{tita, na primer.

Pri ovie prezentacii pretstavnicite na kompaniite vo nekolku navrati dobija i konstruktivni zabele{ki i sugestii od strana na prisutnite investitori za toa kako podobro da prezentiraat vo idnina za polesno da dojdat do finansii. Osobeno aktivni vo ovie korisni zabele{ki bea pretstavnicite na Baundbrejker (Boundbreaker), organizacija od Slovenija koja{to im pomaga na tamo{nite tehnolo{ki kompanii so golem potencijal da se podgotvat za sredba so investitorite pred da zaminat za Silikonskata Dolina i za ostanatite tehnolo{ki parkovi vo svetot, kade {to brilijantnite inovativni idei mo`e za kuso vreme da stanat biznisi {to se merat vo milijardi dolari. I od strana na samite investitori mo`ea da se slu{nat mnogu dobri preporaki do pretpriema~ite. Jure Mikuz od slovene~kiot “ven~r” fond RSG Capital istakna deka pretpriema~ite mora

da nau~at kako od 100 stranici biznis-plan da napravat 10 strani~ki prezentacija, zatoa {to nikoj nema vreme da gi slu{a nivnite “golemi idei”.

“Vsu{nost, jas ne ni gledam vo brojkite od nivnite prezentacii, namnogu me interesira kakvi se ~lenovite na timot kako individualci, kolku gi biduva da go napravat proizvodot, da go prodadat...”, veli Mikuz.

Mariu{ Genea, direktor na Ven~r konekt (Venture Connect) od Romanija, vo negovoto obra}awe na forumot istakna deka istakna deka u{te eden problem za razvojot na pretpriemni{tvoto vo regionot e soodvetnata edukacija za ovaa oblast.

“Pretpriemni{tvoto mo`e da se nau~i. Iako e potrebna dobra ideja i talent, sepak, postojat alatki kako da go razvivate svojot pretpriema~ki duh, odnosno kako dobrata ideja da ja pretvorite vo uspe{en “start ap” biznis. Za `al, pretprimeni{tvoto retko e vklu~eno vo nastavnite programi vo zemjite od regionov i toa e situacija koja mora da se smeni vo idnina”, re~e Genea.

Institucijata {to toj ja rakovodi im pomaga na pretpriema~ite od informati~kotehnolo{kiot sektor direktno da se povrzat so investitorite {to bi go finansirale nivniot ponatamo{en razvoj.

Genea i samiot e iskusen pretpriema~, osnova~ na pove}e uspe{ni tehnolo{ki biznisi vo Romanija i vo regionot izminative dvaesetina godini.

спорт и рекреација по избор

БУЛ: ОКТОМВРИСКА РЕВОЛУЦИЈА БР.15 СКОПЈЕ; TEЛ: +389 2 3092 190 ФAКС: +389 2 3092 152

ФИТНЕС ЦЕНТАРОТ ОПФАЌА:

ПРОФЕСИОНАЛНИ ТРЕНЕРИ СПРАВИ ЗА КАРДИО ВЕЖБИ 4 ЛЕНТИ ЗА ТРЧАЊЕ, СТАТИЧНИ ВЕЛОСИПЕДИ, СТЕПЕРИ, ОРБИТРЕК ПОВЕЌЕНАМЕНСКИ ДИСПЛЕИ ЗА СИТЕ КАРДИОСПРАВИ СВЕТСКИ ПОПУЛАРНА ОПРЕМА CYBEX И TECHNOGYM ПРОГРАМИ ЗА ИСХРАНА И ВЕЖБАЊЕ ДОДАТОЦИ ВО ИСХРАНАТА4 ПРОТЕИНСКИ ШЕЈКОВИ И БАРОВИ КАФEТЕРИЈА САУНА И ЏАКУЗИ МАСАЖА

info@aleksandarpalace.com.mk www.aleksandarpalace.com.mk

40

NA RU^EK SO...

D-R

VLATKO ^INGOSKI GENERALEN DIREKTOR NA ELEM

SONI[TATA TREB DA GI MATERIJAL Racionalnoto objasnuvawe na ne{tata e toa {to sekoga{ go interesiralo ^ingoski, pa zatoa, celoto svoe obrazovanie go posvetil na prou~uvawe na matematikata i na prirodnite nauki. Osumgodi{niot prestoj vo Japonija, kade {to specijaliziral, mu poka`al {to e vistinska organizacija na rabotata, ne{to {to denes go primenuva i samiot vo ELEM PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

atematikata i astrofizikata se oblastite koi otsekoga{ go interesirale ^ingoski.

Kako mal bil eden od redovnite ~itateli na kultnoto spisanie “Galaksija”, od kade {to crpel informacii za nastanuvaweto na planetite, vlijanieto na Mese~inata vrz slu~uvawata na Zemjata...

“Interesot za matematikata i za prirodnite nauki, koj mi be{e vo fokusot dodeka bev vo osnovno u~ili{te, lesno mi go trasiraa patot za ponatamo{noto obrazovanie i

M

bez nikakvi dilemi se opredeliv za gimnazija, na nasokata matematika i fizika. Ne e dovolno samo da ima{ soni{ta. Treba i da gi materijalizira{“, raska`uva ^ingoski.

Kako tinejxer poka`uval interes i za muzicirawe. Zaedno so nekolku prijateli svirel vo rok-bend, pa slobodnoto vreme go pominuval vo svirewe gitara.

“Svirevme so golem entuzijazam. Se se}avam deka namesto “poja~alo”, moravme da koristime radio, no toa ne ni pre~e{e. So svireweto prodol`iv i vo vojska vo Strumica, kade {to go zapoznav i muzi~arot Zoran Maxirov,

NA[ETO MENI

Od bogatoto meni na Arabeska solu^ingoski se odta ~ivme za salatorte“parmezan” i a. lini so pr{ut

koj mnogu go po~ituvam.”

Po zavr{uvaweto na srednoto obrazovanie vo Ohrid, kade {to e roden, se zapi{uva na Elektrotehni~kiot fakultet vo Skopje.

“Preselbata vo Skopje zna~e{e deka sega }e treba sam da se gri`am za sebe, {to mi be{e golem predizvik. Iako Elektrotehni~kiot fakultet mnogumina go kvalifikuvaa kako te`ok, fakultet koj bara isklu~itelno golemo intelektualno vlo`uvawe, vo petgodi{noto studirawe uvidov deka dokolku stekne{ rabotni naviki i ako si redoven i aktiven na predavawata i ve`bite, }e nema{ problemi i lesno

BROJ 629

16/11/2011

NA RU^EK SO...

www.kapital.mk

}e go zavr{i{.”

Fakultetot go zavr{uva so soliden uspeh i od rakovodstvoto dobiva ponuda da ostane kako asistent.

“Ja prifativ ponudata bez mnogu razmisluvawe. Toa {to moite roditeli razmisluvawe bea nastavnici mnogu mi pomogna, bidej}i ve}e imav nekakva pretstava kako bi izgledalo jas da bidam na nivno mesto.”

Do 1991 godina raboti kako demonstrator i kako asistent na Elektrotehni~kiot fakultet po nekolku predmeti, a po zavr{uvaweto na magisterskite studii za transformatori stanuva stipendist na japonskata vlada i zaminuva na doedukacija vo Japonija.

“Bev mnogu gord na faktot {to od ~etiri stipendii nameneti za porane{na Jugoslavija, jas bev eden od izbranite. Japonija be{e eden sosema drug svet. Na po~etokot imav problemi so hranata i oslabev devet kilogrami.

Toj problem go re{i soprugata koga po~na da gotvi.”

Razlikata me|u obrazovniot sistem

Ako sakate da vi

se ~ue glasot treba

foto: FILIP POPOVSKI f

BA LIZIRA[

41

da bidete poinakvi

42

Sekoj {to go bidu va treba da odi na pred

Najgolema ambicija mi e da go prenesam svoeto znaewe

mame Japonija, kaj nas ne Za razlika od te ti bo ra vo t kontinuite

vo Makedonija i Japonija bila lesno uo~liva.

“Tamu s$ e mnogu poednostavno.

Ako saka{ da napreduva{ vo nau~nata kariera ili da studira{, ne postoi ne{to {to ti treba, a da ne ti bide dostapno.

Samo treba da saka{. Interesno e toa {to tamu site studenti se zapi{uvaat i zavr{uvaat vo ist den. Razlikata me|u studentite e vo toa {to }e ponesat kako znaewe, od {to }e zavisi kakva rabota }e najdat. Najgolem broj od niv zapi{uvaat magisterski studii, so {to im se zgolemuvaat {ansite za podobra rabota i plata.”

Vo Japonija ostanuva osum godini. Steknuva mnogubrojni prijateli od celiot svet, izvesno vreme e i urednik vo stru~no japonsko spisanie i predava na Univerzitetot Hiro{ima.

Vo zemjata na sonceto, koja mnogu ja po~ituva i ja saka, stanuva i tatko. A go nau~il i japonskiot jazik.

“Toa na {to najmnogu se voshituvav vo Japonija be{e kontinuitetot vo rabotata.

Koga nekoj student }e diplomira, sledniot {to doa|a prodol`uva da go istra`uva toa {to prethodniot go po~nal. Ili momentot {to samite profesori imaat obvrska da im najdat rabota na studentite.”

Po zavr{uvaweto na studiite vo Japonija vo 1996 godina na kratko se vra} a vo Makedonija, kade {to se obiduva da se vrati na rabota na Elektrotehni~kiot fakultet, no i pokraj negovata stru~nost, ottamu ne e prifaten, pa se vra}a vo Japonija.

“Toa iskustvo u{te edna{ mi potvrdi deka za razlika od Japonija, tuka nemame kontinuitet i vistinska sistematizacija vo rabotata.”

Koga negovata }erka polni sedum godini, so soprugata odlu~uvaat da se vratat vo Makedonija, za taa da go startuva obrazovanieto doma.

“Vra}aweto doma be{e kako na film. Go fativme posledniot let pred da po~ne bombardiraweto na Belgrad.”

Doa|aweto doma go vra}a vo surovata realnost. Bez vozilo i stan, trgnuva vo potraga po nova rabota. Vo 1999 godina po pokana na Goran Rafajlovski vleguva vo ESM vo sektorot za razvoj

i investicii, kade {to stanuva direktor. Vo 2002, so promena na vlasta, e smenet od direktorskata pozicija, no ostanuva vo sektorot i raboti na proekti na Svetska banka. Vo ESM ostanuva s$ do nejzinata privatizacija vo 2005 godina.

I denes, kako i vo vremeto koga se privatizira{e Elektrostopanstvo, smeta deka bil izbran pogre{niot model.

“Privatizacijata be{e izbrzana, iako konceptot be{e pazaren.”

Vo 2006 godina e nazna~en za generalen direktor na ELEM, a prethodno, kako rezultat na negovoto vleguvawe vo politikata, dva meseci e i pratenik na VMRO-DPMNE. “Ednostavno, ne se pronajdov vo funkcijata pratenik i smetav deka dokolku ostanam vo mojata struka mo`am mnogu pove}e da pridonesam so seto znaewe i iskustvo {to sum go steknal niz godinite. Sakam koga rabotam ne{to da dadam 100% od svojot kapacitet. Toga{ smetav deka }e bidam mnogu pooperativen dokolku ostanam vo svojata profesija, a od dene{en aspekt, ubeden sum deka sum go napravil vistinskiot izbor.

Politi~ki se opredeliv za desnicata, bidej}i taa otsekoga{ mi bila bliska. Me revoltira vpe~atokot {to nekoi lu|e denes ne pravat razlika me|u patriot i nacionalist. Jas sum rastel vo semejstvo kade {to se neguvala makedon{tinata. Po majka sum vo rodninski vrski so Dimitar Miladinov, a po tatko mi so @ivko ^ingo.”

Vleguvaweto vo ELEM, kako {to raska`uva, mu bilo ednostavno, bidej}i mu e poznata problematikata, no i lu|eto so koi ve}e rabotel.

“Najgolema ambicija sekoga{ mi bila da go spodelam svoeto znaewe. Rabotam kako vonreden profesor na fakultetot vo [tip, predavam povremeno i na Ekonomskiot fakultet, na FON...”

Iako po vra}aweto od Japonija mislel deka }e ima pove}e slobodno vreme, sepak, toa ne izleglo kako {to o~ekuval. Najdobro se odmora so familijata, so muzika, dobar film ili so dobro jadewe, koe znae i samiot da go podgotvi.

“Mi nedostiga pove}e vreme za da go pominam so }erka mi, koja ve}e e porasnata i na fakultet, so `ena mi...”

58 MARKETING Pove}e od 300 novinari od pove}e od 45 dr`avi bea del od globalnata preskonferencija IFA 2012, koja minatiot vikend se odr`a vo Dubrovnik, kade {to bea pretstaveni novite globalni trendovi na pazarite za potro{uva~ka elektronika i aparati za doma}instvo ovaa godina, kako i najnovite tehnolo{ki dostignuvawa. Spektakularnata pres-konferencija vo Dubrovnik be{e prosledena i od „Kapital”

GLOBALNA PRES-KONFERENCIJA, IFA 2012

MESTO KADE [TO SVETOT SE ZAPOZNAVA SO NOVATA TEHNOLOGIJA 3%-5%

atokazot za kreirawe na idninata na elektronskite proizvodi koi gi koristime vo na{eto sekojdnevie se iscrta minatiot vikend na najgolemata me|unarodna preskonferencija, IFA 2012, koja se organizira vo ~est na IFA, najgolemiot trgovski saem za potro{uva~ka elektronika i za aparati za doma}instvo, {to }e se slu~i vo septemvri godinava vo Berlin. Konferencijata, inicijator na novata revolucija vo digitalniot svet, e tradicionalen nastan, koj ovoj pat be{e organizirana na hrvatskoto primorje, vo Dubrovnik.

Nekolku meseci pred odr`uvaweto na najgolemiot saem od ovaa oblast pove}e od 300 svetski novinari koi go sledat IKT-sektorot pristignaa vo Dubrovnik na globalnata pres-konferencija, na koja be{e najaveno {to s$

P

}e se slu~uva na saemot IFA ovaa godina i koi golemi imiwa }e prisustvuvat vo Berlin od 31 avgust do 5 septemvri.

So besprekorna organizacija, smesteni vo prekrasniot resort Radison blu, pred svetskite mediumski mre`i kako Si-en-en, Bi-bi-si, Foks i novinari od site krai{ta na svetot bea pretstaveni novite trendovi i tehnolo{ki dostignuvawa vo oblasta na elektronikata. Spored ona {to be{e prezentirano vo Dubrovnik, IFA definitivno ostanuva najuspe{niot globalen nastan od oblasta na trgovijata so elektronski aparati i neizostavno mesto kade {to se prezentiraat novite proizvodi od ovaa oblast.

Berlinskiot IFA, vo su{tina, pretstavuva globalno trgovsko {ou za potro{uva~ite na elektronika, koe gi prezentira poslednite inovacii i dostignuvawa vo samoto srce na najva`niot ekonomski region vo Evropa. Spored organizatorite, samo IFA

RAJNER HEKER PRETSEDATEL NA NADZORNIOT ODBOR NA GFU, KOMPANIJATA KOJA GO ORGANIZIARA SEMOT IFA

astot na pazarot, inovativnite tehnologii i trendovite vo proizvodstvoto sozdadoa dobri uslovi za odr`uvawe na IFA 2012.

Godinava najva`nata cel na industrijata i na trgovijata e preorientirawe od destrukcija na vrednosti kon nivno sozdavawe.

R

]E RASTE SEKTOROT ZA POTRO[UVA^KA ELEKTRONIKA OVAA GODINA, VELAT OD GFK

nudi mo`nost na edno mesto da se vidi me{avina na vrvot od IKT-sektorot od nad 100 zemji vo svetot.

Organizatorite na saemot, GFU i Mese Berlin, smetaat deka ogromnata dinamika na inoviraweto, zaedno so raste~kiot broj na potro{uva~i, koi se fascinirani od novite proizvodi, sozdava optimizam kaj proizvoditelite i kaj trgovcite vo ovaa oblast. „Rastot na pazarot, inovativnite tehnologii i trendovite vo proizvodstvoto sozdadoa dobri uslovi za odr`uvawe na IFA 2012.

Godinava najva`nata cel na industrijata i na trgovijata e preorientirawe od destrukcija na vrednosti kon nivno sozdavawe. Kako najva`en nastan, IFA mo`e mnogu da pridonese vo taa smena i da pomogne za zacrtuvaweto na edna edinstvena cel, davawe prednost na dodadenata vrednost nasproti cenata”, istakna Rajner Heker, pretsedatel na nadzorniot odbor na GFU, kompanijata koja go organiziara semot IFA. Za organizatorite na IFA globalnata pres-konferencija pretstavuva mo`nost za kompaniite za promocija na nivniot brend i pozicionirawe na pazarot. Ovoj

BROJ 652

25/04/2012

MARKETING

www.kapital.mk

saem pretstavuva vistinska mo`nost za otvorawe novi biznisi na globalnite pazari, posebno na brzoraste~kite pazari, kako Kina, Indija, Brazil i Rusija, kade {to se zabele`uva ogromen rast na ovaa industrija. Na nastanot svoi prezentacii imaa i kompaniite Filips, Samsung i [enhajzer, koi gi pretstavija novite trendovi vo potro{uva~kata elektronika. Najvpe~atliva be{e prezentacijata na Samsung, koj na interesen na~in ja pretstavi idninata na „pametnite” televizori.

PAZAROT NA ELEKTRONSKI UREDI RASTE I VO VREME NA KRIZA Komentiraj}i gi globalnite slu~uvawa na pazarot na potro{uva~ka elektronika i aparati za doma}instvo, Jirgen Bojni, generalen direktor na istra`uva~kata kompanija GFK za ovaa oblast, istakna deka po~nuvaj}i od 2010 godina do denes pazarot za potro{uva~ka elektronika raste sekade vo svetot. „Proekciite za 2012 godina za globalniot razvoj se od 3% do 5%. Ovoj rast se slu~uva na pazarite vo razvoj i e rezultat na inovativnosta, t.e. na proizvodite {to se prezentiraat na IFA. Lideri na ovoj razvoj se tablet-kompjuterite, pametnite telefoni i, pomalku vo sporedba so prethodnite godini, LCD i LED televizorite, 3D i internetpovrzanosta”, objasni Bojni.

Glavniot operativen direktor na Mese Berlin, Kristijan Geke, istakna deka pazarot na potro{uva~ka elektronika i aparati za doma}instvo privlekuva pove}e od 140.000 posetiteli i pove}e od 6.000 novinari na saemot IFA vo Berlin, pa zatoa ne mo`e da se sporedi so nieden drug nastan od ovoj vid vo svetot. „IFA e neprekinat proces i se o~ekuva samo ponatamo{en razvoj i dinamika vo inoviraweto”, izjavi Geke pred novinarite.

Za tehni~kite entuzijasti koi go posetuvaat IFA, za novinarite, za ekspertite i za menaxerite od ovaa industrija IFA e neizostaven del od godina{nata agenda, a posebno delot od saemot nare~en IFA TecWatch. Toa e mestoto kade {to se izlo`uvaat novite tehnolo{ki dostignuvawa i se prezentiraat pazarite za idninata.

Izlo`bata opfa}a pove}e temi i vklu~uva novi displej-tehnologii i komponenti, 3D i super HD re{enija od idninata, kombinacija od virtuelni i realni svetovi i „oblacite”, mesto kade {to se sre}avaat brojni aplikacii za zabava ili uslugi.

CELOSNO VMRE@UVAWE NA UREDITE VO DOMOT Proizvoditelite na potro{uva~kata elektronika i aparati za doma}instvo gi lansiraat svoite proizvodi na pazarot so pogolema brzina od koga bilo. Ovie uredi dlaboko vlegoa vo internet-erata. Televizorite, “blu-rej” pleerite, igrite, audio i ku}nite aparati, site tie vo idnina }e bidat povrzani i }e mo`e da razmenuvaat digitalni informacii, so cel da go olesnat `ivotot na lu|eto. Me|u najinteresnite novi tehnolo{ki dostignuvawa od ovoj aspekt e re{enieto E-Haus, model na celosno

KAKVI TRENDOVI IMAAT ELEKTRONSKITE UREDI GODINAVA? lagodarenie na brzoto tempo na inovaciite, industrijata na elektronski uredi za {iroka potro{uva~ka postojano postavuva novi standardi.

Spojuvaweto na televizijata i Internetot, mediumite i uredite so 3D i HD opcii, ogromniot porast na proda`bata na tablet-kompjuteri, aplikacii i pametni telefoni, kako i vmre`uvawata na lu|eto i na domot prodol`uvaat da gi diktiraat trendovite vo 2012 godina.

SO TELE 1 TELEVIZORI ULTRAVISOKA REZOLUCIJA ULTR Spored organizatorite na IFA, o i ovaa godina vo fokusot }e ostanat televizorite so ultravisoka rezolucija, brilijantni boi, mo`nost za 3D so ili bez nao~ari.

U{te eden trend koj }e bide aktuelen godinava e “flet- skrin” tehnologijata vrz baza na organski diodi, nare~ena OLED. NOV OPERATIVNI KONCEPTI 2 NOVI I GLASOVNI KOMPANDI GL Vo odnos na trendovite za zabava vo domot, ovaa godina }e bidat dominantni novite operativni koncepti.

Naskoro mo`e da se o~ekuvaat televizorite i sistemite za zabava koi reagiraat na glasovni komandi.

B

vmre`en dom, kade {to vo „oblakot” celosno se povrzani site uredi od doma} instvoto, na na~in {to sozdavaat eden „pameten dom”. Na posetitelite vo Dubrovnik im bea prezentirani napredni tehnologii koi pomagaat za {tedewe energija, nadzor nad domot, dale~insko upravuvawe so nekoi pobitni funkcii i kontrola nad razli~ni mediumi.

Kako vode~ki saem za potro{uva~ka elektornika vo svetot, vo Berlin }e bidat prezentirani cel spektar na dinami~ni i inovativni tehnologii. Proizvodite ovaa godina doa|aat so pogolemi ekrani, bistra slika i `ivi boi, 3D tehnologija so ili bez o~ila, tenki, lesni, brzi kompjuteri, telekomunikaciski napravi so opcii za vmre`uvawe vo domovite i vo dvi`ewe... Toa se vode~kite trendovi vo industrijata za potro{uva~ka

TELEVIZORI PAM 3 PAMETNI VO SSEKOJ DOM? Na pazar pazarot istovremeno prodira i internet-televizijata, koja istovremeno po~na da nudi i povrzuvawe so socijalnite mre`i. Samo minatata godina bile prodadeni nad {est milioni pametni internet-televizori, a se prognozira deka vo Germanija ovaa godina sekoj prodaden televizor }e bide “pameten”.

KOMPJUTERI “ULT 4 “ULTRABUK” Minatata godina tablet-uredite Min napravija napravij vistinski “bum” na pazarot, no ovaa godina primatot }e go prezemat t.n “ultrabuk” kompjuteri. Tie se ekstremno tenki, so dolgo traewe na baterijata, se startuvaat za sekundi i imaat prekrasen, ekstravaganten izgled.

ME\U NET 5 “NETVORKING” DOMA[NITE UREDI DOM Trendot koj ovaa godina treba da se “skr{i” e vospostavuvawe na komunikacijata me|u aparatite za doma} instvo so pomo{ na konceptot na cloud computing. Preku ovie re{enija elektronskite uredi vo domot se prepoznavaat me|usebno, a istovremeno }e mo`e da razmenuvaat digitalni sodr`ini. Ovoj trend }e bide mnogu va`en vo godinite koi doa|aat, bidej}i }e vlijae vrz energetskata efikasnost na doma}instvata.

59

60 TEHNOLOGIJA elektronika.

Ne samo {to takvite aparati denes go olesnuvaat i go podobruvaat `ivotot vo edno doma} instvo, tie ovozmo`uvaat i efikasna upotreba na energija i za{teda na resursite.

KAKO SE RODI IFA? Se zapo~na na 4 dekemvri 1924 godina so Grosse Deutsche Funk-Ausstellung (Germanski radiosaem), koj privlekol okolu 242 izlo`uva~i

i 180.000 posetiteli na izlo`beniot prostor so golemina od 7.000 kvadratni metri. Posetitelite na ovoj nastan bile fascinirani od detektorite i od prvite priemnici na radiobranovi na saemot. Toa bil prv od serijata godi{ni nastani, poznati kako Grosse Deutsche Funkausstellung, koi glavno bile koncentrirani na radio, a od 1928 godina i na televiziski prezentacii.

Berlin stanal glavno mesto za vakvi trgovski

1.500

KOMPANII ]E GI IZLO@AT SVOITE NOVI PROIZVODI NA IFA 2012

FASCINANTNI, EFIKASNI I INOVATIVNI APARATI ZA DOMA]INSTVO ode~kite brendovi od oblasta na aparatite za doma}instvo na IFA 2012 }e imaat mo`nost po petti pat da gi prezentiraat svoite najnovi dostignuvawa i tehnologii. Ne samo {to ovie uredi go pravat `ivotot polesen i podobar, tie isto taka gi reflektiraat i novite trendovi, kako zdravoto gotvewe i ishrana, efikasnata upotreba na energijata, kako i {tedewe na resursite.

Ednostavna kontrola, inteligentna tehnologija i odli~en dizajn se karakteristikite na najnovite elektri~ni aparati za doma}instvo na vode~kite svetski proizvoditeli, koi }e bidat pretstaveni na saemot IFA vo Berlin.

V

saemi, s$ do po~nuvaweto na Vtorata svetska vojna. Po vojnata saemot se odr`uval vo razli~ni gradovi i se selel me|u Dizeldorf, Frankfurt, [tutgart i Berlin, za vo 1971 godina kone~no da se vrati vo Berlin. Vo ovoj period saemot ve}e se zdobil so me|unarodno renome i na nego u~estvuvale kompanii od Danska, Finska, Japonija, Rusija i od SAD. Na ovoj saem za prvpat bile pretstaveni televizijata vo boja (vo 1967 godina), kvadrofoni~niot zvuk (vo 1973 godina), teletekst-sistemot (vo 1977 godina), kompakt-diskot (1979 godina), televizorot so ekran 16:9 (1989 godina), MR3 (1991 godina), digitalnoto radio i televizija i plazma-ekranite (site vo 1995 godina), MR3-pleerite i mobilnite telefoni so mo`nost za Internet (1999 godina) itn.

IFA 1995 vleze vo istorijata kako prviot vistinski multimedijalen trgovski saem.

Me|u najspektakularnite prezentacii na ova {ou bea Flat TV (flat television) i HDTV (high definition television). Ogromniot uspeh na IFA 1995 gi ohrabri organizatorite da go razvivaat konceptot na saemot i toj da po~ne da se odr`uva na godi{no nivo.

Vo 2008 godina na saemot za prvpat bea izlo`eni i aparati za doma}instvo. Ovaa kombinacija pomina prili~no uspe{no i ottoga{ sektorot za aparati za doma} instvo stana sostaven del na IFA. Germanskiot kancelar, Angela Merkel, so pravo go opi{uva ovoj nastan kako dvi`e~ka sila za celata germanska ekonomija.

BROJ 652

25/04/2012

GADGETS

www.kapital.mk

VO O^EKUVAWE NA SAMSUNG GALAXY S III

LG RAZVIVA „TELEFONI KOI RAZMISLUVAAT”

L

ovostite za Samsung Galaxy S III ne prekinuvaat da doa|aat, a ovojpat tie se odnesuvaat na interfejsot. Izgleda deka Galaxy S III }e ima interfejs vo pet reda, kako kaj Galaxy Note, za razlika od Galaxy Nexus.

Za ova i dosega ima{e nekoi informacii, no vo posledno vreme, ovie glasini se za~estija. Izgleda deka kaj narodot se pojavuva istata onaa netrpelivost koga se raboti za nov pameten telefon kako {to be{e slu~ajot so iPhone 4S i iPad 3 pa postojano se pojavuva po nekoja nova informacija.

Kako i da e vistinata ja znaat negovite dizajneri, pa se nadevame deka nabrzo }e ja prekinat ovaa golema neizvesnost.

G se podgotvuva da vleze vo faza na razvoj na pametni telefoni koi razmisluvaat (thinking smrtphone), izjavi eden od direktorite na ovaa ju`nokorejska elektronska kompanija, Kuon Bong-suk. Dokolku ste go navile alarmot vo {est ~asot, a telefonot znae deka toj den }e ima golema navalica vo soobra}ajot, toga{ }e ve razbudi polovina ~as porano za da stignete na vreme, izjavi Kuon, objasnuvaj} i ja idejata na ovie pametni telefoni, bez pritoa da poso~i detali kako bi funkcioniral ovoj aparat.

Kuon naglasi deka ne mora site inovacii da doa|aat samo od strana na amerikanskiot gigant Apple, tuku deka i drugite kompanii, kakva {to e i LG, bi trebalo da gi otkrijat novite vrednosti {to korisnicite gi baraat od svoite telefoni.

MICROSOFT OFFICE PRISITNUVA NA SYMBIAN

LENOVO GO PRETSTAVUVA 9,7-IN^NIOT IDEATAB S2109

N

S

ymbian mo`ebi e platforma vo izumirawe, no izgleda deka toa odi mnogu bavno, osobeno koga za nego pristignuvaat aplikacii od tipot na MS Office.

Microsoft Office paketot za Symbian gi vklu~uva aplikaciite Word Mobile, PowerPoint Mobile i Excel Mobile, site podgotoveni da rabotat vo odli~na interakcija me|u va{iot PC i pameten telefon.

Aplikaciite }e bidat dostapni za slednive modeli: Nokia 701, Nokia 700, Nokia 603, Nokia E7, Nokia X7, Nokia C7, Nokia Oro, Nokia C6-01.

Nokia 808 PureView isto taka }e go dobie pri lansirawe, dodeka za Nokia N8, Nokia E6 i Nokia 500 aplikacijata }e dojde ne{to podocna.

Aplikaciite mo`e da se prezemat preku Nokia Software Update alatkata ili preku Nokia Suite aplikacijata, otkako }e go povrzete telefonot so kompjuterot.

61

ineskiot proizvoditel Lenovo go pretstavi noviot 9,7-in~en tablet IdeaTab S2109.

Se raboti za ured so IPS LCD displej so odnos 4:3, isto kako kaj iPad 2. Vo pogled na dizajn, toj e tenok 8,9 mm – {to za dene{ni uslovi e super.

Izgleda deka proizvoditelot dosta se pogri`il okolu zvukot, pa zatoa tabletot ima duri ~etiri odli~ni zvu~nici, koi rezultiraat so odli~na reprodukcija na bas. Sepak, ona {to mo`ebi nema da im se dopadne na mnogumina e nedostigot na glavna kamera od zadnata strana, tuku samo predna od 1,3 megapikseli za videopovici.

Od drugite karakteristiki, ima microUSB i microHDMI izlezi i slot za microSD memoriska karti~ka. Lenovo veli deka IdeaTab S2109 bi trebalo da izdr`uva 10 ~asa so edno polnewe – povtorno dobri vesti.

K

Dali ja kriete va{ata nasmevka?

tel. 389 2 309 470 www.eternadent.com.mk

62 TEHNOLOGII I BIZNIS

XEBNI PROZORC NA PO^ETOKOT BE[E TELEFONOT...

Mobilnite telefoni ve}e odamna ne se samo telefoni. Kako da be{e pred novata era koga mobilniot telefon ima{e opcija za javuvawe i pra}awe na SMS poraki. Vo poslednata dekada, eden po eden proizvoditel zapo~naa da dodavaat ne{to novo vo sekoja nova serija, da vnesuvaat novi opcii (hardverski i softverski) i popoleka no sigurno da go potisnuvaat„telefoniraweto” na vtor, pa i na tret plan. Taka, prvo se pojavija kamerite, pa zapo~na da se minimizira goleminata na uredite (se se}avate li deka ima{e edno vreme i telefoni do golemina na zapalka?), a potoa otkako vidoa deka komponentite se dovolno mali, zapo~naa da gi podobruvaat i se pove} e i pove}e da go zgolemuvaat gabaritot, no i kapacitetot na mobilnite telefoni.

Toga{ se pojavi ekranot ~uvstvitelen na dopir i toa be{e prvata pogolema revolucija. Ne e va`no koj prv po~na, va`no e deka proizvoditelite zapo~naa da proizveduvaat se pomo}ni i pomo}ni uredi so se pogolemi ekrani i komponenti so karakteristiki dostojni za personalen kompjuter.

PA SE POJAVI OPERATIVNIOT SISTEM...

Kako {to se zgolemuva{e „sirovata” mo}, se pojavi i potreba od nekoj organiziran na~in za sreduvawe na siot toj softver, ne{to kako kaj kompjuterite. Treba{e operativen sistem i toga{ na scena stapija najgolemite: Apple, Google i se razbira Microsoft. Ovoj posledniot zapo~na tivko i nenametlivo. Go ima{e svojot Windows Mobile no ni pribli`no ne be{e glasen kako ostanatite i lu|eto kako da zaboravija na nego pa pod mobilen OS se podrazbira{e ili Android ili iOS na Apple. No ne zaboravija in`enerite vo gigantot od Redmond. Gradej}i go svojot (oficijalno seu{te) posleden Windows 7 paralelno razvivaa i istoimen operativen sistem za mobilni pa taka na 15 fevruari 2010 godina i oficijalno se pojavi Windows Phone 7. Edna godina podocna se pojavi i verzijata 7.5 popularno nare~ena Mango i so toa zapo~na osvojuvaweto na korisnicite, privatnite, no i onie delovnite koi sakaa pozitivnoto iskustvo od desktop operativniot sistem koj go koristea so godini da go prenesat i na mobilnite uredi i tie da bidat sosema kompatibilni.

Nabrgu toa go uvidoa i proizvoditelite na mobilni telefoni, pa po~naa da gi napu{taat starite platformi ili pak na niv da go dodadat i noviot Windows Phone vo svojata ponuda. Najdaleku otide do skoro najpoznatiot, najgolem i najbogat proizvoditel na mobilni telefoni Nokia koja {to sklu~i strategisko partnerstvo so Mikrosoft i svoite novi uredi celosno gi bazira na ovoj operativen sistem. I ostanatite golemi igra~i kako HTC na primer ne sakaa da ostanat nadvor od trkata i tie iako se poznati po drug operativen sistem, sepak imaat svoi pretstavnici bazirani na Windows Phone.

I SE SOZDADE SOVR[EN SPOJ....

Windows Phone telefonite se nameneti za site korisnici, bez razlika na nivnata plate`na mo} ili funkcija. Gi ima vo site varijanti, od onie najmo}nite i najsilnite, pa se do onie koi {to cenata ograni~uva del od naprednite funkcii i mo`nosti. ]e pretstavime po nekolku od dvata kraja na ovaa skala za da go doka`eme tvrdeweto.

ZA SITE KORISNICI I NIVNITE DENE[NI POTREBI Kako najdobri od klasata Windows Phone telefoni (za sega) }e gi pretstavime Nokia

BROJ 652

25/04/2012

TEHNOLOGII I BIZNIS

www.kapital.mk

CI KON SVETOT Lumia 900 i HTC Titan II. Ovie pametni telefoni imaat nekolku sli~ni, ili skoro identi~ni karakteristiki, a sepak se razlikuvaat dovolno da imaat sekoj svoja armija na obo`avateli. Ona {to na prv pat osvojuva kaj Nokia Lumia 900 e dizajnot, no i Cyan bojata koja {to e eden vid za{titen znak i od daleku mo`e da se prepoznae. Odli~niot 4,3 in~en AMOLED ekran (koj e najgolemiot voop{to dosega vgraden vo nekoj Nokia telefon) e sovr{eno izbalansiran taka da poka`uva svetla i kristalno jasna slika kako vo zatvoren, taka i na otvoren prostor kade {to ima sonce i pogolema osvetlenost.

Standardno ima dve kameri – zadna so 8 megapikselna rezolucija i Carl Zeiss le}i, dvoen blic i avtofokus i edna od napred za video komunikacija ili „samoportretirawe”. Ona {to ne se gleda,a i toa kako e va`no, se procesorot, rabotnata i memorijata za skladirawe. Nokia Lumia 900 ja pokrenuva i dvi`i 1,4 gigahercen procesor, so 512 megabajti rabotna i 16 gigabajti memorija za skladirawe. Ovaa kombinacija e sosema dovolno za operativniot sistem Windows Phone 7.5 Mango za edno so site aplikacii, koi }e vi go olesnat `iveeweto i rabotata, da rabotat perfektno, brzo i bez problemi.

HTC Titan II e u{te eden „yver” koga stanuva zbor za mobilen smartfon. Doa|a so golem, 4,7 in~en kapacitativen ekran koj {to e optimalen za rabota, no i za igrawe igri i gledawe na video. Za toa da raboti sekako odgovoren e 1,5 gigahercniot procesor koj odli~no e iskoristen od Windows Phone 7.5 Mango operativniot sistem koj se gri`i ovaa „mo}” da ja raspredeli na site aplikacii koi {to gi ima se pove}e sekojdnevno vo Windows Phone Marketplace – oficijalnoto mesto za site aplikacii i igri bazirani na Windows Phone operativniot sistem.

Za HTC Titan II }e ka spomeneme u{te i neverojatnata 16 megapikselna kamera pridru`uvana so sekundarna na prednata strana. I dvata uredi imaat baterii koi {to ovozmo`uvaat celodnevno nepre~eno rabotewe pri maksimalno koristewe, a se kompatibilni so site poznati mre`i za prenos na glas, tekst ili multimedija, vklu~uvaj}i gi i onie od poslednata generacija onamu kade {to se dostapni .

Deka kvalitetot e dostapen govorat i slednite modeli koi {to gi odbravme za pretstavnici vo klasata „mo}ni, a dostapni”. Se raboti povtorno za Nokia Lumia no sega so nastavka 710 i Samsung Omnia W I8350. Ovie dva telefoni na prvi,

pa i na vtor pogled se skoro identi~ni.

I dvata imaat 3,7 in~ni ekrani so maksimalna rezolucija od 480h800 pikseli koe {to e za{titeno so Gorilla Glass sloj za za{tita od grebewe i otpe~atoci. I procesorot e identi~en 1,4 GHz Scorpion, kako i koli~inata na rabotna memorija od 512 megabajti i onaa za skladirawe koja maksimalno iznesuva 8 gigabajti.

Ovie „dvoja~ani bliznaci” imaat i ista kamera so senzor od 5 megapiskeli i se razbira operativen sistem Windows Phone 7,5 Mango. Ona {to }e presudi vo odlukata koj od ovie telefoni da go kupite }e bide del od softverot koj go ima pove}e kaj modelot na Samsung i e brendiran kako niven, kako i li~nite simpatii sprema ovoj ili onoj proizvoditel.

Ova e samo del od modelite bazirani na Windows Phone operativniot sistem koj go nudat razli~nite proizvoditeli. Gi ima u{te mnogu, a i sekojdnevno se pojavuvaat novi, pomalku poznati no sepak so `elba da imaat i tie pretstavnici vo ova elitno dru{tvo. Site sme vo is~ekuvawe na finalnata verzija na Windows 8, prviot operativen sistem vo svet koj gi izbri{a granicite pome|u kompjuterite i mobilnite uredi, no za toa vo nekoja sledna prilika.

63