656- Kapital Magazin 1

COVER STORY: MAKEDONIJA POMIRENA SO EKONOMSKI KRAH! biznis magazin

M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

foto: DANIEL [RAJBER

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRILOG

EXCLUSIVE

XEJSON ROMEJKO USPE[NИОТ BREND E KOMBINACIJA OD KVALITETEN PROIZVOD I KREATIVNA KOMUNIKACIJA! INTERNACIONALEN KREATIVEN DIREKTOR NA SAATCHI&SAATCHI ZA T-MOBILE

...samo amo idejata d j e kapital,, sè drugo dru e pari... r

BROJ 656 CENA 100 DEN.|23 MAJ, 2012, SREDA|GODINA 13

WWW.KAPITAL.MK

COVER STORY: MAKEDONIJA POMIRENA SO EKONOMSKI KRAH! biznis magazin

4 M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

foto: DANIEL [RAJBER

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRILOG

EXCLUSIVE

XEJSON ROMEJKO USPE[NИОТ BREND E KOMBINACIJA OD KVALITETEN PROIZVOD I KREATIVNA KOMUNIKACIJA! INTERNACIONALEN KREATIVEN DIREKTOR NA SAATCHI&SAATCHI ZA T-MOBILE

...samo amo idejata d j e kapital,, sè dru drugo e pari... r

BROJ 656 CENA 100 DEN.|23 MAJ, 2012, SREDA|GODINA 13

WWW.KAPITAL.MK

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Dimitrie Tucovi} br 20, Skopje, p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 nikolova@kapital.com.mk Pretplata na dnevniot vesnik Kapital i na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplati@kapital.com.mk Reklama: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.com.mk aleksandra@kapital.com.mk Oglasi: Dijana Gulakova ++389 2 3298 110/ lok.105 gulakova@kapital.com.mk Specijalni prilozi: Jasmina Savovska Tro{anovski jasmina@kapital.com.mk Ovlasten praven zastapnik: “Advokatsko druшtvo DE LEGE” Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Filip Popovski Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka.

SODR@INA

IZDVOJUVAME

06 PORTFOLIO

RAST ILI PROPAST?

12 COVER STORY Svetot se fokusira na ekonomski rast i otvorawe novi rabotni mesta.

Makedonija pomirena go ~eka ekonomskiot krah!

Dodeka svetot se soo~uva so dilemata dali ekonomskata kriza da se pobedi so {tedewe ili so pogolem rast i otvarawe na novi rabotni mesta, za Makedonija stanuva uspeh da se ostvari stapka na rast pogolema od nula. Koi se reformite koi treba da gi napravime, a ne gi pravime, za da imame pogolem ekonomski rast? Kako da se otvorat novi rabotni mesta? [to }e se prezeme za da se podobri pristapot do kapital na privatniot sektor? Odgovorite na ovie pra{awa Makedonija se u{te gi nema, nitu pak poka`uva nagon i `elba da gi najde.

18 INTERVJU Xejson Romejko, internacionalen kreativen direktor na Saatchi&Saatchi za T-Mobile Uspe{nиот brend e kombinacija od kvaliteten proizvod i kreativna komunikacija!

24 BRENDIRAWE Izbrani najdobrite trgovski marki vo Makedonija za 2011/2012 godina Kapital povtorno e “Superbrend”!

Str.12

Cover story

28 MENAXER Koga firmata go nadrasnuva “gazdata” Vreme e za profesionalni menaxeri 34 COMPANY PROFILE Kompaniski profil Creationpall So sedum vraboteni se borat so svetskite IT-giganti 37 KOMPANII I PAZARI Unapreduvawe na izvozot i na investiciite e klu~ot za ekonomski uspeh 38 DELOVNO ZNAEWE [to treba da znae sekoj pretpriema~ za zboruvaweto pred javnost Publikata e sebi~na 40 NA RU^EK SO.....

Maja Ivanova, sopruga na pretsedatelot na R.Makedonija U`ivam vo ulogata na sopruga i majka 45 SPECIJALEN PRILOG Patuvawa i stil 61 MENAXMENT Business Excellence Show vo Skopje Postignete izvonrednost vo raboteweto

12 GAZDI I MENAXERI Makedonskite sopstvenici na biznisi koi{to vo svojot rast stignale do fazata na sredna ili golema kompanija, te{ko se odlu~uvaat upravuva~kata palka da ja predadat na profesionalni menaxeri. Kapital vo mnogu navrati gi pra{uval makedonskite “gazdi”, od koi golem del se vo biznisot i preku 20 godini, {to mislat na ovaa tema. Nekoi smetaat deka s$ u{te mo`at s$ da napravat sami, drugi pak, se `alat deka nema kvalitetni kadri na pazarot, vo koi{to bi imale doverba.

Str. 28

Menaxer

28

6 PORTFOLIO BUSINESS SBRIEF

MAKEDONSKITE FIRMI GO GUBAT GR^KIOT PAZAR

akedonskiot izvoz vo Grcija vo prviot kvartal od godinava e najmal vo istorijata na trgovskite odnosi me|u dvete zemji.

Iznesuva samo 39 milioni dolari.

U{te postra{no e {to pokrienosta na uvozot od Grcija so izvoz od Makedonija e samo 25,2 indeksni poeni, {to e istoriski najnisko nivo. Uvozot od Grcija iznesuva 156 milioni dolari.

Ova zna~i deka Makedonija ja gubi Grcija kako pazar, iako & e sosedna zemja i dr`ava-~lenka na Evropskata unija, so relativno daleku pogolema kupovna mo} od taa na doma{niot pazar i od taa vo drugite sosedni, pa i zemji vo regionot. Aktuelnata kriza vo Grcija ne e edinstvenata pri~ina za kolapsot na makedonskiot izvoz na gr~kiot pazar.

Nadolniot trend zapo~nuva porano, u{te vo 2009 godina, koga krizata vo Grcija ne be{e ni po~nata. Po rekordniot izvoz od 536 milioni dolari vo 2008 godina, ve}e vo 2009 godina makedonskiot izvoz vo Grcija pa|a na 291 milion dolari i ottoga{ bele`i kontinuiran pad.

M

VLADATA SE ZADO 213 MILIONI EVRA ZA DVE NEDELI

ladata vo rok od dve nedeli preku tri aukcii na dr`avni zapisi na doma{niot pazar se zadol`i za duri 213 milioni evra, {to spored ekonomskite

V

eksperti, poka`uva deka likvidnosnite problemi vo Buxetot stanuvaat hroni~ni.

Zabrzanoto zadol`uvawe na dr`avata so zapisi se slu~uva samo eden mesec otkako Vladata pozajmi 250 milioni

GRAFIK NA NEDELATA

OSTANAVME BEZ DOMA[NO PILE[KO! pored podatocite na Dr`avniot zavod za statistika, proizvodstvoto na meso vo Makedonija minatata godina iznesuvalo 21632 toni, {to e za 7% pomalku vo odnos na 2010 godina. Proizvodstvoto na ov~o meso e zgolemeno za 33%, na svinskoto meso za 0,6%, dodeka govedsko meso e proizvedeno za 13% pomalku.

Drasti~en pad ima na proizvodstvoto na pile{ko meso, za celi 50%, na 1620 toni, {to se dol`i na prestanuvaweto so rabota na eden od najgolemite kapaciteti vo zemjava. I dodeka doma{noto proizvodstvo na pile{ko meso poleka se sotruva, uvoznicite }e si pe~alat, a trgovskiot deficit }e se bilda.

S

ПRОИЗVОДSТVО NА ПИЛЕШКО МЕSО VО МАКЕДОNИЈА (тоnи) 3.500

3.236 3.317

3.000

3.015 2.500

2.000 1.621 1.500

2008

2009

2010

2011

BROJ 656

23/05/2012

7

www.kapital.mk

OL@I RA

ZORAN STAVRESKI

evra od Doj~e bank i napravi rebalans na Buxetot.

Ministerstvoto za finansii objavi deka prihodite od danoci vo prviot kvartal od godinava se namalile za 9% vo

sporedba so proekciite na Vladata, no imaj}i predvid deka ekonomskata kriza vo poslednite dva meseci u{te pove}e se prodlabo~uva, jasno e deka Buxetot te{ko se polni. Del od ekonomistite ocenuvaat deka mnogu verojatno e Buxetot povtorno da treba da se revidira do krajot na godinata, bidej}i Vladata ne mo`e da smeta na stabilni prihodi od danoci poradi namaluvaweto na ekonomskata aktivnost.

Zatoa, del od ekonomistite procenuvaat deka Vladata }e mora povtorno da pobara pari za Buxetot od me|unarodnite finansiski institucii, kako Svetska banka ili pak, da pobara od MMF da go koristi ostanatiot del od zaemot za vnimatelnost.

Opravdani se stravuvawata na ekonomistite deka dr`avata se doveduva vo opasnost da ne mo`e da gi vrati site zemeni krediti, bidej}i analizata na strukturata na tro{eweto poka`uva deka najgolem del od pozajmenite pari se tro{at za tekovnite potrebi na dr`avata – za plati na javnata administracija i penzii, nabavki na stoki i uslugi, subvencii i drugi socijalni transferi, a mnogu mal del za investicii vo izgradba na infrastruktura.

Stavkata za kapitalni investicii so posledniot rebalans se skrati za duri 990 milioni evra, a toa {to ostanuva, ssepak, glavno zavr{uva za izgradba na spomenici i muzei od proektot „Skopje 2014”, a ne za avtopati{ta, `eleznici ili za energetski kapaciteti. Platite na administracijata i penziite duri i }e se zgolemuvaat.

BUSINESSBRIEF

ALKALOID DOBI INTEGRIRANA EKOLO[KA DOZVOLA

lkaloid dobi integrirana ekolo{ka dozvola, {to zna~i deka kompanijata sega poseduva sistem za integrirano spre~uvawe i kontrola na zagaduvaweto, vo soglasnost so doma{nata i EU-regulativata. Alkaloid vo 2007 godina gi po~na podgotovkite za dobivawe na ovaa dozvola, potfat za koj se vlo`eni pove}e od polovina milion evra. Integriranata ekolo{ka dozvola na generalniot direktor na Alkaloid a.d. – Skopje, @ivko Mukaetov, mu ja vra~i ministerot za `ivotna sredina i prostorno planirawe, Abdula}im Ademi.

So dobivaweto na ovaa dozvola Alkaloid se vbroi vo listata na odgovorni kompanii koi vo tekot na sekojdnevnite proizvodstveni operacii se gri`at i vodat smetka za integrirano spre~uvawe i kontrola na zagaduvaweto na `ivotnata sredina, istaknuvaat vo kompanijata.

A

NAJOMILENITE BRENDOVI NA FEJSBUK a listata so najomileni fanovi na Fejsbuk vleguvaat brendovi na kompanii koi imaat najmnogu fanovi, no i brendovi za koi fanovite najmnogu zboruvaat, gi

N

komentiraat i gi spodeluvaat nejzinite postovi.

Eve koi se 15-te najobo`avani brendovi na socijalnata mre`a Fejsbuk:

DISNEY

MTV

Broj na fanovi: 41,85 milioni

Broj na fanovi: 35,54 milioni

Broj na fanovi: 34,18 milioni

Broj na fanovi: 34,18 milioni

Najobo`avanata marka vo svetot istovremeno e i najprepoznatliva. Fanovite na Coca-Cola objavuvaat podatoci za idni nastani i koncerti.

Na stranicata na Coca-Cola na Fejsbuk im se dozvoluva da pu{taat svoi snimki povrzani so markata.

Na Fejsbuk ima okolu 200 stranici koi direktno ili indirektno se povrzani so Disney, dodeka glavnata stranica ima nad 35 milioni dolari.

“Postovite” na kompanijata imaat nad 85 iljadi “lajkovi”.

Brojot na fanovi na muzi~kata stanica MTV vo poslednite nekolku godini postojano se zgolemuva. Posebno otkako MTV go pottikna interesot na auditoriumot so pu{tawe na “treileri” od nekoi nastani i slu~uvawa.

Brendot za sportska oprema e eden od najomilenite sportski brendovi so godini nanazad. Interesno e {to brendot Converse ima pove}e fanovi i obo`avateli od kompanijata vo ~ija sopstvenost e toj.

COCA-COLA

CONVERSE

PORTFOLIO VO FOKUS

BROJKI:

Krizata i ekonomskite problemi vo Evropa mo`e da prodol`at u{te dve godini.

16 1

милијарди долари собра Фејсбук од емисијата на акции

трилион евра ќе чини излегувањето на Грција од еврозоната

566

милијарди долари дополнителен капитал им се потребни на 29 најголеми банки во светот

VOLFGANG [OJBLE MINISTER ZA FINANSII NA GERMANIJA

TRENDOVI O I

PORADI KRIZATA VO EVROZONATA

CENATA NA ZLATOTO PA\A, SITE SE VRTAT KON DOLAROT enata na zlatoto bele`i pad ~etvrti den po red, po neuspehot na gr~kite politi~ari da formiraat vlada, {to dopolnitelno gi podgreva {pekulaciite deka ovaa zemja mo`e da ja napu{ti evrozonata. Cenata na zlatoto minatata nedela se namali za 1,1%, na 1.526,97 dolari za unca, {to e 20% poevtino vo odnos na istoriskiot maksimum od septemvri minatata godina.

Novi izbori vo Grcija najverojatno }e bidat odr`ani vo juni, po neuspehot na najgolemite partii koi pobedija na izborite na 6 maj da formiraat vlada.

Germanskiot minister za finansii, Volfgang [ojble, ja povika Grcija na odr`uvawe referendum za nejzinoto ~lenstvo vo evrozonata.

C

MO@NI SE NOVI SUDIRI

RASTE POBARUVA^KATA NA RESURSI VO SVETOT AD i Evropa mora seriozno da se pozanimavaat so dosega nezabele`anoto zgolemuvawe na pobaruva~kata na energija, sve`a voda, hrana, minerali i zemji{te vo globalni ramki, bidej}i vo sprotivno, mo`e da dojde do seriozen pazaren disbalans i `estoki konflikti na me|udr`avno i na lokalno nivo, ocenuva amerikanskiot istra`uva~ki centar Transatlantska akademija. Vo izve{tajot se poso~uva deka ovie pet resursi se najzna~ajni vo me|unarodnata trgovija i se od klu~no zna~ewe za bezbednosta, pa zatoa, pretstavuvaat potencijalna pri~ina za me|unarodni sudiri. Problemite povrzani so ovie pet resursi dopolnitelno gi pottiknuvaat i klimatskite promeni i rastot na novata sredna klasa vo Azija i vo Latinska Amerika.

S

10 VOVEDNIK

Биљана Здравковска Стојчевска zdravkovska@kapital.com.mk

Site zemji ve}e mnogu glasno zboruvaat za strukturni reformi i razvoj na privatniot sektor. Za {to normalno se potrebni i pari. Mnogu evropski i zemji vo regionot za da gi obezbedat potrebnite pari za pokonkurentna ekonomija se zadol`ija vo stranstvo so povolni krediti za kompaniite, gi zgolemija danocite i gi skratija nepotrebnite tro{oci, po~naa otvorena i re{itelna borba so monopolite i kartelite koi ja gu{at ekonomijata i gi olesnija zakonite za vrabotuvawe i otpu{tawe. Vo Makedonija nikoj ne zboruva za ova. Imame li, kako zemja, plan kako }e ja spasime ekonomijata i kako }e otvorime novi rabotni mesta?

Imame li plan za spas na ekonomijata?! tkako se objavi deka buxetite za zdravstvo se prili~no skrateni so posledniot rebalans, ministerot za zdravstvo, Nikola Todorov, se fati za rabota.

O~igledno Todorov re{il sam da si gi zeme rabotite vo svoi race i po nemu svojstven japonski reformski stil da go podnapolni buxetot.

Odedna{ po~naa da letaat kazni za farmacevtskite kompanii zo{to ne gi po~ituvale reformskite zakoni vo ovaa zemja. I taka nesovesni gi ostavale bolnite bez lekovi. A ba{ka i kartelski se dogovarale za cenite na lekovite. Breej. Kakov poteg }e be{e ova? Sigurno }e da e nekoj xiuxitsu zafat za brzo sovladuvawe na neprijatelot. Sega po ovie zakani so seriozni kazni sigurno na nitu edna kompanija nema da & padne na pamet da si go pobara toa {to dr`avnoto zdravstvo & go dol`i so meseci. A dostasanite dolgovi neoficijalno ve}e dostignuvaat pove}e od 25 milioni evra. Da, da, mnogu pari se toa za vra}awe. A buxetot s$ pote{ko }e se polni.

Toa go potvrduva i Standard i Purs koj minatata nedela go potvrdi rejtingot na Makedonija i ja objavi dosega najpesimisti~kata prognoza za rast na makedonskata ekonomija od samo 1,5% godinava. Analiti~arite na Standard i Purs velat deka poradi slabiot ekonomski rast vo narednite godini, se o~ekuva namaluvawe na buxetskite prihodi {to }e uslovi zabavuvawe ili odlo`uvawe na nekoi kapitalni investicii. Zna~i buxetot sigurno }e treba u{te da se krati. Mo`ebi nekoj misli deka so kazni mo`e da se krpat dupkite vo buxetot, se la`e.

So vakva kvazi ekonomska politika mo`eme samo da se te{ime deka ne ni e tolku lo{o. Oti i polo{o od ova sme videle.

No, mnogu kompanii velat deka tokmu godinava gi pre`ivuvaat najte{kite momenti vo biznisot. Izvozot odi te{ko, proda`bata na doma{niot pazar u{te pote{ko, prihodite i

O

profitite pa|aat, a za pari i pla} awe se zboruva s$ potivko. Sosema e jasno deka vo vakvi uslovi ne mo`eme da o~ekuvame ekonomski rast. Koj }e go napravi toj rast? Dr`avata gradej}i spomenici i statui? Te{ko.

Sekade vo svetot kompaniite se tie koi otvoraat novi rabotni mesta, koi investiraat i koi ja dvi`at ekonomijata napred. Poto~no malite i srednite firmi, koi vo Makedonija se totalno isfrleni od pazarot.

Nitu dobivaat krediti, nitu tenderi od vlasta, a imaat mnogu mala mo} za da mo`at da izdr`at podolgo od tri meseci ako nekoj ne im pla}a navreme. Tie se osudeni na propast.

Duri i najsilnite ekonomii vo svetot presekoa deka mora da se fokusiraat na novi ekonomski reformi i merki koi }e go olesnat investiraweto i otvoraweto novi rabotni mesta. Site zemji sega se fokusiraat na ekonomskiot rast. Koj vo uslovi na namalena pobaruva~ka odnadvor mora da dojde od doma{ni izvori i preku zgolemuvawe na konkurentnosta i efikasnosta na ekonomijata. Ima li Makedonija plan i razmisluva li nekoj kako da go pottikne ekonomskiot rast? Da, Evropskata unija e vo kriza. No, {to so ova? Site velat deka ovaa kriza }e potrae. Koj e planot B na Makedonija?

Da gi ostavime kompaniite da umrat dodeka ~ekame na Evropa da & svetne?

Site zemji ve}e mnogu glasno zboruvaat za strukturni reformi i razvoj na privatniot sektor. Za {to normalno se potrebni i pari. Mnogu evropski i zemji vo regionot za da gi obezbedat potrebnite pari za pokonkurentna ekonomija se zadol`ija vo stranstvo so povolni krediti za kompaniite, gi zgolemija danocite i gi skratija nepotrebnite tro{oci, po~naa otvorena i re{itelna borba so monopolite i kartelite koi ja gu{at ekonomijata i gi olesnija zakonite za vrabotuvawe i otpu{tawe.

Vo Makedonija nikoj ne zboruva za ova. Imame li, kako zemja, plan kako }e ja spasime ekonomijata i kako }e otvorime novi rabotni mesta?

PRVA MARKETING KONFERENCIJA ГЛАВЕН ГОВОРНИК

БРЕНДИРАЊЕ патот до потрошувачот 8 јуни 2012 / хотел ALEKSANDAR PALACE Скопје Капитал во соработка со Saatci&Saatchi членка на Publicis Groupe ви го претставува Џејсон Ромејко, интернационален креативен директор на Saatci&Saatchi за брендот T-Mobile.

1

КАКО БРЕНДОТ ДА “РАБОТИ“ ЗА ВАШИОТ БИЗНИС?

Откријте ја „магијата” на најпознатиот светски бренд, Coca–Cola Како се повторува успехот на еден бренд? Екстензија на брендот Кафетин. Како да ја зголемите продажбата преку менување на имиџот на брендот? Искуството на Шкода Како брендот Т’га за југ им отвори врата на останатите брендови на винарницата Тиквеш? Раѓање на нов бренд. Кој и како го креираше брендот Винчини? УЧЕСНИЦИ НА ПРВИОТ ПАНЕЛ:

ДИМИТАР АНДОНОВ

2

МАРКЕТИНГОТ ВО ФУНКЦИЈА НА ВАШИОТ БРЕНД

Како се создава бренд? Како изгледа процесот на брендирање? Кои се техники за брендирање? Која е разликата меѓу производ и бренд? Кој им помага на македонските компании во осмислување на своите бренд-стратегии? Колкава е улогата на маркетинг-агенциите во креирањето нови брендови? Кој во компаниите е задолжен за креирање брендови? Кога е вистинскиот момент да лансирате нов бренд? Можат ли македонските локални брендови да прераснат во глобални?

УЧЕСНИЦИ НА ТРЕТИОТ ПАНЕЛ:

ЛАБИНА МИТЕВСКА

Директор, Publicis Macedonia

МИЛОШ РАДУЛОВИЌ

Директор, McCann Erickson

ВЛАДИМОР ДИМОВСКИ

Менаџер на ОТЦ дивизија, Алкалоид

ВЕСНА КУЗМАНОВИЌ Директор GFK

МИЛЕ СТАНЧЕВ

МИЛОШ РАДУЛОВИЌ

маркетинг менаџер во ВВ Тиквеш

ГЛИГОР ЦВЕТAНОВ

Директор, Макпрогрес Виница

Брендирање на Македонија - идеја или реалност? Како н$ гледа, а како ние би сакале да н$ гледа светот? Кое е лицето на Македонија во светот, кој н$ претставува? Доволни ли се само спортот, културата и уметноста за промоција на една земја или е неопходен посеопфатен пристап? Каква стратегија за брендирање & е потребна на Македонија?

АЛЕКСАНДРА ДИЛЕВСКА-СИМОВА САШО ПЕШЕВ Директор, New Moment

РАДОШ ВУКИЧЕВИЌ

ЕДЕН ПОИНАКОВ ПОГЛЕД

УЧЕСНИЦИ НА ВТОРИОТ ПАНЕЛ:

Регионален бренд менаџер за Адриатик регионот, Coca-Cola

Бренд менаџер за Шкода, Порше Македонија

3

макБРЕНДонија

Директор, Фестивал “Браќа Манаки”

ЕЛИЗАБЕТА КАНЧЕСКА МИЛЕВСКА Министер за култура на Р. Македонија

ЉУПЧО ЗИКОВ

Раководител на ОТЦ дивизија, Алкалоид

Директор и главен уредник на Капитал Медиа Гроуп

ДИМИТАР КОВАЧЕВСКИ

ЃОРЃИ ПЕТРУШЕВ

Директор за комуникации, Т-Хоме и Т-Мобиле Македонија

САШО НАУМОСКИ

Генерален директор, Витаминка

НИКОЛА ДЕРЕБАНОВ

Винарница Стоби,Член на Надзорен одбор

Здружение “Вина од Македонија”

СИМОН ТРПЧЕВСКИ

пијанист ВИКТОР МИЗО директор на Дирекција за технолошки индустриски развојни зони

ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ НА WWW.KAPITAL.MK Kapital Akademija...

www.kapital.mk

лица за контакт: Гордана Михајловска, Бобан Ѓоргиевски, Дијана Гулакова akademija@kapital.com.mk 02 3298 110

12 COVER STORY:

SVETOT SE FOKUSIRA NA EKONOMSKI RAST I OTVORAWE NOVI RABOTNI MESTA

MAKEDONIJA POMIRENA GO ^ EKONOMSKIOT K

EKA KRAH!

Dodeka svetot se soo~uva u so dilemata dali ekonomskata kriza r da se pobedi so {tedewe ili so pogolem rast r i otvorawe r novi rabotni r mesta, za Makedonija j stanuva u uspeh u da se ostvari pozitivna stapka na ekonomski rast. Kako Makeodnija da ostvari povisok ekonomski rast? Koi se reformite koi treba da gi napravime, a ne gi pravime, za da imame pogolem ekonomski rast? Kako da se otvorat novi rabotni mesta? [to }e se prezeme za da se podobri pristapot do kapital na privatniot sektor? Odgovorot na ovie pra{awa Makedonija s$ u{te go nema, nitu pak, poka`uva nagon i `elba za da gi najde vistinskite odgovori. Dali Makedonija e pomirena so neizbe`niot ekonomski krah?

BIQANA ZDRAVKOVSKA-STOJ~EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk

tedewe ili ekonomski rast? Iako ova pra{awe ne be{e oficijalno na agendata, ovaa dilema dominira{e vo diskusiite na politi~kite lideri na ekonomski najmo}nite osum zemji koi vikendot se sobraa vo SAD. Za mnogumina ova voop{to ne e nova dilema. Svetot se soo~i so vakva dilema i vo vremeto na golemata ekonomska kriza. No, sega ova pra{awe povtorno se postavuva kako klu~no, otkako se poka`a deka golemite {tedewa koi gi prezedoa mnogu evropski zemji vodat kon ekonomska recesija i zgolemuvawe na nevrabotenosta.

Ona za {to postoi ednoglasna soglasuvaat e deka site zemji mora da se naviknat na novata realnost.

O~igledno e deka nadvore{nata pobaruva~ka e mnogu slaba, no site prognozi velat deka taa }e ostane slaba i vo idnina. Zatoa, vo sledniot period za da ja nadminat ovaa situacija, vladite }e m mora da si ja zavr{at doma{nata zada zada~a i da gi napravat potrebnite ref reformi so koi ekonomijata }e stane poko pokonkurentna. Dosega{niot model na ekon ekonomski rast pretstavuva minato, a za oodr`liv rast vo idnina e potrebna mnogu pokonkurentna ekonomija.

Potro{uva~kata pottiknuvana so zadol`uvawe ve}e e minato.

Iako mnogu evropski zemji se obidoa so ekonomskata kriza da se borat so {tedewe i kratewe na buxetskite deficiti, se poka`a deka toa e patot po koj ekonomiite mo`e najbrzo da padnat vo recesija i vo period na nizok ili negativen ekonomski rast i zgolemuvawe na nevrabotenosta.

Vo uslovi koga nekoi zemji se iscrpeni od krizata, a drugi doprva gi pre`ivuvaat negativnite efekti od krizata, zgolemuvaweto na konkurentnosta e klu~no za zgolemuvawe na ekonomskiot rast. No, site se soglasuvaat deka za zgolemuvaweto na

[

konkurentnosta se potrebni pari. Poradi ova pra{awe, noviot francuski pretsedatel, Fransoa Oland, u{te na samiot po~etok od mandatot vleze vo konflikt so germanskiot kancelar, Angela Merkel, insistiraj}i na toa deka evrozonata mora da se fokusira na rastot, namesto na {tedeweto.

Merkel pak, se sprotivstavuva na s$ {to pretpostavuva dopolnitelno zadol`uvawe na dr`avite.

Mnogu evropski zemji, kako [panija, Grcija i Italija, se sprotistavija na {tedeweto so masovni protesti.

Otkako italijanskiot premier, Mario Monti, zastana na ~elo na Vladata, zasileno po~na da pritiska za sproveduvawe strukturni reformi, kako na primer, liberalizacija na zakonite koi go reguliraat pazarot na trud i borba protiv monopolite so cel da go pottikne ekonomskiot rast i da ja zgolemi konkurentnosta na ekonomijata. Vo isto vreme, toj gi zgolemi danocite i gi skrati nepotrebnite tro{ewa. Kako edna od merkite koi itno ja baraat biznismenite i mediumite be{e Vladata da gi deblokira pla}awata kon privatnite kompanii za ispora~ani uslugi i proizvodi, koi docnea so meseci, pa duri i godini.

Porakite na site ekonomski eksperti i lideri se deka site zemji mora da se fokusiraat na strukturnite reformi.

Pretsedatelot na SAD, Barak Obama, po sredbata na zemjite od G-8 izjavi deka site lideri se soglasile deka rastot i otvoraweto novi rabotni mesta mora da bidat glavnite prioriteti na sekoja zemja. “Site razvieni zemji i zemji vo razvoj mora da se fokusiraat na strukturni reformi, odnosno mikroekonomski politiki, koi }e ja zgolemat produktivnosta, konkurencijata i inovaciite so cel da go obezbedat ekonomski rast vo idnina�, pora~a Robert Zelik, pretsedatelot na Svetska banka.

No, {to zna~at, vsu{nost, strukturnite reformi vo praktika? Toa

13

1 4 14

LIDIJA BURUN^UK PRETSTAVNIK NA SVETSKA BANKA VO MAKEDONIJA

ema edinstven recept kako da se ostvari podinami~en ekonomski razvoj. Postojat nekolku raboti na koi {to treba da se fokusirate i nekolku raboti koi se zabraneti i go ko~at razvojot. Mnogu e te{ko da se vospostavi odr`liv ekonomski razvoj, no spored iskustvata na drugite zemji, eden od najglavnite generatori na rastot treba da bidat investiciite.

Za da se zabrza ekonomskata aktivnost, investiciite treba da iznesuvaat pove}e od 25% od BDP, vo infrastrukturata i obrazovanieto, {to vo va{iot slu~aj e dale~na granica

N

KAKO DO POBRZ EKONOMSKI RAST? 25% od BDP investicii na dr`avata vo infrastruktura; da ne se zgolemuva brojot na vraboteni vo administracija; olesnuvawe na pristapot do kapital za kompaniite; re{itelna borba protiv monopolite i kartelite na pazarot; efikasna borba protiv korupcijata vo javniot sektor.

zna~i deka sekoja zemja mora da go zgolemi proizvdostvoto vo site sektori, po~nuvaj}i od zemjodelstvoto, prerabotuva~kata industrija i uslugite.

Toa zna~i investicii vo infrastruktura, posebno preku javno-privatni partnerstva, koi kaj nas nikako ne za`iveaja. Strukturnite reformi zna~at razvoj na kompaniite i na privatniot sektor, koi se motorot na sekoja ekonomija i otvoraat novi rabotni mesta, novi pazari, novi investicii...

Strukturnite reformi zna~at zgolemuvawe i pro{iruvawe na pazarite preku namaluvawe na formalnite, neformalnite i na drugite logisti~ki tro{oci i barieri za trgovija, pona-

tamu investirawe vo energetska efikasnost i ~ove~ki kapital.

KAKO DO POGOLEM EKONOMSKI RAST? Rejting-agencijata Standard i Purs minatata nedela prognozira{e deka Makedonija godinava }e porasne za 1,5%. Iako ova e dosega najpesimisti~kata prognoza, mnogu doma{ni analiti~ari velat deka

}e bide uspeh ako Makedonija godinava ostvari pozitivna stapka na ekonomski rast. “Poradi slabiot ekonomski rast vo narednite godini, se o~ekuva namaluvawe na buxetskite prihodi, {to }e uslovi zabavuvawe ili odlo`uvawe na nekoi kapitalni investicii�, velat analiti~arite na Standard i Purs.

Od Standard i Purs velat deka

ALEKSANDAR TIMAN PRETSTAVNIK NA MMF VO MAKEDONIJA

otencijalot na makedonskata ekonomija e godi{en rast od 4%. “No, toa ne e dovolno za da se namali nevrabotenosta i siroma{tijata i da se podobri `ivotniot standard na gra|anite.

Se u{te postojat rizici za oporavuvaweto na globalnata ekonomija, pa poradi toa neizvesno e i zakrepnuvaweto na makedonskata ekonomija

P

bi mo`ele da go zgolemat rejtingot dokolku Makedonija gi napravi potrebnite reformi, koi }e dovedat do zgolemen ekonomski rast. No, predupreduvaat deka postojat rizici i za namaluvawe na rejtingot dokolku o~ekuvawata za pristap do kapital na Vladata i privatniot sektor ne se podobri ili dokolku fiskalnata pozicija po~ne da slabee.

Koi se reformite koi treba da gi napravi Makedonija, a ne gi pravi, za da ima pogolem ekonomski rast? [to } e se prezeme za da se podobri pristapot do kapital na privatniot sektor?

Odgovorot na ovie pra{awa Makedonija gi nema, nitu pak, poka`uva nagon da go najde vistinskite odgovori.

“Nema edinstven recept kako da se ostvari podinami~en ekonomski razvoj. Postojat nekolku raboti na koi{to treba da se fokusirate i

POSTOEWETO MONOPOLI VO RE^ISI SITE SEKTORI ISTO TAKA E EDNA OD GOLEMITE PRE^KI KOI JA SPRE^UVAAT EKONOMIJATA DA SE RAZVIVA. EKSPERTITE SE DECIDNI DEKA AKO MAKEDONIJA SAKA DA JA ZGOLEMI KONKURENTNOSTA I EFIKASNOSTA NA EKONOMIJATA, PRVO MORA RE[ITELNO DA GI UKINE MONOPOLITE I DA GI LIBERALIZIRA PAZARITE. nekolku raboti koi se zabraneti i go ko~at razvojot. Mnogu e te{ko da se vospostavi odr`liv ekonomski razvoj, no spored iskustvata na drugite zemji, eden od najglavnite generatori na rastot treba da bidat investiciite. Za da se zabrza ekonomskata aktivnost, investiciite treba da iznesuvaat pove}e od 25% od BDP, vo infrastrukturata i vo obrazovanieto, {to vo va{iot slu~aj e dale~na granica. Iako Vladata napravi zna~aen napredok vo podobruvawe na biznis-klimata, postojat u{te mnogu problemi {to treba da se nadminat i mo`ebi da se preispita modelot za privlekuvawe na stranskite investitori”, veli Lidija Burun~uk, pretstavnik na Svetska banka vo Makedonija.

Analizite velat makedonskata ekonomija prodol`i da se razviva so prose~na stapka na rast od 3%, spored

[TO NE SMEE DA PRAVI MAKEDONIJA?! subvencionirawe na energija; namaluvawe na nevrabotenosta so vrabotuvawa vo javniot sektor; namaluvawe na deficitite so namaluvawe na kapitalnite investicii; sozdavawe za{titen sektor, firmi i rabotni mesta od konkurencija; nametnuvawe kontrola vrz cenite za borba protiv inflacija; tolerirawe na monopolite i kartelite na pazarite.

15

16 COVER STORY Liderite na osumte ekonomski najmo}ni zemji vo svetot se soglasija deka vo sledniot period fokusot treba da bide staven na ekonomskiot rast i otvoraweto novi rabotni mesta, a ne na {tedeweto po sekoja cena.

No, dilemite za {tedewe ili ekonomski rast ne zna~at deka vladite treba da zaboravat na fiskalnata odgovornost.

Zemjite treba da se zadol`uvaat, no pred s$ za javni kapitalni investicii i za proekti za zgolemuvawe na konkurentnosta na kompaniite. toa, na zemjava }e & bidat potrebni nad 80 godini za da go dostigne prosekot vo Evropskata unija. No, sega za Makedonija se nedosti`ni i ovie 3%.

O~igledno, makedonskata ekonomija }e bide zaglavena vo kriza i vo slednite nekolku godini, a vetuvawata na Vladata za zabrzuvawe na rastot so godi{na stapka od 7% ostanuvaat samo na hartija.

Spored pretstavnikot na MMF vo Makedonija, Aleksandar Timan, potencijalot na makedonskata ekonomija e godi{en rast od 4%. “No, toa ne e dovolno za da se namali nevrabotenosta i siroma{tijata i da se podobri `ivotniot standard na gra|anite. S$ u{te postojat rizici za zakrepnuvaweto na globalnata ekonomija, pa poradi toa, neizvesno e i zakrepnuvaweto na makedonskata ekonomija�, veli Timan.

Od Svetska banka analiziraat deka postojat nekolku klu~ni aspekti koi se najva`ni za dinamizirawe na ekonomskata aktivnost.

Sugeriraat zemjata da

prodol`i da ja odr`uva makroekonomskata stabilnost preku nisko nivo na buxetski deficit i javen dolg kako osnova za odr`uvawe na cenovnata stabilnost i zgolemuvawe na konkurentnosta na izvozot. Vo odnos na delovnata klima, Svetska banka povtorno gi notira klu~nite pre~ki na Makedonija za vodewe biznis, a toa se ote`natiot pristap do kapital, sudstvoto i korupcijata vo javnite institucii, dolgoto ~ekawe za dozvoli za gradba i zatvorawe biznis.

Postoeweto monopoli vo re~isi site sektori isto taka edna od golemite pre~ki koi ja spre~uvaat ekonomijata da se razviva.

Ekspertite se decidni deka ako Makedonija saka da ja zgolemi konkurentnosta i efikasnosta na ekonomijata, prvo mora re{itelno da gi ukine monopolite i da gi liberalizira pazarite.

Ona {to vo nikoj slu~aj Makedonija ne treba da go pravi, spored me|unarodnite eksperti, e subvencionirawe na energijata, da ne zgol-

17

BARAK OBAMA

ROBERT ZELIK

PRETSEDATEL NA SAD

ite razvieni i zemji vo razvoj mora da se fokusiraat na strukturni reformi, odnosno mikroekonomski politiki, koi }e ja zgolemat produktivnosta, konkurencijata i inovaciite, so cel da go obezbedat ekonomski rast vo idnina

ite lideri se soglasi deka rastot i otvaraweto na novi rabotni mesta mora da bidat glavnite prioriteti na sekoja zemja

S

emuva brojot na vraboteni vo javniot sektor, da ne se kratat buxetskite rashodi preku kratewe na kapitalnite investicii i da ne se primenuva dr`aven intervencionizam na za{tita na odredeni firmi i sektori. [to treba da napravi Vladata za da sozdade pokonkurentna ekonomija i da izgradi stabilni temeli za pobrz razvoj?

Ekonomistite ocenuvaat deka se potrebni dlaboki strukturni reformi, koi }e obezbedat dinami~en ekonomski razvoj – nov ekonomski model za zgolemeni investicii, rast na izvozot, zgolemuvawe na vrabotenosta, podobar `ivoten standard, bidej}i i po 20 godini od osamostojuvaweto na Make-

PRETSEDATELOT NA SVETSKATA BANKA

S

donija zemjata s$ u{te se soo~uva so klu~nite ekonomski problemi - visoka nebrabotenost i siroma{tija, pad na proizvodstvoto i izvozot, a zgolemuvawe na trgovskiot deficit, rast na zadol`enosta na zemjata i doma i vo stranstvo.

Edna od klu~nite preporaki na me|unarodnite finansiski institucii do Vladata e da investira pove}e pari za kapitalni objekti, me|utoa za izgradba na avtopati{ta i na `elezni~ki prugi, koi na dolg rok }e generiraat profit za investiciite da bidat isplatlivi.

No, nasproti site preporaki, Vladata so posledniot rebalans gi namali tokmu kapitalnite investicii vo

`eleznica, gasifikacija, izgradba i renovirawe na pati{ta...

Otkako Vladata gi skrati tro{ewata od Buxetot za godinava, za investicii vo kapitalni objekti ostanaa

samo 350 milioni evra, {to e samo okolu 5% od BDP. Zatoa, Makedonija ima i najlo{a infrastruktura, {to dopolnitelno ja namaluva konkurentnosta na ekonomijata.

INTERVIEW 18 INTERVIEW

XEJSON ROMEJKO internacionalen kreativen direktor na Saatchi&Saatchi za T-Mobile

Xejson Romejko e glavniot spiker na Prvata marketing-konferencija “Brendirawe: patot do potro{uva~ot”, koja na 8 juni vo organizacija na Kapital Akademija se odr`uva vo Skopje.

Romejko, internacionalniot kreativen direktor na Saatchi&Saatchi za T-Mobile, vo Skopje doa|a vo sorabotka so marketing-agencijata Publicis i }e zboruva za zna~eweto na kreativnite aspekti od procesot na brendirawe i na~inot na koj{to brendot komunicira so negovite krajni potro{uva~i.

Na makedonskite brendovi im prepora~uva da po~nat da gi gledaat svoite potro{uva~i direktno vo o~i, zatoa {to “potro{uva~ite imaat sposobnost da ja prepoznaat vistinata, mo`e da gledaat direktno niz vas i da ve pro~itaat”.

“Ako gi osvoite srcata na potro{uva~ite, razumot samo }e gi sledi odlukite na srceto”, veli Romejko vo ekskluzivno intervju za “Kapital”

BROJ 656

23/05/2012

19

www.kapital.mk

USPE[NИОТ BREND E KOMBINACIJA OD KVALITETEN PROIZVOD I KREATIVNA KOMUNIKACIJA!

foto: Daniel [RAJBER

VERICA JORDANOVA jordanova@kapital.com.mk

Kako ~ovek koj dolgo godini e vo marketing i vo advertajzingbiznisot, {to zna~i za vas li~no brendot? Koga, vo koj moment eden proizvod ili trgovska marka prerasnuva vo brend? Koj ili {to ima najgolema uloga vo toj “transfer”?

Terminot brend za mene zna~i ramka vo koja go pozicionirame proizvodot ili uslugata, koja pomaga da se oddeli od drugite prozvodi ili uslugi vo istata kategorija. Pa taka, brend mo`e da bide bukvalno s$, po~nuvaj} i od li~nost do mesto, proizvod ili usluga.

Spored Vas, vo {to e tajnata na uspehot na eden brend? Dali magijata e vo kvalitetot, inovativnosta ili tehnolo{kata superiornost na proizvodot ili uslugata ili pak, vo na~inot na koj{to taa se reklamira i komunicira so javnosta?

Ako poglednete na pravilata koga zboruvavme za love marks, sekoga{ postoi grafikon na koj{to brendot pominuva niz fazi na nesvesnost vo svesnost za negovoto postoewe, preferenca na brendot, pa s$ do vrvot, kade {to se nao|a love mark.

Taka, sekoj pat koga se komunicira prozvodot ili uslugata koj ima odredena diferencijacija od drugite prozvodi ili uslugi, toj se postavuva vo taa ramka so koja proizvodot ili uslugata preminuva

vo brend. Najgolemiot problem koga prozvodot ili uslugata preminuvaat vo brend se nekolku raboti.

To~ka na diferencijacija, toa e potrebata da se diferencira negovata uloga, koja prirodno doa|a od samiot proizvod i od kreatorite na proizvodot ili e percipirana razlika (distinkcija), koja proizleguva od lu|eto odgovorni za komunikacija na prizvodot. No, brendot ili love marks ne pripa|a na kompaniite, nitu na marketingoddelite, toj vsu{nost, im pripa|a na konsumentite (potro{uva~ite), pa taka, samite potro{uva~i go glorificiraat brendot. Konkretno, vo ovaa faza na komunikacija na brendot potro{uva~ite go izdignuvaat brendot i ja potenciraat negovata diferencijacija.

Vo momentov ste internacionalen kreativen direktor na Sa~i i Sa~i (Saatchi & Saatchi) za brendot T-Mobile (T-Mobile). [to zna~i toa konkretno? Kakva e va{ata obvrska vo odnos na ovoj brend?

Da, sega jas sum kreativen direktor na evropsko nivo na s$ {to e povrzano so Doj~e telekom (Deutsche Telecom). Toa zna~i deka jas sum odgovoren za kreativniot proizvod na site Sa~i i Sa~i agencii za Doj~e telekom. So drugi zborovi, jas sum vklu~en vo celiot proces: od informirawe na klientot, kreativniot brif i odbirawe na vistinskata strategija, rabotewe so razli~ni timovi za razli~ni kampawi i informirawe razli~ni agencii, pa s$ do kontrola na

toa kako se odviva rabotata, prezentirawe na proizvodot pred klientot i produkcijata. Isto taka, rabotam i za lokalniot pazar. Mojata uloga e pove}e kako poddr`uva~ na rabotata na drugite agencii. Ponekoga{ lu|eto me do`ivuvaat kako toj {to gi odobruva kreativite, no na kraj imame odli~ni agencii na sekoj pazar. Celata ideja e da im pomogneme da razberat {to mu odgovara najdobro na brendot i kade ima najmnogu potencijal za kreirawe eksplozivna ponuda, kako {to jas ja narekuvam. Im pomagame da napreduvaat i gi poddr`uvame vo sekoj pogled.

Od dolgogodi{noto iskustvo vo Sa~i i Sa~i i so brojni klienti, dali mo`e da ni ka`ete kako najdobro i najefikasno komunicira eden brend so potro{uva~ite ili klientite?

Imeno, vo koj del, uslovno ka`ano, zavr{uva rabotata na kompanijata koja poseduva daden brend, a koga po~nuva rabotata na kreativcite, advertajzerite i marketerite?

Jas mislam deka uspehot na brendot zapo~nuva so samiot proizvod.

Na primer, koga Prokter & Gembl go lansira{e sapunot „ajvori” toj be{e edinstveniot sapun koj mo`e{e da plovi vo reka. Kako to~ka na diferencijacija, koga lu|eto gi perea svoite ali{ta sapunot ne propa|a{e na dnoto, tuku ostanuva{e na povr{inata.

Toa be{e pri~inata poradi koja lu|eto go kupuvaa ovoj sapun. Toa

foto: Daniel [RAJBER

20 INTERVIEW

e inovacija koja po~nuva so proizvod. Vo mnogu slu~ai vo svetot sega brendovite se eden nasproti drug vo ista kategorija i kvalitet, so mnogu mali razliki vo cenata. Ona {to e va`no e da se iskomunicira brendot na najunikaten i vozbudliv na~in. Na primer, TMobile Makedonija ima odli~en kvalitet na advertajzing, no i e poddr`an so odli~en proizvod, {to zna~i deka ne mo`e{ da ima{ odli~na komunikacija, a da ne e poddr`ana so dobar proizvod ili kako {to veli edna izreka, You have to walk the walk, you can’t just talk the talk.

Kolku e te{ko da se prenese porakata ili emocijata na brendot do celnata grupa, do potencijalnite korisnici?

Mislam deka koga se zapo~nuva so nova kampawa za klientot, treba da se trgne od nekoja vistina za proizvodot. Voobi~aeno, oddelot za proda`ba vo kompanijata naglasuva deka treba da se pojde od zdelkata, no taa zdelka naj~esto ja osmisluva istiot toj oddel za proda`ba, koj nema razmisluvano za vrednosta koja mu ja nudat na potro{uva~ot. Zatoa, mislam deka prvo treba gi uvidime potrebite na potro{uva~ot i kakva vrednost mu nudime i ottamu po~nuvame. Ponatamu, seto toa odi vo kreativen brif, za koj treba da se najde odredeno tvrdewe vrzano za proizvodot.

Toa tvrdewe treba da ja pretstavuva vrednosta koja mu ja

nudime na potro{uva~ot, no vo isto vreme i da go inspirira kreativniot oddel. Toa e prvata rabota na koja vnimavam. Vtorata e na{ata publika, onie na koi im se obra}ame. Mnogu e va`no da gi razbereme, da im se obratime so ton koj e relevanten za niv. Eve primer.

Imame celna grupa sostavena od `eni, poto~no babi. Ima dva tipa babi: kralicata Elizabeta, t.e. dosta konzervativna baba i Tina Tarner, koja e daleku poliberalna. Ako pojdeme ottamu, }e ja razbereme na{ata publika.

Sledniot ~ekor e da izrabotime ne{to za prvpat, ne{to {to nikoga{ ne bilo prethodno napraveno. ^esto gledam ve}e videni raboti i bidej}i ve}e 19 godini sum vo ovaa sfera, si imam mala arhiva vo glavata na raboti koi sum gi videl.

Mojata preporaka e prvo da se proveri dali idejata e ve} e izvedena i vtoro, da se ima ambicija da se izvede ne{to dosega nevideno, ne{to {to }e ja vozbudi fantazijata i {to }e sozdade kultura.

Kako gi dobiva{ ideite za kreativni kampawi? Na primer, kako se rodi idejata za Firework, koj be{e izglasan za spot na godinata na MTV, i kakvi bea efektite?

Koga barame kreativni idei, gi barame na site mo`ni mesta. Pomnam deka za Firework sakavme, kako i za site drugi kampawi na T-Mobile, da sozdademe ne{to {to }e gi involvira

potro{uva~ite. Na{ata prvi~na ideja za Firework be{e: “[to ako vikneme 1.000 lu|e so 1.000 mobilni telefoni i re`iserot da gi iskoristi kako kamermani za da snimi spot za internacionalna megayvezda?”. Sepak, toa se poka`a kako pregolem zalak, bidej}i {tom uspee{ da ja dogovori{ yvezdata, taa e dostapna za rabota samo nekolku ~asa. Taka {to, koga rabotevme na Firework posvetivme vnimanie na tekstot na pesnata, a imavme i fenomenalna sorabotka so Kejti Peri – ni zboruva{e za edna kniga od Xek Keruak (Jack Kerouac), koja go inspirirala tekstot, zboruva{e za lu|e kako iskrat i eksplodiraat okolu nea, interesni lu|e. Imame mnogu interesni lu|e vo golem broj pazari, taka {to baravme sodr`ini inspirirani i sozdadeni od potro{uva~ite i zaedno so Kejti dojdovme do idejata lu|eto da ni ja poka`at nivnata vnatre{na iskra. Toa be{e prviot del od kampawata, a nie sakavme da snimime muzi~ki spot, spot koj gi vklu~uva na{ite potro{uva~i, koj }e im dade {ansa da bidat del od spot na ogromna svetska yvezda.

Ponatamu sleduva procesot na izbirawe, koj go pronajdovme vo idejata lu|eto da ni ja poka`at nivnata iskra. Firework ima{e neverojatni rezultati, mislam deka go dr`i rekordot za najgolemiot brendiran film na site vremiwa – ima okolu 300 milioni pregledi, ama ne me dr`ete za zbor. Ima okolu 40

Sa~i i Sa~i Makedonija za mene e edna od yvezdite vo Sa~i i Sa~i mre`ata!

Vo Makedonija rabotam so Vasilije ]orluka, kreativen direktor vo grupacijata Publicis, i mora da priznaam deka Sa~i i Sa~i Makedonija za mene e edna od yvezdite vo Sa~i i Sa~i mre`ata.

Mislam deka Vasilije i negoviot tim, zaedno so Aleksandra DilevskaSimova rabotat odli~no.

Isto taka, nestrpliv sum da go vidam kreativniot autput na ostanatite kompanii vo Makedonija od ostanatite industrii. Mislam deka, isto kako i kaj “miksaweto” muzika, za {to zboruvav prethodno, site tie razli~ni vlijanija i iskustva ja definiraat idnata komunikacija i kreativnosta. iljadi minuti materijal koj go snimija potro{uva~ite, taka {to se raboti za vlo`uvawe mnogu vreme. Ima{e super rezultati, navistina fantasti~ni vo nekoi pazari. Vleze i vo potesen izbor za Effie nagrada, taka {to jas ja smetam za ogromen uspeh.

Ka`i ni ne{to za idejata za performansot na Maraja Keri preku hologram vo pove}e zemji, vklu~uvaj}i ja i Makedonija, na krajot na minatata godina? Koja be{e idejata zad ovoj proekt i kakov efekt sakavte da postignete za T-Mobile?

Site znaeme deka Bo`ik doa|a samo edna{ godi{no i vo svetot na mobilnite telefoni toa e vremeto koga najmnogu se prodava. Idejata be{e da sozdademe unikatno bo`ikno iskustvo za site. Koga pristiga takov brif, lu|eto voobi~aeno davaat sekakvi idei, a za Doj~e telekom naj~esto se fokusirame na iskustvoto, a toa iskustvo vo pove}eto slu~ai e dostapno samo za eden pazar. Na{ata kapisla be{e – kako da se sozdade iskustvo koe dopira do pove} e pazari? Bidej}i be{e Bo`ik, rekovme: “Zo{to da ne zememe nekoja yvezda poznata po Bo`ik, kako na primer Xorx Majkl ili Maraja Keri, koja e poznata kako bo`iknata kralica, bidej} i izdava bo`iken album sekoja godina? No, ako organizirame koncert-iznenaduvawe na samo eden pazar, site drugi pazari ispu{taat... Zo{to da ne ja

22 INTERVIEW

Kakvi se va{ite o~ekuvawa od konferencijata “Brendirawe patot do potro{uva~ite”, koja ja organizira Kapital Akademija?

Prvo, navistina sakam da se zapoznaam so makedonskite kompanii, posebno vo uslovi na podobrena investiciska klima i novi povolnosti Makedonija mo`e da stana relevantna biznis-destinacija vo regionot.

Vo momentov se ~uvstvuvam privilegiran, zatoa {to imam odli~na sorabotka so T-Mobile vo Makedonija, kade {to imam mo`nost da sorabotuvam so vrvni profesionalci. Zatoa, me raduva mo`nosta da zapoznaam i drugi proefesionalci od ostanatite kompanii i industrii vo Makedonija, a posebno mo`nosta za zapoznavawe so drugi kreativci od advertajzing-industrijata.

i mislam deka zaedno so live stream imavme okolu 40.000 lu|e koi zaedno ja peeja Silent Night, {to e tripati pove}e od lu|eto na plo{tadot Trafalgar pred tri godini. Prekrasno be{e i so Maraja, mislam deka navistina u`iva{e rabotej}i so nas.

Rabotite vo Sa~i i Sa~i dolgo vreme i ste rabotele vo razni kulturi – Avstralija, Germanija, Avstrija, Rusija...

Vo koi zemji kompaniite najmnogu vnimavaat na svoite brendovi i na na~inot na koj{to komuniciraat so svoite potro{uva~i?

Ne mislam deka lu|eto vo drugite zemji ne vnimavaat tolku na svoite brendovi, i marketerite i potro{uva~ite vnimavaat na brendovite. Vo vrska so komuniciraweto, mislam deka postoi odredeno nivo na reklamna pismenost vo sekoj pazar i s$ do pred pet-{est godini postoe{e veruvawe deka odredeni pazari se popismeni od drugi, deka lu|eto obrnuvaat pove}e vnimanie na reklamite i mo`at da se pravat posofisticirani reklami vo tie pazari. No, so porastot na socijalnite mediumi lu|eto se izlo`eni na pove}e reklami i gledam mnogu kvalitetna komunikacija na golem broj pazari.

Mislam deka ona {to izleguva od Makedonija, osobeno od Sa~i

foto: Daniel [RAJBER

iskoristime tehnologijata koja ni e dostapna i da napravime simultan hologramski koncert vo pet razli~ni pazari? Vakvo ne{to se prave{e za prvpat i vie vo Makedonija znaete deka ima{e 7.000 lu|e kaj vas, taka {to se rabote{e za navistina ogromen proekt. Instaliravme pet ogromni podaroci vo pet razli~ni zemji i vo isto vreme site pet podaroci se otvorija i Maraja izleze od niv... i lu|eto navistina mislea deka toa e taa! Kvalitetot na hologramot be{e tolku visok {to lu|eto navistina mislea deka Maraja e vistinska. Isto taka, stavivme i po edno mom~e so sina kapa vo sekoja zemja za Maraja da mo`e da “komunicira” so nego i lu|eto u{te pove}e da mislat deka ova e realno, s$ dodeka ne go otkrivme trikot koga Maraja eksplodira{e vo oblak latici i otkri deka e hologram. Vo toj moment im otkrivme na site deka se me|usebno povrzani vo site razli~ni zemji, preku videobimovi i Maraja gi spoi site zaedno koga ja ispeaja Silent Night, na svoite maj~ini jazici ili na angliski. Pesnata e vistinski bo`iken simbol i osobeno vo vreme na ekonomska kriza i vojni zboruva za evocirawe edna radost, edno radosno iskustvo... i mislam deka toa e klu~ot. Rezultatite bea odli~ni, PR be{e odli~en

i Sa~i, e izvonredno i mislam deka mo`e da stoi ramo do ramo so svetskite reklami. Zemete ja kampawata so Sa{ko Kocev – mislam deka toa e odli~no, deka bi rezoniralo sekade vo svetot, isto taka i ogromniot ru~ek.

Seto toa e mnogu emotivno i mislam deka rabotata koja izleguvala od site zemji kade {to sum rabotel e dosta emotivna.

Razlikata, spored mene, ne e vo na~inot na komunikacija, tuku vo kvalitetot na izrabotkata.

Ponekoga{ postoi odli~na ideja, no ne e izvedena vo ramkite na nejziniot celosen potencijal.

S$ u{te veruvam deka Anglija e izvonredna spored nivoto na izrabotka, Germanija isto taka e odli~na spored izrabotkata, no mo`ebi ne tolku spored ideite.

Mislam deka na pazarite kako {to se Makedonija i Rusija mora brzo da se izvede s$ i zatoa pove}e vreme se tro{i na idejata i na nejzinata realizacija namesto na prezentacijata. Spored mene, nema nekoi konkretni pravila, ova se samo nekoi moi nabquduvawa. [to }e im pora~ate na makedonskite kompanii koi }e dojdat da vidat i da ~ujat ne{to pove}e za brendovite, procesot na brendirawe i vrskata so marketingot?

Prvata rabota {to bi ja ka`al e deka treba da se oslobodime i da se zabavuvame. ^esto ja koristam slednata analogija - koga pee hor vo nivniot glas mo`e da se po~uvstvuva dali horot e sre}en ili ta`en.

Identi~no, potro{uva~ite mo`at da po~uvstvuvaat dali brendot e sre}en ili ne preku na~inot na koj{to toj komunicira so niv i toa vlijae na na~inot na koj potro{uva~ite go percipiraat brendot. I zatoa, } e povtoram u{te edna{, advertajzingot ne e ne{to {to lu|eto go posakuvaat vo svoite domovi, ne{to {to im treba i zatoa koga go pravime toa, mora da bideme {armantni, zabavni, da gi vklu~uvame lu|eto, a za da mo`eme da go napravime seto toa, treba da se zabavuvame i da se oslobodime malku. Da imame doverba vo sebe, no ne i arogancija, zatoa {to arogancijata na brendot e neprifatliv na~in na odnesuvawe. Zatoa, bidete pozitivni i dozvolete lu|eto da komuniciraat so va{iot brend.

Druga rabota koja bi im ja pora~al na makedonskite brendovi e da po~nat da gi gledaat

svoite potro{uva~i direktno vo o~i, potro{uva~ite imaat sposobnost da ja prepoznaat vistinata, mo`at da gledaat direktno niz vas i da ve pro~itaat. Zatoa, najdobro e da bidete ~esni i otvoreni so svoite potro{uva~i i da razgovarate ramnopravno so niv. Veruvajte, toa e ona {to }e gi osvoi nivnite srca, a razumot samo }e gi sledi odlukite na srceto.

Vo juni doa|ate vo Skopje na konferencijata “Brendirawe - patot do potro{uva~ite”, koja ja organizira Kapital Akademija. Kakvi se va{ite o~ekuvawa od ovoj nastan?

Prvo, navistina sakam da se zapoznaam so makedonskite kompanii, posebno vo uslovi na podobrena investiciska klima i novi povolnosti Makedonija mo`e da stana relevantna biznis-destinacija vo regionot.

Vo momentov se ~uvstvuvam privilegiran zatoa {to imam odli~na sorabotka so T-Mobile vo Makedonija, kade {to imam mo`nost da sorabotuvam so vrvni profesionalci. Zatoa, me raduva mo`nosta da zapoznaam i drugi proefesionalci od ostanatite kompanii i industrii vo Makedonija, a posebno mo`nosta za zapoznavawe so drugi kreativci od advertajzing-industrijata.

Vo Makedonija rabotam so Vasilije ]orluka, kreativen direktor vo grupacijata Publicis, i mora da priznaam deka Sa~i i Sa~i Makedonija za mene e edna od yvezdite vo Sa~i i Sa~i mre`ata. Mislam deka Vasilije i negoviot tim, zaedno so Aleksandra Dilevska-Simova rabotat odli~no. Isto taka, nestrpliv sum da go vidam kreativniot autput na ostanatite kompanii vo Makedonija od ostanatite industrii. Mislam deka, isto kako i kaj “miksaweto” muzika, za {to zboruvav prethodno, site tie razli~ni vlijanija i iskustva ja definiraat idnata komunikacija i kreativnost.

Koj e Va{iot sleden profesionalen predizvik?

Zvu~i sme{no, no dopolnitelno na toa {to go rabotam vo Saatchi & Saatchi treba da gi balansiram i ostanatite raboti. Objavuvam pesna vo avgust, remiks na avstralskiot hit Land Down Under, rabotam na nekoi izlo`bi, momentalno rabotam i na mjuzikl koj {to treba da izleze... Preku site ovie razli~ni kreativni predizvici go odr`uvam profesionalniot predizvik na edno kreativno i “sve`o” nivo.

24

BRENDIRAWE IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

apital povtorno e makedonski “Superbrend”. Taka odlu~i stru~niot sovet na godine{niov Superbrends (Superbrands) nastan vo zemjava, organiziran pod kapata na regionalniot ogranok na ovaa svetska organizacija, Superbrends Adriatik (Superbrands Adriatic). So ova, na{ata kompanija vtor pat go dobiva statusot isklu~itelna trgovska marka na makedonskiot pazar, {to e u{te edna potvrda za kvalitetot i zrelosta {to gi dostignavme vo svoeto 13-godi{no postoewe.

“Koga prv pat stanavme “Superbrend”, kompanijata be{e prepoznatliva po nedelniot magazin “Kapital”, a vo me|uvreme vo na{eto “semejstvo” dobivme i dve “prinovi” – dnevniot vesnik “Kapital”, kako i Kapital Akademija, {to zna~i napravivme ekstenzija na brendot. Nagradata e samo potvrda deka na{iot brend ima sozdadeno vistinska hemija so svoite konsumenti, a nie sega imame u{te pogolema obvrska da ostaneme kreatori na najkvalitetna sodr`ina vo poleto na biznis-informiraweto i edukacijata vo Makedonija”, re~e Qup~o Zikov, direktor i glaven urednik na Kapital Media Group.

Spored kriteriumite kvalitet, doverba, posebnost i emotivna vrska so potro{uva~ite, od strana na stru~no `iri sostaveno od pretstavnici na biznis-zaednicata i samite potro{uva~i, priznanie “Superbrend” dobija vkupno 43 makedonski brendovi od pove}e industriski kategorii.

“Potro{uva~ite sakaat da znaat deka vi zna~at vam i na va{ite vraboteni.

Tie sega procenuvaat kako se tretirani i dali va{ata firma se gri`i za nivnoto zadovolstvo, pove}e od koga bilo prethodno. Postojanoto osvojuvawe na srcata i na pari~nicite na potro{uva~ite e edinstveniot na~in da stanete i da ostanete “Superbrend”!”, na prisutnite biznismeni im pora~a Borut Zemqi~, direktorot na Superbrends za Adriatik regionot i Beneluks.

Toj se osvrna na pette klu~ni

K

IZBRANI NAJDOBRITE TRGOVSKI MARKI

KAPITAL POVTO

Plaketata “Superbrend” na prviot ~ovek na Kapital Media Group, Qup~o Zikov, mu ja vra~ija pretstavnicite na organizacijata vo Makedonija i regionot, Zoran Sazdovski i Borut Zemqi~

marketing-metodi i trendovi na novoto vreme, koi{to kompaniite “Superbrend”, a i onie koi{to sakaat da bidat mora da gi zapazat – mobilniot marketing; integracijata na socijalniot marketing; tradicionalniot marketing prodol`uva da se namaluva; potro{uva~ite ja odreduvaat vrednosta i vrskite me|u

VALENTINA TASEVA

SEMOS EDUKACIJA

U{te od samiot po~etok celta ni be{e od Semos edukacija, kako del od grupacijata Semos, da sozdademe brend, prepoznatliv ne samo na doma{niot pazar, tuku i vo regionot.

Ova priznanie e dokaz deka uspeavme vo toa, no i golema obvrska za da rabotime u{te pove}e za da go zadr`ime i da go unapredime kvalitetot na na{ite uslugi.

brendot i potro{uva~ite }e vodat do lojalnost i proda`ba.

“Dokolku obezbedite najdobra gri`a za potro{uva~ite, }e otkriete deka }e dobiete potro{uva~i koi se lojalni, bez razlika dali ja imate najniskata cena. Tie sfa} aat deka vo te{ki

MARIJA MITEVA VINARNICA SKOVIN

Site zalo`bi {to gi pravime vo pogled na unapreduvawe na celiot proizvodstven proces - odgleduvaweto grozje, tehnolo{kiot proces, finalniot proizvod, vinoto, marketin{kite napori – vrodija so plod. S$ pogolemata prifatenost na na{ite vina na doma{niot pazar, vo Evropa, no i na dale~nite pazari na istok objasnuva zo{to Skovin e odbran za “Superbrend”.

BROJ 656

23/05/2012

BRENDIRAWE

www.kapital.mk

I VO MAKEDONIJA ZA 2011/2012 GODINA

ORNO E “SUPERBREND”!

“KAPITAL” ZAEDNO SO U[TE 42 DOMA[NI I STRANSKI BRENDOVI PRISUTNI NA MAKEDONSKIOT PAZAR DOBIJA PRIZNANIE DEKA IZGRADILE NAJDOBAR KVALITET, DOVERBA KAJ POTRO[UVA^ITE I POSEBNA EMOTIVNA VRSKA SO NIV

foto: FILIP POPOVSKI

Superbrendovi na Makedonija za 2011/2012 godina se : Axibadem Sistina, Avalon produkcija, Badel 1862, Basker fest, Bravo, Vitanez, Vipro, Gora, Gorska, Dizajn fantazija, Duna kompjuteri, DHL, EVN Makedonija, Evropa, Eurofarm, @i-Va, @ito Luks, Zdravje Radovo, RZ Infomedia - Zlatna kniga, Idividi, Kapital, Karolina, Kruna MS, Leov kompani, Mekdonads (McDonald’s), Neptun, Plejboj Makedonija, Farmacevtska kompanija Pliva, Por{e Makedonija, Prototip, Semos edukacija, Sekurikom (Securicom), vinarska vizba Skovin, Skopski saem, Stopanska banka, Svisslion (Swisslion), Tea moderna, Telekabel, Tobako, Tomato produkcija, Univerzitet Amerikan kolex, Cevitana i Siti radio (City radio).

PRIKAZNATA PO^NUVA NA RADIO rvite aktivnosti zapo~nale vo Velika Britanija vo 1994 godina, so emisija na radiostanicata GLR (sega Bi-bi-si radio London), ~ija osnovna cel bila da im se ponudi na potro{uva~ite osvrt na zna~ajni trgovski marki prisutni vo nivniot sekojdneven `ivot. Po golemiot uspeh na emisijata, vo 1995 godina e osnovana organizacijata Superbrends kako telo za promovirawe na brendiraweto, kako i identifikacija i dodeluvawe na statusot “Superbrend” na isklu~itelni trgovski marki.

Renomiranite svetski brendovi, kako {to se Koka-Kola (Coca-Cola), DHL, @ilet (Gillette), IBM, Mekdonalds (McDonalds), Majkrosoft (Microsoft), Vrigli (Wrigley) i mnogu drugi aktivno go koristele steknatiot status i znakot “Superbrend” vo svoite promotivni aktivnosti {irum svetot.

Denes Superbrends e prisuten vo 92 zemji i sorabotuva so pove}e od 20.000 svetski priznati brendovi i kompanii.

P

Ministerot za ekonomija, Vaqon Sara}ini, ja ohrabri organizacijata Superbrends da prodol`i so naporite za promovirawe na makedonskite brendovi vo interes na makedonskata konkurentnost

ekonomski vremiwa nivnata lojalnost kon vas mo`e da zna~i `ivot ili smrt za va{iot biznis, pa ~esto tokmu zatoa tie }e se potrudat da gi potro{at svoite ma~no zaraboteni pari vo va{ata firma. Jas cvrsto veruvam deka va{ite brendovi }e bidat dovolno fleksibilni za da prifatat novi trendovi i sfa}awa

i da obezbedat ponatamo{en rast”, istakna Zemqi~.

Zemqi~ Od imeto na nagradenite kompanii se obrati direktorot na Por{e-Makedonija, Zlatko Mucunski, koj{to re~e deka eden brend e uspe{en poradi lu|eto {to ja raska`uvaat negovata prikazna.

ZLATKO MUCUNSKI POR[E-MAKEDONIJA

Brendot e silen onolku kolku {to se silni negovite pretstavnici, kolku {to e silna nivnata strast za brendot i `elbata za negovo unapreduvawe. U{te od samoto osnovawe Por{e-Makedonija, a i site prisutni kompanii ve~erva ovde kako osnovni predizvici gi postavija dominacijata na pazarot, gri`ata za klientite, dolgotrajnosta i kvalitetot na proizvodot i na uslugite.

25

26

BRENDIRAWE KIRILICATA KAKO BREND Kni`noto izdanie na Superbrends godinava so naslovna stranica vo znakot na kirilicata e luksuzno spakuvana edicija, koja pretstavuva alatka za kompaniite so koja polesno }e go pretstavuvaat raboteweto na svoite potro{uva~i i delovni partneri. Nejzinata isklu~itelna va`nost se gleda vo toa {to kompaniite se pretstavuvaat i vo stranstvo, pa knigata e svoeviden portparol na samite kompanii.

“Makedonija mu ja dade kirilicata na svetot, koja{to samata po sebe e svoeviden iljadagodi{en brend.

Zatoa i se odlu~ivme deka nema podobra ilustracija za ovogodi{nata edicija od kirilicata. Sega ostanuva na makedonskite kompanii da mu dadat na svetot mno{tvo dobri brendovi”, istaknaa organizatorite na nastanot.

Karolina Go~eva stana prvata li~nost “Superbrend” vo Makedonija

“Brendot e silen onolku kolku {to se silni negovite pretstavnici, kolku {to e silna nivnata strast za brendot i `elbata za negovo unapreduvawe. U{te od samoto osnovawe Por{e-Makedonija, a i site prisutni kompanii ve~erva ovde kako osnovni predizvici gi postavija dominacijata na pazarot, gri`ata za klientite, dolgotrajnosta i kvalitetot na proizvodot i na uslugite. Na{ite aspiracii se da bideme prisutni dolgo vreme na scenata i zatoa, site aktivnosti se

za promocija na novi idei i postojano podobruvawe we na iskustvata na potro{uva~ite. Pe~atot na Superbrends dopolnitelno ja zgolemuva odgovornosta, no na{ite timovi se podgotveni, tie se vistinsko lice na na{ite brendovi”, istakna Mucunski.

Interesno e {to ovaa godina organizatorite re{ija vo Makedonija za prv pat da bide proglasena i li~nost za “Superbrend”, a prvoto vakvo priznanie go dobi peja~kata Karolina Go~eva.

Pretpriema~ &...

KOGA FIRMATA GO NADRASNUVA “GAZDATA”

VREME E ZA PROFESIONALNI MENAXERI

I

MENAXER

MAKEDONSKITE SOPSTVENICI NA BIZNISI KOI[TO VO SVOJOT RAST STIGNALE DO FAZATA NA SREDNA ILI GOLEMA KOMPANIJA TE[KO SE ODLU^UVAAT UPRAVUVA^KATA PALKA DA JA PREDADAT NA PROFESIONALNI MENAXERI. NEKOI SMETAAT DEKA SÈ U[TE MO@AT SÈ DA NAPRAVAT SAMI, DRUGI PAK, SE @ALAT DEKA NEMA KVALITETNI KADRI NA PAZAROT, VO KOI[TO BI IMALE DOVERBA IVANA KOLEVA koleva@kapital.com.mk

ovan Dabevski, generalniot menaxer na Zdravje Radovo, neodamna proslavi to~no 10 godini otkako ja formira{e mlekarnicata. Veli deka napornata rabota i postojanite investicii go dovele do dnevno proizvodstvo na 100.000 litri mleko i prerabotki, od koi 25% za stranskite pazari. Po~nata kako i sekoj “start ap” biznis, so edvaj nekolku vraboteni, denes kompanijata poseduva ~etiri proizvodni kapaciteti so okolu 250 vraboteni, za koi Dabevski veli deka golem del ne mo`e nitu li~no da gi zapoznae. Zdravje Radovo prerasna vo biznis {to ve}e po~nuva da gi prerasnuva granicite na toa {to mo`e eden ~ovek, pred s$, fizi~ki da go izdr`i kako sistem {to treba samiot da go upravuva.

Site osnova~i na biznisi {to rastat vo eden moment se soo~uvaat so predizvikot kako i ponatamu uspe{no da se menaxira, koga ve}e ne mo`at sami da se gri`at za s$ vo firmata. Dabevski li~no ne veruva vo postulatot deka vo sekoja kompanija koja dostignuva opredelen rast mora „koncite da gi vle~e” isklu~ivo sopstvenikot.

“Vo Makedonija bavno se menuva mentalitetot na biznismenite. Pogolem del od makedonskite sopstvenici na biznisi se samozaqubeni i veruvaat deka samo tie mo`e da ja imaat kontrolata vrz biznisot”, veli toj. Iako Dabevski s$ u{te e na ~elo na Mlekara Zdravje Radovo, naskoro toj planira da go prepu{ti rakovodeweto na nekoj profesionalen menaxer, koj ne mora da bide od semejstvoto, a toj }e se povle~e na pozicija pretsedatel na sobranie ili

J

na upraven odbor.

“Jas i pred Zdravje Radovo imav svoj biznis, a i otkako ja osnovav mlekarnicata prvite nekolku godini site raboti gi vodev bukvalno sam. No, kako {to raste{e firmata, taka po~nav sektorite da gi prepu{tam na profesionalci vo tie segmenti. Vo delot na tehnologijata, proda`bata, finansiite i izvozot ve}e imam postaveno odgovorni menaxeri, koi sami odlu~uvaat za sopstvenite sektori”, veli Dabevski. Otkriva deka sega kompanijata e vo faza na formirawe interen IT-sektor, koj } e go zameni dosega{noto anga`irawe autsorsing IT-uslugi.

SOPSTVENICITE VELAT DEKA TE[KO SE NAO\AAT DOBRI MENAXERI Spored profesorot za finansiski menaxment na Ekonomskiot fakultet vo Skopje, Sa{o Arsov, prikaznata na Dabevski e navistina redok slu~aj vo Makedonija. Toj objasnuva deka kaj onie kompanii koi zapo~nale kako familijaren biznis, pa prerasnale vo golemi kompanii so pogolem broj vraboteni te{ko mo`e da zabele`i zamena na strukturata na firmata.

“Vo takvi golemi firmi osnova~ite na kompaniite naj~esto se i glavni menaxeri i retko razmisluvaat za voveduvawe profesionalni menaxeri koi nemaat nikakvi rodninski vrski so sopstvenicite”, veli Arsov. Spored nego, anga`manot na takvi profesionalni menaxeri vo zemjava najmnogu se gleda kaj kompaniite so stranski kapital, prete`no vo sektorite bankarstvo i

JOVAN DABEVSKI

GENERALEN MENAXER NA MLEKARA ZDRAVJE RADOVO

Vo Makedonija bavno se menuva mentalitetot na biznismenite. Pogolem del od makedonskite sopstvenici na biznisi se samozaqubeni i veruvaat deka samo tie mo`e da ja imaat kontrolata vrz biznisot.

29

30

MENAXER SA[O ARSOV

“GAZDITE” TREBA DA SE ZALAGAAT ZA DOBRO KORPORATIVNO UPRAVUVAWE

Vo onie kompanii kade {to sopstvenosta e odvoena od upravuvaweto se vr{i zamena na menaxerskite strukturi.

Zoran Martinovski, direktor na IFC vo Makedonija, na neodamne{nata Berzanska konferencija zboruva{e tokmu za dobroto korporativno upravuvawe (KU) i za mo`nosta investitorite da prepoznaat dobri {ansi za vlo`uvawe vo onie kompanii kade {to sopstvenikot e odvoen od upravuvaweto na kompanijata.

“Pri nedostig od eden optimalen ambient za stranski investicii, inicijalnite investitori, glavno, se vodat od toa kakov e kvalitetot na KU na nivo na kompanii. Nie napravivme edna analiza na brzoraste~kite ekonomii i na zemjite vo razvoj. Vo kompaniite kade {to ima dobro KU investitorite se podgotveni da platat mnogu pove}e za da vlezat vo tie kompanii i da investiraat”, veli toj. Objasnuva i deka nedostigot od transparentnost i ot~etnost na rabotata na nekoja kompanija e ona {to mo`e da gi natera investitorite da se povle~at od vlo`uvawa.

“Koga stanuva zbor za privatni kompanii, vo Makedonija naj~esto familijarnoto upravuvawe i sopstveni~kata struktura se preklopuvaat, {to e najsilna pri~ina zo{to investitorite ostanuvaat nezanteresirani za vlez i za investirawe vo tie kompanii”, veli Martinovski.

UNIVERZITETSKI PROFESOR

telekomunikacii.

“Vo onie kompanii kade {to sopstvenosta e odvoena od upravuvaweto se vr{i zamena na menaxerskite strukturi”, veli toj.

Profesorot veruva deka mo`ebi dobro pra{awe e ona za toa dali vo zemjava postoi i realno dobra ponuda na doka`ani menaxeri, koi bi ja znaele problematikata na biznisot podobro od nivnite sopstvenici za da mo`at da vovedat dobro korporativno upravuvawe vo niv.

Slobodan Kutrevski, sopstvenik na Pekabesko, ima svoe viduvawe na ponudata na uspe{ni i lojalni menaxeri na koi sopstvenikot mo`e da im veruva.

“Jas sum vo biznisot re~isi 35 godini, od koi{to na rakovodna pozicija i kako sopstvenik na kompanijava ve} e 22 godini, pa normalno e ve}e i da se ~uvstvuvam zamoren. Imav nekolku obidi da anga`iram profesionalni menaxeri, koi bi pretstavuvale moja desna raka {to se veli, no za `al, seto

toa zavr{ilo neuspe{no”, veli toj i objasnuva deka tokmu tie ja napu{tale kompanijata koga imala najte{ki momenti, a nekoi od niv otvorile sopstveni kompanii, konkurentski na negovata ili ednostavno, zaminale na drugo mesto.

“Vo me|uvreme, gi podgotvuvav dvata

32

MENAXER moi sinovi da me nasledat. Edniot ve}e e na pozicijata vtor izvr{en direktor, a vtoriot e odgovoren za distribucijata na cigarite, vtoriot segment so koj{to se zanimava Pekabesko, pokraj hranata. Smetam deka pogolema doverba ne mo`am vo nikogo da imam za toa deka }e raboti vo najdobar interes na kompanijata i }e go prodol`i nejziniot rast i razvoj”, objasnuva Kutrevski zo{to rakovodstvoto planira da go ostavi vo domenot na semejstvoto.

Profesorot Arsov veli deka ne znae kolku se planiraat naslednici od redot na semejstvoto vo makedonskite kompanii, no zabele`uva trend kaj site deka mnogu se vlo`uva vo obuki i vo kursevi na site

nivoa za vrabotenite, {to zna~i deka, sepak, se misli na planirawe naslednici.

“Dobar primer za toa e i makedonskata kancelarija na Majkrosoft, kade {to nitu eden vraboten ne mo`e da napreduva vo rabotata dokolku pre-

SLOBODAN KUTREVSKI SOPSTVENIK NA PEKABESKO

Jas sum vo biznisot re~isi 35 godini, od koi{to na rakovodna pozicija i kako sopstvenik na kompanijava ve}e 22 godini, pa normalno e ve}e i da se ~uvstvuvam zamoren. Imav nekolku obidi da anga`iram profesionalni menaxeri, koi bi pretstavuvale moja desna raka {to se veli, no za `al, seto toa zavr{ilo neuspe{no.

thodno ne obu~i nekoj ~ovek koj }e go zameni nego na starata rabotna pozicija”, objasnuva Arsov.

Spored profesorot, generalno, golemite kompanii vo Makedonija nastanale kako rezultat na privatizacijata koja te~e{e vo 90-tite godini.

“Kaj ovie kompanii naj~esto se slu~uva menaxerite i direktorite vo kompaniite da bidat i najgolemite akcioneri, {to dopolnitelno gi motivira menaxerskite strukturi da bidat mnogu produktivni i efikasni vo rabotata. Toa e taka bidej}i tie ja ~uvstvuvaat kompanijata kako svoja, pa na poniskite rakovodni pozicii naj~esto se vrabotuvaat nadvore{ni lu|e koi nemaat nikakva sopstvenost”, veli toj.

34 COMPANY PROFILE

Neverojatno e kako ITkompaniite so tolku mal broj lu|e uspevaat da ostvarat tolku dobri rezultati

CREATIONPALL

Pove}e od {est milioni prezemawa na Internet i 600.000 registrirani korisnici na nivniot edinstven proizvod e rezultatot koj Creationpall go postignale po samo dve godini rabota DEJAN AZESKI

oga zboruvame za kompanija stara samo dve godini, koja vrabotuva samo sedum informati~ari, mnogumina }e pomislat deka nagolemo se davi vo celokupnoto ekonomsko sivilo. No, vo Creationpall ne samo {to na{le na~in da ja pre`iveaat doma{nata pazarna xungla, tuku i uspe{no i samouvereno da se nosat so IT-gigantite na svetskite pazari. Pove}e od {est milioni prezemawa na Internet i 600.000 registrirani korisnici na nivniot, zasega edinstven, proizvod, sportskata aplikacija Sportypall, e dosega{niot rezultat od dvegodi{noto rabotewe na ovaa kompanija.

Gligor Da~evski, osnova~ i sopstvenik na kompanijata, veli deka idejata za vakov tip biznis e rodena vo 2008 godina, so po~etocite na masovnata proda`ba pametnite telefoni. „Nekade vo avgust 2008 godina izleze iPhone 3G i toj ima{e s$ {to treba da ima eden pameten telefon, vo toa vreme be{e najaveno i izleguvawe na Androidot, koj ve}e ima{e nekakov 3DK, Majkrosoft ima{e nekoja verzija 6.1. Zna~i, ve}e ima{e nekoi uslovi odredeni telefoni da se vikaat „smartfon”. Nokia isto taka ima{e odredeni „smartfon” telefoni, a sepak, vo

K

foto: FILIP POPOVSKI

SO SEDUM VRABOTENI SE BORAT SO SVETSKITE IT-GIGANTI

Glavniot proizvod na kompanijata, Sportypall

sporedba so dene{nive, imaa plus samo obi~na tastatura. Vo sekoj slu~aj, izleguvaweto na „smartfonite” be{e eden potik na{eto iskustvo vo drugite IT-oblasti da go naso~ime kon pametnite telefoni i toa zasega se poka`a mnogu plodotvorno”, veli Da~evski.

Toj dodava deka planiraat da se razvivaat proporcionalno i deka konceptot na firmava ne e da se stavat milioni lu|e da rabotat, tuku da se prodadat {to e mo`no pove}e licenci, za {to im treba kvalitet, a ne kvalitet.

Kompanijata minatata godina e dobitnik na Best Fitnes Award za Android, a vo 2010 godina bila del od elitata tri najdobri aplikacii za Windows.

Iako konkurentskite kompanii zarabotile po tri do ~etiri milioni evra za istiot proizvod, Da~evski e optimist deka iako zasega, ne se vo sostojba da vlo`at vo vistinski marketing i da se pokonkurentni, nekolkute postignati dogovori so giganti kako Soni za zaedni~ki produkti im davaat pottik da izdr`at vo borbata.

SPORTYPALL DOSEGA IMA NAD [EST MILIONI PREZEMAWA OD INTERNET

Aplikacijata Sportypall, koja zasega e edinstven i glaven proizvod na kompanijata, glavno e nameneta za sportisti i postojano

TELEFONITE ]E STANAT KOMPJUTERI, A KOMPJUTERITE TELEFONI o Creationpall momentalno se raboti na razvivawe na nova tehnologija i se edni od retkite na svetsko nivo koi uspeale istiot kod da mo`e da se koristi na site platformi, prvenstveno na Android i na iPhone, a najverojatno }e go podr`uva i Majkrosoft. Isto taka, istata tehnologija }e se upotrebuva i za proizvodstvo na aplikacii {to rabotat i na PC i vo cloud. „Unificiranost na aplikaciite e opredelba na na{ata firma. Konkretno, ovaa aplikacija e ne{to {to nikoj vo svetov go nema vo momentov. Site svetski firmi probuvaat da imaat unificiran kod za site sistemi, no ne mo`at da n$ stignat”, velat od Creationpall.

V

se nadgraduva. Napravena e po doma{na specifikacija. Inaku, prednostite na Sportypall se toa {to taa pretstavuva prva multiplatformska aplikacija {to rabotela na site platformi i operativni sistemi na vremeto. Odgovara na site „smartfoni” i e prva vo svet {to e napravena da funkcionira na ovoj na~in.

BROJ 656

23/05/2012

COMPANY PROFILE

www.kapital.mk

6.100

milioni prezemawa od Internet ima sportskata aplikacija na Creatinopall

Da~evski potencira deka brojkite se stra{ni koga stanuva zbor za ovaa aplikacija. Spored statistikite na kompanijata, Sportypall e „spu{tena” od Internet pove}e od 6,2 milioni pati, {to e tri pati pove}e od cela Makedonija, a ima pove}e od 600.000 registrirani korisnici.

Vo slednata varijacija od aplikacijata, koja }e se zanimava so dijabetis i se vika Health, konsultativno }e se vklu~at i stru~ni lica, kako doktori, profesori za sport i sl.

MAKEDONIJA IMA DOVOLNO STRU^EN KADAR Kako {to ka`uvaat vrabotenite vo kompanijata, drug pottik za da se zapo~ne vakov tip kompanija koj }e konkurira na svetskite pazari bil toa {to vo Makedonija so godini vladeela fama deka nema dovolno stru~en kadar i deka s$ {to vredi ve}e e zafateno.

Kako del od prviot tim na Creationpall, vrabotenite se se}avaat deka se pla{ele deka gi ~eka u{te edna dosadna rabota, bidej}i vo 2008 godina va`elo praviloto deka vo Makedonija mo`e{ da programira{ samo smetkovodstveni softveri. Praktikata, o~igledno, gi demantirala.

Spored Da~evski, vo Makedonija i ponatamu

Vo viziite na Da~evski telefonot stanuva kompjuter, a kompjuterot telefon

NOVIOT OFFICE PAKET DOXOUT E NOVA NADE@ ZA USPEH

ajgolemi nade`i vo kompanijata polagaat vo izrabotkata na noviot Office paket Doxout, koj gi koristi prednostite na noviot kod na kompanijata i so samoto toa e unificiran za rabota na site platformi, tabletkompjuteri i gaxeti. Da~evski e pove}e od siguren vo uspehot i potencijalite na Doxout i vo uspehot na ovaa aplikacija i planira vo nego da go stavi vo vlog idniot razvoj na kompanijata. „Doxout e na{iot sleden proizvod vo razvoj. So samoto toa {to e mnogu ednostaven i mo`e da raboti na site platformi, smetam deka mo`e da bide ne{to ekstra-golemo, duri pogolemo od {to Makedonija mo`e voop{to da zamisli”, zavr{uva Da~evski.

N

ima slobodni i sposobni kadri. „To~no e deka sme samo dva milioni lu|e i normalno e edna Srbija so osum milioni lu|e da ima ~etiri pati pove}e dobar kadar. No, ima i eden isklu~ok - {to na ovie balkanski

prostori informati~arite, kako i site drugi, sakaat da se doka`uvaat i da se natprevaruvaat so razvieniot Zapad. Ako ima{ motiv, verojatno ima{ s$ vo ovaa struka”, potencira Da~evski.

35

BANKARSKI SOVETI ZA PRETPRIJATIJATA

KAKO DA INVESTIRATE BEZ DA GO ZAGROZITE TEKOVNOTO RABOTEWE I RASTOT NA OBRTNIOT KAPITAL o izminatite godini e zgolemena konkurencijata me|u malite i srednite pretprijatija, pa ottamu i borbata za novi klienti, za novi plasmani, potrebata od osvojuvawe na novi pazari i postojani investicii vo razvojot na kvalitetot na svoite uslugi i proizvodi. Dosega{nite anketi potvrdija deka najva`nite pet predizvici na pretpriema~ite se koncentrirani na obezbeduvawe rast i stabilnost na pretprijateto. Nesomneno, rastot na biznisot podrazbira i koristewe kredit.

68% od pretprijatijata vo Makedonija razvojot go finansiraat so krediti so rok na otplata do tri godini, so {to ratata za kreditot stanuva pogolema od mese~niot profit na pretprijatieto i go doveduva pretprijatieto vo nemo`nost da ja vra}a ratata od kreditot, kompenziraj}i so namaluvawe na obrtniot kapital. Toa go zagrozuva tekovnoto rabotewe na biznisot. Zdraviot rast na biznisot bara soodvetno finansirawe na investiciite. I finansiski najstabilnoto pretprijatie mo`e da ja zagrozi svojata finansiska sostojba pri nesoodvetno prilagoduvawe na rokot na otplata na kreditot so vidot na investicijata.

Prokredit banka, kako banka fokusirana na razvojot na pretprijatijata, sovetuva za usoglasuvawe na vidot na ivesticijata (vo osnovni, obrtni sredstva ili finansirawe na tekovnata likvidnost) so rokot na otplata na kreditot.

Najsoodvetno e tekovnata likvidnost da se finansira so kratkoro~ni krediti ili kreditni linii so rok na otplata do 1 godina; Najdobro e zgolemuvaweto na obrtniot kapital (zalihite/pobaruvawata) da go finansirate so kratkoro~ni krediti od 1 do 3 godini; Investiciite za kupuvawe zemji{te, za izgradba na proizvodni hali, deloven prostor, ma{ini, oprema ili vozen park treba da se finansiraat so dolgoro~ni krediti so rok na otplata nad 3 godini; Postoe~kite krediti so nesoodveten/pokratok rok na otplata najdobro e navreme da se refinan-

V

PROKREDIT BANKA SOVETUVA:

Najdobro e investiciite vo osnovni sredstva da se finansiraat so dolgoro~ni krediti so rok na otplata nad 3 godini (zavisno od tipot na investicijata).

Na toj na~in vi ostanuvaat pove}e sredstva od va{iot tekoven mese~en profit za da gi vra}ate ratite od kreditot Imate dovolno sredstva za da go finansirate obrtniot kapital Imate raspolo`livi rezervni sredstva za periodite so namaleni prihodi siraat so krediti na podolgi rokovi, so cel da se za{titi stabilnosta na biznisot.

USPE[NITE BIZNISI KOMENTIRAAT: „Vo transportniot biznis sum ve}e 20 godini. Rastot na mojot biznis go gledam vo zgolemuvawe na brojot na stranski sorabotnici, koi baraat redovni transportni uslugi. Zgolemuvaweto na vozniot park mi e nepohodno za da mo`am da gi zadovolam barawata na sorabotnicite navreme i kvalitetno i da ostanam konkurenten na pazarot, osobeno vo uslovi na vaka zgolemena konkurencija. Novite investicii se neophodni!”, ALIKI transport, Bitola „Znam deka rastot na mojot biznis bara postojano unapreduvawe na efikasnosta, novi procesi, ma{ini, pogoni. Va`no e da se investira, no u{te pova`no e

TOP 5 PREDIZVICI NA PRETPRIJATIJATA:

Kreirawe dopolnitelna pobaruva~ka na doma{niot pazar ili vo stranstvo Rast na obrtniot kapital Zgolemuvawe na efikasnosta na raboteweto Odr`uvawe na tekovnata likvidnost Efikasen finansiski menaxment na pari~nite tekovi finasiraweto na investicijata da go poddr`uva tekovniot rast na bizisot, t.e. da ostava prostor mese~no da se zadovoli nivoto na zalihi i pobaruvawa. Kapitalnite investicii baraat podolgi rokovi!”, CASEIFICIO CESARINA, proizvodstvo na mocarela, Gostivar

BROJ 656

23/05/2012

MARKETING

www.kapital.mk

UNAPREDUVAWE NA IZVOZOT I NA INVESTICIITE E KLU^OT ZA EKONOMSKI USPEH a`nosta na makedonskite mediumi vo zgolemuvaweto na javnata svest za javno-privatniot dijalog, industriskata politika i promovirawe na izvozot e glavnata tema na rabotnata sredba so mediumite koja na 8 maj ja organiziraa Proektot za unapreduvawe na investiraweto i izvozot, finansiran od USAID, vo sorabotka so Visokata {kola za novinarstvo i za odnosi so javnosta.

“Podobra informiranost na novinarite za industriskata politika, promocija na izvozot, kako i na javno-privatniot dijalog be{e motiv za organizirawe na vakov vid rabotna sredba. Smetavme deka samo na vakov neposreden na~in, preku kvaliteten dijalog so pretstavnicite na javniot i na privatniot sektor, no pred s$, mediumite, mo`eme da pridoneseme za zgolemuvawe na javnata svest za va`nosta na ovie temi. Mediumite igraat klu~na uloga vo kreiraweto na javnoto mislewe za pra{awata povrzani so investiciite, unapreduvaweto na izvozot”, izjavi Nata{a N. Stankovi}, menaxer za komunikacii na Proektot za unapreduvawe na investiraweto i izvozot.

Na rabotnata sredba prisustvuvaa novinari od pove}e mediumski ku}i, od Skopje i od vnatre{nosta, kako i studenti od Visokata {kola za novinarstvo i odnosi so javnosta.

“Glaven streme` na Visokata {kola e da im ovozmo`i na tekovnite i na idnite novinari

V

da se steknat so znaewe i so ve{tini za sovladuvawe na predizvicite na sovremenoto novinarstvo. Ottuka, znaeweto i sposobnostite {to gi steknuvaat studentite preku programite na Visokata {kola }e ovozmo`at niven aktiven pridones vo profesionalnoto izvestuvawe”, izjavi m-r Aleksandar Stamboliev, predava~ pri Visokata {kola.

Na prisutnite se obratija direktorot na proektot, Aleksandar [ahov, sorabotnicite odgovorni za sproveduvawe na proektnite aktivnosti, kako i pretstavnicite na Ministerstvoto za ekonomija, Ministerstvoto za informati~ko op{testvo i administracija, Agencijata za privlekuvawe na stranski investicii i poddr{ka na izvozot, kako i na stopanskite komori.

Zgolemuvawe na konkurentnosta na makedonskata industrija preku implementacija na “Industriskata politika”, predizvicite na izvoznata promocija na R. Makedonija, kako i javno-privatniot dijalog, kako edinstven na~in za oddr`liva ekonomija, bea glavnite temi na debatata.

Vo delot za implementacija na “Industriskata politika” posebno vnimanie se posveti na konceptot i ulogata na “Industriska politika (2009–2020)”, kako integriran strate{ki dokument za razvivawe na ekonomijata, ~ii konkurentski prednosti se visoka dodadena vrednost, znaewe i inovativnost, na edinstveniot akciski plan za implementacija na

“Industriskata politika”, kako i na finansiskata f k poddr{ka k na konkretni merki od Programata za implementacija na IP za 2012 godina.

Vo delot na predizvicite na izvoznata promocija prisutnite imaa mo`nost da slu{nat za uslugite na Agencijata za privlekuvawe na stranski investicii i poddr{ka na izvozot za privatniot sektor, za funkcijata na Agencijata za razvoj na biznisite, za informacii za stranskite pazari, kako i da se zapoznaat so dosega realiziranite aktivnosti na Agencijata vo sorabotka so proektot.

Pretstavnicite na mediumite, isto taka, imaa mo`nost da slu{nat zo{to na Makedonija & e potreben javno-privaten dijalog vo ekonomskata sfera, koi se klu~nite akteri vo ovoj proces, kakva e sostojbata vo Makedonija i {to treba da se menuva za toj da bide podobar.

Poseben interes predizvika procenkata na vlijanieto na regulativata i Edinstveniot nacionalen elektronski registar na propisi.

“Ovaa elektronska alatka ima za cel da ovozmo`i gra|anite, biznis-zaednicata i site ostanati zainteresirani strani da se zapoznaat so izmenite i so dopolnuvawata na predlog– zakonite u{te vo faza na nivna podgotovka (nacrt-verzija), kako i da dostavuvaat komentari i predlozi direktno do nadle`nite institucii. So koristeweto na ovaa alatka pretstavnicite od nevladinite organizacii, stopanski komori, biznis-asocijacii,

GORAN LAZAREVSKI SENIOR-SOVETNIK ZA JAVNO-PRIVATEN DIJALOG NA PROEKTOT ZA UNAPREDUVAWE NA INVESTIRAWETO I IZVOZOT

pravni lica, pretstavnicite na Vladata se postignuva navremeno vklu~uvawe na zasegnatite strani vo kreiraweto na regulativite, pogolema predvidlivost na istite i sekako, transparentnost na celokupniot proces”, izjavi Goran Lazarevski, senior-sovetnik za javno-privaten dijalog na Proektot za unapreduvawe na investiraweto i izvozot.

Proektot na USAID za unapreduvawe na investiraweto i izvozot e ~etirigodi{en proekt, ~ija glavna cel e da ja podobri delovnata klima, da gi zgolemi doma{nite i da privle~e pove} e stranski direktni investicii, da promovira zgolemuvawe na izvozot na makedonskite proizvodi i da go zajakne javnoprivatniot dijalog.

37

38

DELOVNO ZNAEWE

[TO TREBA DA ZNAE SEKOJ PRETPRIEMA^ ZA ZBORUVAWETO PRED JAVNOST

PUBLIKATA E SEBI^NA

Malata nervoza e dobra, zatoa {to zna~i deka se gri`ite. Samo treba da se gri`ite za vistinskite ne{ta. A vistinskoto ne{to vo ovaa situacija e publikata. Poslednoto ne{to {to go saka publikata e da sedi tamu polovina ~as i da gleda nekogo kako nervozno mrda i te{ko zboruva.

Lu|eto sakaat da slu{aat nekoj koj vladee so situacijata. Bidej}i onoj koj ima kontrola, toj mo`e i da pomogne – poprecizno, mo`e da im pomogne. Publikata e sebi~na. A toa e klu~ot na s$ e ste tolku lo{ govornik kolku {to mislite. “Koga nekoj dr`i govor vo ramkite na grupi od srame`livi lu|e, voobi~aeno pominuva mnogu podobro otkolku {to o~ekuval.

Postoi tendencija da gi potcenuvate svoite performansi koga ~uvstvuvate sram”, veli d-r Lin Henderson, direktor na Shyness Institute, neprofiten institut vo ramkite na Berkli, Kalifornija, posveten na istra`uvawe i razvoj na prira~nici za socijalna anksioznost. Malata nervoza e dobra, zatoa {to zna~i

N

STIV XOBS va`e{e za eden od najinspirativnite govornici. Negovite javni nastapi sekoga{ bea interesni i polni so harizma

deka se gri`ite. Samo treba da se gri`ite za vistinskite ne{ta. A vistinskoto ne{to vo ovaa situacija e publikata. Poslednoto ne{to {to go saka publikata e da sedi tamu polovina ~as i da gleda nekogo kako nervozno mrda i te{ko zboruva. Lu|eto sakaat da slu{aat nekoj koj vladee so situacijata. Bidej}i onoj koj ima kontrola, toj mo`e i da pomogne – poprecizno, mo`e da im pomogne. Publikata e sebi~na. A toa e klu~ot na s$.

“Ostvarete kontakt so o~ite. Soo~ete se so va{ata publika. So toa, centarot na vnimanie }e se prenaso~i od vas kon niv”, veli Nensi Ankovic, trener za bizniskomunikacija i avtor na knigata Self-Promotion for Introverts. “Si velite, sakam da gi poglednam ovie lu|e pred mene i navistina da gi vidam i da im ponudam ne{to {to e vredno za niv.”

Gledaweto na publikata – procenuvaweto na publikata odnapred – e istoto ne{to {to bi go napravile pri sekoj razgovor.

Sekoj govor treba da bide razgovor, iako zboruvate samo vie. A za da imate razgovor, treba da & se obratite na publikata na li~no nivo. Treba da im izrazite blagodarnost – ne neodredeno, tuku na konkreten na~in. “Zadovolstvo mi e {to sum ovde” ne e tolku dobra fraza kako „Zadovolstvo mi e {to sum ovde da zboruvam so vas”.

Potoa, mnogu jasno, bez mnogu apstraktnosti, ka`ete im koja vi e celta.

“Iznesete gi faktite za toa {to imate da

ponudite, {to }e gi podobri `ivotite na lu|eto na koi im se obra}ate i stavete se na nivno mesto”, veli Ankovic. “[to imate? [to im treba? Kade se preklopuva toa?”

“Ovde sum zatoa {to...” ne e lo{ na~in za da zapo~nete. Sekoja situacija koja e optovarena so va`nost, proces i la`na interakcija, kako {to e govorot, e najdobro da se zapo~ne so “izdi{uvawe” na celata rabota. Zatoa, ka`ete im za {to }e zboruvate. Potoa, vospostavete avtoritet.

Da pretpostavime deka del od govorot ja vklu~uva i prikaznata za va{iot biznis.

Toa e odli~na prikazna, a vie ja znaete podobro od koj bilo drug. A site sakaat dobro raska`ana prikazna.

Naslikajte slika – impresionisti~ka slika.

No, odvreme-navreme bidete konkretni.

“Dajte & na publikata ne{to {to }e mo`e da ponese so sebe. Idei, soveti, pravila – ne{to korisno”, veli d-r Karl Albreht, konsultant na izvr{en menaxment i avtor na knigata Social Intelligence: The New Science of Success”. „Najposle, tie se tamu od sebi~ni pri~ini.” No, takvite momenti neka bidat stanici na patot. Vie ste glavni. Dvi`ete gi rabotite.

BIDETE SMIRENI Va{eto nivo na energija za vreme na govorot treba da bide nekade me|u “vozbuden sum {to sum ovde” i “~uvstvuvam blag entuzijazam {to sum ovde”. Ankovic veli: “Nema potreba da pritiskate, nema potreba da zboruvate glasno, nema potreba da insistirate, da gi

BROJ 656

23/05/2012

www.kapital.mk

KLU^NI TEHNI^KI MOMENTI

Ne anketirajte publika od 10 ili pomalku lu|e preku krevawe race; Ne ja zamisluvajte publikata vo dolna obleka; Ne se zamisluvajte sebesi vo dolna obleka; Ne gledajte na ~asovnikot. Ako po~nete da se pra{uvate u{te kolku vreme vi ostanuva, publikata }e po~ne da se pra{uva koga }e se simnete od scena; Ne im se zablagodaruvajte na pove}e od trojca lu|e na po~etokot; Ne gi stavajte racete vo xeb.

Osven ako ne ste stend-ap komi~ar. Od 60-tite godini; Ne gi zatvorajte o~ite dramati~no pri glavnite poenti od govorot; Ne gi dvi`ete racete dramati~no pri glavnite poenti od govorot.

Nitu nozete. Nitu kolkovite. Nitu ne~ii tu|i race, noze ili kolkovi; Ostavete im go tropaweto na podiumot na diktatorite. pritiskate lu|eto”. Taa saka da ka`e – nema potreba da prodavate. Prodavaweto mo`e da bide odbivno duri i koga se slu~uva vo soodvetno vreme. Na scena e u`asno. Pomislete na golemite istoriski govori. Sekoj golem govor vklu~uva proda`ba na ne{to, no proda`bata e pottekstot. Glavnata poenta e informacijata.

I nemojte da se dvi`ite premnogu. “Dali tancuvate na scena?”, pra{uva Ankovic.

“Ako se nao|ate pred grupa lu|e, sakate da gi dr`ite nozete na zemja i da vladeete so prostorot. No, ne sakate da se dvi`ite bez nikakva cel.”

Sekoe dvi`ewe na scena e staveno pod lupa. Koga }e gi prekrstite nozete, lu|eto zabele`uvaat. Koga }e si go po~e{ate liceto, lu|eto zabele`uvaat. Koga si igrate so palcite, lu|eto zabele`uvaat.

Zatoa, bidete smireni. Lu|eto gledaat s$. Najdobro od s$ e {to kontrolata vrz va{ite dvi`ewa ima smiruva~ki efekt i vrz vas samite.

KAKO DA GO PRIVR[ITE GOVOROT? Da pra{ate dali ima pra{awa na krajot od govorot i potoa da ~ekate nekoj da krene raka e ednakvo na situacija vo koja pet lu|e se trudat da podelat smetka na tri dela na krajot od odli~en obrok.

Toa e nezgoden na~in da se zaokru`i edno inaku prekrasno iskustvo.

Ne e problem da im dozvolite na lu|eto da zboruvaat. Problemot e {to nikoj ne se ~uvstvuva slobodno dodeka nekoj ne se prijavi. Zatoa, najdobar na~in da privr{ite e da pobarate od lu|eto da krenat raka ako imaat pra{awe (ili samo da go izvikaat pra{aweto), a potoa samo prodol`ete da zboruvate. O~ekuvaweto e

nekoj da ve prekine.

Ako nikoj ne postavi pra{awe, treba da go “izbrusite” govorot. Bidej}i ne ste gi naterale da se zapra{aat kako va{ata prikazna vlijae vrz nivnite `ivoti. Bidej}i ne ste ostvarile razgovor. Bidej}i ste im zboruvale nim, a ne so niv. Gledajte na krevaweto race kako na poeni.

Celta treba da vi bide da dojdete do moment

DELOVNO ZNAEWE vo koj }e ka`ete: “Imame vreme za samo u{te edno pra{awe”. Toa e prekrasno. Zna~i deka ste gi isprovocirale. Ste im poka`ale {to mo`ete da storite za niv. Zna~i deka tie razbrale {to mo`ete da storite za niv i sakaat da doznaat pove}e za toa kako va{ata prikazna odgovara na nivnite potrebi. [to poka`uva deka dobro si ja vr{ite rabotata – i na scena i nadvor od nea.

39

40

NA RU^EK SO...

MAJA IVANOVA SOPRUGA NA PRETSEDATELOT NA R.MAKEDONIJA

U@IVAM VO UL SOPRUGA I MAJ Dinami~na i qubopitna. Golem qubitel na literaturata, muzikata i na naukata. Ovie interesi ja sledat cel `ivot i ja naso~uvaat vo nejziniot profesionalen `ivot. Od pred tri godini ima eden od najgolemite predizvici - da bide sopruga na makedonskiot pretsedatel PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

o postojana potraga po novo.

Qubopitna, dinami~na i golem qubitel na naukata, muzikata i na pi{aniot zbor. Toa se nekolkute raboti koi vedna{ }e gi zabele`ite dokolku imate mo`nost da razgovarate so prvata dama, soprugata na makedonskiot pretsedatel \orge Ivanov.

“Nekako be{e logi~no, bidej}i rastev so tatko-novinar i majka koja be{e golem qubitel na literaturata i oratorstvoto i jas da se zainteresiram za ovie raboti.

Postojano bev opkru`ena so lu|e od ovie

V

bran{i. Poezijata pak, mi e pasija u{te od osnovno...”, raska`uva Ivanova.

Osnovnoto obrazovanie go zavr{uva vo OU Ko~o Racin, kade {to zaradi mnogubrojnite aktivnosti i posvetenosta vo u~eweto ja pravat i „racinovec” u~enik na generacijata. Tamu, po~nuva da ja pi{uva svojata prva kniga poezija „Rodenden na mojot grad” posvetena na Skopje, za {to ja dobiva i presti`nata nagrada „13 Noemvri”. Vo nea ja dolovuva unikatnata energija na gradot, ja opejuva qubovta...

“Ovie interesi pridonesoa da bidam del od site mo`ni priredbi vo u~ili{teto i

NA[ETO MENI -

boga So Ivanova odra A na ni me toto vme li de re op beska se i ” ar za salata “cez {ko. le pi rizoto so

na manifestaciite koi gi organizira{e gradot. Bev aktivna vo nekolku sekcii, od orkestar do recitatorska.”

Studiite & nosat edno novo vreme i interesi. Na Pravniot Fakultet vo Skopje go po~nuva svojot anga`man vo mnogu sferi na op{testveniot `ivot. Kako studentski i politi~ki aktivist e svedok na burnite nastani koi go obele`uvaat sozdavaweto na nezavisnata makedonska dr`ava, no e silen glas i vo mladinskite debati, koi kako centralna tema go postavuvaa idnoto sozrevawe i razvoj na tatkovinata.

“Vo toa vreme promenite bea tektonski.

Na site mo`ni nivoa. New wave branot

BROJ 629

16/11/2011

NA RU^EK SO...

www.kapital.mk

koj vo osumdesettite godini ja zafati i Makedonija donese nova muzika i porevolucioneren na~in na razmisluvawe.

Glavna preokupacija i u`ivawe najdov najnapred vo studentskata organizacija, a k vo mladinskata, k kkade potoa i politi~ki, organiziravme razno-razni debati. So ~asovi debatiravme za tabu temi, kako {to toga{ bea ra|aweto na pluralizmot, civilnoto op{testvo, crnite petna na makedonskata istorija, kade {to hrabro govorevme za Чento... Чitavme slovene~ka Mladina, na{ite „Mlad Borec”, Studentski zbor, slu{avme Pink Flojd... Nie bevme del od edna buntovna generacija. Tokmu vo tie krugovi i go zapoznav soprugot so koj sum vo brak ve}e 21 godina i so kogo delam mnogubrojni zaedni~ki interesi”.

Retko zboruva vo javnosta za toj period, no s$ u{te so nasmevka se se}ava na vremeto koga na ovie debati uspeale da go donesat i za toa vreme kontroverzniot avtor na kultnoto delo “Decata na ko-

Ulogata na sopr uga i majka sekoga{

}e bide moja klu~na

foto:: F foto FI FILIP ILIP L POPO POPOVSKI

LOGATA NA JKA

uloga vo `ivotot.

41

42 42

Nau~ivme da se no sime so pozitivnit no i so negativnite, e kritiki, dokolku se dobron amerni.

Ima yvezdeni zakoni nad tebe, a moralni vo tebe.

se predade{, il.

Ako odnapredna pred si izgub od zna~i deka

munizmot” ili toga{ disidentot, porane{niot premier na Srbija, Zoran Xinxi~.

“Dojdov so UDBA, sigurno ve sledi i vas, ni zbore{e Xinxi~. Svesni bevme deka sme pod prismotra na policijata, no toa na nikoj ne mu pre~e{e. Naprotiv, adrenalinot dopolnitelno raste{e.”

Po zavr{uvaweto na fakultetot imala edna od najgolemite dilemi vo `ivotot. Dali da prodol`i profesionalno da se nadgraduva vo pravoto ili da vleze vo politi~ki vodi. Go odbrala prvoto.

“Denes mnogu ~esto mi postavuvaat pra{awa dali sum go napravila vistinskiot izbor. Definitivno, da. Sakav semejstvo, sakav da imam vreme za nego. Politikata sigurno }e me odnese{e vo nekoj drug pravec. Ulogata na sopruga i majka sekoga{ }e bide moja klu~na uloga vo `ivotot. @enata e simbol na site semejni vrednosti i temel na zaedni{tvoto. @enata kako majka i sopruga postojano mora da raboti na promocija na moralnite vrednosti preku svoeto li~no odnesuvawe vo ramkite na svoeto semejstvo, vo ramkite na rabotnata sredina i vo neposrednoto opkru`uvawe. Jas u`ivam vo ovaa uloga i navistina sum mnogu gorda {to imam prekrasno semejstvo.”

Paralelno so studiraweto, aktivist e vo Crveniot krst, {to podocna mnogu }e & pomogne vo kon podgotovenosta pri prezemaweto na obvrskite kako sopruga na pretsedatelot i posvetuvaweto na pra{awata koi ne sekoga{ vo op{testvoto se postaveni kako prioritetni – podobruvawe na uslovite i perspektivite na decata bez roditeli i na licata so posebni potrebi, kako i zajaknuvawe na pozicijata na `enata vo sekoj segment na op{testvenoto deluvawe.

Prvoto rabotno iskustvo go ima vo uvozno-izvoznata kompanija Interimpeks, a potoa go prifa}a predizvikot da raboti kako pretstavnik na {vajcarskata farmacevtska kompanija Hofman la Ro{. Karierata ja prodol`uva vo pretstavni{tvoto na aviokompanijata Olimpik ervejs, a od 2001 godina do denes e vrabotena vo Agencijata za civilno vozduhoplovstvo, kade {to raboti na implementacijata na me|unarodnite standardi vo doma{nata regulativa.

Od pred tri godini nejziniot `ivot prima nova dimenzija i nosi novi predizvici, koi postojano gi bara.

“Koga \orge mi ka`a deka }e se kandidira za pretsedatel, dobi celosna podr{ka od mene i sinot Ivan. Odlukite sekoga{ gi nosime zaedno, no za ovaa odluka ostavivme da odlu~i sam. Bevme svesni deka taa funkcija }e ni gi promeni `ivotite i deka }e bideme pod postojan interes na javnosta, no nau~ivme da se nosime so pozitivnite kritiki, no i so negativnite, dokolku se dobronamerni.”

Veli deka ima mnogu promeni vo nejziniot i `votot na semejstvoto, no sepak, smeta deka taa i soprugot ostanale isti.

“Da, komplicirano e koga nekoj drug vi go planira denot, no s$ e do navika.

S$ zavisi od toa kakov ~ovek ste. Ako i porano ste `iveele i ste neguvale vrednosti od tipot na trudoqubivost, posvetenost na rabotata, ne mo`e potoa da se pretvorite vo ne{to drugo.

Smetam deka nie ostanavme isti, so starite interesi i prijateli.”

Za ulogata na sopruga na pretsedatelot veli deka nosi privilegii, no i golema odgvornost.

“Ulogata na sopruga na pretsedatel ja ~uvstvuvam kako uloga koja ima privilegii, no so sebe nosi i golema odgovornost. Trgnuvaj}i od toa deka soprugata na pretsedatelot e del od imixot na pretsedatelot, mi pretstavuva zadovolstvo da go pridru`uvam soprugot sekade, kade {to toa od mene go bara protokolot, osobeno na oficijalnite poseti. Navistina pretstavuva privilegija toa {to imam mo`nost da posetam mnogu zemji i odblisku da se zapoznam so nivnata kultura, tradicija i istorija. Dodeka pak, koga sum doma}inka na soprugite na pretsedatelite koi ja posetuvaat na{ata zemja, se podgotvuvam posveteno za sredbite so niv, za da bidam dostoen sogovornik i vo najdobro svetlo da ja pretstavam mojata zemja i nejzinoto neprocenlivo istorisko, kulturno i duhovno nasledstvo.”

Slobodnoto vreme vo semejstvoto Ivanovi e ispolneto so muzika. Site se golemi qubiteli na muzikata.

Ivanova sviri klavir, a sinot gitara.

“Koga sme vo mo`nost, znaeme da svirime so sinot. Tie momenti koga celata familija e na kup~e mi se najdragocenite. So ogled na obvrskite koi mi gi nalo`uva profesionalniot anga`man, kako i anga`manot vo uloga na sopruga na pretsedatelot na dr`avata, nemam mnogu slobodno vreme, no ona {to go imam sakam da go iskoristam i da bidam so moeto semejstvo i so na{ite prijateli, bidej}i funkciite pominuvaat, a semejstvoto i vistinskite drugarstva i prijatelstva ostanuvaat.”

30 MAJ - SPECIJALEN PRILOG

SKOPJE SE GRADI VO SKOPJE NIKNUVAAT NOVI NASELBI. VO NOVO LISI^E I VO BUTEL SE GRADAT NOVI “GRADOVI”.

KOI SE INVESTITORITE KOI GRADAT OGROMNI STANBENI KOMPLEKSI NA OVIE LOKACII, KAKVA E PONUDATA, PO KOI CENI SE PRODAVAAT STANOVITE? STANBENATA EKSPANZIJA PRODOL@UVA I NA DRUGITE ATRAKTIVNI LOKACII VO SKOPJE! ZGOLEMENATA IZGRADBA NA TRGOVSKO-DELOVNI CENTRI VE]E DAVA EFEKTI. SKOPJE SITI MOL KOJ GI OTVARA VRATITE NAESEN DONESE I NOVI BRENDOVI I ZGOLEMENA PONUDA ZA MAKEDONSKITE POTRO[UVA^I! KOI SE DRUGITE TRGOVSKI I DELOVNI CENTRI KOI SE GRADAT VO SKOPJE? NOVI HOTELSKI BRENDOVI VO SKOPJE! IZDADENI SE POVE]E DOZVOLI ZA GRADBA NA HOTELI NA POVE]E LOKACII VO SKOPJE. MERIOT PO^UVA DA SE GRADI, U[TE NEKOLKU DRUGI HOTELSKI BRENDOVI SE NA POVIDOK! KOJ GRADI? KOI HOTELSKI BRENDOVI DOA\AAT? “KAPITAL” ANALIZIRA KAKO IZGRADBATA NA NOVI HOTELI ]E SE ODRAZI VRZ KVALITET NA HOTELSKATA PONUDA VO MAKEDONSKATA METROPOLA? ZA OVIE I ZA DRUGI TEMI ^ITAJTE VO SPECIJALNIOT PRILOG SKOPJE SE GRADI KOJ ]E IZLEZE NA 30 MAJ 2012 VO NEDELNIKOT KAPITAL.

ZA SITE INFORMACII I PRA[AWA OKOL OKOLU LU OGLASUVAWETO OBRATETE SE DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL: prilozi@kapital.com.mk; TEL: 02 3298 110 LICE ZA KONTAKT: JASMINA SAVOVSKA TRO[ANOVSKI KAPITAL MEDIA GROUP DOO; P-FAH 503 1000 SKOPJE TEL. 02 3298 110; FAKS. 02 3298 111

BROJ 656

23/05/2012

MENAXMENT

www.kapital.mk

BUSINESS EXCELLENCE SHOW VO SKOPJE

POSTIGNETE IZVONREDNOST VO RABOTEWETO Na 31 maj vo Skopje }e se slu~uva ne{to IZVONREDNO, edinstveno i isklu~itelno - ne{to novo i nevoobi~aeno za zemjava, pa i za regionot - Business Excellence Show, konferencija za postignuvawe izvonrednost vo raboteweto

B

usiness Excellence zna~i implementirawe na izvonredni praktiki vo menaxiraweto na edna organizacija i postignuvawe posakuvani rezultati bazirani na nekolku fundamentalni koncepti na vrednosti. Ovie internacionalni praktiki so tek na vreme se razvieni vo modeli koi se razvieni i sekojdnevno se razvivaat vo kompaniite koi postignuvaat svetski uspesi. Su{tinskite kriteriumi, kako orientiranost kon rezultati, fokus kon korisnicite, liderstvo i konstantnost na celite, menaxirawe vrz osnova na fakti, razvoj na kompetentnosta, perspektiva na dolg rok, orientacija kon procesot, postojano podobruvawe i unapreduvawe, u~ewe od drugite, brz odgovor, razvoj na partnerstvo i op{testvena odgovornost, mora da bidat dobro poznati i implementirani vo site nivoa na op{testvoto.

So primena na ovie principi vo rabotata proizvodite i uslugite se pokonkurentni, bide}i se kreirani preku strukturiran i sistematski proces vo kompaniite, so {to raste mo`nosta za direktni stranski investicii, no vlijae i na vnatre{nite investicii. Krajna cel e da se podobrat performansite na kompaniite, no i na samite menaxeri i vklu~uvaat prezemawe kontinuirani i zna~ajni ~ekori vo nivnoto napreduvawe, osobeno vo preventivniot menaxment, odnosno menaxirawe vrz osnova na fakti. Kompaniite i organizaciite koi gi koristat ovie modeli na rakovodewe, vo osnova, go pravat toa za samoevaluacija, na~in na koj{to mo`at da gi identifikuvaat mo`nostite za podobruvawe na efektivnosta, a i perspektivno za iznao|awe modeli i idei za idniot organizaciski razvoj. Sekoj menaxer znae deka vrskite me|u modelite na biznis-ve{tini, najdobrite praktiki, voveduvawe na standardite se od fundamentalno zna~ewe za kontinuiran uspeh na kompanijata.

Istra`uvawata uka`uvaat na toa deka implementiraweto posebni internacionalno utvrdeni biznis-modeli s$ u{te ne e praktika na mnogu golem broj od kompaniite. U{te e potvrdeno deka intuitivnoto rakovodewe koe ne se bazira na fakti i znaewe e edna od glavnite pri~ini, ako ne i najgolemata za slabiot uspeh na mnogu kompanii. Sepak, i kaj nas postojat primeri koi ve}e gi praktikuvaat principite na biznis-izvonrednost.

Ona za {to dosega na{ite menaxeri odea vo stranstvo da go slu{nat sega mo`at da go dobijat vo Skopje - ekskluzivnata mo`nost da slu{nat vrvni eksperti od 15 zemji od regionot i po{iroko. ]e izdvojam nekoi od imiwata - d-r Denis L. Vilkoks, eden od najpoznatite svetski PReksperti na svetsko nivo, aktuelen sovetnik na amerikanskiot pretsedatel Barak Obama i avtor na najpoznatata kniga „Odnosi so javnosta – strategii i taktiki”; d-r Dimitrios V. Nikolaidis, ekspert za marketing, menaxment i odnosi so javnosta Vladimir Dimitrof, ekspert za biznis i tehnolo{ki strategii, osobeno vo menxirawe relacii so klienti (CRM), menaxer na uspe{ni proekti za Briti{ telekom, Vintertur, TMobile i Turksel; Veran Mati~, sopstvenik, glaven i odgovoren urednik na srpskata vode~ka nezavisna radio i televizija B92, ekspert koj ima dolgogodi{no iskustvo vo novinarstvoto i bogato iskustvo vo oblasta na op{testvenata odgovornost; d-r Tauno Kekale, ekspert za upravuvawe so kvalitet i inovacii, koj ima 25-godi{na nau~na, istra`uva~ka i konsultantska dejnost posvetena na implementacija na novite tehnologii i upravuvawe so kvalitet; Osman Ejupi, ekspert za biznis i menaxment, pretsedatel na Komisijata za konkurencija na Kosovo, dekan na Fakultetot za biznis-ekonomija i profesor po strate{ko planirawe, biznis i bankarski tehniki i biznis-odlu~uvawe.

Stanuva zbor za dolga lista so vrvni stru~ni lica vo razli~ni oblasti povrzani so raboteweto i ~itatelite }e imaat mo`nost da ja vidat istata na www.bes.com.mk.

Zo{to Show? - zatoa {to e multimedijalen nastan, so videoproekcii, javuvawa vo `ivo na vrvni eksperti, muzika, “netvorking”, mini-saem itn. Nastanot ima za cel da ovozmo`i na edno mesto da se sretnat pretstavnici od razli~ni kompanii koi se na patot da postignat biznis-izvonrednost, ugledni konsultanti, univerzitetski profesori, specijalizirani kompanii ~ii{to uslugi, znaewa i ve{tini mo`at da go unapredat raboteweto i profesionalniot razvoj na svojata kompanija.

Nastanot }e se odviva na dve paralelni sceni. Poradi raznovrsnosta na

temite, sekoj posetitel, vo zavisnost od interesite - za sopstven razvoj ili za razvoj na kompanijata - }e ima mo`nost da odbere koja od temite i koj ekspert }e go slu{a.

Vtoriot del se biznis-kancelariite ili t.n. biznis-ispovedalnici, kade {to sekoj u~esnik }e dobie isklu~itelna mo`nost da ostvari direkten kontakt i da dobie konkretni, stru~ni odgovori od na{ite konsultanti i eksperti. Garantirame deka iskustvoto, znaeweto i kontaktite {to }e gi dobijat }e bidat edinstveni i neprocenlivi, osobeno poradi momentot na zapoznavawe so internacionalno usvoenite modeli za biznis-izvonrednost.

Na nastanot }e ima i panel-diskusii na koi posetitelite }e imaat mo`nost da gi slu{nat izlagawata i da diskutiraat so nekoi od ambasadorite od diplomatskite pretstavni{tva vo Makedonija na tema „Prenesuvawe iskustvo od svoite zemji – Kako kompaniite postignuvaat Business Excellence koristej}i VE principi i modeli”.

So osobeno zadovolstvo mo`am da go najavam u~estvoto na ambasadorite na SAD, Velika Britanija, Slovenija i na Avstrija, koi dosega go potvrdija prisustvoto. ]e ima i panel-diskusija so pretstavnici na makedonskite top-kompanii, koi }e govorat za svoite iskustva vo implementirawe na biznis-modelite i celta - postignuvawe biznis-invonrednost.

Vo ovoj kontekst, prisustvoto na eden vakov nastan e ednostavno neizbe`no, za{to imate isklu~itelna mo`nost da se zdobiete i so znaewe i so kontakti koi }e vi otvorat novi, zna~ajni vrati vo `ivotot, }e izlezete od anonimnosta, }e stanete del od edna golema internacionalna i mo}na korporacija, a toa e ona kon {to site nie se stremime i kako poedinci i kako op{testvo!

Nastanot e organiziran od Una logika,

Evropski centar za mir i razvoj i Nacionalen centar za razvoj na inovacii i pretpriema~ko u~ewe, a poddr`an od Ministerstvoto za obrazovanie i nauka na Makedonija.

61

спорт и рекреација по избор

БУЛ: ОКТОМВРИСКА РЕВОЛУЦИЈА БР.15 СКОПЈЕ; TEЛ: +389 2 3092 190 ФAКС: +389 2 3092 152

ФИТНЕС ЦЕНТАРОТ ОПФАЌА:

ПРОФЕСИОНАЛНИ ТРЕНЕРИ СПРАВИ ЗА КАРДИО ВЕЖБИ 4 ЛЕНТИ ЗА ТРЧАЊЕ, СТАТИЧНИ ВЕЛОСИПЕДИ, СТЕПЕРИ, ОРБИТРЕК ПОВЕЌЕНАМЕНСКИ ДИСПЛЕИ ЗА СИТЕ КАРДИОСПРАВИ СВЕТСКИ ПОПУЛАРНА ОПРЕМА CYBEX И TECHNOGYM ПРОГРАМИ ЗА ИСХРАНА И ВЕЖБАЊЕ ДОДАТОЦИ ВО ИСХРАНАТА4 ПРОТЕИНСКИ ШЕЈКОВИ И БАРОВИ КАФEТЕРИЈА САУНА И ЏАКУЗИ МАСАЖА

info@aleksandarpalace.com.mk www.aleksandarpalace.com.mk