657-Kapital magazin 2

COVER STORY: SPASOT E VO OTVORAWE NA NOVI FIRMI! biznis magazin

M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

QUP^O ZIKOV Osnova~ na Kapital Media Group

ZO[TO SME SUPERBREND? [TO PRAVEVME? [TO E SLEDNO? KADE SAKAME DA STIGNEME?

GO SOZDAVAME BALKANSKIOT BLUMBERG!

foto: FILIP POPOVSKI

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRILOG

EXCLUSIVE

ALEN FAVEI

GLAVEN IZVRШEN DIREKTOR NA PORШE HOLDING, AVSTRIJA

POSTIGNAVME NAJGOLEM PAZAREN UDEL SO NAШITE BRENDOVI VO MAKEDONIJA!

...samo amo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 657 CENA 100 DEN.|30 MAJ, 2012, SREDA|GODINA 13

WWW.KAPITAL.MK

COVER STORY: SPASOT E VO OTVORAWE NA NOVI FIRMI! biznis magazin

4 M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

QUP^O ZIKOV Osnova~ na Kapital Media Group

ZO[TO SME SUPERBREND? [TO PRAVEVME? [TO E SLEDNO? KADE SAKAME DA STIGNEME?

GO SOZDAVAME BALKANSKIOT BLUMBERG!

foto: FILIP POPOVSKI

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRILOG

EXCLUSIVE

ALEN FAVEI

GLAVEN IZVRШEN DIREKTOR NA PORШE HOLDING, AVSTRIJA

POSTIGNAVME NAJGOLEM PAZAREN UDEL SO NAШITE BRENDOVI VO MAKEDONIJA!

...samo amo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 657 CENA 100 DEN.|30 MAJ, 2012, SREDA|GODINA 13

WWW.KAPITAL.MK

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Dimitrie Tucovi} br 20, Skopje, p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 nikolova@kapital.com.mk Pretplata na dnevniot vesnik Kapital i na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplati@kapital.com.mk Reklama: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.com.mk aleksandra@kapital.com.mk Oglasi: Dijana Gulakova ++389 2 3298 110/ lok.105 gulakova@kapital.com.mk Specijalni prilozi: Jasmina Savovska Tro{anovski jasmina@kapital.com.mk Ovlasten praven zastapnik: “Advokatsko druшtvo DE LEGE” Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Filip Popovski Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka.

SODR@INA

IZDVOJUVAME

06 PORTFOLIO

MALI, A GOLEMI

12 COVER STORY Kako do pogolem ekonomski rast i pove}e rabotni mesta?

Spasot e vo otvorawe novi mali firmi!

Otkako ekonomskata kriza udri silno i vrz najrazvienite ekonomii, site zemji sega povtorno se vrtat kon malite i srednite firmi, svesni deka samo tie mo`e da go donesat tolku posakuvaniot ekonomski rast i novi rabotni mesta. I Evropa i SAD izlezot od ekonomskata kriza go gledaat vo otvorawe novi firmi koi }e otvoraat i novi rabotni mesta. Makedonija, iako e mikroekonomija vo koja 92% od firmite imaat pomalku od 10 vraboteni, tie se ostaveni sami na sebe da gi pre`ivuvaat site krizi, bez nikakva poddr{ka od bankite i od dr`avata.

18 KAPITAL MEDIA GROUP QUP^O ZIKOV Osnova~ na Kapital Media Group Zo{to sme Superbrend? [to pravevme? [to e sledno?

Kade sakame da stigneme?

Go sozdavame balkanskiot Blumberg!

22 INTERVJU Alen Favei, glaven izvr{en direktor na Por{e holding, Avstrija Postignavme najgolem pazaren udel so na{ite brendovi vo Makedonija!

Str.12

Cover story

28 MARKETING Konferencija “Brendirawe: patot do potro{uva~ot” Na makedonskata ekonomija & se potrebni brendovi!

30 ANALIZA Poskapuvaat re~isi site surovini Makedonija pred nov cenoven {ok!

36 MENAXER Koj }e pre`ivee }e raska`uva Koi se re{enijata za izlez od krizata?

40 INTERVJU Ian Saterlend, profesor na Bledskata {kola za menaxment Biznis-liderite imaat odgovornost da vodat, no i da sledat 44 NA RU^EK SO.....

D-r Vladimir Чadikovski Cel `ivot sum so medicinata

12 INFLACIJA?!

Poskapenite surovini na svetskite berzi za nepolna godina }e ja krenat cenata na hranata i na oblekata vo Makedonija.

Dodeka svetskite analiti~ari na pazarot na resursi gi proektiraat cenite na osnovnite surovinski bazi, makedonskite proizvoditeli ve}e gi kalkuliraat novite tro{oci vo krajnata cena na najzastapenite proizvodi po raftovite vo marketite.

Velat, dokolku se ispolnat prognozite deka do 2013 godina klu~nite surovini vo svetot }e poskapat, nemaat drug izbor osven da “zalepat” novi ceni na nivnite proizvodi.

Str. 30

Analiza

49 SPECIJALEN PRILOG Skopje se gradi 61 MOBILNA TELEFONIJA Pamaten telefon vo sekoja smisla na zborot HTC One S- lesen kako perduv, sovr{en za biznis i za zabava 62 TEHNOLOGII I BIZNIS Redizajnirana idnina na prebaruvaweto

30

6 PORTFOLIO BUSINESS SBRIEF

STOPANSKA BANKA FINANSIRA IZGRADBA NA STANBEN KOMPLEKS

topanska banka Skopje odobri kredit za izgradba na golem stanben kompleks „Grand Presti`” na investitorite Impeksel 2 i Euroaktiva.

Stanuva zbor za stanben kompleks od 80.000 metri kvadratni i celosnata finansiska konstrukcija za istiot e vo rangot nad 60 milioni evra. Dve od stanbenite zgradi se vo finalna faza na izgradba, a vo proces na podgotovka e izgradbata na u{te ~etiri zgradi so {to proektot }e go postigne krajniot planiran izgled.

Generalniot direktor na Stopanska banka, Gligor Bi{ev, izjavi deka poddr{kata {to ja obezbedi bankata za ovoj proekt e dokaz deka tie gi sledat signalite od Narodnata banka za zgolemuvawe na kreditiraweto. „Osven finansiskata poddr{ka za investitorite, {to }e ja dobivaat vo sekoja faza od realizacija na proektot, Stopanska banka istovremeno }e obezbedi i kreditna poddr{ka za site klienti {to }e sakaat da kupat stanovi”, izjavi Bi{ev.

S

MAKEDONSKITE F GO GUBAT GR^KIOT akedonskiot izvoz vo Grcija vo prviot kvartal od godinava e najmal vo istorijata na trgovskite odnosi me|u dvete zemji. Iznesuva samo 39 milioni dolari. U{te postra{no e {to pokrienosta na uvozot od Grcija so izvoz od Makedonija e samo 25,2

M

GRAFIK NA NEDELATA

indeksni poeni, {to e istoriski najnisko nivo. Uvozot od Grcija iznesuva 156 milioni dolari.

Ova zna~i deka Makedonija ja gubi Grcija kako pazar, iako & e sosedna zemja i dr`ava-~lenka na Evropskata unija, so relativno daleku pogolema kupovna mo} od taa na doma{niot pazar i od taa vo

PROIZVODSTVOTO NA KRAVJO MLEKO ZGOLEMENO ZA 0,7%, A UVOZOT ZA 35% ZA PET GODINI o Makedonija vo 2011 godina se proizvele 376,3 milioni litri mleko, {to e samo za 0,6% pove} e vo sporedba so prethodnata 2010 godina. Ako se sporedi proizvodstvoto na mleko vo izminatite pet godini, toga{ koli~inata na proizvedeno kravjo mleko lani e pogolema samo za 0,7% vo sporedba so 2007 godina.

Golem pad na proizvodstvoto na kravjo mleko od duri 21% vo izminatite pet godini ima kaj zemjodelskite pretprijatija i zadrugi, dodeka proizvodstvo na kravjo mleko kaj individualnite semejstva e zgolemeno za samo 1,92%.

Ovie rezultati poka`uvaat deka subvenciite za mleko koi vlasta im gi ispla}a na zemjodelcite na teren imale mnogu mal efekt, odnosno re~isi voop{to ne go zgolemile proizvodstvoto na kravjo mleko. Od druga strana, uvozozt na mleko vo izminatite pet godini e zgolemen za 35%.

V

VKUPNO PROIZVODSTVO NA KRAVJO MLEKO (000 litri) 380.000 370.000

373.706

374.103

376.290

368.217

360.000 350.000 342.622

340.000 330.000 320.000

2007

2008

2009

2010

2011

BROJ 657

30/05/2012

7

www.kapital.mk

FIRMI T PAZAR drugite sosedni, pa i zemji vo regionot.

Aktuelnata kriza vo Grcija ne e edinstvenata pri~ina za kolapsot na makedonskiot izvoz na gr~kiot pazar. Nadolniot trend zapo~nuva porano, u{te vo 2009 godina, koga krizata vo Grcija ne be{e ni po~nata. Po rekordniot izvoz od 536 milioni dolari vo 2008 godina, ve}e

vo 2009 godina makedonskiot izvoz vo Grcija pa|a na 291 milion dolari i ottoga{ bele`i kontinuiran pad.

“Zagri`enost treba da ima vo odnos na trgovskata razmena na Makedonija so Grcija ako se sporedat dvi`ewata vo izminatite meseci so 2008 godina, koja za zemjava be{e edna od dobrite godini vo nadvore{no-trgovskata razmena (finansiskata kriza s$ u{te be{e vo zarodi{ i posledicite s$ u{te ne se ~uvstvuvaa vrz trgovijata).

Nikoga{ ne sme imale tolku mal indeks na pokrienost na uvozot so izvozot so ju`niot sosed. Na{iot izvoz vo prvite tri meseci od godinava e namalen za 69% vo sporedba so 2008 godina”, veli Qubica Nuri, vi{ sovetnik na Me|unarodniot odbor na Stopanskata komora za me|unarodna sorabotka.

Izvozot na Makedonija vo Grcija se na 44 proizvodi, {to e svede samo s dvojno pomalku od prethodno, koga izvezuvavme 86 proizvodi. Najmnogu izvvezuvav ezuvame tekstil, proizvodi od crnata i oboenata metalurgija i zemjodelskood obo prehranbeni proizvodi. Zabele`itelno prehra e deka za tri godini drasti~no e namalen izvozot na crnata i na namale oboenata metalurgija, koj pa|a od 56 oboena milioni dolari vo prviot kvartal milion vo 2008 godina na samo 8,3 milioni dolari vo 2011 godina. Za re~isi tri pati e namalen i izvozot na tekstil vo Grcija. Vo uvozot dominiraat energen(naftata) i proizvodi od crnata i site (na od oboenata metalurgija i od prehranbenata industrija.

BUSINESSBRIEF

27 MILIONI EVRA KREDITI OD PROKREDIT VO PRVIOT KVARTAL rokredit banka zabele`a krediten rast od 10,32% vo prviot kvartal od godinava, koga bile isplateni 2.419 krediti vo vkupen iznos od 27 milioni evra.

Menaxmentot na bankata soop{ti deka godinava o~ekuvaat kreditnoto portfolio da im se zgolemi za 10% i da se zgolemi pobaruva~kata za dolgoro~ni krediti za refinansirawe na postoe~kite krediti. „Kampawata za krediti za finansirawe na stari i novi investicii so rok na otplata do 15 godini e so cel da izlezeme vo presret na potrebite na na{ite klienti. Poradi krizata, firmite imaat problem so servisiraweto na kreditite, bidej} i amortizacionite planovi ne se prilagodeni na novata profitabilnost i pari~en tek”, izjavi Jovanka Joleska-Popovska, generalen direktor na Prokredit banka.

P

NAJLO[ITE DIREKTORI SPORED FORBES o svoeto najnovo izdanie Forbes objavi edna malku nevoobi~aena lista: direktori koi{to dosega ve}e treba{e da ostanat bez rabota. Listata e sostavena pred JP Morgan

V

STIV BALMER MICROSOFT

Spored Forbs naslednikot na Gejts vo Microsoft ja trgna korporacijata od brzoraste~kite pazari (muzika, tablet kompjuteri...), ja sru{i vrednosta na akciite i otpu{ti iljadnici lu|e.

EDVARD LAMPERT SEARS HOLDING

Otkako e na ~elo na Sears, ja proma{i sekoja cel na kompanijata.

Akciite padnaa od 170 dolari vo 2007 godina na 30 dolari.

Chase da ja objavi zagubata od tri milijardi dolari.

Bi bilo interesno da se vidi na koe mesto }e go stavea generalniot direktor na bankata, Xejmi Dajmon.

MAJK DJUK WALL-MART

Samo poradi golemata afera so korupcija koja „Wujork tajms” ja otkri vo operacite na Wall-Mart vo Meksiko, Djuk trebalo da bide otpu{ten odamna.

XEFRI IMELT GENERAL ELECTRIC

Finansiskata kriza poka`a deka pod vodstvo na Imelt kompanijata se pretvori od proizvoden gigant vo finansiska ka{a, a akciite zagubija 2/3 od vrednosta.

PORTFOLIO VO FOKUS

BROJKI:

18

milijardi evra }e se dokapitaliziraat najgolemite gr~ki banki

Svetskite lideri se soglasuvaat deka e mnogu va`no Grcija da ostane vo evrozonata.

33

iljadi evra pomo{ dobiva godi{no sekoj gr~ki gra|anin od EU

300

milioni dolari plata imal lani najplateniot menaxer vo SAD, Tim Kuk

BARAM OBAMA PRETSEDATEL NA SAD

TRENDOVI

PRODA@BATA NA MOBILNI TELEFONI PA\A

o prvite tri meseci od godinava vo svetot se prodadeni 419 milioni mobilni telefoni i “smartfoni”, {to e 2% pomalku od prviot kvartal lani. Analiti~arite velat deka proda`bata na godi{no nivo e namalena prv pat od vtoriot kvartal vo 2009 godina dosega. Kvartalnata proda`ba na “smartfoni” e zgolemena za 45%, na 144,4 milioni uredi, a okolu 56% od pazarot go pokrivaat uredite so operativen sistem Android.

Najgolemiot svetski proizvoditel na mobilni telefoni, Samsung, proda`bata ja zgolemil za 25%, a pazarniot udel mu porasnal od 16 na 20,7%. Nokia, do pred dve godini prva na pazarot, e potisnata na vtoro mesto, a vo prviot kvartal prodala 83,2 milioni mobilni telefoni. Nejziniot udel na pazarot e namalen od 25,1% na 19,8%.

V

GERMANSKITE TURISTI JA BOJKOTIRAAT GRCIJA?

ezervaciite na germanskite turisti za odmor vo Grcija padnale za 50% po parlamentarnite izbori od 6 maj, veli Georgios Drakopulos, generalen direktor na Zdru`enieto na gr~kite turisti~ki kompanii. Antigermanskiot sentiment vo Grcija, koj{to postoi poradi stavovite na germanskiot kancelar za re{avaweto na gr~kata finansiska kriza, gi odvra}a germanskite turisti od patuvawe vo taa zemja, prenesuva germanskiot „Der [pigel”. Germancite se {okirani koga }e gi vidat snimkite od paleweto na germanskite znamiwa vo Atina ili plakatite na koi{to Angela Merkel e prika`ana vo nacisti~ka uniforma.

Vode~kiot germanski turisti~ki operator, TUI, gi namali cenite za odmor vo Grcija za 10% na po~etokot od sezonava.

R

10 VOVEDNIK

Zemjata na golemi spomenici i mali kompanii

Биљана Здравковска Стојчевска zdravkovska@kapital.com.mk

Kako {to Makedonija gradi s$ povisoki spomenici, ekonomijata i kompaniite ne stanuvaat s$ pomali. Taka, lani site 73 iljadi firmi vo Makedonija imale vkupen obrt od 16,4 milijardi evra.

Toa e isto kolku {to pravat 20-te najgolemi kompanii vo Hrvatska ili 10-te najgolemi kompanii vo Bugarija. Ili posebno grandiozno zvu~i podatokot deka duri 92% od site firmi imaat od nula do 10 vraboteni ili deka samo 5% od site 73 iljadi kompanii vo Makedonija izvezuvaat. E da, voop{to ne e lesno edna kompanija od mala da stane golema i da po~ne da izvezuva, da vrabotuva i da investira doma i vo stranstvo.

Lesno e ekonomskata prerodba da se stavi na hartija, no treba da se raboti za taa da se slu~i i vo praktika

a makedonskite gluposti nema kriza. Edna od pogolemite gluposti vo moreto koi Makedonija gi producira vo izobilie e onaa deka op{tina Centar planira da se preimenuva vo Aleksandrija. Nekoj o~igledno e vlezen vo te`ok film deka e Aleksandar Makedonski, pa zatoa, treba da gradi i gradovi koi }e gi narekuva Aleksandrii. Koe li }e bide objasnuvaweto za ovoj nebulozen poteg? Ili mo`ebi so ova treba da si gi le~ime ranite na srcata patriotski, otkako mnogu ulici i u~ili{ta niz metropolata }e go nosat imeto na vidni komandati na ONA?! Kako poinaku da go sfatime ova, kako glupava frustracija? Koja go ~ini dr`avniot buxet te{ki pari?! No, na glupostite im nema kraj. Na “aleksandriskiot” plo{tad }e se gradi u{te eden spomenik.

Toj }e bide na Majka Tereza i }e bide pogolem duri i od onoj na “voinot so kow”. Duri i od onoj na tatkoto na “voinot na kow”. [to li }e bide sledno? Na nikoj ve} e ni{to ne mu e jasno. Najmalku od s$ e jasno zo{to zo{to dr`avata treba da pla}a so javni pari za da se izgradi podzemna soobraja} nica za da se podobri pristapot do zgradata na VMRO-DPMNE. Aj da ka`ea deka }e gradat podzemna soobra}ajnica za podobar pristap do Klini~kiot centar, pa i da sfatevme zo{to toa }e se finansira so javni pari.

No, kako {to Makedonija gradi s$ povisoki spomenici, ekonomijata i kompaniite ne stanuvaat s$ pomali.

Taka, lani site 73 iljadi firmi vo Makedonija imale vkupen obrt od 16,4 milijardi evra. Toa e isto kolku {to pravat 20-te najgolemi kompanii vo Hrvatska ili 10-te najgolemi kompanii vo Bugarija. Ili posebno grandiozno zvu~i podatokot deka duri 92% od site firmi imaat od nula do 10 vraboteni ili deka samo 5% od site 73 iljadi kompanii

Z

vo Makedonija izvezuvaat. E da, voop{to ne e lesno edna kompanija od mala da stane golema i da po~ne da izvezuva, da vrabotuva i da investira doma i vo stranstvo. Ne e lesno nitu da izgradi{ avtopat ili termocentrala. Za da stanat vidlivi ekonomskite rezultati treba mnogu pari, trud i vreme.

Da se napravi ekonomska prerodba na hartija e mnogu lesno. Da se napravi ekonomska prerodba vo makedonskata realnost, o~igledno, ne e tolku lesno. Mnogu polesno e da se gradat spomenici. Niv site }e gi vidat. Mo`ebi zatoa zborot prerodba ve}e ne go slu{ame. A glavata ni ja napolnija. Prerodba vo 100 ~ekori, nadgradena i pro{irena programa na prerodbata vo 100 ~ekori... Taman vlegovme vo prerodbeni~kiot film, sega treba da se oladime so nov bran sve`ina... ]e se fokusirame li nekoga{ na ekonomijata? Na toa kako na{ite kompanii i ekonomijata da stanat pogolemi, kako da se otvorat novi rabotni mesta i da se namali nevrabotenosta, kako da se podobri `ivotniot standard...?

No, za da ni bide podobro, ministerot za finansii n$ uveruva deka ekonomijata denes e tri pati podobra od vremeto koga na vlast bile SDSM. Ako be{e ekonomijata tri pati podobra, nevrabotenosta nema{e da bide nad 30% pove} e od 20 godini, trgovskiot deficit nema{e sekoja godina da ru{i rekordi, uvozot na hrana nema{e da porasne nad 700 milioni evra, tuku }e se namaluva{e. Ako ekonomijata be{e tri pati podobra, prose~nata plata vo Makedonija }e be{e pogolema, }e ima{e pove}e firmi i pove}e fabriki, }e imavme izgradeno pove}e od sedum kilometri avtopat za izminative {est godini, }e imavme pove}e izvozni {ampioni, }e imavme pove}e brendovi... ]e imavme podobra ekonomija! No, za `al, nemame podobra ekonomija.

12 COVER STORY:

KAKO DO POGOLEM EKONOMSKI RAST I POVE]E

SPASOT E VO OTVO NOVI MALI FIRM

BIQANA ZDRAVKOVSKA-STOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk

ekoja uspe{na i golema kompanija nekoga{ bila mala, nepoznata i rizi~na firma.

Dene{nite mali firmi se seme za idniot uspeh na ekonomijata. Tokmu zatoa se veli deka malite i srednite firmi se dvigatel na sekoja ekonomija.

Koga stanuva zbor za Makedonija ova e pove}e od samo fraza. Koga stanuva zbor za

S

Makedonija podatocite poka`uvaat deka makedonskata ekonomija e mikroekonomija.

Duri 92% od site firmi vo Makedonija imaat od nula do 10 vraboteni. Vo ovie 67 iljadi mali i mikrofirmi rabotat blizu 80% od site vraboteni, a tie sozdavaat pove}e od 60% od Bruto-doma{niot proizvod na Makedonija. No, tretmanot na malite i mikrofirmi vo Makedonija e daleku pod nivnoto u~estvo i zna~ewe.

Malite i mikrofirmi vo Makedonija se ostaveni da pre`ivuvaat bukvalno sami na sebe. Za bankite se premnogu rizi~ni i

ZLATKO KALENIKOV PRETSEDATEL NA SOJUZOT NA STOPANSKI KOMORI

trategija za ekonomski rast preku razvoj na malite i srednite pretprijatija e model baziran na inovativnost i kreirawe na povisoka dodadena vrednost. Ova e edinstven model koj doka`ano ovozmo`uva brz i odr`liv ekonomski rast so visoki stapki na porast na BDP, bidej}i malite i srednite pretprijatija se dvigatel na ekonomijata.

S

nedovolno sposobni za kredit oti nemaat golemi imoti da gi zalo`at pod hipoteki, a premnogu se slabi za da ispregovaraat i da se izborat za pogolemi subvencii od dr`avata.

No, otkako ekonomskata kriza udri silno duri i vrz najrazvienite ekonomii site zemji sega povtorno se vrtat kon malite i srednite firmi, svesni deka samo tie mo`e da go donesat tolku posakuvaniot ekonomski rast i novi rabotni mesta. I Evropa i SAD izlezot od ekonomskata kriza go gledaat vo otvorawe novi firmi koi } e otvoraat i novi rabotni mesta. Evropskata unija toa duri go stavi na hartija.

Pa taka glaven prioritet na EU za 2012 i 2013 godina e podobruvawe na uslovite za pretpriemni{tvo i namaluvawe na administrativnite pre~ki za 25%.

MAKEDONIJA E MIRKOEKONOMIJA! Silata na malite firmi se meri spored toa kolku vrabotuvaat i kolku pridonesu-

Otkako ekonomskata kriza udri silno i vrz najrazvienite ekonomii site zemji sega povtorno se vrtat kon malite i srednite firmi, svesni deka samo tie mo`e da go donesat tolku posakuvaniot ekonomski rast i novi rabotni mesta. I Evropa i SAD izlezot od ekonomskata kriza go gledaat vo otvorawe novi firmi koi }e otvoraat i novi rabotni mesta. Makedonija, iako e mikroekonomija vo koja 92% od firmite imaat pomalku od 10 vraboteni, tie se ostaveni sami na sebe da gi pre`ivuvaat site krizi, bez nikakva poddr{ka od bankite i od dr`avata mikrofirmi, dodeka golemite firmi imaat u~estvo od 38% vo vkupnite prihodi.

Ako se analizira ostvarenata vkupna dobivka pred odano~uvawe vo makedonskata ekonomija minatata godina u~estvoto na malite i mikrofirmite e u{te pogolemo.

Taka malite i srednite firmi lani napravile 47% od vkupniot profit pred odano~uvawe ili vkupno 617 milioni evra, dodeka profitot pred odano~uvawe na golemite firmi izneusva 492 milioni evra, {to e u~estvo od 37% vo vkupniot profit pred odano~uvawe na makedonskata ekonomija vo 2011 godina.

Duri 92% od site firmi vo Makedonija imaat od nula do 10 vraboteni. Vo ovie 67 iljadi mali i mikrofirmi rabotat blizu 80% od site vraboteni, a tie sozdavaat pove}e od 60% od Bruto-doma{niot proizvod na Makedonija.

No, iako se broj~ano dominantni, malite firmi se daleku pomalku otporni na krizi i ekonomski {okovi vo sporedba so srednite i golemite firmi. Vo uslovi na kriza kaj malite firmi mnogu pobrzo se namaluva brojot na vraboteni, a bidej} i nemaat golemi zalihi i finansiski rezrevi, sekoe pogolemo namaluvawe na pobaruva~kata za nivnite proizvodi vedna{ se odrazuva na nelikvidnosta i pogolema potreba od obrtni sredstva. Vo uslovi koga bankite gi smetaat za rizi~ni i odbivaat da gi poddr`at vo ovie te{ki ekonomski ciklusi mnogu od malite i mikrofirmi bankrotiraat. Statistikata poka`uva deka vo prvite tri godini golem procent od novootvorenite firmi bankrotiraat. Pa zatoa ekspertite smetaat deka e potrebno postojano da se otvoraat novi rabotni mesta. milijardi evra obrt Situacijata e sli~na i vo ramki imale site firmi vo na Evropskata unija. MikrofirMakedonija vo 2011 mite koi vrabotuvaat pomalku od godina 10 lu|e so~inuvaat duri 91,5% od

RABOTNI MESTA?

ORAWE MI!

16,4

vaat vo sozdavaweto na vkupnata vrednost vo ekonomijata. Ako se analiziraat oficijalnite statisti~ki podatoci toga{ mo} ta na malite firmi e navistina golema.

Site firmi vo Makedonija minatata godina imale obrt ili vkupni prihodi od 16,4 milijardi evra, {to vo sporedba so prethodnata 2010 godina e rast za 13%. Vkupnata dobivka pred odano~uvawe, pak, {to site firmi ja ostvarile lani iznesuva 1,3 milijardi evra, {to e godi{en rast od okolu 12%.

Ako se analiziraat podetalno ovie podatoci mo`e da se vidi deka malite i mikrofirmi lani imale najmnogu prihodi od 6,4 milijardi evra, golemite firmi rabotele so vkupni prihodi od 5,6 milijardi evra, dodeka srednite firmi lani ostvarile prihodi od 2,4 milijardi evra. Duri 43% od vkupnite prihodi na makedonskata ekonomija lani gi napravile malite i

PREDNOSTI NA MALITE FIRMI Fleksibilnost i brzo prilagoduvawe na potrebite na pazarot; Podgotvenost za umre`uvawe zaradi namaluvawe na rizicite; Direkten kontakt na klientot so sopstvenikot na firmata; Podobro iskoristuvawe na ~ove~kiot kapital i osposobenost na vrabotenite za obavuvawe razli~ni zada~i; Pogolema podgotvenost starata tehnologija da ja zamenuvaat so nova, pobrza primena na novi znaewa i biznis-modeli.

NEDOSTATOCI NA MALITE FIRMI Golema skoncentriranost na pove}e obvrski i zada~i kaj sopstvenikot, {to mo`e da dovede do neorganiziranost na raboteweto; Pomal i pote`ok pristap do izvori na finansirawe; Nedostig od specijaliziran kadar za oddelni delovni funkcii; Pogolema podlo`nost na finansiski krizi i nelikvidnost; Poslaba pregovara~ka mo} vo odnosite so dobavuva~ite i kupuva~ite; Uspehot mo`e lesno da im se naru{i so pojava na posilna konkurencija; Pote{ko gi podnesuvaat sezonskite oscilacii na pazarot.

DIMITAR RISTOVSKI IZVR[EN DIREKTOR NA EVROPSKATA BIZNIS-ASOCIJACIJA

konomskiot sistem na Makedonija e proizvod na eden minat sistem. Transformacijata od porane{niot sistem vo edna efikasna pazarna ekonomija so razvien sektor na mali i sredni pretprijatija bara vreme. Osven dr`avna pomo{ za olesnuvawe na procedurite za rabotewe, namaluvawe na danocite, pretpriema~ki trening i obrazovanie, pottiknuvawe na mladite da razmisluvaat vo taa nasoka, potrebno e i kreirawe na novi finansiski instrumenti koi }e ovozmo`at brzo otvorawe na takvi mali i sredni pretprijatija, zatoa {to sega imame situacija kade {to kreditite baraat golemi zalo`uvawa.

E

13

58% od site novootvoreni rabotni 14 duri mesta. Vo malite i mikrofirmi se vrabovkupniot broj firmi, a vo niv se otvoraat

teni duri 50% od vkupniot broj vraboteni, a tie sozdavaat 40,4% od bruto-doma{niot proizvod, odnosno od vrednosta na site proizvodi i uslugi koi Evropskata unija gi proizveduva za edna godina. Poradi toa vo EU postojat brojni povlastici za mali firmi, a osmisleni se i posebni politiki za samovrabotuvawe, dodeka malite firmi vo Makedonija se ostaveni sami na sebe da pre`ivuvaat. Fakt e deka spored strukturata Makedonija e mikroekonomija. No, za malite i mikrofirmi da stanat sredni i golemi potrebna im e pogolema poddr{ka ili pomo{. Ili vo nedostig na pomo{, Ako vo Makedonija sekoja godina se otvoraat po 9 iljadi barem da ne im se odmaga. novi mali firmi, {to e godi{en rast od 9%, a vo niv „Ekonomskiot sistem na Makedonija e proizprose~no da se vrabotuvaat po ~etiri lica, Makedonija za vod na eden minat sistem. Transformacijata od porane{niot sistem vo edna efikasna pet godini }e ja prepolovi nevrabotenosta od sega{nite 31% pazarna ekonomija so razvien sektor na na 15%. Ova e su{tinata na Strategija za ekonomski rast mali i sredni pretprijatija bara vreme. preku razvoj na malite i srednite pretprijatija koja neodamOsven dr`avna pomo{ za olesnuvawe na procedurite za rabotewe, namaluvawe na na ja predlo`i Sojuzot na stopanski komori na Makedonija danocite, pretpriema~ki trening i obrazovanie, pottiknuvawe vo javna administracija. Toj na mladite da razmisluvaat MALITE FIRMI GODI[NO model e neodr`liv. Mladite vo taa nasoka, potrebno e i DOBIVAAT SAMO 140 pretpriema~i, od druga strana, kreirawe na novi finansiski ILJADI EVRA SUBVENCII treba da znaat deka neuspehot ne od vkupniot obrt instrumenti koi }e ovozmo`at na makedonskata e sram. Nekoj edna{ se obidel i Spored podatocite od SSK malite i brzo otvorawe na takvi mali i ekonomija go pravat propadnal vo biznisot, ne e toa srednite pretprijatija sega dobivaat malite i mikrofirmi sredni pretprijatija, zatoa {to lo{a rabota. Toj se steknal so samo 140 iljadi evra subvencii sega imame situacija kade {to mnogu golema vrednost i iskustvo, godi{no od dr`avata. Tie predlagaat kreditite baraat golemi zalo`uvawa. No, koe treba da bide samo eden ~ekor pobmalite firmi da dobivaat godi{no 35 najva`noto e deka treba da se promeni men- lisku do uspehot. Neuspehot e samo eden milioni evra subvencii od dr`avata. talitetot. Ne mo`eme site da se vrabotime ~ekor poblisku do uspehot�, veli Dimitar

43%

16 COVER STORY Ristovski, izvr{en direktor na Evropskata biznis-asocijacija.

SAMO MALITE FIRMI MO@E DA JA NAMALAT NEVRABOTENOSTA Ako vo Makedonija sekoja godina se otvoraat po 9 iljadi novi mali firmi, {to e godi{en rast od 9%, a vo niv prose~no da se vrabotuvaat po ~etiri lica, Makedonija za pet godini }e ja prepolovi nevrabotenosta od sega{nite 31% na 15%.

Ova e su{tinata na Strategija za ekonomski rast preku razvoj na malite i srednite pretprijatija koja neodamna ja predlo`i Sojuzot na stopanski komori na Makedonija.

Vo ramki na Stretegijata od Sojuzot predlagaat 10 konkretni merki za podobruvawe na delovnata klima preku rast na malite i sredni pretprijatija. „Ova e model baziran na inovativnost i kreirawe na povisoka dodadena vrednost preku razvoj na malite i sredni pretprijatija. Ova e edinstven model koj doka`ano ovozmo`uva brz i odr`liv ekonomski rast so visoki stapki na porast na BDP, bidej}i malite i srednite pretprijatija se dvigatel na ekonomijata”, veli Zlatko Kalenikov, pretsedatel na Sojuzot na stopanski komori. Ako se realiziraat ovie merki od SSK velat deka godi{no bi se otvorale po okolu 9 iljadi mali i sredni pretprijatija vo oblasta na uslugite, zemjodelstvoto,

trgovijata, turizmot i nekoi drugi oblasti se deka pove}eto banki, kolku i da se reod industrijata. Pod pretpostavka deka klamiraat deka se bliski do stopanstvoto sekoe novootvoreno malo pretprijatie }e i malite firmi, s$ pomalku sakaat da vraboti prose~no po ~etiri lica vo tekot vleguvaat vo kreditni odnosi so malite na slednite pet godini vo Makedonija bi firmi koi imaat problemi od ovoj tip. se otvorile 45 iljadi mali firmi i 180 A lanskata kreditna linija od Evropskata iljadi lica, ili po 36 iljadi lica bi se investiciska banka vo iznos od 50 milioni vrabotile godi{no. So toa stapkata na evra koi bea ekspresno iskoristeni, poka`a nevrabotenost bi se namalila od sega{nite deka kaj malite i srednite firmi ima glad za povolni krediti. Ovie krediti MBPR 31% na 15%. preku delovnite banki gi plasira{e so BANKITE NE SAKAAT kamata od 5,5% i rok na vra}awe od 3 DA KREDITIRAAT MALI FIRMI godini. MBPR isto taka nudi i Najgolem problem na malite i mikrokrediti za koi kamatata i mikrobiznisi vo Makedonija e rokovite na otplata gi utvrduvaat nedovolniot i te`ok pristap do delovnite banki preku koi se finansii. Neoficijalnite podaplasiraat ovie kreditni linii. toci od bankite vo Makedonija od site firmi vo No, biznismenite velat deka poka`uvaat deka vo poslednite Makedonija imaat problemite po~nuvaat koga }e nekolku meseci najmnogu se od- pomalku od dojdat vo bankite. Bidej}i pove} bivaat barawata za kredit koi 10 vraboteni eto banki ne sakaat voop{to da doa|aat od malite i mikrofirmi. im davaat krediti na malite Istovremeno nivnoto u~estvo vo vkupniot iznos na lo{i i nenaplativi krediti vo firmi. Onie banki koi se raspolo`eni da kreditiraat mali i mirkofirmi toa bankite postojano raste.

Podatocite od teren poka`uvaat deka go pravat po nepovolni uslovi, poradi s$ pove}e pretprijatija se soo~uvaat so koi firmite u{te tolku zaglavuvaat vo problemi da go zatvorat takanare~eniot zadol`enost. „magi~en krug” na razli~niot rok na Vo uslovi koga dr`avata stoi nastrana naplata na pobaruvawata i obvr- i ne prezema nikakvi merki, ne mo`e da skite. Tokmu zatoa na malite firmi im o~ekuvame ni{to drugo osven sekoj den da e potrebna navremena poddr{ka od gi broime firmite koi }e objavat bankrot bankite No, svedo{tvata na mnogu firmi i lu|eto koi }e ostanat bez rabota.

92%

18 KAPITAL SUPERBRAND

REND? B R E P U S E M S O T [ O Z [TO PRAVEVME? [TO E SLEDNO? ?

E M E N G I T S A D E M A KADE SAK

GO SOZDAVAME BALKANSKIOT BLUMBERG! Denes Kapital svojata konkurencija ne ja gleda kako lokalna - makedonska. Nam ne ni konkurira “Dnevnik�

Utrinski, Vest, Fokus, Nova Makedonija .... Nam konkurencijata ni e Google!

Zo{to? Zatoa {to ima vesti na site svetski jazici, od sekade... Kratki vesti... Mnogu kratki, tolku kolku {to mu treba na eden prose~en konsument! Toa zna~i deka konkurencijata vo mediumite stanuva globalna, svetska. Mnogu od na{ite ~itateli vo tekot na denot se informiraat od desetici portali na internet... Mora da se menuva pristapot ... [to novo mo`eme da ponudime...

Da go pogledneme samo YouTube... tamu mo`ete da najdete klipovi od site meridijani, na site jazici... vo sekoe vreme... Toa go menuva potro{uva~ot! Toj kreira drugi potrebi i o~ekuvawa... Novite tehnologii i sredstva za komunikacija, kako i socijalnite mre`i kako Facebook, Twitter, Myspace, LinkedIn... gi menuvaat karakterite na lu|eto... N$ menuvaat i nas vo mediumite sekako... Neminovno ...

BROJ 657

30/05/2012

19

www.kapital.mk

Kapital Media Group, sega e ispraven pred noviot liderski predizvik ... Od konvencionalna izdava~ka kompanija na pe~ateni vesnici da prerasne vo inovativna moderna kompanija vo koja }e rabotat specijalizirani analiti~ari za biznis, finansii i politika.

Na{ite novi predizvici se da odgovorime zo{to ne{tata se slu~uvaat, koi se scenarijata i koi se re{enijata? Kompanijata }e gradi sosema nova internet platforma za vesti, analizi, predviduvawa i scenarija! Nova Vizija!

Mnogu brzo vo sledniot period preminuva vo celosno elektronsko aplicirawe na sodr`inite na dnevniot vesnik Kapital, so silna interaktivna platforma na komunikacija so svojata publika. Integriran sistem na komunikacija – portal i socijalni mre`i }e go sozdademe edinstveniot elektronski dneven vesnik na internet ...

Denes dnevniot vesnik Kapital go ~itaat okolu 9.000 do 10.000 ~itateli, od koi pove}e od 90% ne ~itaat na Internet! Stanuva zbor za mlada ili publika vo sredni godini, delovno silno potentna, mobilna i povrzana ...

Vo zavr{na faza e i podgotovkata na na{ata tv produkcija i osnovaweto na na{ata internet televizija ... Go sozdavame makedonskiot Blumberg!

QUP^O ZIKOV zikov@kapital.com.mk

tora godina po red Kapital magazin e Superbrend na Makedonija!

Prekrasen uspeh za mladiot tim na na{ata kompanija!

Golem pottik! Silna emocija!

Predve~erie na ostvaruvawe na na{ite golemi planovi {to }e gi realizirame naskoro!

Pove}e pati sum napi{al, a i javno sum zboruval za toa kako Kapital stana golem makedonski brend i toa po~nuvaj} i od “nula” vo 1999 godina! Deneska nekoi ne{ta bi gi povtoril, no pove}e sakam da vi soop{tam {to }e pravime vo mesecite i godinite {to doa|aat! [to }e bide novo? Koi se promenite? I zo{to }e gi pravime? Nie vo Kapital Media Group sekoga{ jasno i gromoglasno sme najavuvale {to }e rabotime, oti pobedni~kite delovni tajni najdobro se ~uvaat i razvivaat koga gi spodeluvate so javnosta, klientite i so prijatelite ...

Neodamna se vrativ od SAD ... Vo Wujork gi posetiv Bloomberg i Wujork tajms ...

Sakam da spodelam so vas, po~ituvani ~itateli, deka vo “golemoto jabolko” samo gi potvrdiv na{ite prekrasni delovni zamisli i inovacii koi }e gi sprovedeme

V

nabrgu po~nuvaj}i od esenva ... I za ova }e vi napi{am deneska, i vo nedelite {to doa|aat na ova mesto ...

Zna~i, kako stanavme brend?

Neodamna na edno mesto ka`av deka koga, pred edna godina, kako gostin na predavaweto na Piter Fisk, eden od najbaranite magrketing-gurua, imav ~est da se obratam pred okolu dveste makedonski manaxeri, i da ja raska`am prikaznata za “Kapital”, rekov deka za da ostvarite eden proekt i da sozdadete brend, zamislata mora da se transformira vo emocija koja ne ve ostava miren. Mora da sonuvate... Sonot vo eden moment mora da vi sozdade frustracija...! Mora da vi bide te{ko da go ostvarite proektot! Da do`iveete katarza! Da nemate pari da investirate, da barate partneri, sekojdnevno, i po nekolku ~asovi vo denot da im ja ka`uvate zamislata, da raska`uvate... I toa da go pravite sekoga{ od po~etok... Da sonuvate, i koga ne spiete... Da sonuvate odej}i! Mora da go otsonuvate proektot. Taka se sozdava “hemija” me|u proektot, lu|eto koi go realiziraat proektot i osnova~ot!

Seto toa vodi kon povisok stepen na identifikacija na proektot, i ra|awe na brendot!

Brendot se ra|a! No, sekoj proizvod ili proekt ne e brend!

“Kapital Media Group” rodi brend! Kapi-

Mediumskite informacii denes se pla}aat vo dve valuti: ednata e onaa starata - parite... No, vtorata valuta e magi~na! “Vnimanieto” e valuta!

Pra{aweto e zo{to deneska nekoj bi potro{il vreme da gi ~ita ili slu{a i gleda na{ite informacii i analizi!? Objaveni na televizija! Ili na hartija koja nemilosrdno sme ja tro{ele vo tekot na v~era{niot den da go ispe~atime dene{noto izdanie! “Zo{to da te ~itam, ako jas taa vest ve}e sum ja pro~ital v~era na Internet, sno{ti sum ja videl i slu{nal na televizija, utrovo dodeka sum pojaduval sum ja slu{nal na radio... u{te doa|am na rabota i na biroto vesnicite mi ja prodavaat istata vest! Zo{to seto toa...

Ova e najgolemiot predizvik i problem so koj se soo~uvaat i svetskite i makedonskite mediumi deneska. Vo najgolemiot del tie se ednostavno isti.

Vesnicite i televiziite se dosadni! Kli{e...

“Kapital” celo vreme bega od vakvoto scenario. Zatoa naskoro gi lansirame na{ite novi proizvodi – produkciskata ku}a, internet televizijata i redizajniraniot i rekoncepiraniot portal koj } e go nosi edintveniot vistinski elektronski dneven vesnik Kapital so kompleten informacioen servis za investitorite. Taka se raboti denes vo svetot.

20 KAPITAL SUPERBRAND tal! Izgradi silni pozicii... Stanavme najcitiran medium od Makedonija vo regionot (statistikite od balkanskite portali toa go ka`uvaat), najpreveduvan tekst vo diplomatskite pretstavni{tva ovde i vo regionot (od Makedonija)... re~isi i da ne mo`e da se zamisli utro na makedonski direktor (glaven, ili od vtoriot i tretiot red vo kompanijata) bez nekoe od izdanijata na “Kapital”. Vo poslednite tri meseci redovno n$ sledat na Internet vo celost.

Takva e stvarnosta za na{ite proizvodi...

Toa samo ja potvrduva silinata na brendot!

Nie ja sozdavame na{ata publika! Nie sme vo brak so na{ite ~itateli! E sega }e pra{ate kako sme go postignale toa...

Pred {est-sedum godini “Kapital” po~na da ispra}a gratis primeroci i vo srednite u~ili{ta vo ekonomska i pravna nasoka (vo treta i ~etvrta godina). Se se}avam kako vo godinite potoa ni se javuvaa mladi lu|e koi n$ informiraa deka go ~itaat magazinot dolgo vreme i deka sega studiraat na razni univerziteti niz zemjata. Nekoi od niv i vo poslednive godini i meseci ni se javuvaat i gledame deka sega ve}e rabotat po razni kompanii, banki, osiguritelni firmi ili vo semejnite firmi osnovani od nivnite roditeli... Toa e “vernosta” {to zaemno sme si ja izgradile so na{ite ~itateli!

Toa e emotivnata vrska na brendot so svojot ~itatel ...

Pred 13 godini lansiravme vizija – “Kapital” da bide najvlijatelniot napi{an tekst vo zemjata - koj }e informira, komentira i analizira za ekonomskite, biznis i politi~kite sostojbi vo Makedonija i regionot! Deneska mo`eme da ka`eme deka strate{kata cel ja ostvarivme!

Denes, re~isi edna ipol decenija po osnivaweto na Kapital, vremiwata se menuvaat! Vo svetot, na Balkanot, a i Makedonija nekako “ni kriva ni dol`na” odi i se razviva.

Kapital Media Group, sega e ispraven pred noviot liderski predizvik ... Od konvencionalna izdava~ka kompanija da prerasne vo inovativna moderna kompanija vo koja }e rabotat mladi specijalizirani analiti~ari. Kompanijata }e gradi sosema nova platforma za vesti, analizi, predviduvawa i scenarija i ponuda na re{enija! Ova e na{ata nova Vizija! Deneska vsu{nost zboruvam za ova ...

No, sekade vo svetot, pa i kaj nas interesot za ~itawe na pe~atenite izdanija se namaluva. Pe~atenite tira`i se namaluvaat vo odnos na dramati~noto zgolemuvawe na ~itaweto vesnici preku internet portalite, socijalnite mre`i i na site mo`ni hardverski uredi. Najnoviot trend e televizorite (lcd-a) koi se proizveduvaat so vgradeni internet platform preku koi surfate, ~itate gledate {to sakate!

Publikata deneska s$ po~esto se informira od razli~ni kanali na informacii – a ne kako porano od eden ili od ednorodni informaciski kanali. Se smeni i sodr`inata {to ja preferiraat... Site statistiki velat deka kratkite politi~ki i ekonomski vesti

Bloomberg L.P.

Beskrajniot okean od in inatiot mesec go posetiv Blumberg vo Wujork. Na{iot son. Kako da se opi{e servisot Blumberg vo edna re~enica: toa e sistem {to gi povrzuva vlijatelnite nositeli na odluki so edna ultradinami~na mre`a na informacii, lu|e i idei. Najsilniot adut na Blumberg e brzata i to~na isporaka na informacii, vesti i analitika preku inovativna tehnologija, koja ja obezbeduvaat preku 15.000 vraboteni vo 192 lokacii niz svetot.

Kompanijata e osnovana vo 1992 godina od strana na Majkl Blumberg, aktuelniot gradona~alnik na Wujork, i vo slednite 10 godini stekna preku 10.000 pretplatnici na Bloomberg Professional servisot, inovativna mre`a koja obezbeduva podatoci, analitika i ostanati finansiski informacii. Vo istata dekada Blumberg go lansira{e Bloomberg News i otvori kancelarii niz celiot svet.

Pretplatite za Bloomberg Professional servisot vrtoglavo rastea slednite 10 godini i kompanijata gi lansira{e novite proizvodi, Bloomberg Tradebook i Bloomberg.com.

Od 2000 godina navamu, kako {to se razviva{e tehnologijata vo klu~nite proizvodi i uslugi – imejl i instant poraki - Bloomberg Professional servisot stana prv izbor na pove}e od 310.000 kompanii i finansiski stru~waci vo svetot.

Denes, Blumberg gi koristi svoite podatoci, vesti i tehnologija so cel da ponudi novi alatki vo poleto na vladinite aktivnosti, legislativata, energijata i sportot.

Za{titniot znak na kompanijata, inovacijata i strasta da se napravat vistinskite ne{ta, ostanuvaat silna inspiracija zad Blumbergovite re{enija, zakiteni so golem broj svetski nagradi.

M

Koi se mo`nostite na “blumbergot”?

Monitor za sledewe na cenata na akciite Korisnicite mo`at direktno da gi sledat cenite na akciite so ekstra doplata. Informaciite so zadocnuvawe se del od standardnata pretplata.

Tabeli na akcii Blumberg nudi podatoci za preku 140.000 akcii.

Lizga~ki tikeri Razli~ni informacii za cenata, obemot na trguvawe i zarabotkata se dvi`at niz ekranot za da mu ovozmo`at na korisnikot da sledi tri individualni akcii.

Video razgovori vo `ivo Pretplanicite so kamera mo`e da razgovarat eden so drug, ili blumbergovcite mo`at da vi ponudat poddr{ka vo `ivo.

Blumberg TV Programata se emituva globalno, so sedi{te vo Wujork i pretstavni{tva vo London i Hong Kong. Site transmisii od celiot svet se dostapni na bilo koj Blumberg.

Vesti Blumberg vestite imaat 2.300 vraboteni i izdavaat pove}e od 5.000 statii dnevno.

Negovite naj~itani “top storii” ~esto se i najava za naslovnite strani na vesnicite naredniot den.

Tastatura Blumbergot mo`e da se prebaruva so posebna kodirana po boi tastatura. @oltite tipki te nosat na primer kaj akciite, zelenite se za funkciite, crvenite za logirawe.

Trgovija Pretplatnicite mo`at da go koristat avtomatiziraniot broker- diler da kupuvaat i prodavaat akcii, fju~ersi i opcii, pla}ajki provizija za seto toa.

Podatoci za akciite, mereni po obem Analizata ovozmo`uva trgovijata na akcii izvr{ena vo eden den da bide izlo`ena vo bar dijagram, poso~uvaj}i go celosniot broj na akcii i po koja cena se prodadeni

BROJ 657

30/05/2012

21

www.kapital.mk

ve}e odamna ne se vo moda ...

Oti vie deneska niv gi gledate nasekade po Internet. Deneska se bara odgovorot milion finansiski na pra{aweto pokazateli se pokrieni zo{to ne{to se so analitikata na Bloomberg slu~ilo? [to } e bide utre? I koi se re{enijata na problemite?

Kakvi se iskustailjadi pretplatnici ima servisot Bloomberg vata na pobednicProfessional ite me|u nas?

Onoj od nas {to toa }e go razbere pobrzo }e ima konkurentska milioni poseti imaat informativnite sajtovi prednost nad na Bloomberg mese~no drugiot!

Ottuka, mediumskite kompanii se ispraveni milioni domovi vo pred predizvikot svetot gi pokriva teleda gi sledat vizijata Bloomberg potrebite na novite generacii vo publikata... Onie koi se ra|aat milion kompanii {to so internetot i ne kotiraat na berza se novite tehnolo{ki pokrieni so analitikapromeni. Deneska ta na Bloomberg konvencionalnite izdava~ki ku} i vo svetot, pa i niz Balkanot, iljadi sledbenici ima sozdavaat silni Bloomberg News na Twitter internet platform na koi prodol`uvaat da komuniciraat so svojata publika ... specijalisti vo Bloomberg ja sledat Tokmu toa go samo oblasta ~ista pravime vo ovoj energija period nie vo Kapital Media Group ... Denes dnevniot vesnik Kapital go ~itaat okolu 9.000 do 10.000 ~itateli, od koi pove}e od 90 otsto ne ~itaat na Internet! Stanuva zbor za mlada ili publika vo sredni godini, delovno silno potentna, mobilna i povrzana ...

O t t uka, po~it uvani na{i ~itateli i prijateli, so golemo koli~estvo profesionalen nagon i radost objavuvame deka na{ata kompanija mnogu brzo vo sledniot period preminuva vo celosno elektronsko aplicirawe na sodr`inite na MAJKL BLUMBERG: dnevniot vesnik Kapital, so VIZIONEROT KOJ silna interaktivna platforma GO SMENI MEDIna komunikacija so svojata publika. Integriran sistem na UMSKIOT SVET, komunikacija – portal i sociA DENES FRLA jalni mre`i. }e go sozdademe edinstveniot elktronski dneven NOVA SVETLINA

BLOOMBERG NIZ BROJKI

nformacii

1,1

310 26 310 1

500 180

NA WUJORK

vesnik na internet ...

Ponatamu, vo zavr{na faza e i podgotovkata na na{ata tv produkcija i osnovaweto na na{ata internet televizija ... Go sozdavame makedonskiot Bloomberg!

Magazinot Kapital, pak, vo nagradena varijanta, na sto stranici i kompletno redizajniran i rekoncepiran ostanuva da vi bide alatka vo racete, da vi slu`i `iveej}i go va{iot biznis i politi~ki `ivot ... Toj prodol`uva da se pe~ati, a } e vi bide dostapen i na Internet portalot na Kapital ...

KAPITAL VLEGUVA I NA BALKANSKIOT PAZAR! Na esen (septemvri ili oktomvri) startuva i integriranata blaknaska mre`a Biznis plus. Osnova~i na ova mre`a se sedum kompanii od Balkanot ... Od Slovenija do Makedonija. Kapital u~estvuva vo ovoj golem proekt ... Stanuva zbor za golem intrnet portal koj na dnevna osnova }e liferuva vesti, analizi i predviduvawa od biznis, finansiskiot i politi~kiot `ivot na balkanskite zemji. Ova e prv takov proekt koj e pomognat od pove}e balkanski nevladini organizacii, golemi kompanii, a i me|unarodni institucii. Za ovoj proekt pove}e vo narednite dva meseci ...

Vo prethodnite edna-dve godini silno se podgotvuvavme za ovoj predizvik! Ne e mala rabota makedonskata ekonomija sega da ja analizirate i istra`uvate vo kontekstot na site balkanski biznis-sceni. Makedonskite investitori i preptriema~i, kako i menaxerite da gi sporeduvate i analizirate vo regionalen kontekst! Posebno }e ni bidat interesni kompaniskite prezemawa vo regionot! O~ekuvame makedonskite kompanii vo bliska idnina da bidat silno napa|ani od golemite balkanski kompanii (po dvaesetina trieset pati pogolemi od na{ite).

Toa }e bide mnogu interesno da se prosleduva... Balkanskite berzi }e ni bidat vo fokusot... Ednostavno Balkanskata ekonomija }e ja tretirame kako doma{na...

Kapital sekoga{ }e bide na samoto mesto na nastanite...

Podgotvuvame i tri do ~etiri golemi konferencii i eden biznis-forum. Forumot ke go organizirame esenva vo ramkite na podgotovkata na specijalnata edicija najgolemite makedonski i regionalni banki!

Naskoro i za toa detalno }e ja izvestime makedonskata i javnosta vo regionot!

Okolu trieset standardni specijalni prilozi koi sekoja godina gi izdavame godinava prodol`uvame da gi izdavame...

Vo redakcijata kreirame posebni timovi za razli~ni istra`uvawa. Novinarite poleka se specijaliziraat! Se ~uvstvuva silna motiviranost... Na{ata delovna politika e usmerena vo pravec na kreirawe na optimalna golemina na novinarski i uredni~ki tim koj }e bide dobro platen, no }e ima silno organiziran i ispolnet raboten den... Za sevo ova {to go navedov kako lista na proekti da se realizira timot mora da bide na visina na svojata zada~a.

foto: FILIP POPOVSKI

INTERVIEW 22 INTERVIEW

ALEN FAVEI

GLAVEN IZVR[EN DIREKTOR NA POR[E HOLDING, AVSTRIJA

POSTIGNAVME NAJGOLEM PAZAREN UDEL SO NA[ITE BRENDOVI VO MAKEDONIJA!

BROJ 657

30/05/2012

INTERVIEW

www.kapital.mk

Nie sme svesni deka i pokraj toa {to nie prodavame brendovi {to se atraktivni, poznati po svojot kvalitet, sepak, lu|eto se tie {to na krajot go pravat rezultatot. A vo Makedonija imame odli~ni lu|e, koi{to odli~no si ja vr{at rabotata prodavaj}i gi i servisiraj}i gi na{ite vozila.

“Golf� otsekoga{ bil na{iot bestseler vo Makedonija i na Balkanot, no nie se trudime da ne se potpirame premnogu na eden model i zatoa imame portfolio na brendovi i modeli so koi{to celime kon razli~ni target-grupi.

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

Pazarniot udel na Por{e-Makedonija dostigna 35%, {to e ogromen uspeh na firmata, so ogled deka pazarot na novi avtomobili prili~no padna poslednite tri godini vo zemjata. Sporedeno so drugite zemji kade {to e prisuten Por{e holding, toa e najdobar rezultat vo momentov od aspekt na pazarniot udel

amo nekolku dena pred da ja dobie nagradata za makedonski superbrend, Por{e-Makedonija ja poseti visok gostin - ni pove}e, ni pomalku, prviot ~ovek na Por{e holding od Avstrija, kompanijata koja, vsu{nost, e sopstvenik na makedonskiot importer na brendovite Folksvagen, Audi i [koda. Alen Favei od pred nekolku meseci e dojden na mestoto glaven izvr{en direktor na holdingot. Prethodno bil odgovoren za evropskite proda`bi na patni~kite vozila na Folksvagen. Favei veli deka Por{e holding ima postaveno ambiciozna strategija za rast vo slednite nekolku godini, kako del od strategijata za rast na Folksvagen, pod ~ija kapa se nao|a Por{e holding od minatata godina.

S

Koja e celta na va{ata poseta na Por{e-Makedonija? Redovno zapoznavawe so rabotata na lokalniot tim ili mo`ebi, podgotvuvawe na nova strategija za zgolemuvawe na proda`bata, so ogled na trigodi{niot pad na pazarot na novi avtomobili vo zemjava?

Jas sum na ~elo na Por{e holding od po~etokot na godinava i so ogled na toa deka firmata pokriva aktivnosti vo mnogu zemji, pove}e od 20 vo momentov, moja dol`nost e da gi posetam ovie zemji i da vidam kako rabotat

S$ dodeka ispora~uvate rezultati, imate sloboda za prezemawe incijativa, imate odvrzani race za da sprovedete inovativni idei, da pridonesete na sekakov na~in za rast na lokalnata kompanija, a so toa i na holdingot vo celina.

lokalnite timovi, kako se spravuvaat so aktuelnata ekonomska kriza.

Jas veruvam deka vo vreme na kriza, koga pazarite stanuvaat pokomplicirani, mnogu e va`no da se bide blisku do svoite timovi, da se poka`e deka zaedno gi prebroduvame site predizvici. Kolku {to e edna kriza podlaboka, pogolema e potrebata od takvo edinstvo me|u centralata na Por{e holding i negovite firmi vo site zemji kade {to e prisuten. Inaku, rezultatite na Por{e-Makedonija, so ogled na nadolniot trend na celokupniot pazar na vozila vo zemjata, e odli~en.

Koi se glavni predizvici pred vas otkako ste na novata pozicija?

Pazarniot udel na Por{e-Makedonija dostigna 35%, {to e ogromen uspeh na firmata so ogled na toa deka pazarot na novi avtomobili prili~no padna poslednive tri godini vo zemjata.

Sporedeno so drugite zemji kade {to e prisuten Por{e holding, toa e najdobar rezultat vo momentov od aspekt

Glavniot predizvik e vo zemjite kade {to sme prisutni, kade {to pazarite na avtomobili odat nadolu, da se soo~ime so taa situacija zaedno so na{ite lokalni timovi i da bideme podgotveni za momentot koga pazarite }e zakrepnat da ne ja zagubime vo me|uvreme vrskata so na{ite potro{uva~i, odnosno nivnata doverba vo nas.

Kolkav e pazarniot udel na Por{e-Makedonija vo momentov?

na pazarniot udel. Nie sme svesni deka i pokraj toa {to nie prodavame brendovi {to se atraktivni, poznati po svojot kvalitet, sepak, lu|eto se tie {to na krajot go pravat rezultatot.

A vo Makedonija imame odli~ni lu|e, koi{to odli~no si ja vr{at rabotata prodavaj}i gi i servisiraj}i gi na{ite vozila, {to zna~i deka nema nekoja posebna tajna za nivniot uspeh: ednostavno, toa e naporna rabota i visok profesionalizam, {to na kraj gi pravi kupuva~ite sre}ni.

23

24 INTERVIEW Od druga strana, Por{e holding postavi mnogu ambiciozna strategija za rast vo slednite nekolku godini kako del od strategijata na grupacijata Folksvagen, pod ~ija kapa sme od minatata godina i nie. Za taa cel, mora da imame kapacitet, struktura i organizacija koja{to ovozmo`uva rast i uspeh, kakov {to sme imale dosega.

Se raboti za toa da imame vistinski lu|e na vistinski mesta koi{to }e go ovozmo`at toj rast.

Kakvi se planovite za ponatamo{en rast na va{ata lokalna kompanija vo Makedonija? Dali mo`ebi, se planiraat novi investicii vo dilerska ili vo servisna mre`a?

Planot e da se pomine niz ovie te{ki vremiwa so toa {to }e se zgolemuva na{iot pazaren udel, zatoa {to toa e najdobrata odbranbena strategija vo vreme na kriza. Zatoa, za nas e osobeno va`no {to pazarniot udel na Por{e-Makedonija raste. Potoa, nie barame razli~ni mo`nosti na pazarot kade {to mo`e da se razviva biznisot ponatamu. Na primer, takov e proektot za otvorawe kapaciteti za servisirawe na avtomobilite na Por{e i vo Makedonija }e otvorime takov kapacitet.

Evropa imame prili~no izme{ana situacija. Vo nekoi zemji, kako Makedonija, pazarot e vo kriza, no kako {to rekov, iako pa|ame vo obem na proda`ba, go zasiluvame pazarniot udel, {to e mnogu bitno za momentot koga pazarot }e zakrepne. Vo ^e{ka, vo Slova~ka pazarite se stabilni, a mnogu pozitivna promena se slu~uva vo Ukraina, kade {to pazarot raste mnogu brzo, a so toa i na{ata pozicija tamu. Sevkupno, obemot na na{ata proda`ba raste, iako vo nekoi zemji krizata silno se ~uvstvuva. Namalenite proda`bi vo tie zemji gi kompenzirame so rastot na proda`bata vo Ukraina i Avstrija. Zatoa i zabele`avme rast vo prviot kvartal godinava.

Isto taka, prezedovme nova odgovornost, kako importer vo ^e{ka i vo Kolumbija, koja{to e sosema nov pazar za nas, i tamu normalno e da imame rast, zatoa {to po~navme od nula.

Rezultatite na Por{e holding za 2011 godina bea podobri od onie vo 2010 godina. Kako ja po~navte ovaa godina, dali prviot kvartal najavuva u{te podobra godina od minatata?

Nie ne gi objavuvame rezultatite na kvartalno nivo, no go objavuvame rastot na na{iot pazaren volumen. Vo Avstrija, kade {to e na{eto sedi{te i eden od klu~nite pazari, pazarniot udel raste, sega e 34% i tamu sme mnogu silni. [to se odnesuva na drugite zemji, vo Jugoisto~na

Alen Favei na mestoto glaven izvr{en direktor na Por{e holding od Avstrija dojde od mestoto {ef na proda`ba na patni~kite vozila na Folksvagen za evropskiot pazar. Vo Folksvagen se priklu~i vo 2009 godina, po prethodnoto iskustvo vo Sitroen, kade {to bil na razli~ni pozicii vo proda`ba i marketing od 1989 godina, na pazarite vo Danska, Belgija, Velika Britanija, Italija i vo Francija.

Folksvagen i Por{e otsekoga{ bile blisku povrzani.

Ova e vistina za Salcburg, kade {to po~nala proda`bata na avtomobili vo 1949 godina.

or{e holding so sedi{te vo Salcburg, Avstrija e najgolemata kompanija za proda`ba na vozila vo Evropa. Prisutna e vo pove}e od 20 evropski zemji, kako i vo Kina i vo Kolumbija.

Kompanijata e formirana vo 1947 godina od dvete deca na Ferdinand Por{e – Luiz Pih i Feri Por{e.

Nezavisno od brendot na sportski avtomobili Por{e, brendovite na grupacijata Folksvagen (Folksvagen, Audi, Seat, [koda, Bentli, Lamborxini i Bugati) go so~inuvaat portfolioto na proda`ba na Por{e holding vo golemoproda`ba i vo maloproda`ba. Pokraj ova, holdingot poseduva i proda`ni lokacii za brendovi od drugi avtomobilski proizvoditeli vo Zapadna Evropa. Od minatata godina Por{e holding e vo 100% sopstvenost na grupacijata Folksvagen.

P

26 INTERVIEW “GOLFOT” E NEPRIKOSNOVEN

Koi se najprodavanite avtomobili na Por{e holding vo Makedonija?

”Golf” otsekoga{ bil na{iot bestseler vo Makedonija i na Balkanot i e ubedlivo najprodavano vozilo vo kompaktnata klasa. No, nie se trudime da ne se potpirame premnogu na eden model i zatoa imame portfolio na brendovi i modeli so koi{to celime kon razli~ni target-grupi. Na primer, vo momentov na{iot nov model “folksvagen ap” (Volkswagen Up) e naso~en kon mladata populacija, lu|e orientirani kon idninata, progresivni...

Na{ata silna strana e {to za sekoj pazar imame modeli koi{to se adaptirani za negovite specifiki. Vo Avstrija, koja{to e planinski teren, imame {iroko portfolio na modeli so pogon na site ~etiri trkala. Vo Kina pak, se fokusirame na premium-modeli, zatoa {to bogatata klasa kupuva~i s$ pove}e raste vo taa zemja i nie sme tuka za da gi zadovolime nivnite `elbi.

Kako se dvi`i va{ata proda`ba vo Kina? Tamo{niot pazar se ~ini nezasiten za novi vozila so ogled na ogromniot rast na kineskata ekonomija poslednava decenija...

Kina e neverojatna prikazna. Nie po~navme so operacii tamu vo 2004 godina so proda`ba na brendovi {to ne se od grupata Folksvagen, kako Por{e, BMV. Sega po~nuvame da otvorame novi dilerski pretstavni{tva za Audi i na Folksvagen i }e otvorime 10 novi dilerski zastapni{tva godinava. Kineskiot pazar prodol`uva da raste i ima neverojaten potencijal za proda`ba na vozilata {to gi zastapuva Por{e holding.

Dali holdingot planira prodirawe i na drugi raste~ki pazari nadvor od Evropa?

Nie postojano sme vo potraga po novi mo`nosti, imame strategija koja{to u{te od po~etokot zacrta deka ne sakame da se zadr`ime samo na edendva pazari. Koga po~navme nadvor od Avstrija, trgnavme so Ungarija, a potoa se ra{irivme i vo ostanatite zemji na Jugoisto~na Evropa. Sega po~navme vo Kolumbija vo Ju`na Amerika i barame drugi mo`nosti na toj kontinent.

Mo`ebi, vo idnina na{iot interes } e go predizvika Afrika, jugoisto~na Azija, odnosno site pazari koi{to se vklopuvaat vo ona {to nie najdobro go pravime. A nie sme dobri vo proda`bata na koli na pazarite so sredna golemina, vo otvoraweto dilerski mre`i, servisi i sekade kade {to ima pobaruva~ka za modelite od semejstvoto na Folksvagen, nie }e bideme tamu.

Kako ja komentirate momentalnata sostojba i perspektivite na svetskiot pazar na avtomobili, so ogled na ekonomskata neizvesnost predizvikana od krizata vo evrozonata?

Dali pazarite vo razvoj }e stanuvaat s$ pozna~ajni za avtomobilskite proizvoditeli?

Krizata e fokusirana vo Evropa. Ako gi gledate svetskite pazari, }e vidite deka Kina raste postojano, severnoamerikanskiot pazar zakrepnuva brzo, a vo Eropa situacijata e {to zemjite okolu Germanija se stabilni, vklu~uvaj}i ja i Avstrija. [to zna~i, ne site evropski pazari se pogodeni od krizata, a toa nam ni donese mnogu pozitivni rezultati, so rast na proda`bata od 26% vo prviot kvartal.

Folksvagen ima mnogu silna proda`ba na svetsko nivo, {to mo`e da ja kompenzira namalenata proda`ba vo onie zemji kade {to krizata se ~uvstvuva posilno.

Kakvi kvalitativni promeni se slu~ija vo Por{e holding otkako celosno vleze pod kapata na Folksvagen minatata godina?

Folksvagen smeta deka Por{e holding mo`e da ja raboti dobro rabotata {to toj samiot ne mo`e dobro da ja zavr{i. Na primer, da se bide importer na pazar od mal ili sreden obem, kako ovoj najnoviot, kolumbiskiot, kade {to }e prodavame 9.000 vozila godi{no, Folksvagen ne e dobar za toa. Folksvagen e dobar vo gradewe fabriki, da bide importer vo golemi zemji, kako Brazil, a nie sme mnogu dobri za pokrivawe na pomalite pazari, da izgradime

efikasna dilerska mre`a, zatoa {to imame dobri sistemi za toa. Folksvagen smeta na nas da bideme dobri vo toa {to otsekoga{ sme bile dobri. Novoto za nas e {to sega, kako del od grupata Folksvagen, nie sme vo pozicija da gi realizirame novite mo`nosti {to se otvoraat za celata grupacija. Na primer, ako vo Kolumbija ima potreba od nov diler, nie sme re{enieto, zatoa {to sme del od grupata. Prethodno, mislam deka ne bi bile importeri vo Kolumbija, zatoa {to ne bevme del od grupacijata. Tie bi pobarale nekoj lokalen diler tamu, zatoa {to go nemaat potrebnoto knowhow za taa rabota. Sega, koga nie sme del od Folksvagen, ni se otvoraat mnogu mo`nosti za vo idnina. Iako rabotime vo zemji pogodeni od krizata vo momentov, sepak, nie imame mnogu potencijal pred nas.

Kako bi go opi{ale svojot menaxerski stil? Koi se klu~nite kvaliteti {to gi barate od va{iot najblizok tim i generalno, od site vraboteni na Por{e holding?

Mojot menaxment-stil e vo linija so korporativnata filozofija na Por{e holding, {to zna~i im veruvam na lu|e {to se kompetentni da ja zavr{at rabotata kako {to treba. S$ dodeka ispora~uvate rezultati, imate sloboda za prezemawe incijativa, imate odvrzani race da sprovedete inovativni idei, da pridonesete na sekakov na~in za rast na lokalnata kompanija, a so toa i na holdingot vo celina. Li~no, sakam transparentnost, taka rabotam i sakam i na{ite timovi da rabotat na toj na~in.

28

MARKETING MILO[ RADULOVI] DIREKTOR NA OTC DIVIZIJA VO ALKALOID

Dokolku edna kompanija vo kontinuitet investira i gi neguva svoite brendovi, jakneweto na tie brendovi }e go garantira dolgoro~niot uspeh i stabilnosta na kompanijata. Od mene se o~ekuva maksimalen fokus i razvoj na na{ite OTC brendovi.

RADO[ VUKI^EVI] MARKETING MENAXER NA TIKVE[

Uspe{nite brendovi ne zboruvaat samo sami za sebe i za svojot tvorec. Tie govorat i za sredinata vo koja se sozdadeni, za nejzinite kulturolo{ki, socijalni i delovni karakteristiki i kvaliteti. Na Makedonija nasu{no i trebaat uspe{ni brendovi, koi } e prenesuvaat pozitivni poraki kon vnatre{nata, no i kon stranskata javnost na pazarite kade {to brendovite nastapuvaat.

NIKOLA DEREBANOV ^LEN NA NO NA VINARNICA STOBI

Brendot Stobi e brend napraven po site principi i preduslovi koi gi nosi eden golem brend.

Predizvikot be{e da se poka`e deka sekoj kvaliteten proizvod mo`e da ima cena soodvetna za makedonskiot standard. Vnimatelno go kreiravme po~etokot na edna prikazna za brendot Stobi koja {to be{e sledena so golemi investicii.

MILE STAN^EV BREND MENAXER ZA [KODA

Predizvikot da se bide brend menaxer na [koda - brend so dolga tradicija i istorija nesomneno be{e golem i za mene i za Por{e Makedonija.

Na{iot tim uspea [koda kako feniks da ja izdigne od pepelta i da ja donese ramo do ramo so sestrinskite brendovi na Volkswagen grupacijata.

Glavnata cel ni be{e i }e ostane pribli`uvawe na brendot kon klientite, preku ponuda na visoko kvalitetni i dostapni modeli.

“BRENDIRAWE: PATOT DO POTRO[UVA^OT”

NA EKONOMIJATA I SE POTREBNI BRENDOVI! VERICA JORDANOVA jordanova@kapital.com.mk

otrebata od gradewe novi, pobrojni i pouspe{ni brendovi kako osnova za sekoja uspe{na kompanija i ekonomija e glavnata tema na koja }e debatiraat u~esnicite na konferencijata “Brendirawe: patot do potro{uva~ot” na 8 juni vo h.

Aleksandar Palas vo Skopje, organizirana od Kapital Akademija. Kompaniite, marketing-agenciite, istra`uva~kite ku} i, ekspertite na zaedni~ka masa }e go demistificiraat zna~eweto na brendot, na slo`eniot, no neophoden proces na brendirawe, kako i zna~eweto na brendovite kako osnova za ekonomski uspeh i pazarno prodirawe na kompaniite.

Profesionalcite koi na makedonskiot pazar rabotat zaedno so menaxerite na kompaniite velat deka svesnosta na makedonskite kompanii za potrebata od kreirawe novi brendovi, kako dodadena vrednost koja gi razlikuva od konkurenci-

P

jata, e vo blag porast. Golemite kompanii ve}e ja imaat nau~eno lekcijata. Malite i sredni kompanii, koi vsu{nost, treba da bidat dvigateli na ekonomijata, vo najgolem del s$ u{te intinuitivno gi donesuvaat starte{kite odluki.

Kapital Akademija na konferencijata “Brendirawe: patot do potro{uva~ot” pred makedonskata delovna zaednica gi nosi kompaniite so bogato iskustvo vo brendirawe, marketing-agenciite koi rabotat so niv i istra`uva~kite agencii koi im gi obezbeduvaat neophodnite informacii za pazarot i odnesuvaweto na potro{uva~ite. Krajnata cel e pove}e od jasna – da gi pottikneme makedonskite kompanii pove}e da se orientiraat kon kreirawe brendovi preku koi }e se razlikuvaat od konkurencijata, }e postignat povisoka cena i }e ja napravat makedonskata ekonomija pokonkurentna na svetskata biznis-scena.

Pove}e informacii za konferencijata na www.kapital.mk.

ALEKSANDRA DILEVSKA-SIMOVA DIREKTOR NA PUBLICIS MAKEDONIJA

Agenciite bi trebalo da imaat golemo i kontinuirano u~estvo vo gradeweto na brendot na svoite klienti. Involviranosta na agencijata vo toj proces zavisi od klientot – poto~no od nivnata odluka kolku rano vo procesot na razvojot na brendot }e ja vklu~at agencijata: od razvoj na ime, pakuvawe, brend arhitektura. Nekoi od makedonskite kompanii go pravata toa – no smetam deka pove} eto se obra}aat do agenciite vo poslednata faza na kreirawe na komunikacija za nivniot proizvod za koi ve}e imaat definirano nekakov osnoven identitet.

SA[O PE[EV DIREKTOR NA NEW MOMENT

Zo{to na Makedonija i se potrebni brendovi?

Mislam deka e sosema jasen odgovorot na ova pra{awe.

Nema {ansi za uspeh vo modernata ekonomija dokolku nemate dodadena vrednost na va{iot proizvod, a toa e brendot. Se drugo e trgovska marka koja vo dene{niot globalen svet ima minimalni {ansi da ja pre`ivee i prvata godina. No koga velam sozdavawe na brendovi, mislam na gradewe na vistinski brendovi koi potro{uva~ite gi sakaat i gradat emotivna vrska so niv, a ne sozdavawe na “Superbrend-ovi”.

VLADIMIR DIMOVSKI GENERALEN DIREKTOR NA MEKKEN SKOPJE

Koj e predizvikot za Vas kako direktor na marketing agencija vo sozdavawe nov brend zaedno so klientot?

Sozdavame i dizajnirame brendovi koi go izdr`uvaat testot na vremeto, imaat dolgotrajna vrednost, ostvaruvaat emocionalna vrska so potro{uva~ot i nosat merlivi rezultati. Toa e dolgotraen proces, odgovornost, golemo zadovolstvo i ogromen predizvik.

Vsu{nost, sozdavaweto ne{to novo e sekoga{ predizvik. Sposobnosta da “vnesete” `ivot vo odreden proizvod, usluga, kompanija e mo}na rabota.

BROJ 657

30/05/2012

MARKETING

www.kapital.mk

DIMITAR KOVA^EVSKI DIREKTOR ZA KOMUNIKACII VO T-HOME I T-MOBILE

NATA[A \UR\EVI] REGIONALEN DIREKTOR NA KOMPANIJATA COCA-COLA ZA ADRIATIK

Za eden marketer, postojat samo nekolku navistina golemi svetski brendovi koj{to imaat globalno vlijanie, ja vodat marketing industrijata i ja sozdavaat idninata denes – Coca-Cola so sigurnost e eden od niv. Raboteweto za ovoj brend bara golema profesionalna posvetenost, istovremeno nudej}i golema ispolnetost.

Golema e odgovornosta da se obezbedi postojan rast, denes i vo idnina, na najvredniot brend vo svetot, vodej} i smetka za nasledstvoto od site predhodni marketeri i site onie koi go pridonele brendot da bide eden od nekolkute ikoni na moderniot svet.

Uspe{noto voveduvawe, gradewe i upravuvawe so T brendovite na makedonskiot pazar se dol`i na pravilno vospostaven proces na brend implementacija za koj se zadol`eni kolegi, eksperti, so isklu~itelno poznavawe na sovremenite metodologii.

Ovoj proces e postojan i sekoga{ poa|a od soodvetna vnatre{na implementacija na korporativniot identitet od strana na vrabotenite, poddr{kata na vrvniot menaxment, uspe{nata sorabotka so kreativnite agencii i kulminira so konzistentno brendirano komunicirawe, odnesuvawe i uslu`uvawe vo soglasnost so vrednostite i vetuvaweto na brendot.

VESNA KUZMANOVI] DIREKTOR NA GFK MAKEDONIJA

Kolku makedonskite kompanii baraat pomo{ od GFK vo procesot na sozdavawe brendovi i/ili vo sledeweto na negovata vitalnost ?

GfK Skopje sekoja godina bele`i dvocifren rast {to uka`uva na porast na potrebata za visoko kvalitetni istra`uvawa kaj ve}e postoe~kite klienti, odnosno golemite i vode~ki kompanii vo site industrii vo Makedonija.

Sekako deka ovie kompanii ja zazemale i ja odr`uvaat vode~kata pozicija zaradi strate{ko menaxirawe i nosewe odluki bazirani vrz objektivni informacii.

Vo izminatite 12 godini sme rabotele na znacitelen broj na proekti posveteni na sledewe na brand equity, a gordi sme {to bevme partneri na makedonskite kompanii i vo lansirawe na novi brandovi.

Skoro site brandovi se seu{te prisutni i se ve}e vode~ki vo nivnite kategorii {to uka`uva na vistinskiot pristap vo odlukite za menaxirawe na brand.

29

30

ANALIZA

КАФЕ 2012 година

1.89 $ /0,45 kg

2013 година

2,00 $ /0,45 kg

ПЧЕНИЦА 2012 година

КАКАО

НАФТА БРЕНТ

2012 година

6,38 $ / бушел 2013 година

2.300 $ /

2012 година метрички тон

2013 година

6,75 $ / бушел

124,4 $ / барел 2013 година

2.400 $ /

метрички тон

120,0 $ / барел

POSKAPUVAAT RE^ISI SITE SUROVINI

MAKEDONIJA PRED 8,6% P oskapenite surovini na svetskite berzi za nepolna godina }e ja krenat cenata na hranata i na oblekata vo Makedonija. Dodeka svetskite analiti~ari na pazarot na resursi gi proektiraat cenite na osnovnite surovinski bazi, makedonskite proizvoditeli ve}e gi kalkuliraat novite tro{oci vo krajnata cena na najzastapenite proizvodi po raftovite vo marketite. Velat, dokolku se ispolnat prognozite deka do 2013 godina klu~nite surovini vo svetot }e poskapat, nemaat drug izbor osven da “zalepat” novi ceni na nivnite proizvodi.

Spored analizite na amerikanskata fi-

nansiska institucija Sitigrup, naftata “brent” godinava }e dostigne rekordna cena od 124,4 dolari za barel, no po 2013 godina mo`e da poevtini naglo.

Zaklu~no so 30 april godinava, “brent” ~ine{e 119,28 dolari za barel.

Narednata godina }e se zgolemi i prose~nata cena na zlatoto za 10%, koe minatiot mesec ~ine{e 1.666,3 dolari za unca, a se prognozira deka za edna ipol godina }e ~ini 1.835 dolari za unca.

I kakaoto se vbrojuva me|u surovinite koi }e imaat najdrasti~en rast na cenata. Od Sitigrup prognoziraat deka kakaoto do godina }e ~ini 2.400 dolari za metri~ki ton, dodeka minatiot mesec

}e poskapi kakaoto vo 2013 godina

1,7%

}e se zgolemi prose~nata cena na orizot vo 2013 godina

~inelo 2.209 dolari. Prose~nata cena za godinava se dvi`i okolu 2.300 dolari za metri~ki ton.

Duri i {e}erot, koj e edna od najstabilnite surovini na svetskite berzi i

BROJ 657

30/05/2012

ЗЛАТО 2012 година

1.720 $ / унца 2013 година

1.835 $ / унца

ANALIZA

www.kapital.mk

ПАМУК 2012 година

9,1 $ /0,45 kg

2013 година

9,0 $ /0,45 kg

ЖЕЛЕЗНА РУДА 2012 година

149 $ /

ПЛАТИНА 2012 година

метрички тон

2013 година

138 $ /

31

1682 $ /тројунца 2013 година

метрички тон

1725 $ / тројунца

NOV CENOVEN [OK! vo uslovi na slab rast na ekonomijata, spored Sitigrup, }e poskapi do krajot na godinava i }e ja nadmine sega{nata cena od 0,21 dolar za 0,45 kilogrami.

PREHRENBENATA I KONDITORSKATA INDUSTRIJA NAJAVUVAAT POSKAPUVAWA Od prehranbenite kompanii velat deka permanentnite poskapuvawa na repromaterijalite seriozno im go “jadat” profitot, do toj stepen {to ve}e ne gi spasuva nitu praktikata da namaluvaat od te`inata na proizvodite samo za da gi odr`at postojnite proda`ni ceni.

Doma{nite konditorski kompanii se vo panika i duri se pra{uvaat dali }e uspeat da ja zadr`at pozicijata na

pazarot, no velat, glavna uteha im e toa {to paralelno so nivnite }e poskapat i konkurentnite uvozni proizvodi.

“Vnatre{nite rezervi i vaka se tenki, pa ako se slu~i predvidenoto poka~uvawe na cenite na surovinite, }e mora da gi poskapime proizvodite.

Zasega, ne planirame namaluvawe na proizvodstvoto, no takvata strategija ja kompenzirame so vnatre{ni za{tedi na energija i reagensi. Edinstvena uteha e toa {to i uvoznicite na konditorski proizvodi }e gi poka~at cenite, pa se nadevame deka na toj na~in }e ostaneme konkurentni na pazarot”, veli Gligor Cvetanov, eden od sopstvenicite

na konditorskata kompanija Makprogres.

Od prehranbenata fabrika Svisslion velat deka vakvite trendovi im ja “jadat” mar`ata i ja namaluvaat profitabilnosta na kompaniite od ovoj sektor.

“Porastot na cenite na surovinite i zasilenata konkurencija na pazarot deluvaat negativno, pokraj ostanatoto, najmnogu na profitabilnosta na doma{nite konditorski kompanii.

Zgolemenite ceni na surovinite vlijaat na cenata na ~inewe na gotoviot proizvod, a konkurencijata na pazarot ne dozvoluva proporcionalno zgolemuvawe na cenata na gotoviot proizvod.

32

ANALIZA Zaklu~okot e deka doma{nite konditorski kompanii si gi namaluvaat svoite mar`i, a so toa se namaluva i profitabilnosta na kompaniite”, veli Frosina Me{kova, izvr{en direktor vo Svisslion.

Od fabrikata za konditorski proizvodi Evropa objasnuvaat deka dosega napravile s$ samo za da ne gi poskapat proizvodite. No, sega, velat, ve}e nema prostor za manevri.

“Ako cenite na surovinite odat nagore, nemame izbor. Nie i sega nemame mnogu prostor za da gi dr`ime cenite vaka, ama napravivme s$ {to mo`evme.

Toa {to kako ekonomija nemame ni{to na{e vo delot na surovinite ka`uva s$. Ako dojde do zna~itelno poskapuvawe na surovinite, }e mora da gi ka~ime i cenite, iako e toa protiv na{a volja, zatoa {to ja znaeme niskata kupovna mo} na gra|anite”, veli Savka Dimitrova, generalen direktor na konditorskata fabrika Evropa.

I od prehranbenata kompanija Vitaminka od Prilep velat deka cenovnata politika im zavisi od svetskiot trend na dvi`ewe na surovinite.

“Normalno deka ako rastat cenite na surovinite, }e mora da gi poskapime proizvodite. Smetam deka vo ovoj moment nema opasnost od inflacija, zatoa {to {e}erot i nekoi drugi surovini imaat opa|a~ki trend, barem dosega”, veli Sa{o Naumoski, generalen direktor na Vitaminka.

TEKSTILCITE PRED DILEMA - DA OTPU[TAAT VRABOTENI ILI DA STAVAT KLU^ NA VRATA! Re~isi 80% od vrednosta na makedonskiot proizvod ja so~inuvaat surovinite, a zemjava e totalno zavisna od uvoz vo ovoj del, pa dokolku poskapi pamukot, }e se “plafoniraat” cenite na oblekata, objasnuvaat tekstilcite.

Spored niv, visokite ceni na energensite dopolnitelno }e ja podgreat situacijata do toj stepen {to ne isklu~uvaat mo`nost del od pomalite konfekcii da stavat klu~ na pogonite.

Potpretsedatelot na Organizacijata na rabotodava~i i sopstvenik na konfekcijata Moda, Angel

I NA METALURZITE IM VRIE POD NOZETE! itu firmite od metalur{kiot sektor ne gi raduvaat prognozite za poskapuvawe na surovinite i na metalite.

“Vo momentov imame golema disproporcija, odnosno skap vlez, a evtin izlez. Toa zna~i deka kaj surovinite nemame tendencija na opa|awe na cenite, a kaj krajniot proizvod imame namaluvawe na cenata, pri {to na udar e profitot. Te{ko e da se prognozira za surovinite od koi zavisi metalnata industrija, no i vaka e te{ko, a kamoli ako surovinite po~nat da poskapuvaat so zabrzano tempo”, veli generalniot direktor na Makstil, Aleksandar Panov.

N

MAKEDONSKITE KOMPANII SE DECIDNI DEKA POKA^ENITE CENI NA SUROVINITE ]E GI PRINUDAT DA GI POSKAPAT PROIZVODITE. AKO POSKAPAT PAMUKOT, P^ENICATA, KAFETO, KAKAOTO, @ELEZOTO, ZA KRATKO VREME ]E SE POKA^AT I CENITE NA LEBOT I TESTENINITE, KONDITORSKITE PROIZVODI I NA OBLEKATA Dimitrov, veli deka poskapuvaweto na pamukot }e go po~uvstvuvaat duri i konfekciite koi rabotat isklu~ivo lonproizvodstvo.

“Na primer nie, iako rabotime isklu~ivo lon i materijalite gi nabavuvaat stranskite partneri, poskapuvaweto na repromaterijalite direktno se odrazuva vrz na{ata rabota.

Partnerite ve}e ni baraat poevtin proizvod, odnosno namaluvawe na ~ineweto na rabotnata raka. Eventualnoto zgolemuvawe na cenata na pamukot ne

GLIGOR CVETANOV EDEN OD SOPSTVENICITE NA KONDITORSKATA KOMPANIJA MAKPROGRES

natre{nite rezervi i vaka ni se mali, pa ako se slu~i predvidenoto poka~uvawe na cenite na surovinite, }e mora da gi poskapime proizvodite. Zasega, ne planirame namaluvawe na proizvodstvoto, no takvata strategija ja kompenzirame so vnatre{ni za{tedi na energija i reagensi. Edinstvena uteha e toa {to i uvoznicite na konditorski proizvodi }e gi poka~at cenite, pa se nadevame deka na toj na~in }e ostaneme konkurentni na pazarot.

V

POSKAPUVAWATA SE O^EKUVANI! naliti~arite ne se iznenadeni od svetskite analizi, koi uka`uvaat na poskapuvawe na surovinite u{te vo ova trimese~je od godinava.

“Sosema o~ekuvan e porastot na cenite na surovinite vo svetot, no takviot trend povlekuva i poskapi proizvodi za krajna potro{uva~ka.

Pritoa, ne smeeme da zaboravime deka cenata na eden proizvod ja gradat ne samo surovinite od koi e direktno napraven, tuku i cenata na reagensite, koja momentalno e prili~no visoka. A i cenite na industriskite proizvodi rastat mnogu pobrzo od cenite na zemjodelskite proizvodi, pa inflacija, sekako, se o~ekuva, no veruvam deka }e bide kontrolirana kako i sega”, veli Jovan A`derski, profesor na Zemjodelskiot fakultet vo Skopje.

A

34

ANALIZA SAVKA DIMITROVA GENERALEN DIREKTOR NA EVROPA

MARIJANA PERKOVSKA PRETSEDATEL NA TEKSTILEN KLASTER

Ako cenite na surovinite odat nagore, nemame drug izbor, osven poskapuvawe na proizvodite. Nie i sega nemame mnogu prostor za da gi dr`ime cenite vaka, ama napravivme s$ {to mo`evme za da ne dojde do poskapuvawe na proizvodite.

Informaciite so koi raspolagame kako industrija poka`uvaat deka narednive dve godini cenite na surovinite }e odat nagore. Re~isi e sigurno deka tekstilnite proizvodi periodov }e poskapat, osobeno ako se zeme predvid i skapata nafta. Eve, stranskite partneri ve}e baraat i poevtina rabotna sila, {to e znak deka rabotite ne odat na dobro.

bi mo`ele da go nadomestime so ni{to i toa bi bilo porazitelno scenario.

Ve}e nemame prostor kade da kratime, bidej}i rabotime na granica na rentabilnost. Prvi na udar }e bidat pomalite konfekcii, koi }e bidat prinudeni ili da otpu{tat vraboteni ili da stavat klu~ na vrata”, objasnuva Dimitrov.

Deka }e po~ne da poskapuva i oblekata i ostanatite tekstilni proizvodi, i doma{ni i uvozni, potvrduvaat i od Tekstilniot klaster.

“Informaciite so koi raspolagame kako industrija poka`uvaat deka narednive dve godini cenite na surovinite }e odat nagore. Pa tie i poslednite nekolku godini si rastat vo kontinuitet. Duri 80% od vrednosta na eden

proizvod ja so~inuva surovinskata baza, a nie sme sosema zavisni od uvozni repromaterijali, pa re~isi e sigurno deka tekstilnite proizvodi periodov }e poskapat, osobeno ako se zeme predvid i skapata nafta. Eve, stranskite partneri ve}e baraat i poevtina rabotna sila, {to e znak deka rabotite ne odat na dobro”, objasnuva pretsedatelot na Tekstilniot klaster, Marijana Perkovska.

Analiti~arite ne se iznenadeni od svetskite analizi, koi uka`uvaat na poskapuvawe na surovinite u{te vo ova tromese~je od godinava.

“Sosema o~ekuvan e porastot na cenite na surovinite vo svetot, no takviot trend povlekuva i poskapi proizvodi za krajna potro{uva~ka. Pritoa, ne

ALEKSANDAR PANOV GENERALEN DIREKTOR NA MAKSTIL

Te{ko e da se prognozira za cenata na surovinite od koi zavisi metalnata industrija, no i momentalnata situacija e daleku od sjajna, a kamoli ako surovinite po~nat da poskapuvaat so zabrzano tempo.

6,75

dolari za bu{el }e ~ini p~enicata vo 2013 godina, a sega se prodava po 6,55 dolari po bu{el

smeeme da zaboravime deka cenata na eden proizvod ja gradat ne samo surovinite od koi e direktno napraven, tuku cenata na reagensite, koja momentalno e prili~no visoka. A i cenite na industriskite proizvodi rastat mnogu pobrzo od cenite na zemjodelskite proizvodi, pa inflacija, sekako, se o~ekuva, no veruvam deka }e bide kontrolirana kako i sega”, veli Jovan A`derski, profesor za Zemjodelskiot fakultet vo Skopje.

Pretpriema~ &...

KOJ ]E PRE@IVEE ]E RASKA@UVA

KOI SE RE[ENIJATA ZA IZLEZ OD KRIZATA?

BROJ 657

30/05/2012

www.kapital.mk

Treba da se smeni strukturata na ekonomijata vo fleksibilna, izvozna, konkurentna ekonomija. Kolku i da zvu~i ova kako izlitena fraza, toa e lekot. Vo Makedonija prili~no dolgo se dezinvestira vo novi tehnolo{ki linii, a dr`avata pak, se potpira na varijantata deka imame evtina rabotna sila, pa toa }e ni obezbedi konkurentnost. Toa ne e tolku to~no, zatoa {to vo sporedba so drugi zemji vo razvoj, imame relativno skapa rabotna sila. Od druga strana, nemame tehnologija so koja mo`eme da ja kompenzirame ovaa relativno skapa rabotna sila i da obezbedime konkurentni proizvodi IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

islam deka gi pre`ivuvam najte{kite momenti otkako sum vo biznisov, a bogami, dolgo sum vo nego, re~isi 15 godini, mi veli denovive eden sopstvenik na kompanija za proizvodstvo na prozorci i vrati.

“Sfa}a{ li deka nikoj ve}e ne pla}a. Jas ne znam {to e rabotava, kaj se parite vo dr`avava?! Ne mo`am nitu plata da podelam, toa ne mi se slu~ilo dosega”, veli rezignirano toj. Vlo{enata likvidnost na makedonskiot kompaniski sektor kako da ja dostignuva svojata kulminacija periodov i “nagradno” pra{awe e kako da se pre`ivee 2012 godina. Makedonskite firmi izvozni~ki se soo~eni so namaleni nara~ki poradi krizata vo evrozonata, a na doma{niot pazar, kade {to dr`avata stana najgolem rabotodavec, kompaniite ne mo`e da si gi naplatat pobaruvawata, zatoa {to Buxetot s$ pote{ko se polni, a pote{ko se polni zatoa {to onie {to treba da go polnat imaat s$ pomalku pari.... i taka se vrtime vo magi~niot krug na nelikvidnosta. Ima li lek za krizata?

Su{tinata na krizata e padot na konkurentnosta na odredeni ekonomii, kako rezultat na namaluvaweto na produktivnosta, velat analiti~arite.

Ova osobeno se ~uvstvuva vo Evropa, a ne tolku vo Azija ili vo SAD, kade {to e postignat pobrz tehnolo{ki razvoj, pa ottamu, pogolema produktivnost i pogolema konkurentnost. Ona {to se pojavi kako finansiska slabost samo zboruva za toa deka dr`avite

M

namesto da investiraat vo ekonomijata so pottiknuvawe na produktivnosta, tie investirale vo potro{uva~kata, {to sega im se vra}a, zatoa {to sega nemaat tolku jaki ekonomii {to mo`e da gi vra}aat dolgovite.

“Treba da se smeni strukturata na ekonomijata vo fleksibilna, izvozna, konkurentna ekonomija. Kolku i da zvu~i ova kako izlitena fraza, toa e lekot.

Vo Makedonija prili~no dolgo se dezinvestira vo novi tehnolo{ki linii, a dr`avata pak, se potpira na varijantata deka imame evtina rabotna sila, pa toa }e ni obezbedi konkurentnost. Toa ne e ba{ to~no, zatoa {to vo sporedba so drugi zemji vo razvoj, imame relativno skapa rabotna sila. Od druga strana, nemame tehnologija so koja mo`eme da ja kompenzirame ovaa relativno skapa rabotna sila i da obezbedime konkurentni proizvodi”, veli Rubin Zareski, konsultant za strate{ki menaxment.

Vtorata rabota {to treba da se napravi e dr`avata da gi svrti investiciite kon doma{nite kompanii. Vo uslovi na kriza, mora da se najde na~in za makedonskite kompanii da dobivaat pove}e rabota na tenderite {to gi raspi{uva dr`avata za krupni kapitalni proekti, duri i na tie {to se finansirani od nadvore{ni izvori.

Iako makedonskite firmi se mali, kapitalno slabi i glavno, nekonkurentni za da u~estvuvaat vo megainvesticiite vo infrastrukturata i vo energetikata, eden od na~inite na koi{to mo`e da se re{i toj problem e obvrskata na golemite partneri da se vklu~at vo podigaweto na konkurentnosta.

“Mo`e da se insistira na t.n. “ofset”, odnosno makedonskite firmi da

RUBIN ZARESKI TRAST KONSALTING

I da nema recesija vo Evropskata unija, pra{awe e kolku mo`e da se podobri makedonskiot ekonomski rast s$ dodeka nemame investicii vo nova tehnologija, zgolemuvawe na produktivnosta i na konkurentnosta, a dr`avata gi naso~uva parite vo javna potro{uva~ka, namesto vo realniot sektor.

MENAXER NAJ^ESTI STAPICI PRI DONESUVAWETO ODLUKI

37

Harvard biznis rivju (Harvard Business Review) napravi spisok so naj~estite stapici vo koi pa|aat menaxerite pri donesuvaweto odluki: NEPREPOZNAVAWE NA PRIORITETITE ^est slu~aj e menaxerot so ~asovi da razmisluva za pomalku va`ni odluki.

Takviot pristap go tro{i negovoto vreme, a gi zbunuva i vrabotenite, na koi{to im e te{ko da spoznaat {to e pove}e, a {to pomalku va`no. Menaxerite koi{to pa|aat vo stapicata na golema va`nost na svoite problemi treba da nau~at da postavuvaat prioriteti.

NEKONSULTIRAWE SO DRUGITE Nekoi menaxeri, ednostavno, ne sakaat sovet od drugite. Tie mislat deka ako pobaraat pomo{ ili sovet, }e izlezat nesposobni ili glupavi.

Mnogu menaxeri, osobeno onie {to ja cenat tradicionalnata rabotna etika, mislat deka treba da gi znaat site odgovori i nikoga{ ne gi pra{uvaat drugite za sovet, zatoa {to se pla{at deka taka otvoreno }e go poka`at svoeto neznaewe. Uspe{nite menaxeri se sposobni da vnesat zdrav razum vo sopstvenoto ego.

NEKORISTEWE NA ISKUSTVATA OD PRETHODNICITE Ako sli~ni situacii za koi{to treba da se odlu~uva postoele i vo minatoto, menaxerite bi trebalo da se poslu`at so toa iskustvo, kako so sopstvenoto, taka i so tu|oto.

NEPRIZNAVAWE NA GRE[KITE Nikoj od nas ne e vo sostojba sekoga{ da nosi najdobra odluka. Ako menaxerot napravi gre{ka, najdobro e da ja priznae i da stori s$ za da ja ispravi. Najlo{o e koga menaxerite ja forsiraat svojata lo{a odluka i gi ubeduvaat site deka taa, vsu{nost, e dobra. Samo mal broj lu|e ima doblest sekoga{ da gi priznaat svoite gre{ki.

VETUVAWE NA NEVOZMO@NOTO Menaxerite ~esto davaat vetuvazwa {to ne se vo mo`nost da gi ispolnat. Toa go pravat od manipulativni pri~ini od razli~na priroda, no treba da se ima na um deka takvoto odnesuvawe ima i svoi posledici.

Najdobra praktika e da ne se davaat prazni vetuvawa. @ALEWE ZA DONESENITE ODLUKI Tokmu sprotivnoto od ~etvrtata stapica, nekoi menaxeri sekoga{ `alat za odlukite {to gi donele, pa duri i za onie {to se dobri. Tie gubat vreme na razmisluvawe “{to bi bilo koga bi bilo”, namesto da se zanimavaat so sproveduvawe na odlukite.

38

MENAXER u~estvuvaat so stranskite vo drugi nivni proekti. Direktna poddr{ka na ekonomijata mora da se dade i na nivo na me|udr`avni sredbi {to gi imaat na{ite politi~ari so svoite kolegi od regionot i po{iroko”, veli Zareski.

NAJBARANI KREDITITE ZA REFINANSIRAWE I kako {to firmite s$ pove}e kuburat so

pari, bankite s$ pote{ko davaat krediti.

Bankite ve}e stanaa zdodevni so nivnata “mantra” deka pari ima, no nema dobri proekti, pa zatoa, kreditiraweto ne raste.

Kade e vistinata? Dali navistina vo Makedonija nema dovolno dobri biznis-planovi kaj kompaniite, pa bankarskite kreditni odbori naj~esto stavaat pe~at “odbieno” na aplikaciite za kredit? Bankite imaat

NAJGOLEMITE SLABOSTI PRI NOSEWETO BIZNIS-ODLUKI VO MAKEDONIJA Od mini-anketata {to ja napravivme so makedonskite menaxeri, kako naj~esti slabosti {to tie samite gi istaknuvaat pri procesot na donesuvawe odluki, a i od ona {to go detektiraat konsultantite za menaxment, bi mo`ele da gi sumirame slednive: visoka centraliziranost: odlukite gi nosi samo vrvniot menaxment, ne retko edinstveno generalniot direktor; pregolemo potpirawe na intuicija i iskustvo: mnogu ~esto se nosat odluki bez dovolna analiza i koristewe na alatkite za strate{ko planirawe; ograni~uvawe vo lokalnite ramki: kaj makedonskite menaxeri i pretpriema~i postoi nevolnost i strav da se vpu{tat vo donesuvawe odluki za probivawe na nadvore{ni pazari, regionalno {irewe, a da ne zboruvame za prezemawe stranski kompanii. pogolema pregovara~ka mo} i na kraj imaat diskrecija da te odbijat, no problem e ako te zavle~kaat 2-3 meseci i na kraj te odbijat. Problem kaj nekoi banki e {to nedovolno poznavaat odredeni industriski sektori i premnogu se potpiraat na istoriski podatoci, a pomalku na potencijalot za rast na klientot, velat biznismenite. A tie s$ po~esto baraat pari za refinansirawe na postojnite krediti, namesto za novi investicii.

Toa go potvrdija i menaxerite od Prokredit banka denovive, koja{to e specijalizirana za rabota so mali i so sredni kompanii. Tie o~ekuvaat godinava porast na barawata za kreditite za refinansirawe.

“Kampawata za krediti za finansirawe stari i novi investicii so rok na otplata do 15 godini e so cel da izlezeme vo presret na potrebite na na{ite klienti. Poradi krizata, firmite imaat problem so servisiraweto na kreditite, bidej}i amortizacionite planovi ne se prilagodeni na novata profitabilnost i pari~en tek.”

foto: FILIP POPOVSKI

40 INTERVJU

IAN SATERLEND PROFESOR NA BLEDSKATA [KOLA ZA MENAXMENT

BIZNISLIDERITE IMAAT ODGOVORNOST DA VODAT, NO I DA SLEDAT

Ne postoi edna edinstvena li~nost koja mo`e da gi razbere kompleksnosta i dvosmislenosta na pazarot, bidej}i s$ se menuva mnogu brzo. Znaeweto e premnogu obemno, tehnikite i ve{tinite koi se koristat se premnogu obemni. Prestanuvame da se fokusirame samo na edna li~nost i velime: kako da sobereme grupa lu|e koja }e se zanimava so toa? Toa mo`e da se slu~i i vo organizaciite so povisoki upravni pozicii, no toa zna~i i menuvawe na mentalniot sklop na licata koi se nao|aat na tie pozicii, za da razberat deka imaat odgovornost i da vodat, no i da sledat

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

edesetina menaxeri od makedonski kompanii neodamna imaa mo`nost da slu{nat mo{ne interesno predavawe vo edukativniot centar M6. Profesor Ian Saterlend, od Bledskata {kola za menaxment, iznese neobi~ni sogleduvawa za idninata na liderstvoto, odnosno konceptot na podeleno i distribuirano liderstvo. Vedna{ po predavaweto, so nego porazgovaravme okolu toa kako se promeni tradicionalniot model na korporativno liderstvo pod vlijanie na svetskata kriza i neverojatniot napredok na tehnologijata vo poslednava decenija. [to mislite, realno, do kade mo`e da odi podelbata na liderstvoto, vo ovaa (post)krizna sostojba?

Smetam deka e apsolutno mo`no (za ova ima mnogu dokazi i go sre}avam vo organizaciite so koi sorabotuvam) da postoi zaedni~ka, distribuirana forma na liderstvo vo organizacija koja sepak ima povisoka struktura. No, potrebno e lu|eto koi se na pozicija, na t.n. liderski pozicii: upravni direktori, izvr{ni direktori itn., da imaat um koj e otvoren kon pove} enaso~no vlijanie, da imaat svest koja im pora~uva deka moraat da prezemat odgovornost i ne samo da davaat nasoki, tuku i da primaat nasoki.

Da bidat i sledbenici, na koga toa e potrebno.

Takvata svest go zgolpotr emuva prilivo prilivot na podatoci i informacii i nivnoto spo spodeluvawe me|u lu|eto, {to ja pottiknuva sposobnosta na grupite lu|e da razberat vo v kakva slo`ena realnost, vsu{nost, funk funkcioniraat kompaniite. Pred 100 godini, ed edinstveniot lider na vrvot od organizacij organizacijata mo`el vo pove}e aspekti da go razbere najgolemiot del od pazarot vo koj toj ili taa e vklu~en/a. Vo 21 vek, 100 godini podocna, toa ve}e ne va`i. Ne pod postoi edna ed edinstvena li~nost koja mo`e da gi razbere kompleksnosta i dvosmislenosta na pazarot, bidej}i s$ se menuva pa mnogu brzo. Znaeweto e premnogu obemno, Zn tehnikite i ve ve{tinite koi se koristat se premnogu obem obemni. Kako mo`e da se re{i toa? Prestanuv Prestanuvame da se fokusirame samo na edna li~nost li~nos i velime: kako da sobereme grupa lu|e koja }e se zanimava so toa? Toa mo`e da se slu~i i vo organizaciite so sl povisoki upra upravni pozicii, no toa zna~i i menuvawe na mentalniot sklop na licata koi se nao|aat na tie pozicii, za da razberat deka imaat odgovornost i da vodat, im no i da sledat. sleda Ova, isto taka, zna~i i menuvawe na mentalniot sklop na onie koi pozicii. I tie imaat k se na poniski pon odgovornost o ne samo da sledat, tuku i da vodat.

Se raboti v rabot za menuvawe na razmisluvawata vo celata organizacija. Sekoj ima v cel odgovornost da o d pridonesuva i sekoj ima odgovornost da vodi ili da sledi koga e o potrebno, vo zavisnost od situacijata. p Mo`ete li da navedete nekolku primeri na kompanii koi ste gi sovetuvale na ovaa tema za distribuirano liderstvo i promena na tradicionalnoto liderstvo?

Ne N mo`am da navedam konkretni klienti

P

BROJ 657

30/05/2012

41

www.kapital.mk

poradi doverlivosta, no mo`am da ka`am deka organizaciite so koi sum rabotel vo najgolem del se od oblasta na farmacijata i telekomunikaciite. Isto taka, za da gi vovedam ovie idei vo nivnite organizacii, rabotam prete`no so profesionalci od sektorot za ~ove~ki resursi, zatoa {to tie se lu|eto koi se zadol`eni za ~ove~kite sistemi vo sekoja organizacija. Zatoa, ~estopati rabotam direktno so menaxerite za ~ove~ki resursi, bez razlika dali stanuva zbor za me|unarodni ili lokalni resursi na lu|e vo odredena organizacija i odredena zemja. So ova, i menaxerite vo sektorot za ~ove~ki resursi sfa}aat deka tie se liderite vo organizacijata i gi prenesuvaat ovie idei preku programite za razvoj.

Na predavaweto poso~ivte primeri od Arapskata prolet, kade {to nema{e formalen lider i s$ se {ire{e preku socijalnite mediumi – vsu{nost, vo ovie slu~ai ja vidovme mo}ta na socijalnite mediumi. [to mislite, kolku e va`na pravilnata upotreba na socijalnite mediumi vo sekojdnevnoto funkcionirawe na kompanijata i obidite da se postigne celta?

Kako prvo, da vidime {to se slu~i so Arapskata prolet. Tamu gledame masovna op{testvena promena, koja be{e organizirana preku socijalnite mediumi. Toa mi ka`uva, na malku apstrakten na~in, deka postoi vlijanie vrz kognitivnite mapi za toa {to e mo}ta. Ako se vratite vo 20, 19 ili 18 vek, }e vidite deka golem del od lu|eto ja percipirale mo}ta kako nagorna traektorija kon lica koi se nedosti`ni, bez razlika dali zboruvame za aristokratski ili monarhiski sistem, ili pak za demokratski sistem so pretsedatel i premier. Ona {to go napravija socijalnite mediumi vo Arapskata prolet, ili dvi`eweto „Okupiraj” be{e promena na na~inot na razmisluvawe kaj lu|eto za toa {to e mo}ta. Ve}e ne razmisluvame: „Nemam mo}”. Socijalnite mediumi ni gi menuvaat mislite i mislime deka imame sekakva mo}, koja mo`eme da ja ostvarime preku socijalnite mediumi. Toa ima golemo zna~ewe za liderstvoto i menaxmentot vo tradicionalnite biznis-organizacii.

Toa zna~i deka lu|eto koi doa|aat vo organizaciite i lu|eto koi se ve}e tamu i koi se zapoznaeni so ova, imaat poinakva percepcija za toa {to e mo}ta. Toa e prvoto ne{to, promena na na~inot na koj razmisluvame za mo}ta. I ako menaxerite i liderite vo edna kompanija ne ja razbiraat taa promena, toga{ imate lo{a vrska me|u liderstvoto i sledbenicite, a socijalniot dogovor vrz koj se zasnova liderstvoto se raspa|a. Toa e golem problem za organizaciite. Vo ramkite na organizaciite, s$ pove}e raboti se slu~uvaat preku socijalnite mediumi, se spodeluvaat ne{ta preku niv. Golem broj kompanii imaat svoi portali na socijalnite mediumi vo ramkite na kompanijata na koi lu|eto mo`at da se priklu~uvaat, da spodeluvaat i da se povrzuvaat. Ako gi poglednete

Profesorot Saterlend na neodamne{noto predavawe vo Skopje vo edukativniot centar M6.

biznisite vo 80-tite godini, lu|eto toga{ b 80 s$ pravea ra~no. Potoa dojde imejlot, i biznisite poleka preminaa na imejl, toa sega se smeta za normalno. Sega s$ pove} e se istaknuvaat socijalnite mediumi i socijalnoto vmre`uvawe i mislam deka vo idnina, socijalnite mre`i }e bidat isto tolku voobi~aeni za kompaniite, kolku i imejlot, bidej}i toa se novite tehnolo{ki platformi za komunikacija. Ova e odli~en na~in za sorabotka na lu|eto {irum svetot, od razli~ni vremenski zoni, razli~ni kulturi itn., koi mo`at da spodeluvaat informacii, ~estopati vo realno vreme, za razvojnite proekti.

Bi sakal da razgovarame malku za zna~eweto na korporativnata op{testvena odgovornost vo odnos na ova novo liderstvo. Kako se soo~uva etikata so glavnite problemi na moderniot pazar? Profitot e glavna cel na sekoja korporacija. Kako da uspeeme da ja ostvarime ovaa glavna cel, a pritoa da ne & na{tetime na sredinata vo koja rabotime?

Imavme organizacii koi postoeja i po 100 godini, a do pred 20 godini nemaa direktor za op{testvena odgovornost. Sega imaat.

Bi mo`elo da se re~e deka imame korporativna op{testvena odgovornost, imame platforma za toa vo koja poso~uvame vo {to veruvame i kako mu se oddol`uvame na op{testvoto, preku donacii za kultura, obrazovanie ili za{tita na `ivotnata sredina. Toa e dobar ~ekor, {to kompaniite gledaat na korporativnata op{testvena odgovornost kako na ne{to va`no, no korporativnata op{testvena odgovornost treba da premine od dodatok vo sostaven del na organizacijata. Da ne bide ne{to {to go pravime nastrana, tuku da stane del od na~inot na razmisluvawe, spored koj raboti kompanijata. Vo pravo ste, kompaniite se temelat na profit, toa e aksioma vo tradicionalniot biznis, koga stanuva zbor za profitniot sektor. No, nema pri~ina zo{to da ne go maksimizirate profitot, vmetnuvaj}i korporativna op{testvena odgovornost, da re~eme, preku model za odr`livost. Idejata za zaedni~ko liderstvo ili distribuirano liderstvo ja prepoznava odgovornosta na liderstvoto i celite zad seto toa. Koga go delite liderstvoto me|u grupa lu|e, lu|eto ~uvstvuvaat pogolema posvetenost kon organizacijata. No, ovaa

grupa na posveteni i anga`irani lu|e, isto taka, prepoznavaat deka ne rabotat vo organizacija koja pretstavuva ostrov sama za sebe. Kako {to se del od pazarot, taka se i del od po{irokoto op{testvo, od gradovi, dr`avi, regioni, kontinenti, od svetot. Koga }e postignete takvo razbirawe na ne{tata, koga }e ja vovedete kako su{tinska vrednost idejata za vgradena odr`livost, postojat brilijantni na~ini na koi mo`ete da obezbedite pobeda za op{testvoto i pobeda za kompanijata.

Koj primer na op{testveno-odgovorna praktika koja nosi benefit i za samata kompanija im ja poso~uvate obi~no na va{ite studenti? ]e vi dadam primer od Vol Mart, koja ~estopati se smeta za kompanija koja ne se zanimava ba{ mnogu so odr`livost vo svoeto rabotewe, no ima nekolku ne{ta koi bea mo{ne uspe{ni. Na primer, imaat eden vid zaedni~ki kolektiven model, so koj site lu|e vo kompanijata se pottiknuvaat da pronajdat na~ini na koi mo`e da se zgolemi odr`livosta na kompanijata. Vo eden moment, eden vraboten vo Vol Mart, obi~en vraboten za koj ne bi se o~ekuvalo da vr{i liderstvo vo kompanijata, sfatil deka mnogu od pakuvawata na proizvodite na Vol Mart se prili~no pogolemi od samiot proizvod, {to zna~i deka bi mo`ela da se namali goleminata na pakuvaweto. So namaluvaweto na goleminata na pakuvaweto, se namaluva i otpadot, koga kupuva~ot }e go kupi proizvodot i } e go frli pakuvaweto vo |ubre. Lu|eto na povisokite pozicii se soglasija so idejata, i re{ile da go namalat pakuvaweto na eden od proizvodite za nekolku santimetri. Ova zna~i deka tro{ea pomalku za pakuvawe vo odnos na materijalite, mo`ea da smestat pogolem broj proizvodi vo kontejnerite za isporaka (pomaloto pakuvawe za{teduva pove}e prostor), taka {to uspevaa da ispora~aat pove}e proizvodi vo istiot prostor od prethodno. So eden zbor, kompanijata uspea da za{tedi milioni, so toa {to be{e korporativno op{testveno odgovorna kon sredinata. So ova, kompanijata se otvori kon idejata deka mo`at golem broj lu|e da vlijaat vrz raboteweto, iako ne bi rekol deka Vol Mart e odli~na korporativno op{testveno odgovorna kompanija.

спорт и рекреација по избор

БУЛ: ОКТОМВРИСКА РЕВОЛУЦИЈА БР.15 СКОПЈЕ; TEЛ: +389 2 3092 190 ФAКС: +389 2 3092 152

ФИТНЕС ЦЕНТАРОТ ОПФАЌА:

ПРОФЕСИОНАЛНИ ТРЕНЕРИ СПРАВИ ЗА КАРДИО ВЕЖБИ 4 ЛЕНТИ ЗА ТРЧАЊЕ, СТАТИЧНИ ВЕЛОСИПЕДИ, СТЕПЕРИ, ОРБИТРЕК ПОВЕЌЕНАМЕНСКИ ДИСПЛЕИ ЗА СИТЕ КАРДИОСПРАВИ СВЕТСКИ ПОПУЛАРНА ОПРЕМА CYBEX И TECHNOGYM ПРОГРАМИ ЗА ИСХРАНА И ВЕЖБАЊЕ ДОДАТОЦИ ВО ИСХРАНАТА4 ПРОТЕИНСКИ ШЕЈКОВИ И БАРОВИ КАФEТЕРИЈА САУНА И ЏАКУЗИ МАСАЖА

info@aleksandarpalace.com.mk www.aleksandarpalace.com.mk

Svesni za ulogata

30/05/2012 BROJ na 657 slobodnoto

MENAXMENT-EDUKACIJA

www.kapital.mk

vreme vo `ivotot na sekoj biznismen, odlu~ivme da yirneme vo klupata na Cotrugli Business School, u~ili{te za ~ija{to MBA-programa, na makedonskata biznis-javnost & ovozmo`uvame 12 stipendii i pritoa da proverime kolku vreme takvata edukacija bara od posetitelite

43

TIPI^EN DEN NA E/MVA PROGRAMATA okolku se odlu~ivte za prodol`uvawe na biznis-edukacijata ili MBAprogramata, pred vas stoi te{ka odluka za da se izbere {kola vo koja ovoj vid obrazovanie }e go posetuvate. Me|u kriteriumite koi }e se vrednuvaat pri sporedbata na programite na razli~ni {koli, }e se najdat i na~inite na koj poedine~ni {koli ja koncepiraat MBA-programata i na koi se izveduvaat predavawata. Odlukata, zna~itelno mo`e mnogu da go olesni proektot, kako na primer, stipendija koja Kapital Media Group i ovaa godina ja dodeluva za programata na COTRUGLI Bussines School, vode~ka biznis-{kola vo Jugoisto~na Evropa. Ovaa {kola so svoite me|unarodno akreditirani programi e ramo do ramo so najuspe{nite biznis-{koli vo svetot. Imeno, na~inot na koj MBA-programite se koncipirani, na posetitelite im dava mo`nost nau~enoto vedna{ da go primenat vo praktika. Stanuva zbor za metod na studija na slu~aj (case study) koj e razvien na Harvard i vo koj se izrabotuvaat konkretni biznis-slu~ai od celiot svet, so akcent na sporedba so doma{niot pazar. Soglasno so ova, sekoj od posetitelite mo`e mnogu brzo da go primeni nau~enoto na rabotnoto mesto i so samoto toa da go meri svojot napredok od model vo model.

D

RAZMENATA NA ISKUSTVA KAKO NAJEFIKASEN OBLIK NA U^EWE Isto taka ovie MBA-programi se koncipirani taka {to posetitelite rabotat vo timovi. Чlenovite na timot doa|aat od razli~ni bran{i za pobrzo da gi usvojat novite znaewa ne samo od predava~ite, tuku i me|usebno. Takviot sistem na rabota e postaven poradi faktot {to vsu{nost razmenata na iskustva e najefikasno u~ewe.

Imaj}i predvid deka niz celata programa se raboti vo grupi, posetitelite na MBAprogramata zavisat i od drugite posetiteli.

Normalno, {to pove}e e kvaliteten timot, tolku site imaat pove}e mo`nosti i za li~en razvoj.

KAKO MBA MODULOT IZGLEDA VO PRAKTIKA? Stipendiite gi dodeluvame za 2 razli~ni MBA-programi: Executive MBA za topmenaxeri i MBA za junior menaxeri. I dvete programi za koi gi dodeluvame stipendiite se part tajm programi, {to zna~i deka ovozmo`uvaat minimalna otsutnost od rabotnoto mesto. Vo toj slu~aj modulite obi~no se delat vo periodi od 3 do 7 dena mese~no, a posetitelot dr`i ~ekor so slu~uvawata vo kompanijata. Va`no e da se istakne deka, pritoa i dvete MBA-programi ja zadovoluvaat me|unarodnata akreditacija za propi{ana struktura {to se odnesuva na vkupniot broj ~asovi i traewe na programata. Pred sekoj modul, odnosno predavawe posetitelite na COTRUGLI Business School dobivaat silabusi so koi se steknuva pregled na glavnite informacii, na~inot na realizacija i sodr`inata na modulite koi sledno }e se slu{aat. Osven toa, spored upatstvata na predava~ite, za modulite posetitelite treba da pro~itaat podgotvitelni tekstovi i da izrabotat zada~i za na modulite da mo`at da go sledat tekot na predavawata, no i uspe{no da gi re{avaat studiite na slu~aite na razli~ni kompanii od celiot svet. Imeno redovnata rabota i podgotovkata za modulite e eden od sigurnite preduslovi za uspe{na izrabotka na biznis-planot, zavr{nata rabota na MBA-programite na COTRUGLI Business School. Isto taka, imajte predvid deka i aktivnosta na modulite se evaluiria i vleguva vo zavr{nata ocenka na sekoj model.

BUSINESS NETWORKING Edna od komparativnite prednosti na COTRUGLI Business School sigurno e i networking posetiteli koi osven od Makedonija doa|aat od Hrvatska, Slovenija, BiH, Srbija, Romanija i Bugarija. Toa e neizostaven del od sekoj modul i pretstavuva neformalno dru`ewe na koe posetitelite se opu{taat, no i uspe{no razvivaat novi biznis-idei i kompanii. Edna od Makedonkite koi ja zavr{ija ovaa Executive MBA programa e

STIPENDISKI KALENDAR 6. 6. Rok za prijava 11.6. Prijavenite kandidati }e bidat izvesteni za rezultatite od 1 krug stipendiski proces, odnosno vlez vo finale 16/17. 6. Stipendisko finale vo Skopje Iva Чadikovska, Senior Sponsorship Specialist vo Vip operator. Predavawata najmnogu gi slu{a{e vo Belgrad i toa eden prodol`en vikend mese~no (od petok do ponedelnik). Na toj na~in, posetitelite od svoeto rabotno mesto, prose~no izostanuvaat 10 rabotni dena godi{no. Eve go nejziniot vpe~atok: „Dve godini od vikend studiite pridru`eni so mnogu patuvawa, u~ewe, knigi, materijali, podgotvitelni tekstovi, proekti, rabota vo timovi, podgotovka vo grupni proekti, biznisplan i ve`bi. Ne mo`am da go do~ekam sledniot modul za da vidam kako se ostanatite. Mnogu od kolegite od grupata mi stanaa vistinski prijateli. Po zavr{uvawe na programata, sega ja ~uvstvuvam razlikata.

Steknatoto znaewe go implementiram vo moite sekojdnevni aktivnosti. Imam razli~ni pogledi i perspektivi za predizvicite vo izvr{uvaweto na zada~ite, koristam novi pristapi koga re{avam razli~ni situacii.

Go praktikuvam liders tvoto so sekoj nov proekt. Inspirirana sum, motivirana i imam podobri mo`nosti za ponatamo{en li~en i pro IVA ЧADIKOVSKA fesionalen Senior Sponsorship Specialist razvoj.” vo Vip operator

44

NA RU^EK SO...

D-R

VLADIMIR ЧADIKOVSKI

CEL @IVOT SUM So negovoto doa|awe na Detskata hirurgija, institucijata kompletno go smeni izgledot na podobro. Iako kako student ne posakuval da bide detski hirurg, denes e eden od najcenetite vo taa oblast. Na javnosta & e poznat kako golem humanitarec i eden od incijatorite koi rabotea na Zakonot za transplantacija na organi PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

astel vo familija na arhitekti.

Tatko mu e eden od osnova~ite na Teatarot za deca i mladinci, pa postojano bil opkru`en so poznati doma{ni i stranski akteri, a temata medicina i doktori nikoga{ ne bile na „menito” na semejnite slu~uvawa. No, i pokraj toa, toj i negoviot brat zaplovuvaat tokmu vo tie vodi.

Od periodot na detstvoto so nasmevka na liceto se se}ava na prestojot kaj

R

negovata tetka vo Italija. Sekoe leto so svoite roditeli odel po tri meseci na gosti vo Trst i Udine. „Fasciniram sum od Italijancite.

Dr`avata {to ja izmislila renesansata, kade {to nau~iv {to e estetika, dobro vino, hrana, fudbal, `eni, garderoba...Bev voodu{even od italijanskata muzika koja vedna{ mi ’zalepi‘.

Iako vo Skopje na golemo se slu{a{e alternativa od tipot na ’Kjur‘, ’Smits‘, jas & ostanav veren na italijanskata muzika koja i den-denes ja slu{am. Ednostavno Italijancite mi se vo krvta”,

NA[ETO MENI

So Чadikovski ni od bogatoto me na Arabeska se sta odlu~ivme za pa ca pi i e” ez „bolow a. w re si ri ti ~e so

raska`uva Чadikovski.

Tokmu tatko mu bil eden od najgolemite poddr`uva~i koga re{il da se zapi{e vo sredno medicinsko u~ili{te. „Me zeza{e deka }e fati vrski da ne me primat vo u~ili{te dokolu se odlu~am da bidam artist ili s$ {to be{e povrzano so gluma. Edinstveno {to priznava{e be{e doktor.”

Srednoto medicinsko u~ili{te vo toa vreme bilo edno od retkite naso~eni u~ili{ta i toj go izbral smerot medicinski tehni~ar. Veli deka bil

16/11/2011

NA RU^EK SO...

www.kapital.mk

SO MEDICINATA soliden i trudoqubiv u~enik, pa i vo osnovno i vo sredno e proglasen za u~enik na generacijata. „Ne{to ako ne go nau~i{ dobro koga treba, podocna ti se vra}a kako bumerang. Ba{ toa }e ti zatreba. Celosno bev posveten na mojata edukacija, pa retko imav slobodno vreme, koe isklu~ivo go pominuvav so moite prijateli. Da bidam iskren, se ’zalepiv‘ i za nekolku sportovi, no ni vo eden od niv ne navlegov celosno. Denes s$ u{te igram tenis.”

Po zavr{uvaweto na srednoto u~ili{te nemal nikakva dilema deka }e prodol`i na medicinski fakultet, po ~ie zavr{uvawe dva meseci volontira vo Voenata bolnica, a potoa dve godini volontira na Detska hirurgija. „Dodeka studirav si velev deka nikoga{ ne sakam da bidam detski hirurg ili traumatalog. No, po doa|aweto na Detska hirurgija s$ se promeni. Timot

Toa {to nema da

go nau~i{ dobro, }e

ti se vrati kako bu merang

45

foto: FILIP POPOVSKI f

BROJ 629

46 6

Idealen zdravs tven sistem ne posto i

Fasciniran sum od Italijancite

{to Postojano u~am ne

na Detska hirurgija i toga{ i denes funkcionira kako edna familija. Nikoj od lekarite ne otide vo privatna praksa, a postarite kolegi koga dojdov tamu, nemaa nikakva frustracija so mene da go podelat seto svoe znaewe. Nasmevkite na decata po zavr{enite intervencii i ~uvstvoto deka ti si ’vinoven‘ {to na edno dete }e mu ovozmo`i{ razvoj i napredok i }e gleda{ kako raste bea pove}e od dovolni za da re{am da ostanam tamu i po zavr{uvaweto na sta`iraweto.

Koga }e navleze{ vo hirurgijata, nema pove}e vra}awe. Чuvstvoto deka od mrtvite organi pravi{ `ivi e nezamenlivo.”

So edukacijata, kako {to veli, nikoga{ ne zastanal.

Specijaliziral na Detskata hirurgija, a se doeduciral vo Belgrad, Viena i Los Anxeles. Dve godini pominal i vo Brisel.

Po specijalizacijata startuval so proektite za transplantacija. Toj e del od timot koj na Detska hirurgija minatata godina ja napravi prvata transplantacija na crn drob. Celi 14 ~asa timot od 40 lekari se bore{e da go spasi maliot David, koj na klinikata bil primen vo mnogu te{ka sostojba. Vrodenata mana na crniot drob za kratko vreme predizvikala ciroza.

Dokolku ne se izvr{elo presaduvawe na organot, na deteto mu ostanuvalo u{te edna nedela `ivot. „Bebeto go pripremavme 15 denovi pred operacijata. Se zema samo mal del od crniot drob na majkata, a od bebeto se vadi o{teteniot. Toa e mnogu kompliciran proces, mnogu porazli~en otkolku intervencii kaj vozrasni.”

Ova ne samo {to e prva transplantacija vo Makedonija, uspe{no presaduvawe na crn drob kaj tolku malo dete nemalo nitu vo regionot.

Godi{no na ovaa institucija na 1.600 deca od razli~ni vozrasti se vr{at razli~ni intervencii.

Tokmu po negoviot anga`man za pottiknuvawe na donirawe organi d-r Чadikovski & stana poznat na po{irokata javnost.

Toj e eden od inicijatorite

za donesuvawe na Zakonot za transplantacija na organi, no i golem humanitarec. Kako rezultat na negoviot anga`man vo poslednive nekolku godini Detska hirurgija kompletno go smeni izgledot. Celosno se renovirani prostoriite, a e otvoreno i oddelenie za intenzivna nega, nabavena e nova oprema... Чadikovski e i nositel na dr`avniot proekt za transplantacija na crn drob kaj decata, i zaedno so grupa entuzijasti vr{i edukacija za podignuvawe na javnata svest vo Makedonija za donirawe organi.

Preku nevladinata organizacija „Nacionalna fondacija za transplantacija”, koja e osnovana vo 2008 godina, pokraj na razbivawe na zabludite za donirawe organi, posebno koga na pacientot pove}e mu nema spas, raboti i na podobruvawe na kvalitetot na `iveeweto na pacientite na koi im e izvr{ena transplantacija, na proekti za nabavka na medicinski aparati i materijali.

Za formirawe na ovaa fondacija, kako {to veli, se odlu~il po sogleduvawata deka transplantacijata ne mo`e da se razviva ako ne se podigne svesta vo zemjava za donirawe organi. „Svesta za pridobivkite od donirawe organi e mnogu niska i treba da se demistificiraat zabludite za transplantacijata na organi.”

Za zdravstveniot sistem, koj ~esto e na udar od mediumite, koi za volja na vistinata gi registriraat samo negativnite prikazni, veli deka ne e vo tolku o~ajna sostojba. „Site reformi se te{ki. Nitu eden zdravstven sistem vo svetot ne e idealen. Sepak smetam deka treba da bideme gordi {to na{iot sistem e socijalen.”

Lekarite gi smeta za edni od najeduciranite vo zemjava. „Re~isi ne postoi lekar koj ne bil na doedukacija vo stranstvo.”

Posvetenosta na profesijata i doplnitelnite aktivnosti pridonesuvaat da ima malku slobodno vreme, koe go pominuva so soprugata Elena, so koja e osum godini vo brak, a naskoro go o~ekuvaat i prvoto dete.

BROJ 657

30/05/2012

61

www.kapital.mk

PAMATEN TELEFON VO SEKOJA SMISLA NA ZBOROT

HTC ONE S LESEN KAKO PERDUV, SOVR[EN ZA BIZNIS I ZA ZABAVA VASE CELESKA celeska@kapital.com.mk

vojpat tajvanskiot gigant HTC se nadmina sebesi so uspe{noto voveduvawe na serijata HTC One, posebno so modelot HTC One S, koj najmnogu gi iznenadi fanovite na operativniot sistem Android, bidej}i vo sebe go ima najnoviot Android Ice Scream Sandwich (ISC).

Mo`e da se ka`e deka noviot HTC One S, koj na makedonskiot pazar }e pristigne od sledniot mesec, e blisku do sovr{enstvoto, nadvore{no i vnatre{no, poradi negoviot premium-dizajn i tehnologijata na HTC Sense. Nekoi od qubitelite na mobilnata tehnologija velat deka ova e najdobriot telefon na HTC dosega, koj istovremeno e i odli~en Android ISC telefon za koj prijatelite nema da vi se potsmevaat deka e sme{no ogromen.

HTC One S e eden od najtenkite i najlesnite “smartfoni” koi dosega sum imala mo`nost da gi testiram. Mo`ete vo raka da po~uvstvuvate kolku e lesen (samo 118 grama); vo sporedba so nego, ostanatite telefoni so sli~na golemina, kako Nokia Lumia 900 (159 grama), pa duri i iPhone 4S (140 grama), deluvaat nekako nesmasno. Samo Galaxy S II na Samsung, koj re~isi e so edna noga vo grob, mo`e da se natprevaruva so iluzijata “lesen kako perduv”, koja ja postignuva HTC so noviot One S. Se ~ini deka performansite na ovoj mobilen telefon ne se `rtvuvani poradi potenkoto i polesno telo na uredot.

O

Otvoraweto na elektronskata po{ta, prebaruvaweto na Internet, “surfaweto” na Fejsbuk i Tviter odi brzo.

BRZI PERFORMANSI ^ekaweto i pauzite me|u eden i drug tab, koi bea tipi~ni za postarite Android pametni telefoni, za sre}a, sega se otstraneti. Koristeweto na telefonot e prili~no lesno iskustvo, iako reakciite na ekranot na dopir (starata bolka na Android telefonite) se malku zad onie na iPhone – no, samo malku.

Op{to zemeno, sekojdnevnite performansi na telefonot se solidni, sigurni i brzi.

Ona na {to HTC sekoga{ obrnuva vnimanie se kamerata i zvukot. One S doa|a do osum megapikseli kamera, koja brzo se “lodira” i gi prika`uva boite realno, vo vistinska smisla na zborot. Kamerata vklu~uva filteri, selekcija na sceni, tajmer i drugi funkcii koi gi imaat digitalnite fotoaparati denes.

Isto taka, telefonot ima i predna VGA kamera, koja sporedeno so drugata e mnogu poslaba, no mo`e da se upotrebuva pove}enamenski.

Tehnologijata na Beats Audio pak, ja pravi upotrebata na ovoj mobilen telefon sovr{ena, bidej}i ovozmo`uva da ja slu{ate muzikata tokmu onakva kakva {to ja zamislil muz~arot.

So mo}na baterija, koja ponekoga{ pretstavuva problem za uredite koi rabotat na Android, nudej}i pristap do iljadnici aplikacii, igri, muzika i filmovi - dostapni preku Google Play - sekoga{ mo`e da bidete povrzani i da se

Mo`e da se ka`e deka noviot HTC One S, koj na makedonskiot pazar }e pristigne od sledniot mesec, e blisku do sovr{enstvoto, nadvore{no i vnatre{no, i e odli~en i odli~en Android Ice Scream Sandwich telefon, za koj prijatelite nema da vi se potsmevaat deka e sme{no ogromen zabavuvate, nezavisno kade ste, na rabota, doma ili vo dvi`ewe.

Korporacijata HTC so ovoj model doka`uva zo{to nejzinite uredi se ~esto nagraduvani i prodol`uva da gi potvrduva inovaciite vo industrijata.

Stavaj}i gi lu|eto vo centarot na s$ {to raboti, HTC

gi pomestuva granicite na dizajnot i tehnologijata za da sozdava inovativni i li~ni iskustva za potro{uva~ite {irum svetot. Portfolioto na HTC vklu~uva pametni telefoni i tableti so HTC Sense, pove} esloen grafi~ki interfejs koj{to go podobruva iskustvoto na korisnikot.

Dali ja kriete va{ata nasmevka?

tel. 389 2 309 470 www.eternadent.com.mk

62 TEHNOLOGII I BIZNIS

REDIZAJNIRANA NA PREBARUVAW nternet e mesto kade {to ve}e ima milijardi i milijardi stranici, a sekojdnevno se postavuvaat novi i novi. Od edna strana toa e dobro za „demokratizacija” na mre`ata i pogolem izbor koga se bara ne{to konkretno, no od druga strana, ako ne znaete {to vi treba i kako da stignete do nego, ovie milijardi mo`at da napravat samo problem. Drug aspekt, koj mo`e da pretstavuva i potencijalen problem e toa {to na internet mo`e bukvalno sekoj da postavi stranica,.

Ako porano toa ~ine{e mnogu pari i bara{e tehni~ki predznaewa, denes so nekolku desetina dolari i besplaten softver mo`e da se napravi i postavi veb stranica za nekolku ~asa. So toa vam kako korisnik vi stanuva u{te pote{ko da ja izvodite onaa veb lokacija za koja ste sigurni deka ja sodr`i relevantnata i to~na informacija za ona {to go barate.

Vo site ovie slu~ai, re{enieto naj~esto se prepu{ta na nekoj drug – na internet prebaruva~.

Internet prebaruva~ite navistina imaat edna neblagodarna, a ponekoga{ izgleda i kako nevozmo`na misija koja se sostoi od dva dela.

Prviot e da indeksiraat kolku {to e mo`no veb stranici i kolku {to e mo`no pobrzo da go napravat toa, a vtorata e koga vie kako korisnik }e vpi{ete {to barate vo poleto za prebaruvawe, prebaruva~ot da e vo mo`nost vo del od sekundata da vi gi vrati ne samo site rezultati, tuku istite da gi podredi po relevantnost i to~nost. Toa nie denes go sfa} ame kako normalno i ne se zamarame okolu toa kolku toa e vsu{nost te{ko za realizacija i plus seto toa treba da bide besplatno i vedna{ dostapno. e.

Na pazarot postojat dva golemi igra~i koi {to osnovnata misija na eden prebaruva~ za koja zboruvavme pogore ja rabotat sovr{eno, no isto

I

zaedni~ko im e `elbata da bidat podobri od drugiot so voveduvawe na novi koncepti i funkcii vo svoite prebaruva~i, se so cel da dobijat pove}e korisnici koi dolgoro~no }e gi iskoristat kako „publika” za naso~eni reklami od kade vsu{nost i doa|aat prihodite. Eden od niv e Google koj niz godinite stana sinonim za prebaruva~ i koj ima niza noviteti vo svojot algoritam. Vtoriot, za koj }e zboruvame vo ovaa prilika e Bing, prebaruva~ot na kompanijata Mikrosoft. Otkako se pojavi vo 2009 godina, Bing nikoga{ ne gi dobi zaslu`enite priznanija, iako i na po~etokot,a i do den dene{en ima opcii i mo`nosti koi ostanatite gi kopiraat ili barem dobro „prilagoduvaat”. Veteranot vo softverskata industrija – Mikrosoft, relativno docna vleze vo ovoj segment od internet i mo`ebi zaradi toa lu|eto ve}e bea naviknati da gi koristat drugite prebaruva~i i Bing ne samo {to mora{e da nao|a novi korisnici, istite treba{e da gi ubedi deka e ne{to podobar i razli~en od

ostanatite. Vo prodol`enie malku za seto ona {to Bing ve}e go ima i {to se o~ekuva vo naredniot period da go vidime i nie nadvor od SAD kade {to najnovite izmeni ve}e se vidlivi i aktivni.

Pak da se navratime na dizajnerot.

Zad Bing stoi brend od kalibarot na Mikrosoft. Onie koi 3 dekadi se zanimavaat so softveri i so alatki koi gi koristat milijardi lu|e niz celata planeta. Isto taka i onie koi {to imaat mo`nost i finansiski i logisti~ki da kreiraat i promoviraat proekt za koj veruvaat deka e dobar. Sledno, fakt e deka Bing vo posledno vreme raboti se podobro i podobro, a spored mnogu analiti~ari gi dava najrelevantnite informacii za mnogu kratko vreme, pritoa postojano integriraj}i novi opcii, {to od sopstveno proizvodstvo (Mikrosoft servisi), {to vo sorabotka so partnerite ili kompaniite koi gi kupuva i prisoedinuva kon svoeto semejstvo.

Dodeka kaj konkurencijata ponekoga{ mo`e da presudi optimizacijata na sajtot spored nivnite preporaki,

BROJ 657

30/05/2012

TEHNOLOGII I BIZNIS

www.kapital.mk

A IDNINA WETO

ovde toa ne e na prvo mesto. Ovde za odreden poim mo`at da se najdat mnogu porelevantni informacii koi algoritamot za prebaruvawe gi ozna~il kako to~ni i podobni za poimot za koj se prebaruva.

No seto e ova e samo „klasika”. Ona {to navistina go pravi ili barem }e go pravi vo idnina Bing ona {to se poslednite promeni koi {to se najgolemi i najkompleksni od pojavuvaweto vo 2009. Najgolemi zatoa {to go menuvaat konceptot na prika`uvawe na rezultatite skoro vo celost, a najkompleksni zatoa {to pokraj algoritamite, kompjuterskite programi za prebaruvawe i indeksirawe na stranici i sli~nite tehni~ki komponenti, sega vo ovoj ekosistem se pridodava – ni pomalku ni pove}e tuku site nie!

Kako? Od Bing presmetale deka 90% od lu|eto pred da donesat nekakva odluka se konsultiraat so prijateli i eksperti. Ako prebaruvame za nekoja informacija ili podatok i vrz osnova na toa treba da doneseme nekoja odluka, toga{ (ako e to~no

istra`uvaweto) samo 10% od nas }e ja doneseme vrz osnova na rezultatite, a drugite 90% }e prodol`ime da se raspra{uvame i konsultirame. Od Bing se re{eni toa da go smenat so toa {to vo noviot interfejs dodadoa cel eden del namenet za socijalnite mre`i kade {to vie kako korisnik mo`ete da se konsultirate so svoite prijateli koi {to gi imate vo nekoja od najgolemite socijalni mre`i kako Facebook i Twitter za sega, a podocna i LinkedIn i ostanatite socijalni mre`i, ili da vidite dali ve}e nekoj od niv zboruval ili objavil na taa tema, bez pritoa da morate beskrajno da ja pregleduvate „vremenskata lenta” ili listata so postovi na sekoj od niv poedine~no.

Eve kako }e izgleda edno prebaruvawe vo noviot Bing koj {to ve}e vo mesec juni treba da bide globalno dostapno za site korisnici. Vie vpi{uvate ona {to ve interesira vo poleto za prebaruvawe i dobivate rezultati razdeleni vo tri koloni.

Prvata kolona (od levo kon desno) se standardnite rezultati i linkovi

do relevantni stranici za ovoj poim. Srednata stranica e mestoto kade {to }e najdete mapi, recenzii, i drugi korisni informacii ve}e objaveni na internet za prebaruvaniot poim koi treba da vi pomognat da ja donesete vistinskata odluka, a tretata kolona e onoj socijalniot del koj {to e i glaven novitet. Vo toj del se nao|aat kontaktite od va{ite prijateli na socijalnite mre`i i dokolku vi treba dopolnitelna informacija site niv mo`ete da gi pra{ate od tuka. Pra{aweto so link od stranicata so rezultati pri prebaruvaweto }e se pojavi na va{iot profil na socijalnata mre`a, a eventualnite odgovori i komentari na site prijaveni korisnici }e se pojavat vo ovoj ist del od prebaruva~ot. Isto taka, dokolku nekoj od va{ite prijateli ve}e zboruval na taa tema na svojot profil ili spodelil tekst, slika ili video i sli~no }e se pojavi kako opcija na koja mo`ete da kliknete i da go poglednete toa. Vo posledniot del se ekspertite ili taka nare~eni „visokoprofilirani profili” na eksperti vo odredeni oblasti koi {to Bing gi sledi i dokolku tie nekoga{ pi{uvale ili spomnale za ona {to vie go prebaruvate toa }e vi bide vedna{ dostapno. Zna~i na edno mesto ja imate mo}ta na algoritamot i bazata so preku 300 milioni objekti i vrski me|u niv, no {to e i pova`no, znaeweto i iskustvoto na lu|eto i nivnite konekcii koi {to vo mnogu slu~ai e nezamenlivo.

I seto toa besplatno vam na usluga samo da go imate za del od sekundata toa {to ste go pobarale.

Noviot Bing so netrpenie go o~ekuvame site, spored najavite i onie {to ve}e imale mo`nost da go testiraat, rezultatite vetuvaat mnogu, taka da ako navistina e se taka, toga{ }e dobieme redizajnirana idnina na prebaruvaweto, ne samo na izgledot ili funkciite.

63