658- Kapital magazin

www.kapital.mk

COVER STORY

KOJ GO DRIBLA MAKEDONSKIOT FUDBAL?

TIK-TAK, TIK-TAK...

STAVRESKI ODBROJUVA DO REBALANS, PAK?!

KAKO SO BUXET OD NAD 6 MILIONI EVRA GODI[NO, MALA GRUPA LU\E GO KIDNAPIRAA MAKEDONSKIOT FUDBAL I IDNINATA NA GENERACII MAKEDONCI!

biznis magazin

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

INTERVIEW

MITKO KO^OVSKI direktor za strate{ko planirawe vo Makstil

BEZ INDUSTRIJA NEMA RAZVOJ I NOVI RABOTNI MESTA! INTERVIEW

KAPITAL ANALIZA:

SÈ PA\A, A I PARI VE]E NEMA! ...samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 658 CENA 100 DEN.|6 JUNI, 2012, SREDA|GODINA 13

SLOBODAN KUTREVSKI sopstvenik i direktor na Pekabesko

AKO NE RASTE[, PROPA\A[!

www.kapital.mk

COVER STORY

KOJ GO DRIBLA MAKEDONSKIOT FUDBAL?

TIK-TAK, TIK-TAK...

STAVRESKI ODBROJUVA DO REBALANS, PAK?!

KAKO SO BUXET OD NAD 6 MILIONI EVRA GODI[NO, MALA GRUPA LU\E GO KIDNAPIRAA MAKEDONSKIOT FUDBAL I IDNINATA NA GENERACII MAKEDONCI!

4

SODR@INA

biznis magazin

IZDVOJUVAME

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

INTERVIEW

direktor za strate{ko planirawe vo Makstil

06 POGLED NA NEDELATA Qup~o Zikov Ma~nina vo stomakot!

BEZ INDUSTRIJA NEMA RAZVOJ I NOVI RABOTNI MESTA!

10 PORTFOLIO

MITKO KO^OVSKI

INTERVIEW

KAPITAL ANALIZA:

SÈ PA\A, A I PARI VE]E NEMA! ...samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

SLOBODAN KUTREVSKI sopstvenik i direktor na Pekabesko

AKO NE RASTE[, PROPA\A[!

BROJ 658 CENA 100 DEN.|6 JUNI, 2012, SREDA|GODINA 13

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Dimitrie Tucovi} br 20, Skopje, p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 nikolova@kapital.com.mk Pretplata na dnevniot vesnik Kapital i na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplati@kapital.com.mk Reklama: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.com.mk aleksandra@kapital.com.mk Oglasi: Dijana Gulakova ++389 2 3298 110/ lok.105 gulakova@kapital.com.mk Specijalni prilozi: Jasmina Savovska Tro{anovski jasmina@kapital.com.mk Ovlasten praven zastapnik: “Advokatsko druшtvo DE LEGE” Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Filip Popovski Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka.

16 COVER STORY Tik-tak, tik-tak... Stavreski odbrojuva do rebalans, pak?!

22 KAPITAL ANALIZA Industrijata na kolena, Бuxetot prazen, a Vladata ja spasuva socijalata! Od kade pari?

28 INTERVJU Mitko Ko~ovski, direktor za strate{ko planirawe vo Makstil Bez industrija nema razvoj i novi rabotni mesta!

MEGDAN Silni politi~ki prepukuvawa, postojana aktivnost na partiskite {tabovi, vadewe aferi za protivnicite, igrawe na site raspolo`livi karti, sekojdnevni preskonferencii, tribini, mitinzi, koalicii so protivnicite za pobeda na pogolemiot protivnik, spiewe po ku}i kaj partiski aktivisti za da se doka`e bliskosta so narodot! Ova e slikata na makedonskata politi~ka scena denovive, nebare }e se glasa za nekoj mesec. Sudej}i po s$, jasno e deka lokalnite izbori koi }e se odr`at dogodina }e bidat ogromen megdan.

Str. 34

Analiza

34 ANALIZA Lokalni izbori so efekt na parlamentarni!? Kockata e frlena!

40 NOV EKONOMSKI MODEL Zo{to na Makedonija & treba 4D-model?

46 KAPITAL AKADEMIJA NAJAVUVA Vo petok golema delovna konferencija - “Brendirawe: patot do potro{uva~ot” 50 PRETPRIEMNI[TVO Odiseja „Mali biznisi 2012” 54 INTERVJU Slobodan Kutrevski, sopstvenik i direktor na Pekabesko Ako ne raste{, propa|a{!

60 PROEKTI DIONIS – platforma za inteligenten nadzor na proizvodstvoto na vino 62 AGROBIZNIS Prokredit banka vo poddr{ka na zemjodelcite 64 INTERVJU Vasil Golemanski, izvr{en direktor na Bugarskata berza Do krajot na godinava treba da dobieme nov sopstvenik 68 NA RU^EK SO.....

Kristijan Danilovski, soosnova~ vo Fx3x S$ mo`e da se nau~i 70 MAKEDONSKIOT FUDBAL Koj go dribla makedonskiot fudbal?

Kako so buxet od nad 6 milioni evra godi{no, mala grupa lu|e go kidnapiraa makedonskiot fudbal i idninata na generacii Makedonci!

76 KOMPANII I PAZARI Razo~aruva~ko IPO Fejsbuk - fijasko na berza 80 PROFIL Mit Romni vleze vo trka za Belata ku}a

34 4-DE Ako sakate porast, {tedeweto ne e opcija.

Nema druga formula za izlez od aktuelnata ekonomska kriza, osven da gi deregulirate biznisot i pretpriema~kite aktivnosti (deregulacija i demonopolizacija), da obezbedite polesen pristap do pazarot na trud (departizacija), da gi olabavite barierite za za{tita na doma{nata industrija, no paralelno da obezbedite pokonkurentna valuta (devalvacija), da investirate vo obrazovanie i vo infrastruktura, da zaboravite na socijalnata dr`ava i da vodite odgovorna i razumna buxetska politika.

Str.40

[TO & TREB A NA MAKE DONI JA?

BI VA [TO DOON IJA? M AKED

MAKE DON IJA REFORMI, ANTIKRIZNI MERKI

Potreben e nov ekomomski model

40

6 POGLED NA NEDELATA Љупчо Зиков zikov@kapital.com.mk

Pred nas, po~ituvani ~itateli na “Kapital”, se slu~uva svoeviden “vnatre{en sudir”, nalik na onoj za koj vo Poslanieto kon Rimjanite broj 7 pi{uva svetiot apostol Pavle!

Eve vaka odi: “...Navistina, da se saka dobroto e vo moja mo}, no ne e vo mojata mo} da go napravam dobroto i imaj}i predvid deka ne go pravam dobroto koe go sakam, tuku go ~inam zloto koe ne go sakam... sega gledam vo svoite ekstremiteti, sosema drugi zakoni koi se borat protiv zakonite na mojot zdrav razum i me zarobile vo zakonot na grevovite...

Jaden sum ti jas ~ovek!

Koj }e me izvadi od ova moe “smrtonosno telo”?

Fala mu na Gospod Isus Hristos, Gospodinot na{! Jas so umot svoj im slu`am na zakonite Bo`ji, a so teloto i postapkite im slu`am na zakonot na grevovite...”

(Poslanie za Rimjanite 7:9, 23-25)

MA^NINA va go citirav ~isto onaka, vo nivniot takanare~en i naakan demohristijanski stil, filuvan so populisti~ki i kvazikomunisti~ki sterilni antikrizni proekti najaveni i objaveni od istite niv! Fatamorgani~no...

Od edna strana, ustite im se polni so razvoj, vrabotuvawa... Deka sme najdobri vo svetot vo spravuvaweto so svetskata kriza (bez sram velat deka se podobri i od Germanija, Italija i Francija – edna sabotna kolumna vo “Dnevnik”), pa objavija antikrizni merki od tipot – zgolemuvawe plati na administracija i penzii (!?), otvorawe javni raboti (koi treba da se svedat na ~istewe parkovi od pikavci za dobri honorari za nivnoto ~lenstvo, na koi s$ u{te im se nemaat oddol`eno, a ve}e idat novi izbori, pa treba da se glasa)! Ima i ne{to kredit~iwa do 3.000 evra, a ne ka`aa kolku firmi otvorija so istata ovaa programa od pred tri godini i {to pravat tie firmi denes)! I seto toa za 13 milioni evra!? Veter i magla...

Sega ova go vikaat antikrizni merki, za koi CELA VLADA izleze i se potpre na vladiniot mikrofon i pred vladinite kamermani! Ova bila novata kolosalna reforma za borba protiv krizata!?

A kakov e ovoj spas vo uslovi koga 376,6 miloni evra dostignaa lo{ite plasmani na bankite vo kompaniite.

Pet golemi banki vo prvite tri meseci od godinata imaat neto-zaguba od osum milioni evra. Bankite prestanaa da kreditiraat kompanii!? Kompaniite ne mo`at da vra}aat krediti zatoa {to imaat problem so naplatata na svoite prodadeni proizvodi i uslugi.

Ne se likvidni, dr`avata ne im pla} a za zavr{enata rabota i za kupenata stoka, te{ko go vra}a DDV nazad!

Nema pari vo Buxetot! Za samo edna godina pozajmija okolu 900 milioni evra! Na doma{niot bankarski pazar, preku MMF, od Doj~e bank i od kaj s$ ne... Ve}e i ne broime! I u{te }e pozajmuvaat, soglasni se site {to ne{to razbiraat na ovaa tema... Snemaa pari, eeej!

Kompaniite poleka zatvoraat delovi od svoite biznisi!? Ova zna~i avtomatski pomali danoci {to vo naredniot period }e gi pla}aat vo Buxetot. Toa zna~i deka vo narednite meseci }e bide u{te

O

pote{ko. Zna~i, em prazen Buxet, em bankite ne mo`at da se naplatat. A dr`avata i ponatamu najavuva silni tro{ewa niz centarot na Skopje!!!

ZA [TO STANUVA ZBOR? Vo makedonskata ekonomija deneska rabotat kompanii koi sekojdnevno ja gubat svojata pazarna vrednost. Poradi toa {to gi gubat pazarite, nemaat proda`ba, slaba likvidnost, ne mo`at da si gi pla}aat obvrskite, oslabuva mo}ta za novo kreditirawe i krugot se zatvora vo sostojba na “predbankrotna to~ka”! Paralelno so ova, imame dramati~en pad na industriskoto proizvodstvo, na izvozot i na investiciite! Uvozot na hrana i na drugi proizvodi vo zemjata dramati~no raste!

Rabotni mesta vo industrijata i vo zemjodelstvoto re~isi nema (naprotiv, ima golem broj otpu{tawa). Dramati~en porast na vrabotuvawa ima vo javnata administracija, koja se pla}a od Buxetot i toa pove}e kako partiski glasa~i, otkolku kako reformiran servis za gra|anite i za biznisot!

Nema nitu stranski investicii i prezemawa! [to da prezemat, koga ogromen del od rabotata doma{nite firmi naso~ile so dr`avata! A taa dol`i i ne pla}a... Ne e kredibilen partner.

Strancite ne znaat so kogo da se dogovaraat! Eden od niv denovive mi veli...

“De~ko, imate ogromna korupcija”!!! Se setiv i na izve{tajot na Stejt departmentot! Ispraven sum pred predizvikot na kogo pove}e da mu veruvam – na Va{ington ili na Zoran Stavreski i na negoviot “Duing biznis”...

PONATAMU ...

Prvo, Situacionata analiza za ekonomijata deneska definira - zatvoreni fabriki (~etirite golemi zagubari – OHIS, Emo, Tutunski kombinat Prilep i u{te ne{to...), no ispumpani pari od firmite preku nejasni transakcii! Sekoja godina milionski zagubi vo evra! Privatnite firmi zalo`uvaat hipoteki vo bankite za krediti koi ne mo`at da gi vratat!

Sopstvenicite is~eznuvaat (Zoran Danevski – Xumajlija). Kade se parite?

Vtoro, silni monopoli i kartelsko zdru`uvawe vo pove}e sektori! Nema slobodna pazarna ekonomija ovde!

Treto, Nema ke{! Vo bankite se zalo`uvaat fabri~kite zgradi, delovnite zgradi, ma{inite... Bankite raspolagaat so ogromen imot, no so mala vrednost, poradi toa {to nema komu da mu go prodadat!

BROJ 658

06/06/2012

www.kapital.mk

VO STOMAKOT!

PRA[AWETO VO MAKEDONSKATA EKONOMIJA E DALI DR@AVATA ]E GO NACIONALIZIRA STOPANSTVOTO LI STOPANSTVOTO ]E JA PRIVATIZIRA DR@AVATA? TOA ZAVISI OD STEPENOT NA KORUPCIJATA.

7

8 POGLED NA NEDELATA Nema zainteresirani stranci oti zemjata ne e atraktivna za investicii! Edinstveno e mo`no ovoj imot na krajot da zavr{i (procesot e vo tek!!!) vo racete na poedinci od doma koi nemaat mnogu vrska so biznisot, no poradi nejasni relacii vo op{testvoto (vo to~kite objasneti vo prethodnite dve-tri kolumni), deneska raspolagaat so dobri “trgovski {emi” i so ogromen ke{, pa kupuvaat po cena kakva {to sami }e si ja opredelat! Sekundarnata privatizacija e vo tek! ^etvrto, raste dr`avniot Buxet poradi potrebata sopstvenata nesposobna elita za pravewe realen biznis da mo`e da “vrti”! Tenderi, se razbira...

Petto, poradi seto napred ka`ano, korupcijata vo Makedonija zafatila kolosalni razmeri vo site pori na op{testvoto!

Nea i ne mo`ete da ja izmerite...

Ottuka, sega{niot ekonomski model vo zemjata, ako voop{to mo`e da stane zbor za model, proizveduva sostojba na destrukcija. Urivawe na biznisstandardite, oslabuvawe na kompaniite. Dr`avata kako glaven nepla}a~ na obvrskite sozdade atmosfera na alibi nikoj da ne si gi pla}a obvrskite... Pa taka, i kompaniite me|usebe ne si pla} aat, gra|anite s$ poslabo si gi pla}aat obvrskite i s$ taka dodeka krugot na nepla}awata se zatvori. Seto toa stanuva rizi~no za bankite, koi se podgotveni i du{ata da vi ja izvadat za svoeto pobaruvawe!

I taka, poleka, poleka nekoi partiski mladi likovi vo vlasta, pa i vo opozicijata, vo ime na Boga i vo ime na narodot, se razbira, demek bile “posveteni na re{avaweto na problemite na narodot”, sega stanaa glavni akteri zad scenata vo takanare~enata vtora privatizacija...

Reprivatizacija, kade {to KE[OT ja igra glavnata uloga.

Istro{eni, oslabnati i porazeni... izvalkani kako “prezervativi po seks”, nemo}ni za po{iroka pazarna bitka na Balkanot (kaj nas site 75.000 firmi imaat 16 milijardi evra obrt lani, a vo Hrvatska samo prvite 50 kompanii napravile tolkav obrt !?), i firmite i politi~arite stanaa kumovi na silnata “tenderska ekonomija”!

Zatoa, dr`avniot Buxet dramati~no porasna! Deneska re~isi se izramneti stavkite “kapitalni investicii” i “dogovorni uslugi na Vladata” (duri so poslednite rebalansi na Buxetot kapitalnite investicii se namalija dopolnitelno na smetka na “dogovornite uslugi na Vladata” i na platite za administracijata)! [to e ovde reformsko?

Deneska vo Makedonija rastot na ekonomijata zavisi isklu~ivo od nekolkute jadni aktivnosti na Vladata niz skopskiot plo{tad, koi so poslednite antikrizni merki od sabotata se svedoa dopolnitelno

na nekakvi “javni raboti” i ne objasnija {to e toa!? No, zatoa pak, go kompromitiraa i Teodor Ruzvelt, koj upotrebuvaj}i ja Kejnzovata, “Op{ta teorija na vrabotenosta, parite i potro{uva~kata”, gi udri temelite na sovremeniot dr`aven kapitalizam! Da, tamu ima{e “javni raboti”, no masovni – izgradba na prugi, pati{ta, hidrocentrali... Toa se investira{e vo SAD vo godinite koga Ruzvelt “organizira{e javni raboti”!

Amerika izleze od kriza na toj na~in!

Ovde za {est godini vlast na sega{nive e izgraden 7,5 kilometri avtopat i duzina asfaltirani kozji pateki za licata na koi im be{e veteno deka nema da gazat kal po selata za da mo`at so ~isti ~evli da dojdat na glasawe na izbori! Ova e konceptot za ekonomskiot rast i razvoj na sega{nive.

Paralelno na ova: gasot go nema, a toa {to go ima e skapo i monopolski diktirano, strujata e skapa i monopolski diktirana (a ima i mnogu nejasni raboti tuka), naftata i benzinot se najvisoki od koga bilo i monopolski ili oligopolski formirani, pati{ta ne se igradija, prugite ne se osovremenija, tuku zaglavija na temata – koj da gi privatizira! Gnilo, gnilo...

Makedonskite gra|ani za sevo ova pla}aat najvisoki ceni, za da im bide stapkata na DDV najniska vo regionot (18%) i so toa Vladata da se fali deka demek, ostvarila uspeh. Oti na visoki ceni i so poniska stapka Buxetot dobro se polni.

Toa {to site vladi vo regionot i vo Isto~na Evropa gi zgolemija stapkite na DDV od 22% do 24% za na{ata Vlada ne e patriotsko! No, znaete li zo{to – zatoa {to ne sakaat da ja prezemat politi~kata odgovornost pred narodot vo koj{to se kolnat za toa zo{to mora da korigiraat stapki za da go polnat Buxetot! Oti za toa se pa|a na izbori... Ova, sekako, ra|a ma~nina vo stomakot, premiere!

I sega Buxetot e poln, a ekonomijata monopolizirana i kartelizirana! Ima tenderi! Silnata tenderska ekonomija preku Buxetot proizvede nova elita na mo}ni “biznismeni”! Deneska tie se i investitori. Dovolno e samo da ste ~len na partija – na vistinsko mesto, so vistinskite likovi od partiite, vo vistinsko vreme!

Najsmirenite i najladnokrvnite igra~i na zatvoreniot i temen makedonski ekonomski i politi~ki prostor se partiski igra~i so nejasni pozicii vo op{testvoto, koi vo godinite nanazad zgrabija dobar ke{ i sega kupuvaat evtino i vo ona {to ostana vo biznis-sektorot i hipotekite niz bankite! Tie finansiski mo}ni, so “pi{tol vo glava” gi dr`at vo zalo`ni{tvo kreativnite proekti na slobodoumnite investitori koi sakaat da napravat dobar proekt! E sega, za takvi vo bankite nemaat pari! Pedesetina do sto nesposobni lica

od nekolku partii “oraat” niz dr`avata!

Mal broj takanare~eni intelektualci (koi o~ekuvaat ambasadorski mesta), od ostatokot od javniot i od kulturniot `ivot imaat vo ustata po edna “koska za glodawe”, koja im ja “nabutaa” tie {to treba da odlu~at koj kade }e odi za ambasador! Tie ja li`at koskata neumorno i cicaat po malku mleko od “presu{enoto vime” na `alna Makedonija!

Eden golem ekonomist od balkanskite prostori denovive napi{a: “Ekonomijata deneska e ispravena pred dilemata dali dr`avata }e go nacionalizira stopanstvoto ili stopanstvoto }e ja privatizira dr`avata. Toa zavisi od stepenot na korupcijata... No”, veli toj, “ponekoga{ vo poubavi zemji stranskite i doma{nite investitori nemaat potreba da baraat podobri uslovi zatoa {to postoi slobodna konkurencija. A politi~arite ne mora da se finansiraat so mito, zatoa {to koga imate slobodna konkurencija, ne vi e potrebno mito za celi celni grupi da finansirate preku Buxetot, za da obezbedite glasovi na izbori. Ottuka, mnogu e podobro da se raboti na kreirawe podobra politi~ka konkurencija, otkolku da se ograni~uva biznisot i da se blokira stopanstvoto so primitivni dr`avni opstrukcii”!

Ottuka, po s$ napi{ano ovde i ka`ano javno denovive od pove}e likovi na makedonskata “ubiena javna scena”, sakam najslobodno da napi{am na ova mesto deka jas ne mu veruvam na Zoran Stavreski, aktuelniot minister za finansii, slu{aj}i go negovoto ekspoze vo Parlamentot pred edna nedela! Bledo i neuverlivo... Vremeto }e go demantira Stavreski! Ministerot mo`ebi ima tehni~ko ekonomsko znaewe, no sekako deka nema stabilni stavovi za idninata na makedonskata ekonomija... Znae li, voop{to, ministerot {to e KREDIBILEN STAV? Eve: Stav e “napredeniot ~ovek” vo na{eto vistinsko jas.

Korenite mu se vo vnatre{nosta, a plodovite odnadvor.

Stavot ni e najdobar prijatel, no i najgolem neprijatel.

Stavot e po~esen i popostojan od na{ite zborovi.

Toa e nadvore{en izgled koj se temeli na minatite iskustva.

Stavot gi privlekuva lu|eto kon sebe, no i gi odbiva.

Nikoga{ ne e zadovolen dodeka iskreno ne go izrazi{.

Hroni~ar e na na{eto minato.

Portparol e na na{ata sega{nost.

PROROK E NA NA[ATA IDNINA.

10 PORTFOLIO BUSINESS SBRIEF LO[ITE KREDITI VO BANKITE DOSTIGNAA REKORDNI 346 MILIONI EVRA o{ite krediti koi bankite ne mo`at da gi naplatat od mesec vo mesec rapidno se zgolemuvaat. Bankite ne mo`at da naplatat 346,6 milioni evra dadeni krediti, {to e okolu 10% od vkupnoto kreditno portfolio, poka`uvaat poslednite podatoci za april {to gi objavi Narodnata banka.

Nenaplatlivite krediti bele`at enormen porast od 18,5% vo period od edna godina. Nelikvidnosta na kompaniite, kako i namaleniot obem na rabota im sozdavaat problemi na biznismenite navreme da gi vra}aat kreditite vo bankite, a kako {to se prodlabo~uva krizata vo ekonomijata, ovoj problem stanuva s$ poizrazen.

Pogolem del od lo{ite krediti doa|a od biznissektorot, odnosno 245 milioni evra se sporni za naplata od kompaniite, dodeka gra|anite ne mo`at da vratat 103 milioni evra.

L

D GRAFIK NA NEDELATA

KAKO DEL OD NOVIOT PROEKT NA EKONOMSKATA DIPLOM

ALKALOID SE PRET PRED DIPLOMATSK inisterstvoto za nadvore{ni raboti minatata nedela organizira{e raboten pojadok so diplomatskiot kor vo Republika Makedonija.

Serijalot na makedonski kompanii koi sekoj mesec }e bidat prezentirani pred diplomatskiot kor vo zemjava zapo~na so eden od najgolemite neto-izvoznici

M

vo dr`avava, Alkaloid a.d. Skopje.

Kako del od ekonomskata diplomatija na Ministerstvoto za nadvore{ni raboti, makedonskite kompanii }e imaat mo`nost da gi prezentiraat svoite biznis-planovi i strategii pred diplomatskiot kor vo zemjava. „Celta ni be{e zaedno so naporite koi gi pravime vo delot na ekonomskata

D D PERSONALEN DANOK NA DOHOD 32%

30%

25%

25%

20%

19% 15%

10%

15%

10%

15%

20,30%

21%

16%

10%

5%

0% Makedonija

Bugarija

^e{ka

Litvanija

Romanija

Slova~ka

Ungarija

Estonija

Latvija

Polska

KOI ZEMJI IMAAT NAJNIZOK PERSONALEC VO EVROPA? ko se analiziraat podatocite na visinata na personalniot danok na dohod vo Evropskata unija, mo`e da se vidi deka Bugarija ima najniska stapka od 10%. Toa e isto kolku i stapkata na personalen danok na dohod koj se pla}a vo Makedonija.

Sleduvaat ^e{ka i Litvanija, koi imaat personalen danok

A

na dohod od 15% i Romanija i Slova~ka od 16% i 19%. Site drugi evropski zemji imaat stapki na personalen danok na dohod nad 20%. No, toa e vo Evropa. Vo regionot, pokraj Makedonija i Bugarija, re~isi site zemji imaat personalec od 10%, poradi {to ovie zemji ne mo`at da se izdvojat kako dano~no najkonkurentni.

BROJ 658

06/06/2012

11

www.kapital.mk

MATIJA

TSTAVI IOT KOR diplomatija za promocija na Makedonija kako interesna destinacija za stranski investitori, isto taka da gi zapoznaeme pretstavnicite na diplomatskiot kor vo Makedonija so makedonski kompanii koi se prisutni na nadvore{nite pazari i koi se zainteresirani da investiraat nadvor�, izjavi ministerot za nadvore{ni raboti, Nikola Poposki.

Klu~nite pra{awa koi bea postaveni, naglasi Poposki, bea okolu biznis-klimata vo Makedonija i mo`nostite za razvoj, efektite od ekonomskata kriza i interesot koj postoi kaj investitorite za makedonski firmi. „Smetame deka ovie mo`nosti i ovie razmisluvawa se dobra platforma za povrzuvawe na biznis-zaednicite i otvorawe mo`nosti za novi pazari. Vo toj duh }e prodol`ime i vo sledniot period so pogolem broj makedonski firmi koi se zna~itelni i prisutni na stranski pazari, da go povrzuvame diplomatskiot kor i da bidat del od aktivnostite za promovirawe, kako na Makedonija kako uspe{na destinacija za investicii, taka i na na{ite firmi prisutni na stranski pazari i sozdavawe novi mo`nosti�, dodade Poposki.

Vakvata inicijativa, generalniot Vakvat direktor na Alkaloid, @ivko Mukaedirekto tov, ja oceni kako odli~na mo`nost prezentirawe na makedonskiot za pre biznis nadvor vo {to podobro svetlo.

Mukaetov istakna deka e po~esten od Mukaet mo`nosta dadena na Alkaloid a.d. da mo`nos makedonska kompanija koja bide prvata p prezentira{e na vakov vid sredba. se prez srde~no ja pozdravi inicijativata Toj srd za nadvore{ni na Ministerstvoto Min raboti i istakna deka vakvite sredbi se mo`nost i za drugi kompanii koi imaat {to da poka`at, da se prezentiraat pred celiot diplomatski kor, da gi objasnat strategiite i aktivnostite za natamo{no funkcionirawe i {irewe vo delot na biznisot.

BUSINESSBRIEF

KOJ KOGO DRIBLA SO OHIS? ladata objavi deka nemalo nitu eden zainteresiran kupuva~ za zagubarot OHIS. Ministerot za ekonomija, Vaqon Sara}ini, vidno razo~aran, izjavi deka ne o~ekuval deka }e nema niu edna ponuda za kupuvawe na OHIS, bidej}i kako vlada napravile mnogu za da ja podgotvat tenderskata dokumentacija. I samo do pred deset dena bile vo kontakt so zainteresirani investitori. No, ne znae dali se premislile poradi brojot na vrabotenite, {trajkot ili ostavkata na dirketorot?! A pak, vicepremierot za ekonomski pra{awa, Vladimir Pe{evski, mudro izjavi deka e potrebno da se napravi prisposobuvawe na modelot za privatizacija na OHIS. Gospoda ministri, ako za {est godini ne uspeavte da otkriete kakov tender treba da napravite za OHIS, ili nemate politi~ka volja ovoj kapacitet da bide prodaden ili ~ekate toj da poevtini do toj stepen {to nekoj }e mora da go spasi so toa {to }e go zeme badijala. Treto nema.

V

NAJPLATENITE SPORTSKI NASTANI e somnevate koj sport e kral vo sportskiot svet? Sledete gi parite i s$ e pojasno. Na listata najplateni sportski nastani me|u 10-te duri ~etiri se povrzani so fudbalot.

S

[AMPIONSKA LIGA NA UEFA

EVROPSKO PRVENSTVO VO FUDBAL

Sport: Fudbal Sport: Fudbal Vrednost: 77 milioni dolari Vrednsot: 33 milioni dolari

Pri rangiraweto se zemeni predvid nagradnite fondovi pla} ani na pobednikot. Eve koi se najplatenite sportski nastani vo svetot: SVETSKO PRVENSTVO VO FUDBAL

SUPERBOL

Sport: Fudbal Vrednost: 31 milion dolari

Sport: Amerikanski fudbal Vrednost: 15 milioni dolari

PORTFOLIO VO FOKUS

BROJKI:

9,4%

padna industriskoto proizvodstvo vo Hrvatska vo prviot kvartal

Morame da se fokusirame na malite biznisi koi se stolbot na ekonomijata i koi ovozmo`uvaat postoewe na duri 80% od site evropski rabotni mesta.

18

milijardi evra dopolnitelen kapital dobija gr~kite banki

800

milioni doalri kredit dobija Srpskite `eleznici od Rusija

@OZE MANUEL BAROSO PRETSEDATEL NA EVROPSKA KOMISIJA

TRENDOVI

KINA STANUVA NAJGOLEM POTRO[UVA^KI PAZAR

rednosta na proda`bata na malo vo Kina }e nadmine pet milijardi dolari do 2015 godina, so {to Kina }e stane najgolem potro{uva~ki pazar vo svetot. Zabrzaniot proces na urbanizacija i kontiniuiraniot rast na primawata na naselenieto se glavnite faktori koi pridonesuvaat za zgolemuvawe na potro{uva~kata vo Kina.

Kineskata vlast prognozira deka vo slednite nekolku godini zna~itelno }e se zgolemuva pobaruva~kata na finansiski, tehnolo{ki i turisti~ki uslugi.

Isto taka se o~ekuva deka do 2015 godina godi{no duri 88 milioni kineski turisti }e patuvaat vo stranstvo.

Zasega najgolem potro{uva~ki pazar vo svetot se SAD, dodeka kineskiot potro{uva~ki pazar minatata godina se procenuva na 419,1 milijardi dolari, so {to se pozicionira na ~etvrto mesto.

V

IZLEGUVAWETO NA GRCIJA OD EVROZONATA ]E ^INI ILJADA MILIJARDI EVRA

ventualnoto izleguvawe na Grcija od evrozonata }e nanese ogromen udar vrz Evropskata centralna banka i }e ~ini iljada milijardi evra, veli direktorot na Institutot za me|unarodni finansii, ^arls Dalara. Vo intervju za Blumberg, Dalara predupreduva deka onie koi mislat oti Evropa i svetskata ekonomija se podgotveni za izleguvawe na Grcija od evrozonata, treba da pomislat deka toa }e ja stavi vo bezizlezna situacija Evropskata centralna banka (ECB). Dalara veli deka ekspozicijata na ECB kon gr~kiot dolg e nad dva pati od razmerot na kapitalot na ECB. Toj gi pretstavuva bankite vo nivnite pregovori so gr~kata banka za prestrukturirawe na dolgot.

E

PRVA MARKETING KONFERENCIJA ГЛАВЕН ГОВОРНИК

БРЕНДИРАЊЕ патотт до до потрошувачот потрошувачот 8 јуни ју 2012 201 12 / хотел х тел хо л ALEKSANDAR A AL LEKSANDAR PALACE Скопје Скопје ј

Капитал л во во соработка ссор о аботка со Saatchi&Saatchi &Saatchi & Saatchi членка на Publiciss Groupe Groupe ви го претставува Џејсон Ромејко, интернациоинтернаци ио ионален креативен н кр реативен директор на Saatchi&Saatchi &Saatchi & Saatchi за брендот T-Mobile.

T-M Mobiile.

1

КА КАКО АКО БРЕНДОТ БРЕ РЕНДОТ ДА “РАБОТИ“ РЕ ЗА ВАШИОТ В ИО ВАШ ОТ БИЗНИС?

Откр Откријте кријте е ја а „м „магијата” маги а јат ј а” ” на а најпоз ознатиот иот св с етски и бренд бре енд, нд д, најпознатиот светски бренд, Coca–C Cola Coca–Cola Како се повторува успехот на еден бренд? Екстензија на а брендот б ндот Кафетин. бре Како Ка К ко да ја зголемите продажбата преку менување на имиџот на брендот? Искуството на Шкода Како брендот Т’га за југ им отвори врата на останатите брендови на винарницата Тиквеш?? Раѓање на нов бренд. бренд н Кој и како го о креираше креи реир раш а е брендот Винчини? Винч ин ини? инчи УЧЕСНИЦИ УЧЕСНИ НИ ИЦ ЦИ И НА ПРВИОТ ПРВ РВИО ИОТ ПАНЕЛ:

2

макБРЕНДонија макБРЕНД Донија ј

МАРКЕТИНГОТ ВО ФУНКЦИЈА НА ВАШИОТ БРЕНД

ЕДЕН ПОИНАКОВ ПОГЛЕД

Како се создава бренд? Како на брендирање? Как ко изгледа изгледа згл гл леда ед д процесот да пр брендирање е? Кои се е техники те техни т хни хники за а брендирање? бре ренди нди ирањ ра а е? Која Којја е разликата разли разликата меѓу еѓуу производ произ произ ои и вод и бренд? бр бре рен ре нд??

Кој им помага Кој а на на македонските мак маке акедон аке д ски дон ските компании ии и во во осмислување осмислува ање на на своите св ите сво е бренд-стратегии? бренд б енд бр енд-ст -ст страт р ег рат егии? Колкава Кол лка кав а а е улогата ул та на на маркетинг-агенциите маркеттинг инг-аген нциите во во креирањето кр ирањет кре њето о нови брендови? бр бренд ендови? Кој К во компаниите ко комп мпаниите е задолжен за креирање креира кре ирање брендови? бре рен ндови? Кога е вистинскиот ви висти с нскиот момент да лансирате ланси ира атте е нов в бренд? бр Можат ли македонските локални брендови да прераснат во глобални? глобални ни и? УЧЕСНИЦИ Ц НА ВТОРИОТ ПАНЕЛ:

УЧЕСНИЦИ Ц НА ТРЕТИОТ ПАНЕЛ:

АЛЕКСАНДРА Д ДИЛЕВСКА-СИМОВА Д ВА

ЛАБИНА МИТЕВСКА

САШО ПЕШЕВ Директор, New Momen Moment nt ВЛАДИМИР Д Д ДИМОВСКИ

ЕЛИЗАБЕТА КАНЧЕСКА МИЛЕВСКА

ВЕСНА КУЗМАНОВИЌ Директор GF GFK FK

ЉУПЧО ЗИКОВ

Директор, Д р р, Фестивал “Браќа Манаки”

Директор, Publicis Macedonia

НА АША ЃУРЃЕВИЌ НАТАША НАТ Ѓ ВИЌ

Реггио Регионален ионален д дире директор рект р ктор р на ком компанијата та Coca-Cola Co за Адриатик

Министер р за култура у на Р. Македонија

Директор, McCann Erickson

МИЛОШ МИЛ ОШ РАДУЛОВИЌ Д

Менаџер Менаџер р на ОТЦ дивизија, Алкалоид

Директор Д р р и главен уредник ур на Капитал Медиа Гроуп

МИЛОШ РАДУЛОВИЌ Д

МИЛЕ СТАНЧЕВ

Раководител на ОТЦ дивизија, Алкалоид Алкало оид

Бренд р д менаџер џ р за Шкода, Порше Македонија

ЃОРЃИ ПЕТРУШЕВ

ДИМИТАР КОВАЧЕВСКИ Д

Здружение “Вина од Македонија”

Директор Д р р за комуникации, у ц , Т-Хоме и Т-Мобиле Македонија

РАДОШ Д ВУКИЧЕВИЌ

Брендирање на Македони Македонија ија ија - идеја или реа р еално лност? ност? реалност? Како н$ гледа, а како ние ни ие би сакале да н$ гледа еда да светот? Кое е лицето ето о на н Македонија М Ма Мак акедо едониј нија а во светот, којј н$ $ претставува? пр претс ретс етстав т ува? та Доволни ли Доволн олни олн ил и ссе е ссамо амо а ам мо спортот, спо спорто ортот, културата кул лтур турата а и уметноста уметно тноста ста та за промоција промо пр моци ци а циј на една земја земјја или или е посеопфатен неопходен посеопфа пфатен те пристап? Каква стратегија за брендирање & е потребна на Македонија?

ИВО ЛАУРЕНЧИЌ

Маркетинг р менаџер во ВВ Тиквеш

САШО НАУМОСКИ

Основач и партнер р р во IDEA Plus Communications

ГЛИГОР Ц ЦВЕТAНОВ

НИКОЛА ДЕРЕБАНОВ Д

ВИКТОР МИЗО ддиректор р р Д р ц ј за технолошки на Дирекција индустриски развојни зони

Генерален директор, Витаминка

Дир Директор, ирект ект ек ктор, к р Макпрогрес Виница

генерален покровител покровител: ел::

Винарница Стоби, Член на Надзорен Надзо орен одбор одбор ор

партнери:

во в о соработка соработка со: о:

медиумски мед ме едиумски партнери: ед

ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ НА WWW.KAPITAL.MK Kapital Akademija...

www.kapital.mk

лица за контакт: Гордана Михајловска Михајловска, Бобан Ѓоргиевски Ѓоргиевски, Дијана Гулакова akademija@kapital.com.mk akademija@kapital com mk 02 3298 110

14 VOVEDNIK

Dosta driblawe i drobewe.

Ili rabotete ili zamol~ete!

Биљана Здравковска Стојчевска zdravkovska@kapital.com.mk

VMRO-DPMNE vo plateni oglasi kritikuva deka Branko Crvenkovski i SDSM vo tranzicijata uni{tile mnogu kompanii i fabriki. Za da mu bide na narodot pojasno, ajde vo sleden oglas objasnete zo{to za {est godini ne uspevate da izdignete i uspe{no restarirate nitu edna kompanija vo dr`avna sopstvenost koi dvaeset godina, pa i od vremeto na Crvenkovski neka e, tonat vo agonija. Zo{to ne gi opravivte Tutunski kombinat Prilep, ohridski EMO, Makedonka [tip, Anska Reka, Ohis i Eurokompoziti koi sekoja godina bildaat zagubi i koi ni{to ne rabotat...? Ovoj spisok mo`e da se prodol`i so u{te kompanii, fabriki i banki koi propadnaa vo vreme na VMRO-DPMNE. Pra{aweto e {to pravite {est godini za da gi opravite kompaniite i industrijata, osven {to {est godini printate oglasi niz vesnicite, kako najgolema producentska ku} a snimate sterilni spotovi? [to napravivte za da go podignete industriskoto proizvodstvo, investiciite, novi rabotni mesta, izvozot, da go namalite uvozot na hrana ... [to?

ladeja~kata VMRO-DPMNE denovive po~na so plateni oglasi da ne potsetuva kolku firmi bile uni{teni vo vremeto na tranzicijata, povrzuvaj}i go so Branko Crvenkovski i so SDSM. Uni{teni bile 674 firmi, fabriki i kombinati, od koi 154 bile golemi.

A nad 198 iljadi lu|e ostanale bez rabota. Pa taka vo reklamite mo`eme da gi pro~itame Rudnici i @elezarnici, Treska, Slavija, Anska Reka, Ohis, EMO, Alumina, Tutunski kombinat Prilep, Makedonka [tip...

No, ovoj spisok mo`e da bide u{te podolg. I denes propa|aat mnogu kompanii! Za da mu bide na narodot pojasno, ajde vo sleden oglas objasnete zo{to za {est godini ne uspevate da izdignete i uspe{no restarirate nitu edna kompanija vo dr`avna sopstvenost koi dvaeset godin tonat vo agonija.

Zo{to Tutunski kombinat Prilep samo lani napravi zaguba od nad 20 milioni evra (~etirikratno zgolemena za edna godina), zo{to partiskite menaxeri koi zemaat ekstra visoki honorari dosega ne go opravija ohridski EMO, zo{to kumanovski FZC ne mo`e da mrdne zaradi toa {to najgolem gazda e bankata na Smilenski koja odamna e vo ste~aj (samo kade e Smilenski, neoficijalno isparil od Idrizovo!?), a koj so godini namerno ne se re{ava, zo{to ne ja opravivte Makedonka [tip... Zo{to dozvolivte Anska Reka da bide celosno obezvredneta i potoa kupena za badijala? [to napravivte za da gi za`iveete Ohis i Eurokompoziti koi sekoja godina bildaat zagubi i koi ni{to ne rabotat...? Ovoj spisok mo`e da se prodol`i so u{te kompanii, fabriki i banki koi propadnaa dodeka na vlast be{e i e VMRO-DPMNE. Na primer, zo{to na spisokot ja nema OKTA? Zo{to gi nema Ilindenka, Makedonska banka, pe~atnicata Goce Del~ev, Eksport Import bankata, Almako bankata, Mermeren kombinat Prilep... [to napravivte Vie za da gi spasite i opravite kompaniite i fabrikite?

Eve samo nekolku primeri kolku voljata na ovaa Vlada da ja izdigne industrijata e pogolema od onaa na SDSM. Minatata nedela po koj znae koj pat slu{navme deka tenderot za proda`ba

V

Ohis e neuspe{en. Ovojpat Ministerot za ekonomija Vqaon Sara~ini vidno razo~aran izjavi deka ne o~ekuval deka }e nema niu edna ponuda za kupuvawe na Ohis. Bidej}i kako Vlada napravile mnogu za da ja podgotvat tenderskata dokumentacija. A samo do pred deset dena bile vo kontakt so zainteresirani investotori. No, ne znae zo{to nikoj ne podnel ponuda. Ministerot sega e vo dilema dali investitorite se predomislile zaradi brojot na vrabotenite, {trajkot ili ostavkata na direktorot na Ohis?! A, pak, vicepremierot za ekonomski pra{awa Vladimir Pe{evski mudro izjavi deka e potrebno da se napravi prisposobuvawe na modelot za privatizacija na Ohis. Чovek da se ~udi?! Na vlast se {est godini, a u{te ne skontale {to treba da pravat za da go prodadat Ohis. Koj treba da go promeni modelot? Crvenkovski li..?

Vlast li ste, {to li ste? Ako ima{e politi~ka voqa ovoj kapacitet da bide prodaden toj dosega }e be{e prodaden.

No, sigurno }e gledavme protesti na vrabotenite pred Vlada. Oti na nitu eden investitor ne mu pa|a na pamet da go kupi Ohis so se vraboteni.

Zo{to ona {to sega se prodava ne e proizvodniot pogon na Ohis, tuku zgradata i zemjata na koja e smesten Ohis. O~igledno ~ekaweto e tie dobro da obezvrednat za potoa da se pojavi spasitelot i da go kupi za badijala. Za ke{ se razbira, {to mislevte vie? I taka mo`eme da gi redime do beskraj. [to e poentata? Ministrite i pratencite od vlasta i opozicijata da si gi merat kako {to se simnuvaat i se ka~uvaat na vlast? Dajte ve}e prestanete da go driblate narodot. Za ovie 20 godini za koi makedonskata ekonomija propa|a na vlast se ili SDSM ili VMRO. Treti nema. Zatoa ne se sporeduvajte koj e pouspe{en, zatoa {to site vie ste gubitnici. Privatno sekako ste pobdenici! I zatoa koga se vra}ate vo minatoto, narodot dobiva ~uvstvo na ma~nina mnogu pogolemo od ona {to go ima premierot od NATO. Ili fatete se za rabota i poka`ete rezultati, ili zamol~ete i prestanete da drobite za minatoto. Ili, otstapete mesto na tie {to znaat kako treba? Ima takvi, sekako ...

16 COVER STORY:

TIK-TAK, TIK-TAK STAVRESKI ODBR DO REBALANS, PA [tom Vladata mora sekoja nedela da se zadol`uva so zapisi za da gi ispla}a platite i penziite, toga{ logi~no se postavuva pra{aweto - kakva e finansiskata kondicija na Buxetot?! Likvidna li e dr`avata? Ako ne e, toga{ - zo{to ne e? Koi se izleznite re{enija? I koga o~ekuvavme da gi dobieme ovie odgovori, vo sabotata Vladata, apsolutno nelogi~no i vo sprotivnost so site vidlivi i logi~ni trendovi vo Evropa (Germanija, Italija, [panija, Francija, Anglija), koga se nema pari, na Ilindenska bb najavi 4.000 novi vrabotuvawa vo dr`avniot sektor (javni raboti), zgolemeni plati na administracijata i penzii, a gi skrati parite za kapitalni investicii! Demek, i so ova sme bile najdobri vo Evropa! “Kapital� pra{uva - ima li seto toa logika i dali seto ova e samo dokaz deka nema kontrola na terenot...? Na primer, edno pra{awe e - {to }e ni se slu~uva po izborite, koga i da se? Kade odime?

K...

ROJUVA AK?!

17

18 COVER STORY:

ZORAN JOVANOVSKI POTPRETSEDATEL NA SDSM

“Vladata se zadol`uva za da ispla}a plati, subvencii, no toa e opasno zadol`uvawe, bidej}i ne ovozmo`uva prihod od koj potoa }e se vra}aat zaemite i }e se platat kamatite.”

ALEKSANDAR JANEV janev@kapital.com.mk

amo pra{awe na vreme e koga Vladata povtorno }e mora da go kastri Buxetot. Zabrzanite zadol`uvawa so dr`avni zapisi otvoraat somne`i deka dr`avata ima seriozni finansiski problemi?! Samo posledniot mesec Vladata se zadol`i na doma{niot pazar za duri 232 milioni evra. Za edna godina zadol`uvaweto kaj bankite od strana na dr`avata e pribli`no 900 milioni evra!?

“Kapital” analizira - kakva e finansiskata kondicija na dr`avata {tom mora sekoja nedela da se zadol`uva za da gi izvr{uva tekovnite obvrski? Likvidnosnite problemi vo Buxetot stanaa hroni~ni i toa go doka`uvaat i natrupanite dolgovi na dr`avata kon privatnite kompanii za izvr{eni raboti i povrat na DDV, no Vladata ne otkriva vo javnosta kolku dol`i?! Me|utoa, duri

S

SLAVE GO[EV PRATENIK NA VMRO-DPMNE:

“]e tro{ime kolku {to sakame. Vlast li sme, {to li sme?!”

i vo takvi uslovi vlasta drsko najavuva deka }e tro{i kolku {to saka, oti kako {to ka`a pratenikot na VMRO-DPMNE, Slave Go{ev, vlast bile ili {to?!

O~igledno e deka neodamne{niot rebalans, so koj se skratija 120 milioni evra od buxetskite rashodi, ne bil dovolen, bidej}i prihodite od danoci i od pridonesi u{te pove} e se namaluvaat poradi te{kata kriza {to gi zafati doma{nite kompanii.

Ministerstvoto za finansii objavi deka prihodite od danoci vo prviot kvartal od godinava se namalile za 9% vo sporedba so proekciite na Vladata, no imaj}i predvid deka krizata vo poslednite dva meseci u{te pove}e se prodlabo~uva, jasno e deka Buxetot te{ko se polni.

Ekonomistite komentiraat deka namaluvaweto na prihodite vo Buxetot i zabrzanoto zadol`uvawe na dr`avata so zapisi asociraat na seriozna finansiska kriza so koja se soo~uva Vladata.

“Verojatno, Vladata se soo~uva so seriozni

BROJ 658

06/06/2012

Vlasta ne go dava Stavreski pozicijata vo Sobranieto minatata nedela raspuka so kritiki kon ministerot za finansii, Zoran Stavreski, no i pokraj toa {to dade mnogu argumenti za negova smena, pratenicite od vlasta mu pomognaa da ja pre`ivee interpelacijata. SDSM oceni deka toj ve}e nema kredibilitet i integritet za da ja vr{i ovaa funkcija, bidej}i ne gi ostvari vetuvawata za golem ekonomski rast - mnogu zadol`uvawa na dr`avata, a malku rezultati vo ekonomijata, ogromna nevrabotenost i siroma{tija, natrupani dolgovi kon privatnite kompanii, nedostig od kapitalni investicii vo patna, `elezni~ka i energetska infrastruktura, odgovornost za o{tetuvaweto na dr`avniot Buxet {to go otkri akcijata “Detonator”.

“Po site najavi na ministerot Stavreski za gasifikacija na zemjata i kone~no zatvorawe na klirin{kiot dolg, za ostvaruvawe visoki stapki na ekonomski rast samo za da se kreira pogolem buxet, toj doka`a deka nema kredibilitet za da ostane na ovaa funkcija.

Pri sekoe sostavuvawe na Buxetot negov prioritet ne bea interesite na gra|anite, tuku interesite na partijata. Postojano ja zadol`uva dr`avata, a kapitalni investicii nema. Zgora na toa, dr`avata ne gi pla}a dolgovite kon kompaniite, tuku gi odlo`uva pla}awata so aneksi na dogovorite, a kolku mu dol`i Vladata na privatniot sektor e vrvna tajna. Toa e neizdr`livo za doma{nata ekonomija. Zatoa, smetame deka ministerot za finansii mora da si odi”, izjavi pratenikot na SDSM, Marjan Nikolov.

Ministerot Stavreski se obiduva{e da se odbrani, iznesuvaj}i statisti~ki podatoci za performansite na ekonomijata vo vremeto na vladeeweto na SDSM i VMRO-DPMNE, no nitu ovoj pat ne obelodeni vo javnosta kolku pari im dol`i dr`avata na privatnite kompanii?! Toj izjavi deka ekonomijata vo 2007 i 2008 godina ostvarila rekordni stapki na rast, a vo celiot period na vladeewe prose~niot rast dostignal 3,2%. Stavreski gi sporedi rezultatite so ekonomskiot rast {to go ostvarile razvienite zemji kako Germanija, Francija ili [panija i zaklu~i deka toa e dobro ostvaruvawe. Me|utoa, ne gi sporedi rezultatite {to gi ostvari Makedonija so rastot {to go bele`at drugite zemji vo razvoj ~ii ekonomii godi{no rastat i so stapki nad 8%.

Na napadite od opozicijata deka Vladata ne investira vo izgradba na avtopati{ta Stavreski prizna deka ovaa vlada dosega izgradila 7,6 kilometri avtopat, po {to site pratenici mu se iznasmeaja.

O

19

www.kapital.mk

finansiski problemi. se krati do krajot na Prihodite vo Buxetot godinata, bidej}i Vlapotfrluvaat, ima mnogu data ne mo`e da smeta obvrski {to treba da na stabilni prihodi od se namalija prihodite vo danoci poradi padot se platat! Zatoa, postodr`avnata kasa vo april jano se pozajmuvaat pari na ekonomskata akvo sporedba so istiot mesec lani. Kompaniite so zapisi. O~igledno, tivnost. Me|utoa, site i gra|anite te{ko go krateweto na tro{ocite relevantni finansiski polnat Buxetot, bidej}i nemaat pari... so posledniot rebalinstitucii u{te kon ans ne bilo dovolno, krajot na minatata platite i penziite duri godina, koga vo Vladata i ne bea opfateni so se pravea proekciite rebalansot, taka {to, za godina{niot Buxet, MILIONI EVRA o~ekuvano e deka Vlapredupredija deka 2012 izvle~e Vladata za eden data }e se zadol`uva }e bide te{ka godina mesec od ekonomijata za da gi ispla}a ovie i sugeriraa buxetskite preku izdavawe dr`avni zapisi, koi{to naj~esto obvrski. Verojatno, rashodi da se planiraat gi kupuvaat bankite. Tie buxetskiot deficit }e pokonzervativno. go spasija Buxetot od ostane na nivoto od Osven so zapisi, vo rok krizata...

2,5% od BDP, no toj se od edna godina Vladata kontrolira taka {to pozajmi nad 700 milioni dr`avata ne gi pla}a evra odnadvor - 220 dolgovite kon privatniot milioni evra od kreditsektor”, ocenuva uninata linija za vnimatelMILIONI EVRA skrati Vladata od Buxverzitetskiot profesor nost od MMF, u{te 70 etot za godinava, od koi Miroqub [ukarov. duri 90 milioni evra od milioni evra od Fondot kapitalnite investicii, Ona {to e fakt na od specijalnite prava iako tie bea glaven adut na vle~ewe, 130 milioni terenot e {to Vladata za ostvaruvawe ekonomzabrzano gi zgolemuva ski rast. So toa se urnaa evra od Siti bank i i nade`ite za kakov bilo Doj~e bank, dopolnitelni zadol`uvawata so rast godinava... zapisi na doma{niot 250 milioni evra od pazar! No, toa se Doj~e bank, 50 milioni slu~uva vo vreme koga biznismenite evra od Svetska banka. postojano ja povikuvaa da zapre so [TO E PERVERZNO aukciite za da ostavi pove}e pari VO CELATA RABOTA? kaj bankite za privatnite kompanii. Site pari {to gi pozajmuva Vladata Takvata politika gi osuetuva duri od bankite preku aukcii na zapisi i merkite na Narodnata banka za gi tro{i za da gi finansira svoite zgolemuvawe na kreditiraweto, tekovni obvrski – da isplati plati bidej}i bankarite sega imaat druga i penzii, subvencii, nabavki na sigurna alternativa - pandan na stoki i uslugi. Kapitalnite inblagajni~kite zapisi. Javnite povici vesticii, koi bea glaven adut vo na ministerot za finansii, Zoran Buxetot za godinava, samo so prviot Stavreski i na premierot Nikola rebalans se skratija za celi 90 Gruevski do bankite, da gi namilioni evra. malat vlo`uvawata Nasproti site vo dr`avnite ekonomski hartii od vredMIROQUB [UKAROV logiki, vo vreme UNIVERZITETSKI PROFESOR nost, vsu{nost, se “I pokraj site zadol`uvawa, Vlalicemerni, bidej} data }e go odr`i buxetskiot defii namesto da gi cit nizok. No, znaete kako? Taka {to ograni~i aukciite, nema da im pla}a na kompaniite.”

Vladata pozajmuva rekordni sumi. Koj ne bi & dal na Vladata, ako smee... U{te pove} e {to vo vakvi okolnosti prakti~ki, taa stanuva i najsigurniot dol`nik!?

Del od ekonomistite komentiraat deka mnogu verojatno e Buxetot povtorno da treba da

5,7% 232 120

20 COVER STORY: КОМЕНТАР

Александар Јанев janev@kapital.com.mk

Zo{to zgolemuvawe na DDV!? atoa {to dr`avata rekordno gi zgolemi cenite na energensite za da mo`e na pogolema osnova (visoka cena), a so postojnata stapka od 18%, da inkasira pove}e pari vo Buxetot od DDV, a pritoa da se deklarira kako zemja so najniski danoci vo Evropa.

Licemerno, zarem ne? Vinovni se kompaniite {to gi plafonirale cenite, a ne Vladata {to dozvolila monopoli, poradi toa {to visokata cena & obezbeduva visoki prihodi vo Buxetot!

Za da se namali tovarot vrz kompaniite od kazni, bidej}i sekoga{ koga }e se pojavi nedostig od pari vo Buxetot inspektorite udiraat vrz biznisot, obiduvaj}i se da gi zgolemat nedano~nite prihodi i da gi zakrpat dupkite.

Pogolem DDV za da ima Vladata dovolno pari za da gi vrati site natrupani dolgovi kon privatnite kompanii.

Zagolemuvawe na DDV zatoa {to prihodite od ovoj danok vo dr`avnata kasa godinava }e se namalat, a poradi toa, Vladata }e bide prinudena da gi krati javnite rashodi. No, voobi~aeno, koga se pravi rebalans na Buxetot, Vladata prvo gi krati parite nameneti za kapitalni investicii (klu~no va`nite za investicii i za dinamizirawe na privatniot sektor), a toa e {tetna ekonomska politika. Znae toa i Zoran Stavreski!

So zgolemuvawe na stapkata na DDV prihodite vo Buxetot }e porasnat, a Vladata }e mo`e da napravi reforma na strukturata na javnite rashodi – pove}e pari od dr`avnata kasa da se odvojat za razvojni proekti, za izgradba na nova patna i `elezni~ka infrastruktura, gasovodi i hidrocentrali. Lo{ata postavenost na javnite rashodi e istoriski problem, a Buxetot namesto razvoen, ima dominantno socijalen karakter. Zatoa, krajno vreme e Vladata da poka`e hrabrost, da prezeme odgovornost i da ja promeni fiskalnata politika od socijalna vo razvojna.

Nema da n$ iznenadi ako i MMF pobara od Vladata da ja zgolemi stapkata na DDV. Vpro~em, nekoi ekonomisti o~ekuvaat deka toa }e se slu~i mnogu brzo.

Me|utoa, zgolemuvaweto na danocite e nepopularna merka (osobeno koga se bli`at izbori) i ima svoja politi~ka cena. Vladata ima averzija kon zgolemuvaweto danoci i mnogu ministri od ekonomskiot tim, pa duri i premierot postojano javno izjavuvaat deka nema da go pravat toa. No, zatoa, na{le milioni drugi na~ini kako da gi dobijat milionite vo Buxetot. Efektot e ist, razli~na e samo percepcijata vo javnosta.

Z

КАКО ВЛАДАТА ГО СКРАТИ БУЏЕТОТ? (ВО МИЛ. ЕВРА) БУЏЕТ 2012 КАПИТАЛНИ РАСХОДИ СТОКИ И УСЛУГИ СУБВЕНЦИИ И ТРАНСФЕРИ ПЛАТИ И НАДОМЕСТОЦИ

440,6 283,4 208,6 370,2

РЕБАЛАНС

(%)

350,3 -20,49% 259,2 -8,54% 192,1 -7,91% 375,4 1,40%

koga re~isi site evropski zemji vo vreme na kriza posegnaa po kratewe na brojot na vraboteni vo javnata administracija i nivnite plati, ovaa Vlada najavi nov bran na vrabotuvawa vo dr`avniot sektor, povisoki plati i penzii.

Kade n$ vodat vakvite politiki? Tro{eweto na parite {to gi pozajmuva dr`avata glavno za plati, penzii i subvencii, a ne za razvojni investicii, go zgolemuva rizikot za vra}awe na tie zaemi.

Toa se badijala “izedeni” pari, koi ne generiraat profit i ne ovozmo`uvaat dolgoro~en ekonomski razvoj za da mo`e zemjata vo idnina bez problemi da gi otpla}a zaemite.

Analizata poka`uva deka i pokraj toa {to Vladata se zadol`uva so udarni~ko tempo, pozajmenite pari ne ovozmo`ija ekonomska prerodba, bidej}i statisti~kite podatoci za razvojot na ekonomijata se porazitelni.

Takvite zadol`uvawa se opasni, duri i za zemja so nizok javen dolg, bidej}i parite ne se investiraat vo proekti {to }e generiraat profit i rizikot za vra}awe na parite e ogromen. Zatoa, politikata na zadol`uvawe na Vladata e pogubna.

Pozajmuvaweto vo vreme na kriza, koe site n$ ~ini skapo, mora da se opravda preku investicii koi }e ja pottiknat ekonomijata i }e bidat garancija deka nema da n$ snajde gr~koto scenario. Osobeno kriti~ni }e bidat slednite nekolku godini, koga dostasuvaat za vra}awe dvete evroobvrznici od 150 milioni i 175 milioni evra, no i komercijalnite krediti od Siti bank i Doj~e bank.

Od kade }e najde pari Vladata za da gi vrati ovie zaemi, koga parite ne gi investira vo razvojni proekti?

Povtorno }e se zadol`uva za da se razdol`uva? No, i taa alternativa e dovedena vo pra{awe, bidej} i pazarite na kapital se totalno nestabilni, a i kamatnite stapki visoki. Makedonija ne e ve}e vo grupata zemji {to mo`e da koristi koncesionalni krediti na dolg rok

ВО МИЛ. ЕВРА

90 24 16,4 5,2

so niski kamati, taka {to opasnosta od nelikvidnost na dr`avata se zgolemuva.

DA SE ZGOLEMI STAPKATA NA DDV? Vo vreme koga pove}eto evropski zemji se soo~uvaat so nedostig od pari vo dr`avnite buxeti, del od niv se odlu~ija da ja zgolemat stapkata na DDV kako re{enie za neodgovornoto tro{ewe na prethodnite vladi. Toa go stori Hrvatska, Ungarija, Italija, Irska i mnogu drugi.

Del od ekonomistite sugeriraat i makedonskata Vlada da ja zgolemi stapkata na DDV za eden do dva procentni poeni, del od prometot {to se odano~uva so povlastena stapka na DDV od 5% da se odno~uva regularno so 18%, da se ukinat site dano~ni beneficii koi ne davaat efekti, a da se namali optovaruvaweto vrz biznisot preku namaluvawe na cenite na energensite, koi ru{at rekordi i da se namalat kaznite. Site dopolnitelni prihodi pak, {to }e se soberat da se namenat za investicii vo razvojni proekti koi }e ja pottiknat ekonomijata. So toa }e se podobri strukturata na dr`avniot Buxet, od koj duri 85% od parite se tro{at za tekvni potrebi – plati na administracijata, penzii, subvencii, nabavki na stoki i uslugi.

“Praktikata na buxetski rebalansi e kratkoro~no ad hok re{enie, no toga{ stradaat kapitalnite rashodi, bidej}i izgleda deka “najlesno” e da se krati od niv. Od druga strana, zgolemuvawata na danocite se ekonomski dalekuse`ni i politi~ki senzitivni odluki i nekoi vladi imaat averzija kon toa. Zatoa, pra{aweto za promena na dano~nite stapki treba da se gleda vo kontekst na srednoro~nite predviduvawa za buxetskiot deficit, ekonomskiot rast i kamatnite stapki na zadol`uvaweto. Dokolku voop{to se razmisluva za porast na dano~nite stapki, porastot kaj DDV bi dovel do pobrzo i poefikasno polnewe

BROJ 658

06/06/2012

21

www.kapital.mk

na fiskalnata kasa vo sporedba so zgolemuvaweto na direktnite danoci (na primer, personalniot danok), no bi imal socijalno negativen efekt, bidej}i posiroma{nite grupi bi podnele pogolem del od dano~niot tovar. Sepak, od klu~na va`nost e dano~nite prihodi da se upotrebuvaat za ekonomski produktivni nameni”, ocenuva profesorot od Ekonomskiot fakultet, Vladimir Filipovski.

Profesorot po fiskalna politika @ivko Atanasovski pak, smeta deka dano~niot sistem vo zemjava e deformiran i ima prostor za menuvawe na ovaa politika.

“Vladata treba da po~ne da razmisluva da ja zgolemi stapkata na DDV pred MMF da go pobara toa od nas.

Mislam deka mnogu brzo MMF }e go pobara toa, no vo takov slu~aj Fondot e mnogu surov. No, pred da se donese takva odluka, treba da se preispita celata dano~na politika, da se eliminiraat site beneficii i olesnuvawa {to se vovedoa vo poslednite godini, koi voop{to ne gi dadoa o~ekuvanite efekti. Isto taka, treba da se razmisli del od prometot {to se odano~uva so povlastena stapka na DDV od 5% da se odano~uva regularno

so 18%. Mora da se preispita i povratot na DDV. S$ na s$, ima golem prostor za zgolemuvawe na dano~nite prihodi za da mo`e na rashodnata strana da se zgolemat parite za investicii vo razvojni proekti”, ocenuva profesorot Atanasovski.

Spored nego, zgolemuvaweto na stapkata na DDV treba da zavisi od efektite {to }e se dobijat so ukinuvaweto na dano~nite olesnuvawa i prefrluvaweto na del od prometot so danok od 5% na 18%. No, verojatno, stapkata na DDV bi trebalo da se zgolemi za eden do dva procentni poeni.

Del od ekonomistite pak, smetaat deka zgolemuvaweto na danocite e nepopularna merka. Porane{niot minister za finansii Trajko Slaveski smeta deka zgolemuvaweto na stapkata na DDV ne e garancija deka }e se zgolemat prihodite vo Buxetot, bidej} i vo toj slu~aj mo`e da se namali prometot.

I ministerot za finansii, Zoran Stavreski, e deciden deka dano~nata politika nema da se menuva.

“Ekonomskata politika i opredelba na ovaa vlada e odr`uvawe na niski dano~ni stapki. Edna od osnovite vo ekonomijata e deka niskite danoci

povlekuvaat podobra naplata”, izjavi Stavreski.

Najgolem del od dano~nite prihodi vo dr`avnata kasa doa|aat tokmu od DDV. Vladata godinava planira prihod od 730 milioni evra, {to e 6% pove}e od lani. Me|utoa, ve}e vo januari prihodite od ovoj danok potfrlija. DDV vo zemjava za prv pat go vovede vo 2000 godina toga{niot minister za finansii, aktuelniot premier Nikola Gruevski, kako zamena za danokot na promet.

Od prvata godina dosega prihodite od DDV vo Buxetot se trojno zgolemeni.

Osven so zgolemuvaweto na prometot vo ekonomijata niz godinite, prihodite od DDV delumno se zgolemuvaa poradi zasilenata fiskalizacija {to ja sproveduva{e UJP, no i poradi zgolemuvaweto na cenite. Za deset godini cenite se zgolemeni za nad 24%.

Vo prilog na Vladata i prihodite od DDV vo dr`avnata kasa odat i serijata poskapuvawa na energensite {to gi odreduva Regulatornata komisija.

Na toj na~in Vladata dobiva zgolemeni prilivi od DDV i bez da prezeme nepopularni merki, kako {to e zgolemuvaweto na stapkata na DDV.

22 KAPITAL ANALIZA 0%

GODI[EN PAD NA INDUSTRISKO P -1% -2%

-2,3

-3% -4%

-3,8 -5,3

-5% -6%

-7% -8%

-9% -10% septemvri 2011

oktomvri 2011

noemvri 2011

d

VLADATA DONESE NOVI 12 MERKI ZA IZLEZ NA

INDUSTRIJATA NA БUXETOT PRAZEN, JA SPASUVA SOCI OD KADE PARI?

BROJ 658

06/06/2012

KAPITAL ANALIZA

www.kapital.mk

ROIZVODSTVO (%)

-4,8

dekemvri 2011

-7,2 -8,0

-8,5

-8,8

Izvor: Dr`aven zavod za statistika

januari 2012

fevruari 2012

mart 2012

april 2012

A EKONOMIJATA OD KRIZA

A KOLENA, , A VLADATA IJALATA!

DODEKA PROIZVODSTVOTO VO INDUSTRIJATA KAKO NIKOGA[ DOSEGA PA\A VE]E OSUM MESECI PO RED, NAMESTO KRATEWE NA NEPOTREBNITE TRO[EWA I VISTINSKI MERKI ZA POTTIKNUVAWE NA PROIZVODSTVOTO, VLADATA DONESE MERKI SO KOI ]E GI POMAGA SOCIJALNITE SLU^AI I ZEMJODELCITE, ]E DELI BESPLATNI ODMORI I ZEMJODESKO ZEMJI[TE ZA SIROMA[NITE, ]E DAVA POVOLNI KREDITI ZA VRABOTUVAWE VO MALITE FIRMI KOI NE ZNAAT NI KAKO DA ISPLATAT PLATA...

DA SE NOSAT VAKVI MERKI VO USLOVI KOGA IMA O^IGLEDNI PROBLEMI SO POLNEWETO NA BUXETOT ZA MNOGU BIZNISMENI NE E NI[TO DRUGO, TUKU KUPUVAWE GLASA^I PRED LOKALNITE IZBORI ZAKA@ANI ZA PO^ETOKOT NA 2013 GODINA. EDINSTVENOTO PRA[AWE NA KOE NEMA ODGOVOR E SO KOI PARI ]E SE FINANSIRA OVOJ SKAP POPULIZAM?

23

24 KAPITAL ANALIZA BIQANA ZDRAVKOVSKA-STOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk

ndustriskoto proizvodstvo vo april godinava e pomalo za 7,2% vo odnos na istiot mesec lani, dodeka proizvodstvoto vo industrijata vo prvite ~etiri mesec bele`i pad od 8,1% vo sporedba so prvite ~etiri meseci minatata godina.

Za mnogumina ova se o~ekuvani brojki, bidej}i statistikata samo go poka`uva ona {to se slu~uva vo realnosta. A realnosta e deka makedonskata industrija gi pre`ivuva mo`ebi najte{kite meseci za vodewe biznis.

Statistikata poka`uva deka industriskoto proizvodstvo po~na da pa|a od septemvri minatata godina i ve}e osum meseci bele`i kontinuiran pad. Padovite kaj industriskoto proizvodstvo vo prvite ~etiri meseci se so stapki nad 8%, {to poka`uva deka kompaniite ve}e ja gubat silata i pod pritisok na ekonomskite problemi, prinudeni se da go namaluvaat proizvodstvoto.

Klu~nite industrii, kako proizvodstvoto i prerabotkata na metali, tekstilnata industrija, drvnata, hemiskata industrija i u{te mnogu drugi granki od prerabotuva~kata industrija imaat pad na proizvodstvoto vo sporedba so lani.

Ve}e e izvesno deka prviot kvartal makedonskata ekonomija }e ima pad.

Ekonomskiot pad ve}e se ~uvstvuva i na Buxetot. Poradi potfrlaweto na re~isi site danoci, Vladata be{e prinudena da napravi rebalans na Buxetot po samo ~etiri meseci od negovoto donesuvawe za da gi skrati tro{ewata.

No, stopanstvenicite i Vladata doprva go o~ekuvaat najte{koto.

Mnogu kompanii od metalnata i od tekstilnata industrija velat deka ve}e se soo~eni so golem pad na izvozot poradi namalenite nara~ki od stranstvo, a

I

8,1%

padna industriskoto proizvodstvo vo prvite ~etiri meseci godinava

statistikata vo izminatite sedum meseci bele`i i kontinuiran pad i na stranata na izvozot, no i na stranata na uvozot, {to isto taka, e pokazatel koj upatuva deka ekonomskata aktivnost e zamrena, a proizvodstvoto koe re~isi vo celost e zavisno od uvoz e namaleno.

Golem broj od industriskite kapaciteti koi gi anketiravme velat deka doprva planiraat da go namaluvaat proizvodstvoto vo tretiot kvartal, koj voobi~aeno, e najslab od site.

Vo uslovi koga i mnogu zemji od Evropskata unija se vo recesija, nikoj ne o~ekuva deka podobruvaweto i spasot mo`e da dojde odnadvor. Izlezot od krizata treba i mora da se bara na doma{en teren preku merki i strategii so koi }e se olesni i }e se stimulira raboteweto na kompaniite, a koi mora da gi vklu~uvaat i bankite.

NAMESTO EKONOMSKI MERKI, VLASTA SE VRTI KON SKAP POPULIZAM No, dodeka vladite vo mnogu evropski i zemji od regionot gi zgolemija danocite i gi skratija re~isi site dr`avni tro{oci so cel da & pomognat na ekonomijata, makedonskata Vlada se odlu~i da deluva sosema sprotivno. Namesto kratewe na nepotrebnite tro{ewa i merki za pottiknuvawe na proizvodstvoto, Vladata donese merki so koi }e gi pomaga socijalnite slu~ai i zemjodelcite, da deli besplatni odmori i zemjodelsko zemji{te za siroma{nite, da dava povolni krediti za vrabotuvawe vo malite firmi. Da se nosat vakvi merki vo uslovi koga ima

42,6% padna industriskoto proizvodstvo vo izminative 25 godini

o~igledni problemi so polneweto na Buxetot za mnogu biznismeni ne e ni{to drugo, tuku kupuvawe glasa~i pred izborite zaka`ani za po~etokot na slednata 2013 godina. No, ovoj skap populizam skapo }e ja ~ini ekonomijata, bidej}i retko koj biznismen o~ekuva deka vaka skroenite antikrizni merki mo`e nekako da & pomognat na ekonomijata.

Bidej}i ludo bi bilo da se o~ekuva firmite da zemaat krediti za da vrabotuvaat novi lu|e vo uslovi koga proizvodstvoto se namaluva. Logikata bi bila prvo kompaniite da se stavat na zdravi noze, da im se ovozmo`at povolni sredstva so koi mo`e da otvorat novi investicii i da go zgolemat proizvodstvoto, pa duri potoa da vrabotuvaat novi lu|e. Te{ko deka na industrijata mo`e da & pomognat i besplatnite poseti na socijalnite slu~ai na baleti, operi i drugi kulturni manifestacii. O~ite na biznismenite i ovojpat se vpereni vo najavenite 110 milioni krediti i vo najavenite javni raboti. No, evtinite krediti nema da dojdat taka brzo. Poradi slo`enata realizacija, parite od kreditnata linija na Evropskata investiciska banka }e bidat dostapni vo ekonomijata duri pred krajot na godinava. Drugite 10 milioni evra koi treba da zavr{at kaj malite firmi treba prvo da ja pominat procedurata na dokapitalizacija na Makedonskata banka za poddr{ka na razvojot, koja sigurno }e potrae nekolku meseci pred da se zavr{at site zakonski proceduri.

Najavenite javni raboti vo koi Vladata veti vrabotuvawe na nad osum iljadi

VLADATA NAJAVUVA JAVNI RABOTI, A KRATI KAPITALNI INVESTICII o posledniot paket-merki za pomo{ na ekonomijata Vladata najavi javni raboti preku koi veti otvorawe na novi osum iljadi rabotni mesta. Na biznismenite zasega ne im e jasno na kakvi javni raboti misli Vladata. Javnite raboti vo najop{t koncept podrazbiraat gradewe pati{ta, aerodromi, mostovi, brani, aerodromi ili drugi sli~ni kapitalni proekti.

No, samo pred nepoln mesec Vladata so rebalansot na Buxetot gi skrati re~isi site kapitalni proekti za koi biznismenite se nadevaa deka barem

S

malku }e ja za`iveat ekonomijata.

Potegot na Vladata so posledniot rebalans da skrati duri 90 milioni evra od planiranite kapitalni investicii za biznismenite e katastrofalen. Za mnogumina e sosema nerazbirlivo zo{to Vladata vo ekot na krizata odlu~i da krati pari na proekti kako izgradba na grade`ni objekti, izgradba i rekonstrukcija na pati{ta, rekonstrukcija i dogradba na zdravstveni objekti, gasifikacija i u{te mnogu drugi kapitalni proekti.

No, faktot deka od vkupnoto kratewe

na Buxetot od 120 milioni duri 90 milioni evra bea kratewe na kapitalni investicii sosema jasno poka`uva deka Vladata svesno gi `rtvuva{e kapitalnite investicii za da obezbedi pove}e pari za socijala, smetaj}i deka toa mo`e da im donese pove}e glasovi na lokalnite izbori. A do pred samo polovina godina kapitalnite investicii & bea glavnata odbrana na Vladata vo borbata so krizata i na cel glas se brane{e konceptot deka so javni grade`ni investicii treba da se podiga ekonomijata.

BROJ 658

06/06/2012

KAPITAL ANALIZA

www.kapital.mk

INDEKS NA INDUSTRISKO PROIZVODSTVO 1985-2011 GODINA 20%

0%

16

INDUSTRIJATA PREPOLOVENA VO POSLEDNITE 20 GODINI

3

Dodeka vlasta ja spasuva socijalata, statistikata poka`uva deka industriskoto proizvodstvo vo Makedonija vo poslednite 25 godini bele`i pad od 42,6%.

-20%

-27,7 -40%

-45,5

-50,2 -60% 1985

-42,7

-49,6

-36,1

-42,6

Izvor: Dr`aven zavod za statistika 1987

1989

1991

nevraboteni lica, zasega, na biznismenite im zvu~at kako ubavo smisleno vetuvawe od tipot na Prerodbata vo 100 ~ekori ili kapitalnite investicii od osum milijardi evra, kakvi {to dosega premnogu slu{avme, a nivnata realizacija denes e sosema zaboravena. Javnite raboti podrazbiraat gradewe pati{ta, aerodromi, mostovi, brani, aerodromi ili drugi sli~ni kapitalni proekti.

A samo pred nepoln mesec Vladata so

1993

1995

1997

1999

2001

rebalansot na Buxetot gi skrati re~isi site kapitalni proekti za koi biznismenite se nadevaa deka barem malku }e ja za`iveat ekonomijata. Drugata dilema koja, logi~no, ja otvoraat biznismenite e od kade }e najde Vladata pari za ovie merki. Bidej}i najgolem del od niv }e se finansiraat od Buxetot, izvesno e deka mnogu skoro }e mora da ima nov rebalans na Buxetot. No, rebalansot e samo tehni~ka operacija. Su{tinskoto

2003

2005

2007

2009

2011

pra{awe na koe vlasta ne odgovara e od kade }e gi obezbedi potrebnite pari za da gi finansira site tie predizborni merki.

ZO[TO PA\A INDUSTRIJATA? Ekonomski neodgovorno e objasnuvaweto na ekonomskite ministri deka namaluvaweto na industriskoto proizvodstvo se dol`i na krizata vo evrozonata i deka so zazdravuvaweto na evropskite ekonomii }e & trgne na arno i na make-

25

26 KAPITAL ANALIZA donskata ekonomija. Ovaa teza mu go diga pritisokot na sekoj menaxer na kompanija od realniot sektor, bidej}i problemite so koi se soo~uvaat makedonskite firmi ve}e nekolku meseci nanazad po~naa da se talo`at u{te koga ne se spomenuva{e zborot recesija vo Evropa. “Ovde ne stanuva zbor za refleksiite na globalnata kriza, koi nesomneno, imaa svoe vlijanie vo poslednite nekolku godini. Na{ata nose~ka industriska struktura se soo~uva{e so lokalni ekonomski nedoslednosti, energetski, transportni i sli~ni, koi ponekoga{ dobivaa dimenzija na apsurdnost, kako poslednata odluka za zabrana na otkupot na staro `elezo, koi silno ja obremenuvaa nejzinata tro{kovna struktura i ja pravea nemo}na za opstojuvawe vo normalni uslovi na pazarno stopanisuvawe�, veli Mitko Ko~ovski, direktor za strate{ko planirawe vo Makstil.

I ekonomskite eksperti, isto kako i biznismenite koi rabotat vo ovie sektori, smetaat deka evropskata i svetskata kriza ne treba da bidat izgovor za padot na industriskoto proizvodstvo i za maliot ekonomski rast, bidej}i toa e samo zamajuvawe na javnosta i sokrivawe na vistinskiot problem koj taka mo`e samo

da se vlo{uva.

A vistinskiot problem od koj po~naa da se sozdavaat pogolem broj od problemite na kompaniite e nelikvidnosta. I malite i golemite firmi ve}e otvoreno zboruvaat deka vo ekonomijata nema pari.

Poradi toa, nitu edna firma ne mo`e da si gi naplati pobaruvawata, a vo uslovi koga bankite se vo gr~ od raste~kite lo{i krediti na firmite, tie se ostaveni sami na sebe da gi pre`ivuvaat likvidnosnite problemi. Vo takvi uslovi, sosema logi~no, fimrite gi kratat tro{ocite i se odlu~uvaat da go namalat postojnoto proizvodstvo za da ne bankrotiraat.

Biznismenite & pora~uvaat na Vladata deka Makedonija ne smee samo da sedi i da ~eka Evropa da izleze od recesija, tuku deka mora da prezeme merki so koi }e & pomogne na doma{nata ekonomija da go prebrodi ovoj te`ok period.

Tie ve}e razmisluvaat za namaluvawe na proizvodstvoto ili odreden privremen prekin na del od raboteweto. No, velat deko ako ni{to ne se prezeme, } e bidat prinudeni da delat otkazi za vrabotenite, {to dopolnitelno }e gi vlo{i socijalnite problemi i slu~ai koi Vladata gi re{ava vo ekot na ovaa golema ekonomska kriza.

90

milioni evra kapitalni investicii skrati vladata so posledniot rebalans

“Na{ata komocija poradi pozitivnata brojka na rastot so koj se gordeeme e samo prividna. Trono`noto stol~e koe ja dava stabilnosta vo poslednite ~etiri godini se potpira vrz doznakite od stranstvo, zadol`uvaweto na dr`avata vo stranstvo zaradi podignuvawe na doma{nata potro{uva~ka i funkcioniraweto na kompaniite vo slobodnite carinski zoni koi go namaluvaat na{iot trgovski deficit. Samo eden od ovie stolbovi da bide naru{en i navistina }e imame problemi.

Po site drugi parametri Makedonija bele`i negativni brojki, a najmnogu kaj doma{noto industrisko proizvodstvo, kade {to padot vo kontinuitet e nad 8%. Zamaecot koj po~na da se dvi`i vo sprotivna nasoka ne mo`e da se sopre, no za po~etok, mora da se zabavi padot. Osnovnata pozicija e da se podobri likvidnosta me|u ekonomskite subjekti�, veli Rubin Zareski, ekonomski analiti~ar.

INTERVIEW 28 INTERVIEW

MITKO KO^OVSKI

DIREKTOR ZA STRATE[KO PLANIRAWE VO MAKSTIL

BEZ INDUSTRIJA NEMA RAZVOJ I N RABOTNI MESTA!

BROJ 658

06/06/2012

INTERVIEW

www.kapital.mk

NOVI

Najgolemiot problem, spored mene, le`i vo otsustvoto na dobro obmislen koncept na industriski razvoj. Apsurdni se, spored mene, tezite deka malite i srednite pretprijatija mo`at da bidat ramka na razvojot na makedonskata industrija, ili deka delot od razvojnata dinamika koja se bazira na ekstrakcijata na mineralnite surovini mo`e da n$ zadovoli.

Bez industrija, industrija koja sozdava proizvod (zo{to edinstveno germanskata ekonomija poka`uva rezultati i vo ovie vremiwa?) nema razvoj, nema rabotni mesta. Ne mo`at ni uslugite sami po sebe na dolg rok da pretstavuvaat izdr`ano konceptualno re{enie. I tie treba da se pravat za nekogo, a toa e povtorno industrijata, toa e povtorno proizvodot BIQANA ZDRAVKOVSKA-STOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk

Statisti~kite podatoci poka`uvaat pad na proizvodstvoto do doma{nata industrija. Na {to se dol`i toa?

Voop{to ne me iznenaduvaat ovie sostojbi.

Ovde ne stanuva zbor za refleksiite na globalnata kriza, koi nesomneno imaa svoe vlijanie vo poslednive nekolku godini.Stanuva zbor za pad, za prepolovuvawe na industriskoto proizvodstvo vo poslednive dve decenii.

Del od odgovorot le`i vo izbrzanata privatizacija koja zna~ajni industriski kapaciteti pretvori vo grade`ni lokacii ili gi ise~e kako staro `elezo. Del le`i vo nerazbiraweto na procesite na konsolidacii koi se slu~uvaa na svetskata ekonomska scena i koe zna~ajni industriski kapaciteti prepu{ti na investitori koi ne mo`ea da se nosat so predizvicite na novoto vreme.

Da se potsetime samo na slu~ajot na Polukonti na skopskata @elezarnica, najskandaloznata privatizacija vo periodot na tranzicijata.

Najglavniot problem, spored mene, le`i vo otsustvoto na dobro obmislen koncept na industriski razvoj. Apsurdni se, spored mene, tezite deka malite i srednite pretprijatija mo`at da bidat ramka na razvojot na makedonskata industrija, ili deka delot od razvojnata dinamika koja se bazira na ekstrakcijata na mineralnite surovini mo`e da n$ zadovoli. Samo eden primer za sporedba. Ako ekonomijata na edna zemja ja sporedime so kutija ispolneta so topki so razli~na golemina, malite pretprijatija mo`at da go ispolnat samo prostorot me|u ili okolu golemite topki.

I samo toga{ toj koncept mo`e da ima smisla i da pretstavuva izdr`ano konceptualno re{enie. Bez industrija, industrija koja sozdava proizvod (zo{to edinstveno germanskata ekonomija poka`uva rezultati i vo ovie vremiwa?) nema razvoj, nema rabotni mesta. Ne mo`at ni uslugite sami po sebe na dolg rok da pretstavuvaat

izdr`ano konceptualno re{enie. I tie treba da se pravat za nekogo, a toa e povtorno industrijata, toa e povtorno proizvodot.

Dali ekonomskata vlast pravi dovolno za ovoj pad da ne se slu~uva i industrijata da se podigne na edno povisoko nivo? Kako i so koi merki makedonskata industrija mo`e da stane posilna?

Ne mo`am da se ottrgnam od vpe~atokot deka kaj nas kako s$ u{te da ne mo`e da se razbere deka nie nemame turizam, nemame moreplovstvo i deka industrijata ostanuva najzna~ajniot dvigatel na nacionalnata ekonomija. Dokumentot za dolgoro~niot razvoj na makedonskata industrija do 2020 godina ne e vistinskiot odgovor za ovie problemi. Na{ata nose~ka industriska struktura se soo~uva{e so lokalni ekonomski nedoslednosti, energetski, transportni i sli~ni, koi ponekoga{ dobivaa dimenzija na apsurdnost, kako poslednata odluka za zabrana na otkupot na staro `elezo, koi silno ja obremenuvaa nejzinata tro{kovna struktura i ja pravea nemo}na za opstojuvawe vo normalni uslovi na pazarno stopanisuvawe.

Deka ova tvrdewe e celosno osnovano neka vi poslu`i faktot {to spored redica relevantni proizvodni parametri sme na nivo na srodnite proizvoditeli vo grankata vo po{irokoto okru`uvawe, a se razlikuvame vo zna~itelna merka koga stanuva zbor za ostvarenite finansiski efekti od raboteweto.

Su{tinata na problemot zna~i ne e da opstoi{ na pazarot samo vo uslovi na visoka pazarna konjunktura, tuku da odr`uva{ proizvoden kontinuitet i ekonomii na obem na dolg rok, tokmu poradi karakterot na dejnosta kade {to ovie pretpostavki se osnovniot uslov za ekonomsko opstojuvawe.

Denovite vo Parlamentot se diskutira za rebalansot na buxetot, vo koi so objasnuvawe deka e poradi krizata se skratija okolu 90 milioni evra predvideni za kapitalni investicii.

29

30 INTERVIEW Kako kompaniite i industrijata }e go po~ustvuvaat toa? [to zna~i konkretno toa vo realnosta?

Povtorno diskusiite po ova pra{awe se vodat vo pogre{en pravec. Se sveduvaat na toa dali e dobro proektirana stapkata na ekonomskiot rast ili dali se dobro odmereni, odnosno proektirani buxetskite rashodi. Ovie diskusii se podatlivi za politi~ki prepirawa, no su{tinata na problemot ne e tuka, odnosno slikata ne e samo taka crno-bela. Ne mo`e da se ispu{ti od predvid faktot deka od buxetot se alimentira pokraj dr`avnata administracija i javnoto zdravstvo i obrazovanieto i socijalata, koi vo vakvi napregnati okolnosti mo`e da eskaliraat do nesakani dimenzii.

Ne deka so ova begam od pomislata za neophodnosta od razumno dimenzionirawe na javnata potro{uva~ka i za prenaso~uvawe na buxetskite tro{ewa, pa ako sakate i na nadvore{nata zadol`enost na zemjata kon kapitalnata investiciska potro{uva~ka, odnosno za nedopirlivost na onie buxetski stavki koi se odnesuvaat na kapitalnite investicii, kapitalni vo vistinskata smisla na zborot, osobeno onie vo energetikata i soobra}ajnata infrastruktura i patna i `elezni~ka. Ova osobeno poradi na{ata kontinentalna lociranost i prili~nata oddale~enost od najzna~ajnite komercijalni odredi{ta za na{ite proizvodi, {to na krajot silno zadira vo tro{kovnata struktura i vo konkurentskata sposobnost na na{ite pretprijatija.

P r o bl emo t e vo nedopustlivo niskite stapki na rast, visokite stapki

na nevrabotenost i redicata finansiski intervencii od buxetot koi vo normalni uslovi imaat soema drugi izvori na finansirawe.

Kakvi se prognozite za do krajot na godinata od aspekt na Makstil kako kompanija i za metalnata industrija vo zemjava koja e edna od nose~kite za makedonskata ekonomija?

Vo vaka izostreni uslovi na stopanisuvawe koi bankarskiot sektor vo Evropa go napravija premnogu pretpazliv za podr{ka na investiciite, a na{iot proizvod e najtesno povrzan so investiciskite vlo`uvawa, bevme nepotrebno izlo`eni na tro{kovni udari prvin so problemite so snabduvaweto so prirodniot gas i negovata supstitucija so alternativni, no zna~itelno poskapi energetski re{enija, a potoa i so spre~enosta na doturot na staro `elezo od doma{ni izvori na snabduvawe. Go izgubivme potrebniot zalet.

Sega prilikite na pazarot se vlo{eni.

Na povidok se seriozni cenovni pomestuvawa vo korist na proizvoditelite na osnovnite metalur{ki surovini i osobeno na energensite, koi od temel gi menuvaat osnovnite ekonomski pretpostavki na metalur{koto proizvodstvo. Vo takvi okolnosti vo igra mo`at da opstanat samo onie so naglasena konkurentska prednost, pa i nie vo takvi okolnosti } e bideme prinudeni na odredeni izmeni vo normalniot re`im na rabotewe i na preispituvawe na tro{ocite vo site segmenti na raboteweto.

Premnogu dolgo i ~esto od pretstavnici od vlasta slu{ame za strukturni reformi i za menuvawe na strukturata na ekonomijata, so {to kako da se zapostavuva metalnata i te{kata industrija. [to mislite, ima li Makedonija alternativa na ovaa ekonomska realnost?

Pra{aweto na prestrukturiraweto na nacionalnata ekonomija mnogu ~esto i ne se razbira vo negovoto vistinsko zna~ewe i od vidni poedinci se objasnuva kako

potrebno prenaso~uvawe na ekonomskata aktivnost na zemjata kon informati~ki ili drug vid visokosofisticirani dejnosti i aktivnosti od domenot na tercijarniot sektor. Mene mi e sovr{eno jasno deka e polesno da raboti{ kompjuterski softveri otkolku, na primer, proizvodstvo na ~elik. Isto taka, sovr{eno mi e jasno deka informati~kite tehnologii i procesite na globalizacijata pred sekoja zemja nametnuvaat obvrski za permanentno inovirawe na nivnata proizvodna i izvozna struktura kako pretpostavka za nivno prisposobuvawe na standardite na me|unarodnite pazari i za ostvaruvawe na niven pointenziven ekonomski razvoj.

I deka vo na{ava zemja proizvodnata i stopanskata struktura razvojno zaostanuvaat zad ovie procesi, deka e taa vo osnova formirana vo osumdesetite godini na minatoto stoletie vo eden drug dr`aven kontekst, so golemo u~estvo na tradicionalnite sektori i proizvodi so nizok stepen na dorabotka, so visok stepen na amortiziranost na instaliranata oprema i zastarenost na proizvodnite tehnologii, so visoka uvozna zavisnost i nedovolna zastapenost na proizvodi standardizirani spored sovremenite pazarni kriteriumi itn.

No, na mnogumina verojatno ne im e jasno deka menuvaweto na proizvodnata osnova na edna zemja ne e samo pra{awe na dobra `elba. Proizvodnata strukturiranost na sekoja zemja e ne{to {to ne mo`e da se promeni preku no} i {to bara barem deceniska vremenska ramka. A `ivotot e denes i ovde i nie morame da imame oset za ovie realnosti. A koga stanuva zbor za ~elikot ne mo`eme da go odbegneme faktot deka toj s$ u{te e najkoristeniot konstrukcionen materijal na dene{nicava i deka zemji koi denes prerasnuvaat vo vode~ki ekonomski sili vo svetski ramki, kako na primer Kina i Indija, svojata razvojna ekspanzija i visokite stapki na ekonomski rast gi baziraa tokmu na

POLITIKATA NA KURSOT NA DENAROT E SERIOZEN POROBLEM NA IZVOZNICITE!

Makstil e eden od najgolemite izvoznici vo zemjava. [to zna~i da se bide izvoznik vo Makedonija i kolku politikata i sistemot se postaveni da go poddr`uvaat izvozot?

Politikata na kursot na nacionalnata valuta e definitivno najseriozniot problem. So stapka na inflacija od 2,5% i fiksen kurs, izvozno aktivnite pretprijatija stanuvaat silno pogodeni. Tuka e i otsustvoto na odredenite „kvalitativni olesnuvawa� koi gi primenuvaat dr`avite vo uslovi na recesija. Monetarnata politika vo vakva situacija mora da ima odgovor na ovie predizvici. Ako odr`uvaweto na cenovnata stabilnost kako najpovolen makroekonomski ambient za dolgoro~no odr`liv razvoj e osnovnata cel na monetarnata politika, a odr`uvaweto na stabilniot devizen kurs nejzina posredna cel, pri {to kamatnite stapki i ponudata na pari se determinirani od ostvaruvaweto na taa posredna cel, ostvaruvaweto na strate{kite targeti na nacionalnata ekonomija bivaat seriozno dovedeni vo pra{awe.

INTERVIEW SO SKAP KAPITAL NE MO@E DA SE RAZVIVA EKONOMIJATA etalur{koto proizvodstvo po definicija e kapitalointenzivno.

Odr`uvaweto na negoviot kontinuitet i vo nepromenet obem, a osobeno vo pro{iren, e vo golema merka usloven od finansiskata poddr{ka na delovnite banki.

Kaj nas toa e seriozen problem.

Kreditnite limiti na doma{nite banki se ograni~eni, a kapitalot isklu~itelno skap, vo situacija koga referentnite stapki na nacionalnite banki vo svetot se na istoriski najniskoto ramni{te.

Nema tekovno rabotewe i razvoj so referentna stapka od 4% i bankarska vo najdobar slu~aj od 6,5%.

Nie sepak ovoj problem go premostuvame so na{ite principali, bez ~ija poddr{ka na{eto tekovno rabotewe bi bilo seriozno dovedeno vo pra{awe

M

~elikot prezemajki go primatot na negovoto proizvodstvo vo globalni ramki.

I deka toj razviva silni reprodukciski povrzanosti i {iri generira~ki impulsi vo celata ekonomija na zemjata. I deka vo poslednive dve decenii, barem 15 godini po energensite be{e najtrguvaniot proizvod vo globalni ramki.

I u{te ne{to. To~no e deka vo celiov posttranziciski period nema pozna~ajni pomestuvawa na listata na vode~kite industriski kapaciteti vo zemjava. No, ima li denes realna finansiska sila da gi napravi ovie promni i so finansiski autput od okolu 600 milioni evra na godi{no nivo (podatok za pette prvorangirani metalur{ki kapaciteti od edicijata 200 najgolemi) kolku {to generiraat ovie nose~ki kapaciteti, da gi napravi ovie posakuvani strukturni pomestuvawa vo nacionalnata ekonomija?

Ovie procesi na strukturno prilagoduvawe vo dogleden period treba da bidat naso~eni kon osovremenuvawe na instaliranite kapaciteti i procesni linii kaj nose~kite industriski kapaciteti, kon optimalizirawe na nivnata tro{kovna struktura, kon podobruvawe na nivnata energetska efikasnost i kon obezbeduvawe povisok stepen na finalizacija na nivnite proizvodi i na toj na~in kon obezbeduvawe nivna posoodvetna pozicioniranost spored me|unarodnite kriteriumi na sovremenoto pazarno stopanisuvawe.

Prestrukturiraweto, pak, na dolg rok ostanuva edinstvena opcija i imperativ koj vo koordinacija na efikasno vodena makroekonomska i razvojna politika treba da obezbedi uslovi za dinamizirawe na

ZA BUXETOT SE VODAT POGRE[NI DISKUSII Povtorno diskusiite za buxetot se vodat vo pogre{en pravec. Se sveduvaat na toa dali e dobro proektirana stapkata na ekonomskiot rast ili dali se dobro odmereni, odnosno proektirani buxetskite rashodi. Ovie diskusii se podatlivi za politi~ki prepirawa, no su{tinata na problemot ne e tuka, odnosno slikata ne e samo taka crno-bela. Ne mo`e da se ispu{ti od predvid faktot deka od buxetot se alimentira pokraj dr`avnata administracija i javnoto zdravstvo i obrazovanieto i socijalata koi vo vakvi napregnati okolnosti mo`e da eskaliraat do nesakani dimenzii. ekonomskiot razvoj. No, ova e prili~no skapa avantura, ova bara izda{na finansiska poddr{ka i niska cena na kapitalot, bez koja pretstavuva prakti~no neostvarliva solucija.

Nelikvidnosta e problem koj se ~ini vo momentot najmnogu gi obremenuva makedonskite pretprijatija. Kako i dali Makstil go ~uvstvuva toa i {to mo`e da se napravi za toa da se podobri?

Metalur{koto proizvodstvo po definicija e kapitalointenzivno. Odr`uvaweto na negoviot kontinuitet i vo nepromenet obem, a osobeno vo pro{iren, e vo golema mera usloven od finansiskata poddr{ka na delovnite banki. Kaj nas toa e seriozen problem. Kreditnite limiti na doma{nite banki se ograni~eni, a kapitalot isklu~itelno skap, vo situacija koga referentnite stapki na nacionalnite banki vo svetot se na istoriski najniskoto ramni{te. Nema tekovno rabotewe i razvoj so referentna stapka od 4% i bankarska vo najdobar slu~aj od 6,5%. Nie sepak ovoj problem go premostuvame so na{ite principali i strate{ki investitori, bez ~ija poddr{ka na{eto tekovno

rabotewe bi bilo seriozno dovedeno vo pra{awe.

Dali vo vakvi uslovi za biznis mo`e edna kompanija da si dozvoli da investira vo obnova na nova tehnologija, vo pogolemo proizvodstvo, vo otvorawe na novi pazari?

I vo otvorawe novi rabotni mesta, {to e najgolem problem ne samo na{, tuku i na redica zemji kade {to stapkata na nevrabotenost na mladata populacija e na zagri`uva~ko nisko ramni{te. Ne slu~ajno go spomenav na po~etokot primerot na Germanija. Vo edno neodamne{no intervju na kancelarkata Merkel, taa odgovorot za rezistentnosta na Germanija na ovie globalni recesioni sostojbi go locira{e tokmu na industriskiot proizvod koj germanskata industrija go nudi, i koj nosi i vrabotuvawa i ekonomski razvoj.

Pa o~igledno mnogu te{ko, za {to vi gi prilo`iv site ovie argumenti.

Pred metalnata i te{kata industrija pretstojat mnogu visoki ekolo{ki standardi koi treba da se ispolnat do 2014 godina. Kolku Makstil e podgotven na ova i {to vo praktika }e zna~i ovaa

31

32 INTERVIEW obvrska za kompanijata?

Ne{to moram da istaknam na po~etokot.

Vo ekonomiite na centrlnoevropskite zemji (denes ve}e ~lenki na EU) zna~ajni problemi povrzani so ekolo{koto prestrukturirawe bea re{eni so izda{na poddr{ka na nivnite nacionalni vladi u{te vo prettranziciskiot period, taka {to idnite investitori bea oslobodeni od ovie „neproduktivni� investicii i fokusirani na tehni~ko-tehnolo{koto osovremenuvawe i prestrukturirawe na kapacitetite.

Ova stanuva seriozen problem i za Makstil, koj pokraj serioznite problemi povrzani so globalnata recesija, treba i

toa vo isklu~itelno kus vremenski period da se soo~i i so ovie predizvici.

Kako {to znaete, ekolo{kite proekti naiduvaat na seriozni problemi koga e vo pra{awe nivnoto finansirawe, pa samofinansiraweto ostanuva kako edinstveno re{enie, ~ija realizacija vo spomenative okolnosti bara barem izvesno prolongirawe i razbirawe i od nadle`nite institucii i od lokalnata zaednica. Inaku stanuva zbor za zna~itelni finansiski iznosi pogolemi od dvaeset milioni evra. Sepak, re{avaweto na problemite so za{titata na `ivotnata i rabotnata sredina ostanuva na{ prvostepen deloven imperativ.

MENUVAWETO NA PROIZVODNATA STRUKTURA NE E PRA[AWE NA DOBRA @ELBA enuvaweto na proizvodnata osnova na edna zemja ne e samo pra{awe na dobra `elba. Proizvodnata strukturiranost na sekoja zemja e ne{to {to ne mo`e da se promeni preku no} i {to bara barem deceniska vremenska ramka. A `ivotot e denes i ovde i nie morame da imame oset za ovie realnosti. A koga stanuva zbor za ~elikot ne mo`eme da go odbegneme faktot deka toj s$ u{te e najkoristeniot konstrukcionen materijal na dene{nicava i deka zemji koi denes prerasnuvaat vo vode~ki ekonomski sili vo svetski ramki, kako, na primer, Kina i Indija, svojata razvojna ekspanzija i visokite stapki na ekonomski rast gi baziraa tokmu na ~elikot prezemaj}i go primatot na negovoto proizvodstvo vo globalni ramki.

M

13 JUNI SPECIJALEN PRILOG

PROIZVODI I USLUGI ZA KOMPANII BIZNIS PONUDA OD TELEKOMUNIKACISKITE OPERATORI NOVI KREDITNI LINII I PONUDI OD STRANA NA DELOVNITE BANKI NOVA PONUDA OD OSIGURITELNITE KOMPANII ZA KORPORATIVNIOT SEKTOR AKTUELNA PONUDA NA DELOVEN PROSTOR VO MAKEDONIJA SERTIFIKACIJA, STANDARDIZACIJA, KONSALTING PE^ATARSKI USLUGI TRANSPORTNI USLUGI ZA OVIE I ZA DRUGI TEMI ^ITAJTE VO SPECIJALNIOT PRILOG PROIZVODI I USLUGI ZA KOMPANII KOJ KE IZLEZE NA 13 JUNI 2012 VO NEDELNIKOT KAPITAL. ZA SITE INFORMACII I PRA[AWA OKOLU OGLASUVAWETOOBRATETE SE DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL: prilozi@kapital.com.mk; TEL: 02 3298 110 LICE ZA KONTAKT: JASMINA SAVOVSKA TRO[ANOVSKI KAPITAL MEDIA GROUP DOO; P-FAH 503 1000 SKOPJE TEL. 02 3298 110; FAKS. 02 3298 111

20 JUNI SPECIJALEN PRILOG

BRENDOVI [TO SE E POTREBNO ZA KREIRAWE USPE[EN BREND? KAKVA STRU^NA POMO[ IM E POTREBNA NA KOMPANIITE VO OVOJ PROCES? KOJA E RAZLIKATA ME\U PROIZVOD I BREND? KAKO USPE[NIOT BREND OTVARA VRATA ZA POGOLEMA PRODA@BA, NOVI IZVOZNI PAZARI, POGOLEMA LOJALNOST NA POTRO[UVA^ITE? KAKO STRATE[KI DA RAZMISLUVATE KOGA NOSITE ODLUKA DA LANSIRATE BREND? KOJA E ULOGATA NA MARKETING AGENCIITE VO KREIRAWETO BRENDOVI I KADE DA SE OBRATITE ZA POMO[ VO OVOJ SERIOZEN I VA@EN PROCES ZA KOMPANIJATA I NEJZINATA IDNINA? ZA OVIE I ZA DRUGI TEMI ^ITAJTE VO SPECIJALNIOT PRILOG BRENDOVI KOJ KE IZLEZE NA 20 JUNI 2012 VO NEDELNIKOT KAPITAL.

ZA SITE INFORMACII I PRA[AWA OKOLU OGLASUVAWETO OBRATETE SE DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL: prilozi@kapital.com.mk; TEL: 02 3298 110 LICE ZA KONTAKT: JASMINA SAVOVSKA TRO[ANOVSKI KAPITAL MEDIA GROUP DOO; P-FAH 503 1000 SKOPJE TEL. 02 3298 110; FAKS. 02 3298 111

34

ANALIZA

LOKALNI IZBORI S PARLAMENTARNI!? K KATERINA SINADINOVSKA sinadinovska@kapital.com.mk

ilni politi~ki prepukuvawa, postojana aktivnost na partiskite {tabovi, vadewe aferi za protivnicite, igrawe na site raspolo`livi karti, sekojdnevni pres-konferencii, tribini, mitinzi, koalicii so protivnicite za pobeda na pogolemiot protivnik, spiewe po ku}i kaj partiski aktivisti za da se doka`e bliskosta so narodot! Ova e slikata na makedonskata politi~ka scena denovive, nebare }e se glasa za nekoj mesec.

Sudej}i po s$, jasno e deka lokalnite izbori koi }e se odr`at dogodina }e bidat ogromen megdan. Golem test za odr`livosta na vladinite politiki, test za VMRO-DPMNE, koi uspevaa da osvojat i rekorden broj glasovi i rekorden broj pratenici dosega i sekako, test za opozicijata, osobeno za SDSM, koj po pet izborni porazi uspea da ne se raspadne, no golemo pra{awe e dali taa partija taka strukturira-

S

na bi mo`ela da izdr`i i {esti udar!

Ottuka, ne e za iznenaduvawe tenzijata koja vladee, postojaniot me|useben natprevar na politi~kite protivnici koj po~nuva da dobiva `estina, no ne samo {to e prazen i e klasi~no defokusirawe od realnite problemi na `iveja~kata vo dene{nicata, tuku ja testira makedonskata inteligencija, fokusiran na minati i pominati nastani.

Najavi za reformi tre{tat od site strani, vetuvawa, prognozi, proekti koi vo 20 godini nezavisna

Makedonija ne do~ekale da vidat bel den, a se na{le i na pismeno vo izborni kampawi sega se reaktualiziraat. Za vernite glasa~i i za onie koi treba da se ubedat ili da se ottrgnat od protivni~kiot tabor se vetuvaat vrabotuvawa, gasifikacii, investicii, kompjuteri, letuvawa i patuvawa. Klasi~na izborna kampawa. Zamislete samo kako }e bide od dogodina!

ZO[TO IZBORITE DOGODINA NE SMEE DA SE IZGUBAT!?

Ovaa retorika so koja, nesomneno, se saka da se napadne ili da se so~uva centralnata vlast poka`uva deka izbornite rezultati vo mart 2013 godina nema da se ocenuvaat niz brojot na osvoeni gradona~alni~ki i sovetni~ki mandati, tuku niz broewe na

NIKOLA GRUEVSKI PREMIER

“SDSM ne nudi nikakvi proekti, nikakvi reformi i tie sega }e organiziraat protesti. Nema da dozvolime toa da n$ defokusira. Ako se zanimavame so nivnoto dejstvuvawe, treba da se defokusirame. Tie neka go pravat toa {to mislat deka treba, nie }e prodol`ime da rabotime i ako rabotime so istovo tempo, jas sum ubeden deka poddr{kata }e ja dobieme i na lokalnite izbori.� Ova e komentarot na Gruevski na najavenite protesti protiv negovoto vladeewe.

BROJ 658

06/06/2012

ANALIZA

www.kapital.mk

SO EFEKT NA KOCKATA E FRLENA! vkupnite glasovi, kako na parlamentarni izbori.

Crvenkovski ve}e ka`a {to }e zna~i za nego samo eden glas pove}e, iako koga ve}e se raboti za lokalni izbori, uspeh bi trebalo da zna~i gradona~alnik plus.

Analiti~arite pri~inite za golemoto podranuvawe gi nao|aat vo s$ pouspe{nite obidi za obedinuvawe na opozicijata i pritisokot od terenot {to taa po~na da go vr{i vrz vlasta.

Liderot na SDSM naj{iroko dosega gi otvori vratite za site opozicioneri so poslednata izjava deka negovata partija ne pretendira na nikakov ekskluzivitet vo eventualniot {irok opoziciski front.

Poddr{kata na takanare~enata koalicija

Pelister, so oficijalno ime Za demokratska Makedonija (VMRO-NP, LDP, Obedineti za Makedonija i Dostoinstvo), ve}e nikoj ne ja doveduva vo pra{awe, a i glavniot igra~ na albanskata opozicija, Menduh Ta~i, gi negira{e tezite deka nema na~in da se dogovori so Crvenkovski.

Na izborite lani i vo makedonskiot i vo albanskiot blok opozicijata zaedno sobra pove}e glasovi od vlasta, no toga{ ovaa poddr{ka propadna bidej}i ne zavr{i na edno konto.

Akcijata “Rabotno leto” SDSM ja po~na vo nedelata vo Strumica na golem miting, na koj pokraj promocijata na Zoran Zaev za kandidat za gradona~alnik (potpretsedatelot

BRANKO CRVENKOVSKI LIDER NA SDSM

“Vreme e narodot da se krene, neka pote~at reki od lu|e po ulicite, neka se napolnat plo{tadite, neka se vidi vistinskata sila na makedonskiot narod. Ova e bitka za na{ata idnina, ova e bitka koja mora da ja dobieme.

Bidete sigurni, }e pobedime. Ako so 13 milioni evra Gruevski }e otvorel 8.000 rabotni mesta, toga{ kolku li rabotni mesta }e otvorea so 350 milioni evra {to gi zaglavija na eden kilometar kvadraten vo Skopje vo bronza? Cela sre}a {to Aleksandar nemal pove}e bra}a i sestri, kaj }e ni be{e krajot?”

na SDSM sobra grst komplimenti od liderot za negovoto maestralno upravuvawe so op{tinata), Crvenkovski jasno pora~a {to mu e namerata.

“Vreme e narodot da se krene, neka pote~at reki od lu|e po ulicite, neka se napolnat plo{tadite, neka se vidii vistinskata sila na makedonskiot narod. Ova e bitka za na{ata idnina, ova e bitka koja mora da ja dobieme. Bidete sigurni, } e pobedime. Od v~era i Makedonija si ja dobi svojata Marija Antoaneta vo likot na Nikola Gruevski.

Toj na na{ite gladni lu|e im pora~a - ako nemate leb, odete na balet. Kako ne mu e sram! Ako so 13 milioni evra Gruevski veli deka }e otvorele 8.000 rabotni mesta, toga{ kolku li rabotni mesta }e otvorea so 350 milioni evra {to gi zaglavija na eden kilometar kvadraten vo Skopje vo bronza, gradski pla`i so palmi

35

36

ANALIZA i uvozen pesok. Cela sre}a {to Aleksandar nemal pove}e bra}a i sestri, kaj }e ni be{e krajot, kaj }e stavaa spomenik na spomenik”, zboruva{e Crvenkovski, sobiraj}i aplauzi od nekolkute iljadi prisutni. Crvenkovski ka`a deka e siguren vo nivnata pobeda, so eksplicitna poraka do premierot Nikola Gruevski deka }e odgovara za kriminalot storen so proektot “Skopje 2014”.

Od Strumica na sekoi sedum dena SDSM }e gi mobilizira nezadovolnite od aktuelnata vlast na plo{tadite vo Veles, [tip, Kumanovo... ^etirite partii od koalicijata Pelister, koi na poslednite izbori zaedno osvoija pove}e od 70 iljadi glasovi, najavenata serija mitinzi ja po~naa vo Ohrid na 29 maj. Zatoa, ne be{e iznenaduvawe i izleguvaweto na VMRO-DPMNE na teren, i toa na najvisoko nivo. Den pred ohridskiot miting na ~etvorkata, vo koja najiskusen lider e Qub~o Georgievski, VMRO-DPMNE organizira{e tribina vo op{tinata ^e{inovo-Oble{evo, a ve}e sledniot den be{e vo Vinica. I na dvete tribini glavniot zbor go ima{e li~no premierot Nikola Gruevski, zaedno so vicepremierot Vladimir Pe{evski i zamenik-ministerot za zemjodelstvo, Zoran Kowanovski, so toa {to na vini~kata tribina sostavot be{e zasilen i so ministerkata za kultura, Elizabeta Kan~eska-Milevska.

No, Gruevski oficijalno veli deka nema namera da gi sledi ~ekorite koi gi diktira SDSM. “SDSM ne nudi nikakvi proekti, nikakvi reformi i tie sega }e organiziraat protesti ili mitinzi. Nie nema da dozvolime toa da n$ defokusira. Ako se zanimavame so nivnoto dejstvuvawe, treba da se defokusirame. Tie neka go pravat toa {to mislat deka

POL VOLERS AMBASADOR NA SAD

“Klinton go misli toa {to go ka`a i go ka`a toa {to go misli - deka otkako }e se re{i sporot, Makedonija }e dobie pokana”, izjavi amerikanskiot ambasador Pol Volers na sredbata so novinarite vo Skopje.

I toj go misli toa {to go veli - “ne znam kakvi se viduvawata na premierot, ama SAD e strate{ki prijatel na zemjata vo koja imaat investirano edna milijarda dolari”

EU (forija) VS. EU (fobija)!

Paralelno so haosot na doma{nata politi~ka scena Makedonija vodi pretpristapen takanare~en unikaten dijalog so Evropskata unija. Poznatata {ega deka vo EU ima tri vida dr`avi (~lenki, kandidati za ~lenstvo i Makedonija) stana na{a realnost. Preku ovaa novoizmislena, specijalno za nas otkriena, forma dr`avata treba da se dobli`i do Brisel i da po~ne da se reformira. Ne{to {to normalna vlast, sekako, }e go rabote{e dosega vo izminatite dve decenii i nema{e da ~ekaat EU da izmisluva topla voda, oti tokmu za reformite na koi sega insistira Brisel narodot gi pla}a(l).

No, se ~ini, ni{to od platenoto ne bilo i sraboteno, pa sega Makedonija, ne mo`ej}i da po~ne vistinski pregovori poradi problemot so sosedot od jug, e ispravena pred klu~ni izmeni vo na~inot na funkcionirawe - nezavisno sudstvo, neselektivna pravda, implementacija i po~ituvawe na zakonite za koi pratenicite pritiskaat kop~iwa “za”, sloboda na govor, liberalen pazar i fer uslovi za kompaniite, profesionalna administracija (reformi koi vo niedna varijanta ne vklu~uvaat polnewe... so partiski kadri u{te pomalku). Vo site tie oblasti Makedonija treba da ispora~a vidlivi rezultati dodeka dojde evrokomesarot za pro{iruvawe, [tefan File, vo septemvri. Zasega, rezultati nema. Dijalogot na Vladata so ZNM, kako del od olesnuvaweto na rabotata na novinarite, propadna, seriozna reforma na administracijata ne e na povidok, a propadna i reformata na Krivi~niot zakonik... Po kojznae koj pat.

A evrokomesarot File minatiot pat vo Skopje go koriste{e “morkovot”... treba, nie }e prodol`ime da rabotime i ako rabotime so istovo tempo, jas sum ubeden deka poddr{kata }e ja dobieme i na lokalnite izbori”, izjavi premierot vo poslednoto intervju.

MO@NI SCENARIJA I ANALITI^ARITE...

Analiti~arite razli~no go tolkuvaat preraniot po~etok na kampawata za lokalnite izbori. Profesorot Jove Kekenovski smeta deka inicijativata do{la od opozicijata.

“VMRO-DPMNE vospostavi eden nov stil na rabota – {tom zavr{at edni izbori, vedna{ po~nuva kampawa za slednite. No, ovojpat e karakteristi~no toa {to mnogu rano po~na terenskiot del od kampawata.

Pri~inite se {to SDSM izleguva na ulica i agresivno uka`uva na, spored niv, pogre{nite politiki na vladata, a od druga strana, se okrupnuva i opozicijata sobrana okolu Qub~o Georgievski, {to pretstavuva golema zakana za VMRO-DPMNE”, veli Kekenovski, koj o~ekuva kampawa kakva {to dosega Makedonija ne videla.

“Ako porano mo`evme da zboruvame za borba na ideologii, sega imame borba me|u lu|e, pri {to nema da bide po{tedena i nivnata intima vo obid da se razgoli protivnikot dokraj. Ova e borba da se bide ili ne – taka najavi SDSM, a toa go sfati i VMRO-DPMNE. Ako DPMNE gi izgubi izborite, situacijata }e bide dosta kriti~na za nivnite funkcioneri koi opozicijata gi obvinuva za kriminal”, izjavi Kekenovski za “Kapital”.

Analiti~arot Petar Arsovski gleda sosema poinaku na ranoto predizborno terensko soo~uvawe na vlasta i opozicijata. Spored nego, partiite podgotvuvaat pozitivna kampawa, za {to im treba pove}e vreme vo sporedba so “pluka~kite” strategii.

“Ovaa kampawa po~na porano od dosega voobi~aenoto za Makedonija i toa e rezultat na svesta na partiite deka ovojpat nema da pomine negativna kampawa – gra|anite se

JOVE KEKENOVSKI ANALITI^AR

Ova e borba da se bide ili ne – taka najavi SDSM, a toa go sfati i VMRODPMNE. Ako DPMNE gi izgubi izborite, situacijata }e bide dosta kriti~na za nivnite funkcioneri koi opozicijata gi obvinuva za kriminal premoreni od takvi kampawi, tuku }e treba da se ponudat re{enija. Za negativnata kampawa partiite se podgotveni sekoga{, no za pozitivna kampawa im treba vreme – SDSM }e ja pi{uva programata so gra|anite na svoite mitinzi”, veli Arsovski, koj sepak, ostava prostor i za pogruba retorika vo kampawa poradi, kako {to veli, svesta na Gruevski deka ovie lokalni izbori }e bidat najava za slednite parlamentarni, poradi {to VMRO-DPMNE }e napravi s$ za da gi dobie.

KOI SE MO@NITE SCENARIJA NA KOI RABOTE[E “KAPITAL” VO PRETHODNIOT PERIOD… No, namesto ova {to se servira, makedonskata javnost o~ekuva vo kampawata koja }e sleduva da se nadminat i da se nadrasnat li~nite ogovarawa za istro{enosta, kredibilitetot ili licemerieto na koj i da e poiti~ki lik, pa “ma{ki” da se otvori debata i da se nametnat klu~nite pra{awa – zo{to Makedonija ne uspeva da ja krene blokadata za EU i za NATO, do kade sme vo su{tinskite reformi nametnati od pristapniot dijalog, zo{to sekoja godina toneme po osnovnite demokratski parametri, zo{to fiokite na javnite obviniteli se polni so

BROJ 658

06/06/2012

ANALIZA

www.kapital.mk

ALI AHMETI

MENDUH TA^I

Iako DUI se ogradi od stavovite na Suzana Saliu, aktuelen potpretsedatel na Sobranieto, koja bara nov Ustav, oti Ramkovniot dogovor ne gi zadovolil dokraj barawata na Albancite, jasno e deka Ahmeti svesno, preku vakvi poraki se trudi da fati ~ekor so rivalite, koi nesposobni za konkretni potezi, vo nacionalizmot gledaat pole za politi~ka borba, ispla{eni od faktot deka po godinite neprikosnovena vlast, glasa~ite }e pobaraat i konkretni rezultati. Pa preku fokusirawe na “sealbanskite apetiti” lesno se bega od minimalni ekonomski i nikakvi ostvaruvawa na evroatlantski pat.

Prvi~nite komentari deka liderot na albanskata koalicija DPA, Menduh Ta~i, deka ne postoi na~in da se dogovori so Branko Crvenkovski za pogolema sorabotka vo ramkite na {irok opoziciski front, popu{taat. Prostor za sorabotka na dvete partii sega e ostaven i od dvete strani. Vo me|usebnite pazarewa, sekako, e i liderot na NDP, Rufi Osmani i negovite dvajca pratenici.

LIDER NA DUI

predmeti koi fa}aat muvla, {to pravime so podatokot deka prose~en Makedonec dava 470 evra mito godi{no, dali ~ekame po polovina godina za snimawe vo bolnica, kako e vozmo`no da raste brojot na po~inati bebiwa i mrtvi novoroden~iwa, kakva e kondicijata na FZO i na PIOM, kako }e zboruvame za stranski investicii ili za pazarna ekonomija koga pra{aweto e - ima li lojalna konkurencija, kakvi se tender-uslovite za kompaniite i {to e najva`no – koj e kvalitetot na `ivotot na makedonskite gra|ani?

Dr`avata se zadol`i 900 milioni evra za samo edna godina, ostvari ekonomski rast od samo 3%, a proekciite za godinava se deka ne mo`eme da o~ekuvame pove}e od skromen 1% rast na BDP, koj kako {to analizira “Kapital”, ni{to nema da ni vredi! Rast li e toa? BDP mo`e komotno i da padne za tolku, a efektite vrz makedonskata ekonomija od takviot bum ili tres da bidat ednakvi - na ni{to!

Zatoa, mnogu dilemi se otvoreni za nasokite vo koi se dvi`i zemjata, vo klu~nite op{testveni sektori. “Kapital” gi analizira nekolkute scenarija koi se vrtat vo javnosta.

Edna s$ poglasna opcija e Gruevski da raspi{e predvremeni izbori! Naviknati na izborni soo~uvawa sekoja godina, lesno mo`e da se zaklu~i deka ova scenario se vrti vo javnosta po inercija, no ona {to e fakt e deka za vakov ishod ve}e se zbo-

LIDER NA DPA

ruva vo partiite. Analiti~ari bliski na vladeja~kata partija komentiraat deka ne e isklu~eno Gruevski da se odlu~i na ovoj ~ekor – s$ u{te, spored site anketi, vodi pred SDSM, a po ^ikago, negoviot rejting vo makedonskata realnost e vo momentalen porast (oti toj za narodot e iskreniot politi~ar koj hrabro prozborel za dvoli~nosta na strancite {to sakaat da ni go smenat imeto), pa zo{to ne bi si obezbedil nov mandat vo dogovor so DUI, koi isto taka, zasega, se lideri vo albanskiot blok.

I Gruevski i Ahmeti se svesni deka nivnite rejtinzi pa|aat. Gruevski ve{to uspeva{e da go zabavi padot, no nasokata vo koja se dvi`i negovata partija e nadolu. Postsamitnite periodi sekoga{ se pogodni za izborni “osve`uvawa”. Vpro~em, ova e filmot {to ve}e go imame videno – po Bukure{t, koga Gruevski se odlu~i za predvremeni izbori.

No, ova e 2012 godina i vo ovaa vremenska konstalacija nejasno e samo koe bi bilo alibito za eden vakov eventualen neodgovoren poteg na vlasta! ^etiri godini pominaa od 2008 godina, vo koi vladeja~koto mnozinstvo mo`e{e i poka`a {to umee. Dvete prethodni predvodeni od VMRO–DPMNE isto taka ne odat vo prilog. Oficijalno, i od VMRO-DPMNE i od DUI negiraat deka ne{to vakvo e mo`no.

“Ne e za o~ekuvawe takov ishod. Zasega, voop{to nemalo diskusija za takov rasplet na nastanite, ne sme zboruvale za toa”, veli vladiniot portparol Muhamed Hoxa za “Kapital”. Opozicijata ne mu veruva.

“S$ e za o~ekuvawe so ovaa vlast. Nie sega nema da barame predvremeni parlamentarni izbori, fokusirani sme na lokalnite dogodina, no dokolku toga{ rezultatite bidat takvi za kakvi {to rabotime, toa e ve}e druga prikazna”, veli potpretsedatelot na SDSM, Gordan Georgiev.

Vo vtoroto scenario liderot na DUI, Ali Ahmeti, e glaven igra~. Opozicijata vo albanskiot blok bara raspu{tawe na Parlamentot i predvremeni izbori! ]e gledame li i glasawe na doverba na Vladata? Vo VMRO–DPMNE velat deka ova barawe s$ u{te go razgleduvaat i deka nemaat izgradeno stav. Pra{aweto kako bi se odnesuvale partiite vo Sobranieto so vakva to~ka na dneven red, vsu{nost, e slednoto – kako }e glasa DUI? Ahmeti mo`e da prifati da odi na izbori, no toa ne zna~i i raspa|awe na dogovorot so Gruevski. I vo vakvi uslovi ostanuva otvorena opcijata toa da bide niven “dil”. No, glasawe protiv sopstvenata vlada i formirawe novo parlamentarno mnozinstvo po vnatresobraniski pat e druga prikazna. Onie koi do skoro polagaa golemi nade`i vo Ahmeti i vo negovata odluka da izleze od Vladata, SDSM, sega peat druga pesna. Visoki partiski izvori od partijata na Branko Crvenkovski za “Kapital” velat deka ne veruvaat pove}e oti Ahmeti bi ja napu{til koalicijata. ^etiri godini treba{e da pominat, verojatno, za SDSM da ja razbere povrzanosta na vladeja~kite partii.

“Kako }e igra Ahmeti ne ni e gri`a. Nitu

ANDREJ @ERNOVSKI I QUB^O GEORGIEVSKI, T.N KOALICIJA PELISTER

“Ako vlezete vo pogre{en voz, sekoja stanica e pogre{na. Za `al, Makedonija definitivno vleze vo pogre{en voz i sega sekoja stanica e pogre{na. Koga se soo~uvate so mehanizmite koi gi koristi ovaa Vlada, osobeno vrz politi~kite protivnici, neminovno sme upateni na sorabotka. Ne znam do kade }e odi ovaa sorabotka, nitu me|u nas, nitu od aspekt za zdru`ena opozicija, no mislam deka ova e dobra vest za gra|anite na Republika Makedonija.” Ova e pri~inata poradi koja se formira{e koalicijata Za demokratska Makedonija (VMRO-Narodna, LDP, OM, Dostoinstvo), a po sredbata na @ernovski so Crvenkovski minatata nedela, ne se isklu~uva ovie partii da se priklu~at na Opoziciskiot front. Crvenkovski i Georgievski obedineti vo edna matrica... Toa bi bil golem politi~ki moment

37

38

ANALIZA kako }e igraat drugite albanski partii.

Nie sega vleguvame vo drug koncept”, velat vo SDSM. A tokmu toj koncept e i osnova za tretata politi~ka razvrska - pobeda na opozicijata na lokalnite izbori dogodina. Ova za mnogumina zvu~i kako nevozmo`no scenario (osven verojatno, za somnitelnite rejtingagencii, koi vadat neverojatni rezultati za vodstvo na SDSM i na Crvenkovski), no treba da se ima predvid deka ako gi do~ekame tie izbori bez politi~ki potresi (kako prethodnite scenarija), mnogu ne{ta bi se smenile na politi~kata scena. O~aen e rastot na rejtingot na opoziciskata partija, koja ne uspeva da se oslobodi od bremeto na liderot Branko Crvenkovski, no od druga strana, padot na vlasta i posledovatelnite ekonomski {okovi, koi naesen i na zima

kulminiraat, ostavaat prostor za drugi o~ekuvawa. “]e razrabotime i }e ponudime seriozen ekonomski koncept. Kako da im se pomogne na kompaniite, kako da se olabavi pazarot, da se izvadat parite. Kako do investicii na lokalno nivo. ]e imame seriozna programa i seriozni kandidati. Presmetkata e deka mora da koalicirame so drugata opozicija i ~lenovite ve}e ja sfatija logikata deka zaedno bi bile posilni. Na primer, ima op{tini kade {to lani izgubivme so 80 glasovi, a LDP ili Narodna imaat po 300–500”, velat vo SDSM. Sekako, ona {to bi sleduvalo potoa e itno barawe na predvremeni parlamentarni izbori!

Glavnata ideja za pobeda na opozicijata e fokusirana na zaedni~ka platforma so drugite partii. Toa {to ovaa ideja vklu~uva

obedinuvawe na Crvenkovski i Qub~o Georgievski, dolgogodi{nite neprijateli, }e bide moment za analiza. Alibito e sledno: “Ocenivme deka vo oddelni klu~ni oblasti sostojbite se katastrofalni, a imaj}i predvid deka vlasta nema namera da napravi nikakva korekcija na svoite politiki, na{ite predviduvawa se deka rabotite }e odat kon polo{o. Seto toa nametnuva edna situacija vo koja politi~kite partii od opozicijata imaat odgovornost da se obidat da vospostavat {to pogolema komunikacija me|usebe, da vospostavat koordinacija i sorabotka za da se izvr{i pritisok na vlasta da ja korigira svojata politika ili ako toa ne se slu~i, da dojde do nejzina promena”, izjavi Crvenkovski po sredbata so @ernovski (kogo verojatno, Georgievski go ima{e pu{teno vo uloga na olesnuva~).

OD NATO I ZA NATO TOLKU...

BEZ KOMPROMISNO IME reba da bide jasno deka toa {to doma, od kakvi i da e pri~ini, se spakuva kako novo gr~ko veto, vo ^ikago ne se slu~i, od ednostavna pri~ina {to Makedonija voop{to ne be{e tema na muabet na dr`avite-~lenki na Alijansata kon koja pretendirame. Grcija nema{e mo`nost da se proslavi so novo veto (iako, za sekoj slu~aj, dolu vo Atina se dogovorija deka taka bi igrale). Principot na konsenzus so koj se mavta pred Makedonija sekoga{ koga na{ata vlast }e go spomene brojot na vojnici isprateni vo Kabul, verojatno, be{e presuden za zemjite~lenki da ne ja stavat Atina vo nezgodna situacija eksplicitno da kr{i me|unarodno pravo na javna scena. Pak. I makedonskite golemi prijateli koi po hodnicite niz ^ikago zboruvaa za Makedonija ne otvorija takvo pra{awe. Zatoa, nejasni se ideite koi ete, {efot na dr`avata, \orge Ivanov, ne gi otfrla - za nova tu`ba protiv Grcija vo Hag, koga po site sredbi na ministrite Nikola Poposki i Fatmir Besimi za promocija na golemata ha{ka pobeda na zemjava, s$ {to dobija (osven {to Gruevski gi iskara {to voop{to gi pratil) kako odgovor e deka NATO se bazira na principi od 49-tata, koi specijalno za Makedonija nema da trpat izmeni. Sepak, NATO ne e EU.

T

A vo uslovi koga vo Grcija ne se znae nitu koj }e bide premier, nitu pak, mo`e da se prognozira deka toj {to }e dojde bi bil siguren na dolg rok, nema nikakva najava deka Grcija }e popu{ti od svoite sekomu nesfatlivi, ama o~igledno, op{to poddr`ani crveni linii. Kako }e se pregovara so niv? Koj }e bide premier tamu? ]e se smeni li ne{to vo nivnite stavovi?

Od druga strana, koi se makedonskite poraki? Den po odnovo zatvorenata vrata vo ^ikago, Vladata go postavi spomenikot na Filip 2 vo Skopje. Povisok od onoj na Aleksandar i na samo stotina metri od nego. Verojatno, Filip treba da svedo~i za nepokorot na makedonskiot premier, koj se sprotistavil na neprincipielnosta na Atina, poddr`ana od SAD, Germanija, Francija i od golemite sili. Kako sega }e pregovara Gruevski? ]e ~ekame li Atina da popu{ti ili NATO da se svesti za nepravdata {to ja pravi? Bez razlika na argumentite koi se na stranata na scenarioto deka se vodi tajna diplomatija vo zadninata na ostrite prepiski so Zapad, fakti~kata sostojba na prakti~ki blokirani politi~ki odnosi so ju`niot sosed ne dava prostor deka ova e naskoro mo`no. Izgleda, vnatre{no–politi~kite potresi vo dvete zemji se pregolem tovar za i onaka kompliciraniot spor.

спорт и рекреација по избор

БУЛ: ОКТОМВРИСКА РЕВОЛУЦИЈА БР.15 СКОПЈЕ; TEЛ: +389 2 3092 190 ФAКС: +389 2 3092 152

ФИТНЕС ЦЕНТАРОТ ОПФАЌА:

ПРОФЕСИОНАЛНИ ТРЕНЕРИ СПРАВИ ЗА КАРДИО ВЕЖБИ 4 ЛЕНТИ ЗА ТРЧАЊЕ, СТАТИЧНИ ВЕЛОСИПЕДИ, СТЕПЕРИ, ОРБИТРЕК ПОВЕЌЕНАМЕНСКИ ДИСПЛЕИ ЗА СИТЕ КАРДИОСПРАВИ СВЕТСКИ ПОПУЛАРНА ОПРЕМА CYBEX И TECHNOGYM ПРОГРАМИ ЗА ИСХРАНА И ВЕЖБАЊЕ ДОДАТОЦИ ВО ИСХРАНАТА4 ПРОТЕИНСКИ ШЕЈКОВИ И БАРОВИ КАФEТЕРИЈА САУНА И ЏАКУЗИ МАСАЖА

info@aleksandarpalace.com.mk www.aleksandarpalace.com.mk

40

POTREBEN E NOV EKONOMSKI MODEL

ZO[TO NA MAKEDONI 1. DEREGULACIJA 2. DEMONOPOLIZACIJA 3. DEPARTIZACIJA 4. DEVALVACIJA

Recesijata od Evropa & go zadade posledniot udar na neodgovornata buxetska politika, populisti~ki pothranuvana so `elbata i so potrebata so 100-200 evra da se vlijae vrz raspolo`enieto na {irokite narodni masi. Posledniot sobir na liderite od G-8 kone~no ja eliminira dilemata dali socijalniot mir se kupuva so buxetot ili se obezbeduva so razvojna ekonomska politika. Koga e kriza ne treba da se {tedi, tuku da se tro{i i da se investira za da se stimulira rastot. Makedonskata Vlada vodi sosema sprotivna ekonomska politika od ovaa. Da se ka`e deka makedonskiot ekonomski model ne e “in� e mal zbor

[TO & TREBA MAKEDONIJ NA A?

VA I B O D O [T DONIJA? MAKE

MAKEDONIJA REFORMI, ANTIKRIZNI MERKI

SPASIJKA JOVANOVA jovanova@kapital.com.mk

ko sakate porast, {tedeweto ne e opcija. Nema druga formula za izlez od aktuelnata ekonomska kriza, osven da gi deregulirate biznisot i pretpriema~kite aktivnosti (deregulacija i demonopolizacija), da obezbedite polesen pristap do pazarot na trud (departizacija), da gi olabavite barierite za za{tita na doma{nata industrija, no paralelno da obezbedite pokonkurentna valuta (devalvacija), da investirate vo obrazovanie i vo infrastruktura, da zaboravite na socijalnata dr`ava i da vodite odgovorna i razumna buxetska politika.

Evropskata kriza stavi kraj na socijalnata dr`ava kakva {to ja znaeme, koja vo edna od najlo{ite formi se primenuva vo Makedonija.

Recesijata od Evropa & go zadade posledniot udar na neodgovornata buxetska politika, populisti~ki pothranuvana so `elbata i so potrebata so 100-200 evra da se vlijae vrz raspolo`enieto na {irokite narodni masi. Posledniot sobir na liderite od G-8 kone~no ja eliminira dilemata dali socijalniot mir se kupuva so buxetot ili se obezbeduva so razvojna ekonomska politika. Koga e kriza ne treba da se {tedi, tuku da se tro{i i da se investira za da se stimulira rastot.

A

41

‘

IJA I TREBA 4D-MODEL?

?

1. DEINDISTRIJALIZACIJA 2. DESTABILIZACIJA 3. DESTRUKCIJA Makedonskata Vlada vodi sosema sprotivna ekonomska politika od ovaa. Da se ka`e deka makedonskiot ekonomski model ne e “in” e mal zbor. Za `al, makedonskiot ekonomski model e izvrtena forma na partiskata ideologija na vladeja~kata partija, na `elbata za kontrola na vlasta i na potrebata da se obezbedi poddr{ka od narodot. Toa zna~i deka ne postoi efikasen ekonomski model zatoa {to dr`avata e s$, a privatniot sektor zalo`nik na potrebite za finansirawe na golemite apetiti na dr`avniot aparat.

Javnata administracija se polni so novi vraboteni, a pazarot na trud e kompletno zatvoren. Kompaniite se soo~uvaat so dlaboka nelikvidnost, zatoa {to site izvori za finansirawe seknaa, a ostanuva obvrskata navreme da se platat dava~kite. Pazarnata ekonomija e uni{tena, bidej}i caruvaat monopolite i dr`avata so svoite biznisi.

Nema investicii, nema rast. Zatoa i ne ~udi {to poslednite prognozi za makedonskiot rast godinava se sme{ni 1,5%. Za makedonski uslovi, ovoj rast e tragi~en, zatoa {to zna~i deka ne mrdame od mesto.

A pri~inata e tokmu neefikasniot ekonomski model. Da ne se zala`uvame deka recesijata vo evrozonata ni e vinovna! Taa e samo alibi za da se izbegne vinata za neostvarenoto.

ITNO E POTREBEN NOV EKONOMSKI MODEL Na Makedonija itno & treba nov ekonomski model. A toj gi bara tokmu ~etirite formi na pazarna ekonomija spomenati vo Kemp Dejvid - deregulacija, demonopolizacija, departizacija, devalvacija.

Za `al, Makedonija vo momentov dobiva deindustrijalizacija, destabilizacija, destrukcija...

Koi se pri~inite za vakviot nazaden proces? Mo`ebi potrebata ne{to {to vredi vo ekonomijata da se obezvredni zatoa {to nekoj mu se namera~il? Mo`ebi zatoa {to vo uslovi na konstanten strav od destabilizacija (da se potsetime, spored poslednata anketa na “Dnevnik”, sekoj vtor vo zemjava se ~uvstvuva nebezbeden) narodot se dr`i pod edna presija, vo koja se zaborava

ПАРИЧНА МАСА (МИЛИЈАРДИ ДЕ

250.000

na sekakva potreba za progres i pogolem `ivoten standard?

Vo takva sostojba, ma~no im e na ekonomijata i na stopanstvoto da mrdnat od mesto, zatoa {to svesno se dr`at vo mengeme. [to preku finansisko ubivawe (koga ne mo`ete da platite i da si naplatite, pred s$, od dr`avata), preku silni monetarni stegi koi ne dozvoluvaat kreditnata aktivnost da za`ivee, preku budnoto oko na dr`avata, koja ve demne na sekoj ~ekor koga } e zaboravite na nekoja dano~na obvrska ili pak, na nekoja zakonska novina, za koja patem, nikoj i ne ve informiral, osven ako ne gi gledate dosadnite sobraniski i komisiski sednici na koi se “debatira” za novite zakoni...

Ne mo`e Vladata da bega od odgovornosta {to makedonskata ekonomija e ubiena. Tokmu Vladata, ve}e {est godini predvodena od premierot Nikola Gruevski, e klu~niot kreator na biznis-klimata vo zemjava. Zna~i, ako na ekonomijata ne & odi, ne e vinovnik krizata vo Evropa. A ako krizata ima negativno vlijanie, Vladata e dol`na da go amortizira so u{te posilno doma{no vlijanie preku paket-merki i reformi.

Hrvatskiot premier, Zoran Milanovi}, minatata nedela dade edna

Depoziti kaj bankite

НАРИ)

200.000

177

191

157 150.000

120 100.000

66,9

80,4

94,3

50.000

Gotovi pari vo 14,2 optek 0 2003

14,1 2004

230 216

Mnogu pobrzo raste obemot na sterilizirani pari vo ekonomijata (vo vid na depoziti), otkolku na gotovite pari vo optek, ~ij obem e konstanta.

Toa zna~i deka monetarnata politika ne ispora~uva finansiska poddr{ka za ekonomijata.

14,4

16,2

17,9

17,6

16,3

16,9

2005

2006

2007

2008

2009

2010

17,6 avg. 2011 извор: НБРМ

42

POTREBEN E NOV EKONOMSKI MODEL

Na Makedonija itno & treba nov ekonomski model. A toj gi bara tokmu ~etirite formi na pazarna ekonomija spomenati vo Kemp Dejvid - deregulacija, demonopolizacija, departizacija, devalvacija. Za `al, Makedonija vo momentov dobiva deindustrijalizacija, destabilizacija, destrukcija...

Koi se pri~inite za vakviot nazaden proces? prekrasna izjava, deka “pred nas e mnogu rabota i nema da se vadime na nasledeniot negativen trend”. E od ovaa deviza treba da se vodi i premierot Gruevski i negovata vlada, a ne sekoj den da se vadi na krizata od evrozonata.

A koi merki i reformi & se potrebni na Makedonija? Zo{to formulata 4D mo`e da ja za`ivee makedonskata ekonomija?

DEMONOPOLIZACIJA Zatoa {to skriningot na aktuelnite ekonomski sostojbi poka`uva deka vo ekonomijata ne & se ostava prostor na konkurencijata, a se hranat monopolite so cel preku visokite ceni na svoite proizvodi i uslugi da zarabotuvaat i kompaniite i buxetot (preku stavkata DDV). Toa zna~i deka e potrebna itna demonopolizacija. Ne mo`e infrastrukturata, energetikata, transportot da bidat ekskluzivno pravo na nekolku kompanii (privatni i dr`avni) i tie da diktiraat bezobrazno visoki ceni, koi ja ubivaat konkurentnosta na makedonskiot izvoz.

Vladata samo deklarativno se zalaga za pazarna konkurentnost.

Oficijalnite podatoci poka`uvaat deka makedonskite kompanii pla}aat najskap gas vo Evropa. I pokraj toa, Vladata ne investira vo gasovodna mre`a, a sekoja godina vo Buxetot predviduva pari za ovaa namena. Vakvata politika odi vo prilog na edinstveniot uvoznik na gas vo Makedonija, kompanijata Makpetrol.

Zo{to se dozvoluva ova?

Nemaweto efikasna `eleznica im go poskapuva proizvodot na izvoznicite za-

toa {to transportot so kamioni e daleku poskap od transportot so vozovi i se zavisni samo od Solunskoto pristani{te.

Ministerstvoto za transport ne dozvoluva liberalizacija na `elezni~kiot transport. Makedonija e pre~ka za da se izgradi `elezni~ka pruga i avtopat dol` Koridorot 8, veli vlasta vo Albanija i vo Bugarija, koi sakaat za ovaa namena da iskoristat pari od evropskite fondovi. Zo{to Vladata e protiv ovie kapitalni investicii?

Vo [tip treba{e da se izgradi kargo-aerodrom, a prvi~nata ideja be{e aerodrom da ima vo Strumica. Ovaa investicija e odlo`ena za minimum 10 godini. Taka pobara turskata kompanija TAV. Zo{to Vladata nema interes da se pottikne industriskoto proizvodstvo vo isto~niot del na zemjata?

Vladata veti izgradba na desetina agroberzi, koi treba{e da go pottiknat zemjodelskoto proizvodstvo i da pridonesat za povisoki otkupni ceni. Od ova vetuvawe nema ni{to, a premierot sve~eno go otvori otkupniot centar na Agrokor vo Strumica. Zo{to nema dr`avni otkupni centri?

Dokolku site se realiziraa tie investicii, a tie ve}e se navedeni vo vladinata ekonomska programa, zna~itelno }e se podobre{e pazarnata konkurencija vo zemjata i }e se naru{e{e komocijata na dr`avnite i na privatnite monopoli vo klu~nite sektori – energetikata, transportot i zemjodelstvoto.

DEREGULACIJA Ima eden apsurd vo zemjava – postojat

regulatorni tela koi treba da obezbedat fer pazarna konkurencija, a tie deluvaat tokmu obratno, spre~uvaat vlez na novi igra~i na pazarot. Primeri ima kolku sakate.

Eden biznismen so koj kontaktira{e “Kapital” se `ali deka saka da donese gas vo Makedonija, no od Regulatornata komisija za energetika nema amin.

Ova telo, koe po zakon treba da bide nezavisno, go regulira pazarot na struja, gas, nafteni derivati i drugi energensi, no ne treba da bide pre~ka za vlez na novi subjekti na pazarot, tuku za da gi regulira kvalitetot i cenite na proizvodite. Dali navistina go pravi toa?

Vladata formira{e Agencija za `eleznica so cel stimulirawe na konkurencijata vo `elezni~kiot soobra}aj, koja na kraj treba{e da donese pove}e investicii i poefikasna `eleznica. Ni{to od toa. Ministerstvoto za transport preku no} se otka`a od idejata za liberalizacija na `eleznicata, no Agencijata ostana da postoi. Za {to?

Antimonopolskata uprava, koja e klu~niot faktor za deregulacija i demonopolizacija na pazarot, nemala potreba da vidi kako rabotat monopolite vo sektorot energetika. Toa bilo rabota na Regulatornata komisija za energetika, odnosno cenite na energen-

Nov model za ekonomski razvoj predlo` {te vo 2010 godina Stopanskata komora na Makedonija predlo`i nov model za ekonomski razvoj, koj treba da pridonese za ekonomski rast baziran na proizvodstvo i izvoz i na doma{ni i na stranski investicii, namaluvawe na nevrabotenosta preku otvorawe rabotni mesta vo privatniot sektor i za moderna infrastruktura. [to bara noviot ekonomski model, za koj s$ u{te ne se diskutira?

U

postojnite proizvodni kapaciteti; privatna sopstvenost; 1Zagarantirana Sistemsko pottiknuvawe na doma{nata potro{uva~ka i izvozot; Soodveten odnos me|u 7 2kapitalot i trudot; Okrupnuvawe na zemjodelskiot posed, zakoni, sudstvo i za{tita na kako eden od glavnite faktori za zgol8emuvawe sopstvenosta i dogovorite.

3Efikasni na produktivnosta i konkurentnosta, preku zgolemuvawe na dolniot Olesnet pristap za prag za pravo na subvencii.

4kupuvawe grade`no zemji{te; Sistemsko pottiknuvawe Zajaknuvawe na me|unarodnata 5na investiciite; konkurentnost i olesnuvawe do prista9 pot na stranskite pazari preku moderna Sistemsko pottiknuvawe na investiciite 6za rekonstrukcija i modernizacija na infrastruktura;

BROJ 658

06/06/2012

43

www.kapital.mk

108

106 106

РЕДК Трошоци на живот

104 104

РЕДК Цени на производство

102

101

102

101 100

100

ДВИЖЕЊЕ НА РЕАЛНИОТ ЕФЕКТИВЕН ДЕВИЗЕН КУРС ВО МАКЕДОНИЈА (ИНДЕКСИ 2006=100)

99,7 98,7 97,2

98

96 2004

98,5

97,2

97

96,6 2005

2006

2007

2008

99,6

2009

2010

96,5 извор: НБРМ

2011

Izminatite godini realniot efektiven devizen kurs, sepak, vo dadeni periodi e precenet, {to zna~i deka ja ru{el konkurentnosta na makedonskiot izvoz. Zatoa, ne treba da se bega od temata za efektite na politikata na fiksen devizen kurs {to ja vodi Narodnata banka i za toa kakva politika treba da se vodi vo idnina.

site bile regulirani, pa nemalo prostor za zloupotrebi. Pa toga{, {to raboti Antimonopolskata uprava?

Najgolemiot problem za konkurentnosta na makedonskata ekonomija e {to najva`nite sektori koi zna~itelno u~estvuvaat vo cenata na ~inewe na doma{nite proizvodi se monopolizirani, a vo isto vreme i demek, regulirani. Zatoa pak, vo ime na pazarnata konkurencija, vladinite institucii mnogu revnosno gi {titat interesite na uvoznite kompanii. Makedonskiot pazar e najotvoren vo regionot. Toa go priznavaat i doma{nite i stranskite kompanii, {to ne e slu~aj so drugite

pazari vo regionot, pa i vo Evropa.

Deregulacijata bara ednakov tretman na doma{nite i na stranskite kompanii, {to povtorno ne e slu~aj vo Makedonija, za {to svedo~at i slobodnite ekonomski zoni, kade {to de fakto, dozvolen e vlez samo za stranski investitori, na koi im sleduva i dr`avna pomo{ izrazena vo milioni evra.

DEPARTIZACIJA Javnata administracija od 120.000 ili 180.000 vraboteni (zavisno koj minister ka`uva), “nabildana” za nekolku desetici iljadi samo vo poslednite tri godini, poka`uva golem defekt vo ekonomijata.

`i Stopanskata komora na kapitalnite investicii vo Buxetot vo sekoja naredna godina i nivno celosno realizirawe; 10Porast racionalizacija na javnata potro{uva~ka vo delot na tekovnite rashodi; 11Sistemska merki; 12Fiskalni na Direktivata na Parlamentot na EU i na Sovetot od 29 juni 2000 godina za spre~uvawe na docneweto vo 13Prezemawe pla}aweto na site komercijalni transakcii (DIRECTIVE 2000/35/EC);

Koga vo edna ekonomija se otvoraat rabotni mesta vo javniot sektor, a ne vo privatniot, kade {to postepeno i se zatvoraat, zna~i deka taa se dvi`i vo lo{a nasoka i vo eden moment }e sozdade neodr`liv buxet.

Tokmu od javnata administracija po~nuvaat site reformski ~ekori i merki za {tedewe {to gi primenuvaat odgovornite vladi niz Evropa so cel da ja izvadat sopstvenata ekonomija od kriza. Tokmu zatoa se veli deka sekoja zemja, odnosno vlada e odgovorna za sostojbata vo svojata dr`ava i za politikata so koja }e se spravuva so problemite.

Zatoa, Slovenija, Hrvatska, Bosna i Her-

na pobaruvawata i obvrskite nastanati vo odnosite me|u kompaniite i dr`avata po site osnovi; 14Regulirawe referentnata kamatna stapka NBM pove}e da vodi smetka ne samo za stabilniot kurs na denarot, tuku i za 15Preku likvidnosta i finansiraweto na realnata ekonomija; politikata na zadol`itelni rezervi da se vospostavi ambient za finansirawe na izvozno orienti16Sostimulativen ranite dejnosti i na infrastrukturata; da se javi kako garant na obvrskite za finansirawe proekti {to se klu~ni za zgolemuvawe na izvozot i za nacio17Dr`avata nalnata ekonomija.

44

POTREBEN E NOV EKONOMSKI MODEL СТРАНСКИ ДИРЕКТНИ ИНВЕСТИЦИИ (ВО ЕВРА) ИЗВОР: НБРМ

Македонија 2003 2

100.410.000

2 2004

323.027.000

2 2005

96.999.000

2006

344.786.000

2007

699.090.000

2008

399.890.000

2009

197.090.000

2010

159.060.000

2011

303.500.000

Вкупно

2.623.852.000

[TO ZAKLU^I G-8 NA SAMITOT VO KEMP DEJVID? Na{ imperativ e promovirawe na rastot i na rabotnite mesta;

1 Za da ne eskalira ekonomskata kriza, se obvrzuvame da gi prezememe site potrebni ~ekori za zajaknuvawe i obnovuvawe na ekonomiite i za borba protiv 2finansiskiot udar; Dobredojdeni se diskusii za generirawe rast vo Evropa, so obvrska za imple3mentirawe fiskalna konsolidacija na strukturna osnova; Se soglasuvame deka e va`no da se odr`i silna i kohezivna evrozonata i zatoa e vo interes da sprovedeme uspe{ni specifi~ni merki za zajaknuvawe na 4zakrepnuvaweto na evrozonata i na rastot vo Evropa; Site vladi treba da prezemat akcija za zgolemuvawe na doverbata i zazdravuna ekonomijata, vklu~uvaj}i i reformi za da se zgolemat produktivnos5ta,vaweto rastot i pobaruva~kata vo ramkite na odr`liva, doverliva i neinflatorna makroekonomska ramka; Se obvrzuvame na fiskalna odgovornost i vo toj kontekst, poddr`uvame fiskalna konsolidacija prilagodena na ekonomskite uslovi vo sekoja zemja, koja }e ja 6zgolemi doverbata i ekonomskoto zakrepnuvawe; Za da se zgolemat produktivnosta i potencijalite za rast, poddr`uvame strukturni reformi i investicii vo obrazovanie i vo moderna infrastruktura. In7vesticiskite inicijativi mo`e da bidat finansirani preku razni mehanizmi, vklu~uvaj}i i poddr{ka na privatniot sektor; Finansiskite merki treba da bidat silen sistem bez {okovi za kreditniot rast. Se obvrzuvame da promovirame investicii za poddr{ka na pobaruva~kata, vklu~uvaj}i i poddr{ka za malite biznisi i javno-privatno partnerstvo;

8

Србија 2008 2

8.160.400.000

2 2009

10.601.900.000

2 2010

10.002.000.000

2011

12.057.700.000

Вкупно

40.822.000.000

Хрватска 1993 1

101.000.000

1 1994

92.800.000

1995

79.100.000

1996

382.100.000

1997

480.200.000

1998

849.700.000

1999

1.362.900.000

2000

1.140.600.000

2001

1.467.500.000

2002

1.137.900.000

2003

1.762.400.000

2004

949.600.000

2005

1.467.800.000

Me|unarodnata trgovija, investiciite i pazarnata integracija se klu~nite mehanizmi za silen i odr`liv rast. Poso~uvame na va`nosta na otvoreniot i fer pazar i na trgovskite sistem baziran na pravila. Va`no e da se vozdr`ime od protekcionisti~ki merki;

2006

2.764.800.000

2007

3.651.300.000

2008

4.218.600.000

Va`ni se visoki standardi za za{tita na intelektualnite prava so cel stimulirawe na ekonomskiot rast i na rabotnite mesta;

2009

2.414.800.000

2010

295.300.000

9

10 {to rastat ekonomiite, va`no e da se pokrijat potrebite za energija so tradicionalni i so obnovlivi izvori, kako i so drugi vidovi ~ista tehnologija.

11Kako ite tie celi {to gi zacrtaa liderite na osumte najrazvieni zemji vo svetot apsolutno se imperativ i za Makedonija, osobeno zatoa {to nejzinata ekonomija S daleku zaostanuva spored svoite performansi zad ovie ekonomii. Dokolku makedonskata ekonomija ne se dvi`i vo ovaa nasoka, a ne se dvi`i (ne se imperativ rabotnite mesta, kreditiraweto, poddr{kata na malite biznisi, proizvodstvoto na energija i energetskata efikasnost, stimuliraweto na pobaruva~kata), zna~i deka taa se dvi`i vo pogre{na nasoka.

2011

1.048.400.000

Вкупно

25.666.800.000

Makedonija mnogu zaostanuva zad Srbija i Hrvatska spored obemot na stranskite direktni investicii. Maliot obem na stranskite investicii i nedostigot od doma{ni se edna od glavnite pri~ini za toa {to nema ekonomski rast vo zemjava.

Nedostigot od investicii zna~i i deka nema novi kompanii i novi rabotni mesta.

45 cegovina re{ija da {tedat i da kratat kaj javnata administracija. Zo{to ovde najlesno se krati? Zatoa {to sekoga{ ima pove}e od dovolno vraboteni, nivnata produktivnost e daleku od potrebnoto nivo, a nivnata responzivnost na pomalite primawa najniska. Zatoa pak, te`inata od koja }e se rastovari buxetot e ogromna.

Ama vo Makedonija se slu~uva obraten proces. Vrabotuvawata vo javnata administracija prodol`uvaat se zasilen intenzitet, osobeno poradi lokalnite izbori dogodina, pa nema prostor za kakvo bilo rastovaruvawe na Buxetot.

Dokaz za toa e i {to vo rebalansot na Buxetot se predvideni pove}e pari za plati na javnata administracija. Isto taka, vo golema mera stanuva zbor za vrabotuvawe partiski kadri, bidej} i nikoga{ ne se sprovede vrabotuvawe spored kvalifikaciite i sposobnostite na kandidatite. Vsu{nost, rabotni mesta vo javniot sektor se otvoraat spored potrebata da se vraboti odredeno lice, a ne spored potrebata na institucijata za soodveten profil.

Okolu 200 novi rabotni mesta oglasuva dr`avata mese~no. Za sporedba, tolku novi vrabotuvawa nema vo koja bilo novootvorena fabrika vo slobodnite ekonomski zoni, so koi nagolemo se falat vo Vladata. Zatoa vo privatniot sektor vo Makedonija ima 475.274 vraboteni, a vo javniot duri 164.066 {to zna~i deka na sekoi trojca vraboteni vo privatniot sektor doa|a eden vraboten vo javniot, {to e nepovolen odnos.

DEVALVACIJA Nema dilema deka politikata na fiksen devizen kurs, koja Makedonija ja primenuva od 1995 godina, i toa kako vlijae{e na konkurentnosta na makedonskiot izvoz. Oficijalnite podatoci od Narodnata banka na Makedonija poka`uvaat deka vo nekolku godini makedonskiot denar bil precent vo odnos na evroto, {to zna~i deka izvozot ne bil konkurenten na stranskite pazari. Zatoa pak, uvozot cveta. I zatoa Makedonija dostigna rekorden trgovski deficit od dve milijardi dolari, koj ako ne se parite od iselenicite i od rabotnicite na privremena rabota vo stranstvo, }e nema kako da se finansira.

I pokraj o~igledniot fakt deka politikata na fiksen kurs na denarot, posebno zatoa {to si primenuva tolku dolgo vreme, ne dava ve}e pozitivni efekti vrz izvozot i ekonomijata, pra{aweto za nejzino menuvawe, {to ne mora i avtomatski da zna~i i devalvacija, e zabraneta tema vo Makedonija.

No, pra{aweto za devalvacija e otvorena tema vo mnogu zemji vo svetot vo ovoj moment zatoa {to preku devizniot kurs go stimuliraat uzvozot, a go de-

stimuliraat uvozot. Na toj na~in go pottiknuvaat doma{noto proizvodstvo i otvoraweto rabotni mesta, kako na~in za spravuvawe so krizata.

Makedonija ne vodi takva politika. Iako e pove}e od potrebna, zatoa {to rigidnata monetarna politika, vo ~ij fokus e odbranata na kursot na denarot, vo golema mera ja ograni~uva i finansiska-

ta poddr{ka od bankite za stopanstvoto.

Preku razni instrumenti (zadol`itelna rezerva i aukcii na blagajni~ki zapisi) NBRM gi destimulira bankite da gi kreditiraat kompaniite, {to na kraj rezultira so podatokot deka Makedonija na dnoto vo Evropa spored finansiskata intermedijacija. Tokmu zatoa nema investicii i nema rast.

46

KAPITAL AKADEMIJA NAJAVUVA

VO PETOK GOLEMA DELOVNA KONFERENCIJA - “BRENDIRAWE:

ME\U PRVITE 25 BRENDOV NEMA NITU EDEN MAKEDO Podignuvaweto na svesnosta za neophodnosta od gradewe brendovi za edna ekonomija i pridobivkite koi pritoa se dobivaat e osnovnata tema na Prvata marketingkonferencija, “Brendirawe: patot do potro{uva~ot”, koja vo petok vo hotelot Aleksandar palas na edno mesto gi sobira najpoznatite brendovi na makedonskiot pazar, kreativcite i marketingekspertite za brendirawe.

Kapital Akademija so organizirawe na ovoj isklu~itelno va`en nastan dava svoj pridones vo podignuvaweto na nivoto na informiranost vo makedonskata delovna zaednica deka kreiraweto brendovi ne e pra{awe na izbor toa e neophodnost!

Koj nema da go sfati ova navreme }e izleze od igra!

VERICA JORDANOVA jordanova@kapital.com.mk

a se prodade kakov bilo proizvod denes e golem predizvik. No, {to ako nekoj vi ka`e: ako ne mo`e{ da prodade{ proizvod, najdi ne{to pogolemo od samiot proizvod. Prodadi filozofija. Prodadi go svoeto iskustvo! Ovaa legendarna misla na Hauard [ulc, pretsedatel na Starbaks, najto~no go otslikuva svetot na brendovite, ~ij del sakaat da bidat pove}eto kompanii vo svetot. Vklu~itelno i makedonskite.

No, kako da prodadete iskustvo, filozofija ili ~uvstvo ako prethodno ste nemale son i vizija za ona {to im go nudite na potro{uva~ite? Kako }e napravite uspe{en brend bez strategija? Po {to i kako }e se

D

Edno od osnovnite soznanija na brend-menaxmentot vo 21 vek e: brendot ne `ivee vo kompanijata, ni vo glavite na nejzinite vraboteni, ni na menaxerite. Brendot `ivee vo glavite na klientite i tamu treba da se pottiknuva, da se ~uva i da se odr`uva!

izdvoite od konkurencijata?

Ovie dilemi denes se univerzalni.

Na neodamna odr`anata konferencija za brendovi vo Singapur eden od ~lenovite na organizacioniot odbor, Endi Lim, izjavi: “Silno veruvam deka e potrebno da se podigne svesta kaj lokalnite kompanii da go vklu~at brendiraweto kako sostaven del na celokupnata strategija da stanat globalni igra~i so razli~ni proizvodi i uslugi”.

Apsolviraweto na ovaa paradigмa vo sovremeniot marketing e most i za makedonskite kompanii. Mo`ebi i mnogu pove}e otkolku za kompanii koi rabotat na pogolemi pazari od na{iot. Makedonskite kompanii, ograni~eni so slabi tehnolo{ki i finansiski resursi, mal pazar, silna konkurencija i slaba institucionalna poddr{ka, se soo~eni samo so dva izbori: da proizveduvaat “obi~ni” proizvodi i da zarabotat kolku za da

BROJ 658

06/06/2012

www.kapital.mk

ANALIZA

PATOT DO POTRO[UVA^OT”

VI NA BALKANOT ONSKI?! PORAZ! XEJSON ROMEJKO

INTERNACIONALEN KREATIVEN DIREKTOR NA SA^I I SA^I (SAATCHI&SAATCHI) ZA BRENDOT T-MOBILE

ejson Romejko e glavniot spiker na Prvata marketing-konferencija, “Brendirawe: patot do potro{uva~ot”, koj vo Skopje doa|a vo sorabotka so marketing-agencijata Publicis i }e zboruva za zna~eweto na kreativnite aspekti od procesot na brendirawe i na~inot na koj{to brendot komunicira so negovite krajni potro{uva~i.

“Terminot brend za mene zna~i ramka vo koja go pozicionirame proizvodot ili uslugata, koja pomaga da se oddeli od drugite prozvodi ili uslugi vo istata kategorija. Pa taka, brend mo`e da bide bukvalno s$, po~nuvaj}i od li~nost do mesto, proizvod ili usluga.

Jas mislam deka uspehot na brendot zapo~nuva so samiot proizvod. Na primer, koga Prokter i Gembl go lansira{e sapunot “ajvori” toj be{e edinstveniot sapun koj mo`e{e da plovi vo reka. Kako to~ka na diferencijacija, koga lu|eto gi perea svoite ali{ta sapunot ne propa|a{e na dnoto, tuku ostanuva{e na povr{inata.

Toa be{e pri~inata poradi koja lu|eto go kupuvaa ovoj sapun. Toa e inovacija koja po~nuva so proizvod. Vo mnogu slu~ai vo svetot sega brendovite se eden nasproti drug vo ista kategorija i kvalitet, so mnogu mali razliki vo cenata. Ona {to e va`no e da se komunicira brendot na najunikaten i vozbudliv na~in. Na primer, T-Mobile Makedonija ima odli~en kvalitet na advertajzing, no i e poddr`an so odli~en proizvod, {to zna~i deka ne mo`e{ da ima{ odli~na komunikacija, a da ne e poddr`ana so dobar proizvod ili kako {to veli edna izreka, You have to walk the walk, you can’t just talk the talk..”

X

ostanat vo `ivot ili da kreiraat BRENDOVI, proizvodi so dodadena vrednost so koja se razlikuvaat od konkurencijata?

Ekspertite predupreduvaat – nemate nikakvi {ansi za uspeh dokolku va{iot proizvod nema dodadena vrednost, a toa e brendot. S$ drugo e trgovska marka, ~ii {ansi za pre`ivuvawe vo svetot na zgolemena

Konferencijata “Brendirawe: patot do potro{uva~ite” }e se odr`i vo petok, na 8 juni vo h.Aleksandar Palas vo Skopje. Kapital Akademija dava svoj pridones kon podignuvawe na svesnosta vo makedonskata delovna zaednica za potrebata od gradewe brendovi!

pobaruva~ka na brendovi se minimalni ili re~isi nikakvi!

Go sfa}aat li ova makedonskite menaxeri? Svesni li se deka investicijata vo brendirawe na dolg rok e dobitna kombinacija? Znaat li deka brendovite se generatori na prihodi?

Vesna Kuzmanovi}, direktor na GFK Skopje, istra`uva~ka ku}a koja prvi razli~ni istra`uvawa za kompanite vo fazata na voveduvawe i kreirawe brendovi i vo fazata na sledewe na odnesuvaweto na postoe~kite brendovi na pazarot, konstatira golemi razliki vo menaxerskite stilovi me|u golemite korporacii i malite i srednite pretprijatija vo zemjata.

“Malite i srednite pretprijatija, koi vsu{nost, treba da bidat dvigateli na ekonomijata, za `al, ne se razvivaat vo pravec na strate{ki menaxment, tuku noseweto strate{ki odluki, vklu~uvaj}i go i kreiraweto brendovi, go pravat intuitivno”, veli Kuzmanovi}.

Iako konstatira pozitivni trendovi kaj makedonskite kompanii vo ovoj pro-

ces, uka`uva deka nezna~itelniot porast vo industrijata zboruva i za niskata svesnost kaj makedonskite kompanii za neophodnosta od koristewe podatoci vo strate{koto menaxirawe na kompaniite.

Vakvata porazitelna slika, koja se gleda i preku faktot deka na listata so najpoznati brendovi od porane{na Jugoslavija nema nitu eden makedonski, ja potvrduvaat i samite kompanii.

Golemite kompanii nositeli na makedonski brendovi ili se vo stranska sopstvenost ili imaat kolku-tolku finansiska mo} s$ u{te da investiraat vo brendovi.

Velat - brendiraweto e proces koj bara PARI i VREME. A tokmu

47

48

KAPITAL AKADEMIJA NAJAVUVA KOI SE NAJPOPULARNITE MAKEDONSKI BRENDOVI? Dodeka vo svetot, a s$ po~esto i vo regionot ve}e so godini se pravat rang-listi so najsilni, najvredni, najvlijatelni brendovi, vo Makedonija mereweto na vrednosta na brendovite s$ u{te slu`i samo za interna upotreba na kompaniite.

Osven nagradite koi sekoja godina gi dodeluva organizacijata Superbrends, {to ne e rangirawe na brendovi, ne postoi nitu edno relevantno rangirawe koe na makedonskite kompanii }e im poka`e kako kotiraat nivnite brendovi na pazarot vo odnos na drugite.

Spored raznite internet-forumi na koi kru`i pra{aweto koi makedonski brendovi gi sakate, naj~esto vo odgovorite mo`at da se najdat slednive “makedonski brendovi”: AJVAR; SKOPSKO; STOBI FLIPS; BEROVSKI KOMPIR; VINATA NA TIKVE[; GALI^KO SIREWE. ovie dve raboti im nedostigaat na pove} eto makedonski kompanii.

Vo Alkaloid, edna od retkite makedonski kompanii so pove}e uspe{ni brendovi, objasnuvaat zo{to kreiraweto brendovi e i skap i dolg proces.

Milo{ Radulovi}, koj go vodi sektorot za lekovi koi ne se na recept i vo ~ij sektor e menaxiraweto so poznatite brendovi Kafetin i Acerola, objasnuva deka periodot vo koj{to o~ekuvaat eden proizvod da prerasne vo brend iznesuva tri do pet godini. Ako se zeme predvid deka ponekoga{ se potrebni i do dve godini za kreirawe, proizvodstvo i testirawe na proizvodot (vo drugi

Potro{uva~ite sakaat brendovi! Ne investirajte vo no name proizvodi! Istra`uvaweto na agencijata Produkt grup menaxer za popularnosta na brendovite od porane{na Jugoslavija poka`a deka me|u prvite 25 brendovi nema nitu eden makedonski?! Porazitelno! Zo{to makedonskite kompanii potfrlija vo ovoj va`en proces? Sfa}aat li deka vo dene{niot globaliziran svet nema uspeh bez poseduvawe BREND vo portfolioto na produkti? Sfa}aat li deka ekonomijata }e tone u{te podlaboko bez “kowi za trka”?

sektori toj period e pokratok), toga{ e razbirlivo zo{to pogolem del od makedonskite kompanii, soo~eni so finansiski problemi, nelikvidnost i otsustvo na dologoro~ni razvojni planovi, ne ni razmisluvaat za kreirawe brendovi.

Vtoriot preduslov se parite. Iako e te{ko da se ka`e kolku pari se potrebni za kreirawe brend, zatoa {to toa @IVKO MUKAETOV se razlikuva i od industrija do GENERALEN MENAXER I PRETSEDATEL industrija, no i od kompanija do NA UO NA ALKALOID kompanija, menaxerite treba da bidat “Dolgoro~no, potro{uva~ite ne komusvesni deka za seriozen pristap vo niciraat so anonimni proizvodi, kreiraweto brend treba da imaat tuku gradat odnos so brendot, buxet za istra`uvawa na pazarot i identifikuvaj}i gi vo nego svoite potro{uva~kite naviki, za razvoj na sopstveni vrednosti. Za eden proizvodot i negovo tehnolo{ko podobrend da opstoi na pazarot, bruvawe, za testirawe na proizvodot toj mora kontinuirano da gi kaj fokus-grupi, za razvoj na ambala`a ispolnuva svoite vetuvawa i etiketa, za advertajzing-kampawa i za da ja osvoi doвerbata kaj promotivni aktivnosti... Dokolku celta kupuva~ite, koja mo`e da na kompanijata e so toj brend da osvose zadr`i edinstveno ako juva stranski pazari, cenata stanuva proizvodot garantira konpogolema. Potrebno e skenirawe na stantno visok kvalitet.” posakuvaniot pazar, razvoj na distributivna mre`a, prilagoduvawe na

komunikacijata na toj pazar i mnogu drugi marketing-aktivnosti.

Ovie pravila, koi vo svetot na marketingot se zakon, {to zna~i deka bez niv sekoj obid da se kreira brend }e bide fijasko, ednakvo va`at i za kompanite koi imaat sta` vo kreirawe brendovi i za uslovno ka`ano, po~etnicite.

Nikola Derebanov, ~len na nadzorniot odbor na vinarnicata Stobi, koja za kratko vreme izgradi prepoznatliv brend, objasnuva deka uspehot na Stobi se dol`i tokmu na faktot {to ovoj brend e napraven po site principi i preduslovi za eden golem brend. Toj potencira deka zad kreiraweto kvaliteten i superioren proizvod koj prerasna vo vinski brend stojat golemi investicii, bez koi Stobi }e ostane{e samo `elba.

“Za golemi brendovi vi treba golema investicija i sekojdnevno vlo`uvawe na del od sebe, timot vo kreirawe na imeto na brendot. Stobi deneska e sinonim za kvalitet, potvrden so nekolku me|unarodni priznanija, a najgolemo priznanie, sepak, e doverbata {to ja imame od na{ite potro{uva~i”, veli Derebanov.

BROJ 658

06/06/2012

www.kapital.mk

KADE NAJ^ESTO SE GRE[I? Ekspertite objasnuvaat deka vo Makedonija te{ko mo`e da se zboruva za gradewe brend, zatoa {to celiot marketing-koncept na 4P vo start e pogre{no postaven. Pove}eto makedonski kompanii re{avaat da proizveduvaat mee too products, odnosno da napravat ne{to sli~no kako strancite, da go prodavaat po poniska cena, da postignat distribucija doma i eventualno, nekakva promocija. Koga na pazarot }e se sudrat so stranskiot brend koj ima podobra distribucija i pove}e sredstva za reklama - tie ja gubat bitkata.

Ne dobivaat dovolno golem pazaren udel i ne uspevaat da izlezat na novi pazari.

So toa i neslavno zavr{uva obidot da se nametne proizvodot kaj potro{uva~ite, koi da ne zaboravime, vo najgolem del se verni potro{uva~i na odredeni brendovi.

ZOШTO VAKVITE OBIDI NAJ‘ESTO SE NEUSPEШNI? Niskata cena, koja najlesto e cel na proizvoditelite, ne dava mo`nost za kreirawe pogolemi buxeti za brendirawe i reklamirawe, a povisoka cena se postignuva samo so porazli~en i inovativen proizvod, {to isto taka, retko e slu~aj za makedonski uslovi. Treba da se poseduva proizvod za koj }e ima pri~ina i poenta da se brendira.

Vo ovoj ma|epsan krug makedonskite proizvodi te{ko se vmre`uvaat vo glavata na potro{uva~ite kako posakuvan brend.

VLIJANIETO NA KONKURENCIJATA Drug mnogu va`en moment vo detektiraweto na pri~inite zo{to makedonskite kompanii ne kreiraat bredovi e silnata konkurencija so koja tie se soo~uvaat.

Imeno, stranskite kompanii koi so svoite brendovi doa|aat na makedonskiot

ANALIZA pazar celosno se market-orienKOLIN EGAN tirani, go prakBLEDSKA ШKOLA ZA MENAXMENT tikuvaat ve}e “Investiraweto vo brendovite razraboteniot pretstavuva gradewe imunitet marketin{ki na kompanijata. Kolku povepristap od }e investirate vo brendot, nivnite mati~ni tolku pobrzo }e vi se zemji i znaat vrati investicijata, deka brendovite a toa vra}awe na im se va`ni. investicijata }e Tie vedna{ bide dolgoro~no.” nastapuvaat so brend-strategija i toa e vedna{ vidlivo. Razlikata e vo toa kako se tretiraat brendovite generalno, vo ramkite RAZLIKI VO na kompanijata i vo komunikacijata so PRISTAPOT KON potro{uva~ite i po{irokata javnost.

BRENDIRAWE? Sepak, ne smee da se zanemari faktot deka stranskite kompanii so dolga tradicija toa STRANSKI KOMPANII: go rabotat ve}e so decenii, nastapile na RAZRABOTENA I DOKA@ANA brojni pazari vo svetot, imaat mnogu jasna BREND-STRATEGIJA; pretstava za vrednosta na svojot brend i nasoki za site lu|e koi gi pretstavuvaat ISKUSTVO NA POVE]E nivnite brendovi {irum svetot i sekako, PAZARI; imaat soodveten buxet za toa.

SVESNOST ZA VREDNOSTA NA “Vo evropskite kompanii na brendot mu se pristapuva mnogu seriozno, se povrzuvaat BRENDOVITE; biznis i brend-strategijata. Mojata poraka

SOODVETEN BUXET; do makedonskite menaxeri, do upravnite odbori i do site koi se zanimavaat so KONTINUIRANO INVESTIseriozni menaxerski odluki e da po~nat RAWE VO MARKETING, INOda se educiraat i da se zapoznavaat so VACII I VO ISTRA`UVAWA. strate{kiot brend-menaxment, bidej}i onie {to toa nema da go pravat vo idnina te{ko DOMA[NI KOMPANII: }e konkuriraat na pazarot”, apelira Suzana LIMITIRAN PAZAR I Nikiforova, brend-konsultant i predava~ na Univerzitetot Amerikan kolex vo Skopje.

ISKUSTVO; Menaxerite koi zastapuvaat svetski poznati GRADEWE BREND-STRATEGII brendovi na makedonskiot pazar uka`uvaat OD NULA; na drasti~no razli~niot pristap vo menaxiraweto so brendovite od nivnite make NEDOVOLNO ZNAEWE donski kolegi od aspekt na investirawe I EKIPIRANOST ZA vo marketing-poddr{ka, vo inovacii, vo BRENDIRAWE; kontinuirano menuvawe i podobruvawe na LIMITIRANI BUXETI. proizvodite, investiraweto vo trejd-marketing i vo razli~nite tipovi istra`uvawa na pazarot, konkurencijata i specifikite kreirawe. Doma{nite kompanii se vo na targetiranite potro{uva~i. ponepovolna pozicija zatoa {to nastapuGlavnata prednost na stranskite komvaat na limitiran pazar i mora da inpanii prisutni na makedonskiot pazar, vestiraat pove}e i od nula, da sepak, se locira vo iskustvoto koe go im- gradat strategii so realno aat vo drugi dr`avi i pazari, mo`nosta poograni~eni buxeti. da koristat komparativni analizi, lesen na~in na procenka na VALENTIN PEPEQUGOSKI goleminata na EKSPERT VO OBLASTA NA INTELEKTUALNATA SOPSTVENOST pazarot, kako i koristewe na “Na{ite kompanii poleka, no sigurno vlo`uvaat s$ ve}e isprobani pove}e vo gradeweto na brendovite, a toa rezultira i provereni so zgolemen broj prijavi vo Zavodot za indusmarketingtriska sospstvenost, no i pogolema aktivnosti i za{tita na makedonskite brendovi strategii bez vo stranstvo. Kompaniite sfa} potreba od aat deka vrednosta na brendot e novi invesnivniot najzna~aen imot.” ticii za nivno

49

Pretpriema~ &...

ODISEJA „MALI BIZNISI 2012”

POBEDNICI SE AKO USPEAT DA PRE@IVEAT

BROJ 658

06/06/2012

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

ie se stolbot na ekonomijata, tie se rasadnikot na novi rabotni mesta, tie se malite, no „golemi” igra~i na pazarot – sektorot na mikro i mali kompanii. Mali spored brojot na vraboteni i prihodite {to gi ostvaruvaat, no koga }e se sobere s$ na kup~e, ovie firmi vrabotuvaat najgolem del od rabotnata sila vo Makedonija, celi 80% i ostvaruvaat 60% od brutodoma{niot proizvod. No, tretmanot na malite i mikrofirmi vo Makedonija e daleku pod nivnoto u~estvo i zna~ewe.

Malite i mikrofirmi vo Makedonija se ostaveni bukvalno sami na sebe. Za bankite se premnogu rizi~ni i nedovolno sposobni za kredit oti nemaat golemi imoti da gi zalo`at pod hipoteki, a premnogu se slabi za da ispregovaraat i da se izborat za pogolemi subvencii od dr`avata.

Razgovaravme so nekolku doma{ni kompanii od segmentot na mikro i mali, od razli~ni sektori, proizvodstvo i uslugi, da ~ueme od niv li~no, koi se najgolemite pre~ki na patot do nivnoto rastewe vo sredni, a zo{to da ne, eden den i golemi biznisi. Dean Badarevski, koj{to zaedno so brat mu Toni, ja vodat semejnata firma za proizvodstvo na tapaciran mebel, veli deka tie kako mal biznis ne mo`at da se razvivaat pozna~itelno zatoa {to doma{niot pazar e premal, finansiite za razvoj im se preskapi i te{ko dostapni, a nivnite profitni mar`i se premali. „Nie te{ko mo`e da se razvivame do stepen za da po~neme da plasirame izvoz. Dokolku dr`avata ne ni pomogne so izvozni subvencii ili, pak, da ni pokrie del od tro{ocite za prezentacija na saemi i sl., nie malite biznisi te{ko mo`e da izlezeme od granicite na Makedonija”, veli Badarevski.

A, vo sopstvenata zemja pak, malite biznisi se soo~eni so nemo`nosta da gi naplatat svoite pobaruvawa.

Mikro i malite kompanii se na krajot od sekoj „sinxir na ishrana”. Da ne im plati{ na malite firmi e najlesno re{enie za problemite {to gi snao|aat srednite i golemite kompanii, velat na{ite sogovornici od „maliot” sektor.

Pravniot sistem, spored niv, e premnogu slab za da gi za{titi od nepla} a~ite, a golemite firmi se naj~estite nepla}a~i, velat iskustvata na malite. „Edna od najgolemite gre{ki {to gi pravevme vo prvite godini od razvojot na kompanijata, e {to davavme stoka na odlo`eno pla}awe i potoa ne mo`evme da naplatime. Sekoj pretpriema~ na po~etokot ima strav deka ako

T

PRETPRIEMNI[TVO

www.kapital.mk

MIKRO I MALITE KOMPANII SE NA KRAJOT OD SEKOJ „SINXIR NA ISHRANA”. DA NE IM PLATI[ NA MALITE FIRMI E NAJLESNO RE[ENIE ZA PROBLEMITE [TO GI SNAO\AAT SREDNITE I GOLEMITE KOMPANII, VELAT NA[ITE SOGOVORNICI OD „MALIOT” SEKTOR. PRAVNIOT SISTEM, SPORED NIV, E PREMNOGU SLAB ZA DA GI ZA[TITI OD NEPLA]A^ITE, ME\U KOI DOMINIRAAT GOLEMITE FIRMI I DR@AVATA

39%

od vkupnite prihodi na site firmi vo Makedonija lani otpa|aat na mikro i malite firmi

47%

od vkupnata neto-dobivka na site firmi vo Makedonija lani otpa|a na mikro i malite firmi

ne dava stoka sekomu na odlo`eno, nema da mo`e da najde klienti, ili }e gi gubi postoe~kite. Na{eto iskustvo veli deka bez sekogo se mo`e, i deka otkako prekinavme sorabotka so onie {to ne pla}aat, imame podobruvawe vo na{ite bilansi”, dodava Badarevski.

BIZNIS-PROEKCIJA ZA GODINAVA: DA SE PRE@IVEE! Tehno-~ist e kompanija koja{to e me|u pionerite vo pretpriema~kite obidi vo zemjava, otkako preminot vo noviot pazaren sistem kon krajot na 80-tite godini dozvoli ekspanzija na privatnite biznisi. Formirana od Zoran Aleksovski i negoviot ortak Sa{o Petrovski vo 1990 godina kako higiensko-tehni~ki servis, taa za dve decenii uspea da porasne vo firma {to ima vraboteno pove}e od 400 lu|e i iako ve}e e daleku od segmentot na mikro i mali firmi, sakavme da slu{neme i od iskusnite kompanii koi bea i koi se denes glavnite predizvici {to se ispre~uvaat pred makedonskite pretpriema~i. „Vo momentov najgolem predizvik e da pre`iveeme. Ako uspeeme, }e bideme pobednici. Sme imale te{kotii vo dosega{niot razvoj, normalno e toa za sekoja kompanija, no sega sme vo situacija da se borime da go odr`ime Mikrokompaniite gi ma~i tipi~nata slabost na nedovolnoto pazarno prisustvo, malite kompanii imaat problem so organizaciskata struktura, a srednite se ma~at so svoite procesi, velat menaxment-konsultantite.

DEAN BADAREVSKI SOFA STUDIO PROIZVODITELI NA TAPACIRAN MEBEL

Sekoj pretpriema~ na po~etokot ima strav deka ako ne dava stoka sekomu na odlo`eno, nema da mo`e da najde klienti ili }e gi gubi postoe~kite. Na{eto iskustvo veli deka bez sekogo se mo`e i deka otkako prekinavme sorabotka so onie {to ne pla}aat, imame podobruvawe vo na{ite bilansi.

ZORAN ALEKSOVSKI TEHNO-^IST SEKTOR HIGIENSKOTEHNI^KI USLUGI

Vo momentov najgolem predizvik e da pre`iveeme. Ako uspeeme, }e bideme pobednici. Sme imale te{kotii vo dosega{niot razvoj, normalno e toa za sekoja kompanija, no sega sme vo situacija da se borime da go odr`ime seto toa {to makotrpno go sozdavavme pove}e od 20 godini.

Site svetli periodi {to gi imavme do minatata godina, sega kako da gi izede mrakot.

VASKO DAMEVSKI KSENOS PRERABOTKA NA VI[NI I PE^URKI

Za `al, mnogu malku makedonski pretpriema~i se osmeluvaat da napravat izvoz.

Falat i mladi lu|e da vlezat vo prerabotuva~kata industrija. Ako si uporen, saka{ da u~i{ i se nadgraduva{ sekojdnevno, vo privatniot biznis mo`e{ pove}e da uspee{ od finansiski aspekt, no mladite ne se motivirani. Izgleda poprivle~en im e statusot na buxetari.

51

52

PRETPRIEMNI[TVO seto toa {to makotrpno go sozdavavme pove}e od 20 godini. Site svetli periodi {to gi imavme do minatata godina, sega kako da gi izede mrakot.

Prvo, golemata konkurencija, i lojalna i nelojalna gi spu{ti do minimum cenite na uslugite {to nie gi davame.

Vtoro, na tenderite {to za ovie uslugi gi raspi{uvaat pogolemite kompanii i dr`avnite institucii, koi se na{i naj~esti klienti, cenata stana edinstven kriterium, taka {to izleguva deka zaludno e seto toa {to go vlo`uvavme so godini vo unapreduvawe na kvalitetot. Krizata za site stana pri~ina, ili mo`ebi izgovor, da skratat tro{oci za odr`uvawe higiena i site insistiraat na najevtina mo`na usluga”, veli Zoran Aleksovski.

Toj veli deka vo dosega{niot razvoj na kompanijata pravele gre{ki kako i site drugi, se probuvale i vo drugi biznisi, kade {to mo`elo pobrzo i pove}e da se zaraboti, no i mnogu da se zagubi.

Pretpriemni{tvo bez rizik nema, no vo Tehno-~ist

SUBVENCIJA KOJA SE ME[A VO MENAXIRAWETO NA KOMPANIJATA oddr{kata {to makedonskata dr`ava ja dava(la) na mikro i malite biznisi dosega mo`e da se ka`e deka e pove}e od simboli~na. So sme{nite 140 iljadi evra godi{no subvencii vo momentov, treba da se pomaga sektor vo koj{to se aktivni pove}e od 60 iljadi kompanii. I ostanatite merki preku koi{to se stimulira razvojot na malite firmi ~estopati, poradi nelogi~nostite vo regulativata, im zadavaat pove}e glavobolki na pretpriema~ite, otkolku {to {to im pomagaat. Badarevski od Sofa studio, ja spomenuva subvencijata {to ja dodeluva dr`avata ako kompanija vraboti novi lu|e. „Ne e vo red {to dr`avata ovaa subvencija ja uslovuva so toa rabotnikot da mora najmalku edna godina da bide zadr`an vo firmata. Ako nekoj e dobar rabotnik nema zo{to da ne go zadr`am, no zo{to da ne mo`e da go otpu{tam onoj {to ne mi se dopa|a kako raboti. Toa e vsu{nost me{awe vo menaxiraweto na kompanijata”, veli Badarevski.

P

92% od site firmi vo Makedonija imaat od 0 do 10 vraboteni

KOLKAV E PRIDONESOT NA MIKRO I MALITE FIRMI UDEL NA VRABOTENITE VO VKUPNIOT BROJ EVROPSKA UNIJA MAKEDONIJA

50% 80%

UDEL VO SOZDAVAWETO NA NOVA VREDNOST

40% 60%

EVROPSKA UNIJA MAKEDONIJA

FINANSIRAWE NA MALITE BIZNISI aj~est problem na mikro i malite kompanii se izvorite na finansirawe. Poslednite podatoci od Eurostat velat deka odbienite aplikacii za kredit vo evrozonata se najmnogubrojni tokmu za mikro i malite kompanii. I evropskite i makedonskite pretpriema~i se `alat deka i pokraj dr`avnite politiki za pottik na pretpriemni{tvoto, bankite se s$ pomalku raspolo`eni da vleguvaat vo kreditni aran`mani so najmalite biznismeni. Vo Makedonija mikrokreditiraweto kako segment na bankarskoto rabotewe, osven so isklu~ok na edna-dve banki, ne za`ivea, zatoa {to toa otsekoga{ na bankite im se ~ine{e rizi~no, neisplatlivo i komplicirano. I vo razvienite zapadni zemji, vo princip, bankite ne se premnogu zainteresirani za finansirawe na mikro i malite biznisi. Za toa postojat alternativnite formi na finansirawe, kako ven~r fondovite, biznis-angelite i ostanatite. Vo Makedonija pred mesec i polovina se odr`a prviot Balkanski investiciski forum, kade {to pretpriema~i od celiot Balkan gi pretstavija svoite idei pred ven~r kapital fondovite, odnosno investitorite {to se vo potraga po inovativni proekti so visok potencijal za pazaren uspeh, no i porizi~ni, poradi {to se i neinteresni za bankite.

N

PRETPRIEMNI[TVO

se odlu~ile za dolgoro~na stabilnost, mo`ebi so pomal profit, no siguren.

Mikro i malite kompanii se soo~uvaat so pogolemi ograni~uvawa na rastot od ostanatite i po~uvstvitelni se na promena na zakonite, velat ekspertite.

Se soo~uvaat i so pogolemi kamatni stapki i pote`ok pristap do izvorite na finansii. Чesto se i porizi~ni poradi neiskustvoto na sopstvenicite, brziot rast i pote{koto sledewe na regulativata.

Vo Tehno-~ist velat deka dosega{niot razvoj go finansile prete`no od sopstveni pari, pokraj nekoi positni kreditni linii. „Smetame deka bez pregolemi zadol`uvawa }e imame postabilen rast i razvoj. Se poka`a deka biznisambientot stanuva s$ ponestabilen.

Koj o~ekuva{e deka od januari navamu na{ite najgolemi klienti }e skratat 30%-40% od na{ite uslugi kon niv”, veli Aleksovski.

MALITE RETKO SE OBIDUVAAT DA NAPRAVAT IZVOZ I dodeka malite firmi }e se otepaat dodeka si go naplatat ispora~anoto ili srabotenoto, nikoj javno ne saka da komentira od kade e tolkavata nelikvidnost vo ekonomijata. „Kapital” mnogu pati dosega citira{e profesionalci od finansiskata sfera spored koi nelikvidnosta poteknuva od „gore”, odnosno dr`avata ne gi pla} a svoite obvrski na vreme, pa ottamu generira spirala na nelikvidnost s$ do najmalite kompanii, koi{to se podizveduva~i na golemite. Me|utoa, vlasta nikoga{ ne izleze da ka`e kolkava e sumata {to ja dol`i na svoite dobavuva~i, a onie pak {to rabotat so dr`avata, pla{ej}i se od posledici, nikoga{ javno ne ka`aa kolkavi se to~no nivnite pobaruvawa. Duri i onie kompanii {to kotiraat na berza, pa poradi transparentnosta na nivnite finansiski izve{tai mo`e da se vidi kolkavi vsu{nost pari ~ekaat od dr`avata, se dovedoa vo situacija da go relativiziraat seto toa, samo za da ne ja „lutat” dr`avata. Od edna strana

dr`avata dol`i stotici milioni evra za svoite nabavki, me|u koi dominiraat grade`nite raboti na „Skopje 2014”, a firmite od druga strana mora da platat DDV {tom ispratat faktura.

Staveni vo bezizlezna situacija, nekoi duri ne ispra}aat fakturi, samo za da ne pla}aat DDV, odnosno da im ostane barem nekoj denar na smetkite.

Tokmu pogolemata fleksibilnost i polesnoto prilagoduvawe na promenite karakteristi~no za malite firmi, za nekoi od niv e spasot od krizata, pa se obiduvaat nego da go najdat preku izvoz. Takov e primerot so Admiral, firma od Skopje koja se zanimava so izvedba na fontani i bazeni. Soo~eni so namalenata pobaruva~ka za nivnite uslugi vo Makedonija i s$ polo{ata naplata, poslednive 2-3 godini izlezot go baraat na bugarskiot i na kosovskiot pazar.

Ksenos, mala kompanija od Demir Hisar, za prerabotka na {umski pe~urki i vi{ni, ve}e podolgo vreme svojot plasman go bara na zapadnoevropskite pazari, prete`no vo Italija, Francija i vo Germanija.

Vasko Damevski, sopstvenik na kompanijata, veli deka odamna sfatil oti }e propadne ako se fokusira samo na doma{niot pazar, pa re{il poznavaweto stranski jazici (toj e filolog po obrazovanie), kako i rabotnoto iskustvo vo Zapadna Evorpa vo mladite denovi, da go iskoristi i da raboti so tamo{ni kompanii. „Za `al, mnogu malku makedonski pretpriema~i se osmeluvaat da napravat izvoz vo Zapadna Evropa.

Falat i mladi lu|e da vlezat vo ovie biznisi, novite generacii ne se mnogu zainteresirani za proizvodstvo. Ako si uporen, saka{ da u~i{ i se nadgraduva{ sekojdnevno, vo privatniot biznis mo`e{ pove}e da uspee{, od finansiski aspekt, no mladite ne se motivirani. Izgleda poprivle~en im e statusot na buxetari”, veli Damevski.

SLU[AJ PATALEC, NE GATALEC

SOVETI OD ONIE [TO NEKOGA[ BILE MALI Ne davajte stoka sekomu so odlo`eno pla}awe pla{ej}i se deka nema da steknete klienti ako ste strogi. Podobro e dva dobri klienti, otkolku 10 nepla}a~i; Ne se pro{iruvajte vo dejnosti kade {to zarabotkata e pogolema i pobrza, no rizikot e golem. Mo`e da go upropastite i prvi~niot biznis koj{to vi go donel uspehot i rastot na kompanijata; Vnimavajte da ne padnete vo stapicata na neusoglasenost na ro~nosta na va{ite pobaruvawa i obvrski.

Pobarajte od bankite kreditna linija za obrtni sredstva {to se odobruvaat ednokratno, a mo`e da gi koristite soglasno so finansiskite potrebi i }e gi vra}ate vedna{ {tom obezbedite naplata na pobaruvawata.

53

INTERVIEW 54 INTERVIEW

SLOBODAN KUTREVSKI

SOPSTVENIK I DIREKTOR NA PEKABESKO

AKO NE RASTE[, PROPA\A[!

BROJ 658

06/06/2012

Za nas velat deka ni e lesno, prodavame hrana i cigari i nemame gri`i. Toa se tro{i vo sekoe vreme. No, krizata gi tera lu|eto da {tedat i na hrana. Dodeka ne se zgolemi standardot vo Makedonija, ne mo`eme da o~ekuvame pozna~itelen porast na proda`bata na doma{en pazar, zatoa mora da se svrtime pove}e kon izvoz.

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

iznis-doktrinata koja veli deka vo proizvodstvoto le`i razvojot, a ne vo trgovijata, na najdobar na~in ja ilustrira primerot na Pekabesko od Skopje. Kompanijata, ~ii trgovski koreni datiraat 30-40 godini nanazad, poslednava dekada prerasnuva i vo s$ pozna~aen proizvoditel na suvomesni i ostanati prehranbeni proizvodi. Postojniot prostor stana pretesen so ogled na razvojot {to go ima Pekabesko, pa kompanijata re{i da gradi sosema nov kapacitet vo skopskata naselba Ilinden, vreden 15 milioni evra. Go posetivme noviot objekt, na koj{to intenzivno se raboti i tamu, na samoto mesto, razgovaravme so sopstvenikot i generalen direktor, Slobodan Kutrevski, vsu{nost, {to }e dobie Makedonija so ovaa nova investicija.

B

INTERVIEW

www.kapital.mk

Nemame nikakvi nedoumici vo vrska so redovnoto otpla}awe na kreditot za novata investicija vo op{tina Ilinden, zatoa {to presmetavme deka samo so rabotata na postoe~kiot kapacitet mo`eme bez problem da gi pla}ame ratite i da rabotime so dobivka.

Novata investicija planiravte da ja pu{tite vo rabota do po~etokot na letoto godinava, no rabotite malku se prolongiraa... Koga }e bide sve~enoto otvorawe?

Da, prvi~no planiravme da se~eme lenta na 30 juni godinava, koga jas polnam 58 godini, pa se nadevav deka toa }e bide najubaviot podarok za mojot rodenden, no znaete kako e, vo Makedonija te{ko mo`ete da realizirate s$ kako {to ste zamislile. Osobeno koga gradite ogromen objekt, kade {to zavisite od pove}e izveduva~i, dostavuva~i na oprema, obezbeduvawe dozvoli, elaborati i u{te eden kup potrebna dokumentacija. Se trudime da stigneme sve~enoto otvorawe da go napravime na 2 avgust, Ilinden, pa povtorno da ima nekakva simbolika denot na po~nuvawe so rabota na novata investicija.

Objektot po~navte da go gradite vo 2010

Nie so likvidnosta nemame nikakvi problemi, redovno gi servisirame svoite dolgovi kon bankata i kon dostavuva~ite.

No, toa go barame i od na{ite kupuva~i i tolerancijata vo toj pogled e mnogu mala.

Ako nekoj ne go po~ituva dogovoreniot rok za pla}awe na fakturata, prekinuvame so isporaka na proizvodi. godina, srede ekonomskata kriza. Dali ste od onie {to krizata sakaa da ja iskoristat kako {ansa, pa se re{ivte da investirate koga drugite se pla{at?

Mnogu delovni partneri, prijateli i poznanici i den-denes mi se ~udat na umot, {to se veli i se pra{uvaat {to mi treba{e seto toa vo moment koga imame edna stabilna pozicija na pazarot, a investicija sred kriza koja{to na krajot }e n$ ~ini mo`ebi i 15 milioni evra, spored nekoi, e stavawe trn vo zdrava noga. No, jas imam druga filozofija vo biznisot.

U{te vo 80-te godini, koga se vrabotiv vo toga{niot jugoslovenski zemjodelskoindustriski gigant PKB, direktorot za investicii i razvoj vo edna prigoda mi re~e: “Znae{, Slobodane, onoj moment koga }e zastane{ vo razvojot } e po~ne{ da pa|a{ i na krajot }e propadne{“. Pekabesko na aktuelnava lokacija vo [uto Orizari se razvi do

Mnogu delovni partneri, prijateli i poznanici i den-denes mi se ~udat na umot i se pra{uvaat {to mi treba{e investicija od 15 milioni evra sred kriza. No, jas imam druga filozofija vo biznisot.

U{te vo 80-tite godini, koga se vrabotiv vo toga{niot jugoslovenski zemjodelsko-industriski gigant PKB, direktorot za investicii i razvoj vo edna prigoda mi re~e: “Znae{, Slobodane, onoj moment koga }e zastane{ vo razvojot }e po~ne{ da pa|a{ i na krajot }e propadne{“. Pekabesko na aktuelnava lokacija vo [uto Orizari se razvi do tolku {to ve}e nema nitu peda prostor kade da se pro{irime. Samo nov kapacitet be{e {ansata za na{ ponatamo{en rast

55

56 INTERVIEW

Povr{inata na noviot objekt na Pekabesko vo naselbata Ilinden e 20.000 m2 pod pokriv, od koi{to 12.000 m2 e proizvodstvoto so potrebnata infrastruktura, ladilnik od 6.000 m2, distributiven sklad so kapacitet od 6.000-7.000 toni i administrativnite prostorii.

tolku {to ve}e nema nitu peda prostor kade da se pro{irime. Ne mo`eme nitu eden nov kamion da kupime, zatoa {to nema kade da go parkirame nave~er.

Zatoa, u{te vo 2008 godina donesovme odluka deka mora da izgradime nov kapacitet nekade nadvor od Skopje, kade {to }e mo`eme da go prodol`ime na{iot rast kako kompanija. Za `al, cela 2009 godina ja izgubivme nadevaj} i se deka }e dobieme lokacija za gradba vo op{tina Petrovec, no ni{to ne izleze od toa. Slednata godina na po~etokot uspeavme da kupime zemji{te vo op{tina Ilinden, bevme me|u prvite kompanii {to kupija dr`avno grade`no zemji{te po povolni uslovi, za 5,5 evra po m2, iako potoa uslovite stanaa

u{te popovolni, otkako cenata padna na edno evro za m2. Do istekuvaweto na prvata polovina na 2010 godina napravivme proekti za kapacitetot, zatoa {to uslovot za dobivawe na toa zemji{te be{e da prilo`ite proekt za {est meseci, a za najmnogu dve godini da go izgradite noviot kapacitet. Vo septemvri 2010 godina go udrivme kamen-temelnikot i iako potoa se prolongira{e rokot za izgradba na vakov tip industriski objekti na ~etiri godini, nie go zavr{uvame za to~no dve godini.

Za kolkav kapacitet se raboti, vsu{nost? [to }e se proizveduva tamu?

Objektot e navistina golem, mislam deka e najgolem kapacitet od toj vid

NA SINOVITE IM OSTAVAM BIZNIS ZA SLEDNITE 20 GODINI

Dolgo ste vo biznisot, izgradivte kompanija od 30-40 milioni evra godi{en promet, sega privr{uvate golema investicija... Dali ~uvstvuvate deka kompanijata ve}e gi nadrasna kapacitetite na izdr`livost na eden ~ovek, ~uvstvuvate li zamor, podgotvivte li naslednici vo kompanijata?

Pa, iskreno da vi ka`am, ve}e sum i izmoren od seto ova i edvaj ~ekam novata investicija da se zavr{i. Objektot vo Ilinden obezbeduva dovolno mo`nosti za rast na Pekabesko vo slednite 20 godini sigurno i od moite dva sina, koi{to }e go prezemat vodeweto na Pekabesko, }e zavisi kako ponatamu }e ja razvivaat firmata. Tie ve}e se navlezeni vo biznisot, gi vodat site nabavki i pla}awata. Postariot e vtor izvr{en direktor, odgovoren za sektorot prehrana, a pomladiot go vodi delot na cigarite. Jas investirav vo nivnoto {koluvawe, gi prativ vo stranstvo da u~at menaxment, }e bidam pokraj niv i ponatamu }e im pomagam s$ dodeka mo`am, a tuka e i soprugata, koja{to ja vodi pravnata slu`ba. Sam ~ovek ne mo`e da vodi fima {to ima i proizvodstvo i trgovija, skladi{ta, vozen park od nad 70 kamioni, a istovremeno da nadgleduva i nova investicija. Zatoa, vo Pekabesko sozdadov i edna struktura na menaxeri, site relativno mladi, koi{to gi primiv kako mladi, {totuku diplomirani kadri pred 15-20 godini i bukvalno izrasnaa kako stru~waci i rakovoditeli vo firmava.

Normalno, kako i vo sekoj biznis, imav i razo~aruvawa vo pogled na lojalnosta na odredeni menaxeri {to rabotele ovde, za koi{to smetav deka mo`e da bidat moja desna raka, {to se veli, a tie ili si otvorija konkurentski firmi ili zaminaa kaj nekoi od na{ite dostavuva~i.

INTERVIEW vo regionov. Proektiran e za dnevno proizvodstvo na 35 toni suvomesni prerabotki, tri pati pove}e otkolku sega{nata fabrika na Pekabesko. Za po~etok }e instalirame oprema so kapacitet od 25 toni proizvodi dnevno.

Osven mesnite prerabotki, vo novata fabrika }e ima i proizvodstvo na asortiman {to sega se pakuva vo Srbija, a i za na{iot brend, kako smrznatoto meso, ovo{je i zelen~uk i pa{teti.

Sekako, }e ima i dovolno magacinski prostor i za na{iot vtor glaven del od biznisot, trgovijata, odnosno proizvodite od prehranbenata industrija za koi{to sme zastapnici i cigarite na TDR od Roviw.

Povr{inata na noviot objekt e 20.000 m2 pod pokriv, od koi{to 12.000 m2 e proizvodstvoto so potrebnata infrastruktura, ladilnik od 6.000 m2, distributiven sklad so kapacitet od 6.000-7.000 toni i administrativnite prostorii. Vo noviot objekt celosno }e se preselime, a ovoj vo [uto Orizari planirame da go iznajmime ili da go prodademe. I toj prostor e relativno nov i dosta golem, 7.500 m2, no ni stana limitira~ki faktor za na{iot iden razvoj.

Kako ja finansiravte novata investicija?

Okolu 70-80% od potrebnite pari ili 9,5 milioni evra obezbedivme od NLB Tutunska banka, na{ dolgogodi{en partner vo razvojot, koja{to dva pati dosega finansira{e na{i pozna~ajni investicii. Ovoj pat be{e najgolemiot predizvik za nas i za niv, no nie napravivme silen biznis-plan, koj{to dobi zeleno svetlo na kreditniot odbor vo centralata na bankata vo Qubqana. Nemame nikakvi nedoumici vo vrska so redovnoto otpla} awe na ovoj kredit, zatoa {to presmetavme deka samo so rabotata na postoe~kiot kapacitet mo`eme bez problem da gi pla}ame ratite i da rabotime so dobivka. A da ne zboruvame {to noviot objekt }e ima daleku pogolemi mo`nosti za proizvodstvo i distribucija, {to zna~i i pogolemi prihodi.

Kade }e go plasirate celoto toa novo proizvodstvo na mesni prerabotki?

Kade vo momentov prodavate i dali planirate probivawe na novi pazari?

Vo momentov izvezuvame vo Srbija, Kosovo, Crna Gora i vo Bosna i Hercegovina. No, noviot objekt, koj{to e praven po najvisoki evropski standardi za bezbednost na hrana, so najnova tehnologija, vistinski “spejs {atl� vo industrijata za mesni prerabotki, } e ni ovozmo`i dobivawe na izvozen broj za vo Evropskata unija, pa potoa }e mo`eme da izvezuvame i vo Grcija,

Bugarija, Romanija, Slovenija...

Poslednive 15-ina godini industrijata za mesni prerabotki zabele`a vistinski “bum� vo zemjava. Se pojavija barem desetina seriozni kapaciteti i goredolu, site rabotat solidno. Od kade ja nabavuvate surovinata za mesnite prerabotki, so ogled na toa deka osven 2-3 pozna~ajni kapaciteti za svinsko meso vo Makedonija, proizvodstvo na govedsko i pile{ko re~isi nema?

Makedonskata industrijata za mesni prerabotki uspea so 80%-85% da go zameni uvozot na ovie proizvodi, koj{to na po~etokot na 90-tite godini, a i sega, najmnogu doa|a od Srbija, Hrvatska i od Slovenija. Mislam deka ovaa granka e edna od najuspe{nite vo zemjava, postojano se otvoraat novi kapaciteti, se vrabotuvaat lu|e, se dvi`i napred. No, nie surovinata mora da ja uvezeme, zatoa {to doma{no proizvodstvo, za `al, nema. Svinskoto meso se tro{i prete`no kako sve`o, a ona {to se nudi za prerabotka e so nekonkurentna cena vo odnos na

uvoznoto. Govedsko i pile{ko, kako {to rekovte, nema nitu sve`o, a ne pak, za prerabotki. Spored dogovorot za CEFTA, surovinata uvezena od ovie zemji, ako se vgradi vo doma{en proizvod i potoa se izvezuva ima carina od 1%, taka {to nie uvezuvame meso od [panija, Avstrija, Germanija ili od Holandija, }e go prerabotime i potoa go izvezuvame na pazarite {to pred malku gi spomenav.

Mislite deka jas ne bi sakal da koristam doma{no meso za prerabotka?

No, za toa potrebna e strategija na dr`avno nivo, za razvoj na farmi i klanici, kako i za obezbeduvawe evtina hrana za stokata. Taka }e go zaokru`ime sistemot na primarno proizvodstvo na meso i na negovi prerabotki. Koj veruva{e deka eden den nie }e im prodavame suvomesni proizvodi na Srbite, na primer? Pa u{te, ako mo`eme da gi napravime od doma{no meso, toga{ bi bile {ampioni. Jas nemam ni{to protiv makedonskata surovina, ako ja ima i ako

57

58 INTERVIEW KORENI VO SLAVNIOT PKB ekabesko svoeto ime go nosi od 2003 godina, koga po~nuva da go osvojuva makedonskiot pazar so suvomesni proizvodi, odnosno koga e napravena sega{nata fabrika vo [uto Orizari. Inaku, so proizvodstvo na suvomesni proizvodi kompanijata po~nala vo 1999 godina vo eden pogon od 300 m2, no za tri godini Kutrevski i negoviot tim videle deka toa e premal kapacitet, pa re{ile da napravat fabrika.

Pekabesko poteknuva od zemjodelskiot kombinat PKB od porane{na Jugoslavija, koj vo Makedonija otvoril firma u{te vo 1972 godina, za vo 1976 godina da stane pravno lice OOZT Vodno, a vo 1983 godina da go smeni nazivot vo PKB Skopje. Vo biv{a Jugoslavija ovaa kompanija stopanisuva na teritorijata na cela Jugoslavija, prete`no so proizvodi od zemjodelskiot kombinat Belgrad, kako {to bea mlekoto, sladoledot “pekabela�, suvomesnite proizvodi, masloto za jadewe, sve`oto meso i drugi proizvodi. “Vo 1990 godina PKB Skopje se privatizira{e me|u prvite pet makedonski kompanii {to se privatiziraa po famozniot zakon na Ante Markovi}, so 58 akcioneri, odnosno 58 vraboteni. Jas sum vo firmata od 1983 godina kako pomo{nik-direktor, a vo 1986 godina stanav direktor.

Denes firmata ima 330 vraboteni i e na 34-to mesto vo zemjava spored ostvarenite prihodi vo 2011 godina.

Celo vreme se zanimavame so prehranbeni proizvodi, za pred nekolku godini godini da vmetneme i distribucija na cigari, odnosno stanavme ekskluziven distributer na TDR od Roviw za teritorijata na Makedonija�, veli Slobodan Kutrevski, prviot ~ovek na Pekabesko.

P

mo`am da ja dobijam po cena ista ili poniska od uvoznata.

Kako }e ja pomine Pekabesko godinava, so ogled na op{tiot pad na industriskoto proizvodstvo i aktuelnata kriza vo makedonskata ekonomija?

Minatata godina ostvarivme pogolem prihod od prethodnata, okolu 35 milioni evra, so ne{to pomal profit, zatoa {to moravme da gi namalime mar`ite poradi namalenata kupovna mo} na gra|anite, a da go zgolemime obemot na proda`ba. Isto taka, i 2010 godina ni be{e pouspe{na od 2009 godina, no so pomala dobivka, pak od istite pri~ini. Taa godina svetskata kriza po~na da se ~uvstvuva seriozno i vo Makedonija, a nie vo 2009 godina pak, imavme najgolema dobivka vo na{eto postoewe. Za nas velat deka ni e lesno, prodavame hrana i cigari i nemame gri`i, toa se tro{i vo sekoe vreme. No, krizata gi tera lu|eto da {tedat i na hrana. Dodeka ne se zgolemi standardot vo Makedonija, ne mo`eme da o~ekuvame pozna~itelen porast na proda`bata na doma{en pazar, pa zatoa mora da se svrtime pove}e kon izvoz. Inaku, za godinava planirame u{te pogolema proda`ba od lani, okolu 40 milioni evra, {to e na{ata glavna cel, postojan rast na prihodite.

Golem del od makedonskite firmi tonat vo nelikvidnost, ne mo`at da najdat pari nitu za obrtni sredstva, a ne pak, za novi investicii. Kolku Pekabesko e pogoden od op{tata klima na nepla} awe na obrskite, kade {to sekoj sekomu dol`i?

Nie so likvidnosta nemame nikakvi problemi, redovno gi servisirame svoite dolgovi kon bankata i kon dostavuva~ite. No, toa go barame i od na{ite kupuva~i i tolerancijata vo toj pogled e mnogu mala. Ako nekoj ne go po~ituva dogovoreniot rok za pla}awe na fakturata, prekinuvame so isporaka. Smetam deka ako prodava{ stoka za koja ima pobaruva~ka, ima{ maksimalno povolna ponuda vo pogled na kvalitet, cena i rokovi na isporaka i pla}awe, re~isi nema klient {to nema da ti plati. Za 2011 godina naplatata vo delot na prehrana ni e 98%, a kaj cigarite 100%.

Koi se va{ite glavni menaxerski principi od koi{to ne otstapuvate vo sekojdnevnoto rakovodewe so firmata?

Celata moja kariera kako direktor, a potoa i kako sopstvenik se trudam vo kompanijata da se odnesuvam doma} inski, a toa go baram i od svoite vraboteni. Da vnimavaat na opremata i na inventarot kako da se nivni, da se odnesuvaat odgovorno kon proizvodnite i ostanatite procesi vo firmata, zatoa {to na krajot od mesecot toa im go obezbeduva lebot.

Smetam deka sum maksimalno pravi~en, no i maksimalno strog i principielen.

Sakam da bidam prijatel so rabotnicite, a istovremeno i menaxer i gazda. Dobriot rabotnik mi e prijatel, koj mo`e i doma da mi dojde i ako treba i pomo{ da pobara od mene. Za lo{ite rabotnici imam nula tolerancija. Site menaxeri i komercijalisti imaat odli~ni uslovi za rabota, imaat stimulativen sistem za nagraduvawe,

kade {to pokraj pau{alot, dobivaat i procent od realiziranata proa`ba. Od niv zavisi dali doma }e odnesat 300 evra na krajot od mesecot ili mnogu pove}e.

Vo sekoe vreme imame potreba od kvaliteten prehranben tehnolog, mesarkomercijalist ili struwak za finansii i na{iot konkurs e postojano otvoren.

60 PROEKTI

DIONIS

PLATFORMA ZA INTELIGENTEN NADZOR NA PROIZVODSTVOTO NA VINO

Prof. Liljana Gavrilovska i Vasko Pavloski pred {emata na DIONIS

KOGA NAUKATA I BIZNISOT SORABOTUVAAT ISTRA@UVA^KATA GRUPA WINGROUP NA INSTITUTOT ZA TELEKOMUNIKACII OD DR@AVNIOT FAKULTET ZA ELEKTROTEHNIKA I INFORMACISKI TEHNOLOGII, RAZVI INOVATIVEN SISTEM ZA “PAMETNO” PROIZVODSTVO NA VINO, BAZIRAN VRZ BEZ@I^NI SENZORSKI MRE@I. VO MOMENTOV, ZAEDNO SO SKOPSKATA ITKOMPANIJA ECS SE VO POTRAGA PO KAPITAL SO KOJ[TO OD INOVACIJATA ]E NAPRAVAT USPE[EN PROIZVOD NA PAZAROT

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

a neodamna odr`aniot Balkanski investiciski forum eden od najinteresnite u~esnici spored mene be{e izraelskiot konsultant d-r Eli Oper, porane{en prv nau~nik na dr`avata Izrael. ^ovekot koj dolgi godini bil odgovoren za vladiniot oddel {to se gri`i za finansirawe inovativni pretpriema~ki proekti so visok potencijal za uspeh na pazarot re~e deka ekonomskiot razvoj na edna dr`ava ne mo`e da se zamisli bez neprekinata sorabotka me|u naukata i industrijata. Za toa, vpro~em, najdobar primer e ekonomskiot razvoj na Izrael, predizvikan pred s$, od visokoto nivo na tehnolo{kiot razvoj vo realniot sektor na dr`avata. Tokmu vakov primer na sorabotka me|u akademskata sredina

N

i kompaniite vidovme i me|u proektite koi{to se pretstavija pred investitorite na forumot, i toa od Makedonija – proekt koj{to uspea da vleze me|u osumte najdobri pretpriema~ki proekti (od vkupno 32 koi stignaa do finaleto). Se raboti za platformata bazirana vrz bez`i~na senzorska tehnologija nare~ena DIONIS, razviena od nau~no-istra`uva~kiot tim WINGroup od Fakultetot za elektrotehnika i informaciski tehnologii - FEIT od Skopje i informati~kata kompanija EuroComputer Systems – ECS. DIONIS e platforma za inteligenten nadzor na celokupniot proces na proizvodstvo na vino, po~nuvaj}i od zreeweto na grozjeto, fermentiraweto, pa s$ do krajot, odnosno do skladiraweto.

Na Balkanskiot investiciski forum nositelite na proektot se pretstavija so dve aplikacii – ednata za nabquduvawe na rastot na lozovite nasadi, a vtorata za

BROJ 658

06/06/2012

PROEKTI

www.kapital.mk

monitoring na fermentaciskite procesi {to se slu~uvaat vo vinarnicata. Izbranite proekti na Forumot vo Skopje vo dekemvri godinava }e u~estvuvaat vo golemoto finale na investiciskiot forum vo Berlin, vo konkurencija na 100 proekti od cela Evropa.

“Za nadvore{nata opservacija na lozovite nasadi postavivme nekolku tipovi senzori – za sledewe na temperaturata, vla`nosta, veterot i ostanatite parametri {to imaat vlijanie vrz procesot na zreewe na grozjeto. Kontrolata na uslovite vo koi{to se razviva grozjeto ni dava mo`nost za navremena reakcija, odnosno korekcija na uslovite kade {to toa e mo`no, pa duri i predviduvawe na nekoi bolesti na vinovata loza”, objasnuva prof. Liljana Gavrilovska, rakovoditel na Institutot za telekomunikacii pri FEIT. Taa dodava deka za sledewe na procesite {to se slu~uvaat vnatre vo vinarnicata mo`e da se monitorira i koncentracijata na CO2, temperaturata, osvetlenosta, vla`nosta i drugite specifi~ni parametri koi{to razli~no deluvaat na razli~ni sorti vino. Monitoringot mo`e da se vr{i 24 ~asa vo denot, a sistemot mo`e da signalizira dokolku dojde do promena na nekoi od parametrite i da go izvesti odgovorniot vo vinarnicata preku mobilen telefon, imejl i sl.

“DIONIS dava mo`nost da se minimizira ~ove~kiot faktor pri procesot na kontrola na proizvodstvoto na vino, ja kontrolira potro{uva~kata na voda so odr`uvawe na vla`nosta na potrebnoto nivo, ja kontrolira potro{uva~kata na energija, {to zna~i deka prakti~ki, gi namaluva tro{ocite na proizvodniot proces”, istaknuva prof.

Gavrilovska. Inaku, vo kreiraweto na DIONIS (akronim od Distributed and inteligent system for monitoring vineyards and wine cellars with sensor networks, a Dionis kako {to znaeme, e starogr~kiot bog na vinoto) se koristi ekspertiza od stru~waci vo oblasta na lozarstvoto i vinarstvoto, koja{to e vgradena vo algoritmite za kontrola i predviduvawe.

INOVACIJATA BEZ APLIKACIJA VODI DO FRUSTRACIJA Kako dojde do ideja za proektot DIONIS? Institutot za telekomunikacii pri FEIT pred nekolku godini u~estvuval vo proekt finansiran od Evropskata unija zaedno so u{te nekolku univerziteti od Evropa, a pod vodstvo na telekomunikaciskiot gigant Erikson. Institutot nabavil razli~ni tipovi senzori, odnosno kompletna senzorska laboratorija i izrabotuvale pove} e tipovi “smart” aplikacii so primena vo razli~ni oblasti: inteligentno upravuvawe so zgrada, kontrola vo industrijata na vozila, prevencija od po`ari i drugi.

Profesorkata Gavrilovska e rakovoditel na istra`uva~kiot tim pri Institutot, nare~en WinGroup, koja{to e glavnata istra`uva~ka grupa za telekomunikacii vo ramkite na FEIT, a Gavrilovska veli deka najverojatno se i grupa koja vo

Timovite na WINGroup i ECS go pretstavuvaat DIONIS na neodamne{niot Balkanski investiciski forum vo Skopje

ECS – INOVATIVNI RE[ENIJA [TO GI BARA PAZAROT

asko Pavloski ja formiral ECS vo 1991 godina (po~nala so rabota na 9 septemvri i kako {to veli na {ega toj, vrsnici se so Republika Makedonija) kako kompanija zastapnik na hardverot na Digital vo zemjava, za potoa kompanijata da stane sistem-integrator vo “pove}evendorska” okolina, kako {to velat informati~arite. Prevedeno najednostavno za nas laicite, toa bi zna~elo kompanija {to nudi proda`ba na oprema i na softver od razli~ni proizvoditeli za razli~na namena i nejzino povrzuvawe vo eden funkcionalen informati~ki sistem, instaliran vo kompanii, javni institucii i vo ostanati tipovi organizacii.

“Rabotime na pove}e tipovi informati~ki re{enija interesni za Makedonija, no i za regionot. Imame proekti vo Albanija, Kosovo, a so Hjulit-Pakard rabotime na eden proekt vo Moldavija. Kako {to se razviva informati~kata tehnologija vo svetot, taka i nie kako kompanija se prestrojuvame. Tokmu sorabotkata so FEIT pridonese za na{eto fokusirawe kon inovativni re{enija i ona {to go bara pazarot”, veli Pavloski.

V

sistemot na dr`avniot Univerzitet Sveti Kiril i Metodij ima realizirano najmnogu proekti finansirani so pari od EU(pove} e od eden milion evra vo periodot 20072013 godina).

“Koga zavr{ivme so proektot za senzorite si rekovme deka bi bilo {teta seto znaewe da ne se iskoristi, pa istra`uvavme kade bi bilo najprakti~no da se primenat senzorite. Odlu~ivme toa da bide zemjodelskiot sektor, zatoa {to postojano velime deka na makedonskiot agrobiznis mu e potrebna mnogu povisoka tehni~ko-tehnolo{ka opremenost za da postigne pokonkurentno proizvodstvo.

Se fokusiravme na lozarstvoto i na vinarstvoto zatoa {to Makedonija doprva treba da se nametne na svetskiot pazar kako seriozen proizvoditel i izvoznik na vino, a na{ata tehnologija treba da pomogne vo postignuvawe pogolem kvalitet na makedonskoto vino. Tokmu vo primenata naidovme na golema poddr{ka i sorabotka od informati~kata kompanija ESY”, veli prof. Gavrilovska.

ECS pak, vo prikaznata za DIONIS vleguva kako partner na WinGroup, so cel proektot da se razvie do nivo na komercijalen proizvod koj{to }e mo`e da se ponudi i za izvoz vo ostanatite zemji proizvoditeli na vino.

“Nie kako kompanija vo 2010 godina potpi{avme dogovor za delovno-tehni~ka sorabotka so FEIT. Preku DIONIS na{ata sorabotka }e dovede do toa edna inovacija da ja najde svojata primena vo praktikata,

zatoa {to kako {to velat, inovacijata bez aplikacija vodi do frustracija. Zada~a na ECS e da i dade na inovacijata forma na gotov proizvod so marketin{ka vrednost.

ESY vo proektot e zadol`ena za dimenzionirawe na informati~ka platforma za realen 24/7 sistem, prezemawe na podatocite od senzorite i niven najrazli~en ekspertski prikaz - alarmi, grafikoni, statistiki i sl., koi {to na krajot im pru`aat korisni informacii na menaxmentot i sopstvenicite naq vinariite”, veli Vasko Pavloski, osnova~ i sopstvenik na ECS. WINGroup i ECS dosega go pretstavile DIONIS pred re~isi site pogolemi makedonski vinarnici, dobile zabele{ki i sugestii od niv i vrz osnova na seto toa, pravat pilot-proekt, koj{to e po~nat so vinarnicata Kamnik.

“Veruvame deka ovoj proekt ima golem komercijalen potencijal i sakame me|unarodno da go eksponirame. Za toa, se razbira, ni se potrebni finansii – za marketing, za otvorawe pretstavni{tva vo svetot, za partnerski odnosi so firmi od drugi zemji... Zatoa i u~estvuvavme na Balkanskiot investiciski forum, so cel da se pretstavime pred potencijalnite investitori od regionot i od Evropa.

Vlegovme me|u najdobrite osum proekti i se nadevame deka na finaleto vo Berlin kon krajot na godinava }e uspeeme da najdeme finansier koj{to }e veruva vo pazarniot uspeh na DIONIS”, veli Pavloski.

61

62

AGROBIZNIS Najgolemite zemjodelski kombinati i kompanii od regionot i od svetot pred pove}e od 270.000 posetiteli gi pretstavija svoite proizvodi i najnovite dostignuvawa vo agrarot

NAJNOVITE TRENDOVI VO ZEMJODELSKATA MEHANIZACIJA NAJNOVIT NA ME\UNARODNIOT ZEMJODELSKI SAEM VO NOVI SAD

PROKREDIT BANKA VO PODDR[KA NA ZEMJODELCITE ALEKSANDRA SPASEVSKA spasevska@kapital.com.mk

ajnovite tehnolo{ki dostignuvawa kaj zemjodelkata mehanizacija, agroinovacii, novini vo oblasta na organskoto proizvodstvo na hrana, sto~arstvoto, obnovlivi izvori na energija i zemjodelski tehnologii bea vo fokusot na 79-tiot Me|unaroden zemjodelski saem, koj od 12 do 18 maj se odr`uva{e vo Novi Sad. Najgolemite zemjodelski kombinati, kompanii i zemjodelski stopanstva od 58 zemji od regionot i od svetot pred pove}e od 270.000 posetiteli gi pretstavija svoite proizvodi i najnovite dostignuvawa vo agrarot. Vo organizacija na Prokredit banka, prisustvuva{e i delegacija od Makedonija, sostavena od 30-ina zemjodelci, klienti na bankata, pretstavnici na Sojuzot na stopanski komori i na mediumite. So cel da im gi pretstavi najnovite dostignuvawa vo zemjodelstvoto, primenata na naprednati zemjodelski tehniki i tehnologija, {to } e dovede do podobrena produktivnost i investicii, bankata organizira{e poseta na uspe{ni zemjodelci vo Srbija, koi preku svojot primer }e poka`at deka so primena na moderni zemjodelski praktiki e mo`en rast na agrobiznisot.

ZEMJODELCITE NAJZAINTERESIRANI ZA TRAKTORI Iako na saemot bea pretstaveni site zemjodelski sektori, od `ivinarsko do sto~arsko proizvodstvo, prehranbena industrija i energetska efikasnost, najgolem interes kaj doma{nite zemjodelci ima{e za najnovite dostignuvawa kaj zemjodelskata mehanizacija. Velat deka se potrebni

N

So cel da im gi pretstavi najnovite dostignuvawa vo zemjodelstvoto, primenata na napredni zemjodelski tehniki i tehnologija, {to }e dovede do podobrena produktivnost i investicii, Prokredit banka organizira{e poseta na 30-ina makedonski zemjodelci na Me|unarodniot saem vo Novi Sad NA SAEMOT SE PRETSTAVIJA 1.500 IZLO@UVA^I OD 58 ZEMJI OD SVETOT a ovogodi{niot saem nastapija 1.500 izlo`uva~i od 58 zemji. Se pretstavija 150 svetski brendovi na zemjodelska mehanizacija, okolu 5.000 grla dobitok, organski zemjodelski proizvodi, sredstva za za{tita na zemjodelskite proizvodi.

Kako direktni u~esnici, osven od Makedonija, u~estvuvaa kompanii od dopolnitelno 30 dr`avi, kako Avstrija, Belorusija, Bosna i Hercegovina, Brazil, Bugarija, Crna Gora, Francija, Grcija, Holandija, Hrvatska, Indija, Indonezija, Italija, Kanada, Kipar, Latvija, Litvanija, Ungarija, Germanija, Polska, Republika Srpska, Romanija, Rusija, Srbija, SAD, Slova~ka, Slovenija i Turcija. Kako zemja-partner vo 2012 godina se pretstavi Avstrija, koja vo ramkite na saemot gi promovira{e dostignuvawata vo oblasta na organskoto proizvodstvo na hrana, sto~arstvoto, obnovlivite izvori na energija i zemjodelskite tehnologii.

Vo ramkite na saemot se odr`aa izlo`bi na zemjodelski ma{ini od strana na 150 svetski poznati brendovi, koi obezbeduvaa saemski popusti od 5% do 10%.

Dopolnitelno, be{e odr`ana Nacionalna izlo`ba na dobitok pod pokrovitelstvo na Ministerstvoto za zemjodelstvo, trgovija, {umarstvo i vodostopanstvo na Srbija. Naredniot qubileen 80-ti Me|unaroden saem za zemjodelstvo }e se odr`i od 18 do 24 maj 2013 godina, a zemja-partner }e bide Hrvatska.

N

golemi investicii za da se dostigne povisoko nivo na zemjodelsko proizvodstvo, a o~ekuvaat deka so kontaktite koi{to gi ostvarile }e go zgolemat plasmanot na svoite proizvodi na pove}e pazari. Stoj~e Kamburovski, proizvoditel na jabolka od Prepanskiot region, sopstvenik na firmata Prespa produkt, veli deka najgolem vpe~atok mu ostavila razvienosta na srpskoto

zemjodelstvo, koe spored nego, e 10 godini ponapred od makedonskoto. “Zemjodelskata mehanizacija koja{to be{e izlo`ena se prodava{e kako alva, iako se raboti za traktori i kombajni koi ~inat i nad 200.000 evra, sepak ima{e golema pobaruva~ka. Ostvariv prvi~ni kontakti so nekolku kompanii i so Delta agrar, koja e lider vo regionot za proizvodstvo

BROJ 658

06/06/2012

www.kapital.mk

i plasman na zemjodelski proizvodi, kako i so pretstavnici od Agrokor koi{to imaa {tandovi na saemot. Ostvariv nekoi kontakti za eventualen izvoz na jabolko, kade {to ima{e interes za makedonskoto ovo{je”, veli Kamburovski. Spored nego, ubavo e da se vidat najnovite dostignuvawa vo odgleduvaweto jabolka i koi novini se primenuvaat vo svetot. “Toa s$ u{te e te{ko primenlivo kaj nas i potrebni se golemi investicii za da se dostignat tie standardi. Ova e vtor pat kako so poddr{ka od Prokredit banka go posetuvam saemot i mo`am da ka`am deka me iznenadi golemiot interes od zemjodelcite za kupuvawe mehanizacija”, istakna Kamburovski.

Igor Milo{evi}, sopstvenik na kompanijata Perigon gold od Rosoman, koj poseduva 100 hektari nasadi so praski, veli deka posetata na saemot ja iskoristil za da gi obnovi kontaktite so dosega{nite partneri, kako i za ostvaruvawe novi kontakti za izvoz na ovo{je na novi pazari.

“Vospostavivme kontakti so nekolku kompanii zainteresirani za na{ite proizvodi, a gi obnovivme kontaktite so na{ite dosega{ni partneri. Najgolem interes imavme za najnovite dostignuvawa kaj zemjodelskata mehanizacija, a se sretnavme i so pretstavnici od Delta agrar”, veli Milo{evi}, koj potencira deka e zadovolen od odnosot na Prokredit banka kon zemjodelcite koi se nejzini klienti, odnosno od mo`nosta koja{to im e dadena da vidat do kade se novite dostignuvawa koi{to se primenuvaat vo agrarot.

“Izvezuvame praski vo Rusija, vo Belorusija i na isto~nite pazari, a se nadevam deka so novite kontakti koi{to gi vospostavivme na saemot }e go zgolemime izvozot na pove} e pazri”, veli Milo{evi}.

SO SIGURNA PODDR[KA DO POGOLEMI INVESTICII Kako del od strategijata na Prokredit banka e poddr{kata na agrarot. Vo taa nasoka, na zemjodelcite im bea pretstaveni nekolku uspe{ni primeri od Srbija kade {to so poddr{ka od bankata uspeale od ni{to da stanat golemi zemjodelski proizvoditeli.

Kravarskata farma koja nejziniot sopstvenik ja po~nal od edna krava vo 2002 godina so poddr{ka na bankata za 10 godini uspeala da dostigne brojka od vkupno 160 molzni kravi, so dneven kapacitet od 2.000 litri mleko ili okolu 50 toni mese~no, so {to e eden od pogolemite mlekoproizvoditeli vo Novosadskiot region. Vtoriot zemjodelec koj{to go posetija zemjodelcite be{e proizvoditel na morkovi, koj so poddr{ka na Prokredit banka realiziral investicija od 1,3 milioni evra vo izgradba na ladilnik za skladirawe morkovi. Proizvoditelot koj obrabotuva vkupno 250 hektari posadeni so morkovi godi{no proizveduva 10.000 toni morkovi, koi se plasiraat na site regionalni i na evropskite pazari, me|u koi i vo Makedonija. Otkupniot centar, koj e vo zavr{na faza, ima kapacitet od 480 toni i e izgraden po najvisoki evropski standardi, a spored planot, o~ekuvawata se deka investicijata }e ja vrati za pet godini.

AGROBIZNIS Kako del od strategijata na Prokredit banka e poddr{kata na agrarot. Na zemjodelcite im bea pretstaveni nekolku uspe{ni primeri od Srbija kade {to so poddr{ka od bankata uspeale za kratko vreme da stanat golemi zemjodelski proizvoditeli

Na saemot se pretstavija 150 svetski brendovi na zemjodelska mehanizacija, koi privlekoa najgolem interes kaj posetitelite

Kako direktni u~esnici na saemot od Makedonija se pretstavija nekolku doma{ni kompanii od prehranbenata industrija

63

64 INTERVJU IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

ugarskata berza izminative 2-3 godini, otkako svetskata finansiska kriza po~na da se ~uvstvuva i na Balkanot, ja deli sudbinata na ostanatite berzi vo regionot: drasti~no namalen promet, begawe na stranskite investitori i totalna apatija.

Za da ja za`ivee berzata, vladata vo Sofija go smeni i rakovodstvoto, o~ekuvaj}i od noviot menaxment novi merki i instrumenti i privlekuvawe na novi kompanii {to }e kotiraat. Vo taa nasoka e i odlukata za proda`ba na dr`avniot mnozinski paket vo berzata na silen strate{ki partner, koj{to }e ima znaewe i finansiska mo} za nejzin ponatamo{en razvoj. So izvr{niot direktor na Bugarskata berza, Vasil Golemanski, razgovaravme na neodamne{nata Godi{na konferencija na Makedonskata berza, kade {to toj ima{e prezentacija, za najnovite slu~uvawa na bugarskiot pazar na kapital.

B

Do kade e procesot na privatizacija na Bugarskata berza?

VASIL GOLEMANSKI IZVR[EN DIREKTOR NA BUGARSKATA BERZA

DO KRAJOT NA GODINAVA TREBA DA DOBIEME NOV SOPSTVENIK

Za privatizacija na berzata se zboruva izminative 10-ina godini i taa pomina niz razli~ni fazi na svojot razvoj. Pred ~etiri godini se vovede tehnolo{koto re{enie XETRA, no na krajot, integriraweto na Bugarskata berza vo pogolem sistem mo`ebi e edinstvenata {ansa taa da opstane i da se razviva vo dene{niot sistem na globalizacija na pazarite na kapital kapital.

Za nas toa zna~e{e slednoto: pred ed edna godina bugarskata vlada napravi strategija za privatizacija na Bugarskata Bugar Bugarska berza i Centralniot depozitar depozita ar nna hartii od vrednost, strategiski partodnosnoo nao|awe nao ner. Zaa taa cel, be{e potrebno da otstranat se ots stran site administrativni pre~ki pre~ ~ki zza nivna proda`ba, {to zna~i na nekoi zakonzna~ ~i promena p odredbi i tie da se podgotski odr vat kako kak paket za proda`ba. taka, be{e odlu~eno na Isto tak berzata dda se kotiraat nekoi atraktivni kompanii vo dr`avna sopstvenost, za samata berza da za proda`ba. stane poatraktivna poatr to~no na poslednata faza.

Sega sme to ve}e isprati oficijalno Vladata ve} za privapismo do Agencijata Ag tizacija za po~nuvawe procedura za proda`ba proda`b na Berzata. Na{ite o~ekuvawa se deka do krajot na godinata }e bbide zavr{en procesot na

BROJ 658

06/06/2012

INTERVJU

www.kapital.mk

proda`ba i }e staneme del od nekoj silen evropski berzanski igra~.

Izminative godini Vienskata i Var{avskata berza se nametnuvaa kako najzainteresirani za prezemawe pomali berzi vo Jugoisto~na Evropa, a nekoi ve}e stanaa del od ovie golemi berzi. Dali se tie me|u potencijalnite kupuva~i na Bugarskata berza?

Nekolku berzi vo izminatite godini poka`uvale interes za Bugarskata berza, i bitno e deka vladata bara kako strategiski investitor golem pazaren subjekt, {to zna~i deka ne e isklu~ena nitu edna varijanta od ovie {to gi spomenavte.

Kako merka za za`ivuvawe na pazarot na kapital, bugarskata dr`ava najavi proda`ba na svoite udeli vo golemite energetski kompanii kako EVN Bugarija, ^ez i ostanatite. Kako se odviva ovoj proces, kakvi rezultati dava?

Toa e proces {to se slu~uva vo momentov, odnosno vo dekemvri minatata godina prodadovme 33% akcii od dr`avnot udel vo EVN Bugarija, vo momentov se o~ekuva 33% od kompanijata na ^EZ, isto taka, da bide kotirana na berzata, prospektot sega se nao|a vo Komisijata za hartii od vrednost, a kon krajot na letoto ili na po~etokot na esenta }e dobijat dozvola i akciite na EON za kotirawe na berzata. Tie 33% od akciite na EVN Bugarija si gi otkupi samata EVN Avstrija za cena od 85 milioni leva, za razlika od prethodno procenetite 70 milioni leva, {to poka`a deka na~inot na proda`ba na dr`avnite akcii vo ovie atraktivni kompanii najefektivno e da se prodavaat preku berza, zatoa {to se postignuva i najdobra cena.

Vo momentov se vodat razgovori me|u Ministerstvoto za finansii za na Bugarskata berza da se kotira Bugarskiot energetski holding, kompanija vo 100% dr`avna sopstvenost, za 25% od akciite da se kotiraat na berzata.

Toa e golema koli~ina akcii poradi goleminata na samata kompanija.

Kako Bugarskata berza gi animira kompaniite {to se ve}e kotirani, no i onie {to u{te ne se akcionerski dru{tva za mo`nosta da priberat sve` kapital tokmu preku berzata, namesto preku s$ pote{ko dostapnite bankarski krediti?

Postojat nekolku merki. Prvo, treba

da postoi kapital i od druga strana, kompanii {to sakaat da se kotiraat na berzata. Nie sakame kvalitetni kompanii {to }e se kotiraat na berzata, transparentni, so dobro korporativno upravuvawe. Bugarskata berza ima{e 350 kompanii i golem del od tie kompanii ne odgovaraa na standardite na dobro korporativno upravuvawe. Zatoa, nie ja promenivme segmentacijata na pazarite na berzata, odnosno napravivme premium-segment kade {to kotiraat najdobrite kompanii vo pogled na dobroto korporativno upravuvawe i standard-segment, kade {to se onie ostanatite.

Baraweto sve` kapital preku emituvawe akcii na berzata vo uslovi koga bankite ne davaat krediti kako porano stanuva s$ pove}e atraktivno, no za da go napravite toa, mora da bidete kompanija so dobro korporativno upravuvawe. Nie preku direkten marketing postojano se obiduvame da im uka`eme na kompaniite za ovaa mo`nost, taka {to od 1.500 kompanii odbravme 25 za koi{to smetavme deka se najdobri vo pogled na transparentnosta i so direkten marketing im objasnuvame za pridobivkite od emituvaweto akcii preku berza.

Posle berzanskiot “bum” vo 2006-2007 godina dojde krizata i pazarite na kapital vo regionot zabele`aa golemi padovi. Kakva e sega situacijata na Bugarskata berza?

Vo najdobrite vremiwa glavniot berzanski indeks SOFIX be{e 1.500, sega e okolu 300, zna~i namalen za 70%. Prometite od 9-10 milioni evra dnevno sega se okolu eden milion. Toa e rezultat na krizata i na povlekuvaweto na stranskite investitori, isto kako i blizinata na Grcija i posledicite od toa {to se slu~uva tamu.

Sega pazarot strada od golem nedostig od likvidnost i nie kako menaxment prezemame razli~ni merki taa likvidnost da se zgolemi. Toa go pravime preku novi instrumenti, privlekuvawe novi kompanii, privatizirawe kompanii preku berza, podobruvawe na korporativnoto upravuvawe, razvoj na regionalna sorabotka preku razmena na informacii, dvojni kotacii i sl.

Spored vas, dali regional-

INTEGRIRAWETO NA BUGARSKATA BERZA VO POGOLEM SISTEM MO@EBI E EDINSTVENATA [ANSA TAA DA OPSTANE I DA SE RAZVIVA VO DENE[NIOT SISTEM NA GLOBALIZACIJA NA PAZARITE NA KAPITAL

noto povrzuvawe na balkanskite berzi navistina e izlezot za pomalite igra~i kako niv?

Ne e zadol`itelno da ima eden sistem. Va`noto za nas e da izgledame kako region, zatoa {to sekoja od na{ite berzi preku tehnologijata mo`e da se vrze so drugite berzi.

Ne e problem igra~ite da igraat na nekolku berzi. Rabotata e nie da sozdavame ~uvstvo kaj investitorite deka sme region, zna~i standardirawe na informaciite, standardizirawe na na~inot na izvestuvawe, koga nekoj } e vleze na internet-stranicata na Bugarskata, Makedonskata ili na nekoja druga berza da mo`e da dobie identi~en na~in na informacii, isti standardi i metodi na rabota i toa } e privle~e vnimanie kaj nadvore{nite investitori.

Spomenavte novi instrumenti za za`ivuvawe na berzanskoto trguvawe.

Konkretno, za kakvi ~ekori se raboti?

Vo momentov se obiduvame zaedno so Centralniot depozitar da napravime podobruvawe na sistemot za poramnuvawa, zatoa {to stignavme do moment koga gi iscrpivme mo`nostite na sega{niot sistem i treba da gi dorazvieme tie uslugi za da mo`eme da startuvame so novi instrumenti – derivativen pazar, da go napravime pazarot “po{aren”, da ovozmo`ime hexirawe na poziciite i sl.

65

66

NA RU^EK SO...

KRISTIJAN DANILOVSKI SOOSNOVA^ VO FX3X

SÈ MO@E DA SE Danilovski bukvalno go `ivee amerikanskiot son. Nikoga{ ne se osmeli da ne sonuva. Koga pazarot za reklami i malkute filmovi {to se snimaat vo Makedonija mu stanaa pretesni, se osmeli da sonuva duri i za Holivud. Upornosta, fokusiraweto, samodoverbata, posvetenosta na rabota i profesionalnosta pridonesoa gradeweto svetska kariera da mu stane ednostavna rabota PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

rviot kontakt so kompjuteri i crtaweto, koi }e mu ja trasiraat ponatamo{nata svetska kariera, go ima dodeka e osnovec.

Vo sedmo oddelenie go dobiva prviot kompjuter “komodore 64”, koj po performansite e svetlosni godini nanazad od dene{nite.

“Go vidov kaj edni prijateli i vedna{ se zainteresirav. Na po~etok igrav samo igri~ki na nego, no za eden mesec toa mi stana dosadno, pa po~nav da pravam odredeni grafiki, no negovite mo`nosti

P

za ne{to pove}e bea mnogu ograni~eni”, raska`uva Danilovski.

Osven kompjuterite, Danilovski kako dete poka`uval i golem interes za crtaweto.

Crtal bukvalno s$, od avtomobili do portreti. I toga{ i denes e golem fan na crtanite filmovi i veli deka ne mo`el denot da si go zamisli bez avanturite na Tom i Xeri, Du{ko Dolgou{ko...

Dolgi godini igral i vaterpolo, no nikoga{ ne re{il profesionalno da se zanimava so toj sport.

Kon krajot na osumdesettite godini, koga vo svetot na filmot poleka po~nuvaat da vleguvaat digitalnite vizuelni efekti,

NA[ETO MENI

So Danilovskini od bogatoto me na Arabeska se sta odlu~ivme za pa o ot ` ri so vrgaw i . ko { le so pi

Danilovski konstatira deka toa e toa {to toj bi sakal da go raboti. A eden den da stigne i do Holivud.

“Prviot takov film koj me fascinira{e be{e The Last Starfighter i toa be{e ona {to me motivira{e da po~nam da se interesiram za toa kako se pravat digitalni vizuelni efekti za film. Koga vo 1991 godina se pojavi filmot Terminator 2: Judgment Day ve}e re{iv ova i da mi bide profesija i da rabotam na filmovi kako Terminator.”

Po zavr{uvaweto na srednoto u~ili{te se zapi{uva na Ma{inskiot fakultet vo Skopje, no tamu ne go nao|a toa {to

16/11/2011

NA RU^EK SO...

www.kapital.mk

E NAU^I bara bara.

“U{te od sredno znaev deka }e zavr{am na Ma{inski. No, toa {to navistina me interesira{e ne go najdov tamu, a toj fakultet be{e najblisku do moite interesi.”

Vo 1993 godina go ima prvoto rabotno iskustvo vo animatorsko studio. Tamu raboti na prvite animacii.

“Go rabotev toa {to go sakam i bev mnogu zadovolen. Rabotev na reklami, grafika za TV... Tamu go zapoznav i Milivoje \or|evi}–Mi{ko, so koj ja osnovavme Fx3x.

Imav solidna plata, no mi pre~e{e {to kompanijata ne se razviva{e dovolno brzo.

Jas i Mi{ko bevme super-ambiciozni. Ni treba{e pogolem predizvik, pa po izvesno vreme ja napu{tivme kompanijata.”

Posetata na Los Anxeles vo 1995 godina u{te pove}e go pribli`uva do negoviot son eden den da raboti na digitalni vizuelni efekti za holivudski film.

“Na tamo{niot saem za kompjuterska grafika vidov deka “~udata” vo filmovite

Upornosta e klu~ ot za s$

67

foto: FILIP POPOVSKI foto

BROJ 629

68 68

Ako ne{to saka{, treba da poka`e{ S$ drugo e prikazna deka go saka{. za mali deca

Jas treba da se razberam, a ne drugite da me razberat mene

ti dadat da padne{ od nebo i da Ne mo`e{ davi ti ek ef i ln zue raboti{ na

gi pravat obi~ni, normalni lu|e, koi mo`at da bidat od kade bilo.

Toa pridonese u{te pove}e da mi se zgolemi samodoverbata i sonot da mi se dobli`i u{te pove}e.”

Po iskustvoto vo u{te edna kompanija od ovaa bran{a, re{ava izvesno vreme da prestojuva vo London, kade {to gi ima prvite kontakti so agenti za vizuelni efekti i kade u{te edna{ sfa}a deka ni{to vo `ivotot ne e lesno i deka si ima priroden razvoj na ne{tata.

“Ne mo`e{ da padne{ od nebo i da ti dadat da raboti{ na vizuelni efekti.

Da e lesno da uspee{, site }e bevme uspe{ni. London mi potvrdi raboti za koi ve}e bev svesen. Svetot e integriran i eden pazar. Nema granici za nikoj. Bitno e da se fokusira{ i da ne otstapuva{ od toa {to si go zacrtal. Ednostavno e. Ako sum dobar za pazarot vo London, }e bidam dobar i vo Makedonija i kade bilo.”

Po site iskustva {to gi steknale vo oktomvri 1997 godina zaedno so Mi{ko odlu~uvaat deka e vreme sami da osnovaat kompanija i da ja zadovolat golemata ambicioznost za osvojuvawe na svetot. Ja osnovaat Fx3x.

“Vreme be{e za ostvaruvawe na racionalnata strana na sonot. Reakciite na semejstvoto, prijatelite i poznanicite bea razli~ni. N$ pra{uvaa dali mo`e da se `ivee od crtani filmovi. Ni komentiraa deka za xabe frlame golemi pari za skapa oprema, duri i lu|e od na{ite krugovi.”

Po~etokot, kako {to veli, ne bil mnogu te`ok, blagodarenie na prethodnite iskustva.

“Na po~etokot bevme samo nie dvajcata so tri klienti. Poleka po~na da raste brojot na klienti. S$ {to be{e “in” i inovativno vo svetot se trudevme da go doneseme i vo Makedonija. Imavme sre}a, pa rabotata drasti~no po~na da ni raste. Site zaraboteni pari gi reinvestiravme, no i ne se {tedevme vo rabotata.

Koga rabotevme na reklami, sakavme na ekranot da se vidat site pari za koi n$ anga`irale.”

Vo 2002 godina kompanijata Fx3x ve}e poseduva polovina od pazarot na grafika i vizuelni efekti.

“Toga{ sfativme deka nema da mo`eme pove}e da rasteme. Toa e pazarot. Re{ivme da ja frlime kockata i da si gi pro{irime vidicite.

Otvorivme kancelarija vo Belgrad za da se istestirame. Slednata godina odlu~ivme da go probame vistinskoto.

Odime vo Holivud.”

U~estvoto na Sigraf, eden od najgolemite saemi za kompjuterski dizajn, e vistinskiot pogodok. So {tand od devet metri kvadratni i originalno i inovativno pretstavuvawe za ~etiri dena uspevaat da ostvarat 250 kontakti. Slednite nekolku meseci ponudite po~nuvaat da doa|aat sami. Sleduva rabotata na holivudskiot hit The aviator, reklami za Amerikan ekspres, Miler, Xip...

“Po~navme da zarabotuvame pove}e pari od reklami otkolku od filmovi.

Osven od SAD, za brzo vreme steknavme klienti i od Japonija i od Kanada.”

Vo 2007 godina timot na Fx3x ja dobiva i nominacijata za nagradata “Emi” za filmot Path to 9/11, sleduva raboteweto na Golden Compass, koj be{e nagraden so “Oskar” za vizuelnite efekti, na Terminator: Salvations, Transformers: Dark of the Moon, I’am Number Four...

“Golden Compass e prviot film na koj{to sme izrabotuvale vizuelni efekti, a dobil “Oskar” vo taa kategorija. Kon krajot na 2008 i po~etokot na 2009 godina po~navme sorabotka so kompanijata za vizuelni efekti Industrial Light and Magic, sopstvenost na slavniot Xorx Lukas. Rabotevme na Terminator 4 i na u{te nekolku blokbasteri, a podocna po~navme sorabotka i so Technicolor, svetskiot tehnolo{ki lider vo oblasta na mediumite i zabavata. Vo 2010 godina po~navme sorabotka i so Xim Henson kompani, firmata kaj nas poznata po popularnata serja “Mapet {ou”. So niv rabotime na edna nova serija i na animiran film koj sega go privr{uvame. Minatata godina rabotevme na Transformers 3, nominiran za “Oskar” i na Rango, koj{to dobi “Oskar”. Zna~i, 2011 be{e mnogu uspe{na godina za nas„.

Denes kompanijata Fx3x ima 105 vraboteni.

“Jas sekoga{ velam deka Fx3x vo svojot razvoj, prakti~ki, so ovie prestrukturirawa ima tri “start ap” biznisi, sekoj na svoj na~in.

Denes imame 105 vraboteni i s$ u{te rasteme, vrabotuvame novi lu|e. Imame postojani promeni, a da bideme realni, nikoj ne saka promeni. No, toa e ne{to {to mora da se pravi ako sakate da ostanete vo ovoj biznis. Za ovoj pazar se borat stotici kompanii, a na{iot stav e deka si dobar kolku i tvojot posleden proekt. Zatoa, va`no e postojano da sledite {to se slu~uva i da se trudite da bidete u{te podobri na naredniot proekt.”

70

KOJ GO DRIBLA MAKEDONSKIOT FU

KAKO SO BUXET OD NAD 6 MILIONI EVRA GODIﾐｨNO, MALA GRUPA LUﾐウ GO KIDNAPIRAA MAKEDONSKIOT FUDBAL I IDNINATA NA GENERACII MAKEDONCI!

71

UDBAL? Dodeka cela svetska fudbalska javnost denovive e svrtena kon prekrasnite polski i ukrainski stadioni i startot na evropskoto fudbalsko prvenstvo, koe }e se odr`i vo ovie dve porane{ni komunisti~ki zemji, kako izraz na nivnoto reformsko dostignuvawe i o~igledniot ekonomski i op{testven razvoj...

Makedonija i nie Makedoncite vo nea, po ne znam koj pat ostanuvame so prst vo usta da se zanimavame samite so sebe, so na{ite maalski kriminalci, koi go kidnapiraa fudbalot za svoja li~na korist...

72

KOJ GO DRIBLA MAKEDONSKIOT FUDBAL? PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

Xuzepe „Pepe” Siwori, koj be{e uapsen, a nekolku meseci podocna mu be{e zabraneta talijanskata fudbalska repr- kakva bilo fudbalska aktivnost vo slednite ezentacija mo`ebi }e se 5 godini. Porane{niot reprezentativec i akpovle~e od pretstojnoto Evrop- tiven fudbaler na Atalanta, Kristijano Doni, sko prvenstvo vo fudbal koe za isto taka se najde me|u uapsenite, i mora{e da & stavi kraj na karierata nekolku dena starpo petgodi{nata zabrana za tuva vo Ukraina i nastap. Toj prizna deka u~estuval Polska. Italijanvo mestewe natprevari. Skanskiot selektor Чezare Prandeli dal so mesteni natprevari vo objavi deka e podgotven da ja godini postoi makedonItalija ima{e i pred SP 2006, povle~e reprezentacijata od skiot fudbal. Na 9 april prvenstvoto, otkako vo izminatite 1909 godina grupa turski no toga{ se rabote{e za mnogu pogolem slu~aj od ovoj, vo koj bea oficeri na {koluvawe nekolku dena del od fudbalerite vo zapadnoevropskite vme{ani gigantite na italijanod reprezentacijata bea na poli- zemji na improviziranoto skiot fudbal Milan i Juventus, ciski raspit, poradi najnoviot igrali{te na poljankata skandal so mestewe rezultati vo zad nekoga{nata U~itelska a „Starata dama” go izvle~e {kola vo naselbata podebeliot kraj zatoa {to be{e Kal~o ligata. vo Skopje go odi- pratena vo vtorata liga, a & bea Poslednive nekolku nedeli vrvni Idadija grale prviot natprevar odzemeni i dve tituli. italijanski fudbaleri, trenme|usebe. Ovoj datum e eri i sportski rabotnici bea proglasen za Den na make- I PORANEШEN MAKEdonskiot fudbal uapseni ili se pod istraga za DONSKI POLICAEC u~estvo vo mestewe natprevari VKLUЧEN VO ШEMATA ZA vo doma{noto prvenstvo. DesetMESTEWE NATPREVARI. mina od niv se aktuelni ili MVR NE ZNAE KADE E?! porane{ni igra~i na klubovi od Italijanskite mediumi pi{uvaat mesto e rangirana prvite ~etiri italijanski ligi. deka eden od glavnite organizamakedonskata fudbalska Igra~ite se osomni~eni deka reprezentacija od FIFA. tori na mesteweto na natpredobivale pari za da gi mestat Za samo dve godini Make- varite vo Italija bil i Makerezultatite od natprevarite, donskata fudbalska repr- donecot, porane{niot policaec otide od edna za smetka na mo}na mafija{ka voezentacija druga krajnost. Vo 2010 Hristijan Ilievski-Kowot, koj s$ organizacija, ~ij vrv najprvin godina be{e 46, {to e is- u{te se nao|a vo begstvo, a za se nao|al vo Singapur, a vo toriski najdobar plasman. nego e raspi{ana me|unarodna me|uvreme se prefrlil vo Ungari- Na krajot na 2011 godina poternica. Italijanskoto obvinidnoto koga be{e ja. Golemiot skandal so mesteweto go dopre telstvo objavi snimki od telefon103 vo svetot natprevari vo Italija, popularno skite razgovori me|u Ilievski nare~en „Kalco Skomeze” izbuvna so Alesandro Zamperini i minatata godina, otkako be{e otkriena krimi- drugi fudbaleri osomni~eni za skandalot nalnata mre`a. Prvoosomni~en vo aferata vo italijanskiot fudbal. Od MVR velat deka e porane{niot slaven fudbaler na Lacio, nemaat soznanija kade e toj, iako vo mart

I

103

98

godinava italijanski novinari napravija intervju so nego na tajna lokacija vo Skopje.

Reporterite od vesnikot „Republika” razgovarale so Ilievski vo eden restoran-hotel vo Skopje, a za negovata bezbednost se gri`el telohranitel. Vo vesnikot be{e objavena i fotografija od Ilievski vo dru{tvo so sopstvenikot na restoranot. Ilievski navodno `iveel vo „sigurna ku}a” vo naselba so albansko naselenie.

Vtoriot osnomni~en Makedonec od grupata, skopjanecot Rade Trajanovski-[tekli, be{e uapsen vo dekemvri lani na aerodromot vo Atina, kade {to doletal od Singapur. Ne e poznato kako dvajcata zavr{ile vo italijanskiot fudbal, no neoficijalno Ilievski i Trajanovski bile investitori vo eden doma{en fudbalski klub kako pretstavnici na oblo`uvalnica od Srbija, objavija makedonskite mediumi. Ilievski vo 2002 godina dobil otkaz od makedonskoto MVR, po {to osnoval firma koja se zanimavala so lizing. Trajkovski, pak, vo avgust 2001 godina vo dvorot na firmata Gold vo skopskata naselba Vlae go ubi sopstvenikot Mom~ilo Tasevski vo obid da iznudi 30.000 evra. Za ubistvoto Trajkovski be{e osuden na tri godini maloletni~ki zatvor, a bil osuduvan i za tepa~ki, iznudi i drugi dela.

Vo izjavata za „Republika” za mestenkite, Ilievski direktno go obvini Siwori, koj mu se javuval i mu ka`uval koi rezultati se dogovoreni, a toj samo se oblo`uval.

KAJ NAS NE MOЖE DA SE SMENI PRETSEDATELOT NA FFM, A KAMOLI NEШTO DRUGO I po dve godini sudskiot predmet protiv Haralampie Haxi Risteski, pretsedatel na Fudbalskata federacija na Makedonija (FFM), vo koj od MVR i od Upravata za fi-

ZA DA IGRAШ VO REPREZENTACIJA TREBA DA PLATIШ ILI DA POKLONIШ SKAP ЧASOVNIK?! o makedonskata fudbalska selekcija se vleguva so pla}awe. Me|u fudbalerite kru`at i obvinuvawa deka vo reprezentacija se vleguva i so kupuvawe skapi ~asovnici ili luksuzna garderoba kako blagodarnost za mesto vo nacionalniot tim, a se bara i procent od nekoj napraven transfer.

Porane{niot reprezntativec Pan~e ]umbev koj 7 godini igra{e vo polskata liga odlu~i javno da go ka`e svoeto iskustvo. „Koga

V

bev vo Polska mi se javi eden ~ovek od toga{nata uprava, ne direktno da mi bara pari, tuku mi bara{e podaroci vo vid na ~asovnici, kostumi i takvi

raboti. Me|utoa, jas striktno odbiv i rekov deka dodeka e takva situacijata vo na{ata reprezentacija nema nikoga{ da zaigram za nea”. Makedonskiot internacionalec vo Romanija, Ba`e Ilijoski neodamna pak direktno gi prozva sega{nite prvi lu|e na reprezentacijata Xon To{ak i Boban Babunski nezadovolen od na~inot na koj e napraven izborot na reprezentativci. „Koi se kriteriumite za nas koi{to igrame fudbal i toa standardno vo mnogu pokvalitetni prvenstva.

Osven eden kriterium koj{to mi e poznat, a toj e da si platam pari za da igram, a toa sepak nema da se slu~i, drugite mi se nepoznati.

Ova vie {to go pravite e totalno nerespektirawe i omalova`uvawe na na{iot trud kako fudbaleri”, Selektorot na napi{a Ilijoski na svojot profil makedonskata fudna Fejsbuk. balska reprezentacija, Xon To{ak

BROJ 658

06/06/2012

73

www.kapital.mk

nansiska policija e obvinet za zloupotreba na slu`bena polo`ba i ovlastuvawe, dano~no zatajuvawe, falsifikuvawe, nema nikakov epilog, velat od Osnovnoto javno obvinitelstvo. Ottamu informiraat deka istragata e vo tek i deka se vr{at potrebnite ve{ta~ewa.

Vo maj 2010 godina MVR podnese dve milioni evra godi{no, krivi~ni prijavi neoficijalno, vleguvaat vo fudbalot preku sponzo- protiv Haxi Ristesrstva, a najmalku 1 mil- ki, koj se tovari ion evra preku donacii za nekolku dela. na UEFA i FIFA Vo prviot slu~aj, spored MVR, toj e osomni~en deka zaedno so Rexep Bexeti, porane{niot od vkupno 26 op{tinski potpretsedatel na fudbalski sojuzi baraat FFM i biv{iot smena na pretsedatelot generalen sekretar, na FFM, Haralampie Haxi Risteski, koj od 2009 Lazar Mitrevski, godina, go odrabotuva vo 2004 godina platretiot mandat tile stol~iwa za fudbalski tribini koi ve}e & bile podareni na FFM kako donacija od Nirnberg, Germanija. „Funkcionerite na FFM preku izgotvuvawe fiktivna dokumentacija so parite dobieni

5

16

od UEFA prakti~ki gi isplatile ovie sedi{ta, koi im bile donirani i parite gi prefrlile na firma vo koja kako kosopstvenik se javuva blizok rodnina na eden od osomni~enite, odnosno od porane{nite visoki funkcioneri na FFM”, izjavi toga{ Ivo Kotevski, portparol i pomo{nik-minister na MVR. Firmata na sinot na Bexeti, Artal-D, se javuva kako nabavuva~ na ve}e podarenite stol~iwa. Osomni~enite vo ovoj slu~aj ja o{tetile FFM za 5.310.000 denari (pove}e od Lazar Mitrevski so Haralampie Haxi Risteski 87.000 evra).

Istovremeno, Upravata za finansiska policija podnese u{te edna krivi~na Makedonija za 15.467.851 denari (253.000 evra), prijava protiv Haxi Risteski za zloupotreba isto taka o{tetile doveriteli za 12.140.663 na slu`bena polo`ba i ovlastuvawe, dano~no denari (okolu 200.000 evra). zatajuvawe i falsifikuvawe i uni{tuvawe Haxi Risteski toga{ se brane{e deka e obdelovni knigi. Dvete institucii podnesoa vinet za izmisleni malverzacii. Dve godini krivi~na prijava protiv Haxi Risteski i za prethodno, vo maj 2008 godina, FFM i Haxi mestewe natprevari. Vo vtoriot slu~aj, osven Risteski se najdoa na udar i na Carinskata Haxi Risteski, zame{ani se Acule Zabr~anec, uprava, koja protiv „ku}ata na fudbalot” pretsedatel na pionerskata fudbalska {kola pokrena krivi~na prijava poradi postoewe Atanas Lameski i Dim~e Markoski, upravi- osnovano somnenie za storeno krivi~no tel na fudbalskiot klub Pobeda. Trojcata delo „carinska izmama”. Carinskata uprava se osomni~eni deka go o{tetile Buxetot na podnese prijavi protiv porane{en generalen Xuzepe „Pepe” Siwori

Kristijan Dani

Fudbalski skandali niz cela Evropa P oslednive nekolku godini skandali so namesteni natprevari osven vo Italija, izbija i vo Germanija, [panija, Turcija, Grcija, Hrvatska... Vo Germanija sudijata Hojcer zaedno so u{te nekolku sudii, fudbaleri i funkcioneri se uapseni poradi mestewe natprevari vo 2005a godina. Vo 2009 godina germanskata policija uapsi u{te 17 lu|e pod somnevawe deka namestile 200 natprevari vo 9 dr`avi me|u koi i vtoroliga{ki natprevari od Germanija, Belgija i [vajcarija. [panskata vlast sprovede golema istraga vo koja bea ispra{uvani 300 fudbaleri.

Pod istraga bea i natprevari od {panskata Primera, no dokazi najdoa samo za namesteni natprevari od poniskite ligi.

Vo Belgija vo 2006 godina bea uapseni 31

eri i porane{niot {ampion Tampere se suspendirani od prvata liga poradi mestewe natprevari. Vo Grcija poradi mestewe natprevari od prvata liga se isfrleni dva kluba, a osudeni se pove}e funkcioneri. Vo Turcija se uapseni 60 lu|e me|u koi i fudbaleri i pretsedateli na klubovi, a Fenerbah~e ja zagubi titulata. Vo Hrvatska se uapseni potpretsedatelot na fudbalskata federacija i pretsedatelot fudbaler, pod istraga bea na sudiskiot odbor. pet klubovi od prvata liga, Osven toa {to UEFA somnitelen be{e kvalija suspendira{e fikaciskiot natprevar ekipata na PobeBelgija-Polska, a kazneti da, vo Makedonija bea nekolku fudbaleri i Selektorot na italine se zabele`ani janskata fudbalklubovi od vtorata liga. nikakvi drugi ska reprezentacija, Vo Finska devet fudbalskandali. Чezare Prandeli

74

KOJ GO DRIBLA MAKEDONSKIOT FUDBAL? KOLUMNA NA NIKOLA GRUEVSKI VO „DNEVNIK” 22 APRIL 2005 GODINA

Ne e tajna deka i klupskiot i reprezentativniot fudbal stana valkan biznis eka ne{to ne e vo red so makedonskiot fudbal pred nekolku godini registrira{e i aktuelniot premier Gruevski. Vo kolumna „Sportot, fudbalot i samodoverbata na nacijata”, toj napi{a: „Ne e nekoja tajna deka makedonskiot fudbal e vo totalna agonija i ne e daleku denot, ako vaka se prodol`i, koga Makedonija }e vleze vo grupata na najneuspe{ni reprezentacii kako Andora, Lihten{tajn, Malta i sl. Ne e tajna deka i klupskiot i reprezentativniot fudbal stana valkan biznis za nekoi lu|e, koi pove}e se nadevaat i uspevaat da zarabotat od oblo`uvalnicite i mesteweto na rezultatite na natprevarite otkolku od realen i ~esen uspeh vo fudbalot, baziran na mnogu trud, napor, profesionalnost, talent i kvalitet. Se razbira deka toa e kratkovidost i malodu{no, no takvi se i lu|eto {to u~estvuvaat vo tie valkani igri. Korupcijata dlaboko go ima zagrizano teloto na makedonskiot sport. No, pomal e problemot {to tie {to go pravat ova }e zarabotat ne{to ne~esno, bilo da se toa treneri, fudbaleri ili uprava i funkcioneri. Pogolem problem e {to go ru{at moralot na nacijata. Toga{ ne se samo korumpirani, tuku vo moite o~i se i edni obi~ni bedni mivki. Toga{

D

zijanot e ogromen. Zamislete: dojde vreme nacijata dve nedeli da slavi za nere{en rezultat na svoj teren. Ili da e sre}na ako sme zagubile so samo eden gol razlika. Koj rezil?! Koe poni`uvawe?! Koj sram?! Koe ~uvstvo na samoso`aluvawe mi se javuva koga otstrana go analiziram ova, sose mene vnatre. Kojznae kako n$ gledaat otstrana.

Kako grev~iwa, {to se raduvaat na ne{to od {to najgolemiot del od drugite nacii bi bile ta`ni”.

Osven {to konstatira raboti koi se javna tajna, Gruevski, vo kolumnata tajnata za uspehot na fudbalot ja gleda vo poddr{ka od dr`vata, koja sekako bi bila dobredojdena, otkako sekako prvo instituciite } e gi proverat i istra`at site obinuvawa koi stignuvaat na adresa na makedonskiot fudbal. „A potrebno e samo malku vnimanie od dr`avata. Za po~etok, dr`avata da investira vo tri raboti: prvo da anga`ira poznat i doka`an me|unaroden trener, koj bi do{ol so svoja trenerska ekipa da ja vodi reprezentacijata (od tipot na Bora Milutinovi}, koj pet dr`avi-autsajderi gi odnese na svetski prvenstva, ili kako {to Grcija go anga`ira Oto Rehagel i stana evropski {ampion), vtoro, da se kupat tri

do ~etiri dobri stranski igra~i na koi } e im se dade dr`avjanstvo, koi za po~etok, vo prvite 2-3 godini, }e ja nosat igrata, dodeka ne isplivaat na{i novi talenti i ne ja steknat potrebnata samodoverba i psiholo{ka spremnost za golemi natprevari (mnogu dr`avi go napravija ova) i treto i najzna~ajno, vedna{ da se investira vo razvoj na mladinskiot fudbal od strana na dr`avata, vo razvojot na mladite talenti vo fudbalot, kako Turcija vo poslednite godini, na primer. Sevo ova so odgovorni i ~esni ~lenovi vo Fudbalskiot sojuz, }e ovozmo`i ako ne vo prvite dve godini, ve} e vo vtorite dve uspehot da e zagarantiran.

Podocna, koga }e dojdat prvite uspesi, koga }e se vidi korista od tie uspesi, privatniot biznis posilno }e vleze vo klubovite i }e bide mnogu polesno. No, nekoj treba da ja povede celata rabota”, pi{uva Gruevski.

Denes vo makedonskiot fudbal s$ e isto kako {to napi{al premierot. Haxi Risteski so nekolku krivi~ni prijavi s$ u{te e prviot ~ovek na FFM, vo doma{nite natprevari s$ u{te se mestat rezultati, vo oblo`uvalnicite caruvaat tie {to odnapred gi znaat rezultatite... s$ e isto, a makedonskiot fudbal ostanuva kidnapiran so godini!

sekretar na FFM, porane{en direk- nejzino celosno izgotvuvawe, poradi tor vo AMS, pravnite lica vo FFM {to taa vedna{ stanala pravosilna i vo Agencijata za mladi i sport. i protiv nea ne e dozvolena `alba „Vo tekot na 2004, 2005, 2006 i 2007 do povisok sud. godina, dodeka firmata PUMA AG Eve {to se veli vo presudata: od Germanija vr{ela dostavuvawe „Pedeset i petgodi{niot sopstvenik na sportska oprema za potrebite na pretprijatieto Hard prom, Harna FFM preku Agencijata za mladi alampie Haxi Risteski, so namera za sebe da pribavi i sport, od strana na protivpravna imoprijavenite bile davani tna korist, ja dovel la`ni podatoci koi vlivo zabluda direkjaele na presmetkata na dava~kite i na danocite e koeficientot na make- torkata na firmata Podravka komerc od pri uvozno carinewe donskiot fudbal, koj e so namera da izbegnat rangiran vo grupata zemji Skopje. Obvinetiot, so nizok koeficient na la`no prika`uvaj}i celosno pla}awe na listata na UEFA deka negovata firma carinski i na drugi e plate`no sposobna, dava~ki vo vkupen iznos od o{tetenata zel od 2.122.492 denari”, raznovidna stoka stoe{e vo soop{tenieto vo vkupen iznos od na Carinskata uprava. milioni evra vre206.797 denari, a kako Imeto na Haxi Risteski dat ekipite od prvata ne be{e spomenato, no toj makedonska liga spored garancija & ostavil transfermarket.de akcepten nalog, koj kako zastapnik na FFM e spored izvestuvaweto potpisnik na smetkite.

Aktuelniot pretsedatel na FFM na toga{niot Zavod za platen prostoril i krivi~no delo izmama, met, ne mo`el da se naplati za{to poradi {to Osnovniot sud Skopje vo firmata na Haxi Risteski nemala 2005 godina go osudi na kazna zatvor pokritie. So toa obvinetiot storil vo traewe od pet meseci, uslovno krivi~no delo izmama, poradi na edna godina. Sudot odredi deka {to Obvinitelstvoto po slu`bena kaznata nema da se izvr{i ako ob- dol`nost po~nalo postapka protiv vinetiot do maj 2006 godina ne stori nego”. drugo krivi~no delo. Po objavu- Slednata godina vo septemvri Haxi vaweto na presudata Haxi Risteski Risteski be{e reizbran za pretsese otka`a od pravo na `alba i datel na FFM, so {to e prekr{en

39

43

75 “BOLEN MI LEЖI MAK FUDBALOT…” o{to makedonskiot fudbal e na dnoto, najdobro zboruva analizata na porane{niot reprezentativec Pan~e ]umbev, koj ja objavi na Fejsbuk, pod naslov „Bolen mi le`i mak fudbalot…”. Vo prodol`enie vi prenesuvame del od negovite razmisluvawa: „Na{ata prva fudbalska liga ima 14 ’profesionalni‘ ekipi. Dali znaete kolku od niv se navistina profesionalni, kolku od niv gi ispolnuvaat i najosnovnite uslovi za natprevaruvawe? Mo`ebi 2-3, neka bidat i 3-4. Pove}e ne se so garancija. Da po~nam so red.

Z

1USLOVI ZA RABOTA

(POMO[NI TERENI, OPREMA, MEDICINSKI TIM, SOBLEKUVALNI, STRU^EN TIM)

Statutot na organizacijata. Vo ~len 29 Statutot predviduva vo Upravniot odbor da mo`e da bide lice ne postaro od 70 godini, da bilo aktiven fudbaler i {to e najva`no, da ne bilo krivi~no osuduvano.

Na 23 juni fudbalskite rabotnici od 16 op{tinski fudbalski sojuzi na vonredno sobranie najavuvaat smena na Haxi Risteski. Tie go obinuvaat za zloupotreba na slu`benata polo`ba, za uni{tuvawe na makedonskiot fudbal, za favorizirawe i finansirawe samo na klubovi bliski do nego... Ovaa ne e prv obid za negova smena. Toa se slu~uva za vreme i po sekoj negov izbor, no na kraj sekoga{ ostanuva na funkcijata. Haxi Risteski na ovaa funkcija e pove}e od 11 godini.

Kako Slovenija i Turcija profitiraa od fudbalot

Kolku strategijata i jasniot koncept mo`at da napravat fudbalsko ~udo poka`uvaat primerite na Slovenija, Turcija, Bugarija ili Grcija. Nivnite fudbalski timovi nikoga{ ne va`ele za seriozni igra~i na fudbalskite tereni, no poslednite godini nivnite nacionalni i klupski timovi uspeaja da bidat primeteni od site. Toa {to Turcija stana svetska sila vo fudbalot e rezultat na vlo`uvawe i naporna rabota. Pred dvaeset godini site fudbalski tereni vo Turcija bea so pesok. Denes Turcija e me|u prvite deset fudbalski timovi vo svetot.

Kako {to napomenav samo 3-4 ekipi gi imaat ovie uslovi. Da ne igram so imiwa da ne mi se naluti nekoj. Znaete li deka na{ite igra~i nosat oprema stara po 10-15 godini, samo 3-4 ekipi imaat pomo{en teren, za teretana da ne zboruvam. Po klubovite nema doktori, maseri, nema koj da ti dade ap~e ako te boli glava. Na{ite igra~i ne znaat {to se vitamini, minerali, sportska ishrana. So jadewe ajvar i margarin fudbaler ne se stanuva. Znaete li deka vo Tetovo vo sobelkuvalnata nema voda, nema struja, nema toalet? A Tetovo gi dade poslednite 2 {ampiona na Makedonija. Znaete li deka vo Ki~evo namesto zaka~alki ima klinci, i deka namesto toalet {olja ima dupka srede kupatilo?

Znaete li deka gostinskata soblekuvalna vo Kratovo, Prilep i [tip e golema duri 3 metri kvadratni, i mora da se soblekuvaat igra~ite na grupi oti nema mesto za site.

Znaete li kade treniraat mladite talenti vo Makedonija? Po parkovite so partalavi topki goli i bosi. Sekoja ~est za retki isklu~oci. A kakvi se vo amaterskite zemji mo`e samo da zamislite. Sekoja od niv ima sportski kompleksi, so pomo{ni tereni, so tereni so ve{ta~ka treva, so sauni, so teretani so nova oprema. I koj e amater tuka??? Nie ili oni?

PROFESIONALNOSTA??

2 Znaete li deka vo Makedonija 70% od fubalerite se amateri. Znaete li deka na 70% od niv ne im se pla}aat pridonesi, osiguruvawe zdravstveno i penzisko?

Znaete li deka ako ne daj bo`e se povredi kaj nas fudbaler mo`e da go izbrkaat od klubot i da ne mu platat operacija, lekuvawe, rehabilitacija? Znate li deka polovina liga kaj nas igra~ite zemaat plata od 150 do 200 evra i toa neredovno?

sudijata oti dosudil penal ili poni{til gol, da gi istepaat gostinskite igra~i oti ne im pu{tile na doma{nite. Kaj nas se slu~uva sudijata da ti ka`e izvini, ama PANЧE ]UMBEV deneska mora da izgubite. I mo`am da redam do nedogled, ama dosta e.

REPREZENTACIJA 4 Za sekoj igra~ e svetost, ~est i gordost da se igra za nacionalniot tim. Samo kaj nas nacionalniot tim e menaxerski poligon za igra~i. Samo kaj nas postoi ona poznatoto „mora da igra”. Samo kaj nas koga se odi na gostuvawe avionot e ispolnet so 20 igra~i, 10 ~lenovi na stru~niot {tab i 70 ~lenovi na taka nare~ena „Jagne{ka brigada” koi edinstven kontakt so fudbalskata topka imale na ~as po fizi~ko i toa po gre{ka koga nekoja zalutana gi udrila po glava dodeka so devoj~iwata igrale lastiko. Znam deka vi se ~ini sme{no i mnogu kriti~no me|utoa, za `al, taka e.

Znaete li deka polovina reprezentativci ne ja znaat na{ata himna, deka polovina reprezentacija ne znae makedonski jazik? I nekoj }e re~e tie se igra~ite, nema drugi??? Molam? Nema drugi???

Ajde da pra{am otvoreno, kade e najdobriot strelec vo na{eto prvenstvo Filip Ivanovski? Kade se Vlatko Grozdanovski, Zlatko Tanevski, Blagoj~e Todorovski, Krste Velkoski, Bor~e Manevski, Mile Krstev, Darko Tasevski, Dimitrija Lazarevski, Ba`e Ilijoski, Boban Grn~arov, Aleksandar Bajevski, Zoran Baldovaliev, Stojan Igwatov i da ne gi redam sega gi ima mnogu? Dali gorespomenative ne zaslu`uvaat povik? Zaslu`uvat i toa kako, samo ne se vo {emite na odredeni lu|e. Site gorespomenati se standardni vo svoite klubovi i imaat kontinuitet na natprevari, {to ne e slu~aj so polovina reprezentacija.

SELEKTOR 5 Sekoja ~est na noviot selektor, me|utoa nas ni treba doma{na raka, i toa avtoritetna i da ne podlegnuva na pritisoci od tipot mora da igra, ili ne mora da igra.

Kade se \ore Jovanovski, Чede Janevski, Milko \urovski, \oko Haxievski, Xixi Ilievski, Vlatko Kostov, Il~o Georgievski, Dragi Kanatlarovski, Zoran Smilevski i red drugi?

KVALITETOT NA LIGATA RAKOVODSTVO 3 Iskreno i bez la`ni skromnosti sig6 Samo edno }e ka`am ovde. Kade se urno sme me|u poslednite 3-4 vo Evropa, na{ite asovi Darko Pan~ev, Ilija za `al, po kvalitet ili u{te polo{o me|u prvite 3-4 po nekvalitet. Zboruvam za kvalitet na ligata, ne na igra~ite. Kaj nas mo`e da se slu~i da ti vlezat vo soblekuvalna so pi{tol i da ti re~at deka mora da izgubi{ deneska. Da taka e, za `al.

Kaj nas mo`e da se slu~i da go istepaat

Najdoski, Sa{a Чiri~, \or|i Hristov, Toni Miceski, Mitko Stojkoski, bra}ata \ urovski, Goce Sedloski, Artim [a}iri?

Daleku od fudbalot, za `al.

Fudbalerite se najmalku vinovni za toa {to makedonskiot fudbal go dopre dnoto.”

76

KOMPANII I PAZARI

SVETSKI NAJPOZNATATA SOCIJALNA MRE@A, FEJSBUK, DO@I-VEA FIJASKO SO IZLEGUVAWETO NA BERZA. PRI^INA ZA KATASTROFALNIOT PAD NA AKCIITE, MO@ EBI, E PREGOLEMATA AL^NOST NA BANKARITE, KOI VO PROMET PU[TIJA POVE]E AKCII OTKOLKU [TO BROKERITE IMAA INTERES DA KUPAT, SOFTVERSKATA GRE[KA NA BERZATA NASDAK, KAKO I NEMO@ NOSTA DA SE PROCENI KOLKU NAVISTINA VREDI FEJSBUK

RAZO^ARUVA^KO IPO

FEJSBUK FIJASKO NA

A BERZA

KOMPANII I PAZARI

77

78

KOMPANII I PAZARI VASE CELESKA celeska@kapital.com.mk

ajdolgoo~ekuvanata inicijalna javna ponuda na akcii (IPO) na socijalnata mre`a Fejsbuk treba{e da bide mo`nost za zarabotka na investitorite, a se pretpostavuva{e i deka so nea }e zapo~ne novata istorija na Volstrit. No, namesto toa, se slu~i fijasko, vo koe najmnogu zarabotija “golemite ribi”.

Za mnogumina menaxiraweto so edno IPO e pove}e umetnost otkolku nauka, a investiciskite banki koi go pravat toa treba da se potrudat da gi izbalansiraat interesite na kompanijata koja izleguva na berza i koja se trudi da go zgolemi kapitalot preku novite investitori, kako i da se zadovolat samite investitori koi }e prezemat del od kola~ot na kompanijata i }e ostvarat povrat na investicijata. Sekako, tuka golem procent zemaat i bankite koi go menaxiraat seto toa, posebno vode~kata banka koja e potpisnik na javnata ponuda, vo slu~ajov investiciskiot gigant Morgan Stenli.

Kritikite za izleguvaweto na Fejsbuk na berza minatata nedela se zgolemuvaa kako {to pa|a{e vrednosta na akciite na kompanijata. Investitorite samo na vtoriot den od ponudata na akcii izgubija re~isi 22 milijardi dolari.

Akciite na najpopularnata socijalna mre`a na svetot, Fejsbuk, vo minatonedelnoto trguvawe na berzata Nasdak se dvi`ea okolu 30 dolari. Toa

N

Slu~ajno ili namerno, lo{ata procenka na investiciskite bankari od Morgan Stenli i finansiskiot direktor na Fejsbuk, Dejvid Ebersman, za pobaruva~kata na akciite na Fejsbuk na berza napravi najdolgoo~ekuvanoto IPO na Volstrit da do`ivee debakl, od koe najgolema korist, po sè izgleda, izvlekoa “golemite ribi”

zna~i deka po inicijalnata javna ponuda (IPO) na 18 maj, koga akciite se dvi`ea po 38 dolari, dosega zagubija 15% od vrednosta.

Za debakalot koj go do`ivea Fejsbuk na berza sega vinovni se smetaat investiciskite bankari, osobeno onie na Morgan Stenli, kako i finansiskiot direktor na kompanijata, Dejvid Ebersman.

Imeno, Ebersman bil toj koj ja donel odlukata da se zgolemi brojot na akcii za proda`ba za 25%, {to spored mnogu analiti~ari na Volstrit, e potegot so koj se slu~i fijaskoto na Fejsbuk. Kako {to pi{uva “Volstrit `urnal”, Ebersman vo procesot povrzan so akciite na Fejsbuk se konsultiral so negoviot “~ovek od doverba” Majkl Grims, eden od rakovoditelite na investiciskata banka Morgan Stenli.

Toj go uveruval Ebersman deka pobaruva~kata za akciite na

Fejsbuk e ogromna, {to na kraj se poka`a kako neto~no.

“Volstrit `urnal” objavi i imiwa na nekolku kompanii koi investiciskata banka gi predupredi za promena na prognozata za mo`niot proment na akciite na Fejsbuk.

Navodno, vodstvoto na Morgan Stenli odlu~ilo da ja spodeli taa informacija samo so najgolemite klienti i investitori vo Fejsbuk - Kapital risr~ end menaxment (Capital Research & Management), Fideliti investments (Fidelity Investments) i u{te edna kompanija od Los Anxeles. Ovie firmi potoa go revidirale i go namalile brojot na kupenite akcii.

Poradi toa, Morgan Stenli minatata nedela se brane{e od obvinuvawata deka samo nekoi golemi akcioneri bile predupredeni za promenata na prognozite na IPO na Fejsbuk, soop{tuvaj}i deka bankata gi zapazila site voobi~aeni i

SE NAMALUVA BOGATSTVOTO NA MARK ZAKERBERG Osnova~ot na Fejsbuk, Mark Zakerberg, pove}e ne e na listata so 40 najbogati lu|e vo svetot po drasti~niot pad na akciite na popularnata socijalna mre`a, ~ija vrednost za sedum dena se namali za 25%.

Spored podatocite na Blumberg, Zakerberg od po~etokot na trguvaweto so akciite na Fejsbuk na berzata izgubil 1,5 milijardi dolari, a negovoto bogatstvo se namalilo od 16,2 na 14,7 milijardi dolari.

zakonski proceduri.

KOLEKTIVNI TU@ BI KON FEJSBUK, MORGAN STENLI I NASDAK Paralelno so toa, poradi razo~aruva~koto IPO, minatata nedela se zgolemi i brojot na kolektivni tu`bi od ime na nezadovolnite akcioniri, naso~eni istovremeno i na adresata na Fejsbuk, na bankite koi ja vodea proda`bata na akcii na berza i na berzata Nasdak.

Poradi toa, Bankarskata komisija na amerikanskiot Senat obajvi deka }e zapo~ne neformalna istraga povrzana so ovoj slu~aj, a osnova~ot na Fejsbuk, Mark Zakerberg, duri razmisluva trguvaweto so akcii da go prefrli na Wujor{kata berza (NYSE - New York Stock Exchange).

Ekspertite smetaat deka vinata na Fejsbuk vo ovoj slu~aj mo`e da se doka`e samo ako samata kompanija namerno gi prikrila ili pogre{no gi prika`ala procenkite za zdrajeto na kompanijata i nejziniot biznis-plan na treti lica, vklu~uvaj}i gi bankite so koi go podgotvuvala izleguvaweto na berza, a odnesuvaweto na investiciskite banki, bez somne`, e neeti~no, duri i ako ne e nezakonski, toa sigurno }e vlijae za pad na nivniot

KOMPANII I PAZARI

DEJVID EBERSMAN

Finansiskiot direktor na Fejsbuk, Dejvid Ebersman i negoviot “najdobar prijatel”, Majkl Grims, eden od rakovoditelite na investiciskata banka Morgan Stenli, se klu~nite lu|e koi ja napravija lo{ata procenka za akciite na Fejsbuk

ugled me|u investitorite.

Amerikanskiot milijarder i najpoznatiot svetski investitor Voren Bafet u{te odamna re~e deka izbegnuva kupuvawe akcii na kompanii kako Fejsbuk, bidej}i e mnogu te{ko da se proceni nivnata realna vrednost. Toj tvrdi deka investitorite treba da nastojuvaat da utvrdat kako bi rabotele kompaniite so ~ii akcii trguvaat vo slednite deset godini.

“Koga cenata na Fejsbuk padna pod nivoto na javnata ponuda, akciite se soo~ija so dopolnitelen pritisok. I pokraj ostriot pad na akciite na Fejsbuk vo poslednite denovi, se ~ini deka ima u{te investitori koi smetaat deka akciite se preceneti”, veli Majkl Xejms, analiti~ar vo bankata Vedbu{ Morgan.

PORAZITELNA SOSTOJBA NA BERZA Analiti~arot Dag Kas od Sibriz partners menaxment (Seabreeze Partners Management) veli deka problemot ne e vo Fejsbuk, tuku vo op{tata sostojba na pazarot, koj se soo~uva so golemi problemi poradi situacijata vo evrozonata i vo Grcija. No, pra{awe e kolku ima vistina vo toa, bidej} i na primer, akciite na Epl vo isto vreme porasnaa za re~isi 6%.

Nekoi drugi analiti~ari vinata ja gledaat vo investiciskite bankari, pa taka, Majkl Pa~er od Vedbu{ sekjurutis (Wedbush Securities) veli deka bankarite od Morgan Stenli trebalo da prepora~aat izdavawe na pomala koli~ina akcii, a ne vo posleden moment istata da se zgolemi za 25%.

Tom Tauli, avtor na knigata “IPO strategii za visok profit”, veli deka fijaskoto na IPO na Fejsbuk mo`e da bide znak deka se bli`ime do vrvot na socijalnite mediumi i deka investitorite treba da se preorientiraat kon

drugi pazari, kako na primer, mobilnata industrija. Del od amerikanskite analiti~ari u{te neodamna predupreduvaa deka vlo`uvaweto vo akcii na Fejsbuk mo`e da bide rizi~en biznis, bidej}i teoretski e nevozmo`no da se prodol`i so pribli`no progresiven rast na brojot na korisnici na socijalnata mre`a.

Kako {to be{e i najaveno, prvi {to imaa mo`nost da kupat akcii od Fejsbuk bea onie investitori so golemi resursi i dolgoro~ni planovi za investirawe, kako {to se osiguritelnite kompanii i zaedni~kite fondovi. No, dobar del od akciite otide i vo racete na malite investitori.

Od momentot koga akciite na socijalnata mre`a na Zakerberg za prv pat izlegoa na amerikanskiot pazar na kapital i tehni~kite gre{ki koi nastanaa vo rabotata na softverot na Nasdak, so {to se odlo`i trguvaweto so akciite za polovina ~as, Fejsbuk go sledi lo{a sre} a. Kako {to stojat rabotite sega, cenata na akciite momentalno e pomala od startot na IPO na kompanija, a analiti~arite prognoziraat deka is tata i ponatamu }e pa|a.

SE POJAVUVA NOV “DOT-KOM” BALON “Start ap” kompaniite od Si-

MAJKL GRIMS

likonskata Dolina, kako {to se Zinga, Linkedin, Grupon i Pandora, od minatata godina go testiraat apetitot na investitorite za nov bran na “dot-kom” industrijata, no bez nekoj pozna~aen uspeh. Lani investitorite predupreduvaa na pojavata na vtor “dotkom” balon, otkako Linkedin postigna dvojno povisoka vrednost so svoeto IPO, no takviot preteran entuzijazam splasna poslednive meseci.

Posledniot “dot-kom” igra~ na pazarot za IPO, Zinga, vo dekemvri zavr{i so 5% pomala vrednost od planiranata na svoeto IPO u{te na prviot den od trguvaweto.

Internet-kompanijata za grupno kupuvawe i popusti Grupon na 3 maj minatata godina izleze na berza preku IPO vredno 805 milioni dolari. Dosega vrednosta na nejzinite akcii e namalena za 42%. Internet-platformata za biznisvmre`uvawe Linkedin, ~ija vrednost na akcii na prviot den od trguvaweto na 19 maj minatata godina se duplira{e, sega se soo~uva so pad od 36% na vrednosta na akciite.

Ekspertite smetaat deka e rizi~no {to kompanija kako Fejsbuk izleze na pazarot na kapital vo vreme koga investitorite po~nuvaat da se somnevaat vo nekoi od internet-biznisite.

38 28,8 dolari ~ine{e edna akcija na Fejsbuk na starot na IPO

dolari iznesuva{e edna akcija na Fejsbuk minatata nedela

16 1,5

milijardi dolari sobra Fejsbuk preku IPO

milijardi dolari izgubi osnova~ot na Fejsbuk, Mark Zakerberg, na berza

104,1 milijarda dolari se procenuva{e pazarnata vrednost na Fejsbuk pred izleguvaweto na berza

79

milijardi dolari e pazarnata vrednost na Fejsbuk posle izleguvaweto na berza

25%

se namali pazarnata vrednost na Fejsbuk samo edna nedela po izleguvaweto na berza

20%

dopolnitelno }e se namali vrednosta na akciite na Fejsbuk, prognoziraat investitorite

BROKERITE SO ZAGUBI OD NAD 100 MILIONI DOLARI rokerskite kompanii poradi kompjuterskata gre{ka vo softverot na berzata Nasdak na prviot den od trguvaweto so akciite na Fejsbuk zagubija pove}e 100 milioni dolari, poka`uvaat procenkite na analiti~arite.

Poradi tehni~kite problemi, brokerite pove}e od dva ~asa ne mo`ea to~no da ja presmetaa vrednosta na svoite udeli vo socijalnata mre`a. Otkako zaklu~ile deka poseduvaat pove}e akcii od {to planirale, mnogu od niv zabrzano po~nale da gi prodavaat, a toa narednite denovi dovede do ostar pad na vrednosta na akciite.

“Brokerite ne mo`ea da gi odredat svoite pozicii, sistemot na Nasdak gi izneveri, pa tie po~naa da gi otka`uvaat nalozite”, veli Xejms Ejnxel, profesor po finansii na Univerzitetot Xorxtaun.

Poradi odlukata na Nasdak da prodol`i so IPO na Fejsbuk i pokraj softverskite problemi, Komisijata za hartii od vrednost na SAD pokrena istraga, a berzata se zdobi so u{te edna tu`ba od investitorite koi pretrpea zagubi.

B

79

80

PROFIL

MIT ROMNI

VLEZE VO TRKA ZA BELATA KU]A

KOJ E ^OVEKOT [TO ]E SE BORI SO BARAK OBAMA

BROJ 658

06/06/2012

PROFIL

www.kapital.mk

VASE CELESKA celeska@kapital.com.mk

ajgolem del od politi~kite analiti~ari vo SAD na Mit Romni gledaat kako na iskusen politi~ar i harizmati~en govornik. [eesetgodi{niot kandidat za pretsedatel od Republikanskata partija roden e vo politi~ko semejstvo, diplomiral na Harvard i e porane{en kapitalist „te`ok” re~isi 350 milioni dolari.

Po dolgata borba, Mit Romni ja osvoi republikanskata pretsedatelska nominacija, pobeduvaj}i na najva`nite preliminarni izbori vo Teksas, so {to ja nadmina poddr{kata od 1.144 delegati, neophodni za da stane kandidat na Republikanskata partija na pretsedatelskite izbori vo SAD vo noemvri.

Iako po otka`uvaweto na Wut Gingri~ i Rik Santorum, republikanskata trka me|u Mit Romni i teksa{kiot kongresmen Ron Pol pretstavuva{e samo formalnost, neophodno be{e porane{niot guerner na Masa~usets da go osvoi neophodniot broj delegati za na golemata republikanska konvencija vo avgust i formalno da bide izbran za pretsedatelski kandidat.

Vo pobedni~kiot govor po objavuvaweto na rezultatite od izborite vo Teksas, Romni izjavi deka e zagri`en za sostojbata na amerikanskata ekonomija i upati kritiki kon pretsedatelot na SAD i negov protivkandidat na izborite vo noemvri, Barak Obama. „Na{ata partija se obedini so cel da gi ostavime site gre{ki na administracijata na Obama zad nas. Nemam iluzija deka toa }e bide lesna zada~a, no kakov i da e predizvikot {to n$ ~eka, nema da otstapime od celta povtorno da ja vidime Amerika na prav pat kon polna vrabotenost, dobra ekonomija i prosperitet”, izjavi Romni po pobedata.

Interesno e toa {to Romni, koj e biznismen, obezbedi najmnogu sredstva za svojata kampawa od site republikanski pretend-

N

Za da ja predvodi konzervativnata baza na starata dobra Republikanska partija, Romni be{e prisilen da prifati poinakvi stavovi za koi se smeta deka se nepopularni me|u umerenite prevrtlivi glasa~i. No, negovata popularnost raste od den na den, bidej}i s$ pogolem broj Amerikanci smetaat deka Obama ja napravi situacijata so dolgot i so zdravstvenata za{tita u{te polo{a enti za pretsedatelskata kandidatura, koi go obvinija deka so parite so koi raspolaga mo`e edinstveno da se meri samo so demokratskiot kandidat za pretsedatel, Obama.

Za da ja predvodi konzervativnata baza na „starata dobra partija”, Romni be{e prisilen da prifati poinakvi stavovi vo vrska so abortusot, kontracepcijata, zdravstvenata i socijalnata za{tita, za koi se smeta deka se nepopularni me|u umerenite prevrtlivi glasa~i.

Poslednite analizi otkrivaat deka Obama i Romni se pribli`uvaat vo {ansite: anketata na Rasmusen go stava Obama samo za eden poen pred Romni, dodeka od Galup velat deka dvajcata se

BARAK OBAMA Aktuelniot pretsedatel na SAD, Barak Obama, iako vo ovaa trka nema protivkandidat od svoite redovi, toj se soo~uva so problemi vo sopstvenata administracija, kako i so ekonomskite problemi vo zemjata, koi mu ja ote`nuvaat pretsedatelskata kampawa

1

milijarda dolari ~inat predizbornite kampawi na Mit Romni i na Barak Obama, sekoja posebno

350

milioni dolari „te`i” bogatstvoto na Mit Romni

izedna~eni. Vo situacija koga Romni kotira podobro od pretsedatelot vo klu~nite „prevrtlivi” dr`avi Severna Karolina i Florida, Galup javno objavi deka

MIT ROMNI „Amerikancite ne se glupavi koga e vo pra{awe ekonomijata. Poslednite godini bea najdobroto {to mo`e{e Obama da go napravi za Amerika, no toa ne e ni od daleku ona {to mo`e Amerika da go napravi” – izjavi Romni, vetuvaj}i im podobra i pobogata idnina na Amerikancite dokolku toj bide nivniot nov pretsedatel.

81

82

PROFIL

MIT ROMNI VLEZE VO REPUBLIKANSKATA TRKA ZA KANDIDAT ZA PRETSEDATEL KAKO PRETPOSTAVEN FAVORIT. TOJ USPEA DA GO ODR@I TOJ STATUS, PREDIZVICITE NA NEGOVITE PROTIVKANDIDATI MU ZADAVAA MAKA

Obama sega ima pogolemi {ansi da zagubi otkolku da pobedi.

Romni mo`ebi ne e najharizmati~niot kandidat, no toa e skrienata sila kaj izborite koga stanuva zbor za kompetentnosta i vra}awe kon bazata na ona {to nekoga{ prave{e na Amerika da & odi dobro, velat analiti~arite.

Za mnogu Amerikanci, Romni e kandidat koj pretstavuva doba koja be{e odbele`ana so niska nevrabotenost, stabilna ekonomija i blagosostojba.

Zatoa, vo o~ite na mnogu analiti~ari Romni ja povtoruva istata formula koja vo 2002 godina go donese na mestoto guverner na Masa~usets, koja e tradicionalna demokratska dr`ava. Toj go postigna toa so motivirawe na golem broj republikanci da glasaat za nego i so upad vo glasovite na rabotni~kata klasa. Unikatnata genijalnost na Romni be{e negovata sposobnost da ka`uva mnogu konzervativni ne{ta, no vo manir so koj ubedi mnogu centristi deka toj navistina i ne misli taka.

Toa povtorno se slu~uva vo 2012 godina. Sepak, borbata ostanuva neizvesna, bidej}i daleku pove}e Amerikanci smetaat deka Obama e premnogu levi~ar, otkolku {to veruvaat deka Romni e premnogu desen.

KOJ E MIT ROMNI?!

Pretsedatelskioit kandidat na republikancite, Mit Romni, navidum e idealen amerikanski pretsedatel - biznismen koj go steknal svojot imot preku „te{ka” rabota i koj magazinot „Pipl” go rangira{e me|u 50 najzgodni Amerikanci. Negovata blagajna za izbornata borba se ~ini deka ne mo`e da presu{i, a negovite sponzori, kako Goldman Saks, Kredit svis, Morgan Stenli, Barklis kapital, Prajsvoterhaus Kupers, JP Morgan Чejs, od den na den se zgolemuvaat.

Na spisokot koj go objavi germanskoto izdanie na „Fajnen{l tajms” ne postoi nitu edna finansiska institucija koja izminatite godini ne poka`a nezadovolstvo od administracijata na Obama.

Se procenuva deka kampawata na Mit

Romni ~ini pribli`no isto kolku i onaa na Obama - milijarda dolari.

Vilard Mit Romni e roden vo 1947 godina vo Mi~igen. Negoviot tatko Xorx Romni, koj isto taka bil i Republikanski guverner na dr`avata, se trkal za pretsedatelskata nominacija vo 1968 godina.

Mit Romni pominal dve godini vo Francija kako Mormonski misioner, za podocna da otide na univerzitetot Brigam Jang, a potoa da studira pravo i biznis na Harvard.

Podocna Romni raboti na visoka pozicija vo Mormonskata crkva, no kratko, a posle toa & se priklu~uva na konsultantskata kompanija od Boston, Bejn end Ko, kade {to za brzo vreme stanuva pretsedatel. Toj tamu ja formira{e i kompanija Bejn kapital.

Vo 1994 godina, Mit Romni se obide da go sobori veteranot, demokratskiot senator Ted Kenedi, no toj zagubi, no sepak ostavi traga me|u republikancite na nacionalno nivo.

Od 2003 do 2007 godina Mit Romni be{e guverner na Masa~usets. Ova ne e prvpat toj da se vpu{ti vo trka za pretsedatel na SAD. Istoto go napravi i vo 2008 godina, koga i izgubi od svojot sopartiec Xon Mekkejn. Amerikanskite mediumi prenesoa deka toga{ toj na svojot brat mu soop{til deka nikoga{ pove}e nema da se kandidira za ne{to osven ako ne e siguren deka }e pobedi. Ostanuva da se poka`e dali negovoto vetuvawe }e se ostvari.

Porane{niot guverner na Masa~usets vo trkata za pretsedatel na SAD donese bogatstvo, biznis-iskustvo, patriotizam i {iroka mre`a na poddr`uva~i i investitori vo negovata kampawa.

So negovata golema i ispaknata vilica, sjajni o~i i seda na stranite i ~udno nepodvi`na kosa, nekoi vo nego gledaat sovr{en pretsedatelski kandidat.

Dopolnitelni poeni mu nosi i toa {to toj e vo brak so istata `ena, En Romni, pove}e od 40 godini.

U{te koga Barak Obama stapna vo Belata ku}a vo 2008 godina, Romni

Dali ja kriete va{ata nasmevka?

tel. 389 2 309 470 www.eternadent.com.mk

BROJ 658

06/06/2012

www.kapital.mk

OBAMA I ROMNI SO RE^ISI EDNAKVA PODDR[KA zbira~ite vo SAD se re~isi ednakvo podeleni vo odnos na aktuelniot pretsedatel Barak Obama i kandidatot na Republikanskata partija za pretsedatelskite izbori Mit Romni, osobeno vo odnos na ekonomijata, pet meseci pred izborite, poka`uva anketata, sprovedena od vesnikot „Va{ington post” i televizijata Ej-bi-si wuz.

Spored anketata, Obama i Romni vo odnos na ekonomskite pra{awa imaat ednakva poddr{ka, odnosno po 47%, dodeka od gledna to~ka na celosnata politi~ka programa 49% od anketiranite bi go poddr`ale aktuelniot pretsedatel i kandidat na demokratite, a 46% bi se opredelile za Romni.

Prethodnite anketi mu davaa mala prednost na Romni vo odnos na ekonomskite pra{awa, dodeka Obama vode{e vo odnos na celosnata politi~ka programa. Rezultatite od novata anketa se objaveni po agresivniot napad na izborniot {tab na Obama vrz biznis-reputacijata na Romni, vklu~uvaj}i i objavuvawe materijali, vo koi republikanecot be{e pretstaven kako direktor, koj uni{tuva rabotni mesta.

I

PROFIL po~na da ja gradi poddr{kata za ovogodine{nite izbori. Toj se nadeva deka nogovoto iskustvo vo biznisot } e mu pomogne da gi ubedi glasa~ite deka mo`e da se spravi so rizi~noto ekonomsko zazdravuvawe na SAD podobro od pretsedatelot Obama.

MORMONSKATA RELIGIJA KAKO PRE^KA So cel da ja dobie nominacijata na republikanskata partija, toj se potrudi da gi ubedi delegatite vo avtenti~nosta i dlabo~inata na negovite konzervativni principi, bidej}i negoviot relativen liberalen bekgraund od denovite koga be{e guverner na Masa~usets go ka`uvaa sprotivnoto.

Drugata pre~ka be{e somnevaweto vo negovata Mormonska vera, {to na mnogumina religiozni konzervativci vlijae{e vo procesot na nominacija.

Romni bil odgledan spored Mormonskata crkva. Mormonskata religija za mnogu Amerikanci ostanuva misterija.

Toa e vera {to gi opfa}a amerikanskite ideali na optimizam, te{ka rabota i {tedlivost. No, isto taka bara i strast za evangelizmot i tajni ceremonii vo hramovite.

Anketite poka`uvaat deka 35% od Amerikancite velat deka e pomalku verojatno da glasaat za mormonski kandidat za pretsedatel, a analiti~arot Lari Sabato veli deka toa e golem problem za Romni. „Liberalite oponiraat na Mormonite poradi toa {to tie se mnogu konzervativni vo nivnata filozofija. Konzervativcite oponiraat na Mormonite poradi toa {to fundamentalisti~kite religii gi smetaat za kult. Ova mo`e da nanese seriozna {teta na kandidaturata na Romni”, istaknuva Sabato.

83